Mahomet i powstanie islamu

Wprowadzenie
Przeczytaj
Mapa interaktywna
Film + Sprawdź się
Dla nauczyciela

Bibliografia:

Źródło: Wiek V-XV w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi

dla nauczycieli historii, studentów i uczniów, oprac. S. B. Lenard, M. Sobańska-Bondaruk,
Warszawa 1997, s. 24.
 Mahomet i powstanie islamu

Pielgrzymi adorujący Czarny Kamień w Mekce.

Źródło: Al-Fassam, Wikimedia Commons, licencja: CC BY 2.0.

Nieustanne wojny między cesarstwem bizantyńskim a Persami osłabiły obydwa państwa.

Skorzystała na tym trzecia siła – Arabowie, którzy w ciągu kilkudziesięciu lat wstrząsnęli
podstawami całego świata śródziemnomorskiego. Kolebką plemion arabskich, należących
do semickiej grupy językowej, były rozległe i przeważnie pustynne obszary Półwyspu
Arabskiego. Arabowie, którzy do pierwszej połowy VII w. byli pozbawieni politycznej
jedności, zajmowali się przede wszystkim hodowlą i handlem. Dzięki owocnej wymianie
handlowej rozkwitły dwa najważniejsze ośrodki miejskie Półwyspu Arabskiego – Mekka
i Jatrib. Pierwszy z nich był również centrum kultu religijnego, gdzie Arabowie oddawali
cześć Czarnemu Kamieniowi, wmurowanemu w ścianę świątyni zwanej Kaaba.

Źródło: Contentplus.sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Twoje cele

Przedstawisz, jak Arabowie zmienili układ sił w Europie i na Bliskim Wschodzie.

Wyjaśnisz, dlaczego islam tak szybko przyciągał nowych wiernych.
Porównasz arabską ekspansję z podbojami państwa rzymskiego.
Przeczytaj

Narodziny islamu
Około 610 r. w Mekce rozpoczął działalność
Mahomet, prorok Allaha – jedynego Boga.
Głosił on religię konsekwentnie
monoteistyczną, w swych założeniach opartą
na judaizmie, chrześcijaństwie
i zoroastryzmie. Mahomet uważał Abrahama,
Mojżesza i Jezusa za poprzedzających go
proroków Allaha. Nowa religia zakładała Srebrny dirham, awers i rewers (czyli główna,
odpowiedzialność ludzi za własne czyny. wierzchnia oraz odwrotna strona monety). Prawo
Sprawiedliwi mieli być zbawieni i otrzymać koraniczne zabraniało tworzenia wizerunków ludzi
w nagrodę po śmierci miejsce w raju, i Boga, dlatego mennice arabskie nie kontynuowały
starożytnej i średniowiecznej tradycji przedstawiania
wyobrażonym jako ogród zmysłowych
na monetach wizerunków władców bądź postaci
rozkoszy, potępionych i niewiernych czekało
związanych z kultem religijnym.
zaś piekło. Wiara Mahometa zyskała miano Dowiedz się, dlaczego prawo koraniczne zabrania
islamu, co po arabsku znaczy „poddanie się tworzenia wizerunków ludzkich.
woli bożej”, a jej wyznawców nazwano Źródło: Yevlem, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA
3.0.
muzułmanami – uległymi.

Zasady religijne
Prorok nałożył na wiernych takie obowiązki
religijne, jak kilkakrotne modlitwy w ciągu
dnia, miesięczny post w ciągu roku
(ramadan), dawanie jałmużny, święta wojna
z niewiernymi czy ograniczenie
wielożeństwa do czterech żon. Mahomet
początkowo nie znalazł zbyt licznych
zwolenników wśród mieszkańców Mekki.
W tej sytuacji w 622 r. doszło do hidżry, czyli
wyjazdu, a raczej – tłumacząc dosłownie to
arabskie słowo – ucieczki proroka do Jatrib
(późniejszej Medyny, co dosłownie znaczy
„Miasto Proroka”), gdzie został on gorąco
przyjęty i powołał pod swoim przywództwem
pierwszą gminę muzułmańską. Po ośmiu
latach pozycja Mahometa była już tak silna, że
Mihrab w wielkim meczecie w Kordobie (VIII–X w.).
Mihrab jest najświętszym miejscem w meczecie,
wyznaczającym kierunek Mekki, w stronę której
powinni zwracać się muzułmanie podczas modlitwy.
Z mihrabu imam (duchowny muzułmański)
przewodniczy modlitwom.
Wyjaśnij, dlaczego muzułmanie modlą się z twarzą
skierowaną w stronę Mekki.
Źródło: Berthold Werner, Wikimedia Commons, licencja: CC
BY-SA 3.0.
jego władzy poddała się także Mekka. W ten
sposób powstał fundament politycznej
jedności Arabów. Prorok uznał kult Czarnego
Kamienia i Kaaba stała się najważniejszym
sanktuarium islamskim. Do obowiązków
prawowiernego muzułmanina zostało
zaliczone odbycie przynajmniej raz w życiu
pielgrzymki do Mekki. Najważniejsze zasady
nowej religii to tzw. pięć filarów islamu.

