PRACA INDYWIDUALNA

Ćwiczenia, plan, zabawy

Opracowanie: mgr Aneta Spintzyk
SPIS TREŚCI
Wstęp …………………………………………………………….. 3

Percepcja wzrokowa ……………………………………………….. 5

Ćwiczenia …………………………………………………….. 5
Przykładowy plan pracy ……………………………………… 7
Karty pracy …………………………………………………… 8

Percepcja słuchowa ……………………………………………….. 15

Ćwiczenia …………………………………………………….. 15
Przykładowy plan pracy ……………………………………… 17
Karty pracy …………………………………………………… 18

Motoryka duża …………………………………………………….. 22

Ćwiczenia ……………………………………………………... 22
Przykładowy plan pracy ………………………………………. 24

Motoryka mała …………………………………………………….. 25

Ćwiczenia ……………………………………………………... 25
Zabawy paluszkowe …………………………………………... 27
Przykładowy plan pracy ………………………………………. 30
Karty pracy ……………………………………………………. 31

Rozwój poznawczy (myślenie) …………………………………….. 36

Ćwiczenia ……………………………………………………... 36
Zabawy – przykłady …………………………………………... 38
Przykładowy plan pracy ………………………………………. 44
Karty pracy ……………………………………………………. 45

Rozwój społeczno – emocjonalny …………………………………. 51

Ćwiczenia ……………………………………………………... 52
Zabawy i gry przeciwko agresji i nadpobudliwości …………... 52
Przykładowe scenariusze zajęć ………………………………... 56
Przykładowy plan pracy ……………………………………….. 63

Charakterystyczne objawy zaburzeń występujących u dzieci ……… 65

Bibliografia ………………………………………………………… 69

1
 WSTĘP

Celem oddziaływań jest jak najwcześniejsze wykrycie i zlikwidowanie bądź korygowanie

zaobserwowanych u dziecka nieprawidłowości w rozwoju oraz odpowiednie dobranie ćwiczeń
do jego indywidualnych potrzeb. Inaczej zapobieganie nieprawidłowościom rozwojowym, które
można określić w trakcie obserwacji i/ lub diagnozy funkcjonowania dziecka w przedszkolu.
Bazą rozwoju dziecka jest aktywność, rozumiana jako skłonność wrodzona, warunkująca
wszelkie zachowania. Najprostszą jej formę stanowi odruch, który jest wyzwoleniem energii
w odpowiedzi na bodziec. Aktywność umożliwia uczenie się - warunek ciągłego rozwoju
człowieka. Rozwój dziecka wyznaczany jest przez czynniki wewnętrzne (to z czym dziecko
przychodzi na świat) i zewnętrzne (środowiskowe). Czynniki zewnętrzne, inaczej środowiskowe,
to wszystko czego dziecko się uczy. Można więc sprowadzić je do procesu uczenia się. Każda
nowość w życiu dziecka bazuje na wcześniejszym nabytym doznaniu. Istotą uczenia się jest
odbieranie sygnałów (bodźców) - wrażeń oraz ich łączenie w struktury poznawcze, które wraz
z zorganizowanymi ruchami dziecka tworzą schematy działania. Dzięki nim może ono rozwijać się,
przystosowywać się do zmieniających warunków i wymagań otoczenia. W myśl teorii Piageta
osoba musi być aktywna w środowisku, by jej rozwój poznawczy postępował.
Rozwój dziecka jest zapewniony tylko wtedy, gdy dziecko doznaje bodźców podczas
czynności codziennych, przyzwyczaja się do nich i uczy się ich znaczenia. To zapewniają zmysły,
które muszą być skierowane na środowisko. Badanie otoczenia poprzez dotykanie,
manipulowanie, oglądanie słuchanie lub myślenie niesie informacje, które można przyswoić,
zapamiętać i wykorzystać w sytuacjach typowych jaki i później z biegiem czasu w sytuacjach
problemowych. Te działania prowadzą do zdobycia i utrwalania wiedzy, która tak bardzo jest
potrzebna w codziennym funkcjonowaniu w środowisku i jest podstawą ciągłego rozwoju.
Wiedza czyli znajomość pojęć w uczeniu się dotyczy:
- wiadomości o cechach przedmiotów (jakie są – dotyk, słuch, węch, wzrok)
- wiadomości, które są doświadczeniami dziecka (jak dana rzecz wygląda, do czego służy, co
można z nią zrobić, dokonuje porównań, grupuje według cech, eksperymentuje) – jest to wiedza
logiczno - matematyczna, która powstaje na podstawie myślenia o doświadczeniach z przedmiotami
i wydarzeniami;
- wiadomości społeczne, czyli takie które powstają w wyniku spotkań z dzieckiem - są to kontakty
emocjonalne (realizacja potrzeby bliskości – zaufania, wymagania w zakresie samodzielności –
samoobsługa, wymagania, reguły, normy i zasady w grupie, w przedszkolu itp.).
Brak wczesnego oddziaływania może opóźnić, utrudnić lub nawet uniemożliwić prawidłowy
rozwój dziecka. Zbyt późne podjęcie działań naprawczych często prowadzi do powstawania
i utrwalania nieprawidłowych wzorców zachowań, które w późniejszym okresie jest ciężko
wyeliminować i które ważą na funkcjonowaniu w środowisku.
Współtworzenie planów zajęć indywidualnych powinno opierać się na wzajemnej akceptacji,
warunkującej efektywność prowadzonych oddziaływań. Wczesne wspomaganie rozwoju dziecka
oraz pomoc rodzinie w realizacji takich działań stwarza szanse rozwojowe, umożliwiające
osiągnięcie określonych dojrzałości fizycznych, poznawczych, emocjonalno - społecznych.
Podjęcie działań stymulujących dziecko we wczesnym etapie jego rozwoju ma bezpośredni wpływ
na osiągnięcie większej niezależności, samodzielności i lepszej jakości życia w okresie dorosłości.
Wiek przedszkolny jest okresem intensywnych zmian, które mają decydujący wpływ na
późniejsze lata. W tym okresie kształtuje się osobowość dziecka poprzez poznanie, rozumienie
i dostrzeganie związków zachodzących w otaczającym go świecie, po raz pierwszy dochodzi
do rozdzielenia się z rodzicami. Przedszkole to środowisko, w którym dziecko zaczyna intensywnie
zapoznawać się i orientować w społecznych stosunkach międzyludzkich, zdobywa nowe

2
wiadomości i umiejętności, powstaje zarys światopoglądu, pierwsze wyobrażenia ogólne,
stanowiące podstawę do późniejszej gotowości dziecka do nauki szkolnej.
Ponieważ „Celem wychowania przedszkolnego jest wspomaganie i ukierunkowywanie rozwoju
dziecka zgodnie z jego wrodzonym potencjałem i możliwościami rozwojowymi w relacjach ze
środowiskiem społeczno-kulturowym i przyrodniczym. Wynikające z powyższego celu zadania,
dostosowane do potrzeb i możliwości rozwojowych dziecka, nauczyciel realizuje w ramach
określonych obszarów edukacyjnych”1 nauczyciele prowadzą działania ułatwiające dzieciom
potrzebującym dodatkowych czynności rozwojowych.
Plan działań został skoncentrowany na sześciu grupach rozwoju dziecka w zakresie:
- zaburzeń rozwoju ruchowego (motoryka duża) – niezręczność ruchowa całego ciała,
- zaburzeń rozwoju ruchowego (motoryka mała) – niezręczność manualna,
- zaburzeń funkcji poznawczych (myślenie),
- zaburzenia percepcji wzrokowej,
- zaburzenia percepcji słuchowej,
- zaburzeń rozwoju emocjonalno – społecznego.
Realizacja działań może być prowadzona indywidualnie, w małych grupach lub całej grupie
przedszkolnej (zwracając szczególną uwagę na działania dziecka, którego to zadanie dotyczy).
Do realizacji działań profilaktycznych i kompensacyjno– terapeutycznych wykorzystywać można
także:
1. Terapię przez sztukę,
2. Bajkę terapeutyczną,
3. Techniki relaksacyjne,
4. Trening twórczej wizualizacji,
5. Elementy Metody Dennisona
6. Elementy Metody Dobrego Startu,
7. Elementy programu „Przyjaciele Zippiego”,
8. Terapię sensoryczną,
9. Ruch Rozwijający W.Sherborne.

Praca korekcyjno - kompensacyjna przebiegać powinna w oparciu o indywidualne plany rozwoju

każdego dziecka, tworzone na podstawie obserwacji i(lub) diagnozy pedagogicznej. Efektem
realizacji pracy jest: usprawnienie motoryki (kontroli napięcia mięśniowego, utrwalenie schematu
ciała i przestrzeni, kierunkowych nawyków grafomotorycznych), usprawnienie małej motoryki
i grafomotoryki, percepcji wzrokowej (analizy i syntezy wzrokowej, aspektu kierunkowego,
pamięci wzrokowej), koordynacji wzrokowo - ruchowej i koncentracji uwagi, a także orientacji
przestrzennej (w schemacie własnego ciała, w schemacie ciała drugiej osoby stojącej naprzeciw),
wzbogacanie wiedzy ogólnej, słownika czynnego i biernego dziecka, właściwych postaw
moralnych i kulturalnych.

1
ROZPORZĄDZENIE MINISTRA EDUKACJI NARODOWEJ z dnia 23 sierpnia 2007 r. zmieniające rozporządzenie podstawy w sprawie
programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U. z dnia 31 sierpnia 2007 r. Nr 157 poz.
1100)
3
 Percepcja wzrokowa
„Percepcja wzrokowa, (...) jest zdolnością do rozpoznawania i rozróżniania bodźców
wzrokowych a także do ich interpretowania przez odniesienie do poprzednich doświadczeń.”2
Percepcję wzrokową powinniśmy stymulować u wszystkich dzieci, gdyż im więcej będą one
miały doświadczeń tym lepiej i szybciej będą się do nich odwoływały, a co za tym idzie
zminimalizujemy ryzyko powstawania deficytów rozwojowych.
Ćwiczenia przedstawione poniżej, dla dzieci z deficytami w obrębie percepcji wzrokowej,
będą miały charakter korekcyjny lub usprawniający, natomiast dla pozostałych – będą to ćwiczenia
utrwalające, rozluźniające i relaksacyjne. Mogą być stosowane zarówno w pracy indywidualnej,
jak i grupowej.

ĆWICZENIA
• Szukanie różnic pomiędzy dwoma podobnymi obrazkami, różniącymi się kilkoma szczegółami.
• Zapamiętywanie przedmiotów – pokazujemy dziecku drobne przedmioty, zapamiętuje je, a po
zasłonięciu przez nas – wymienia.
• Układanie obrazka z pociętych części.
• Układanie według podanego wzoru patyczków, klocków, wyciętych figur geometrycznych.
• Segregowanie figur ze względu na wielkość, kolor, kształt.
• Układanie historyjek obrazkowych. Opis obrazków zgodnie z kolejnością zdarzeń.
• Dobieranie obrazków odpowiednich do treści zagadek.
• Rozwiązywanie rebusów.
• Określenie położenia poszczególnych przedmiotów w przestrzeni, na obrazach.
• Rysowanie przedmiotów w odpowiednim położeniu.
• Udzielanie słownej odpowiedzi na pytania np. Gdzie leżą książki? Co znajduje się pod
krzesłem?
• Kolorowanie obrazka wg instrukcji np. pola oznaczone kółkiem zamaluj na czerwono.
• Utrwalenie rozróżniania stron ciała np. (pokaż prawą rękę, lewe oko).
• Śledzenie przedmiotu (nauczyciel przesuwa przedmiot / dziecko śledzi ten ruch wzrokiem).
• Śledzenie linii (labirynt)
• Odtwarzanie układów przestrzennych 2 i 3 wymiarowych (z patyczków, z klocków wg wzoru).
• Kreślenie kształtów graficznych w powietrzu (litery, figury).
• Rysowanie z zachowaniem kierunku od lewej do prawej (szlaczków, liter).
• Odtwarzanie różnych konstrukcji z plasteliny, piasku, kamyków.
• Układanie figur według wzoru z pamięci i bez wzoru.
• Składanie pociętych obrazków według wzoru.
• Składanie pociętych obrazków bez wzoru.
• Uzupełnianie braków na obrazkach.
• Dopasowywanie części obrazków do całości.
• Składanie pociętych figur z papieru ( kwadrat, koło, trójkąt, prostokąt).
• Układanie figur z patyczków, sznurków, klocków.
• Rysowanie prostych i krzywych linii pomiędzy coraz bardziej zwężającymi się granicami.
• Domina obrazkowe – szukanie pary takich samych obrazków.
• Domina literowe oraz sylabowe – szukanie pary takich samych liter/ sylab.
• Kalkowanie.
• Wyszukiwanie przedmiotów pokrywających się częściowo.

2
M.Frostig, D.Horne „Wzory i obrazki. Program rozwijający percepcję wzrokową. Poziom wyższy. Instrukcje”s.5.
4
• Wzrokowe rozpoznawanie kierunku ułożenia strzałek, kształtowanie pojęć kierunku w górę,
w dół, w prawo, w lewo.
• Rozpoznawanie przedmiotów na obrazkach pokazywanych bardzo krótko.
• Układanie klocków typu „mozaika” według wzoru.
• Odtwarzanie z pamięci uprzednio zaobserwowanych elementów oraz stosunków
przestrzennych, jakie między nimi zachodziły.
• Układanie obrazków po lewej i po prawej stronie.
• Układanki z pocztówek.
• Rysowanie z zachowaniem wskazanego kierunku.
• Rozpoznawanie i odwzorowywanie liter z układów 2- i 3-literowych.
• Rozpoznawanie liter wśród zestawów innych liter.
• Dobieranie zdań do obrazków (zdania odczytywane przez nauczyciela)
• Układanie obrazków według instrukcji słownej (po prawej, po lewej, na dole, na górze).
• Rysowanie kompozycji geometrycznych według wzoru.
• Układanie obrazków i kompozycji z figur geometrycznych według wzoru i z pamięci.
• Uzupełnianie w obrazkach brakujących szczegółów.
• Układanie obrazków w szeregu według kolejności, w jakiej były pokazywane.
• Rysowanie kompozycji za pomocą szablonów.
• Budowanie według wzoru kompozycji z klocków.
• Wyszukiwanie i dobieranie par jednakowych liter – bez czytania.
• Dopasowywanie cienia do postaci.
• Określanie liczby takich samych elementów występujących na obrazku.
• Dobieranie par jednakowych obrazków (Memory).
• Układanie obrazków z części (można wykorzystać do tego pociętą pocztówkę).
• Kończenie zaczętych rysunków.
• Odwzorowywanie graficzne szlaczków.
• Zamalowywanie oznaczonych pól.
• Łączenie punktów w określony kształt.
• Wyszukiwanie w tekście, bądź w klockach literowych takich samych liter.
• Dobieranie w pary małe i wielkie litery, drukowane i pisane.
• Wyszukiwanie takich samych sylab.
• Rozpoznawanie wyrazów wcześniej pokazanych,
• Zabawa w parze, bądź grupie w „Co się zmieniło?” (jedno z dzieci obserwuje otoczenie, po
czym opuszcza pomieszczenie; reszta uczestników zmienia uzgodniony szczegół; po powrocie
dziecko określa, co się zmieniło).

5
 PRZYKŁADOWY PLAN PRACY W ZAKRESIE PERCEPCJI WZROKOWEJ

MIESIĄC DZIAŁANIE ĆWICZENIA

X Szukanie różnic pomiędzy dwoma Odszukaj pięć szczegółów różniących

podobnymi obrazkami, różniącymi obrazki i zaznacz je (karta 1)
się kilkoma szczegółami.

XI Wyszukiwanie i dobieranie par Odszukaj identyczne koty. Pokoloruj je

takim samym kolorem kredek (karta 2)

XII Układanie obrazka z pociętych (Nauczyciel rozcina obrazek po liniach

części prostych). Ułóż obrazek. Opowiedz, co się
na nim dzieje (karta 3)

I Rysowanie z zachowaniem Dokończ rysunki zgodnie z kierunkiem

wskazanego kierunku. wskazanym przez strzałki (karta 4)

II Śledzenie przedmiotu wzrokiem Nauczyciel przesuwa przedmiot a dziecko

śledzi ten ruch wzrokiem

III Wyszukiwanie przedmiotów Odszukaj w słoiku z kompotem wszystkie

pokrywających się częściowo. jabłka i popraw je po śladzie czerwoną
kredką (karta 5)

IV Rysowanie po śladzie Narysuj po śladzie kolorowymi kredkami

ołówkowymi zamek (karta 6)

V Rysowanie kompozycji W pustych kwadratach z prawej strony

geometrycznych według wzoru kartki odwzoruj układ figur. Pokoloruj
ostatnią figurę różnymi kolorami kredek
(karta 7)

VI Zapamiętywanie przedmiotów Pokazujemy dziecku drobne przedmioty,

zapamiętuje je, a po zasłonięciu przez nas –
wymienia

6
KARTA 1.

7
KARTA 2

8
KARTA 3

9
KARTA 4

10
KARTA 5

11
KARTA 6

12
KARTA 7

13
 Percepcja słuchowa
Percepcja słuchowa to zdolność do odbioru dźwięków - ich rozpoznawania, różnicowania
oraz interpretowania przez odniesienie do poprzednich doświadczeń. O tym czy poziom
percepcji słuchowej dziecka jest prawidłowy (czyli właściwy dla jego wieku), decyduje kilka
elementów (m.in. słuch fonematyczny – zdolność rozpoznawania i różnicowania dźwięków,
np. kosa – koza, żal – szal; analiza i synteza słuchowa; pamięć słuchowa). Deficyt percepcji
słuchowej może utrudniać nabywanie ważnych umiejętności – czytania, pisania, mowy – jej
rozumienia i poprawnego artykułowania dźwięków.

