Zofia Adamczykowa – poezja w edukacji wczesnoszkolnej

Wczesnoszkolna edukacja literacka opiera się na:

-tekstach dziecięcych – pisanych intencjonalnie dla młodego odbiorcy
-tekstach z obiegu autokomunikacyjnego: baśnie, podania, legendy, zagadki, przysłowia
-tekstach folkloru dziecięcego: wierszyki do gier i zabaw, zagadki
-teksty autorskie nastawione na cele wychowawcze bez większych ambicji: rymowanki użytkowe,
wierszyki okazjonalne, okolicznościowe, rocznicowe
Teksty autorskie = intencja =/= kreakcja = wysokoartystyczne utwory dziecięce
3 odmiany rodzajowo-gatunkowe najbliższe dzieciom
-baśnie -poezja -teksty epickie
wpływają na: wyobraźnię, mowność, pamięć, wychowanie emocjonalne i estetyczne
Kształcenie literackie
- w okresie przedprzedszkolnym – sporadycznie
- w okresie przedszkolnym i wczesnym szkolnym – zorganizowane – zaplanowane, kontrolowane, z
walorami wychowawczymi i literackimi.
opiera się na:
- wyobraźni, wrażliwości i intuicji;
- wskazywaniu, nazywaniu, rozróżnianiu, rozumieniu i nazywaniu funkcji prymitywnych zjawisk
literackich
- osobistym, intymnym przeżyciu i poznaniu
- kontemplacji estetycznej, wzruszeniach
- spełnianiu oczekiwań ludycznych
Dziecko wczesnoszkolne - chętnie obraca się w poezji rymowanej, opartych na absurdach i
deformacjach rzeczywistości (potrzeba ludyczna)
- szybko uczy się wierszyków na pamięć, z ochotą je recytuje i pamięta
- jest niezwykle otwarte na otoczenie
- żyje na pograniczu świata rzeczywistego i iluzji
- istnieje w świecie w sposób synkretyczny
- ekspresję przejawia najlepiej w zabawie, rysunkach, zachowaniach werbalnych i manualnych
Wiersze dziecięce (1-3)
- klasyczne vs współczesne – o różnych odmianach, gatunkach, konceptach poetyckich i sposobach
obrazowania – masa ale autorzy podręczników je pomija przez: (błędy)
- nieumiejętność celowego doboru utworów
- brak profesjonalizmu nauczycieli
--- nieumiejętna rozmowa o tekście
--- nieumiejętność uczenia języka poezji i odsłaniania jej piękna i ukrytych znaczeń
- powinno się unikać wierszy jednorodnych tematycznie i formalnie – nie poszerza doświadczeń
estetyczno-literackich i kompetencji odbiorczych (nierozumienie metafor, układów kompozytorskich)
- na jakość odbioru mają wpływ działania motywacyjne, w tym motywacja ludyczna (kompensacyjna,
poznawcza, estetyczna) a na nie z kolei ma wpływ dobór tekstów literackich oraz metodyka pracy z
nimi
- powinno się łamać bariery dzieci (psychiczne, merytoryczne, językowe, sprawnościowe)
Wg Ryszarda Waksmunda w antologii poezji dziecięcej można wykorzystać:
- wiersze narracyjne : bajeczki, wierszowane historie (żartobliwe, narracyjne) np. Żelazowa Wola
- poezje inspirowaną folklorem ludowym i dziecięcym np. Danuta
Wawiłow
- liryki krajobrazowe, potoczne, religijne np. Maria
Konopnicka
- lirykę marzeń i imaginacji np. Joanna
Kulmowa
- poezję żartu i nonsensu np. Wanda
Chotomska
- wiersze otwarte na aktywny odbiór np.
Jerzy Kerna
- wiersze ideograficzne np.
