Elementy stoicyzmu i epikureizmu w poezji Horacego

Wprowadzenie
Przeczytaj
Mapa myśli
Sprawdź się
Dla nauczyciela

Bibliografia:

Źródło: Horacy, Oda I 34 [Parcus deorum cultor et infrequens…], [w:] tegoż, Wybór pieśni,
oprac. J. Krókowski, Wrocław 1971, s. 50–51.
Źródło: Horacy, Satyra II 2 [Quae virtus et quanta…], [w:] tegoż, Wybór pieśni, oprac. J.
Krókowski, tłum. J. Czubek, Wrocław 1971, s. 233–237.
Źródło: Horacy, Oda II 10 [Rec us vives, Licini, neque altum…], [w:] tegoż, Wybór pieśni,
oprac. J. Krókowski, tłum. I. Wieniewska, Wrocław 1971, s. 70–71.
Źródło: Horacy, Satyra I 3 [Omnibus hoc vi um est cantoribus…], [w:] tegoż, Wybór pieśni,
oprac. J. Krókowski, tłum. J. Czubek, Wrocław 1971, s. 200–202.
Źródło: Horacy, Satyra I 5 [Egressum magna me accepit Aricia Roma…] , [w:] tegoż, Wybór
pieśni, oprac. J. Krókowski, tłum. J. Czubek, Wrocław 1971, s. 215.
 Elementy stoicyzmu i epikureizmu w poezji Horacego

Źródło: Imaginary portrait of Epictetus., domena publiczna.

Pieśni, satyry i ody Horacego były odpowiedzią na polityczne zmiany i niepokoje Cesarstwa
Rzymskiego u progu naszej ery. Poeta łącząc dwie antyczne filozofie życia: stoicyzm
i epikureizm, wyjaśniał ludziom, jak żyć w trudnych czasach, skąd czerpać poczucie
szczęścia i nadzieję, równocześnie zachowując ostrożność. Stoicyzm doradzający umiar,
spokój, kierowanie się zasadą „złotego środka” stał się w owym czasie oficjalną filozofią
Rzymu. Horacy głosił tę filozofię, zalecając hart ducha i przestrzegając przed pychą, gdyż
„Jednym Fortuna z niezmiernym hałasem Zrywa, a drugim rozdaje korony”.

Twoje cele

Poznasz filozofię życia Horacego.

Wskażesz elementy filozofii stoickiej i epikurejskiej w wybranych satyrach i odach
Horacego.
Opiszesz stosunek Horacego do idei epikurejskich i stoickich.
Przeczytaj

Filozofia jako ucieczka przed światem

Życie Horacego (65–8 r. p.n.e.) przypadło na
trudny okres w dziejach Rzymu. Był to czas
istotnych przemian politycznych, które
zmieniały republikę w państwo rządzone
przez jednego władcę. Towarzyszyły temu
konflikty wewnętrzne i walki o rządy –
Cesarstwo znalazło się w stanie wojny
domowej. Zawirowaniom politycznym
towarzyszył wzrost zainteresowania filozofią,
zwłaszcza epikureizmem i stoicyzmem. Miała
ona nieść pociechę wobec zagrożeń
rzeczywistości. Stoicyzm był wręcz
postrzegany jako państwowa doktryna
filozoficzna: obywatel powinien kierować się
takimi wartościami, jak cnota
Anton von Werner, Quintus Hora us Flaccus.
i sprawiedliwość. Epikureizm natomiast
Ilustracja z 1905 roku
uczył, jak wyzwolić się od lęku przed Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
śmiercią i wszechmocą bogów – to dawało
duchowe uspokojenie w niebezpiecznym czasie.

Horacy starał się łączyć propozycje etyczne wynikające z obu nurtów, tym samym
opowiadał się za synkretyzmem filozoficznym.