ĆWICZENIA
• Odtwarzanie struktur dźwiękowych według wzoru podanego przez nauczyciela.
• Śpiewanie wyrazów podanych przez nauczyciela.
• Segregowanie obrazków według pierwszej głoski.
• Opowiadanie treści odpowiednio dobranych obrazków z użyciem jak największej ilości słów
zaczynających się od określonej głoski.
• Reagowanie na wyraz rozpoczynający się na określoną głoskę.
• Określanie pierwszej głoski w wyrazie na podstawie ilustracji
• Segregowanie obrazków do podanej słuchowo lub/i za pomocą obrazu graficznego pierwszej
głoski.
• Wypowiadanie zdania prostego do przedstawionego obrazka.
• Budowa zdania rozwiniętego do obrazka.
• Budowa zdań z podanymi wyrazami.
• Porównywanie długości zdań - analiza liczby wyrazów w zdaniach.
• Różnicowanie słuchowe wyrazów za pomocą rozsypanki obrazkowej – różnicowanie wyrazów
o podobnym brzmieniu np. młot – płot.
• Rozwijanie zdolności określania obrazków z przedmiotami o nazwach różniących się jedną
wewnętrzną głoską, np. las – lis.
• Rozwijanie zdolności szukania obrazków z przedmiotami o nazwach różniących się końcową
głoską lub o różnych przyrostkach, np. koń – kot, ryba – rybak.
• Wysłuchiwanie wyrazu w zdaniu wcześniej podanego przez nauczyciela (np.klaszcząc).
• Wydłużanie wyrazów przez dodawanie głoski na końcu wyrazu np. lis – lisy.
• Liczenie wyrazów w wypowiadanym zdaniu.
• Liczenie głosek w wyrazie.
• Porównywanie i wyodrębnianie wyrazów krótkich i długich , np. mama – mamusia.
• Podział ze słuchu zdań na wyrazy.
• Podział ze słuchu wyrazów na sylaby.
• Tworzenie rytmu do określonego tekstu.
• Kończenie wyrazów dwusylabowych na podstawie obrazków.
• Kształcenie umiejętności wyszukiwania i segregowania obrazków o stałej jednej końcowej
sylabie: -„ka” łapka, gumka, -„ki” wałki, gąski.
• Tworzenie sylab z określoną samogłoską np. o- do, pod, ro, po, os.
• Wyszukiwanie z obrazków wyrazu najdłuższego i najkrótszego.
• Różnicowanie dźwięczności:
a) wymawianie na zmianę głoski dźwięcznej i bezdźwięcznej np. b – p, g –k,
b) powtarzanie odczytywanych przez nauczyciela zestawień sylab, np. pa ba so zo.
• Segregowanie obrazków np. dotyczących właściwości dźwiękowych ich nazw:
- rozkładanie obrazków w szeregach wg. grup: s- sz, sz – cz, t – d, p – b, k – g.
14
• Przekształcanie wyrazów przez zmianę głoski, np. mak – rak.
• Wyznaczanie kolejnego miejsca eksponowanej głoski w wyrazie, np. las, Ola, pole, stal.
Słuchowe odnajdywanie wyrazów : ul, rak, las w innych wyrazach.
• Odtwarzanie struktur dźwiękowych
-wystukiwanie rytmu (wcześniej zaprezentowanego np. dwa uderzenia o stół - trzy klaśnięcia -
dwa tupnięcia)
-wyklaskiwanie rytmu na podstawie ustalonego wcześniej schematu graficznego (np. kwadrat =
tupanie, trójkąt = klaskanie, koło = uderzanie rękami o nogi, układanie figur w określony
sposób, a dziecko odtwarza rytm zgodnie z ustaloną zasadą – jaka figura odpowiada jakiemu
dźwiękowi).
• Śpiewanie/powtarzanie podawanych wyrazów – najpierw dwa trzy wyrazy, potem coraz więcej
(np. kot – sanki – stół).
• Różnicowanie dźwięków z najbliższego otoczenia
- nazywanie ich i naśladowanie,
- rozpoznawanie odgłosów zwierząt,
- łączenie zaprezentowanego dźwięku (np. puszczonym z płyty) z obrazkiem (np. gwizdanie
czajnika - zdjęcie czajnika),
- zabawa „Co słyszę?” – prezentowanie jakiegoś dźwięku ukrytego np. za parawanem, pod
kocem (szelest foli, dzwonienie kluczami, stukanie łyżeczką w talerzyk).
• Łączenie sylab w wyrazy - "Jaki to będzie wyraz, kiedy powiem pił-ka? A kiedy powiem sa-
mo-lot?” Najpierw wyrazy składające się z 2-3 sylab, potem coraz trudniejsze.
• Zabawa w dobieranie wyrazów na określoną głoskę, tworzenie ciągów wyrazowych (np.
wyrazy na literę a – agrafka, arbuz, as, ananas itd).
• Szukanie ukrytych wyrazów w innych wyrazach np. serce, grabie, rakieta itp.
• Wspólne układanie i nauka rymowanek,
• Uzupełnianie słów w rymowankach, np. lata osa koło …., śnieżek prószy marzną …….
• Rozróżnianie tempa w połączeniu z zabawą ruchową - szybko - bieg, wolno – marsz.
• Zabawa w "głuchy telefon".
• Wysłuchiwanie i rozróżnianie dźwięków dochodzących z otocznia i ich lokalizacja (szmery,
kroki, stuknięcia, itp.).
• Zabawa „Kto powiedział dzień dobry” – odwrócone dziecko rozpoznaje głosy kolegów,
koleżanek.
• Rozpoznawanie wszystkich głosek w wyrazach i układanie takiej ilości klocków ile jest głosek.
Np. smok – 0000, oko – 000, lalka - 00000 itp.

15
 PRZYKŁADOWY PLAN PRACY W ZAKRESIE PERCEPCJI SŁUCHOWEJ
MIESIĄC DZIAŁANIE
X Różnicowanie dźwięków
XI Wypowiadanie zdania prostego
do przedstawionego obrazka.
Liczenie wyrazów w
wypowiadanym zdaniu
XII Określanie pierwszej głoski w
wyrazie na podstawie ilustracji
I Zabawa „Kto powiedział dzień
dobry?”- rozpoznawanie głosów
kolegów
II Liczenie głosek w wyrazie
III Odtwarzanie struktur
dźwiękowych
IV Przekształcanie wyrazów przez
zmianę głoski np. dama – tama.
Tworzenie par wyrazów
rymujących się.
V Wspólne układanie i nauka
rymowanek
VI Łączenie sylab w wyrazy
16
ĆWICZENIE
Rozpoznawanie odgłosów zwierząt (płyta
CD z odgłosami)
Ułóż zdanie do obrazka, zastępując jeden
wyraz jednym kartonikiem. Policz
wyrazy w ułożonym zdaniu (karta 1)
Nazwij obrazki. Wymień pierwsze głoski
w każdym wyrazie. Połącz w pary
obrazki rozpoczynające się tą samą
głoską. Czy wszystkie obrazki mają
pary? Dorysuj obrazek do pary,
pamiętając, że jego nazwa rozpoczyna się
tą samą głoską (karta 2)
Dzieci siedzą naprzeciw nauczyciela.
Jedno dziecko staje obok nauczyciela
tyłem do dzieci, wyznaczone z grupy
dziecko mówi dzień dobry a stojące koło
nauczyciela rozpoznaje, kto to
powiedział.
Nazwij obrazki. Narysuj tyle kropek, ile
głosek słyszysz w wyrazach (karta 3)
Wystukiwanie rytmu (wcześniej
zaprezentowanego np. dwa uderzenia o
stół - trzy klaśnięcia - dwa tupnięcia)
Wskaż obrazek, na którym narysowana
jest dama, tama, buty, budy, gruszka,
dróżka, fotel, hotel. Wytnij obrazki i
ułóż w rymujące się pary. Nazwij je
raz jeszcze (karta 4)
Np. Jedzie kaczka na rowerze
wysiedziała trzy talerze.
Raz, dwa, trzy, odchodź ty!
Jaki to będzie wyraz, kiedy powiem pił-
ka? A kiedy powiem sa-mo-lot?”
Najpierw wyrazy składające się z 2-3
sylab, potem coraz trudniejsze.
KARTA 1

17
KARTA 2

18
KARTA 3

19
KARTA 4

20
 Motoryka duża
Motoryka duża odnosi się do zręczności ruchowej całego ciała. Sprawności motoryczne to
umiejętności wymagające bardzo precyzyjnej koordynacji (np. posługiwanie się sztućcami,
jazda na rowerze, gra w piłkę). Nie kształtują się one w wyniku samego procesu dojrzewania,
lecz muszą zostać wyuczone. Najczęstsze problemy z zakresu motoryki dużej to: zaburzenia
równowagi, niezgrabność w pokonywaniu przeszkód, słabe panowanie nad szybkością i siła,
trudność w integracji wszystkich mięśni, w celu wykonania skoordynowanego działania.

ĆWICZENIA
• Różne rodzaje zabaw rzutnych (piłka, ping- pong, badmington).
• Różne rodzaje zabaw skocznych (gra ze skakanką, pajacyki, gra "w klasy").
• Zabawy rytmiczne polegające na wyrażaniu ruchem muzyki, zachęcanie do swobodnej
ekspresji ruchowej.
• Chodzenie po kładce bez pomocy (na płaskiej przestrzeni położyć deskę- kładkę);
machanie kijem/ laską w celu trafienia nieruchomego przyrządu wiszącego na wysokości
ramion.
• Chodzenie na obu rękach z trzymanymi w górze nogami dziecka (taczka).
• Przeciąganie liny trzymanej przez drugą osobę przy użyciu niewielkiej siły.
• Przejście po kładce z różnymi przedmiotami w ręku.
• Zabawy i ćwiczenia kształtujące orientację w schemacie ciała (np. pokaż proszę, gdzie masz
oczy, gdzie masz uszy a gdzie nos. Gdzie masz ręce, gdzie masz nogi, gdzie na głowie rośnie
włos- mówimy coraz szybciej, dziecko wskazuje odpowiednio oczy, uszy...).
• Ćwiczenia wyprostne, mające na celu zachowanie i utrzymanie prawidłowej postawy ciała.
• Chodzenie z podwiniętymi palcami stóp.
• Ćwiczenia tułowia, skłony i skręty w różnych kierunkach, przód, tył, w prawo, w lewo.
• Zwijanie palcami stóp szarf, chustek, apaszek).
• Zabawy na czworaka z pokonywaniem przeszkód.
• Zabawy z piłką- toczenie piłki po podłodze przez dwoje dzieci, strzelanie do bramki, podrzuty
piłki do góry, chwyt rękami w leżeniu na podłodze, dmuchanie w parach na piłkę.
• Ćwiczenia rozmachowe – naśladowanie czynności: malowanie ścian, sufitu, zrywanie owoców,
łapanie much.
• Zamalowywanie farbami dużych płaszczyzn (kartony, szary papier) ruchami poziomymi i
pionowymi.
• Na dużym papierze rysowanie jednocześnie obiema rękoma dużych wzorów np motyl, dom,
choinka, koło, serce.
• Rozwijanie koordynacji ruchów i kontroli nad ciałem – slalomy, poruszanie się po określonym
torze, podskoki, przeskakiwanie, zeskoki, czołganie.
• Ćwiczenie ruchów celowych – rzucanie dowolne, do celu z odległości dowolnej i ustalonej,
ćwiczenia w toczeniu i rzucaniu, odbijanie piłeczek, bieg do celu.
• Rozluźnianie i uelastycznianie zbyt silnych napięć, likwidowanie ruchów kanciastych -
wymachy rąk, kreślenia płynnych ruchów: jestem wiatrem, spadającym liściem, kotem,
zabawy w wodzie, ćwiczenia relaksacyjne, kinezjologia edukacyjna P. Dennisona.
• Chodzenie i marsze ze zmianą kierunku ruchu na określony sygnał (dźwiękowy, wzrokowy).
• Ćwiczenia orientacji kierunkowej związane z percepcją słuchową ( np. zabawa w chowanego,
„Kubusiu, gdzie jesteś?”, „skąd głos dochodzi”, „ gdzie ptak śpiewa” itp.).
• Zagadki ruchowe ( imitowanie i odgadywanie czynności) jako ćwiczenia wyobraźni i pamięci
ruchowej.
• Zabawy ruchowe-zręcznościowe w sali (latające czapeczki, stołowa koszykówka, serso

21
 stołowe, bilard, kręgle, pchełki, bierki).
• Zabawa ruchowa np. lot jaskółki, zabawa w pociąg, chód bociana, skacząca piłka.
• Zabawy wdrażające do gospodarowania własnymi ruchami i usprawniające koordynację
ruchów ćwiczenia rozmachowe obu ramion-ruchy płynne, rytmiczne ruchy zmienne,
naśladowanie ptaków, samolotów, „orły na śniegu” itp.).
• Zabawy dużą piłką, balonikami, kulami ugniecionymi z gazet.
• Zabawy woreczkiem wypełnionymi ryżem, grochem.
• Wdrażanie do samodzielności podczas samoobsługi: poruszanie rękami uniesionymi nad
głową, zabawa w pranie i prasowanie, zabawa w rabanie i piłowanie drzewa, zabawa w
„kosiarzy”, zabawa z użyciem skakanki: przesuwanie sznurka w palcach, kręcenie, owijanie
wokół własnej dłoni, naśladowanie lotu ptaka, naśladowanie dyrygenta, naśladowanie
pływania, naśladowanie drzew na wietrze.

22
 PRZYKŁADOWY PLAN PRACY W ZAKRESIE MOTORYKI DUŻEJ
MIESIĄC DZIAŁANIE
X Zabawy i ćwiczenia kształtujące
orientację w schemacie ciała
XI Rozwijanie koordynacji ruchów i
kontroli nad ciałem
XII Zabawa ruchowa „Praczki”
I Rozluźnianie i uelastycznianie
zbyt silnych napięć, likwidowanie
ruchów kanciastych
II Zabawa z gazetą
III Ćwiczenie koordynacji
wzrokowo-ruchowej
IV Ćwiczenie tułowia z elementami
orientacji w kierunkach
V Zabawy rytmiczne
VI Ćwiczenie ruchów celowych
Motoryka mała
23
ĆWICZENIE
Pokaż proszę gdzie masz oczy, gdzie masz
uszy a gdzie nos. Gdzie masz ręce, gdzie masz
nogi, gdzie na głowie rośnie włos- mówimy
coraz szybciej, dziecko wskazuje odpowiednio
oczy, uszy …
Dziecko porusza się po określonym
torze: slalomy, podskoki, czołganie,
przeskakiwanie, zeskoki.
Dziecko naśladuje wskazane ruchy zgodnie z
tekstem i rytmem piosenki
Wymachy rąk, kreślenie płynnych
ruchów: jestem wiatrem, wichurą, spadającym
liściem, słońcem, falującą rzeką, deszczykiem,
wielką ulewą …
Zwijanie gazety w rulon, machanie gazetą,
przeskakiwanie przez gazetę. Formowanie z
gazety kulki: podrzucanie kulki i łapanie
oburącz a następnie jedną ręką, toczenie kulki
za pomocą kijka, toczenie na czworakach
popychając nosem. Toczenie kulki po
wyznaczonym torze itp.
Zamalowywanie farbami dużych płaszczyzn
(kartony, szary papier) ruchami poziomymi i
pionowymi
Skłony i skręty tułowia w różnych kierunkach:
w przód, tył, w prawo, w lewo
Wyrażanie ruchem muzyki, zachęcanie do
swobodnej ekspresji ruchowej (swobodne
poruszanie się przy muzyce)
Rzucanie dowolne, do celu z odległości
dowolnej i ustalonej, ćwiczenia w toczeniu
i rzucaniu, odbijanie piłeczek, bieg do celu.
 Mała motoryka to wszelkie czynności wykonywane przez palce i dłonie. Doskonalenie małej
motoryki odbywa się od najwcześniejszych lat życia dziecka, początkowo jest to tylko umiejętność
chwytania zabawki, następnie układanie klocków, czynności samoobsługowe, aż w końcu bardziej
precyzyjne czynności takie jak sznurowanie butów czy odpowiedni chwyt przyrządu pisarskiego
i np. rysowanie szlaczków. Do najczęstszych trudności z motoryką małą zaliczamy: problemy
w zakresie czynności samoobsługowych (ubieranie się, wiązanie butów, zapinanie guzików,
przekładanie ubrań ze strony lewej na prawą), brak samodzielności w trakcie spożywania posiłków,
wyraźna niechęć do czynności manualnych (rysowanie, malowanie, lepienie, nawlekanie,
układanie), nieprawidłowe napięcie mięśniowe, zbyt wolne lub zbyt szybkie tempo w trakcie
wykonywania zadań, niski poziom graficzny pisma, prac plastycznych, zaburzenia koordynacji
wzrokowo-ruchowej, zaburzone planowanie motoryczne, niezręczność ruchowa, niechęć do
dotykania nowych, nieznanych faktur i przedmiotów.

