‫لباس محلی اقوام ترکمن‬

‫لباس سنتی قوم ترکمن به خاطر دا شتن رنگ های شاد و طرح های متنوع از گذ شته زبانزد خاص و عام بوده و‬
‫نمایانگر فرهنگ و هویت این قوم به شمار می آید‪.‬‬

‫ترکمن صحرا‪ ،‬سرزمین میراث کهن فرهنگی‬

‫مدت ها پیش در جریان انجام یک پروژه ی گردشگگگری با ی ی از لباس های سگگنتی اقوام ترکمن آشگگنا شگگدم‪.‬‬
‫زیبایی و تنوع این لباس ها سبب شد تا هرچه بیشتر درباره ی فرهنگ و هنر قوم ترکمن مطالعه کنم و با ویژگی‬
‫های بی نظیر و خاص این فرهنگ غنی آشنا شوم‪ .‬ترکمن صحرا سرزمینی ست سرشار از جاذبه های باستانی و‬
‫تاریخی با ارزش و هم چنین میراث فرهنگی و معنوی کهنی که قوم ترکمن خلق کرده اسگگت ‪ .‬حتما برای شگگما‬
‫با خیا راحت یک چای یا‬ ‫هم جالب اسگگگت تا هر چه بیشگگگتر از این منطاه و سگگگاکنان قدیمی اش بدانید‪ .‬پ‬
‫دمنوشی دلچسب برای خود مهیا کنید و در ادامه ی این مااله با من همسفر شوید‪.‬‬
‫نام ترکمن ها در یک دایره المعارف چینی‬
‫ابتدا اجازه دهید تا مختصری از قوم ترکمن برایتان بگویم‪ .‬قوم ترکمن از عشایر استان گلستان و خراسان شمالی‬
‫مح سوب می شود‪ .‬اگرچه تاریخچه ی این قوم ب سیار پیچیده تر از این ها بوده و می شود گفت که ترکمن های‬
‫ایران و ک شور هم سایه یعنی ترکمن ستان از یک ری شه بوده اند‪ .‬اگر با ذره بین خود به سراغ کتاب های تاریخی‬
‫برویم‪ ،‬می بینیم که اولین بار نام ترکمن ها در یک دایره المعارف چینی مربوط به قرن ه شتم میالدی دیده شد‪.‬‬
‫این اقوام زرد پوست و ترک زبان هزاران سا پیش در شما مغولستان زندگی می کردند‪ .‬نویسندگان ایرانی هم‬
‫اولین بار در قرن پنجم هجری قمری به اقوامی اشاره کردند که در آسیای مرکزی مستار بوده اند‪.‬‬

‫طوایف قوم ترکمن‬

‫قوم ترکمن شگگگاما طایفه های مختلفی اسگگگت‪ .‬از این میان‬
‫طایفه های گوگالن‪ ،‬یمرلی و آ علی در جلگه های کوپت‬
‫داغ‪ ،‬طایفه های ساریق‪ ،‬ار ساری و سالر در اطراف قوچان و‬
‫بجنورد و طایفه ی یموت در شگگگما خراسگگگان و رود اترک‬
‫سگگگاکن بودند‪ .‬اما در سگگگالیان بعد این طایفه ها به د یا‬
‫مختلف سیاسی و جنگ های متعدد بارها جا به جا شدند‪ .‬تا‬
‫جایی که قلمرو خود را تا مرو ادا مه داد ند‪ .‬آن ها گاه از‬
‫قلمروی کنونی ایران خارج و گاه به آن وارد می شدند‪ .‬سا‬
‫ها به این منوا گذ شت تا جایی که در سا ‪ 1918‬میالدی‪،‬‬
‫ترکمن ها مدام میان مرزهای ایران و شوروی در رفت و آمد بودند و عمال تابعیت هیچ کدام را نداشتند‪.‬‬
‫ترکمن ها خالق امپراطوری عثمانی‬
‫از سا ‪ 1348‬شم سی بی شتر ترکمن ها یک جان شین شدند و از آن به بعد در محدوده ی ا ستان گل ستان‬ ‫پ‬
‫زندگی می کنند‪ .‬گروهی دیگر از ترکمن ها که نیمه کوچنده مح سوب می شوند در شرق ا ستان گل ستان به دام‬
‫داری و دامپروری م شغو ه ستند‪ .‬اما شاید دان ستن این ن ته هم برای شما جالب با شد که امپراطوری بزرگ‬
‫عثمانی را در واقع ترکمن ها به وجود آوردند که دا ستان ب سیار جالبی دارد ولی متا سفانه فر صت بیان آن در این‬
‫اجازه دهید هر چه سگگریعتر به سگگراغ ی ی از جذاب ترین بخش های فرهنگ ترکمنی یعنی‬ ‫مااله نیسگگت‪ .‬پ‬
‫پوشاک سنتی آن ها برویم‪.‬‬