Epikureizm
Epikur (341–270 r. p.n.e) założył swoją szkołę
w Atenach w 306 r. p.n.e. Znajdowała się ona
w jednym z ogrodów w centrum miasta. Napis na
bramie zachęcał: „Gościu, tutaj będzie ci dobrze”. To
zapewnienie kontrastowało z ówczesną sytuacją
w Atenach – były one miejscem, w którym wciąż
dochodziło do przewrotów politycznych, zamieszek
na tle społecznym oraz wojen wywoływanych przez
przywódców, którzy chcieli przejąć rządy po
Aleksandrze Wielkim. Epikur zalecał wycofanie się ze
świata polityki i udziału w życiu społecznym.
 Taka postawa nie oznaczała eskapizmu. Epikur chciał
stworzyć system filozoficzny, który posłuży m.in. do
odnowy moralnej Ateńczyków. Drogą do niej miała być
filozofia jako sztuka życia. Epikur sformułował reguły
postępowania, które miały prowadzić człowieka do
szczęścia.

Pierwszym krokiem ku niemu było pozbycie się lęku

przed bogami. Epikur nie negował ich istnienia, lecz
udowadniał, że trwają oni w bezczynności: nie zajmują
się światem i nie osądzają ludzi za ich postępowanie.
Takie założenie miało konsekwencje w twierdzeniu,
że człowiek jest istotą wolną i w dużym stopniu sam
decyduje o swoim losie na ziemi. To z kolei
wskazywało na konieczność podejmowania
Epikur odpowiedzialnych decyzji. Ich źródła Epikur
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
upatrywał w przekonaniu, że po śmierci nie ma nic –
dusza jest zbudowana z atomów, które po zgonie
człowieka się rozpraszają. Świadomość materialnego charakteru duszy powinna zatem
prowadzić do odrzucenia lęku przed śmiercią, skoro nie jest ona wstępem do bytowania
w zaświatach.

Zadaniem filozofii stała się odpowiedź na pytanie: jak żyć? Epikur uważał, że wskazówek
udziela sama natura, która dąży do przyjemności i unikania cierpienia. Pierwszy cel nie był
tożsamy z bezkrytycznym uleganiem wszelkim rozkoszom. Dążenie do spełniania pragnień
to przejaw braku panowania nad namiętnościami. Ateński myśliciel zalecał postępowanie
rozumowe, które polega na niwelowaniu potrzeb. Rozgraniczał przy tym przyjemności
chwilowe od tych, które mają charakter stały. Za wartość nieprzemijającą uznawał
natomiast przyjaźń, przeciwstawiając jej krytycznie przez niego oceniany egoizm.

Stoicyzm
Stoicyzm narodził się w Atenach około 300 r. p.n.e., jego twórcą był Zenon z Kition. Nazwa
pochodzi od ateńskiej budowli, w której nauczał filozof: Stoa Poikile, co po grecku oznacza
portyk malowany.

Stoicy rozgraniczali trzy podstawowe działy filozofii – logikę, którą nazywali teorią
poznania, fizykę, którą nazywali teorią bytu oraz etykę nazywaną teorią moralności i życia.
Rzymski wyzwoleniec Epiktet żyjący w I w. p.n.e. stał się jednym z najważniejszych
kontynuatorów stoicyzmu. Uważał, że filozofia to przede wszystkim refleksja mająca na celu
szczęśliwe życie. W swoich dziełach, spisanych przez uczniów, zachęcał do pogodnej
akceptacji własnego losu.
Wyobrażony portret Epikteta, grafika z około 1715 roku
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

U źródeł etyki stoickiej leżało przekonanie, że ludzie to istoty słabe, niepozorne wobec
potęgi bogów i wielkości kosmosu. Jednak siła charakteru człowieka nadaje mu znaczenie.
W tej sytuacji za szczególnie istotny obszar działania stoicy uznawali wychowanie
i kształtowanie odpowiednich postaw moralnych. Należy do nich poszanowanie bogów,
którzy wciąż czuwają nad losami świata. Bogowie również przydzielają człowiekowi
określoną rolę do odegrania w teatrze świata: mądrość śmiertelników objawia się
w przyjęciu tej roli, pogodzeniu się z nią i odrzuceniu buntu. Poddawanie się biegowi
wydarzeń, akceptowanie rzeczywistości daje szansę na życie w spokoju i uwolnienie się od
irracjonalnych namiętności.