ĆWICZENIA:
• swobodne bazgranie na dużych arkuszach papieru, flamastrami, kredkami świecowymi,
pastelami.
• nawlekanie koralików, przewlekanie sznurków, tasiemek, sznurowadeł przez różne rzeczy
i otwory
• wieszanie ubranek dla lalek na sznurku i przyczepianie ich klamerkami do bielizny
• zamalowywanie dużych powierzchni farbami grubym pędzlem dziecko stoi przy stoliku
• kolorowanie obrazków w książeczkach do malowania
• rysowanie równocześnie obiema rękami
• kalkowanie obrazków
• obrysowywanie szablonów
• pogrubianie konturów
• wklejanie wycinanek w kontury
• orgiami – składanie kółek, kwadratów lub trójkątów według wzoru
• zakreskowywanie konturów
• odtwarzanie układów powtarzających się cyklicznie
• ćwiczenia grafomotoryczne
• wciskanie w tablicę korkową pinezek- wyjmowanie ich
• zbieranie drobnych elementów (pieniążki, ziarenka, guziczki- dwoma palcami kciukiem
i wskazującym, zbieranie wyżej wymienionych przedmiotów pęsetą
• cięcie po narysowanych liniach
• wycinanie najpierw prostych, potem nieco bardziej skomplikowanych kształtów z papieru
kolorowego
• ugniatanie papierowych kul i rzucanie nimi do celu
• wykonywanie drobnych ruchów palcami: spacerowanie palcami po stole, zabawa- idzie
kominiarz po drabinie, naśladowanie gry na pianinie, odtwarzanie rytmu padającego deszczu,
strząsanie wody z palców
• modelowanie z plasteliny, modeliny, masy papierowej najpierw kuleczek, wałeczków; później
form bardziej złożonych - zwierząt, postaci ludzkich, liter
• stemplowanie i kolorowanie
• wydzieranie z kolorowego papieru i naklejanie wydzieranki na papier
• rysowanie w liniach wzorów literopodobnych i szlaczków
• zgniatanie kartki papieru jedną ręką w małą kulkę
• zabawy pacynką
• krążenia palcami, np. jednego palca wokół drugiego nieruchomego, wokół siebie obu palców

24
• ćwiczenia dłoni- wymachy, krążenia, uderzenia, pocierania, otwierania, zamykania
• ściskanie piłeczek
• zwijanie palcami chusteczek, apaszek
• rysowanie patykiem po ziemi, piasku
• faliste ruchy ramion - zabawa w przylot i odlot bocianów
• przy wolnym chodzie ruchy rąk jak podczas pływania żabką - zabawa w naukę pływania
• zabawa w pociągi - ruch rąk naśladuje obroty kół
• zabawa w pranie, rozwieszanie bielizny i prasowanie
• zabawa w gotowanie obiadu - naśladowanie wałkowania ciasta, mieszania gęstej zupy, kręcenia
kranem, ubijania piany
• rysowanie szlaczków Dennisona
• wycinanie liter z gazet
• gry w pchełki, bierki, kręgle, bilard stołowy, puzzle
• rzucanie woreczków lub piłeczek - kto dalej
• toczenie piłki do dołka
• przerzucanie piłki średniej wielkości z ręki prawej do lewej i podrzucanie jej raz prawą, raz
lewą ręką
• zabawy z tasiemką, sznurkiem, sznurowadłem - przeplatanie przez otwory, sznurowanie butów,
wiązanie supełków i rozplątywanie ich,
• podbijanie balonika wyłącznie palcami
• wypuszczanie piłeczki tenisowej z ręki w dół i próby chwytania jej w locie, samymi palcami -
zanim odbije się od podłogi
• "rysowanie" palcami w powietrzu określonego przedmiot
• układanie z elementów geometrycznych postaci ludzkich, zwierząt, domków itp.
• układanie z patyczków, np. płotów
• rysowanie figur, liter na tackach z kaszą manną
• lepienie z plasteliny, gliny prostych kształtów np. kulek, wałeczków.
• malowanie palcem maczanym w farbie dużych form kulistych i spiralnych.
• zabawy paluszkowe

Przykłady zabaw, ćwiczeń paluszkowych:

1. Mamo, Mamo... Składamy razem swoje dłonie (dotykają się tylko czubki palców). Po każdej
sylabie po kolei odrywamy od siebie (zaczynając od kciuka) i z powrotem składamy palce,
25
mówiąc: Ma-mo, ma-mo! Co, co, co?
Ja-dą goś-cie! No to co?
Teraz trzymając pozostałe palce złączone ruszamy tylko serdecznymi, które się krzyżują - raz po
jednej, raz po drugiej stronie i mówimy: Dzień dobry! Dzień dobry!
Następnie palce, które "się kłaniały" całują się, a my cmokamy (trzy razy).
I powtarzamy jeszcze raz gesty i słowa: Dzień dobry! Dzień dobry! oraz cmokanie.

2. Członkowie Rodziny Dziecka Polega na głaskaniu/dotykaniu kolejno wszystkich paluszków

dziecka. Zaczynamy od kciuka, potem kolejno palec wskazujący, środkowy, serdeczny i mały.
Ten paluszek to jest dziadziuś, (kciuk)
a ten obok to babunia, (wskazujący)
Ten paluszek to jest tatuś, (środkowy)
a ten obok to mamunia. (serdeczny)
A ten to dziecinka mała ......(tu pada imię dziecka - mały palec)
I jest rodzinka cała (zamykamy rączkę dziecka w piąstkę).

3. Ważyła sroczka kaszkę, ważyła.

Swoim palcem wskazującym robimy kółeczka na wewnętrznej stronie dłoni
dziecka mówiąc: Ważyła sroczka kaszkę, ważyła
Potem po kolei łapiemy paluszki dziecka: zaczynamy od kciuka. Mówimy przy tym:
Temu dała na miseczce, Temu dała na łyżeczce, Temu dała na spodeczku, Temu dała w kubeczku,
A temu malutkiemu nic nie dała tylko frrrr poleciała (unosimy swoją ręką - udajemy odlatującego
ptaka)
Teraz dotykając dziecka (na brzuszku, pod pachami, na plecach) mówimy: Tu siadła, tu siadła, tu
siadła, tu siadła, I tu się schowała.

4. Grota misia
Tu jest grota. (pokaż pięść)
W środku miś (zegnij kciuk i wsadź pod złożone palce)
Proszę, misiu, na dwór wyjdź (zastukaj w pięść)
O! Wyszedł miś. (wysuń kciuk)

5. Idzie myszka
Idzie myszka do braciszka (prowadzimy palce po ręce dziecka)
Tu wskoczyła (szybko wsuwamy palec za kołnierz lub pod koszulkę)
Tu się skryła. (wsuwamy rękę w rękaw)

6. Wiosenna burza
Pada deszczyk, pada, pada, (Uderzamy palcem o podłogę lub o stolik)
coraz prędzej z nieba spada. (Przebieramy wszystkimi palcami)
Jak z konewki woda leci, (Uderzamy całymi dłońmi o podłogę)
A tu błyskawica świeci...(Klaszczemy w dłonie nad głową)
Grzmot !!! (Uderzamy piąstkami o podłogę.)

7. Gra w łapki
Polega na wysuwaniu odwróconych dłoni i szybkim cofaniu ich przed uderzeniem partnera. Gdy
przeciwnik dotknie ręki, role się zmieniają. Wysuwa i cofa dłonie teraz ten z grających, który
dotknął dłoni przeciwnika.
26
8. Paluszki się budzą
Stuk… stuk… stuk… (dziecko trzyma rączkę w piąstce i stuka)
Kto tam? Kciuk. (zamknięta piąstka, kciuk na zewnątrz)
A kuku, kochany kciuku! (dziecko dotyka kciukiem palca wskazującego)
Wstawaj, wstawaj, czas do pracy (palec dotknięty przez kciuka powstaje, czyli prostuje się)
Jaką mama nam wyznaczy.

Stuk… stuk… stuk… (dziecko trzyma rączkę w piąstce z wyciągniętym i wyprostowanym palcem
wskazującym i stuka)
Kto tam? Kciuk. (wyciąga także kciuk na zewnątrz)
A kuku, kochany kciuku! (dziecko dotyka kciukiem palca środkowego)
Wstawaj, wstawaj, ty dryblasie Popatrz, już czekamy na cię. (palec środkowy dotknięty przez
kciuka powstaje, czyli prostuje się)

Stuk… stuk… stuk… (dziecko trzyma rączkę w piąstce i stuka – wyciągnięty palec wskazujący i
środkowy)
Kto tam? Kciuk. (dziecko wyciąga także kciuk na zewnątrz)
A kuku, kochany kciuku! (dziecko dotyka kciukiem palca serdecznego)
Wstawaj, paluszku serdeczny. Patrz, już widać blask słoneczny. (palec dotknięty przez kciuka
powstaje, czyli prostuje się)

Stuk… stuk… stuk… (dziecko trzyma rączkę w piąstce i stuka – wyciągnięty palec wskazujący,
środkowy i serdeczny)
Kto tam? Kciuk. (dziecko wyciąga także kciuk na zewnątrz)
A kuku, kochany kciuku! (dziecko dotyka kciukiem palca małego)
Wstawaj, paluszku mały. Już na świecie dzień jest biały.

Ja jestem mały paluszek i najdłużej spać muszę.

Wstawaj, mały paluszku, Już dość leżenia w łóżku.
Mnie się chce spać, Ja nie chcę wstać.
Kiedy takie robisz psoty, Sami pójdziem do roboty,
Nie, nie, nie!
A kuku, kochany kciuku. (palec mały dotknięty przez kciuka powstaje, czyli prostuje się)

No, więc już paluszków pięć, Do roboty mają chęć.

Druga piątka – razem dziesięć Będą grzyby zbierać w lesie.
(Tekst - MariaKownackia)

9. Wieża z rąk
Gra odbywa się najczęściej na blacie stołu, może być także na kolanie jednej z uczestniczących
osób. Uczestnicy kładą po kolei dłonie płasko jedną na drugiej – najpierw prawe ręce, potem lewe.
Gdy już wieża gotowa, wyciąga się kolejno dłoń położoną najniżej i nakłada się ją na samą górę
„wieży”. Jeśli ktoś się pomyli i wysunie swoją rękę za wcześnie, uczestniczy w grze tylko z drugą
ręką. Grę można przerwać w dowolnym momencie. Gra kończy się kiedy na stole zostają tylko 2
ręce.
10. Burza
Bożenka i Adaś wybierają się do lasu. Wzięli się za rączki.
Słychać, jak idą: tup-tup, tup-tup, tup-tup-tup.
Zobaczyli motylka i biegną za nim. Biegną, biegną, biegną… biegną.
27
Wśród kwiatów jedno obok drugiego.
Aż się zmęczyli i usiedli na trawie.
Naraz pokazują się chmury ogromne.
Czarne chmury zbierają się ze wszystkich stron.
Zaczyna padać deszczyk. Spadają najpierw wielkie, pojedyncze krople:
Kap, kap, kap (dzieci uderzają jednym palcem z każdej ręki o stolik lub podłogę)
Potem dużo małych kropelek, prędko jedne po drugich.
(dzieci uderzają szybko wszystkimi palcami o stolik lub podłogę)
A teraz pada mocny deszcz, aż kropelki podskakują.
(dzieci uderzają jednocześnie wszystkimi palcami o stolik lub podłogę)
Słychać jakiś hałas, (dzieci się oglądają) Czy to wóz jedzie?
A wtem: sssssss!!! Błyskawica (dzieci rysują palcem wskazującym przed sobą zygzak)
I grzmot (dzieci uderzają o swoje ściśnięte pięści) I znowu: ssssss!!! I straszny grzmot.
I jeszcze sssss… grzmot! Sssss… grzmot! Teraz już słabszy grzmot. Kończy się burza.
Grzmi jeszcze z daleka, Przestaje już padać. Deszczu prawie nie słychać,
Tylko wtedy, gdy duża kropla z liści spada: Kap.
Zmoknięte, zziębnięte dzieci śpieszą do domu po mokrej ziemi.
Klap, klap, klap (dzieci klapią otwartą dłonią o stół lub podłogę)
Klapią mokre buciki, a mamusia wybiega uradowana z domu
I tylko załamuje ręce, że dzieci zmokły.

PRZYKŁADOWY PLAN PRACY W ZAKRESIE MOTORYKI DUŻEJ

MIESIĄC DZIAŁANIE ĆWICZENIE

28
X Ćwiczenie grafomotoryczne
XI Ćwiczenie dłoni i rąk
XII Ćwiczenie mięśni dłoni i
koordynacji precyzyjnej ruchów
I Wycinanie po śladzie
II Ćwiczenie grafomotoryczne
III Zabawa paluszkowa „Wiosenna
burza”
IV Doskonalenie koordynacji
wzrokowo - ruchowej
V Doskonalenie koordynacji
wzrokowo – ruchowej i
równowagi
VI Ćwiczenie grafomotoryczne
KARTA 1
29
Dokończ rozpoczęte wzory, zaczynaj zawsze
od lewej strony kartki (karta 1)
Ćwiczenia dłoni- wymachy, krążenia,
uderzenia, pocierania, otwierania, zamykania
Lepienie z plasteliny prostych kształtów np.
kulek, wałeczków.
Formowanie ich w znane kształty, elementy
np.: drzewo, płotek, kwiatek, słoneczko
Wytnij figury po śladzie (karta 2)
Dokończ rysowanie zwierząt po śladzie
(karta 3)
Pada deszczyk, pada, pada,
(Uderzamy palcem o podłogę lub o stolik)
coraz prędzej z nieba spada.
(Przebieramy wszystkimi palcami)
Jak z konewki woda leci,
(Uderzamy całymi dłońmi o podłogę)
A tu błyskawica świeci...
Klaszczemy w dłonie nad głową)
Grzmot !!! (Uderzamy piąstkami o podłogę.)
Pokoloruj figury na dole strony w
następujący sposób: prostokąty na czerwono,
koła na niebiesko, trójkąty na żółto, a
kwadraty na zielono. Wytnij figury i nalep je
w odpowiednim miejscu na rysunku
lokomotywy (karta 4)
Podbijanie balonika wyłącznie palcami
Dokończ rysunek po przerywanych liniach
prostych i falistych kolorowymi kredkami
(karta 5)
KARTA 2

30
KARTA 3

31
KARTA 4

32
KARTA 5

33
Rozwój poznawczy (myślenie)
34
 Zdolności poznawcze dzieci i proces ich dojrzewania znajdują się od ponad stu lat w kręgu
zainteresowań psychologii rozwojowej. W wieku przedszkolnym, w zakresie poznawania świata
przez dziecko, zachodzą zmiany głównie w wyniku wzbogacenia spostrzegawczości, myślenia
i rozumienia mechanizmów funkcjonowania środowiska. Dzieci w tym czasie doskonalą metody
zmysłowego i umysłowego poznania świata. Kompetencje poznawcze pozwalają im rozbudować
schematy umożliwiające kształtowanie się rozumienia coraz bardziej złożonych wydarzeń, zjawisk
i pojęć. Analizując rozwój poznawczy, należy zwrócić uwagę na rozwój: percepcji, czyli procesie
odbioru informacji, pamięci, czyli procesie przechowywania informacji, myślenia, czyli procesie
przetwarzania informacji.
W pracy z dziećmi należy pamiętać o zasadach wzbogacających ich możliwości poznawcze:
• zachęcanie dzieci do zastanawiania się i przemyśleń
• pomaganie w mówieniu i uważne słuchanie
• uzasadnianie tego, co mówimy i o co prosimy
• gry słowne, zapoznające dzieci z nowymi słowami, zwiększające ich możliwości językowe
• czytanie dzieciom i zachęcanie do opowiadania książek,
• rozmowy na temat opowiadań, wierszy, wydarzeń z życia codziennego.

ĆWICZENIA:
- zabawy dydaktyczne
- opowiadanie obrazka
- wykonywanie prostych poleceń i różnicowanie ich
- wypowiadanie się pełnymi zdaniami
- samodzielne układanie historyjki obrazkowej
- rozumienie treści wysłuchanego opowiadania
- posługiwanie się liczebnikami głównymi i porządkowymi
- rozpoznawanie i nazywanie figur geometrycznych
- odwzorowywanie układów z użyciem figur geometrycznych
- wykonywanie prostych operacji matematycznych
- rysowanie postaci człowieka uwzględniając szczegóły budowy
- wskazywanie i nazywanie różnic między obrazkami
- odróżnianie i nazywanie kierunków
- odróżnianie i nazywanie stosunków wielkościowych
- odróżnianie i nazywanie stosunków przestrzennych
- uczenie się na pamięć rymowanek, wierszyków i piosenek
- koncentrowanie się na zadanej czynności
- określanie konsekwencji działania (przyczyna - skutek).