Danuta Wawiłow
- poetyckie gry i zabawy językiem np. Jan
Brzechwa
ale nauczyciele nie są świadomi bogactwa form i treści dziecięcej poezji
Etapy kształcenia literackiego:
- Okres przedszkolny = etap spontaniczności
- okres wczesnoszkolny = etap intuicjonizmu
nie muszą być tylko swobodne, przypadkowe, spontaniczne i intuicyjne
mogą być podporządkowane regułom i mogą respektować trychoromię
musi się tu znajdować analiza wierszy a nie tylko śmieszne rymowanki
- dalsze poziomy = etap obiektywizacji (starsze sp do matury)
mają nauczyć świadomego odbioru
Na otwartą trychotomię składa się:
-przeżycie intuicyjne (rozpoznanie nastroju, klimatu, użycie emocji)
- rozmowa ukierunkowana na tekst (opis, analiza)
- przeżycia zintelektualizowane (interpretacja)
Determinanty procesu odbioru lektury:
- motywy czytania
- potrzeba kontaktu z literaturą
- zamiłowanie do poezji
- zainteresowania i gusta literackie
- aktywność czytelnicza
W 1-3 istotna jest:
- świadoma selekcja
- oczytanie mające wpływ na późniejsze trudniejsze działania
- uproszczenia analityczno-interpretacyjne
- rozbudowa kontekstu egzystencjalnego – odniesienie do świata dziecka
- te same działania co dalej ale pochylenie się nad zrozumieniem i konkretyzacją oraz nad uczniem
Nauczyciel wczesnoszkolny nie ma świadomości jak kształtować modelowe działania w odbiorze
poezji które obejmują:
- wzorową prezentacje tekstu przez nauczyciela
- powtórne lub wielokrotne czytanie
- objaśnienia merytoryczne i językowe
- badanie intuicyjnych konkretyzacji tekstu przez uczniów (zrozumienia)
- odszukanie dyrektywy interpretacyjnej (tytuł, nastrój, słowa klucze, puenta itd.)
- opis i selektywna analiza (weryfikacja konkretyzacji uczniów)
- próba odczytania sensu (interpretacja)
Realizacja tego modelu wymaga:
- unikania schematów analitycznych (ma to wpływ na zainteresowanie uczniów)
- poszanowania autonomii dzieła – koncentracja na cechach immanentnych
- pamiętania, że zasadniczym celem poezji jest kształtowanie postaw estetycznych (przez rozmowę o
wierszach i dalej ich zrozumienie)
Utwór poetycki nie może być tylko punktem wyjścia na tematy postronne, dzieje się tak przez:
- brak przygotowania polonistycznego
- nieświadomość metodyczną
- podręczniki i poradniki opracowane przez pedagogów nieświadomych polonistycznie
Studenci PPW niestacjonarnie w swoich scenariuszach traktują teksty poetyckie instrumentalnie,
tylko jako pretekst do pogadanek i działań edukacyjnych o przyrodzie, ekologii, zdrowiu, plastyce itd.,
pomijając aspekt literacki. Wiersze często mają puenty, na temat których można rozmawiać (o
tekście). Jest to źle rozumiana koncepcja nauczania zintegrowanego.
Nawet jeśli rozmawiają o wierszu, to jedynie zadając pytania o czym był wiersz i czy się podobał, bez
wnikania dlaczego.
Istota błędów metodycznych na podstawie scenariuszy studentów
- nadmierne uproszczenia
- Złe rozumienie nauczania zintegrowanego
- nieposzanowanie autonomii tekstu literackiego
- ucieczka od treści i celów literackich do tych z programów
- instrumentalne wykorzystywanie utworów do celów pozaliterackich
- brak określenia funkcji użytych środków artystycznych
- trudności w odkodowaniu języka poetyckiego
- preferencja analizy linearnej i wersyfikacyjnej
- mylenie terminów teoretycznoliterackich
- zbytnia rozbudowa kontekstu macierzystego
- nieumiejętne odczytywanie sensu
- żenujące pytania typu gombrowiczowskiego typu co autor miał na myśli
czyli imputowanie autorom idei zamiast indywidualne konkretyzacje odbiorcze
Wymiar godzin na edukację polonistyczną studentów jest za mały, szczególnie patrząc na kompetencje
wyniesione ze szkoły średniej.