Professional Documents
Culture Documents
Chuong 6
Chuong 6
BIẾN ĐỔI z
11/17/2021
Chương 6 – Biến đổi z
2
▪ Biến đổi z
- Biến đổi z một phía và hai phía
- Miền hội tụ của biến đổi z
- Các tính chất của biến đổi z
- Một số biến đổi z thông dụng
▪ Biến đổi z ngược
▪ Phân tích hệ thống LTI rời rạc bằng biến đổi z
- Biểu diễn hệ thống sử dụng biến đổi z
- Giải phtr sai phân tuyến tính hệ số hằng nhờ biến đổi z
11/17/2021
Biến đổi z
3
▪ Biến đổi z là một công cụ toán học quan trọng khác để nghiên cứu
về tín hiệu và hệ thống rời rạc.
▪ Biến đổi z có thể xem là tổng quát hoá biến đổi Fourier thời
gian rời rạc
- Biến đổi z áp dụng cho đa dạng các tín hiệu rời rạc khác nhau, bao
gồm cả các tín hiệu không thực hiện được biến đổi Fourier
- Biến đổi z có thể coi là biến đổi Laplace rời rạc → Biến đổi z và biến
đổi Laplace có nhiều đặc trưng tương tự.
- Tuy nhiên, giữa chúng vẫn tồn tại một số khác biệt cơ bản do chúng
mô tả cho hai kiểu tín hiệu và hệ thống khác nhau: rời rạc và liên tục
▪ Biến đổi z chuyển dạng tín hiệu/ phtr sai phân của hệ
thống sang dạng phương trình đại số
11/17/2021
Biến đổi z
4
Biến đổi z một phía ứng dụng cho tín hiệu và hệ thống nhân quả
x(n) = 0 với n < 0
11/17/2021
Biến đổi z vs Biến đổi Fourier
5
Biến đổi z của x(n) chính là biến đổi Fourier thời gian rời rạc
của x(n)r –n , (phiên bản x(n) có biên độ tín hiệu thay đổi)
11/17/2021
Vùng hội tụ - ROC
6
▪ Đối với một tín hiệu, biến đổi z hội tụ tại một vùng giá trị của
z, được gọi là vùng hội tụ (ROC – Range of Convergence)
▪ Để biến đổi z hội tụ biến đổi Fourier của tín hiệu x(n)r –n
hội tụ
Với mỗi x(n), điều kiện hội tụ xảy ra với
một số giá trị r nhất định
▪ z được biểu diễn dưới dạng toạ độ cực, đặc trưng bởi bán
kính r và tần số góc ω → vùng hội tụ trên mặt phẳng z là tập
các đường tròn tâm tại gốc toạ độ và bán kính r thoả mãn
điều kiện xác định → điểm khác biệt so với biến đổi Laplace
▪ Biến đổI z suy biến thành biến đổi Fourier khi vùng hội tụ là
đường tròn đơn vị trên mặt phẳng z
11/17/2021
Vùng hội tụ - ROC
7
▪ Phương trình đại số mô tả biến đổi z X(z) của hai tín hiệu
x(n) khác nhau có thể hoàn toàn giống nhau ngoại trừ
vùng hội tụ khác nhau.
