Piotr Dobosz

Jan Prószyński, "Dziedzictwo kultury

Polski : jego straty i ochrona
prawna", t. 1 i 2, Kraków 2001 :
[recenzja]
Ochrona Zabytków 55/1 (216), 104-107

2002

Jan Pru szyn ski, D zied zictw o kultu ry Polski. Jego straty i o ch ro n a p ra w n a , t. I i II, Kantor
W yd aw niczy Z akam ycze —- O d d zia ł Polskich W yd aw nictw Protesjonalnych sp. z o .o .,
Kraków 2001, ss. 481 (t. I), 685 (t. II), stre szcze n ie w ję z . n ie m ie ckim i rosyjskim
Recenzowana, dw utom ow a m o­
nografia, napisana przez uznany
a u to ry te t w dziedzinie praw nej
problem atyki ochrony d ó b r k u l­
tury, prof. zw. dr. hab. Jana Piotra
Pruszyńskiego, jest dziełem w y­
bitnym, o charakterze wręcz pom ­
n ik o w y m i p o n a d c z a s o w y m .
Praca została przygotow ana z o l­
brzym im zaangażow aniem em o ­
cjonalnym, w szechstronną wiedzą
interdyscyplinarną, sum iennością
i naukow ą w nikliw ością. D zieło
zaw iera um iejętnie połączone w ą­
tki rozw ażań praw nika, a zara­
zem historyka i historyka sztuki.
D odać jeszcze należy, że A utor
doskonale w ykorzystuje swe w y­
jątkow e um iejętności poliglotycz-
ne oraz dośw iadczenie prak ty cz­
ne zarów no krajowe, jak i zagra­
niczne w zakresie ra cjo n aln eg o
i em pirycznego ujm ow ania p ro b ­
lem ów ochrony zabytków.
Recenzow ana książka, tra k tu ­
jąca w ielopłaszczyznow o o p ro b ­
lem atyce polskich d ó b r kultury,
strat w ich zasobie i ich ochronie,
została przygotow ana przy zasto ­
sow aniu now ej, autorskiej i tw ó r­
czej konw encji interd y scy p lin ar­
nego ujęcia prezentow anej w m o ­
nografii p roblem atyki. Jest ona
„W zam yśle autorskim (...) p rze­
zna czo n a za ró w n o dla p ra w n i­
k ó w zainteresow anych p ro b lem a ­
ty k ą d z ie d z ic tw a k u ltu r a ln e g o
i ochrony za b ytkó w , jak dla adep­
tó w konserw atorstw a i m u ze a ln i­
c tw a ” (t. I, s. 27).
Każdy z tom ów monografii skła­
da się z dw óch części, p o d zielo ­
nych na ro zbudow ane rozdziały.
Cz. I pt. W prow adzenie do ochro­
ny dziedzictw a k u ltu ry obejm uje
104
JAN
PRUSZVNSKI
DZIEDZICTWO
KULTURY
POLSKI
JŁGO STRATY
1 OCHRONA
PRAWNA
£ jęć „dziedzictw o duchow e i u m y ­
Ш
АМ
УС2Е2001 Ton i
dw a rodziały. I: Teoria ochrony
sk ła d n ik ó w d ziedzictw a k u ltu ry
i jej term inologia zaw iera 19 p o d ­
rozdziałów .
W pierw szym z nich (Prolego­
m ena ochrony zabytków . E d u ka ­
cja za w o d o w a i p o p u la ryza cja
w ied zy), w kontekście, mającego
rów nież w ym iar praw ny ko n flik ­
tu pom iędzy „przeszłością z teraź­
niejszością”, A utor staje na sta n o ­
w isku, iż „Zarów no przesadny r y ­
g oryzm , jak i nadm ierny libera­
lizm źle służą ochronie m aterial­
nych skła d n ikó w dziedzictw a k u l­
tu r y ” (t. I, s. 35).