Przykłady ćwiczeń z podziałem na poszczególne zakresy działań:

I.Zaburzenia orientacji przestrzennej – brak orientacji w prawej i lewej stronie ciała oraz w
kierunkach w przestrzeni (w lewo, w prawo, wyżej, niżej, w przód, w tył, nad, pod, itd.); związane
są z nimi trudności w rysowaniu (niewłaściwe proporcje i rozplanowanie rysunku), czytaniu
(przestawianie liter i cząstek wyrazów, przeskakiwanie linijek), w pisaniu (rozplanowanie kartki,
mylenie liter i cyfr o podobnych kształtach, pisanie od prawej do lewej strony).
1. Różnicowanie prawej i lewej strony ciała:
-zakładanie na prawą rękę lub nogę opaski (również odwrotnie);
-przyczepianie broszek po lewej lub prawej stronie ciała;
35
-zakładanie klipsów na lewe lub prawe ucho w zależności, którą stronę chcemy utrwalać;
-malowanie prawej lub lewej strony twarzy.
2. Odtwarzanie prostych układów pokazanych przez nauczyciela oraz ćwiczeń pod dyktando:
-podnoszenie tylko prawej ręki; podnoszenie tylko lewej ręki; stanie na prawej nodze; stanie na
lewej nodze; podskakiwanie na prawej nodze; podskakiwanie na lewej nodze; tupanie tylko
prawą nogą; tupanie tylko lewa nogą; wymachy nogą lewą; wymachy nogą prawą; kopanie piłki
prawą nogą; kopanie piłki lewą nogą; rzucanie piłki, woreczka prawą ręką; rzucanie piłki,
woreczka lewa ręką; toczenie piłki prawą ręką we wskazanym kierunku; toczenie piłki lewą
ręką we wskazanym kierunku; chwytanie przedmiotów tylko prawą ręką; chwytanie przedmiotów
tylko lewą ręką; obracanie głowy w prawo; obracanie głowy w lewo; wykonanie polecenia:
idź na prawo, idź na lewo.
3. Różnicowanie pojęć „na, pod, obok, za , przed ”w schemacie własnego ciała:
-połóż worek z grochem na głowę, na prawe ramię, na lewe ramię; schowaj woreczek z grochem
pod nogę prawą; schowaj woreczek z grochem pod nogę lewą; schowaj woreczek z grochem pod
prawą pachę; schowaj woreczek z grochem pod lewą pachę; połóż piłkę obok nogi prawej;
połóż piłkę obok nogi lewej; stań obok kolegi; stań obok kolegi po swojej prawej stronie;
stań obok kolegi po swojej lewej stronie; stań obok kolegi po jego prawej stronie; stań obok kolegi
po jego lewej stronie; połóż piłkę przed sobą; połóż piłkę za sobą; rzuć piłkę przed siebie; rzuć
piłkę za siebie; stań przed kolegą; stań za kolegą.
4. Łączenie ruchów z obrazami wzrokowymi:
-układanie na stoliku różnych przedmiotów; układanie przedmiotów stosownie do polecenia
(przekładanie przedmiotów z pudełka do pudełka); śledzenie poruszającego się przedmiotu
(wodzenie wzrokiem); śledzenie linii – przesuwanie palcem po linii (w prawo, w lewo, w górę,
w dół).

II. Analiza i synteza wzrokowa - poziom analizy i syntezy wzrokowej wyznacza szybkość uczenia
się czytania i pisania. Jeżeli dziecko nie jest przygotowane do szybkiego przeprowadzania analizy
bodźców wzrokowych, nie będzie w stanie uczyć się czytać. Najpierw wykonujemy ćwiczenia na
materiale tematycznym, a potem na atematycznym. Zadania polegają na:
- wyszukiwaniu wśród kilku obrazków tematycznych jednego, różniącego się szczegółem
(tematyczne, atematyczne);
- identyfikowaniu w zestawie obrazków jednego pokazywanego na obrazku (tematyczne,
atematyczne);
- odnalezieniu na dużej ilustracji sytuacyjnej przedmiotu pokazanego na pojedynczym obrazku
(tematyczne, atematyczne);
- dopasowaniu brakujących części na obrazku tematycznym;
- składaniu obrazka z części;
- układaniu wzorów tematycznych z figur geometrycznych;
- układaniu wzorów atematycznych według podanych przykładów.

III. Ćwiczenia operacji myślowych - umiejętność posługiwania się symbolami jest ściśle
skorelowana z procesami opanowania języka. Wszelkie zadania, które ćwiczą myślenie
przez analogię są pomocne w odkrywaniu reguł językowych, zadaniowych i społecznych.
Można wyróżnić cztery rodzaje treningu w zakresie operacji myślowych: sekwencje,

36
pamięć symultaniczna i sekwencyjna, myślenie przyczynowo-skutkowe, klasyfikowanie.

• SEKWENCJE
Szeregowanie i odtwarzanie sekwencji to umiejętność, która warunkuje posługiwanie się językiem
mówionym i pisanym ponieważ właśnie mówienie i pisanie polega na odtwarzaniu dźwięków w
określonej kolejności. Ćwiczenia sekwencji ćwiczymy wg zasady naśladowanie, kontynuowanie,
uzupełnianie. Najpierw dziecko odtwarza narysowaną sekwencję, potem kontynuuje wzór i
uzupełnia. Stopień trudności zależy od liczby elementów i cechy różnicującej. Później sekwencje
sylab są prototypem służącym do odczytywania nowych wyrazów.
• PAMIĘC SYMULTANICZNA I SEKWENCYJNA
Pamięć symultaniczna dotyczy zapamiętywania całościowego (globalnego). Informacje, które są
przechowywane w ten sposób rozpoznaje dziecko prawo-półkulowo na zasadzie podobieństwa
(materiał tematyczny i atematyczny, różna ilość elementów i różne cechy elementów)
Pamięć sekwencyjna dotyczy linearnego sposobu zapamiętywania i przechowywania informacji,
lewopółkulowo czyli jest to ujmowanie relacji między elementami. Ten rodzaj pamięci warunkuje
uczenie się języka (materiał tematyczny i atematyczny, różna ilość elementów i różne cechy
elementów). W ćwiczeniach pamięci materiał znika z pola widzenia.
• MYŚLENIE PRZYCZYNOWO-SKUTKOWE
Ćwiczenia kształtujące tę umiejętność opierają się zazwyczaj na historyjkach obrazkowych.
Dziecko wskazuje przyczynę, skutek, porządkuje wydarzenia w czasie.
• UMIEJĘTNOŚĆ PRZEPROWADZANIA KLASYFIKACJI
Trening zdolności przyporządkowywania do określonej grupy – materiał tematyczny i
atematyczny.

ZABAWY WSPOMAGAJĄCE WYOBRAŹNIĘ I ROZWÓJ MOWY

Kuferek skarbów
Nauczyciel wyciąga z kuferka zgromadzone w nim przedmioty i pokazuje dzieciom. Zadaniem
dzieci jest odgadnąć do czego służy każdy przedmiot. Następnie dzieci wymyślają inne
zastosowanie znanych na co dzień przedmiotów.
Snuj się, snuj bajeczko
Nauczyciel wprowadza nastrój i zaczyna opowiadać wymyśloną bajkę np. dawno, dawno temu, za
lasem, w maleńkiej chatce mieszkała dziewczynka… Kolejne dziecko opowiada dalej dodając
jedno swoje zdanie itd. Na zakończenie dzieci podejmują próbę odtworzenia całej bajki. Mogą
odegrać ją w formie dramy, scenki rodzajowej lub pantomimy.
Teatr małego aktora
Dzieci podzielone na kilka grup. Każda z grup otrzymuje zadanie do wykonania, a polega ono na
wymyśleniu i przedstawieniu krótkiej historyjki na podany przez nauczyciela temat np. zakupy w
sklepie, wizyta u lekarza itp. Grupy nie mogą się ze sobą kontaktować. Dla pełniejszego
wyeksponowania granej roli mogą skorzystać z przygotowanych wcześniej przez nauczyciela
rekwizytów. Następuje prezentacja poszczególnych grup, a pozostali uczestnicy odgadują miejsce
akcji lub tytuł prezentowanej bajki czy opowieści.

Skarbnica
Zabawa polega na wymienianiu słów według określonych wymogów treściowych. Dzieci
wymieniają rzeczy – obiekty np. tylko białe (śnieg, mąka, cukier itp.). Następnie nauczyciel dodaje
kolejne kryterium: wymień rzeczy lub obiekty białe i miękkie itp. Nauczyciel może podawać różne
37
kryterium w zależności od opracowywanej tematyki.
W krainie fantazji
Dzieci zastanawiają się, gdzie chciałyby się przenieść: w przeszłość lub w przyszłość. Nauczyciel
podpowiada, że aby się tam przenieść, należy użyć swojej wyobraźni. Tam każde dziecko zobaczy
siebie, co robi, kto tam jest, jak wygląda kraina, jak się tam czuje itp. Dzieci opowiadają o swojej
krainie fantazji, mogą też przedstawić ją w formie plastycznej.
Podobieństwa i różnice
Dzieci dobierają się dwójkami i losują pojęcia przeciwstawne np. bogaty-biedny, wysoki-niski,
słodki-kwaśny, wolny-szybki itp. Każda z par ma zaprezentować wylosowane pojęcie. Zadaniem
pozostałych uczestników jest odgadnięcie, o jakie pojęcie chodziło.
Przedstawione zabawy rozwijają podstawowe operacje umysłowe myślenia twórczego. Dominują
w nich metody poszukujące, ekspresyjne i praktyczne, najbardziej wyzwalające aktywność twórczą
dziecka.

ZABAWY ĆWICZĄCE PAMIĘĆ

Podaj kolejność
Za parawanem jest zgromadzonych kilka przedmiotów. Nauczyciel odsłania parawan, dzieci
przyglądają się przedmiotom zapamiętując ich kolejność. Nauczyciel ponownie zasłania parawan a
zadaniem dzieci jest wymienić przedmioty w kolejności. Utrudnieniem może być podanie koloru
każdego z przedmiotów.
Co się zmieniło?
Dzieci siedzą w kole. Wybrane dziecko wychodzi z sali , a pozostałe dzieci zmieniają coś w swoim
wyglądzie (kilkoro dzieci). Wybrane dziecko ma znaleźć różnice w wyglądzie dzieci.
Zapamiętaj
Dzieci siedzą w kole. Wybrane dziecko wykonuje jeden prosty ruch np. kiwa głową. Kolejne
dziecko powtarza ruch kolegi i dodaje swój. Następne dziecko powtarza ruchy kolegów dodając
swój ruch. Zabawę prowadzimy z niewielką ilością dzieci.
Wyliczanki
Człowiek może mieszkać w …….
Człowiek może siedzieć w ……
Narzędziem pracy człowieka jest …….
Dopasuj
Dzieci siedzą w kole i przyglądają się sobie. Jedno z dzieci stoi tyłem do środka koła. Nauczyciel
wskazuje jedna osobę, którą wszyscy będą opisywać (wygląd zewnętrzny). Dziecko stojące tyłem
ma odgadnąć, o kogo chodzi.
ZABAWY ROZWIJAJĄCE ZDOLNOŚCI SKOJARZENIOWE I SPOSTRZEGAWCZOŚĆ
Skojarzenia
Nauczyciel prezentuje dowolny obrazek pytając dzieci z czym im się kojarzy. Dzieci podają swoje
skojarzenia lub tworzą rysunki np. Co kojarzy mi się z latem? Dzieci swoje skojarzenia mogą
rysować w formie małych piktogramów dookoła obrazka wyjściowego.

Znana postać
Nauczyciel zaczyna opowieść opisując dzieciom znaną postać bajkową np. Kopciuszka. Podczas
opowiadania za każdym razem dodaje jedno zdanie na temat tej postaci. Zadaniem dzieci jest jak
najszybciej odgadnąć o jaką postać chodzi.
38
100 określeń
Dzieci próbują definiować znane przedmioty codziennego użytku. Jak myślicie, jak moglibyśmy
nazwać stół? W odpowiedzi jedna z cech powinna być wyabstrahowana np. stół to olbrzym na
szczudłach, to wielka deska na 4 nogach, to kolega ławy itp.
Wymień 5 przedmiotów
Dzieci ustawione w kole, przy dźwiękach muzyki podają sobie piłkę. Gdy muzyka umilknie
dziecko, które jest w posiadaniu piłki losuje z czarodziejskiej kuli jedną z liter. Ma wymienić 5
przedmiotów zaczynających się na podana literę, a piłka krąży dalej po kole. Gdy piłka wróci do
dziecka, a ono nie wymieni 5 przedmiotów daje fanta.
Magiczna plama
Każde dziecko otrzymuje kartkę, którą składa na połowę. Na jedną połowę kartki wyciska kilka
kropel tuszu i przykłada druga połową dokładnie przyciskając. Po rozłożeniu kartki ma dwie
identyczne plamy. Próbuje porównać z czym mu się plama kojarzy. Potem obrysowuje pisakiem
wyobrażoną postać dorysowując inne charakterystyczne elementy postaci.
Magiczny przedmiot
W czarodziejskim woreczku znajduje się kilka przedmiotów trudnych do identyfikacji. Za pomocą
dotyku dzieci mają odgadnąć nazwę przedmiotu i podać do czego on służy.

ZABAWY TWÓRCZE ROZWIJAJĄCE MOWĘ I MYŚLENIE

Słuchaj uważnie
Dzieci siedzą w kole. Kilkoro z dzieci jest wybraną postacią z opowiadania, które nauczyciel
zaczyna opowiadać. Jeżeli dziecko rozpozna postać, którą prezentuje, obiega siedzące dzieci w
kole i wraca na swoje miejsce. Nauczyciel stara się tak opowiadać, aby każde dziecko miało
możliwość wystąpienia.
Pilot w samolocie
Nauczyciel wybiera dwoje dzieci. Jedno jest pilotem samolotu i ma zamknięte oczy, natomiast
drugie odgrywa role kapitana wieży kontrolnej i za pomocą słów kieruje samolotem, aby
bezpiecznie wylądował na lotnisku. Pilot musi maksymalnie się skoncentrować, poruszając
samolot między ustawionymi na dywanie przeszkodami.
Kacper mówi wam
Nauczyciel wybiera jedno dziecko, które będzie Kacprem, a reszta dzieci będzie go naśladować.
Przed pokazaniem kolejnej czynności Kacper wypowiada słowa: Kacper mówi wam np. klaśnijcie
nad głową. Jeżeli Kacper nie poprzedzi czynności magicznymi słowami, wówczas dzieciom nie
wolno go naśladować. Które z dzieci się pomyli odpada z gry.
Wprawki pantomimiczne
Zabawa wymaga ciszy i koncentracji uwagi. Nauczyciel zaprasza dzieci do inscenizowania
różnych scenek rodzajowych, np. przechodzimy ostrożnie po oblodzonej kładce, wspinamy się na
wysoką skałę, chodzimy po kamieniach, dekorujemy tort, omijamy kałuże itp.
Personifikacja
Nauczyciel wspólnie z dziećmi wybiera przedmiot znany dzieciom z życia codziennego np. krzesło
i razem nadają mu jak najwięcej ludzkich cech. Nauczyciel naprowadza dzieci pytaniami: co
krzesło robi, gdzie mieszka, kogo lubi, jak spędza czas, jak się zachowuje itp.
Kim jestem?
Dzieci losują kartoniki z różnymi postaciami np. żaby, króla, dziewczynki itp. Każde z dzieci
ruchowo lub werbalnie przedstawia daną postać.
Inne zastosowanie przedmiotów
39
Uczestnicy siadają w kręgu. Dostają jeden przedmiot. Jest to przedmiot dobrze im znany – parasol,
kapelusz, garnek, itp... Kolejno podają go sobie. Ich zadaniem jest wymyślenie jak największej
ilości zastosowań dla tego przedmiotu.

„Czasami czuję się jak...”

Uczestnicy dobierają się w pary. Spacerując obserwują pomieszczenie i przedmioty. Kiedy
zauważą coś interesującego mówią drugiej osobie: „czasami czuję się jak..., bo...” (Czasami czuję
się jak zamknięte drzwi, bo pilnuję, aby nikt nie dowiedział się jaki naprawdę jestem w środku).
W tym ćwiczeniu najważniejsze jest uzasadnienie porównania siebie z przedmiotem.

„Podpatrzone przez dziurkę od klucza”

Wprowadzenie: Jesteście dziennikarzami i pracujecie w redakcji pisma zajmującego się
publikowaniem sensacji. Wasz redaktor naczelny wysłał was na wywiad do osoby, o której jest
ostatnio głośno. Macie za zadanie wyciągnąć od niej jak najbardziej sensacyjne informacje, a jeśli
nie zechce rozmawiać, to przy okazji rozejrzeć się po jej biurze i znaleźć coś, o czym ludzie chcą
przeczytać. Niestety ta osoba zdążyła już wyjechać za granicę, a wy zostaliście pod zamkniętymi
drzwiami biura. Cóż to jednak za problem dla prawdziwego tropiciela sensacji? Przez dziurkę od
klucza można zobaczyć naprawdę wiele, a to czego się nie zobaczy można zmyślić, bo przecież nikt
i tak nie wie co jest za tymi drzwiami.

Uczestnicy w tym ćwiczeniu będą pracować indywidualnie. Każdy z nich dostaje kartkę
papieru oraz kredki. Każdy z nich losuje jeden wycinek z kolorowej gazety, który przedstawia to,
co dziennikarz widział przez dziurkę od klucza. Wycinki muszą być małe i przygotowane
z kolorowego zdjęcia. Najlepiej jeśli nie przedstawiają zupełnie niczego poza kilkoma kolorowymi
plamami. Uczestnicy naklejają na kartki swoje wycinki w dowolnym miejscu. Ich zadaniem jest
dorysować coś sensacyjnego tak, aby powstał zmyślony i sensacyjny obraz całego biura.