‫پوشش متنوع اقوام ترکمن‬

‫زیبایی و تنوع لباس های قوم ترکمن‪ ،‬تحسگگگین هر بیننده ای را در پی دارد‪ .‬زنان و مردان ترکمن در سگگگنین‬
‫مختلف لباس های متفاوتی به تن می کنند‪ .‬پو شش آن ها شاما انواع با پوش ها‪ ،‬پیراهن ها‪ ،‬شلوارها‪ ،‬کاله ها‪،‬‬
‫سربندها‪ ،‬روسری ها‪ ،‬زیورآ ت و کفش ها می باشد‪ .‬باید بدانیم که قسمت هایی از فرهنگ قوم ترکمن نیز مانند‬
‫سایر اقوام شریف و عزیز ایرانی در طو سالیان گذ شته تحت تاثیر فرهنگ مدرن شهرن شینی قرار گرفته ا ست‪.‬‬
‫بنابراین مم ن است قسمتی از مطالبی که در ادامه می آید صرفا مختص به گذشته بوده و فاط قسمت هایی از‬
‫آن امروزه نیز وجود داشته باشد‪ .‬با این حا یادآوری و بیان تمام این جزییات زیبا‪ ،‬ضروری به نظر می رسد؛ چرا‬
‫که وظیفه ی ما حفظ فرهنگ غنی ایران زمین‪ ،‬حتی در تاریخ و گذشته های دور است‪.‬‬

‫ابریشم خالص‪ ،‬عنصر اصلی لباس ترکمن ها‬

‫شاید برای شما جالب باشد که بدانید در گذشته اکثر لباس های ترکمنی از ابریشم خالص تهیه می شدند‪ .‬زنان‬
‫ترکمن زمانی از سا را به پرورش کرم ابری شم اخت صاص می دادند‪ .‬کا شت درختان توت‪ ،‬ر سیدگی به آن ها و‬
‫پرورش کرم ابریشگگم نیازمند ی جانشگگینی بود‪ .‬بنابراین تنها طایفه های ی جانشگگین ترکمن این کار را انجام می‬
‫در تاب ستان و پاییز از پیله ی این کرم ها ابری شم مرغوب به د ست می آمد‪ .‬برای تهیه ی پارچه ی‬ ‫دادند‪ .‬سپ‬
‫ابریشمی از دستگاهی به نام "تارا )‪ "(Tara‬استفاده می شد‪ .‬در نهایت این پارچه به دست زنان و مردان هنرمند‬
‫به زیباترین لباس ها مبد می گردید‪.‬‬
 ‫رنگ آمیزی پارچه با رنگ های طبیعی‬
‫این پارچه ها نه با رنگ های شگگگیمیایی و آسگگگیب زننده به محیط زیسگگگت‪ ،‬بل ه با رنگ های زیبای موجود در‬
‫طبیعت مانند انار‪ ،‬پو ست انار‪ ،‬گردو‪ ،‬روناس و گیاهان خودروی صحرایی رنگ آمیزی می شدند‪ .‬متا سفانه امروزه‬
‫پارچه های آماده و تولید شگگده در کارخانه های بزرگ جای پارچه های ابریشگگمی را گرفته اند و مراحا سگگنتی‬
‫تهیه لباس ترکمنی به ندرت صورت می گیرد‪.‬‬