W kolejnych p o d ro z d zia łach
A utor prezentuje:
a) problem atykę aksjologiczne­
go znaczenia podstaw ow ych p o ­
jęć o chrony zabytków ;
b) analizę term inu „dziedzictw o
k u ltu ra ln e ” zderzając je z „pra­
w em do d zied zictw a ” i fo rm u łu ­
jąc tezę, że „Prawo do konkretne-
PIŚMIENNICTWO
go dziedzictw a narodow ego, reli­
gijnego, stanow ego lub in d y w id u ­
alnego mają ci, k tó rzy poczuw ają
się do zw ią zkó w z nim , rozum ieją
p o tr z e b ę je g o k u l t y w o w a n i a
i opieki. Z decydow anie należy od­
m ó w ić go tym , którzy nie tylko
w ża d n ym stopniu nie przyczynili
się do jego stw orzenia, ale n iszczy­
li je i deform ow ali z przyczyn p o ­
lity c zn y c h albo ideologicznych.
Prawo to nie rów na się w łasności
m a te ria ln y c h s k ła d n ik ó w d zie ­
d zic tw a ” (t. I, s. 47);
c) w ielopłaszczyznow ą i in te r­
dyscyplinarną charakterystykę po­
sło w e ”, „dziedzictw o europejskie
i narodowe, w spólne i cudze. S p u ­
ścizna
d) treść pojęcia „ k u ltu ra ” i jej
odniesienia do dziedzictw a;
e) genezę pojęcia „dobro k u ltu ­
r y ” i jej odniesienia — także na tle
u w aru n k o w ań historycznych —
do ochrony zabytków (stąd teza
A utora, iż „N ie m ożna żadną m ia ­
rą do dóbr k u ltu ry za lic zyć w ię­
zień i o b ozów zagłady b u d o w a ­
nych przez zaborców i o k u p a n tó w
(...)”, które „zasługują na m iano
zła k u ltu ry !” (t. I, s. 71 i n.);
f) znaczenie tradycji k u ltu ra l­
nej, k tó ra „jest najw ażniejszym
czyn n ikiem spraw czym d ziedzic­
tw a ku lturalnego” (t. I, s. 72);
g) pojęcia: „ za b ytek”: „ N a jo ­
gólniej biorąc zab ytek to św iadec­
tw o przeszłości i działalności lu ­
dzkiej, identyfikujące sp ołeczeń­
stw o h isto ry c zn ie , k u ltu ra ln ie ,
a często, choć nie zaw sze, rów nież
p o lityc zn ie” (t. I, s. 74), „dzieło
s z tu k i”, „ d o k u m e n t”, „ p a m ią t­
k a ”, „ p o m n ik ”, „zabytek nieru-
c h o m y ”, „zabytek ruchom y ”, „ze­
spół za b ytko w y. O toczenie i u k ­
ład przestrzen n y”, „strefa ochron­
n a ”, „krajobraz k u ltu ra ln y ”, „za­
b y tk i niem aterialne”, takie jak np.
nazw y historyczne ulic, ale ró w ­
nież (a naw et przede wszystkim
„im ponderabilia”, czyli cnoty, jak
np. spraw ied liw o ść, p atrio ty zm
i odw aga (t. I, s. 89).
N astępnie A utor poddaje ro z ­
w ażaniom zagadnienia: ewalucji
zabytków i dzieł sztuki, ich w a r­
tości: historycznej, artystycznej,
naukow ej, em ocjonalnej, sakral­
nej i patriotycznej, zderzając je
z „jednym z trudniejszych do roz­
strzygnięcia p ro b le m ó w ”, którym
jest w artość m aterialna zabytku
(t. I, s. 113), a także z w artością
użytkow ą zabytku. W tym o sta­
tnim zagadnieniu A utor w yróżnia
i poddaje analizie „ u żytko w a n ie
p ie r w o tn e , w tó r n e , w ła ś c iw e
i niew łaściw e”.
Rozdział I Części I kończą ro z ­
w ażania na tem at: a) w artości m a­
terialnej, archiw alnej i bibliotecz­
nej; b) oceny w artości jako p o d ­
stawy działań och ro n n y ch , klasy­
fikacja i jej przesłanki; c) przesła­
nek odróżniających „ ochronę” od
„ o p ieki” nad zabytkam i; d) k o n ­
s e rw a to rs tw a , b ę d ą c e g o jed n ą
z dyscyplin nauki; e) konserw acji
i etyki konserw atorskiej.