Zgoda na dany człowiekowi los nie jest tożsama z całkowitą biernością. Aktywność
przejawia się w wysiłku duchowym do cierpliwego znoszenia zmienności kolei życia. Drogą
do tego ma być zupełne uniezależnienie się od działania Fortuny. Ludzie nie mają wpływu
na to, co ona zrobi, powinni zatem przestać przywiązywać się do dóbr, które Fortuna
przydziela i odbiera. Wyzbycie się pragnienia wszystkiego daje możliwość uzyskania
spokoju ducha: wtedy człowiek nie żąda pozornych wartości (jak majątek czy sława), nie
lęka się ich utraty i nie smuci się, gdy rzeczywiście znikną. Sposobem na uniezależnienie
się od kaprysów Fortuny było zatem wybranie „złotego środka” (łac. aurea mediocritas).

Wobec niemożności przewidzenia działań Fortuny, człowiek musi skoncentrować się na

tym, na co ma wpływ, czyli na wartościach duchowych. Najważniejszą z nich jest cnota –
osiągnięcie tej moralnej doskonałości staje się celem samym w sobie. By go zdobyć, należy
odrzucić przywiązanie do różnych namiętności, rodziny, kraju, pozycji społecznej,
przyjaźni. W tym maksymalizmie etycznym istotne było potępienie wszelkich wad, nawet
tych najmniejszych.
Cytaty

“
Horacy

Satyra I 3 [Omnibus hoc vitium est cantoribus…]

[…]
Nikt się bez wad nie rodzi; a ten między nami
Najlepszy, kto ma najmniej. Jak słuszność wymaga,
Niech brat waży me wady i cnoty: przewaga,
Jeśli jest, cnót rozstrzygnie, czyli ma żyć ze mną.
Z takąż i on się spotka oceną wzajemną.
Chcesz, by znosił przyjaciel twe wielkie purchawki:
Daruj przyjacielowi pomniejsze brodawki;
Chcesz, by ci odpuszczono, odpuszczaj ty wzajem.
Słowem, gdy z serca wyrwać żadnym obyczajem
Gniew się nie da i inne złe głupców przywary,
Czemuż by rozum nie miał swej wagi i miary
Używać i złych karać stosownie do winy?
Gdyby kto sługę za to, że ryb odrobiny
Porwał i zjadł sprzątając lub zlizał mdłe sosy,
Wbił na krzyż, to zgodnymi byłby mędrców głosy
Głupszy od Labeona. Lecz na to już świni
Trzeba albo szaleńca. […]
Kto głosi równość grzechów, ten mocny jest w słowie;
Rzeczywistość mu przeczy, czucia, obyczaje,
Pożytek, co słuszności moc i życie daje.
[…]
Nikt mi też nie dowiedzie tożsamości zbrodni,
Kiedy cudzej kapusty narwą dziadzi głodni,
A kiedy łotr po nocy ściąga bogom dary.
Nuż prawo „Gdzie win równość, tam i równość kary”:
Gdzie dosyć dyscypliny, tam ty weźmiesz bata?
Bo żebyś użył trzcinki, gdzie by trzeba kata,
Nie wierzę, lub byś równał ze złodziejem zbója,
Lub latorośl tak samo tę, co zbyt wybuja,
 Obcinał, jako i tę, co się mniej rozwinie,
Gdyby ci dano rządy. […]
Źródło: Horacy, Satyra I 3 [Omnibus hoc vi um est cantoribus…], [w:] tegoż, Wybór pieśni, oprac. J. Krókowski, tłum. J.

“
Czubek, Wrocław 1971, s. 200–202.
Horacy

Satyra I 5 [Egressum magna me accepit Aricia

Roma…]
[…] Bo wiem, że bogi wiek pędzą bez troski,
A zdziwaczy natura – to nie dopust boski,
Zesłany z górnych niebios przez markotne bogi.
Źródło: Horacy, Satyra I 5 [Egressum magna me accepit Aricia Roma…] , [w:] tegoż, Wybór pieśni, oprac. J. Krókowski, tłum.