‫دوخت لباس ترکمنی با پارچه های مرغوب‬

‫برای تهیه لباس های زیبای ترکمنی هم چنین از پارچه های نخی‪ ،‬کتانی‪ ،‬ماووت (پشمی) ‪ ،‬تورمه ( برای دوخت‬
‫نوعی کت به نام چاویت)‪ ،‬تابدا و ساوسانی (ابریشمی و برای دوخت پیراهن)‪ ،‬آ تاو ( ابریشمی و برای دوخت کت‬
‫چاویت‪ ،‬جولبار و بی جامه)‪ ،‬ت ه قرمزی(ابریشمی و برای دوخت پیراهن و شلوار) و ساری تخته استفاده می شد‪.‬‬
‫تزئینات پوشش زنان ترکمن‬
‫دختران ترکمن موهای زیبای خود را چهار ر شته می بافند که دو ر شته در جلو و دو ر شته در پ شت آن ها قرار‬
‫می گیرد‪ .‬به این شیوه ی بافت مو"دورت اوروم" می گویند‪ .‬آن ها برای هر چه زیباتر کردن موهای شان از " ساچ‬
‫طال و ناره نیز در موهای خود قرار می دهند‪ .‬آن ها هم چنین‬ ‫باغ" اسگگگتفاده می کنند‪ .‬آویزه هایی از جن‬
‫کالهی گرد و بدون برجسگگتگی را که با پولک یا "قبک"های ناره ای تزیین شگگده بر سگگر می گذارند‪ .‬این کاله‬
‫اسگگگامی گوناگونی مانند "بوروک (‪" ،"(Börük‬تا سگگگه گ" یا "تاخیه" دارد‪ .‬هم چنین دختران ترکمن هرگز‬
‫موهای خود را نمی تراشند و این عما را ناپسند می دانند‪ .‬زمانی که دختر زیبای ترکمن نامزد می شود‪ ،‬در نوک‬
‫قبک های کالهش پرهای پرنده ای به نام "اوتاغه" را قرار می دهد و با گذاشگگگتن این پرها‪ ،‬اطرافیان دختر را‬
‫"اوتاغه لی غیز" صدا می کنند‪.‬‬
 ‫زیورآالت ترکمن ها با اسامی منحصربفرد‬
‫حتما از زیبایی زیورآ ت زیبای ترکمنی شنیده اید‪ .‬بارها شده که در نمایشگاه های صنایع دستی یا گردشگری‬
‫محو تما شای زیورآ ت ترکمنی شده ام و آرزو کرده ام همه ی آن ها را با خود به خانه ببرم! این زیورآ ت انواع‬
‫مختلفی دارند مانند‪" :‬آچار باغ" که گردنبندی ناره ای با آب طال می باشگگگد‪" .‬قو ق حالاه" که گوشگگگواره ای‬
‫زیباسگگت و خود انواع گوناگونی مانند "آیلی حالاه" یا "تومار چالای حالاه" دارد‪".‬بیله زیگ" که دسگگتبندهایی‬
‫زیبا ه ستند‪" .‬یراق" ت سمه ای چرمی که با انواع پولک های ناره ای و آویزها تزیین می شود‪".‬چ ه لیق" زیوری‬
‫از طال و ناره و نگین های عایق که در طایفه ی چاودر از بوروک یعنی کاله دختران ترکمن آویخته و در طایفه‬
‫ی گوگالن به نام "قیناچ اوجی" خوانده می شگگود‪".‬انسگگه لیک" تزیینی از طال‪ ،‬ناره و نگین های عایق به همراه‬
‫زنگوله های ناره ای که در پشگگگت پیراهن دختران ترکمن قرار می گیرد‪ .‬و تعداد زیادی زیورآ ت دیگر که نام‬
‫بردن و بررسی تمام آن ها در این مااله میسر نیست‪.‬‬
‫دختران ترکمن سینه ریزی به نام "بوقاو)‪ " (Bukaw‬بر گردن‬
‫خود می آویز ند‪ .‬هم چنین برای زی نت بخشگگگ یدن به ی اه ی‬