Rozdział II Części I obejm uje
rozw ażania o C harakterze prawa
i jego odniesieniach do ochrony
za b ytkó w . W sposób przystępny
A utor przedstaw ia ru d y m en tarn ą
wiedzę dotyczącą: a) podstaw dzia­
łania system u praw a („Prawo, je­
go cel, założenia i za sa d y”)-, b)
ochrony prawnej zabytków i jej ge­
nezy; c) polityki kulturalnej i kon­
serw atorskiej; d) pod staw p ra w ­
nych uznania obiektu za zabytek;
e) rejestracji i inw entaryzacji; f)
miejsca och ro n y dziedzictw a k u l­
turalnego w system ie praw a w e­
w nętrznego ; g) ch arak teru p ra w ­
nego oceny w artościującej dzie­
ła sztuki i zabytki; h) w łasności
i prow eniencji dzieł sztuki i za­
bytków oraz regulacji m iędzyna­
ro dow ych o c h ro n y dziedzictw a
kulturalnego.
W części II o m ów iona została
p ro b lem aty k a Strat dzied zictw a
kulturalnego Polski w skutek za ­
borów i okupacji. W rozdziale I
(Geneza i przesłanki ochrony za ­
b y tk ó w w Polsce) scharakteryzo­
w ane zostały — szczególnie na tle
u w aru n k o w ań historycznych Pol­
ski — i nasycone bogactw em fa­
k to g ra fic z n y m n a stę p u ją c e za­
gadnienia: 1. Bogactwo ku ltu ra l­
ne i a rtystyczne daw nej Polski-, 2.
Źródła w iedzy o zabytkach prze­
szłości-, 3. Pierwsze szkody w za ­
sobie zabytkow ym -, 4 . M ecenat
k u ltu ra ln y. P oczątki m u zea ln ic­
tw a publicznego-, 5. R ozbiory ziem
polskich i pow stania narodowe-,
6 -8 . Z abór rosyjski. Rusyfikacja
ziem zabranych. N iszczenie, w y ­
w ó z i ko n fiska ty dzieł sztu ki i p a ­
m ią tek narodow ych. Polska dzia­
łalność ochronna i m uzealnictwo-,
9-11. Zabór pruski. Zacieranie śla­
d ó w słow iańskich i polskich. Stra­
ty k u ltu ry polskiej. Organizacja
ochrony zabytków-, 1 2 -1 4 . Zabór
austriacki. H istoryczna niekonse­
kw encja. Straty k u ltu ry polskiej.
D o ktryn a i p raktyka opieki nad
za b ytka m i. Organizacja m u zea l­
nictw a. Z a k ła d N arodow y im . O s­
solińskich-, 15. Ochrona polskiego
dziedzictw a kulturalnego na e m i­
gracji i zesłaniu.
L ektura tego rozdziału ukazuje
swoisty, nakreślony ręką H istorii
bilans zysków i strat w dziedzict­
wie kulturalnym Polski, który zm u­
sza do refleksji, przeraża skalą strat,
a jednocześnie przekonuje, że p u ­
kająca do drzw i Unii Europejskiej
R zeczpospolita Polska to nie tyl­
ko pochylony p etent, ale przede
w szystkim państw o kulturą ró w ­
ne w szystkim członkom rodziny
europejskiej.
Rozdział II części II obejm uje
charakterystykę ochrony zabytków
okresu, który w periodyzacji dzie­
jów Polski określany jest m ianem
„Okresu II Rzeczypospolitej” (O pie­
ka nad za b y tk a m i II R zeczypospo­
litej). A utor zaprezentow ał tutaj,
znów z niezwyłym bogactwem fak­
tograficznym : a) okoliczności o d ­
ro d zen ia się państw a polskiego
i przedstaw ił bilans strat kultury
polsk iej, p o d n osząc, że „Nasza
w iedza o stratach w ku lturze n i­
gdy nie będzie p e in a ” (t. I, s. 312),
b) dzieje stow arzyszeń — to w a ­
rzystw opieki nad zabytkam i i ich
członków ; c) starania rew indyka­
cyjne dotyczące dzieł sztuki za­
grabionych przez zaborców.
W tym rozdziale A utor poddał
także analizie ówczesne, sto p n io ­
w o e w o lu u jące p ra w o d aw stw o
ochrony dziedzictw a k u ltu raln e­
go, w tym przede wszystkim D e­
k ret Rady Regencyjnej K rólestw a
Polskiego z 1918 r. o opiece nad
zabytkam i, stanow iący pierwsze
polskie praw o ochrony zabytków,
a następnie także rozporządzenie
P rezydenta RP z 6 III 1928 r.
o opiece nad zabytkam i oraz p ra ­
wo m uzealne.