▪ Vùng hội tụ là thành phần không thể thiếu của biến đổi z
để đảm bảo biến đổi z là ánh xạ duy nhất
11/17/2021
Ví dụ 1
8
▪ Cho tín hiệu x(n) = a nu(n) với a thực (tín hiệu phía phải), biến
đổi z của x(n) là
11/17/2021
Ví dụ 1
9
▪ Cho tín hiệu x(n) = a nu(n) với a thực (tín hiệu phía phải), biến
đổi z của x(n) là
Im
ROC
Re
Để X(z) hội tụ thì zero
0 |a| 1
pole
|a –1z| < 1 |z| < |a| r < |a|
11/17/2021
Ví dụ 3
11
▪ Biến đổi z của tín hiệu hai phía (two-side signal) x(n) sẽ là
Im
ROC
0 1/5 1/3 Re
zero poles
11/17/2021
Tính chất của ROC
12
1. ROC của X(z) gồm các đường tròn đồng tâm có tâm tại gốc của
mặt phẳng phức
2. ROC không chứa bất kì điểm cực nào.
3. Với x(n) là tín hiệu giới hạn, tức là x(n) ≠ 0 với N1 ≤ n ≤ N2, và
X(z) hội tụ tại một vài giá trị của z thì ROC là toàn bộ mặt phẳng z
ngoại trừ (có thể) z = 0 và/ hoặc z = ∞
4. Với x(n) là tín hiệu phía trái, tức là x(n) = 0 với t > N1 > -∞, và X(z)
hội tụ tại một vài giá trị của z thì ROC là phần diện tích bên trong
đường tròn |z| = rmin của mặt phẳng z ngoại trừ (có thể) z = 0, tức
là ROC có dạng:
|z| < rmin hoặc 0 < |z| < rmin với rmin = min{abs(poles)}
11/17/2021
Tính chất của ROC
13
5. Với x(n) là tín hiệu phía phải, tức là x(n) = 0 với t < N2 < ∞,
và X(z) hội tụ tại một số giá trị của z thì ROC là phần diện
tích bên ngoài đường tròn |z| = rmax của mặt phẳng z ngoại
trừ (có thể) z = ∞, tức là ROC có dạng:
|z| > rmax hoặc ∞ > |z| > rmax với rmax = max{abs(poles)}
6. Với x(n) là tín hiệu hai phía và X(z) hội tụ tại một số giá trị
của z thì ROC là phần diện tích hình vành khăn trên mặt
phẳng z nằm giữa hai đường tròn |z| = rmax và |z| = rmin và
không chứa bất kì điểm cực nào, tức là ROC sẽ có dạng:
rmin < |z| < rmax với rmax,min = abs(poles)
11/17/2021
Tính chất của ROC
14
Nếu X(z) của x(n) có dạng phân số thì ROC của x(n) có các
tính chất sau:
1. ROC bị giới hạn bởi các điểm cực hoặc mở rộng tới vô
cùng
2. Nếu x(n) là tín hiệu phía phải thì ROC là vùng diện tích bên
ngoài đường tròn có bán kính là điểm cực lớn nhất. Và nếu
x(n) là nhân quả, x(n) = 0, n < 0, thì ROC có chứa z = ∞
3. Nếu x(n) là tín hiệu phía trái thì ROC là vùng diện tích bên
trong đường tròn có bán kính là điểm cực nhỏ nhất. Và nếu
x(n) là phản nhân quả, tức là x(n) = 0, n > 0, thì ROC có
chứa z = 0 11/17/2021
Các dạng của ROC
15
11/17/2021
Tính chất của biến đổi z
16
11/17/2021
Một số cặp biến đổi z
17
11/17/2021
Biến đổi z ngược (Inverse z transform)
18
Với Γ cho biết tích phân được tính theo đường bao tròn
khép kín ngược chiều kim đồng hồ có tâm tại gốc và bán
kính r sao cho Γ nằm trong ROC của X(z)
▪ Thực tế, để tìm x(n) từ X(z) thì công thức biến đổi z ngược
ít được sử dụng.
▪ Nếu X(z) có dạng phân số thì triển khai phân số từng phần
được áp dụng để thực hiện biến đổi z ngược
11/17/2021
Cách tính biến đổi z ngược
19
11/17/2021
Lý thuyết phần dư Cauchy
20
11/17/2021
Ví dụ 4
21
▪ Với x(n) là tín hiệu nhân quả có
▪ Do tín hiệu nhân quả → n > 0
▪ X(z)zn –1 có hai
cực đơn tại
z = 0.8 và
z = –0.4
Tại n = 0, có
thêm cực
tại gốc.
→ Tìm x(n)
11/17/2021
Ví dụ 5
22
▪ Với x(n) là tín hiệu nhân quả có
Tìm x(n)?