Baw się z dzieckiem

Odczytaj głośno i rytmicznie dziecku kolejne wyliczanki. Co w nich śmieszy? Do jakich zabaw
można je wykorzystać? Naucz tych, które się dziecku podobają.
• Jedzie kareta, dzwonek dzwoni
Policz panie, ile koni?
• Ene, due, rike, fake
torbe, borbe, i kosmake
deus, deus, kosmadeus, baks!
• Jedzie kaczka na rowerze
wysiedziała trzy talerze.
Raz, dwa, trzy, odchodź ty!
• Jeden, dwa – Janek ma
trzy, cztery – smaczne sery
pięć, sześć – chciał je zjeść
siedem, osiem – spotkał Zosię
dziewięć, dziesięć – schował w kieszeń.
• Pałka, zapałka, dwa kije
kto się nie schował, ten kryje!
• Żółte słoneczko zza chmurki zerka.
Czy chcesz się z nami pobawić w berka?
• Dwa aniołki w niebie piszą list do siebie
40
 piszą, piszą i rachują, ile kredek potrzebują!
• Panna Dorotka gra w totolotka.
Raz, dwa, trzy, wychodź ty!
• Tibi, tibi, ajka – powiedziała Łajka.
Tibi, tibi es – tu mówi pies.
• Na wysokiej górze rosło drzewo duże
Nazywało się: apli – papli – blite – blau.
A kto tego nie wypowie, ten nie będzie grał!
• Na ulicy Reja złapano złodzieja
a ten złodziej był czarodziej
i powiedział tak:
raz, dwa, trzy, odchodź ty
ale będzie sprawiedliwie,
gdy odejdziesz ty!
• Ene, due, rabe – połknął bocian żabę
a żaba bociana, jeszcze tego rana!

Pranie - zabawa matematyczna

Cel - tworzenie par, posługiwanie się liczebnikami porządkowymi.
Pomoce: stojaki ze sznurkiem na bieliznę, klamerki, 7 par skarpetek (dla każdej drużyny), cyfry od
1 do 10.
Przebieg zabawy:
Zrobiłam porządki, zrobiłam pranie,
Czeka mnie tylko skarpetek rozwieszanie.
Tu kolorowa, tutaj w paseczki,
Tu cała biała, a ta w gwiazdeczki.
Wszystkie skarpetki tak wymieszane,
Sama już nie wiem czy są dwie takie same.
Prosimy dziecko, aby rozwiesiło parami skarpetki i przypięło taką cyfrę, która wskaże, ile par
skarpet wisi na sznurku. Następnie dz. sprawdza, czy przypięło właściwą cyfrę. Zapraszamy do
suszenia prania - dziecko dmucha w stronę sznurków ze skarpetami.

Pajac – zabawa matematyczna

Cel- sprawne posługiwanie się znakami matematycznymi +, -, cyframi, rozwiązywanie prostych
działań matematycznych.
Pomoce: plansza z narysowanym pajacem (kontur) z wypisanymi działaniami
(7+1,4+2,4+5,6+3,2+2,8-2,7-3) sztaluga, na której zawieszona jest plansza, kolorowa kreda do
kolorowania pajaca, mokre ściereczki do wytarcia rąk, pojemnik na ręczniki.
Przebieg zabawy:
Dziecko stoi przy sztaludze. Mówimy:
- naszej zabawie przyglądał się z ukrycia pajac. Myślę, że nie bawił się z nami, bo nie ma takiego
ładnego ubranka jak ty. Pajac już wie, jak chce być ubrany. Ja też wiem, jakie kolory lubi pajac,
a ty?
Kolor wyznacza wynik poszczególnych działań. Każda kredka ma swoją cyfrę. Dziecko koloruje
pajaca wg wskazówek (przeliczamy na patyczkach, klockach …).

Budujemy dom – zabawa matematyczna

Cel:- rozpoznawanie figur geometrycznych, nazywanie ich, określanie cyfrą liczebność zbioru.
Pomoce: sztaluga z projektem domu, koperta z figurami geometrycznymi: 5 czerwonych trójkątów,
8 żółtych kwadratów, 5 niebieskich prostokątów, 4 zielone koła, cyfry
41
od 1-10, kartka kolorowego brystolu - jako ściana domu, od której dziecko zaczyna budowę domu.
Przebieg zabawy:
Zapraszamy dziecko do budowy domu i prosimy o pomoc w policzeniu poszczególnych
elementów. Trzeba policzyć wszystkie figury, z których składa się dom. Liczebność
poszczególnych zbiorów figur dziecko określa odpowiednią cyfrą. Następnie zapraszamy dziecko
do ułożenia takiego samego domu, jaki zaprojektował architekt, ale z elementów mniejszego
formatu, które znajdują się w kopercie.
Po skończonej zabawie dziecko porządkują miejsce pracy.

PRZYKŁADOWY PLAN PRACY W ZAKRESIE ROZWOJU POZNAWCZEGO

MIESIĄC DZIAŁANIE ĆWICZENIE

X Odwzorowywanie układów z Ułóż z klocków następujące kompozycje.

42
 użyciem figur geometrycznych.
Rozpoznawanie i nazywanie
figur geometrycznych
XI Kim jestem?- zabawa twórcza
XII Wykonywanie prostych poleceń
i różnicowanie ich.
Doskonalenie umiejętności w
zakresie liczenia i
spostrzegawczości
I Opowiadanie obrazka.
Dostrzeganie różnic. Podawanie
przyczyny
II Odróżnianie i nazywanie
stosunków wielkościowych
III Prawidłowe określanie pór roku Narysuj na roletach znajdujących się w pałacu
i dobieranie charakterystycznych
dla nich elementów.
Motywowanie swojego wyboru.
IV Chronologia zdarzeń. Podawanie Wytnij obrazki. Ułóż we właściwej kolejności
przyczyny i skutku zdarzenia
V „Podaj kolejność” – zabawa
ćwicząca pamięć
VI Zabawa dydaktyczna
„Czarodziejski worek”
KARTA 1
(Nauczyciel powinien przygotować mozaikę
geometryczną lub wycięte figury z kolorowego
papieru) (karta 1)
Dzieci losują kartoniki z różnymi postaciami np.
żaby, króla, dziewczynki itp. Każde z dzieci
ruchowo lub werbalnie przedstawia daną postać.
Spróbuj policzyć zwierzęta na łące. W notatniku
ekologa, na dole strony zanotuj za pomocą
kropek, ile jest motyli, biedronek i ptaków
różnego gatunku. Których zwierząt jest
najwięcej, a których najmniej? (karta 2)
Przyjrzyj się obrazkom. Powiedz, czym się
różnią. Opowiedz, jak wygląda pokój, w którym
panuje porządek (karta 3)
Połącz czerwonymi strzałkami zwierzęta od
największego do najmniejszego, a zieloną – od
najmniejszego do największego. Pokoloruj
największe zwierzę (karta 4)
Pani Przyrody, ozdobionych wzorkami czterech
pór roku, inne elementy i zjawiska pogodowe
charakterystyczne dla danej pory roku.
Opowiedz, co dorysowałeś i w którym oknie
(karta 5)
historyjkę. Opowiedz ją.
(karta 6)
Za parawanem jest zgromadzonych kilka
przedmiotów. Nauczyciel odsłania parawan,
dzieci przyglądają się przedmiotom
zapamiętując ich kolejność. Nauczyciel
ponownie zasłania parawan a zadaniem dzieci
jest wymienić przedmioty w kolejności.
Utrudnieniem może być podanie koloru każdego
z przedmiotów.
Rozpoznawanie różnych przedmiotów za
pomocą zmysłu dotyku, próby określenia, z
czego zostały zrobione (metal, drewno, plastik,
tkanina), określanie ich cech.
43
KARTA 2

44
KARTA 3

45
KARTA 4

46
KARTA 5

47
KARTA 6

48
Rozwój emocjonalno - społeczny
49
 Rozwój emocjonalny dziecka od najmłodszych lat kształtuje jego psychikę i osobowość. Wpływa
także na proces socjalizacji. Najważniejszą rolę pełni rodzina. Ona daje dziecku poczucie
bezpieczeństwa i stwarza przyjazną mu atmosferę. Gdy obu tych obowiązków nie spełnia lub nie
potrafi spełnić, powstają zakłócenia w rozwoju psychicznym i powodują różnego rodzaju
zaburzenia zachowania. Potęgować je może nowe środowisko, czyli przedszkole czy szkoła, do
której dziecko uczęszcza. Obroną przed negatywnym, wrogim otoczeniem jest często ucieczka w
samotność lub agresję.
Niczym nie zaburzony rozwój biologiczny i psychiczny człowieka prowadzi do osiągnięcia
dojrzałości organizmu. W sferze psychicznej będzie to dojrzałość emocjonalno-społeczna,
rozumiana jako pewne, charakterystyczne i zarazem, pozytywne, wartościowe społecznie cechy
emocjonalnego stosunku do ludzi, ich zachowań i różnego rodzaju wytworów. Cechy te ujawniają
się w zachowaniu człowieka.
Niedojrzałość emocjonalna jak podaje W. Szewczuk, jest natomiast stanem, w którym jednostka
nie potrafi na ogół przejawiać reakcji emocjonalnych, adekwatnych do wywołującej ją sytuacji.
Wiek przedszkolny charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem uczuć oraz większym ich
natężeniem w porównaniu z poprzednimi okresami. Dzieci w wieku od trzech do siedmiu lat
bardzo intensywnie przeczuwają wszelkie uczucia i z różną siłą. W zachowaniu dziecka widać, że
jest ono zaniepokojone, czy zaintrygowane. Widać takie żywiołowe reakcje w jego gestach,
wypowiedziach lub wyrazie twarzy. Nieodłącznym towarzyszem każdej czynności w początkach
okresu przedszkolnego (3-4 lata ) jest impulsywność i afektywność. Szybko budzące się reakcje
szybko też gasną. Nieumiejętność opanowania swych reakcji związana jest z niedojrzałością
układu nerwowego, oraz przewagą procesów pobudzania nad procesami hamowania.
W toku dalszego rozwoju dziecka (4-7 lat ) wzrasta świadomość działania. Jest ono nie tylko
źródłem radości, ale także środkiem prowadzącym do wyznaczonego celu. Działaniu
poznawczemu towarzyszą uczucia intelektualne, bogacąc w ten sposób zasób przeżyć. Wzrasta
równocześnie znaczenie uczuć społecznych. Dziecko zaczyna rozumieć pojęcia : sprawiedliwość,
kradzież, dobro wspólne . Wiąże się to z widocznym wpływem dorosłych oraz ich wzorów,
zachowań i zakazów. Okazją do obserwacji otoczenia jest zabawa w gronie rówieśników. Dziecko
w tym okresie zdolne jest także do wspominania minionych zdarzeń i przeżywania ich jeszcze raz.
Także zapowiedź przyszłych wydarzeń może wywołać u dziecka uczucie radości, niepokoju czy
też strachu ( przykładem może być wizyta u lekarza). Następują również zmiany w kontaktach
z rówieśnikami. W początkach okresu przedszkolnego dziecko bawiło się obok rówieśnika dopiero
później dojrzewająca świadomość wspólnych zainteresowań i celów sprawiła, że dzieci zaczęły
bawić się wspólnie. Wiek ten obfituje w różnorodność nowych doświadczeń. Dziecko wkracza w
świat dorosłych zaczyna rozumieć obowiązujące w nim normy społeczne i moralne. Zadaniem
rodziców i dorosłych z najbliższego otoczenia dziecka jest zapewnić mu przeżywanie jak najwięcej
uczuć pozytywnych, nie ochraniając go, zbytnio przed przykrościami. Dzięki takiemu
postępowaniu dziecko w harmonijny sposób osiągnie dojrzałość emocjonalną do podjęcia
obowiązków szkolnych.

Aby pomóc dziecku w rozwijaniu umiejętności społecznych i emocjonalnych należy:

- Rozmawiać z dzieckiem o innych ludziach,
- Umożliwiać dziecku kontakty z innymi ludźmi,
- Aranżować scenki- wymyślanie zabawy z dzieckiem na podstawie, których będzie mogło
zrozumieć innych ludzi.
- Zwracać mu uwagę na konsekwencje wobec innych.
Rozumienie sytuacji społecznej zależy od doświadczenia, poziomu wiedzy, przeżyć i aktywności.

ĆWICZENIA:
50
- wdrażanie do przestrzegania umów (gry planszowe, zabawy ruchowe, spokojne oczekiwanie na
swoją kolej),
- zgodna zabawa (zabawy stolikowe, zabawy z inicjatywy dzieci)
- kulturalne zachowanie się podczas posiłków (właściwa postawa, prawidłowe jedzenie – nie
mlaskanie, nie rozmawianie)
- przestrzeganie zasad bezpieczeństwa (ćwiczenia ruchowe, spacery, poruszanie się po schodach)
- Rozmowa na temat sytuacji przedstawionych na ilustracji i emocji jakie wywołują np. pająk -
strach, obrzydzenie; wesołe miasteczko – radość, zadowolenie
- Dobieranie kart emocji i odpowiedniej ilustracji: ilustracje z gazet wywołujące u oglądającego
różne emocje oraz karty emocji: smutek, radość, złość, strach, obrzydzenie i inne
- Robimy miny - wybieranie karty z emocją (odwrócona karta tyłem). Przedstawienie emocji z
karty mimiką twarzy, druga osoba odgaduje
- Papierowe twarze - rysowanie emocji na konturze lub naklejanie części twarzy na papierowy
talerz, worek (Klej, kartki z konturem, wycinanki, kredki, papierowe talerze, torby)
- Połówki emocji - rozpoznawanie i nazywanie emocji po fragmencie ilustracji
- Porównywanie emocji
- Dobieranie do siebie kart ze skrajnie różnymi emocjami.
- Ćwiczenie na rozluźnienie - proste techniki masażu na osobie przed nami: masowanie karku,
oklepywanie luźną ręką, ostre pazurki, masowanie kręgosłupa piąstkami, łapanie za biodra
kołysanie. Na krzesłach- pojedynczo, zagarnianie przestrzeni; w parach-przodem do siebie
trzymanie sie za barki i wspólne krążenie; - jeden za drugim - wiosłowanie rękami osoby siedzącej
przed nami; (muzyka rege, muzyka medytacyjna)
- Ćwiczenia poprawiające relacje w grupie - przepychanki - jedna osoba kładzie dłonie na barkach
partnera i próbuje ją odpychać, druga się opiera; chód w parach plecami do siebie, trzymanie się za
dłonie, potem opuszczanie rąk i opieranie się podczas chodu tylko na swoich plecach. Siedzenie
plecami do siebie, balansowanie na boki.
- Tańce integracyjne, ludowe
- Zabawy kołowe
- Inscenizacje (współpraca w grupie)
- Ćwiczenie wyciszające, uspokajające, przywracające koncentrację
Pozycja Cooka - wykonuje się krzyżując nogi i ręce (wyprostować ramiona przed sobą, łącząc
razem zewnętrzne strony dłoni, kciukami do dołu. Następnie przenieść jedną rękę nad drugą, wew.
stroną do siebie i zamknąć splecionymi palcami. Przewinąć zamknięte ręce do dołu i w stronę ciała,
aby spoczywały na klatce łokciami w dół. Język za zębami na podniebieniu. 5 mim.

Zabawy i gry przeciwko agresji i nadpobudliwości

„Podróż do Krainy Wściekłości”

Prowadzący opowiada historyjką, w trakcie, której wykonywane są określone ruchy – wszystkie

dzieci je powtarzają, mogą wymyślać też własne.
„Udajemy się dziś w podróż do tajemniczego kraju. Jedziemy długo pociągiem. Wreszcie pociąg
zatrzymuje się, dotarliśmy do Krainy Radości. Ludzie, którzy tu mieszkają, są zawsze radośni i
uśmiechnięci. Cieszą się już od rana, jak tylko wstaną. Przeciągają się z zadowoleniem, witają się z
nami z uśmiechem, podskakują do góry z radości, obejmują nas i tańczą z nami dwójkami, trójkami
w dużym kole, żadne dziecko nie jest samo...Niestety, musimy jechać dalej. Wsiadamy do pociągu
i jedziemy...nagle robi się ciemno. Pociąg staje – dotarliśmy do Krainy Wściekłości. Tu mieszkają
ludzie, którzy czują się obrażeni i niesprawiedliwie traktowani. Są źli i zdenerwowani, tupią
nogami, potrząsają głowami, ściskają dłonie w pięści i wołają: Nie lubię cię! Wreszcie nasza
51
lokomotywa sapie i wzywa nas do pociągu. Zatrzymujemy się, nabieramy dużo powietrza do
płuc...i uspokajamy się. Wsiadamy do pociągu i jedziemy dalej...Pociąg zatrzymuje się na
końcowej stacji – jesteśmy w Krainie Spokoju. Wszyscy ludzie uśmiechają się, poruszają się
spokojnie i ostrożnie, delikatnie głaskają się nawzajem, prowadzą się za ręce albo siedzą spokojnie
obok siebie. Jest cicho...”.
Fantazja w czasie podróżowania nie ma granic. Można się przemieszczać innym środkiem
lokomocji. W każdym jednak przypadku podróż powinna się zakończyć w Krainie Spokoju.
Jak czują się dzieci w trakcie podróży? Jak czują się po jej zakończeniu?