“
J. Czubek, Wrocław 1971, s. 215.
Horacy

Oda I 34 [Parcus deorum cultor et infrequens…]

Rozumkowania uwiedziony szałem,
Jam wypowiedział służbę moim bogom;
Dziś błąd poznawszy, żagle pozwijałem
I znowu wracam ku dawniejszym drogom.

Bo Diespiter, co zwykle ognistym

Gromem rozcina obłoków całuny,
Przebiegł w tej chwili po błękicie czystym
W wozie, niesionym przez grzmiące tabuny.

Od tego huku zatrząsł się ląd stały,

Zadrżały w łożach rzeki swawolnice,
Styks i Tenaru wstręt budzące skały,
I Atlas, światu dany za granice.

Dumne wielkoście Bóg poniża czasem,

A w górę dźwiga proch upokorzony;
Jednym Fortuna z niezmiernym hałasem
Zrywa, a drugim rozdaje korony.
Źródło: Horacy, Oda I 34 [Parcus deorum cultor et infrequens…], [w:] tegoż, Wybór pieśni, oprac. J. Krókowski, Wrocław
1971, s. 50–51.
Horacy
“ Oda II 10 [Rectius vives, Licini, neque altum…]
Żyj, Licyniuszu, spokojniej, tak skoro
Na wielką wodę nie płyń, a gdy burzy
Lękasz się, gdy na morzu niebezpiecznie,
Chroń się zdrad brzegu.
Kto średnią miedzą chadza, ścieżką złotą,
Nie będzie w brudach żył, w zatęchłej mroczy,
Ani się pysznił rzędem kolumn świetnych,
Co kolą oczy.
Częściej się limba niebotyczna miota
Na wichrze, z większym też podniebne wieże
Walą się trzaskiem, a piorun druzgota
Gór ostre szczyty.
Przezorne serce w ucisku się krzepi
Nadzieją, szczęściu nie ufa tak wiele.
Wie: srogość zimy Bóg zsyła i Bóg ją
Odegnać może.
A skoro źle jest dziś, to nie na wieki
Tak będzie. Kiedyś także Muzę śpiewem
Zbudzi Apollo, nie zawsze okrutnie
Łuk tylko tęży.
Więc gdy ci ciężko żyć, bądź pełen ducha,
Bądź mężny, a gdyć szczęście zajaśnieje,
Nie dmij się pychą, ale ściągaj wzdęte
Żagle i reje.
Źródło: Horacy, Oda II 10 [Rec us vives, Licini, neque altum…], [w:] tegoż, Wybór pieśni, oprac. J. Krókowski, tłum. I.
Wieniewska, Wrocław 1971, s. 70–71.

Słownik
etyka

(gr. ethos – zwyczaj); dział filozoficzny zajmujący się zasadami moralnymi (m.in.
definiowaniem dobra i zła)
Mapa myśli

Polecenie 1

Na podstawie tekstu głównego oraz mapy myśli zredaguj notatkę na temat: Jaki jest cel życia
według epikurejczyków i stoików?

Polecenie 2

Przygotuj plan wystąpienia na temat: Epikureizm i stoicyzm – kierunki filozoficzne pokrewne

czy przeciwstawne?
 pożądaniu
śmiercią

smutkowi

bogami cierpieniem zazdrości

obawom

dusza nie jest nieśmiertelna, niemożnością osiągnięcia

więc po śmierci nie ma kar i szczęścia
nagród
mędrzec dąży do apa i,
źródłem nieszczęścia są czyli braku namiętności
do szczęścia wystarcza brak
obawy przed:
cierpienia
życie jest krótkie, więc
trzeba je umiejętnie
wykorzystać
rozumne życie zgodnie z
nieszczęście polega na złem jest uleganie afektom: naturą ludzką to gwarancja
doznawaniu cierpienia wolności

cnota
należy żyć zgodnie z naturą,
życie jest dobrem cechy epikureizmu i niemożliwa do
zrealizowania – zapanować
bo ta jest rozumna
stoicyzmu nad wszystkimi
okolicznościami
zewnętrznymi