‫پیراهنشان از زیوری به نام "گا یاه )‪ " (Gül Ýaka‬استفاده و‬
‫آن را به یاه مت صا می کنند ‪ .‬دختران کمربندی به نام "هنجی‬
‫غوشاق )‪ "(Guşak‬که از دانه های ریز تسبیح ساخته می شود‬
‫نیز به کمر می بندند‪.‬‬
 ‫اجزای پیراهن ترکمن ها‬
‫پیراهن های قرمز رنگ زیبای آن ها در قسمت یاه و مچ سوزن دوزی زیبایی دارد‪ .‬پیراهن ترکمنی از سه قسمت‬
‫"ینگ )‪ " (Ýeň‬به معنای آستین‪" ،‬یان)‪ " (Ýan‬به معنای پهلو و "آشری )‪ " (Aşyry‬به معنای دامن تش یا‬
‫می شود‪ .‬مم ن ا ست بر تن آن ها نیم تنه هایی ببینید که بر پ شت آن ها به و سیله ی زیورآ ت ت صاویر سپر یا‬
‫تیر و کمان را شبیه سازی کرده اند‪ .‬شلوارهای ترکمنی که "بلق" نامیده می شوند نیز در قسمت پاچه به زیبایی‬
‫سگگوزندوزی می شگگوند‪ .‬این سگگوزندوزی به اش گ ا مختلفی مانند سگگر شگگتر( دویه کله)‪ ،‬ناش جوجه( سگگگدرمه‬
‫جویجه)‪ ،‬با پرنده( قوش غانات) و ناش عارب( موی ناش) انجام می شگگگود‪ .‬و اما کفش ها‪ .‬احتما اگر کفش‬
‫های زنان ترکمن را ببینید‪ ،‬نااشگگگی های قدیم ایرانی در ذهنتان ناش می بندد‪ .‬کفش هایی با نوک برگردان و‬
‫پاشگگنه ای بلند که به آن "گا میخ لی" یا "قرمه کوش" می گویند و توسگگط کفاشگگان ماهر و هنرمندان محلی‬
‫ساخته می شود‪.‬‬
 ‫پوشش عروس های ترکمنی‬
‫و اما به زمانی برسیم که دختر زیبای داستان ما بزرگ شده و قرار است که عروس شود‪ .‬دختر کاله دخترانه اش‬
‫را دیگر بر سر نمی گذارد‪ .‬بل ه پی شانی بندی به نام "بوریگ" ‪" ،‬ها ساوا" یا "توپبی )‪ "(Topbi‬جای آن را می‬
‫گیرد‪ .‬این پی شانی بند به ش ا نیم تاجی ا ست که با آویزه های طال و ناره تزیین شده و جالب ا ست بدانید که‬
‫از دو یا سه روز پی شانی بند را به خانه ی پدری اش بازمی گرداند‪ .‬دلیا این ر سم هم این طور‬ ‫تازه عروس پ‬
‫عروسی برای خواهران کوچ تر عروس به آن خانه بازگردد‪.‬‬ ‫بیان می شود که شان‬
‫فلسفه بستن موهای عروس ترکمن‬
‫از ازدواج موهای خود را به روش "هلی اوروم" می بافند و موهای خود را به پشگگگت می اندازند‪.‬‬ ‫زنان ترکمن پ‬
‫به این روش انداختن موها به پ شت سر " ساچ آرقا آتما" می گویند‪ .‬در ا صا این یک فل سفه ی زندگی ست‪ .‬زنان‬
‫ترکمن با این روش اعالم می دارند که از دغدغه های گوناگون زندگی رهایی یافته اند‪.‬‬
‫تاج عروس زنان ترکمن‬
‫از این ه ها ساوا از پی شانی نو عروس باز می شود‪،‬‬ ‫و اما تاج عرو سی که همراه زندگی زنان ترکمن می شود‪ .‬پ‬
‫مادرشوهر تاج عروسی را بر سر نوعروسش می گذارد‪ .‬این مراسم کمی مرا به یاد بله گفتن های عروس در مراسم‬
‫های عرو سی امروزی انداخت‪ .‬همان طور که عروس تا سه مرتبه بله را نمی گوید و مادر شوهر به او زیرلفظی می‬
