►.

1111 I dużą klatką piersiową będzie miał prawdopodobnie głęboki i pełny

oliw,
a kobieta z napiętymi i cienkimi strunami — cienki i wysoki głos. Można

wiliezyć się panować nad wysokością tonu i rezonansem — pokazuje to przy-

h kl
kpiewaków i mówców publicznych. Tony głębokie, płynące z klatki pier-
Rozdział 5
iiiiiwej są oznaką stałości, pewności i siły. Tony wysokie i cienki głos sugerują

ni,Illowność, słabość i brak zdecydowania.

Artykulacja_ Jak wymawiasz słowa? Czy dźwięki zlewają się w jedną

‚liii
ikć, czy każdą sylabę wymawiasz dokładnie i precyzyjnie? Różne sposoby

tyktilacji odpowiednie są dla różnych sytuacji. Nieznaczne połykanie lub

jii
1,eiJiganie głosek może stworzyć atmosferę komfortu i bliskości. Jednak

jwilezas zebrania zarządu bardziej odpowiednia będzie artykulacja wyraźna

PARAJĘZYK I METAKOMUNIKATY I ,g
II wydowana.

Tempo. Tempo, czyli prędkość mówienia wyraźnie odzwierciedla emocje

onstroje. Osoby mówiące szybko są ekspresyjne i przekonujące — ich podeks-

ylowanie udziela się innym. Jednakże zbyt szybkie tempo może wprowadzić
Parajęzyk to dźwiękowe komponenty wypowiedzi, które niosą w sobie
nerwową atmosferę. Prędka mowa może również sygnalizować niepewność.
znaczenie niezależnie od treści zawartej w słowach. Nazwa ta obejmuje
drugiej strony, powolny i wahający się mówca może sprawiać wrażenie leni-
wysokość dźwięku, rezonans, artykulację, tempo, siłę głosu i rytm. Parajęzyk wego
lub obojętnego. Niektórym słuchaczom z kolei powolny mówca wyda się

- czy tego chcemy, czy nie - zdradza nasz nastrój i nastawienie. Niezależnie
Vzery, rozsądny i zainteresowany nimi.

od tego, co mówimy, dźwięk i sposób wypowiedzi ujawni ogromnie dużo na

Tempo mówienia zależy również od regionu, w którym dorastaliśmy.

temat tego, kim jesteśmy i co czujemy. M

ieszkańcy Nowego Jorku mówią szybciej niż mieszkańcy Arkansas. Na ogół

Kiedy umyślnie zmieniamy rytm lub wysokość dźwięków, aby coś podkre-
illieszkancy dużych miast mówią szybciej niż osoby z terenów wiejskich. Trud-

ślić, lub dodajemy specjalny modyfikator słowny - wypowiadamy metakomu- no

jest prowadzić konwersację osobom mówiącym w różnym tempie. Szyb-
nikaty. Metakomunikaty dodają do danego zdania pewien odcień znaczeniowy, k
logo mówcę męczą długie pauzy i często próbuje dokończyć zdanie za osobę

często o negatywnym wydźwięku. Zdanie „My ciebie lubimy, oczywiście" róż-

iiiowiącą powoli. Osobie preferującej wolne tempo trudno jest nadążyć za kimś,

ni się od zdania „My ciebie lubimy". Podkreślając słowo „my" i dodając „oczy- ki n
mówi szybko, i w końcu może zrezygnować z dalszej rozmowy.

wiście", zmieniliśmy nieco znaczenie całego zdania, implikując, ze inni mogą

Siła głosu. Głośna wypowiedź pozytywnie kojarzy się z entuzjazmem
czuć trochę inaczej i podając w wątpliwość czyjś osobisty urok. Kilka niewin- i
pewnością siebie. Negatywne konotacje to agresja, przerost ego lub waż-
nych słów i zmiana rytmu - to wszystko, czego było potrzeba, aby stworzyć i i
inctwo. Osoba na wyższym stanowisku często podnosi głos, mówiąc do swo-
ten metakomunikat. jego
podwładnego. Głośny komunikat niesie ze sobą następujące znaczenie:
„.I;t
tutaj rządzę, rób, co ci każę". Cichy głos ma inne znaczenie: „Nie atakuj

mnie,
znam swoje miejsce, wiem, że jestem bezradny".