źródła szczęścia

epikureizm stoicyzm dwie drogi do szczęścia:

rozum
możliwa do zrealizowania –
szczęście polega na uniezależnić się od
najważniejszym i trwałym „Aby wszystko mieć, trzeba
doznawaniu przyjemności wszystkich okoliczności
dobrem wewnętrznym jest się wszystkiego wyrzec” zewnętrznych
cnota
„Najwięcej przyjemności ma
ten, kto ma najmniej
potrzeb”
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Główny temat fragmentu Satyry I 3 (Omnibus hoc vi um est cantoribus)… to:

 potępienie przestępstw, których dopuszcza się służba.

 fałszywa przyjaźń.

 krytyka jednakowego traktowania różnych wad.

 pochwała zasady dura lex sed lex (łac. twarde prawo, ale prawo).

Ćwiczenie 2 輸

We fragmencie Satyry I 3 (Omnibus hoc vi um est cantoribus)… krytykowana jest postawa:

 ani stoików, ani epikurejczyków.

 stoików.

 epikurejczyków.

 stoików i epikurejczyków.
Ćwiczenie 3 輸

Wyjaśnij sens cytatu Satyry I 3: „Nikt się bez wad nie rodzi; a ten między nami / Najlepszy, kto
ma najmniej”. Nazwij figurę retoryczną, jakiej użył Horacy.

Ćwiczenie 4 輸

Oda I 34 (Parcus deorum cultor et infrequens) bywa nazywana przez badaczy twórczości
Horacego „nawróceniem poety”. Czego dotyczy to nawrócenie?

Ćwiczenie 5 醙

Czy postawa podmiotu lirycznego w Odzie I 34 jest bliższa epikureizmowi, czy stoicyzmowi?
Argumentując, przywołaj co najmniej jeden odpowiedni cytat z utworu.

Ćwiczenie 6 醙

Zaznacz w tekście właściwe wyrazy, aby jego treść była zgodna z prawdą.

Oda I 34 to utwór, w którym Horacy odrzuca  / aprobuje  jedno z założeń

epikureizmu  / stoicyzmu  . Stwierdza, że życie ludzkie jest zależne  /

niezależne  od woli bogów. Siły wyższe w tym wierszu antropomorfizuje  /
personifikuje  / animizuje  Fortuna (Los).
Ćwiczenie 7 醙

Zaznacz ten fragment Ody II 10 (Rec us vives, Licini, neque altum)…, którego treść odpowiada
pojęciu aurea mediocritas.

czerwony

Żyj […] spokojniej

Chroń się zdrad brzegu
Kto średnią miedzą chadza, ścieżką złotą / Nie będzie w brudach żył
Przezorne serce w ucisku się krzepi
Więc gdy ci ciężko żyć, bądź pełen ducha
Nie dmij się pychą

Ćwiczenie 8 難

Pouczając Licyniusza, podmiot liryczny Ody II 10 wykorzystuje metaforyczne obrazy. Przed

czym przestrzega adresata we fragmencie: „Częściej się limba niebotyczna miota / Na wichrze,
z większym też podniebne wieże / Walą się trzaskiem, a piorun druzgota / Gór ostre szczyty”?

Ćwiczenie 9 難

Z jakim elementem stoicyzmu należy wiązać przypomnienie: „srogość zimy Bóg zsyła i Bóg ją /
Odegnać może”?