N a tle praw odaw stw a obow ią­
zującego w II RP A utor om ów ił
organizację ochrony zabytków, sta­
tus praw ny urzędów konserw a­
torskich i konserw atorów zabyt­
ków, służbę archiw alną, o rg an i­
zację m uzeów i bibliotek oraz ich
zasoby, akcję inw entaryzacji i d o ­
kumentowania zabytków nierucho­
mych, szczególny ch arakter regu­
lacji ochronnych dla zabytków sak­
ralnych, a także zagadnienie w y­
w ozu dzieł sztuki. Podjęte w ów ­
czas próby napraw y szkód w yrzą­
dzonych w latach niew oli i w oj­
ny, konserw acja i odbudow a za­
bytków architektury, przybliżone
w recenzow anej m onografii, zo­
stały przerw ane w 1939 r. agresją
na Polskę N iem iec, a następnie
ZSRR. Z anim do niej doszło, Pol­
ska podjęła, opisane w recenzo­
wanej m onografii działania m ają­
ce na celu zabezpieczenie zaby­
tków na w ypadek konfliktu zbroj­
nego. A utor zakończył rozdział
w yw ażoną refleksją dotyczącą sy-
sytem u ochrony zabytków w Pol­
sce przedw ojennej. O cena ta nie
zaw iera w sobie akcentu entuzja­
stycznego, pozbaw iona jest jed­
nak także sceptycyzm u i n iepoha­
m ow anej krytyki, a w ręcz prze­
ciw nie, z w ypow iedzi A utora daje
się odczuć szacunek, m oże i p o ­
dziw dla ów czesnych dok o n ań .
„A naliza p ro b lem a ty ki ochrony
za b y tk ó w w O drodzonej Polsce
w ciągu dw u dziesięcioleci, bez
uw zględnienia uw arunkow ań p o ­
litycznych i gospodarczych, pro­
w a d z iła b y do b łę d n y c h w n io ­
sków, że w istocie dla jej organiza­
105
cji niewiele uczyniono. Polska b y ­
ła je d n a k p a ń s tw e m b ie d n y m ,
a kró tki okres niepodległości nie
p o zw o lił zrealizow ać w szystkich
za m ierzeń ” (t. I, s. 410).
W rozdziale III tej części m o ­
nografii A utor zaprezentow ał sy­
tuację zabytków w Polsce w latach
wojny i okupacji 1 9 3 9 -1 9 4 5 , cha­
rakteryzując szczegółow o i w n ik ­
liw ie : 1. S to s u n e k III R ze szy
i ZSRR do ku ltu ry i jej dzied zic­
twa-, 2. Prawo i organizację n ie ­
m ieckiej adm inistracji k u ltu ry na
okupow anych ziem iach polskich-,
3. Szkody w zasobie za b y tk o w y m
spow odow ane przez N ie m c ó w , 4.
D ziałalność państw a p o d ziem n e­
go w ochronie zabytków . O k u p a ­
cję niemiecką-, 5. D ziedzictw o k u l­
turalne ziem wschodnich-, 6. S zk o ­
dy w zasobie za b y tk o w y m Kresów
pod okupacją sow iecką i n iem iec­
k ą ; 7. Polską działalność w ochro­
nie za b y tk ó w p o d okupacją so ­
wiecką i niemiecką-, 8. Szkody sp o ­
w odow ane przez ZSRR w zasobie
za b y tk o w y m ziem przysądzonych
Polsce.
A utor przedstaw ił w tej części
nie tylko tru d n ą do w yobrażenia
skalę strat w dziedzictw ie k u ltu ­
ralnym Polski, ale i heroiczny w y ­
siłek Polaków w ratow aniu p rzed­
m iotów dziedzictwa narodow ego,
skazanych na zniszczenie czy ra ­
bunek przez okupantów .
Tom II m onografii zaw iera ro z ­
w ażania dotyczące okresu p o w o ­
jennego. Część III, zatytułow ana
Polska Ludow a wobec d zied zict­
wa przeszłości, składa się z czte­
rech rozdziałów . Rozdział I (Z a ło ­
żenia ustrojow e i ich w p ły w na
s y tu a c ję z a b y tk ó w ) o b e jm u je
po d ro zd ziały : 1. W prow adzenie
nowego ustroju politycznego-, 2.