Po śmierci Mahometa
Mieszkańcy Mekki chcą zabić Mahometa poprzez
ukamienowanie, ale Abu Bakr powstrzymuje ich.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
nowe potężne imperium, które imponowało nie tylko rozległymi podbojami, lecz także
rozwojem kulturalnym.
Mahomet zmarł w 632 r. Uczniowie spisali
wówczas jego nauki w świętej księdze, zwanej
Koranem. Religijną i polityczną władzę nad
Arabami objęli natomiast kalifowie, czyli
następcy Mahometa. Pierwszy z nich, Abu
Bakr, teść Mahometa, podporządkował sobie
cały Półwysep Arabski, drugi zaś – Omar –
rozpoczął wielkie podboje. Po pokonaniu
wojsk Bizancjum w 636 r. we władaniu
Arabów znalazły się Syria i Palestyna. Do 642
r. opanowali oni główne centra państwa
perskiego, a kilka następnych lat wystarczyło
Arabom, by odebrać Bizantyńczykom jeszcze
dwie prowincje – Egipt (640‐645) i dzisiejszy
dzisiejszy Maghreb, czyli resztę Afryki
Północnej (698–709). Powstało w ten sposób

Osiągnięcia kulturowe
Arabowie potrafili przejąć i wykorzystać
dorobek cywilizacyjny ludów podbitych –
zarówno Persów, jak i przede wszystkim
Greków, których dorobek cywilizacyjny
poznali dzięki opanowaniu znacznych
obszarów należących wcześniej do
Bizancjum. Osiągnięcia takie, jak np. badania
filozofów arabskich nad Arystotelesem,
dokonania matematyków (cyfry arabskie),
wreszcie literatura (Baśnie z tysiąca i jednej
nocy), uczyniły cywilizację islamską we
wczesnym średniowieczu spadkobierczynią
antyku. Najpełniej wyraziło się to
w popularności islamu. Choć Arabowie nie
narzucali swojej religii ludom podbitym, nowi
poddani kalifów w szybkim tempie
przyjmowali wiarę Mahometa.
W średniowieczu i epoce nowożytnej
oddziaływanie islamu przenikało w głąb
kontynentu afrykańskiego i azjatyckiego,
dalece zatem wykraczało poza zasięg
podbojów arabskich.

Ilustracja jednej z Baśni z tysiąca i jednej nocy.

Źródło: Sani ol-Molk, Wikimedia Commons, domena
publiczna.

Ciekawostka

Otwarty charakter cywilizacji arabskiej w okresie jej największego rozkwitu, czyli w IX–
XIII w., pozwalał nie tylko czerpać z dorobku śródziemnomorskiej kultury antycznej,
zwłaszcza greckiej, lecz także wykorzystywać wynalazki ludów sąsiednich. Jedno
z najdonioślejszych osiągnięć cywilizacyjnych spopularyzowanych przez Arabów
zapożyczone zostało z Indii. To tam wymyślono używane dziś przez nas cyfry systemu
dziesiętnego wraz z zerem. Zastosowanie ich umożliwiało znacznie prostszy niż dotąd
zapis liczb i pozwalało łatwiej nimi operować. Dzięki Arabom w późnym średniowieczu
cyfry systemu dziesiętnego zaczęły być stosowane w Europie.

Era chrześcijańska i era hidżry

Wyznawcy obu wielkich religii monoteistycznych – chrześcijanie i muzułmanie – we
wczesnym średniowieczu nie mieli wątpliwości, jakie wydarzenia były najważniejsze
w dziejach ludzkości.