W
codziennych rozmowach miękki głos jest zwykle odczytywany jako wy-

rilz
uczciwości, troskliwości i zrozumienia. Może jednak również oznaczać
ELEMENTY PARAJĘZYKA Irak
pewności siebie, poczucie niższości lub brak przekonania co do ważno-

Wysokość dźwięku. Napięte struny głosowe podnoszą wysokość dźwięku. ri

przekazu. Ekstremalna wersja cichego głosu — szept — jest szczególnym

rmIzajem komunikatu: może podkreślać bliskość rozmawiających osób („Niech

Mówimy wyższym głosem, kiedy doświadczamy intensywnych uczuć radości, bi
zostanie między nami"). Szept może także wyrażać smutek, lęk lub grozę.
lęku lub złości. Depresja, zmęczenie i wyciszenie rozluźniają mięśnie strun
Rytm. Rytm decyduje o tym, które słowa w zdaniu będą akcentowane.
głosowych, więc w takich stanach mówimy niższym tonem. Podczas normal- W
pytaniu „Która godzina?" akcent pada na słowo „która". Gdybyśmy zaak-
nej rozmowy zmieniamy wysokość tonu, jednak największe różnice słychać,
eentowali słowo „godzina", zaburzylibyśmy rytm. Zauważ, jak zmienia się
gdy doświadczamy intensywnych uczuć.
znaczenie zdania po zmianie rytmu:
Rezonans. Kształt naszych strun głosowych i klatki piersiowej decydu-
Czy ja jestem szczęśliwa?
ją o rezonansie. Przez rezonans rozumiemy fakturę i barwę głosu: to, czy
Czy ja jestem szczęśliwa?
mówimy glosom cienkim czy pełnym. Mężczyzna z ciężkimi strunami gloso-
 Zdanie, które jest zwykłym pytaniem, zmienia się wówczas w krytykę
będącą wyrazem złości i oburzenia.
1111111111, większe zróżnicowanie wysokości głosu, tempa i rytmu mówienia.
Każdy język, podobnie jak piosenka, ma swój szczególny rytm. Jako dzie- noi
['wizie jej napiwki nie zwiększyły się, ale atrakcyjni klienci zaczęli urna-
ci, zanim nauczyliśmy się mówić, naśladowaliśmy rytm języka dorosłych. who,
mię z nią na randki.
Później dopasowaliśmy tylko do niego słowa. Dla osób dorosłych rytm języka
1(w/ciąganie. Nasze ciało jest instrumentem, dzięki któremu powstaje
jest tak naturalny, że rzadko zwracają na niego uwagę. Niemniej jednak rytm ob" i
Ilcąc zmienić parametry głosu, na przykład zwiększyć jego zakres, uroz-
jest niezmiernie ważny. Akcenty, którymi zaznaczamy pewne słowa w zdaniu
maicie brzmienie i siłę, należy rozluźnić ciało. Jeżeli mówisz zbyt cicho, twój
(np. „Czy ja jestem szczęśliwa?" i „Czy ja jestem szczęśliwa?"), zmieniają ,‚I
jest zbyt cienki lub nieprzyjemnie wysoki, niski czy monotonny — to ćwi-
znaczenie całego zdania. Podrozdział na temat metakomunikatów
pokaże .41111! pomoże ci zmienić te cechy. Dzięki niemu otworzysz swoje
gardło i górną

klatki piersiowej oraz poćwiczysz struny głosowe.

nam, w jaki sposób rytm i wysokość głosu mogą poszerzyć znaczenie werbal-

Zacznij od ziewania — szerokiego i głośnego. Jak najszerzej otwórz usta

nego komunikatu.
pchnij całe powietrze z płuc. Następnie weź głęboki wdech. Podczas wy-
.1,±1
. i, ziewaj i pozwól, aby twój głos przebiegał w górę i w dół skalę dźwięko-
wi'
Po kilku minutach spróbuj mówić podczas ziewania.

