budowa

jachtów drewnianych

Coraz lepsze środki konserwacji oraz udoskonalenie metod budowy

spowodowały ponowne zainteresowanie drewnem i sklejką w budownictwie
jachtowym. Jachty drewniane w najbogatszych krajach osiągają ceny około
dwukrotnie wyższe od laminatowych. Jest to niewielki, lecz najbardziej
wymagający fragment rynku. Drewno jest materiałem szczególnie korzystnym
dla amatorów i niewielkich zakładów szkutniczych, gdyż nie wymaga
drogiego oprzyrządowania (formy), praca w drewnie jest przyjemna i nie grozi
zatruciem, istnieje możliwość dostosowania jachtu do indywidualnych
wymagań budującego. W przeciwieństwie do laminatu kadłub drewniany jest
przyjemny od wewnątrz, nie "poci się", nie wydziela szkodliwych substancji.
Drewno jest materiałem ciepłym i nieszkodliwym dla zdrowia. Trwałość
współczesnych lakierów upraszcza konserwację. Jeżeli zdecydujemy się na
polaminowanie nowego kadłuba, to połączymy zalety drewnianego wnętrza z
prostotą konserwacji laminatu.

METODY AMATORSKIEJ BUDOWY JACHTÓW DREWNIANYCH

1. POSZYCIE DIAGONALNE KLEJONE KLEJAMI

EPOKSYDOWYMI NA KOPYCIE BĄDŹ ZŁADZIE.

Wykonuje się z kilkumilimetrowych klepek. Metoda dobra dla niewielkich

zakładów szkutniczych, gdyż nie wymaga drogiego oprzyrządowania. Pozwala
uzyskać lekki i mocny kadłub. Trwałość zależna jest od jakości wykonania.
Pozostawienie nawet niewielkich pustych przestrzeni między pasami warstw
poszycia prowadzi do jego gnicia od wewnątrz. Stąd wymagana wysoka jakość
pracy. Metodę tę można polecić wyłącznie doświadczonym i nadzwyczaj
starannym budowniczym.

2. METODA SZYCIA I SKLEJANIA

Metoda pomyślana specjalnie dla amatorów. Przycięte według
dokumentacji sklejkowe pasy burt, dna i paweży łączy się za pomocą
miedzianego drutu (szycie) co kilkanaście centymetrów. Powstaje
tymczasowo połączona skorupa kadłuba. Kadłub taki odwraca się i
miejsca połączeń pokrywa za pomocą pędzla warstwą żywicy
epoksydowej zmieszanej z utwardzaczem. Na żywicę nakłada się pas
tkaniny szklanej. Pasków maty szklanej możemy użyć tylko wtedy gdy
stosujemy żywicę zawierającą rozcieńczalnik rozpuszczający lepiszcze
maty, np. Epidian 52. Uderzając krótko ściętym pędzlem w
powierzchnię tkaniny powodujemy przesączanie jej żywicą od spodu.
Nastepnie powtarzamy nakładanie żywicy i zbrojenia szklanego aż do
uzyskania grubości laminatu założonej przez konstruktora. Po
zżelowaniu (stwardnieniu) żywicy odwracamy kadłub, obcinamy
końcówki drutów. Zaokrąglamy złącze za pomocą struga i tarnika,
szpary między płatami poszycia wypełniamy szpachlówką wykonaną z
żywicy epoksydowej i pyłku drzewnego, jaki powstaje przy
szlifowaniu. Nastepnie laminujemy złącze od zewnątrz do uzyskania
przewidzianej grubości. Aby powierzchnia złącza była gładka, dobrze
jest przed zżelowaniem żywicy nałożyć na laminat pasek folii
polietylenowej i wygładzić go ręką wyciskając pęcherze powietrza. Po
zżelowaniu żywicy (ok. 1 h) zrywamy folię. Ponieważ w metodzie
szycia i sklejania wytrzymałość złącza opiera się na sklejeniu za
pomocą laminatu a drut stanowi jedynie pomoc przy wstępnym
montażu, do wykonywania złączy należy używać wyłącznie żywic
epoksydowych, gdyż charakteryzują się wiekszą od żywic
poliestrowych przyczepnością do drewna.
Żywicę przed użyciem należy zmieszać w stosunku 10:1 z utwardzaczem
"Z1". Nie należy przygotowywać partii większych niż 20 dag żywicy, gdyż
moglibyśmy nie wykorzystać jej przed zżelowaniem. Metoda szycia i sklejania
zabezpiecza sztorce sklejki przed dostawaniem się wody przez co bardzo
wydłuża żywotność tak wykonanej jednostki.
Obecnie dostępny utwardzacz PAC pozwala uzyskać bardziej elastyczną
spoinę niż utwardzacz "Z". Zaleca się stosowanie żywicy Epidian (5 lub 52) +
utwardzacz PAC w ilości 60 do 100g na 100 g żywicy. Stosowanie dużej ilości
utwardzacza zwiększa elastyczność spoiny. Żywica z utwardzaczem PAC jest
bardziej gęsta więc przesączanie szkła jest bardziej pracochłonne.
Większe łodzie o konstrukcji wręgowej wygodnie jest wykonywać
podobnie jak przy klasycznym poszywaniu z łączeniem sklejki na
wzdłużnikach. To znaczy najpierw na łożu montażowym ustawiamy
wręgi, paweż i dziobnicę, montujemy stępkę i wzdłużniki pośrednie (to
te pomiędzy załamaniami poszycia). Ukosujemy zład, na wręgach w
miejscach gdzie ma przyjść wewnętrzny pas laminatu wykonujemy
podcięcie o głębokości ok. 5-10 mm. Pasujemy płaty poszycia montując
je do wręgów i zszywając miedzy sobą drutem miedzianym co ok. 12
cm. Najpierw laminujemy połączenia zewnętrzne do grubości
przewidzianej w dokumentacji, a po odwróceniu kadłuba laminujemy
połączenia wewnętrzne wpychając laminat również pod podcięcia
wykonane na wręgach. Wykonanie kadłuba wręgowego w odwrotnej
kolejności tzn. najpierw zszycie pasów poszycia a następnie pasowanie
do wewnątrz kadłuba zukosowanych drewnianych wręgów jest
trudniejsze i bardziej pracochłonne.
Po wykonaniu połączeń kadłuba metodą szycia i sklejania montujemy
pozostałe elementy według dokumentacji.