Dla chrześcijan były to narodziny Jezusa

Chrystusa. W pierwszej połowie VII w. italski
mnich Dionizy Mały (Dionysius Exiguus)
ustalił, ze Jezus narodził się 753 lata po
założeniu Rzymu (według daty wyliczonej
przez rzymskiego uczonego Warrona).
Wyliczenie to zawiera błąd: Dionizy nie znał
 daty śmierci króla żydowskiego Heroda
I Wielkiego, za którego panowania, jak wynika
z Ewangelii, przyszedł na świat Chrystus.
W ciągu VII i VIII w. chrześcijanie
powszechnie zaczęli liczyć lata od narodzin
Jezusa. Do popularyzacji tego sposobu
datowania szczególnie przyczynił się
anglosaski mnich i uczony Beda Czcigodny.
Podając liczbę lat od narodzin Chrystusa,
najczęściej poprzedzano ją formułą „Roku
Pańskiego” (łac. Anno Domini). Ten system
liczenia lat utrzymuje się do dziś.

Mahomet i Abu Bakr opuszczają Mekkę. Dla średniowiecznych muzułmanów

Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna. najważniejszym wydarzeniem była hidżra.
Dlatego początek ery muzułmańskiej, od
którego także dzisiaj liczy się w świecie islamu upływające lata, przypada – według
kalendarza chrześcijańskiego – na 622 rok.

Słownik
Allah (Allach)

imię Boga w religii islamskiej; w języku arabskim al‐ilah oznacza Boga

dżihad

(z arab. ğihād – zmaganie, walka) w kulturze islamu pojęcie pierwotnie oznaczające

dokładanie starań i ponoszenie trudów w celu wzmocnienia wiary, by trafić do lepszego
miejsca; oznacza wszelkie działania podejmowane w kierunku umacniania islamu
zarówno poprzez walkę zbrojną, nawracanie niewiernych, pokojowe propagowanie tej
religii, jak również wewnętrzne zmagania wyznawcy; w tradycji europejskiej termin ten
często tłumaczy się jako „świętą wojnę”

filary islamu

(arkan ad‐din, arkan‐al‐Islam) pięć zasad islamu, do przestrzegania których jest

zobowiązany każdy muzułmanin: wyznanie wiary, modlitwa pięć razy dziennie, post,
pielgrzymka przynajmniej raz w życiu do Mekki oraz jałmużna

hidżra

ucieczka proroka Mahometa i jego zwolenników z Mekki do Medyny (prawdopodobnie

we wrześniu 622 r.); w islamie uznawana jest za początek istnienia tej religii
 islam

(arab., poddanie się [Bogu]) jedna z wielkich religii monoteistycznych, stworzona na

początku VII w. przez uważanego za proroka Mahometa i głosząca wiarę w jednego boga
Allaha; jej główne założenia są zawarte w świętej księdze – Koranie

kalif

tytuł następców Mahometa, będących przywódcami religijnymi i państwowymi

muzułmanów

Koran

(arab. al‐qur’an – czytanie) święta księga islamu, zawierająca nauczanie proroka

Mahometa spisane przez jego uczniów; w sposób charakterystyczny dla społeczeństw
tradycyjnych doktryna religijna Koranu nierozerwalnie łączy się z przepisami prawnymi
i zasadami politycznymi; święta księga muzułmanów ostateczny kształt uzyskała
w połowie VII w., za panowania trzeciego kalifa, Osmana, zięcia Mahometa; jej tekst został
podzielony na 114 sur (rozdziałów), ułożonych według długości

meczet

budynek, w którym oddaje się cześć Bogu; potocznie określa się tak muzułmańskie
świątynie

monoteizm

(gr. mono – jeden + theos - bóg) wiara w istnienie jednego Boga

muzułmanie

(z arab. muslim – poddany Bogu) wyznawca islamu, wiary w Allaha i proroka Mahometa

Słowa kluczowe
Mahomet, islam, muzułmanie, Koran, Mekka, Bizancjum, islam w średniowieczu

Bibliografia
Wiek V‐XV w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla
nauczycieli historii, studentów i uczniów, oprac. S.B. Lenard, M. Sobańska‐Bondaruk,
Warszawa 1997.

R. Michałowski, Historia powszechna. Średniowiecze, PWN, Warszawa 2012.

T. Manteuffel, Historia powszechna. Średniowiecze, PWN, Warszawa 1974.

Mapa interaktywna

Polecenie 1

Zapoznaj się z mapą i wykonaj kolejne polecenia.

Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Mapa przedstawiająca cesarstwo rzymskie w 117 r. n.e., na koniec panowania cesarza Trajana.
Źródło: Krys an Chariza i zespół, licencja: CC BY-SA 3.0.

Polecenie 2

Wskaż państwa, które odparły ataki Arabów.

Twoja odpowiedź
Polecenie 3

Wskaż państwo, które straciło najwięcej ziem w wyniku arabskich podbojów.