Modulacja siły głosu. Co to znaczy mówić dostatecznie głośno? Jeśli

ZMIANA PARAJĘZYKA I
cvul glos jest zbyt cichy lub zbyt głośny, to ćwiczenie pomoże ci nauczyć się

modulować głośność. Pozwoli ci ono sprzęgnąć ze sobą zmysł wzroku i słu-

Gdybyśmy nie zmieniali wysokości i siły głosu, rezonansu, tempa i rytmu, bil,
abyś mógł dostosować siłę głosu do danej sytuacji.

mówilibyśmy jak roboty. Nasi słuchacze odbieraliby nasz głos jako monoton-
Skup swoją uwagę na przedmiocie znajdującym się blisko ciebie i powiedz:
ny i przestaliby nas słuchać. Wywnioskowaliby, że sami jesteśmy znudzeni I
bil Iciiij" - powoli i wyraźnie. Wyobraź sobie głos wychodzący z twoich ust

tym, o czym mówimy. Chcąc ocenić swój parajęzyk i dowiedzieć się, co mówi i
illwilownie dotykający danego przedmiotu. Następnie popatrz na przedmiot
on nam o nas samych, można nagrać swój głos na kasetę podczas jakiejś roz-
oddalony od ciebie i znów powiedz: „Dotknij" - tym razem głośniej, tak aby

mowy. Zanim odsłuchasz nagranie, zaczekaj co najmniej 24 godziny, aby być

mógł dotrzeć do celu. Zauważ, jak daleko możesz sięgnąć swoim głosem
bardziej obiektywnym. Jeśli nigdy wcześniej nie słyszałeś swojego głosu na-
dolykać" przedmiotów. Z czasem będziesz mógł poczuć, kiedy twój głos nie

granego na taśmę, powinieneś najpierw posłuchać go przez chwilę, żeby za-

'bulla-a do celu, a kiedy pada zbyt daleko, za osobą, z którą rozmawiasz.
czął brzmieć dla ciebie w miarę naturalnie. Wtedy dopiero posłuchaj siebie
Artykulacja i tempo. Jeżeli innym trudno jest cię zrozumieć, ponie-
jako uczestnika rozmowy. Zadaj sobie następujące pytania: wo z
zbyt szybko mówisz, bełkoczesz czy w inny sposób zniekształcasz słowa,
1. Czy twój głos odzwierciedla to, co chcesz powiedzieć? o
joHi, odpowiednie dla ciebie ćwiczenie. Pomoże ci ono zwolnić tempo i nau-
2. Czy twój głos jest spójny ze słowami? Iihs
vi. się wyraźnej wymowy.
3. Czy jest w twoim głosie coś, co ci się nie podoba?
Wybierz tekst, który znasz na pamięć, na przykład wiersz, powiedzenie,
i
nowankę czy choćby numer telefonu i adres. Powtarzaj to w kółko, p-o-w-
Jeżeli odkryjesz w swoim parajęzyku coś, co chciałbyś zmienić, powtórz ., I
i i głośno. Wydłuż brzmienie wszystkich samogłosek trzy- lub czterokrot-
ćwiczenie z kasetą. Nagraj się, kiedy mówisz lub czytasz, zmieniając głos ni,
Przesadnie wymawiaj wszystkie spółgłoski, tak aby twarde dźwięki na
pi
zyklad b, p, k i t „eksplodowały" podczas wymawiania'.
i pamiętając o pożądanym brzmieniu. Poproś przyjaciela, aby przesłuchał na-

granie i skomentował jakość twojego głosu. Wykorzystaj jego sugestie i znów

wprowadź zmiany. Eksperymentuj.

Cindy pracowała jako kelnerka w kawiarni. Zauważyła, że klienci nie

dawali jej zbyt dużych napiwków. Wykonała powyższe ćwiczenie z kasetą i od-
METAKOMU N I KATY