3. BUDOWA KADŁUBÓW SKLEJKOWYCH Z ŁĄCZENIEM

SKLEJKI NA WZDŁUŻNIKACH.

Jest to klasyczna metoda amatorska. Ustawiony na łożu montażowym

zład (szkielet) kadłuba ukosujemy (strugamy tak, by poszycie
przylegało do elementów). Pasy sklejkowego poszycia montujemy na
klej i miedziane, bądź mosiężne gwoździe wbijane co około 6 cm.
Gwoździe od wewnątrz zaginamy tak by ich końcówki ponownie
weszły we wzdłużniki. Miejsca złącza obrabiamy, ewentualne szpary
pomiędzy pasami poszycia szpachlujemy szpachlówką epoksydową.
Dobrze jest na tak wykonane złącze nałożyć z zewnątrz pasek laminatu
szerokości około 4 cm. Zabezpieczy on sklejkę przed ingerencją wody
i zwiększy szczelność złącza. Po wykonaniu poszycia kadłub ściągamy z łoża
montażowego i odwracamy, montujemy pozostałe elementy: pokład,
nadbudówkę, kokpit. Wszystkie okucia, knagi i okna należy przykręcić na
podkładzie z elastycznej masy uszczelniającej.

4. BUDOWA KADŁUBA SKLEJKOWEGO METODĄ "NA

ZAKŁADKĘ"

Sposób ten cieszy się popularnością ze względu na duże walory estetyczne

tak wykonanych kadłubów. Kosztem niewielkiego zwiększenia
pracochłonności w porównaniu z pozostałymi metodami poszycia sklejkowego
otrzymujemy kadłub o pięknym klasycznym poszyciu i kształtach zbliżonych
do kadłuba obłego. Zestawienie sklejkowego poszycia zakładkowego z
nowoczesnym kształtem kadłuba może wyglądać szczególnie interesująco.
Kadłub buduje się podobnie jak przy poszyciu klasycznym, choć pasów
poszycia jest zazwyczaj więcej (stąd większa pracochłonność). Łączenie
pasów może być wykonane na wzdłużniku lub bez wzdłużników przez
znitowanie pasów poszycia i wypełnienie klinowej przestrzeni między nimi
szpachlówką epoksydową, możliwe jest również obustronne laminowanie
złącza. Przy wszystkich rodzajach poszycia sklejkowego pasy poszycia
opracowywane są jako powierzchnie rozwijalne tak, aby przy poszywaniu nie
było konieczne stosowanie dużego docisku płatów sklejki.
ŁĄCZENIE
SKLEJKI.
Arkusze sklejki mają
długość 2,0 - 2,40
m. Powoduje to
konieczność
łączenia arkuszy.
Złącza na
poszczególnych
pasach poszycia
powinny być
względem siebie
przesunięte. Sklejka
może być łączona za
pomocą klejonej i
nitowanej lub
przybijanej nakładki
(a), przez sklejenie
zukosowanych
arkuszy (b). Autor
wypróbował i z
powodzeniem
stosuje połączenie za
pomocą laminatu
epoksydowo-
szklanego (c).
5.POSZYCIE LISTEWKOWE