„Wściekłe początki zdania”

Dzieci mają za zadanie dokończyć rozpoczęte przez prowadzącego zdania np.:
- Kiedy jestem wściekły, wtedy...
- Mój kolega złości mnie, gdy...
- Najbardziej złości mnie, gdy...
- Kiedy inne dzieci mnie złoszczą, to...
- Ciągle muszę...
- Mój tata mówi: kiedy inni mnie denerwują, wtedy...
- Moja mama mówi: kiedy inni mnie denerwują, wtedy...
- Kiedy inni są rozzłoszczeni, wtedy...
Dokończenia zdań są porównywane i omawiane przez grupę, początki powinny odnosić się do
aktualnej sytuacji w grupie. Jeśli występują konflikty, ćwiczenie to jest dobrą okazją do
zastanowienia się nad nimi, pomaga też znaleźć sposób na ich rozwiązanie.

„Ręka nie musi bić”

Wiele dzieci wykorzystuje swoje ręce przede wszystkim do bicia, szczypania i popychania. Dzięki
temu ćwiczeniu doświadczają one tego, że rękoma można również nawiązywać przyjazne kontakty
z innymi ludźmi. Wszyscy siedzą w kole i zamykają oczy. Prowadzący mówi, co każdy ma robić:
„Siedzisz bardzo wygodnie, obie stopy opierają się pewnie o podłogę. Skoncentruj się na oddechu.
Poczuj, jak on przychodzi i odchodzi, przychodzi i odchodzi, przychodzi i odchodzi...
Wydychasz cały swój niepokój i napięcie. Stajesz się spokojny, coraz spokojniejszy...Oddychasz
głęboko i równomiernie...Czujesz się bardzo dobrze...połóż teraz twoją prawą rękę na lewej,
dotykając do niej grzbietem dłoni. Poczuj, jak twoja prawa ręka czuje się, leżąc na twojej lewej
ręce.
Pogłaskaj delikatnie lewym palcem wskazującym twoją prawą dłoń, najpierw po kciuku, potem po
palcu serdecznym i po małym palcu, a potem z powrotem po wewnętrznej stronie dłoni. Teraz
głaskasz delikatnie wewnętrzną stronę twojej ręki. Czujesz tam pagórki i doliny, rowki i
zaokrąglenia. Do czego potrzebujesz tej dłoni? Co możesz nią zrobić, kiedy ona jest taka miękka i
odprężona jak teraz?”
W tym momencie kończymy ćwiczenie albo zamieniamy dłonie. Zabawę można też przeprowadzić
w parach: „Co twoja dłoń może zrobić z dłonią drugiego dziecka? Co może ona uczynić, abyście
się oboje dobrze czuli?” Najpierw uczestnicy powinni dobrać się samodzielnie parami, tak by
utworzyły je lubiące się osoby. Dopiero, gdy wszyscy przyzwyczaja się do charakteru tego
ćwiczenia, tworzymy przypadkowe pary.
Następnie przeprowadzamy końcową rozmowę. Jak dzieci czuły się w trakcie tego ćwiczenia i po
jego zakończeniu? Do czego wykorzystują one codziennie swoje ręce?

„Jestem dumny”
Często przypominamy sobie nieprzyjemne doświadczenia. Każde dziecko jednak z pewnością,
52
nauczyło się lub zrobiło w ostatnim czasie coś pozytywnego, z czego może być dumne.
Dzieci siedzą w kole i uzupełniają po kolei początek zdania: „Jestem dumny z tego, że...”. Na
przykład:
- Jestem dumny z tego, że odważyłem się przejść obok wielkiego, groźnie wyglądającego psa.
- Jestem dumny z tego, że nie uderzyłem (kogoś), kiedy mnie zdenerwował.
- Jestem dumny z tego, że nauczyłem się jeździć na rowerze.
Nie zmuszamy żadnego z dzieci do zabrania głosu. Ale być może również prowadzący zastanowi
się i opowie, z czego jest dumny.
Czy trudno jest przypominać sobie cos pozytywnego? Jak czujemy się, gdy to otwarcie
wypowiadamy? Co szczególnie podobało się dzieciom u innych uczestników zabawy? Co mogłyby
same również kiedyś wypróbować?

„Transport na plecach”
Dzieci siadają jedno za drugim w szeregu tak, aby każdy mógł swobodnie dosięgnąć rękami
pleców swojego poprzednika. Uczestnik na samym końcu rysuje na kartce „poufną wiadomość”:
symbole, cyfry, litery itp., a następnie odkłada ją w takie miejsce, gdzie nikt nie będzie mógł jej
podejrzeć. Dziecko na drugim końcu otrzymuje też kartkę i ołówek.
Teraz ostatni uczestnik, autor „poufnej wiadomości”, rysuje ją na plecach swojego poprzednika.
Ten przekazuje ją rękami dalej na plecy następnej osoby – powtarza się to tak długo, aż wszyscy
dostaną wiadomość.
Ostatnie dziecko zapisuje na kartce, co otrzymało. Na koniec porównujemy wyjściową informację
oraz to, co dotarło do końca rzędu. Ile z pierwotnej wiadomości można jeszcze rozpoznać? Jak
dzieci czuły się w trakcie owego szczególnego transportu? Czy buło to nieprzyjemne mieć kogoś
za plecami i nie wiedzieć, co on robi?

„Co się zmieniło?”

Celem zabawy jest rozwijanie spostrzegawczości pamięci i koncentracji uwagi, umiejętności
grupowania przedmiotów wg przyjętego kryterium, wzbogacanie słownika dzieci oraz umiejętność
spokojnego oczekiwania na swoją kolej. Do zabawy potrzebna są różne przedmioty np.: książki,
zabawki, klocki, przybory szkolne. Przygotowujemy zestaw rekwizytów i pokazujemy dzieciom,
omawiamy ich nazwy i prosimy o zapamiętanie ich ustawienia. Potem, zgadnie z umową, dzieci
zamykają oczy lub odwracają się, a nauczycielka zmienia ustawienie przedmiotów. Zadaniem
dzieci jest powiedzieć, jak zmieniło się ustawienie przedmiotów. Można wprowadzić różne wersje
tej zabawy, np.: chowanie jednego przedmiotu, zwiększanie liczby rekwizytów lub ich
przestawienie.

„Ukryta strona kostki”

Celem zabawy jest doskonalenie szybkości zapamiętywania, rozwijanie umiejętności
porównywania zbiorów oraz doskonalenie umiejętności strukturyzacji przestrzeni a przede
wszystkim umiejętność spokojnego oczekiwania na swoją kolej. W zabawie wykorzystujemy
żetony i kostkę z obrazkami.
Na stole leżą żetony. Dzieci dokładnie oglądają wszystkie rysunki na kostce. Po wyrzuceniu kostki
dziecko odgaduje obrazek znajdujący się na ukrytej, przylegającej do stołu stronie kostki. Za
prawidłowe odgadnięcie zdobywa jeden żeton. Zabawa toczy się dalej, aż do wyczerpania żetonów.
Dzieci porównują liczbę zebranych żetonów. Wygrywa ten, kto zdobył ich najwięcej.

„Chodzenie”
Celem zabawy jest rozluźnienie, zmniejszenie napięcia psychicznego.
53
Podczas zabawy dzieci chodzą po sali. Prowadzący zmienia co jakiś czas polecenia:
a) chodzimy jak ludzie: bardzo zmęczeni, smutni, weseli, zamyśleni;
b) chodzimy: z otwartym parasolem pod wiatr, w głębokim śniegu, po gorącym piasku, skaczemy
po kamykach w górskim potoku,
c) wymyślamy głupie kroki – każdy wymyśla śmieszny sposób chodzenia.

„Podawanie przedmiotu”
Celem zabawy jest rozluźnienie, zmniejszenie napięć, wprowadzenie radosnego nastroju w grupie.
W zabawie wykorzystujemy zabawkę pluszową lub worek do ćwiczeń.
Dzieci stoją w kole zwrócone do siebie twarzami. Prowadzący podaje przedmiot, który dzieci
podają sobie w taki sposób, jakby ten przedmiot był:
- bardzo ciężki,
- gorący,
- delikatny (kruchy),
- cuchnący (śmierdzący),
- lekki.
Po każdej rundce prowadzący zmienia polecenie.

„Masaż w parach”
Dzieci w parach siedzą jedno za drugim. Dziecko siedzące za kolegą wypowiadając wierszyk –
wykonuje ruchy rękoma na plecach kolegi:
- „Słońce grzeje” - rozcieranie rąk i przykładanie ich do pleców
- „Kroczą słonie” - oklepywanie pleców piąsteczkami
- „Biegną konie po betonie” - oklepywanie paluszkami
- „Tutaj płynie kręta rzeczka” - wodzenie dłonią po plecach z góry na dół
- „Przeszła pani na szpileczkach”- naśladowanie opuszkami, kroków
- „Pada drobny deszczyk” - oklepywanie opuszkami palców
- „Czujesz dreszczyk” - delikatny uścisk szyi.

Przykładowe scenariusze zajęć z obszaru społeczno - emocjonalnego

54
ZAJĘCIE I : "Tworzymy naszą grupę"
Cele:
· Wzajemne poznanie się dzieci
· Stworzenie sytuacji sprzyjających wyrażaniu własnych uczuć, przezwyciężanie nieśmiałości
· Kształcenie i rozwijanie umiejętności komunikowania się
· Integrowanie grupy
· Zapewnienie dzieciom poczucia bezpieczeństwa i akceptacji
Przebieg zajęć:
1. Rozmawiam z dziećmi o tym co będziemy robić na zajęciach (bawić się, rozmawiać, poznawać
się, śmiać się...)
2. Rozmawiam z dziećmi na temat tego czego nie będziemy robić ( wyzywać, nudzić się,
uspokajać, zmuszać do zabawy, oceniać efektów...)
3. Wyjaśniam dzieciom co to jest krąg i kiedy go tworzymy
Prezentacje i autoprezentacje
1. Przedstawiam się dzieciom i informuję, że mają do mnie mówić "proszę pani".
2. Przedstawiamy się z dziećmi nawzajem wykorzystując do tego celu pacynkę, maskotkę z kącika
czy inną zabawkę (wg uznania)
· Zabawa: "Wykrzykiwanie imion"
· Zabawa: "Imię i nastrój". Dzieci mówią swoje imiona z równoczesną zmianą nastroju (radośnie,
smutno, w złości...)
· Zabawa: "Pociąg - hej!". Dzieci tworzą wąż, który musi być zgrany aby równo pełzał i śpiewają:
Jedzie pociąg z daleka I na wszystkich zaczeka
Mój pociągu łaskawy Zabierz nas do Warszawy - hej, hej, hej!
· Zabawa - "Imiona i piłka". Dzieci siedząc w kręgu przekazują piłkę, każdy kto ją dostanie mówi
swoje imię.
3. Zakończenie zajęć. Nauka piosenki grupowej zaproponowanej przeze mnie lub przez dzieci, np.
"Jestem muzykantem".
4. Pożegnanie.
· Zabawa: "Dłonie". Dzieci wraz ze mną stoją w kręgu, przekazują sobie dotyk dłoni, tak jakby coś
w nich było. W podobny sposób będziemy kończyli prawie wszystkie zajęcia.

ZAJĘCIE II: "Musimy się bliżej poznać".

Cele:
· Ukazywanie pozytywnych cech osobowości
· Stworzenie dzieciom doświadczeń korygujących zaburzenia związane z funkcjonowaniem
społecznym
· Dostarczenie dzieciom poczucia bezpieczeństwa, otwartości i szczerości
· Przyjazne współdziałanie w grupie
Przebieg zajęć:
1. Śpiewam z dziećmi ulubioną piosenkę grupową, którą większość zna
2. Witam się ze wszystkimi dziećmi przez podanie ręki
· Zabawa: "Dotyk" - siedzę z dziećmi w kole, dzieci odwrócone do siebie plecami ( bokiem do
koła), każde dziecko po kolei dotyka kolegę palcami po plecach, przekazuje sobie wzajemnie
dotyk. Dotyk może być podawany do treści jakiegoś wiersza, np.
To jest koń, to jest słoń, to malutka pchełka,
To jest sowa a to krowa - ona taka wielka.
Pada deszcz, potem wiesz, że to już ulewa,
55
Bo gdy wieje, to się leje i ptak już nie śpiewa.
Gdy jest zimno i jest deszczyk to przechodzi po nas dreszczyk.

· Zabawa: "Siądźmy razem" - dzieci stoją w kole, trzymają się za talię, bokiem do koła. Na dany
znak wszyscy powoli próbują siadać sobie na kolanach w tym samym czasie. Potem powtarzamy
naukę siadu ze zmianą kierunku.
· Zabawa: "Raz, dwa, trzy" - dzieci rozbiegają się po sali. Umawiam się z nimi co do zadania jakie
mają wykonać. Gdy zawołam, np. "trzy, pięć, sześć...", dzieci tworzą grupki składające się z
podanych liczb ( liczby mogą mieć przypięte do sweterków), dzieci, którym nie udało się dołączyć
do żadnej z grup bawią się dalej. Młodsze dzieci mogą się bawić w zwierzątka zamiast liczb, np.
"wiewiórki, misie i żabki", na ten sygnał dzieci tworzą grupki.
· Zabawa: "Magiczny bęben" - mówię: "Oto magiczny bęben. Możecie poruszać się tylko wtedy,
kiedy on bije. Kiedy zamilknie wszyscy muszą stanąć bez ruchu w jakiejś pozie. Gdy to się stanie
magiczny bęben powiększy swoją moc, wszyscy będą musieli wykonywać jego rozkazy. Uderzam
w bęben w zróżnicowanym tempie i podaję dzieciom polecenia:
- bądźcie miłymi kotkami - złymi psami - smutnym pajacykiem - leniwym zającem - wesołą
małpką - sennym misiem - groźnym lwem......itp.

Wykonanie kompozycji przestrzennej -"Mój świat". Na środku kartki dzieci wklejają swoje
zdjęcie lub rysują siebie. Następnie z kolorowych czasopism wycinają ulubione przedmioty,
kolory, potrawy, zajęcia, zwierzęta, to wszystko przyklejają na kartkę tworząc kompozycję
plastyczną (collage). Każde dziecko przedstawia kolegom swoją pracę i mówi co mu się w niej
najwięcej podoba.
· Ćw. relaksacyjne. Mówię do dzieci, które leżą na dywanie: "Ponieważ jesteście sennymi misiami
połóżcie się na plecach i zamknijcie oczy, oddychajcie równo, lekko, swobodnie. Rozluźnijcie
paluszki prawej ręki...lewej ręki... prawej nogi....itd. czujemy się spokojni, otwieramy oczy,
poruszamy ręką, nogą.....siadamy. wszystko to mówię głosem bardzo cichym, miękkim, by dzieci
czuły się odprężone.
3. Zakończenie - rozmawiam z dziećmi co im się najbardziej podobało
· Zabawa: "Dłonie" - jak wyżej.

ZAJĘCIE III: "Moi najbliżsi"

Cele:
· Uświadomienie dzieciom kto jest im bliski, na kogo mogą liczyć
· Stworzenie klimatu bezpieczeństwa i zaufania
· Ustalanie reguł
· Budowanie więzi z grupą
· Ukazywanie pozytywnych cech osobowości
1. Wspólny śpiew piosenki (znanej dz.), powitanie przez podanie dłoni.
2. Zabawa "Usiądź obok mnie". Dzieci chodzą po sali w rozsypce, na polecenie: Usiądź obok mnie,
które wydaję mają znaleźć sobie kolegę obok którego siadają.
3. Zabawa: "Tajemnica" (element wyciszenia). Przekazywanie kolejno w kole uścisku, ze zmianą
kierunków. W tym uścisku zawarta jest tajemnica, której nikt nie może zobaczyć.
4. "Moje rady" - przekazuję dzieciom zasady związane z uczestnictwem w zabawach:
- nie mówimy jednocześnie
- słuchamy i nie przeszkadzamy, gdy inni mówią
56
- do niczego nikogo nie zmuszamy ale zachęcać możemy
- jeśli ktoś chce coś zachować w tajemnicy spełniamy jego prośbę
5. Rysunek - "Moja rodzina". Na dużych kartkach dzieci rysują koło, wokół koła, w kółkach, rysują
osoby, które kochają i lubią. W zależności od tego jak bardzo te osoby lubią czy kochają rysują
postacie w większych lub mniejszych kołach. Po wykonaniu prac rozmawiam z dziećmi na temat:
"Kto jest dla mnie najważniejszy, kogo kocham i lubię?" (To zajęcie polecam wykonywać z
dziećmi 6- letnimi)
6. Utworzenie albumu- "Nasi najbliżsi" z prac, które dzieci wykonały tworzymy album i
pokazujemy go rodzicom z odpowiednią instrukcją jego oglądania.
7. Zabawa: "Siedzimy - stoimy" - polecam dzieciom patrzeć na mnie i słuchać uważnie tego co
mówię a także wykonywać moje polecenia. Mówię np. "siedzimy " a sama stoję, co ma zmylić
dzieci, mówię "nos" a pokazuję oko, mówię "noga" a pokazuję rękę, itd.
· Rozmawiam z dziećmi w kole : "Co to jest rodzina?" , "Co to znaczy, że jakieś osoby stanowią
rodzinę?", "Co razem robią członkowie rodziny?", "Za co kochają się poszczególne osoby w
rodzinie?"
· Zabawa "Dłonie" jak wyżej.