kryła, że jej głos był monotonny, wysoki, płaski i nosowy. Mówiła tak szybko, Wwie
komunikatów posiada dwie warstwy znaczeniowe. Jedna to informacja
że słowa zlewały się ze sobą i trudno ją było zrozumieć. Własny głos przypo- liii
poziomie słów. Druga, czyli metakomunikat, to informacja dotycząca uczuć
minał jej głos cioci, o trzydzieści lat starszej, wyjątkowo nudnej osoby. Cin-
dy natychmiast zaczęła wykonywać ćwiczenia głosowe (patrz poniżej) oraz
codziennie przez miesiąc robiła pięciominutowe nagranie swojego głosu. Pod-
PowyZsze trzy ćwiczenia opracowane zostały przez Johna Argue — nauczyciela emisji
czas nagrywania czytanego tekstu pamiętała o głębokim, powolnym oddy-
1:loso (przyp. autora.).
chaniu i relaksowaniu strun głosowych. Z czasem zauważyła poprawę rezo-
i nastroju mówiącego. Metakomunikaty są w głównej mierze zawarte w i
W wielu komplementach i zwrotach grzecznościowych kryją się metako-
mit, wysokości dźwięku i modyfikatorach werbalnych. bln
Proste zdanie „Dziękuję ci bardzo" w zależności od rytmu i into-
Rozważmy następujące zdanie: „Spóźniłeś się". Jeżeli słowo „spóźnił
i,,ii li muzo mieć ekstremalnie różne znaczenia. Mocno zaakcentowane „dzię-
wypowiemy z lekko wznoszącą intonacją, zdanie to może wyrażać zdzi
", z intonacją wznoszącą, wyraża zdziwienie, miłe zaskoczenie, czasem
nie. Może to być również pytanie o przyczynę spóźnienia. Gdy to samo sło E -
i cilicość. Komunikat znaczy wówczas: „Jesteś bardzo miła i nie jest to za-
wymówimy z intonacją opadającą, wyrażamy irytację.
typowe dla ciebie". Akcentując słowo „bardzo", wyrażamy wdzięcz-
Metakomunikaty są źródłem wielu konfliktów interpersonalnych. Poz( :~
i doceniamy drugą osobę. Sarkazm i ostrość komunikatu uzyskujemy
nie zdanie może być jasnym i logicznym komunikatem, ale metakomunik
zi,z mocne zaakcentowanie obydwu słów „dziękuję" i „bardzo", wyma-
może wyrażać wrogość i potępienie. Rozważmy zdanie: „Usiłuję ci pomó
uilclr „bardzo" z intonacją opadającą.
Jeżeli dodamy do niego modyfikator werbalny „tylko", zaakcentujemy go i w
Niektóre metakomunikaty spełniają funkcję ostrzeżeń. Jeżeli zaakcentuje-
powiemy z intonacją wznoszącą, zmienia się znaczenie całości. Teraz zdan
*limo „opinii" w wyrażeniu „W mojej opinii", dajemy drugiej osobie prze-
„Usiłuję tylko pomóc" wyraża zranione uczucia i postawę obronną. Koi fi
na wyrażenie opinii odmiennej. Natomiast jeśli mocno zaakcentujemy
nikat staje się atakiem.
',hum) „mojej", komunikat brzmi: „Posłuchaj, co mówię i nie sprzeciwiaj mi się".
Trudno jest obronić się przed złością i dezaprobatą wyrażoną w forn
I illonacja i rytm wypowiedzi to bardzo ważne elementy wypowiedzi z pod-
negatywnego metakomunikatu. Atak jest zwykle tak subtelny, że często li
‚1, ii (In seksualnym. Sekretarka ma na sobie ładny, mocno dopasowany swe-
zdajemy sobie sprawy z tego, w jaki sposób zostaliśmy zranieni. Oto prz bil
gik Uwaga szefa: „Bardzo mi się podoba pani... sweterek" może być za-
kład: Janusz przeprowadził się z akademika do własnego mieszkania. Je
'Iłowanym komunikatem o zabarwieniu seksualnym.

matka, odwiedzając go w nowym miejscu, zauważa : „Oczywiście, to jest twc

je pierwsze mieszkanie". Modyfikator ,,oczywiście" i akcent na słowie „pier
kdyfikatory werbalne
sze" sprawiają, że komunikat znaczy: „To miejsce nie jest zbyt przyjemn
ale czego można oczekiwać od kogoś, kto po raz pierwszy urządza miesz
minivlikatory werbalne, czyli wyrazy modalne, to słowa, które dodają do wypo-
nie?". Janusz do końca odwiedzin czuje irytację, ale nie ma pojęcia, jak to sil
c'innclzi nivanse znaczeniowe. Poniżej podajemy te, których używamy najczęściej:
stało, że został zraniony.
Można nauczyć się rozpoznawać swoje własne metakomunikaty i radzid
Naprawdę Rzeczywiście
sobie z negatywnymi metakomunikatami pochodzącymi od innych. Sztuk
Tylko Jedynie
polega na uświadomieniu sobie, jak one powstają, a pierwszy krok prowad
cy do celu to wsłuchanie się w rytm i wysokość głosu.
I 'o prostu Ciągle jeszcze