Spośród dwóch klasycznych metod poszywania kadłuba listewkami, metodę

przybijania kwadratowych listewek gwoździami do wycinanych z desek
wręgów można polecić amatorom jako łatwą i szybką w wykonaniu. Tym
sposobem były budowane popularne żaglówki "BM". Druga metoda,
polegająca na usztywnianiu cieńszego poszycia listewkowego giętymi
wręgami, nitowanymi do listewek jest trudniejsza i bardziej pracochłonna.
Budując kadłub poprzez poszywanie przybijanymi do wręgów listewkami
postępujemy nastepująco :
- ustawione na łożu montażowym wręgi ukosujemy,
- montujemy na klej i wkręty stępkę oraz pierwsze, szerokie listwy poszycia,

- poszywamy kadłub listewkami od burt ku stępce, listewki miedzy sobą

kleimy i zbijamy sztyftami lub gwoździami co 21 cm z przesunięciem o 7 cm
w kolejnej listewce oraz kleimy i przybijamy do wregów pawęży i dziobnicy.
Długość sztyftów = 2,5 grubości listew, sztyfty wbijamy w otwory pilotujące
w listewkach (2/3 średnicy sztyftów), co zapobiega rozszczepianiu listewek.
Listewki krótkie łączymy stosując zakosy o długości równej trzem grubościom
listewki. Słoje listewek powinny być prostopadłe do powierzchni kadłuba,
- powstałą między poszyciem a stępką przerwę wypełniamy szeroką klepką,
- za pomocą struga i szlifierki wyrównujemy powierzchnię kadłuba,
- zdejmujemy kadłub z łoża, odwracamy, wykonujemy pokład, nadbudówke i
kokpit według dokumentacji.

LAMINOWANIE POSZYCIA LISTEWKOWEGO I SKLEJKOWEGO

Poszycie listewkowe możemy pokryć z zewnątrz laminatem epoksydowo -

szklanym. Ze względu na możliwość rozerwania laminatu przez pracujące
listewki zbrojenie nie powinno być mniejsze niż 300g/m2. Poszycie takie
należy od wewnątrz zakonserwować pokostem (po wykonaniu laminowania).
W ten sposób otrzymamy łódź łączącą łatwość konserwacji laminatu z
wewnętrznym ciepłem kadłuba drewnianego. Zdaniem autora nie należy
poszycia listewkowego laminować dwustronnie, gdyż drewno między
warstwami ulega szybkiemu butwieniu. Wyjątkiem jest drewno balsa ze
wzgledu na niewielką zawartość wody. Jednak przekładka wykonana na
rdzeniu z balsy ma zastosowanie do budowy lekkich kadłubów regatowych, od
których nie wymaga się wieloletniej trwałości. Przekładka balsowa, jeśli ma
być trwała powinna być stosowana wyłącznie ponad KLW.
Poszycie listewkowe wykonuje się najczęściej z sosny, modrzewia, dębu,
mahoniu.
Powierzchnię drewna przed laminowaniem szlifujemy grubym papierem
ściernym. Jeżeli do laminowania chcemy użyć maty szklanej to kupujemy
żywicę zawierającą rozcieńczalnik rozpuszczający lepiszcze maty, np. Epidian
52. Próbę, koniecznie, wykonujemy wkładając strzępek maty do żywicy. Białe
lepiszcze powinno znikać, mata przestaje być widoczna. Jeżeli wykonalibyśmy
laminat w którym lepiszcze nie zostało rozpuszczone to woda będzie
penetrowała tworzywo wzdłuż włókien. Stosując na zbrojenie tkaninę szklaną
możemy użyć dowolmej żywicy epoksydowej przeznaczonej do laminowania.
Laminując duże powierzchnie nie stosujemy utwardzacza PAC lecz Z1.
Utwardzacz PAC jest zbyt gęsty.
Następnie:
- odtłuszczamy powierzchnię przecierając tkaniną zmoczoną denaturatem lub
acetonem,
- nakładamy wałkiem lub pędzlem rozrobioną z utwardzaczem żywicę
(niewielki fragment powierzchni),
- nakładamy matę lub tkaninę szklaną wyciskając za pomocą pędzli i wałków
żywicę od spodu i nakładając ją od zewnątrz, do całkowitego przesycenia
zbrojenia szklanego,
- laminujemy dalej do założonej grubości, jednorazowo rozrabiając niewielkie
ilości żywicy (ok. 0,2 do 1 kg maksymalnie),
- po stwardnieniu laminatu kadłub szlifujemy i szpachlujemy żywicą
zagęszczoną wypełniaczem tiksotropowym lub talkiem, do nakładania
szpachlówki używamy twardej gumy 15 cm x 20 cm x 1 cm.
- malujemy kadłub lakierem epoksydowym lub poliuretanem.
Kadłuby sklejkowe laminujemy podobnie, jednak dla uproszczenia
konserwacji wystarczy laminat o zbrojeniu 100 - 150 g/m2.