In d o k tr y n a c ja p o lity c z n a i je j
w p ływ na kszta łto w a n ie ochrony
za b y tk ó w , 3. R eform a rolna i jej
s k u tk i dla d zie d zic tw a k u ltu r y
polskiej-, 4. W łasność dzieł sztu k i
i za b y tk ó w na Ziem iach Z a ch o d ­
nich i P ółnocnych Polski; 5. R e­
w in d y k a c je . Z ie m ie Z a c h o d n ie
i Północne; 6. R ew indykacje. Stre­
fy okupacyjne N iem iec, 7. R ew in ­
dykacje. Byłe Z iem ie W schodnie
Rzeczypospolitej; 8. R estytucja
skarbów k u ltu ry z Kanady. Polo­
106
nika szw edzkie; 9. K ultura na e m i­
gracji. Stracone dziedzictw o.
R ozd ział II (O rganizacja za ­
rządzania kulturą i jej dobram i
w PRL) zaw iera: 1. M odel zarzą­
dzania kulturą; 2. N aczelny organ
k u ltu ry i sztuki; 3. N aczelna D y ­
rekcja M u zeó w i O chrony Z a b y t­
ków ; 4. Organy doradcze M in i­
stra K u ltu ry i Sztuki; 5. Zarząd
M u ze ó w i O c h ro n y Z a b y tk ó w .
G en era ln y K o n serw a to r Z a b y t­
ków ; 6. Badania naukow e i d o k u ­
m entacja za b ytkó w ; 7. O rganiza­
cja i zadania terenow ych służb
ochrony za b ytkó w ; 8. Społeczna
opieka nad za b ytkam i; 9. O rgani­
zacja prac konserw atorskich; 10.
M uzealnictw o w organizacji ad­
m inistracji kulturą; 11. O rganiza­
cja obrotu handlow ego dziełam i
sztuki; 12. Próby organizacji k o ­
lekcjo n erstw a pryw atnego; 1 3 .
O chrona za b y tk ó w przed zagroże­
niam i.
W rozdziale III (Zasób za b y tk o ­
wy, jego w ykorzystanie, u ży tk o ­
w anie i konserwacja) zaw arte zo­
stały. 1.W prow adzenie. Z a b y tk o w y
zasób nieruchom y; 2. O dbudow a
i rozbiórka za b ytkó w ;3 . W ykorzy­
stanie za b y tk ó w dla celów gospo­
darczych; 4. Regulacje n a k a zo w o -
zachęcające. U chwały rządu 102,
418 i 179; 5. Składnice m uzealne
i ich eksploatacja; 6. Gospodarka
zasobam i m u zealnym i.
W rozdziale IV (Prawna ochro­
na zabytków . Zasady i realizacja)
A utor om aw ia następujące zagad­
n ien ia: 1. Przesłanki polityczne
ochrony za b ytkó w ; 2. K onfiskata
księgozbiorów i dzieł sztuki; 3.
W yw ó z dziel sztu k i i za b y tk ó w
w ś w ie tle d e k r e tu z 1 m arca
1946 r.; 4. P rzyczyny braku regu­
lacji ustaw ow ej. Projekt ustaw y
konserw atorskiej z 1957 r.; 5. Z a ­
łożenia i przedm iot ustaw y z 15 lu ­
tego 1962 r.; 6. Klasyfikacja zaso­
bów ; 7. Rejestracja zasobu za b y t­
kow ego; 8. Prawo o m uzeach
w ustaw ie z 15 lutego 1962 r.; 9.
W yw ó z dóbr k u ltu r y w św ietle
ustaw y z 1962 r.; 10. Z ałożenia
i p o d s ta w y o c h ro n y z a b y tk ó w
w praw ie karnym ; 11. D yskusje
nad n o w ym prawem'.
W części III m onografii A utor
d o k o n ał kom peksow ej ch a ra k te­
rystyki epoki PRL i jej skutków
w dziedzinie o chrony zabytków,
przywołując szereg faktów i doku­
m entów dotychczas nie p re ze n to ­
w a n y c h w lite r a tu r z e te m a tu .
W now ym , odm iennym od d o ­
tychczasow ego ujęciu zap rezen ­
tow ał także szereg postaci, które
— m ów iąc najoględniej — w y­
w arły fatalny w pływ na politykę
dotyczącą zabytków w Polsce.