Nai uralnie Znów

Rytm i wysokość głosu w metakomunikatach

Teraz Odrobinkę
Mało prawdopodobne jest, aby zdanie, w którym każde słowo zostało zaa
Ostatnio Przypuszczalnie
tentowane jednakowo, zawierało metakomunikat. Poprzez zaakcentowa
jednego lub więcej słów, możemy przekazać wiele na temat swojego sta
Niektóre wyrażenia, na przykład „oczywiście", „daj spokój", „z całą pew-
emocjonalnego. Przyjrzyjmy się zdaniu „Zaczekaj chwilę". Kiedy obydwa słow
lioNvia" czy „śmiem przypuszczać" pojawiają się w metakomunikatach dosyć
wymawiamy z jednakowym akcentem, zdanie to jest zwykłą prośbą. Je n
rolo. Każde wyrażenie określające ilość (zarówno dużo, jak i mało) można
zaakcentujemy któreś ze słów, komunikat wyraża rozdrażnienie lub niecie
i:rz nie zamienić w sarkastyczną uwagę: „Jesteś troszkę niezorganizowa-
pliwość. ny"
czy „Odrobinkę zmokłam, kiedy czekałam na ciebie".
Rozważmy teraz zdanie: „Ja nie idę z tobą do domu". W zależności
Oto przykłady zdań zawierających modyfikatory (kolumna lewa) oraz
tego, na które słowo położymy akcent, zdanie to będzie zawierało różne m
lalkowe znaczenie, jakie wnoszą one do komunikatów (kolumna prawa):
takomunikaty. „Ja nie idę z tobą do domu" znaczy: „Ktoś inny może pójdzi
ale nie ja". Gdy zaakcentujemy słowo „domu" — komunikat brzmi: „Mog
Coś jest z tobą nie w porządku.
pójść z tobą gdzie indziej, ale nie do domu". Podkreślone „z tobą" znacz
Bierzesz to zbyt poważnie.
„Mogę pójść do domu z kimś innym, ale z pewnością nie z tobą". Zauważm
Ostatnio rzeczywiście Coś jest z tobą nie w porządku
że słowa pozostają te same — jedynie akcent zmienia znaczenie zdania.
się przemęczasz. i nic dobrego z tego nie wyniknie.
 Powiedziałem po prostu to, Coś jest z tobą nie w porządku,

co myślę. jeżeli nie możesz zaakceptować

i komunikatów. Ujawnienie ukrytego ataku zwiększy prawdopodobiell-

szczerości. ri
„+n, n, kolejna wypowiedź będzie bardziej bezpośrednia. Pozwoli to na otwar-

Naturalnie, przyjdziesz? Dziwne byłoby, gdybyś nie i i

uczciwe przyjrzenie się myślom i uczuciom ukrytym w danym metako-
,§lii
ikacie.
zechciał przyjść. I
Inrry często zostawał po godzinach. Pewnego popołudnia kolega z pracy
Ciągle jeszcze tu jesteś? Nie powinno cię tu już być. i.uw
'odział: „Czy ty znów zostajesz dzisiaj dłużej?". Harry powtórzył to stwier-
.11,1
111, w myślach i zauważył akcent i intonację wznoszącą na słowie „ty"
Wypowiedziałem jedynie Coś jest z tobą nie w porządku, ,o
modyfikator werbalny „znów". Nie mógł jednak zdecydować, czy zdanie
swoje zdanie. jeśli nie potrafisz tego hi
iii il krytyką („Twoja pracowitość sprawia, ze my wszyscy wychodzimy na
rozsądnie przyjąć.
111,,I obów"), czy wyraża troskę („Proszę cię, zadbaj o siebie"). Powtórzył na
Jesteś naprawdę małomówna. Jesteś zbyt małomówna ob.,
d mniemany metakomunikat, aby sprawdzić, które przypuszczenie jest
i denerwuje mnie to. In ,1
wdziwe. Powiedział: „Ciekawy jestem, czy moja praca po godzinach de-
in,'
woje innych. Może uważają, że stawiam poprzeczkę za wysoko?". Ode-
Daj spokój, zostawmy to. Coś jest z tobą nie w porządku i
hiull ulgą, gdy okazało się, że uwaga wypowiedziana była w trosce o jego

i drażnisz mnie.