▪ Do tín hiệu nhân quả → n > 0 và X(z)zn –1 có cực bội bậc 3
tại z = 1
11/17/2021
Khai triển phân số từng phần X(z) có dạng tỉ
số
23
11/17/2021
Khai triển phân số từng phần
24
▪ Biểu thức X(z) với các điểm cực đơn có dạng sau
▪ Áp dụng khai triển phân số từng phần, X(z) được viết lại
11/17/2021
Khai triển phân số từng phần
25
▪ Biểu thức X(z) có điểm cực kép bậc r thì khai triển X(z)/z sẽ
bao gồm các đa thức bậc thấp sau
với
▪ Biểu thức X(z) có bậc của tử số lớn hơn bậc của mẫu số
thì X(z) vẫn được áp dụng khai triển phân số từng phần và
có dạng sau
11/17/2021
Ví dụ 6
26
11/17/2021
Ví dụ 7
27
11/17/2021
Ví dụ 7
28
11/17/2021
Ví dụ 8
29
11/17/2021
Ví dụ 8
30
11/17/2021
Khai triển chuỗi công suất
31
▪ Với h(n) là nhân quả và có
▪ Tìm h(n)
11/17/2021
Phân tích hệ thống LTI thời gian rời rạc
bằng biến đổi z
32
▪ Một hệ thống DT-LTI có mối quan hệ giữa đầu ra y(n) với đầu vào
x(n) và đáp ứng ứng h(n) như sau
y(n) = x(n) * h(n)
x(n) Hệ thống LTI y(n)
▪ Áp dụng biến đổi Z h(n) H(z)
X(z) Y(z)
Y(z) = X(z) H(z)
11/17/2021
Phân tích hệ thống DT – LTI bằng biến đổi z
33
Nếu hệ thống LTI thời gian rời rạc muốn là nhân quả và ổn
định thì tất cả các điểm cực của H(z) phải nằm bên trong
đường tròn đơn vị, tức là rmax < 1 với rmax = max(Re(poles))
11/17/2021
Phân tích hệ thống DT – LTI bằng biến đổi z
34
▪ Hệ thống DT-LTI được đặc trưng
bởi phtr sai phân hệ số hằng
Biến đổi z một phía của x(n) đơn giản là biến đổi z hai phía của
tín hiệu x(n)u(n)
▪ x(n)u(n) là tín hiệu phải nên ROC của biến đổi z một phía luôn là phần
diện tích bên ngoài đường tròn rmax → không cần ghi ra ROC trong các
biến đổi z một phía.
▪ Biến đổi z một phía ngược:
- Có cùng biểu thức như trong trường hợp biến đổi z hai phía
- Chỉ tồn tại biến đổi z một phía ngược cho tín hiệu nhân quả
- Nếu tín hiệu không nhân quả, chỉ tìm được biến đổi z ngược cho
x(n) với n > 0
11/17/2021
Biến đổi z một phía
36
▪ Biến đổi z một phía hữu ích trong tính toán đáp ứng của hệ thống
nhân quả khi có tín hiệu đầu vào nhân quả → khi đó, hệ thống DT-
LTI được biểu diễn dưới dạng phtr sai phân hệ số hằng ở điều kiện
ban đầu khác 0.
▪ Mối quan hệ H(z) = Y(z)/X(z) của hệ thống chỉ thu được khi ở điều
kiện nghỉ, tức là các điều kiện ban đầu của hệ thống bằng 0
▪ Hầu hết các tính chất của biến đổi z một phía giống như các tính
chất của biến đổi z hai phía, ngoại trừ
- Phép dịch trong miền thời gian:
Nếu ta có x(n) XI(z) thì với m > 0
x(n – m) z –m XI(z) + z –m + 1 x(–1) + z –m + 2 x(–2) + … + x(–m)
x(n + m) z m XI(z) + z –m x(0) + z –m – 1 x(1) – … – zx(m – 1)
11/17/2021
Biến đổi Laplace, Fourier và z
37