Twoja odpowiedź

Polecenie 4

Porównaj mapę podbojów arabskich z mapą prowincji rzymskich z okresu cesarstwa i określ,
które zdobycze Arabów nie znajdowały się wewnątrz limesu.

Twoja odpowiedź
Film + Sprawdź się

Polecenie 1

Zapoznaj się z filmami i wykonaj kolejne polecenia.

Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1DdKxnp2

Film nawiązujący do Mahometa i powstania islamu.

Polecenie 2

Oceń rolę Mahometa w kształtowaniu się islamu.

Polecenie 3

Przedstaw główne założenia islamu.

Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1DdKxnp2

Film nawiązujący do rozwoju islamu i podbojów arabskich.

Polecenie 4

Wyjaśnij, dlaczego islam tak szybko przyciągał nowych wiernych. Co czyniło tę religię
atrakcyjną?

Polecenie 5

Wyjaśnij, dlaczego Arabom udało się stosunkowo szybko podbić tak wiele krajów. Porównaj
ich ekspansję z podbojami państwa rzymskiego.

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 醙

Przeanalizuj poniższe ilustracje i wykonaj polecenia.

Ilustracja A

Źródło: Jerzy Strzelecki, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Ilustracja B

Źródło: MaKa, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 4.0.

Ilustracja C

Źródło: Arkadiusz Kucharski "Arski", Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Ilustracja D

Źródło: PereslavlFoto, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Wskaż, która z ilustracji przedstawia świątynię stanowiącą miejsce kultu w islamie. Uzasadnij
swoją odpowiedź, powołując się na dwa argumenty.

Wskaż świątynię, która związana jest z najstarszym wyznaniem, do którego prawd wiary
odwoływał się Mahomet. Nazwij ją.
Ćwiczenie 2 醙

Zapoznaj się z fragmentem tekstu źródłowego oraz mapą. Rozstrzygnij, czy istnieje związek
między zacytowanym fragmentem a sytuacją ukazaną na mapie, a następnie uzasadnij
odpowiedź.

“ Wiek V-XV w źródłach. Wybór tekstów źródłowych

z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli
historii, studentów i uczniów

Istnieje podanie, że ktoś zagadnął Mohameda: “Wskaż mi, proroku, czyn,

który by był równy wojnie świętej!” - “Nie znajduję takiego”, odparł
prorok, po czym dodał: “Czy potrafisz, kiedy wojownicy wyruszą w pole,
wejść do meczetu i stać tam, a nie upaść ze znużenia, i pościć, a nie
złamać postu [dopóki tamci nie powrócą]”. Na to pytający: “A któż by
tego dokazał?!” [...] Prorok powiedział: “Kto walczy na drodze bożej -
a bóg najlepiej wie, kto walczy na jego drodze - jest jak ten, co pości,
stoi, korzy się, bije pokłony i upada na twarz”. Powiedział też prorok:
“Kto godzi się na Allaha jako pana i na Islam jako religię i na
Mohammeda jako proroka, temu się należy raj”. [...] Prorok dodał: “Jest
jeszcze co innego, przez co Allah wywyższa swego sługę o sto stopni
tak odległych od siebie, jak niebo i ziemia”. - “I cóż to takiego, proroku”?
- “Wojna święta”!

Źródło: Wiek V-XV w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii,
studentów i uczniów, oprac. S. B. Lenard, M. Sobańska-Bondaruk, Warszawa 1997, s. 24.
Źródło: Krys an Chariza i zespół. Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Rozstrzygnięcie tak

Twoje uzasadnienie
Dla nauczyciela

Autor: Joanna Kalinowska

Przedmiot: Historia

Temat: Mahomet i powstanie islamu

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum

Podstawa programowa:
Zakres podstawowy
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
Zakres podstawowy
V. Bizancjum i świat islamu. Uczeń:
2) wyjaśnia genezę islamu i charakteryzuje główne zasady tej religii;
3) przedstawia główne kierunki ekspansji arabskiej;
4) opisuje charakterystyczne cechy kultury arabskiej i rozpoznaje jej najważniejsze osiągnięcia.
Zakres rozszerzony
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
V. Bizancjum i świat islamu. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego,
a ponadto:
2) charakteryzuje etapy ekspansji Arabów i ocenia ich politykę wobec ludności podbitej;
3) wyjaśnia wpływ cywilizacji islamskiej na cywilizację łacińską i bizantyjską.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

Uczeń:

przedstawia, jak Arabowie zmienili układ sił w Europie i na Bliskim Wschodzie;

wyjaśnia, dlaczego islam tak szybko przyciągał nowych wiernych;
porówna arabską ekspansję z podbojami państwa rzymskiego.

