Professional Documents
Culture Documents
Drgania Tłumione
Drgania Tłumione
W otaczającym nas świecie obserwowane drgania rzadko mają postać ruchu harmonicznego,
ponieważ zwykle siła oporu tłumi drgania, co przy braku siły podtrzymującej prowadzi do
stopniowego wygaszania oscylacji. Omówimy więc przykłady tłumienia drgań harmonicznych i
odpowiednio zmodyfikujemy równania ruchu, aby opisać ten bardziej uogólniony przypadek drgań.
Po szarpnięciu struny gitarowej obserwujemy zanik jej drgań w czasie kilku sekund. Aby huśtawka
kontynuowała oscylacje, musimy ją popychać (Ilustracja 15.24). Choć często możemy stworzyć
takie warunki, w których siły oporu i inne siły niezachowawcze można zaniedbać, przypadki
swobodnych, nietłumionych drgań są rzadkie. Bywają też sytuacje, kiedy drgania są czymś
niepożądanym i celowo staramy się je tłumić jak np. w przypadku amortyzatorów w samochodach.
Ilustracja 15.24 Jeśli chcemy huśtać się na huśtawce, musimy wykonywać odpowiednie
ruchy ciała w celu kompensacji strat energii wynikających z obecności sił oporu ośrodka i
sił tarcia. (Źródło: Bob Mical).
dla układu ze słabym tłumieniem. Ten zanik oscylacji wywołują siły oporu ośrodka, a więc siły
niezachowawcze, których działanie powoduje tworzenie różnych form energii termicznej kosztem
energii oscylatora (obniżenie energii kinetycznej i energii potencjalnej sprężystości). W warunkach
słabego tłumienia okres i częstotliwość drgań są podobne do odpowiednich wartości w swobodnym
oscylatorze harmonicznym.
Ilustracja 15.25 Ciężarek zawieszony na sprężynie wykonuje drgania w cieczy o lepkości η . Wartość
okresu drgań pozostaje stała, ale amplitudy kolejnych oscylacji zmniejszają się na skutek tłumienia drgań
przez lepki ośrodek.
Rozważmy działanie sił na ciężarek, który ma masę m . Należy zauważyć, że siła ciężkości
działająca na ten ciężarek jest kompensowana zmianą położenia równowagi, co już omawialiśmy w
rozdziale. Na siłę wypadkową wpływa zarówno siła sprężystości związana ze sprężyną, jak i siła
oporu ośrodka (FO ). Jeśli maksymalna prędkość drgającego ciężarka jest mała, to siła oporu
ośrodka jest proporcjonalna do prędkości ciała i działa przeciwnie do kierunku ruchu ciężarka
(FO = −bv) . W tych warunkach wypadkowa siła działająca na ciężarek o masie m wynosi:
ma = −bv − kx.
2
d x dx
m + b + kx = 0. 15.23
2
dt dt
15.24
− t
x(t)= A0 e 2m cos(ωt + ϕ).
Rozwiązanie to spełnia równanie różniczkowe, a udowodnienie tego pozostawiamy jako ćwiczenie.
W tym celu wyznacz pierwszą i drugą pochodną względem czasu i wstaw je do Równania 15.23.
Możemy również stwierdzić, że Równanie 15.24 jest rozwiązaniem, jeśli:
−−−−−−−−−−−
2
k b
ω = √ − ( ) .
m 2m
−−
−
k
ω0 = √ . 15.25
m
−−−−−−−−−−−
2
b
15.26
2
ω = √ω − ( ) .
0
2m
Ilustracja 15.26 Położenie względem czasu dla ciężarka zawieszonego na sprężynie drgającego w cieczy jako ośrodku tłumiącym
drgania. Zauważmy, że krzywa ma postać funkcji cosinus z obwiednią o charakterze funkcji wykładniczej.
Kiedy zaczęliśmy opisywać ruch harmoniczny tłumiony, stwierdziliśmy, że tłumienie musi być małe.
Pojawiają się więc dwa pytania: dlaczego tłumienie powinno być małe i jak to dokładnie opisać?
Jeśli stopniowo zwiększamy wartość tłumienia w układzie, to okres i częstotliwość drgań będą się
zmieniać. Ze względu na to, że siła oporu ośrodka działa przeciwnie do kierunku ruchu, to ruch
drgający spowolni się (wypadkowa siła działająca na ciężarek jest mniejsza). Częstość kołową
opisuje wzór:
−−−−−−−−−−−
2
k b
ω = √ − ( ) .
m 2m
2
Gdy współczynnik oporu b wzrasta, maleje i ostatecznie osiąga wartość zero, gdy
k b
− ( )
m 2m
−−−− 2
. Dalsze zwiększenie b powoduje, że przyjmuje ujemną wartość, a
k b
b = √4mk − ( )
m 2m
−−−−−−−−−
2
√
k
m
− (
b
2m
) jest liczbą zespoloną. W przypadku bardzo dużego tłumienia układ nie wykazuje
oscylacji i powoli zmierza do położenia równowagi.
Ilustracja 15.27 Położenie względem czasu dla układu składającego się z masy i sprężyny w lepkiej cieczy. (a) Jeśli tłumienie jest
−−−−
małe (b < √4mk) , masa oscyluje i powoli zmniejsza się amplituda drgań ze względu na utratę energii na skutek działania sił
−−−−
niezachowawczych. Przypadkiem granicznym jest (b) kiedy współczynnik tłumienia wynosi dokładnie (b = √4mk) . (c) Gdy
−−−−
tłumienie jest bardzo duże (b > √4mk) , masa nie oscyluje po początkowym wychyleniu, ale wolno zmierza do położenia
równowagi.
Tłumienie krytyczne bywa cechą pożądaną, ponieważ taki układ potrafi bardzo szybko powrócić do
stanu równowagi i pozostaje w tym stanie. Ponadto jeśli do układu z tłumieniem krytycznym
przyłożymy stałą siłę, to uzyska on nowe położenie równowagi w możliwie najkrótszym czasie bez
efektu przekraczania tego położenia i bez oscylacji wokół nowego położenia równowagi.