Część IV m onografii to p ro b le ­
my dziedzictw a naro d o w eg o i za­
bytków wynikające z transform acji
ustrojow ej. W rozdziale I (W łas­
ność skła d n ikó w dziedzictw a. Re­
pryw atyzacja. R ew indykacje i od­
szkodow ania) rozw ażania A utora
oscylują w okół takich zagadnień
jak: 1. Przem iany ustrojow e i ich
odniesienia do d ziedzictw a k u l­
tury; 2. W łasność dzieł sztu k oraz
za b ytkó w w św ietle prawa. K on­
kurencja praw w łasności i „ in te­
resu p u b licznego”; 3 . Problem y
„ re p ry w a ty za c ji”, p r y w a ty z a c ji
i uwłaszczenia zabytków ; 4. „Włas­
ność m u ze ó w ”; 5. Prawa do dzieł
sztu ki i za b y tk ó w z m ienia p o n ie­
m ieckiego oraz m ienia „podw or­
skiego”; 6. W łasność i p rzynależ­
ność dziel sztu k i sakralnej. D yle­
m a ty restytucji; 7. H isto ryczn e
praw a do szczeg ó ln ie w a żn y ch
skła d n ikó w dziedzictw a za grani­
cą; 8. Problem y likw idacji s k u t­
kó w II w o jn y i okupacji niem iec­
kiej. O dszkodow ania. Pruska B ib­
lioteka Państwowa; 9. W łasność
dziel sztu ki i za b y tk ó w za w ła sz­
czonych przez ZSRR. Prawo do
odszkodow ań; 10. Prawo do dzie­
dzictw a i prawa w łasności zb io ­
rów publicznych daw nych Z iem
W schodnich RP.
Przedm iotem rozw ażań w ro z­
dziale II (Organizacja ochrony za ­
bytkó w ) są z a g a d n ie n ia , k tó re
z uwagi na zm ieniające się p ra w o ­
daw stw o, uległy w obszarze p ra ­
w a p o z y ty w n e g o z n a c z ą c y m
zm ianom : 1. D ziedzictw o k u ltu ­
ry, zabytki, m uzealia. Zakres za ­
rządu; 2 . M in isterstw o K u ltu ry
i D ziedzictw a N arodow ego (obec­
nie: M inisterstw o Kultury); 3. Peł­
n o m ocnik Rządu do spraw Pol­
skiego D ziedzictw a K ulturalnego
za Granicą (obecnie zniesiony);
4. Służba O chrony Zabytków . G e­
neralny K onserw ator Z a b y tk ó w
(poddana w 2 0 0 2 r. istotnej re o r­
ganizacji); 5. Społeczna O pieka
nad Z a b y tk a m i; 6. Organizacja
m u ze a ln ic tw a ; 7. Status darow izn
dzieł s z tu k i; 8. „Środow isko k o n ­
serw atorskie”. Izby K onserw ator­
skie ; 9. O rganizacja rzeczoznaw s­
twa. O cena wartościująca i w yce­
na dzieł sztu k i oraz z a b y tk ó w ; 10.
Organizacja ochrony na w ypadek
zagrożeń n a turalnych i k o n flik ­
tó w w ojennych.
III i zarazem ostatni rozdział tej
części (Prawna ochrona za b y tk ó w
i kierunki jej transform acji) obej­
muje: 1. Zagadnienia ustrojow e
ochrony z a b y tk ó w ; 2 . Z a b ytki,
dobra k u ltu ry i d ziedzictw o k u l­
tu ra ln e w p ro je k ta c h regulacji
pra w n ych ; 3. Finansow anie o ch­
rony i opieki nad z a b y tk a m i; 4.
Z a b y tk i n ieruchom e w procesie
p la n o w a n ia p rzestrzen n eg o ; 5 .
Ograniczenia praw ne u ży tk o w a ­
Mosty. D zieła sztu ki i in żyn ierii, zabytki. M ateriały s e s ji n a u k o w e j,
Warszawa 2 5 -2 6 maja 20 00 r., red. B. W ie rzb ick a , W arszaw a 2001
Książka jest kolejną publikacją
z cyklu M ateriały sesji naukow ej...