ZAJĘCIE IV: "Poznajemy i nazywamy uczucia"

Cele:
· Uświadomienie dzieciom, co to są uczucia
· Zapoznanie z różnymi rodzajami uczuć
· Uczenie rozpoznawania uczuć i nazywanie oraz ujawnianie ich w różnych sytuacjach
· Dostarczanie dzieciom poczucia bezpieczeństwa, otwartości i szczerości
Rozpoczynam zajęcia piosenką, którą wszystkie dzieci znają i lubią.
1. Zabawa: "Wszystkie dzieci, które.." - zadaję dzieciom pytanie dotyczące różnych uczuć i stanów
emocjonalnych rozpoczynające się słowami: "Niech wstaną wszystkie dzieci, które...
...lubią chodzić do przedszkola,
...nie lubią się myć,
...złoszczą się, gdy ktoś je bije,
...wstydzą się powiedzieć pani, że chcą iść siusiu...itp.
2. Oglądanie obrazków przygotowanych przeze mnie na których są różne twarze: szczęśliwe,
smutne, złe, znudzone, zdziwione, zawstydzone...wypowiadanie się na ich temat, próba
narysowania swojej buzi widzianej w lusterku.
3. Zabawa: "Przedstaw się" - dzieci wypowiadają swoje imiona ukazując na twarzy różne nastroje.
4. Zabawa z piosenką. Dzieci stoją w kole i śpiewają:
Gdyś wesoły i to wiesz, klaśnij też (2x)
Gdyś wesoły i to wiesz i pokazać nam to chcesz, klaśnij też.(2x)
Przy kolejnych zwrotkach zmieniamy tylko słowo "klaśnij" na np. "tupnij", "podskocz", "krzyknij"
Na zakończenie każde dziecko przedstawia rysunek z pkt. 2 i omawia go, np. "Tu jestem smutny,
tu jestem wesoły...itd.
5. Zabawa "Dłonie" –jak wyżej.

ZAJĘCIE V: "Czego się wstydzimy"

Cele:
· Uświadamianie dzieciom jak można radzić sobie ze wstydem oraz jego przeżywaniem oraz, że
wstyd utrudnia życie,
· Dostarczanie dzieciom poczucia bezpieczeństwa, otwartości, szczerości
1. Odgrywam przed dziećmi scenkę, w której potykam się i prawie przewracam, próbuje potem
udawać, że nic się nie stało. Mówię dzieciom, że dorośli także często przeżywają wstyd, np. gdy
wyleją herbatę na przyjęciu, poplamią się sokiem, coś powiedzą bez zastanowienia... Opowiadam o
57
tym jak bardzo wstyd utrudnia życie i ile rzeczy byśmy zrobili, gdybyśmy się siebie nie wstydzili.
2. Zabawa: "Wszyscy, którzy...".Proszę by wstały dzieci, które wstydzą się, gdy:
· Puszczą bąka
· Przewrócą się lub potkną przy kolegach
· Nie potrafią odpowiedzieć na proste pytanie zadane przez panią
· Rodzice zwracają im uwagę przy gościach lub kolegach
· Płaczą w przedszkolu przy innych dzieciach... itp.
3. "Rewia mody"- namawiam dzieci aby zabawiły się ze mną w pokaz mody, tłumaczę im
uprzednio na czym to polega, dzieci, które widziały to w telewizji też opowiadają. Następnie
ubieram się na cebulkę i pokazuję dzieciom pierwsza, idąc po wybiegu. Dzieci prezentują się po
kolei, jeżeli chcą, przebrania wybierają same a ja opowiadam o strojach, udają, że mówię przez
mikrofon. Każde dziecko jest nagradzane oklaskami.
4. Zakończenie zajęć - "Powiedz o sobie coś dobrego".

ZAJĘCIE VI: "Wywiady"

Cele:
· Podniesienie poczucia własnej wartości
· Zainteresowanie dzieci sobą nawzajem
· Wdrożenie do wypowiedzenia się na temat własnych uczuć, przezwyciężania nieśmiałości
· Rozwijanie umiejętności komunikowania się
1. Śpiew piosenki grupowej
2. Zabawa: "Walka łańcuchów". Znana zabawa w której dwa rzędy przeciągają się nawzajem w
splecionym łańcuchu. Wygrywa ten kto przeciągnie się na swoją stronę.
3. Zabawa: "Kto tam siedzi?" - jedno dziecko wychodzi za drzwi, w tym czasie zakrywam wybrane
dziecko kocykiem. Po powrocie tej osoby przekonujemy się czy zgadnie Kto tam siedzi. Możemy
pokazać jedynie część nogi, czy paputka. Nagradzamy oklaskami jeśli dziecko poprawnie odgadło.
4. Zabawa: "Ciemność". Wybranemu dziecku zawiązuję oczy. Wybieram inne dziecko, które
podchodzi do dziecka, które nic nie widzi i mówię, by próbowało poznać kolegę po dotyku. Każę
dotykać nosa, oczu, włosów. Naprowadzam czy to jest chłopiec, czy dziewczynka.
Pytanie: "Jak się czułem w trakcie tej zabawy?(zadam je dzieciom starszym)
5. Zabawa: "Wywiad". Tłumaczę dzieciom co to jest wywiad, jak się go przeprowadza, czemu
służy.
Wybieram jedno dziecko z grupy. Rozmowę zaczynam od omówienia wybranego rysunku dziecka.
Następnie pytam, np.:
· Co lubisz robić rano, gdy nie idziesz do przedszkola?
· Jaka jest twoja ulubiona potrawa?
· Kto cię całuję na dobranoc?
· Czego się boisz?
· Jakie jest twoje marzenie?
Proszę następnie dziecko o złożenie podpisu pod tą wypowiedzią, tłumacząc co to jest autograf
(dziecko podpisuje się jak chce, mimo, że nie umie pisać)
6. Zabawa: "Śmiech mieszka w brzuchu". Dzieci dobierają się parami i kładą sobie głowy na
brzuchu, najpierw jedno potem drugie, pozwalam dzieciom głośno się śmiać, tak aby podskakiwał
cały brzuch. Dzieci czują w brzuchu kolegi śmiech. Potem zmiana.
7. Rozmowa z dziećmi: "Co najbardziej podobało mi się na zajęciu?".

58
ZAJĘCIE VII: "Jestem kimś"
Cele:
· Wyciszanie przykrych stanów emocjonalnych dziecka
· Uzewnętrznianie uczuć poprzez wypowiedzi słowne i plastyczne
· Podnoszenie poczucia własnej wartości poprzez doświadczanie sukcesu w nowych sytuacjach
· Nawiązywanie kontaktów społecznych
· Ukazywanie tego, co w dziecku dobre
1. Powitanie, śpiewamy wspólnie piosenkę, którą znamy. Podajemy sobie ręce w celu powitania.
2. Zabawa "Pająk i muchy". Wybieram dziecko, które jest pająkiem i chodzi po sali szukając
zdobyczy. Muchami są wszystkie dzieci z grupy. Na mój sygnał muchy uciekają a pająk czai się
zza szafy. Gdy zawołam: "Pająk poluje!", wychodzi na polowanie a muchy muszą stanąć
nieruchomo, by ich nie zauważył. Kto się poruszy tego pająk zabiera do swojej kryjówki.
3. Zabawa: "Iskierka". Przekazujemy sobie uścisk dłoni siedząc w kole (element wyciszenia)
4. Zabawa: "Mało nas" (element integrujący grupę). Chodzimy w kole do znanej piosenki: "Mało
nas do pieczenia chleba..", kończąc śpiewanie wymieniamy imię dziecka, które wchodzi do środka
koła.
5. Zabawa: "Twarzą w twarz". Dzieci dobierają się parami i siadają po turecku twarzami do siebie.
Proszę dzieci aby zamknęły oczy i przywitały się ze sobą szukając po omacku swoich dłoni.
Mówię do dzieci aby pomyślały o czymś przyjemnym, a następnie o czymś nieprzyjemnym.
Łagodnym, cichym głosem wymieniam sytuacje nieprzyjemne i przyjemne.
Rozmawiam z dziećmi :
· W jakich sytuacjach czujesz się przyjemnie, co wtedy czujesz,
· W jakich czujesz się nieprzyjemnie i co wtedy czujesz,
· Jaką masz minę w tych sytuacjach
6. Zabawa: "Lustro". Siedząc w parze naprzeciw siebie polecam dzieciom wykonywać te same
ruch co kolega, tak jak w lustrze, np. czesanie, wyciąganie języka, mycie zębów...
7. Opowiadanie. Opowiadam dzieciom sytuację z mojego życia kiedy czułam się ważna, np. moje
imieniny, itp. Swobodne wypowiedzi dzieci na ten sam temat: co to znaczy czuć się ważnym?,
kiedy czuję się ważnym?, czy być ważnym jest przyjemne?....
8. Rozmowa z dziećmi na temat obowiązków w domu czy w przedszkolu, które dodają im
ważności.

ZAJĘCIE VIII: "Wzmacniamy poczucie własnej wartości"

Cele:
· Wzmocnienie poczucia własnej wartości
· Rozbudzenie gotowości do swobodnego wypowiadania się
· Rozwijanie wyobraźni
· Rozwijanie ekspresji ciała
· Ćwiczenia możliwości dotykowych
· Pokonywanie lęku przed wystąpieniem publicznym
· Poznawanie mocnych stron poszczególnych osób
1. Rytualne powitanie
2. Zabawa: "Spotkanie". Zabawa polega na ukazaniu możliwości różnych powitań. Tłumaczę
dzieciom o co chodzi w zabawie i wybieram dzieci parami. Przykładowe powitania: Wyobraźcie
sobie, że:
- witamy się ze swoją panią, którą spotykamy na ulicy,
- spotykamy swojego kolegę, którego dawno nie widzieliśmy,
- spotykamy kolegę widzianego wczoraj,
- spotykamy koleżankę,
- ciocię
59
- wujka
- babcię
- spotykamy mamę, która przyjechała po tygodniu,
itp.
3. Zabawa: "Jestem królem (królewną)". Ustawiam dzieci w szpaler, przez jego środek idzie
dziecko wybrane przeze mnie, które ma na głowie koronę, słowem "król". - Każde z was będzie
przez chwilę takim królem- mówię. Dziecko musi przejść przez środek szpaleru i zająć miejsce na
tronie (specjalnie ubrane krzesło). Wszystkie dzieci kłaniają się królowi.
4. Zabawa ruchowa: "Zaczarowane ruchy". Dzieci chodzą po sali a ja umawiam się z nimi, że będę
czarowała ich ruchy czarodziejską pałeczką. Muszą robić wtedy to co im każę. Przykładowe
polecenia:
- idziecie skacząc po kamieniach
- idziecie i dźwigacie ciężki worek z ziemniakami
- idziecie i boli was noga
- idziecie tak jak roboty
- skaczecie jak wiewiórka
- zamieniam was w kamień
- itd.
5. Zabawa: "Kogo lubię". Dziecko, wybrane przeze mnie opisuje osobę, którą lubi, np. " Ta osoba,
którą lubię ma czerwony sweterek, jasne włosy, zielone paputki...", dzieci muszą odgadnąć o kim
mowa.
6. Zabawa: "Król Ciszy"- wybieram jedno dziecko, któremu zakładam koronę na głowę, chodzi
wkoło a po okręgu rozsadzam dzieci, które muszą bardzo cicho się zachowywać. Król wybiera
jedno z dzieci najładniej siedzących i to dziecko przejmuje jego rolę.

ZAJĘCIE IX: "Umiem coś więcej"

Cele:
· Uczenie się akceptowania i dostrzegania swoich możliwości
· Odreagowanie aktualnych napięć
· Budowanie pozytywnego obrazu samego siebie
· Tworzenie sytuacji sprzyjających wyrażaniu własnych uczuć, przezwyciężanie nieśmiałości.
1. Śpiewamy wspólną piosenkę inscenizowaną ruchem
2. Zabawa: "Dodaj swój ruch". Dzieci siedzą w kole, wybieram osobę, której polecam wykonać
jakiś ruch, im młodsze dziecko, tym prostszy. Następne dziecko ma powtórzyć ten ruch i dodać
jakiś swój i tak kilka razy, aż do jakiejś pomyłki, czyli zapomnienia jednego z ruchów. Zabawa ma
odbywać się bez słów.
3. Zabawa plastyczna: "Moja rączka". Rozdaję dzieciom kartki z poleceniem narysowania swojej
rączki. Dzieci przykładają rękę do kartki i obrysowują ją.
Zbieram karki i z każdym z dzieci rozmawiam, co ta rączka umie robić najwięcej, następnie
zapisuję wypowiedzi dzieci na rysunku rączki. Wycinam rączki i umieszczam na wystawie dla
rodziców ( dłonie naklejone na jedną wspólną kartkę).
4. Zabawa: "Jestem aktorem". Mam przygotowane pudełeczko lub woreczek, w którym są
przygotowane wcześniej karteczki z nazwami czynności. Wybrane dziecko losuje jedną z karteczek
i ma za zadanie przedstawić daną czynność za pomocą ruchów, gestów, mimiki. Pozostałe dzieci
odgadują co zagrał aktor i nagradzają aktora oklaskami. Przykładowe czynności:
· mycie zębów · śpiewanie do mikrofonu · czytanie gazety · spanie · malowanie
· lub zawód, np. malarz, szewc, piosenkarz, drwal.........
5. Zabawa: "Idzie czarodziej". Dzieci mają za zadanie przemieniać się w różne przedmioty, ludzi
czy zwierzęta. W co się zamienia zależeć będzie od czarodzieja, który zjawił się w przedszkolu. W
tym celu zakładam na siebie jakiś atrybut czarodzieja, np. czapkę lub długi płaszcz i wymachując
60
czarodziejską różdżką wymawiam zaklęcie, np.
· kamienie · roboty · żabki · kotki · szumiące drzewo, itp.
Po zabawie zadaję dzieciom różne pytania, np., "Która rola była dla ciebie najprzyjemniejsza, która
najtrudniejsza do zagrania, itp.
6. Wspólne śpiewanie piosenki.

ZAJĘCIE X: "Każde dziecko jest ważne"

Cele:
· uświadomienie dziecku, że jest wyjątkowe, niepowtarzalne
· stworzenie klimatu zaufania, bezpieczeństwa
· budowanie obrazu swojego "Ja"
· integracja grupy
· odreagowanie napięć
7. Zabawa: "Podaj imię". Dzieci siedzą na obwodzie koła i podają sobie piłeczkę, przed podaniem
kolejnemu dziecku muszą wymienić jego imię.
Dzielę salę na dwie połowy. Na jednej połowie leży duża uśmiechnięta buzia, na drugiej smutna.
Dzieci stoją na środku sali. Podaję hasło: "Pada deszcz", dzieci wbiegają na tę część sali, która
odpowiada ich nastrojowi w taką pogodę. Uderzenie w bębenek powoduje, że dzieci wracają na
swoje miejsce. Przykładowe zdania do zabawy:
· Pada śnieg · Jem kolację · Uczę się wiersza · Jestem z mamą · Jestem z panią · Jest
burza..................
1. Zabawa: "We dwoje". Bawimy się w takie zabawy, do których potrzeba dwojga dzieci, np.
jestem twoim fryzjerem, masażystą, jestem twoim lekarzem, czyszczę ci buty, myję ci plecy,
usypiam dziecko, chodzę z psem na spacer......
2. Zabawa "Zdjęcie". Polecam dzieciom, że zaraz przyjedzie fotograf i muszą się przygotować do
zdjęć, gdyż będą w gazecie. Dzieci udają różne czynności, które mogą pomoc im w poprawieniu
swojej urody: czesanie, upinanie włosów, poprawianie ubrania, przygotowanie pozy do zdjęcia.
Potem kolejno każde podchodzi, siada na krześle a ja robię mu zdjęcie prawdziwym aparatem. Po
wywołaniu wskazane byłoby wywieszenie wszystkich zdjęć z podpisanym imieniem i nazwiskiem.
Może być do zdjęcia dołączona cecha pozytywna, np. Janek Kowalski - pięknie rysuje, itp.
3. Rozmowa na temat: "Ważny"
· Co to znaczy być ważnym?
· W jakich sytuacjach czujemy się ważni?
· Czy bycie ważnym jest przyjemne?
Daję dzieciom możliwość spontanicznych wypowiedzi, próbuję jednak na początku naprowadzić je
na sens tego słowa, uzmysławiam im również, że należy rozróżniać ważność w dobrym sensie od
cwaniactwa.
4. Praca plastyczna dowolną techniką na temat: "Ważni ludzie w naszym życiu". Inspiracja do tego
zajęcia jest oglądanie różnych ilustracji przedstawiających ważne osoby, np. lekarzy, strażaków,
policjantów, mamę, tatę, babcię, sąsiadkę. Dzieci wypowiadają się na ich temat, może mają jakieś
doświadczenia z nimi związane. Potem wykonują dowolną techniką pracę plastyczną, którą
koniecznie trzeba wyeksponować tak aby rodzic ją zobaczył i pochwalił.
5. Zakończeniem zajęcia będzie indywidualne śpiewanie piosenek dla chętnych dzieci.