KONSERWACJA KADŁUBA

Z zewnątrz kadłub drewniany malujemy lakierami epoksydowymi lub

laminujemy. Kadłuby konserwujemy od wewnątrz po wykonaniu zabudowy
wnętrza i zakończeniu wszystkich klejeń. Drewno nasączamy podgrzanym do
temperatury około 60o pokostem . Po wyschnięciu pokostu malujemy
lakierami wodoodpornymi przeznaczonymi na podkład w postaci pokostu.
Obustronne konserwowanie litego drewna za pomocą wyłącznie
nieprzepuszczalnych lakierów chemoutwardzalnych (np. poliuretany) może
doprowadzić do butwienia na skutek braku wentylacji i braku możliwości
usunięcia nadmiaru wilgoci z drewna. Modne w swoim czasie obustronne
malowanie kadłubów drewnianych lakierami poliuretanowymi lub
epoksydowymi doprowadziło wiele jachtów wykonanych także ze
szlachetnych gatunków drewna do zniszczenia. Zewnętrzne elementy
drewniane , w tym mahoniowe, konserwujemy również za pomocą pokostu.
Nastepnie lakierujemy. Dobrze jest położyć cienko sześć warstw lakieru
bezbarwnego.

KLEJENIE DREWNA

Do klejenia drewna wygodnie jest stosować żywice epoksydowe jako kleje

wypełniające szczeliny i ewentualne niedokładności pasowania. Kleje
epoksydowe dają mocną, odporną na starzenie spoinę. Drewno przed
klejeniem powinno być suche i odtłuszczone. Odtłuszczamy powierzchnię
drewna tkaniną zmoczoną acetonem. Do klejenia używamy żywicy Epidian 5
zmieszanej, lepiej, z utwardzaczem PAC (60 do 100% wagi żywicy). Im
więcej utwardzacza tym spoina bardziej elastyczna. Popularny utwardzacz Z1
daje spoinę bardziej kruchą lecz również dopuszczalną.
Zmieszaną z utwardzaczem żywicę zagęszczamy aby nie wyciekała spomiędzy
powierzchni klejonych. Do tego celu stosujemy pyłek drzewny, jaki powstaje
przy szlifowaniu drewna szlifierką taśmową.
SKRZYNKI MIECZOWE

Obok - prosta skrzynka miecza szybrowego (Pirania).

Poniżej - zamknięta skrzynka miecza obrotowego z
wyprowadzeniem fału przez pilers (Setki, Gafa, Pasja 550, 580, 620,
750,800).

STERY

Rysunki pokazują przykładowe rozwiązania sterów.

Najprostszym rozwiązaniem podnoszonej płetwy jest
zaprojektowany specjalnie do Piranii ster sklejkowy
zawieszony na linkach. Podczas dochodzenia do brzegu
luzujemy dolną linkę.
Obok - prosty ster obrotowy, metalowa płetwa
zamocowana jest w jarzmie klejonym z trzech
elementów sklejkowych.
Ostatni rysunek przedstawia ster obrotowy, metalowy,
zrównoważony, samoczynnie opadający. Rozwiązanie
stosowane w jachtach Pasja 620, 800, 801.