i zaw iera zbiór 14 referató w w y­
głoszonych podczas dw udniow ej
konferencji 2 5 -2 6 V 2 0 0 0 r., z o r­
ganizow anej przez Tow arzystw o
O pieki nad Z abytkam i. In teresu ­
jący i niebanalny tem at pow inien
sam w sobie być w ystarczającym
arg u m en tem do zap o zn an ia się
z książką, w d o d atk u — nabiera
aktualności w obliczu trudności
kom unikacyjnych, któ re stały się
przysłow iow ym w ęzłem gordyj­
skim w skali kraju, nie m ów iąc
o stolicy, gdzie wiele emocji budzi
w znoszenie kolejnych przepraw
przez W isłę. Jed n ak ten problem
należy do kom petencji decy d en ­
tów, a debata, której ow ocem jest
prezentow an a książka, m iała na
celu dow ieść, że m ost m ożna i n a­
leży postrzegać szerzej aniżeli w ka­
tegorii technicznego urządzenia,
nia dziel sztu ki i z a b y tk ó w ; 6.
O graniczenia obrotu za b y tk a m i
jako form a ich o chrony; 7. Regu­
lacja w y w o zu dziel sztu ki i za b y t­
k ó w za granicę; 8. Próby ochrony
sk ła d n ik ó w d zied zictw a inn ych
niż zabytki. P om niki historii, j ę ­
z y k ; 9. A sp ekty odpow iedzialno­
ści ka rn ej; 10. Obsługa prawna
o ch ro n y z a b y tk ó w . Z a stę p stw o
p ra w n e; 1 1 . Polityka i św iado­
m o ś ć h is to ry c zn a i k u ltu ra ln a
w program ach ośw iaty i dokształ-
całcania. W tym rozdziale znala­
zły się także autorskie sugestie d o ­
tyczące k ierunków optym alizacji
polskiego ustaw odaw stw a o c h ro ­
ny zabytków.
R e c e n z o w a n a m o n o g r a f ia ,
k tó ra n ie w ą tp liw ie s p o tk a się
z zainteresow aniem nie tylko n a­
ukow ców , k o n s e rw a to ró w
i urzędników , ale w ogóle w szyst­
kich, którzy interesują się o m a­
w ianą problem atyką zawiera rów ­
Katedra Prawa Administracyjnego UJ, Kraków
zresztą z godnie z wymownym pod­
tytułem : D zieła sztu k i i in żyn ie ­
rii, za b ytki. M yślę, że tę publikac­
ję bez zastrzeżeń m ożna polecić
nież Zakończenie, w którym Au­
to r z w ielkim niepokojem spoglą­
da na nasze dziedzictw o k u ltu ra l­
ne w dobie zachodzących prze­
m ian. „Nie m oże nie budzić obaw,
że z przedpola «obozu socjalisty­
cznego» stajem y się peryferiam i
ku ltu ra ln ym i Europy Zachodniej.
Paradygm at k u ltu r y n arodow ej
za stę p o w a n y jest coraz częściej
wizją globalizacji i standaryzacji
ku ltu ry. N ie należy jednak za p o ­
m inać, że w spólnota europejska
ma charakter po lityczn y i gospo­
darczy, i n ikt nie nam aw ia ani nie
zm u sza do recepcji w zorców za ­
g r a n ic z n y c h a n i do sp rze d a ży
w łasnej k u ltu ry na w o ln ym ry n ­
ku, na k tó rym sztuka, zdolności
i w iedza m iałyby b yć takim sa­
m y m jak inne tow arem , a trady­
cja zb ęd n ym obciążeniem ” (t. II,
s. 621).
Piotr D obosz
czytelnikow i, uznając za słuszną
pozytyw ną ocenę w ypow iedzia­
ną przez Tadeusza Rudkow skiego
we w stępie.
U kład m ateriałów w książce —
analogiczny do przyjętego na sesji
— systematyzuje poruszane zagad­
nienia. W prow adzają w tem atykę
dwa referaty: historyczny — Krzy­
sztofa D um ały i analityczny —
Kwiryny H andke.
C ztery kolejne referaty szcze­
gółow o przybliżają problem atykę
m ostów warszawskich, om ów ioną
chronologicznie poczynając od naj­
starszych przepraw (Teresa Z aręb­
ska), następnie z okresu zaborów
(M ałgorzata Osiecka) po w spół­
czesne (Bożena W ierzbicka), oraz
w oparciu o źródła literackie (Sta­
nisław Ciepłow ski).
N ie zabrakło tekstów dotyczą­
cych w ybranych zagadnień zw ią­
zanych z m ostam i innych regio­
107