Praca domowa

Satyra II 2 (Quae virtus et quanta) to obszerny utwór, w którym znalazł się m.in. fragment
poświęcony ucztowaniu. Napisz tekst (liczący 120‐150 słów), w którym wykażesz, że
zawarte w satyrze uwagi kulinarne wiążą się z określoną postawą filozoficzną.
“
Horacy

Satyra II 2 [Quae virtus et quanta…]

Co to jest, moi mili, przestawać na małem
[…]
Na czczo rozważmy. […]
Lecz groch rzucam na ścianę. Znam ludzką naturę.
Raczej ty pawia na ząb położysz niż kurę.
Czczym pozorem złudzony: ptak drogi i oczy
Zachwyca, jest co widzieć, gdy ogon roztoczy!
Niby to w tym rzecz, niby tęczowe jesz piórka,
Niby upieczon, piękniej wygląda niż kurka!
No, prawda, choć różnicy w mięsie nie ma żadnej,
Pozór cię przecie jakiś w pawiu wabi zdradny.
[…]
Po cóż wielka barwena, gdy ją tniesz w kawały?
Wygląd cię, widać, ciągnie. Czemuż więc szczupaki
Długie nie mają łaski? Jużci powód taki,
Że te wielkie i długie, tamte małe z rodu.
Gardzi prostym pokarmem, kto nie czuje głodu.
[…]
A któż z większą otuchą w przyszłość patrzeć może:
Czy niejednej niewolnik nawyczki złej, zdrożnej,
Czy kto skromnie przestając na małym, ostrożny,
Już w pokoju, jak mędrzec myśli o obronie?
Źródło: Horacy, Satyra II 2 [Quae virtus et quanta…], [w:] tegoż, Wybór pieśni, oprac. J. Krókowski, tłum. J. Czubek,
Wrocław 1971, s. 233–237.
Dla nauczyciela

Autor: Anna Grabarczyk

Przedmiot: Język polski

Temat: Elementy stoicyzmu i epikureizmu w poezji Horacego

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

i rozszerzony

Podstawa programowa:
Zakres podstawowy
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:
1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych
okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm,
Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–
1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;
4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej
oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym
frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne,
w tym przerzutnię; określa ich funkcje;
8) wykazuje się znajomością i zrozumieniem treści utworów wskazanych w podstawie
programowej jako lektury obowiązkowe;
9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki
literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją
refleksji;
11) rozumie pojęcie motywu literackiego i toposu, rozpoznaje podstawowe motywy i toposy oraz
dostrzega żywotność motywów biblijnych i antycznych w utworach literackich; określa ich rolę
w tworzeniu znaczeń uniwersalnych;
14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą
stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;
15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst
historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny,
biblijny, egzystencjalny;
2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:
5) charakteryzuje główne prądy filozoficzne oraz określa ich wpływ na kulturę epoki;
III. Tworzenie wypowiedzi.
2. Mówienie i pisanie. Uczeń:
1) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie;
4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia,
komentarze, głos w dyskusji;
IV. Samokształcenie.
1. rozwija umiejętność pracy samodzielnej między innymi przez przygotowanie różnorodnych
form prezentacji własnego stanowiska;
9. wykorzystuje mul medialne źródła informacji oraz dokonuje ich krytycznej oceny;
Lektura obowiązkowa
5) Horacy – wybrane utwory;
Zakres rozszerzony
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego,
a ponadto:
6) odczytuje poglądy filozoficzne zawarte w różnorodnych dziełach;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

kompetencje w zakresie wielojęzyczności;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie;
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

redaguje notatkę na temat stoicyzmu i epikureizmu;

bierze udział w dyskusji na temat kwestii filozoficznych w życiu współczesnej
młodzieży;
określa podmiot liryczny oraz sytuację liryczną w wybranych utworach Horacego;
odnajduje w utworach Horacego odniesienia do filozofii.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

z użyciem e‐podręcznika;
ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera;
 dyskusja.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Nauczyciel prosi uczniów o przygotowanie notatki o epikureizmie i stoicyzmie

w dowolnej formie (tabela, punkty, opis) z uwzględnieniem następujących aspektów:
- założyciele,
- przedstawiciele,
- data powstania danej szkoły filozoficznej,
- najważniejsze hasła,
- postawy.