Z całą pewnością robiłeś, Nie jestem pewna, czy zrobiłeś

Czasem potrzeba prawdziwej wytrwałości, aby rozmówca przyznał, co
co mogłeś. wszystko, co w twojej mocy.
ii•m•awdę chciał zakomunikować. Ojciec Lizy znany był ze swoich subtel-
i!vi
li sarkastycznych uwag. Kiedy pewnego dnia zapytał: „Czy ty ciągle jesz-
A teraz czego chcesz? Żądasz zbyt wiele. Wystawiasz f1.
interesujesz się tym... młodym mężczyzną?", Liza dokładnie wiedziała,
moją cierpliwość na próbę. 1.1
byla to dezaprobata. Powtórzyła zdanie w myślach, aby zweryfikować to,
ni-
dyszała. Uświadomiła sobie akcent na modyfikatorze werbalnym „ciągle
Wyrazy modalne zwykle dodają do wypowiedzi podtekst irytacji i dez
gir, .ze" oraz pauzę i podkreślone słowo „młodym".

aprobaty. Przeczytaj zdania z lewej kolumny bez modyfikatorów i zauważ, ż

każde z nich staje się zwykłym stwierdzeniem faktu. Nie ma już w nich ukr
Tato, czy jest w nim coś, co ci się nie podoba?
tych komunikatów ani sugestii.
loc: Nie. Sądzę, że jest bardzo typowym mężczyzną.

Tato, z tego, co powiedziałeś wnioskuję, że niezbyt go lubisz. Uważasz, że

głupio robię, że z nim chodzę.
1.
Przypuszczam, że jest w porządku.

JAK RADZIC SOBIE Z METAKOMUNIKATAMI?

Liza zauważyła, że teraz modyfikator „przypuszczam" sygnalizuje duże
..111
1 wy ojca co do wartości jej chłopaka. Chciała dowiedzieć się, o co dokładnie
Podstawową funkcją metakomunikatów jest przekazanie nie wprost czego alce
chodzi.
co boimy się powiedzieć bezpośrednio. Rzadko się zdarza, że świadom

i otwarcie odpowiadamy na zakamuflowany atak. Jest to jednak możliw

Tato, kiedy zapytałeś mnie, czy ciągle jeszcze z nim chodzę, bardzo wyraź-
Oto sposób radzenia sobie z wrogim metakomunikatem:
nie podkreśliłeś słowa „ciągle jeszcze". Także sposób, w jaki powiedziałeś
1. Powtórz komunikat w myślach, wsłuchując się w rytm i intonację ora
o nim jako o „tym... młodym mężczyźnie" sugeruje, że uważasz nasz zwią-
zauważ, jakie zawiera modyfikatory werbalne.
zek za niezbyt mądry.
2. Wypowiedz na głos domniemany metakomunikat i spytaj, czy rzeczywi-
iii:ioc: Nie znam go, ale myślę, że jest w nim coś, co rzeczywiście mnie denerwuje.

ście twój rozmówca miał na myśli to, co usłyszałeś, i takie właśnie są jego

uczucia.
Liza dociera powoli do sedna sprawy. Za chwilę prawdopodobnie będzie
.1
warcie rozmawiać z ojcem o jego negatywnych uczuciach. Jeśli zachowa
Krok drugi jest absolutnie konieczny. Jeżeli nie sprawdzisz swojej inter-
neutralną i nie poczuje się zaatakowana, będzie miała okazję poznać
pretacji, pozostaniesz ze swoimi domysłami. Przyjmiesz, że to, co odebrałeś,
luu,kl. widzenia swojego ojca i bezpośrednio się do niego odnieść. Nie będzie
jest prawdą i nigdy nie dowiesz się, czy tak rzeczywiście jest. Zrobienie kroku
rzeby atakować za pomocą metakomunikatów.

drugiego to również dobry sposób na nauczenie drugiej osoby wypowiadania