Strategie nauczania:
 konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

rozmowa nauczająca z wykorzystaniem ćwiczeń interaktywnych;

analiza materiału źródłowego (porównawcza);
dyskusja.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Przygotowanie do zajęć. Nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia uczniom

e‐materiał „Mahomet i powstanie islamu”. Prosi uczestników zajęć o zapoznanie się
z tekstem w sekcji „Przeczytaj” tak, aby podczas lekcji mogli w niej aktywnie
uczestniczyć i wykonywać polecenia.
2. Chętni/wybrani uczniowie przygotowują prezentację na podstawie informacji
zawartych w sekcji „Przeczytaj”.

Faza wstępna:

1. Nauczyciel wyświetla uczniom temat, cel zajęć zawarte w sekcji „Wprowadzenie” oraz
omawia plan lekcji.
2. Raport z przygotowań. Nauczyciel za pomocą dostępnego w panelu użytkownika
raportu sprawdza przygotowanie uczniów do lekcji, m.in. kto zapoznał się
z udostępnionym e‐materiałem. Nauczyciel poleca uczniom przygotować w parach
pytania z nim związane. Czego uczniowie chcą się dowiedzieć? Co ich interesuje
w związku z tematem lekcji? W ten sposób formułują oni obowiązujące ich kryteria
sukcesu.

Faza realizacyjna:
 1. Nauczyciel przypomina o prezentacjach przygotowanych przez uczniów przed lekcją.
Poleca wybranej osobie (lub ochotnikowi) zaprezentowanie swojej pracy przed resztą
klasy. Po prezentacji uczniowie krótko dyskutują o prezentacji, dodają informacje, które
ich zdaniem warto uwzględnić. Prowadzący może korygować odpowiedzi i uzupełniać
informacje, udziela też uczniom informacji zwrotnej dotyczącej zaprezentowanej pracy.
2. Praca z drugim multimedium („Film + Sprawdź się”). Nauczyciel dzieli klasę na grupy
do 4‐5 osób. Zapowiada, że za chwilę obejrzą film poświęcony powstaniu islamu i jego
założeniom. Poleca, aby uczniowie wynotowywali najważniejsze ich zdaniem
informacje. Uczniowie zapoznają się z nagraniem. Każdy zespół opracowuje
odpowiedzi do polecenia nr 3 – przedstaw główne założenia islamu. Po wyznaczonym
przez nauczyciela czasie liderzy grup odczytują swoje propozycje. Nauczyciel
komentuje rozwiązania uczniów.
3. W podobny sposób uczniowie pracują z drugim z filmów, analizując podboje arabskie.
W grupach wykonują polecenie nr 4 (wyjaśniają, dlaczego islam tak szybko przyciągał
nowych wiernych) oraz nr 5 (tłumaczą, dlaczego Arabom udało się stosunkowo szybko
podbić tak wiele krajów, a także porównują ich ekspansję z podbojami państwa
rzymskiego). Po ustalonym czasie wybrane grupy odczytują swoje odpowiedzi na forum.
Inni uczniowie uzupełniają ich wypowiedzi. Nauczyciel pilnuje porządku pracy
i udziela uczniom informacji zwrotnej.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel ponownie wyświetla na tablicy temat lekcji zawarty w sekcji

„Wprowadzenie” i inicjuje krótką rozmowę na temat kryteriów sukcesu. Czego
uczniowie się nauczyli?
2. Prowadzący omawia przebieg zajęć i ocenia słownie pracę uczniów, wskazują jej mocne
i słabe strony.

Praca domowa:

1. Wykonaj ćwiczenia nr 1 i 2 z sekcji „Film + Sprawdź się”.

Materiały pomocnicze:

Wiek V‐XV w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla

nauczycieli historii, studentów i uczniów, oprac. S.B. Lenard, M. Sobańska‐Bondaruk,
Warszawa 1997.

R. Michałowski, Historia powszechna. Średniowiecze, PWN, Warszawa 2012.

T. Manteuffel, Historia powszechna. Średniowiecze, PWN, Warszawa 1974.

Wskazówki metodyczne:
Uczniowie mogą zapoznać się przed lekcją z sekcją „Mapa interaktywna”, aby przygotować
się do późniejszej pracy. Informacje zawarte w mapie i filmach mogą wykorzystać do
przygotowania się do lekcji powtórkowej dotyczącej Bizancjum i świata islamu.