61
 PRZYKŁADOWY PLAN PRACY W ZAKRESIE ROZWOJU
SPOŁECZNO – EMOCJONALNEGO
MIESIĄC DZIAŁANIE
X wdrażanie do przestrzegania
umów
XI Rozpoznawanie i nazywanie
emocji
XII przestrzeganie zasad
bezpieczeństwa
I Uczenie się akceptowania i
dostrzegania swoich
możliwości
· Odreagowanie aktualnych
napięć
· Budowanie pozytywnego
obrazu samego siebie
· Tworzenie sytuacji
sprzyjających wyrażaniu
własnych uczuć,
przezwyciężanie nieśmiałości
II Rozwijanie poczucia zaufania
i bezpieczeństwa oraz
umiejętność współpracy
ĆWICZENIE
Gra planszowa – stosowanie zasad gry,
spokojne oczekiwanie na swoją kolej
Rozmowa na temat sytuacji przedstawionych na
ilustracji i emocji jakie wywołują np. pająk -
strach, obrzydzenie; wesołe miasteczko –
radość, zadowolenie
Ćwiczenia gimnastyczne – zwrócenie uwagi na
przestrzeganie zasad obowiązujących podczas
czynności związanych z ruchem
Zajęcie IX (strona 61)
Dzieci w parach siedzą jedno za drugim.
Dziecko siedzące za kolegą wypowiadając
wierszyk – wykonuje ruchy rękoma na plecach
kolegi:
- „Słońce grzeje” - rozcieranie rąk i
przykładanie ich do pleców
- „Kroczą słonie” - oklepywanie pleców
piąsteczkami
- „Biegną konie po betonie” - oklepywanie
paluszkami
- „Tutaj płynie kręta rzeczka” - wodzenie dłonią
po plecach z góry na dół
- „Przeszła pani na szpileczkach”- naśladowanie
opuszkami, kroków
- „Pada drobny deszczyk” - oklepywanie
opuszkami palców
- „Czujesz dreszczyk” - delikatny uścisk szyi.
62
III Robimy miny - wdrażanie do
przestrzegania umów
(oczekiwanie na swoją kolej),
poznawanie emocji
IV Uświadamianie dzieciom jak
można radzić sobie ze
wstydem oraz jego
przeżywaniem oraz, że wstyd
utrudnia życie,
· Dostarczanie dzieciom
poczucia bezpieczeństwa,
otwartości, szczerości
V Poznawanie napięć
emocjonalnych
VI „Podawanie przedmiotu”
Celem zabawy jest
rozluźnienie, zmniejszenie
napięć, wprowadzenie
radosnego nastroju w grupie.
Robimy miny - wybieranie karty z emocją
(odwrócona karta tyłem). Przedstawienie emocji
z karty mimiką twarzy, druga osoba odgaduje
Zajęcie V (strona 58)
„Wściekłe początki zdania” Dzieci mają za
zadanie dokończyć rozpoczęte przez
prowadzącego zdania np.:
- Kiedy jestem wściekły, wtedy...
- Mój kolega złości mnie, gdy...
- Najbardziej złości mnie, gdy...
- Kiedy inne dzieci mnie złoszczą, to...
- Ciągle muszę...
- Mój tata mówi: kiedy inni mnie denerwują,
wtedy...
- Moja mama mówi: kiedy inni mnie denerwują,
wtedy...
- Kiedy inni są rozzłoszczeni, wtedy...
W zabawie wykorzystujemy zabawkę pluszową
lub worek do ćwiczeń.
Dzieci stoją w kole zwrócone do siebie
twarzami. Prowadzący podaje przedmiot, który
dzieci podają sobie w taki sposób, jakby ten
przedmiot był:
- bardzo ciężki, - gorący, - delikatny (kruchy), -
cuchnący (śmierdzący),
- lekki. Po każdej rundce prowadzący zmienia
polecenie.
63
Charakterystyczne objawy zaburzeń występujących u dzieci
Grupa Zaburzenia Charakterystyczne objawy na
przełomie wieku przedszkolnego i zajęcia reedukacyjne
szkolnego
1. Niezręczność 1. nie włączanie się do zabaw
Zaburzenia ruchowa ruchowych
rozwoju całego ciała 2. ruchy mało płynne,
ruchowego nieskoordynowane, kanciaste,
niezręczne
3. nienadążanie za innymi
dziećmi w bieganiu, trudności w
bieganiu na palcach
Niezręczność 1. brak umiejętności
manualna samoobsługi, wykonywanie ich
powoli i niezręcznie
2. nadmierne napięcie
mięśniowe, zbyt silny nacisk
ołówka, linie rysunku grube,
ruchy ręki gwałtowne, mało
płynne, często kanciaste, w
rysunku linie proste, ruchy mało
precyzyjne
3. zbyt małe napięcie
mięśniowe, linie rys. nikłe, ledwo
widoczne, przeważają rysunki
małe i drobne, słaba chwytliwość
palców
4. niewłaściwa koordynacja obu
rąk (trudności przy zapinaniu
guzików, wiązaniu sznurowadeł,
wcinaniu, chwytaniu)
5. zaburzona szybkość ruchów
rąk,
6. trudności w nabywaniu
automatyzmów ruchowych
64
Wskazania, przykładowe
- zabawy grupowe
- rzucanie, łapanie, kopanie,
odbijanie piłki,
- różne gry z piłką, skakanką,
gra w klasy
- ćwiczenia równoważne,
- motywowanie, zachęcanie do
udziału w grach i zabawach
- usprawnianie czynności
samoobsługowych
- zachęcenie do rysowania,
wycinania, majsterkowania,
konstruowania
- malowanie farbami dużych
kształtów, pokrywanie dużych
płaszczyzn farbami
- kolorowanie różnych
obrazków,
- rysowanie i kolorowanie
pisakami, farbami, kredkami
- rysowanie przez kalkę
techniczną wzorów dużych,
drobnych (kształty
geometryczne, literopodobne)
- wycinanie po liniach
prostych, łamanych, falistych
- lepienie z plasteliny,
modeliny, masy
 Zaburzenie 1. posługiwanie się obiema
lateralizacji rękami równocześnie, czasem z
przewagą jednej z nich,
2. brak sprawności manualnej i
ogólna niezręczność ciała
3. trudności w określaniu
stosunków przestrzennych
4. zakłócenie w orientacji w
stronach swojego ciała,
5. trudności w ćwiczeniach
gimnastycznych i
odwzorowywaniu elementów
2. Zaburzenie 1. Słaba spostrzegawczość
Fragmenta- percepcji dziecka, dziecko patrzy i nie
ryczne wzrokowej widzi
zaburzenia 2. opis ilustracji ubogi,
funkcji dostrzeganie małej liczby
pozna- szczegółów,
wczych 3. rysunki, układanki (mozaiki),
wg wzorów niedokładne,
zmienione położenie
poszczególnych elementów
(zaburzona lateralizacja)
4. spostrzeżenia wzrokowe źle
lub słabo zapamiętywane
Zaburzenia 1. kręcenie się, nieuwaga,
percepcji szukanie obrazków ilustrujących
słuchowej treść w czasie słuchania
2. trudności w uczeniu się na
pamięć wierszyków i piosenek
3. posługiwanie się
prymitywnymi zdaniami przy
opowiadaniu zdarzeń lub treści,
mały zasób słów, częste
agramatyzmy
4. udzielanie ubogich
odpowiedzi
5. trudności w zabawach i
ćwiczeniach rytmicznych, w
zapamiętywaniu melodii,
wierszyków i ich odtwarzaniu
65
- kształcenie prawidłowych
nawyków ruchowych, właściwe
trzymanie ołówka, właściwy
kierunek rysowania linii
pionowych, poziomych,
okręgów
- określanie stron ciała
- kierowanie spostrzeżeniami
wzrokowymi dziecka,
zwracanie uwagi na detale w
otoczeniu,
- zachęcanie do rysowania,
układania, konstruowania wg
wzoru
- ćwiczenia w odnajdywaniu
takich samych obrazków,
podobieństw
- odwzorowywanie graficznych
układów, kształtów
geometrycznych
- ćwiczenia w różnicowaniu
dźwięków mowy ludzkiej przez
powtarzanie głosek,
rozpoznawanie, określanie
głosek na początku, na końcu
wyrazu, wybrzmiewanie głosek
kolejno w sylabach lub słowach
trójgłoskowych
- zabawa w słowa: wymyślanie
słów na określoną głoskę,
szukanie rytmu do podanego
słowa,
- zabawy i gry rytmiczne
- wzbogacanie słownika przez
opowiadanie, nauka wierszy,
tekstów, ciągów słownych (dni
tygodnia, miesiące, liczenie)
 Zaburzenie 1. błędne wymawianie
mowy i określonych głosek
myślenia 2. trudności w rozumieniu
związków zach. między faktami
w interpretacji obrazków, w
rozumieniu historyjek
obrazkowych, rozwiązywaniu
zagadek, prostych rebusów
3. trudności w rozumieniu
instrukcji do gier, łamigłówek,
układanek
3. Dzieci 1. reagowanie nieadekwatne do - terapia środowiskowa –
Zaburzenia infantylne sytuacji, brak opanowania
rozwoju emocji, płaczliwość, obrażanie,
emocjo- przejawianie agresji z błahych
nalno- powodów
uczucio- 2. mała samodzielność,
wego uporczywe żądanie pomocy,
ciągłe zwracanie uwagi na siebie, negatywnych, wprowadzenie
przejawianie lęków w nowych
sytuacjach
3. zainteresowanie krótkotrwałe dziecka, powierzanie zadań
i powierzchowne
Dzieci 1. nieśmiałość, mała
zahamowane aktywność, nie włączanie się do dzieci infantylnych, lecz
grupy, obserwowanie zajęć i
zabaw na uboczu, zabawy
indywidualne
2. przejawianie postaw
lękowych, wycofywanie się z
podejmowanych zadań
3. wrażliwość na ocenę
dorosłych
i innych dzieci, brak wiary w
siebie
66
- rozmowy z dzieckiem,
czytanie głośne i opowiadanie z
podawaniem wyjaśnień i
sprawdzeniem,
- rozwijanie zainteresowań
- ćwiczenia i zabawy
wprowadzające klasyfikację
według przedmiotu, materiału,
kształtu, koloru, cech
nadrzędnych
- obserwacja i objaśnianie
zjawisk świata otaczającego
- opowiadanie treści
przezroczy, obrazków, filmów i
ilustracji, rozwiązywanie
zagadek i rebusów
stwarzanie sytuacji gdzie
dziecko doznaje emocji
pozytywnych (powodzenie,
wygrana, aprobata)
- stworzenie wzorów
postępowania w sytuacjach
dziecka w te sytuacje
- stopniowe usamodzielnianie
indywidualnych
- odreagowanie napięć przez
techniki plastyczne (malowanie,
modelowanie) i muzykoterapię
- reedukacja podobna jak u
znacznie ostrożniejsza
4. Dzieci 1. kręcenie się, wstawanie z
Zaburzenia psycho- miejsca, machanie nogami,
dynamiki ruchowo manipulowanie przedmiotami
procesów nadpobudliwe trzymanymi w ręce
nerwowych 2. trudności w koncentracji
uwagi, chaos, niedokładność,
pośpiech w działaniu
3. łatwość wchodzenie w
konflikty z rówieśnikami i
dorosłymi, kłótliwość, częste
wybuchy gniewu
4. często występujące
zaburzenia procesów
poznawczych
Dzieci o 1. mała aktywność, bierność,
obniżonej działania spowolnione
pobudliwości 2. brak wyraźnych
zainteresowań
3. skłonność do naśladowania
innych, brak inicjatywy
4. reakcje emocjonalne blade,
bez wyrazu
- dzieci wymagają spokojnego,
konsekwentnego
postępowania, wymagają
regularnego trybu życia i
ustalonego systemu wymagań
- tworzenie interesujących
zajęć, niezbyt często
zmieniających się,
wymagających dłuższych
okresów skupienia się
- dokładność wykonywanych
prac, hamować nadmierne
tempo działania, skłaniać do
samokontroli,
- powierzać zadania, wyrabiać
poczucie odpowiedzialności
- stymulować do działania,
wciągać do zajęć domowych,
powierzać różne zadania
- zachęcać i chwalić
- stwarzać sytuacje
emocjonalnie pozytywne,
zachęcać do ujawniania swych
uczuć
- pobudzać zainteresowania,
rozszerzać ich zakres

BIBLIOGRAFIA:

67
1. Biała M., Przedszkolaki. Co każdy rodzic i nauczyciel wiedzieć powinien?, Fraszka
Edukacyjna, Warszawa 2008.
2. Bogdanowicz M., Psychologia kliniczna dziecka w wieku przedszkolnym, Warszawa 1991.
3. Bogdanowicz M., W co się bawić z dziećmi. Piosenki i zabawy wspomagające rozwój dziecka,
Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2004.
4. Czajkowska I., Zajęcia korekcyjno-kompensacyjne, WSiP 1989.
5. Danielewicz T, Koźmińska A, Magnuska J., Pomoce terapeutyczne dla dzieci nerwicowych i
dyslektycznych, PTHP, W-wa, 1974.
6. Demelowa G., Minimum logopedyczne dla nauczycieli przedszkola, WSiP, W-wa, 1979.
7. Eby J.W., Smutny J.F., Jak kształcić uzdolnienia dzieci i młodzieży, Warszawa 1998.
8. Frostig M., Horne D., Wzory i obrazki. Program rozwijający percepcję wzrokową. Poziom
podstawowy (podręcznik), Warszawa 1989.
9. Frostig M., Horne D., Wzory i obrazki. Program rozwijający percepcję wzrokową. Poziom
wyższy (podręcznik), Warszawa 1989.
10. Gąsowska T., Stepowska Z., Praca wyrównawcza z dziećmi mającymi trudności w czytaniu i
pisaniu, WsiP, W-wa, 1978.
11. Godzimirska B., Siewiera-Kozłowska P., Zanim zostaniesz pierwszakiem, WSiP, Warszawa
2011.
12. Góralski A., Być nowatorem. Poradnik twórczego myślenia, Warszawa 1990.
13. Gruszczyk – Kolczyńska E., Zielińska E., Wspomaganie rozwoju umysłowego trzylatków i
dzieci starszych wolniej rozwijających się, WSiP, Warszawa 2000.
14. Gruszczyk – Kolczyńska E., Zielińska E., Dziecięca matematyka, WSiP, Warszawa 1997.
15. Gruszczyk – Kolczyńska E., Zielińska E., Zajęcia dydaktyczno – wyrównawcze dla dzieci,
które rozpoczną naukę w szkole, Edukacja Polska, Warszawa 2009.
16. Gruszczyk – Kolczyńska E., Wspomaganie rozwoju umysłowego oraz edukacja matematyczna
dzieci w ostatnim roku wychowania przedszkolnego, Edukacja Polska, Warszawa 2009.
17. Gutowska H. Zanim dziecko pójdzie do szkoły, Wydawnictwo MEDIUM, Kraków 1995.
18. Harwas-Napierała B., Trempała J., (red.), Psychologia rozwoju człowieka. Charakterystyka
okresów życia człowieka, t. 2, PWN, Warszawa 2006.
19. Hołyńska B., Zabawy rozwijające mowę dziecka, Warszawa 1986.
20. Kielar-Turska M., Rozwój człowieka w pełnym cyklu życia [w:] Strelau J., (red.), Psychologia.
Podręcznik akademicki, t. 1, GWP, Gdańsk 2000.
21. Kozłowska A., Zaburzenia emocjonalne u dzieci w wieku przedszkolnym, Warszawa 1984.
22. Kwaśniewska M., Żaba- Żabińska W., Nasze przedszkole. Program edukacji przedszkolnej
wspomagający rozwój aktywności dzieci, MAC Edukacja, Kielce 2009.
23. Kwiatkowska M (red.) Podstawy pedagogiki przedszkolnej, WSiP, Warszawa 1988.
24. Macintosh N.J., Dolman A.M., (red.): Zdolności a proces uczenia się. Poznań 2002.
25. Mrugalska K.: Czy rodzice i profesjonaliści mogą być sojusznikami. (w:) Olechnowicz H.
(red.): U źródeł rozwoju dziecka: o wspomaganiu rozwoju prawidłowego i zakłóconego.
WSiP,1999.
26. Okraska-Ćwiek B., Walczak-Sarao M., Karty wyrównawcze, Diagnoza gotowości dziecka do
podjęcia nauki szkolnej, WSiP 2010.
27. Piaget J.,Narodziny inteligencji dziecka, (tł. Przetacznikowa M.), PWN, Warszawa 1966.
28. Piaget J., Psychologia dziecka, ( tł. Zakrzewska Z.). Wyd. Siedmiogród, 1993.
29. Piaget J., Równoważenie struktur poznawczych,(tł. Zakrzewska Z ),PWN, Warszawa,1981.
30. Piotrowicz R., Wczesna interwencja- podjąć wyzwanie, Biuletyn Polskiego Tow. Fizjoterapii,
Łódź,1998/2.
31. Poddâkov N.N., Myślenie przedszkolaka, WSiP, Warszawa 1983.

32. Słownik psychologiczny pod redakcją W. Szewczuka, Warszawa 1979.

68
33. Spionek H., Zaburzenia rozwoju uczniów a niepowodzenia szkolne PWN Warszawa 1989.
34. Szymańska W., Trudności w uczeniu się uwarunkowane zaburzeniami spostrzeżeń
wzrokowych, [w:] Terapia pedagogiczna. Tom I. Zaburzenia rozwoju psychoruchowego dzieci,
red. E.M. Skorek, Kraków 2004.
35. Vasta R., Haith M., Miller S. Psychologia dziecka, Warszawa 1995.
36. Wygotski L., Wybrane prace psychologiczne, PWN, Warszawa 1971.
37. Wysotski L., Myślenie i mowa, PWN, Warszawa 1989.
38. Zakrzewska B., Każdy przedszkolak dobrym uczniem w szkole, WSiP, Warszawa 2003.
39. Zborowski J., Rozwijanie aktywności twórczej dzieci, Warszawa 1986.
40. VI Wojewódzka Konferencja Wychowania Przedszkolnego

69
70