Faza wprowadzająca:

1. Nauczyciel udostępnia uczniom e‐materiał. Uczniowie zapoznają się z treściami

w sekcji „Wprowadzenie” oraz „Przeczytaj”.
2. Chętna osoba odczytuje na głos fragment tekstu Joanny Bulskiej i Aliny Dworak:
Od ponad wieku doświadczamy niespotykanego w dziejach ludzkości postępu
cywilizacyjnego, który skutkuje dokonującymi się przemianami kulturowymi i
społecznymi. To właśnie wskutek transformacji ustrojowej nastąpiły radykalne zmiany
polityczne, społeczne, kulturowe, a także wzrosło znaczenie edukacji i wiedzy.
Przemiany kulturowo‐cywilizacyjne, a przede wszystkim ich dynamika, skok
technologiczny oraz pojawienie się nowych narzędzi służących prawie
natychmiastowej komunikacji z całym światem przyczyniły się do przyspieszenia
tempa życia. Ale jak każda przemiana, transformacja ustrojowa zrodziła inne, „nowe”,
dotychczas nieznane problemy i związane z tym zagrożenia, powstały dotąd nam obce
wzory zachowań społeczno‐kulturowych, patologii społecznej, uzależnień i stylu
życia. Pokoleniu przełomu XX/XXI wieku dane jest zatem żyć w nowej, zmieniającej się
rzeczywistości. Wchodzące w dorosłość współczesne młode pokolenie jest
wychowane w posttransformacyjnym społeczeństwie, zdominowanym przez
konsumpcję oraz cechującym się przyśpieszonym tempem życia. Konsekwencją
 dokonujących się w świecie przeobrażeń są trudności w adaptacji, zwłaszcza młodego
pokolenia, do wciąż zmieniającej się i niestabilnej rzeczywistości.
Joanna Bulska, Alina Dworak, Społeczno‐środowiskowa perspektywa zagrożeń zdrowia
pokolenia młodych dorosłych, „CHOWANNA” 2019, tom jubileuszowy.
3. Nauczyciel pyta uczniów, czy zgadzają się z refleksjami z tekstu oraz o to, w jaki sposób
młodzi ludzie odnoszą się obecnie do kwestii filozoficznych. Czy epikureizm i stoicyzm
to postawy odpowiadające osobistym intuicjom uczniów dotyczącym właściwego
sposobu życia? Czy można znaleźć słabe punkty dla obu z tych światopoglądów
z perspektywy człowieka współczesnego?

Faza realizacyjna:

1. Chętne osoby recytują pieśni Horacego. Następuje objaśnienie niezrozumiałych

wyrażeń i odwołań kulturowych i historycznych. Wstępne rozpoznanie: określenie
podmiotu lirycznego i sytuacji lirycznej. Następnie nauczyciel prosi uczniów, by
wykonali wybrane przez nauczyciela ćwiczenia z sekcji „Sprawdź się”.
2. Uczniowie wspólnie z nauczycielem analizują mapę myśli. Następnie nauczyciel poleca
uczniom, by w parach wykonali polecenia z sekcji „Mapa myśli”. Informuje, że ważny
jest czas, ale i precyzja wykonania poleceń. Ocenia wyniki pracy najszybciej
zgłaszających się par. Wyjaśnia ewentualne wątpliwości uczniów.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel prosi uczniów o odpowiedź na pytania, np.:

– Jakie są różnice pomiędzy stoicyzmem a epikureizmem?
– Odniesienia do której filozofii można odnaleźć w utworach Horacego?

Praca domowa:

1. Satyra II 2 (Quae virtus et quanta) to obszerny utwór, w którym znalazł się m.in.
fragment poświęcony ucztowaniu. Napisz tekst (liczący 120‐150 słów), w którym
wykażesz, że zawarte w satyrze uwagi kulinarne wiążą się z określoną postawą
filozoficzną.

Materiały pomocnicze:

Jerzy Krókowski: Wstęp, w: Horacy. Wybór poezji, Wrocław: Zakład Narodowy im.
Ossolińskich, 1975.
Bogna Skrzypczak‐Walkowiak, Od filozofii do filmozofii. Konteksty filozoficzne
i filmowe na lekcjach języka polskiego w szkole ponadgimnazjalnej po 2001 roku, Poznań
2015.

Wskazówki metodyczne
Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z multimedium z sekcji „Mapa myśli”, aby
aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.