‫دهد‪ ،‬عروس ترکمن نیز از به سر گذا شتن تاج عرو سی به سر امتناع کرده و در نهایت به ا صرار مادر شوهر تاج‬
‫بر روی آن پارچه ای‬ ‫عروسگگی را بر سگگر می گذرد‪ .‬این تاج بلند از نی های بسگگیار ریزی بافته می شگگود‪ .‬سگگپ‬
‫ک شیده می شود و زیورهای پی شانی که نام های گوناگونی مانند"آلین شای"‪" ،‬ایگمه" و "اوریما" دارند به این‬
‫پارچه وصا می شوند‪.‬‬
‫فلسفه تغییرات تاج زنان ترکمن‬
‫ن ته ی جالب توجه فلسگگفه ی تغییرات این تاج در طو زندگی زنان ترکمن اسگگت‪ .‬گفته می شگگود هر سگگا‬
‫ماداری از ارتفاع این تاج کم می کنند‪ .‬تا جایی که کوتاه کوتاه می شگگگود و به آن "تبرک" می گویند‪ .‬در این‬
‫مرحله رنگ پارچه ی تاج به رنگ سیاه تغییر می کند که به معنای کارک شتگی و مجرب بودن ا ست‪ .‬رنگ پارچه‬
‫در جوانی قرمز رنگ بوده که به معنای طراوت و شگگادابی دارنده ی آن اسگگت‪ .‬هم چنین زمانی که زن ترکمن به‬
‫پیری برسد و نوه ی دختری اش را عروس و نوه ی پسری اش را داماد کرده باشد‪ ،‬پارچه ی تاجش به رنگ سفید‬
‫در می آید که به معنای عاقا بودن اسگگت‪ .‬این همان مفاهیم پنهان و خاموش در یه های فرهنگ اسگگت که به‬
‫تدریج نسبت به آن ها بی اعتنا شده ایم‪.‬‬
 ‫بازگشت به سنت و هویت‬
‫جالب است که امروزه شعار اصلی طراحان جهانی و مطرح مد و فشن این است که لباس و پوشش هر فردی باید‬
‫بیان کننده ی شخ صیت و اف ار آن فرد با شد‪ .‬با این حا ما سا ها ست از مفهوم گرایی هنر نیاکانمان فا صله‬
‫گرفته ایم و هنر را به سطحی ترین ش ا مم ن بروز می دهیم‪ .‬اما برگردیم به دا ستان نو عرو سمان‪ .‬نوعروس‬
‫های ترکمن هم چنین برای دوران ازدواج نیم تنه های بسیار زیبایی به نام "چاووت" تهیه می کنند‪ .‬این نیم تنه‬
‫ها با آویزه های س ه و پولک های ناره ای و هم چنین سوزن دوزی های پرکار تزیین می شوند‪.‬‬
‫پوشش مشترک زنان و مردان ترکمن‬
‫اما از "دون )‪ " (Don‬زنانه ترکمن بگوییم‪ .‬دون نام پو ش شی م شترک میان زنان و مردان ترکمن ا ست و البته با‬
‫تفاوت های در طراحی و دوخت‪ .‬دون زنانه از ابریشم تهیه می شود و دو نوع "گی ییم دون" و "قرمز دون" دارد‪.‬‬

‫و مهمانی ها پو شیده می شود و با پولک دوزی های زیبا تزیین می شود‪ .‬اما نوع‬ ‫گی ییم دون بی شتر در مجال‬
‫دوم که قرمز دون نام دارد را نوعروس زیبای ترکمن در روز عروسگگی بر سگگر می اندازد‪ .‬قرمز دون دارای سگگوزن‬
‫دوزی های بسگگیار زیبا می باشگگد‪ .‬هم چنین برای هر چه زیباتر شگگدن آن از انواع زیورآ ت و سگ ه اسگگتفاده می‬
‫کنند‪ .‬هم چنین رسگگم اسگگت که نوعروس ترکمنی تا مدت ها جلوی دهان خود پارچه ای به نام "یاشگگماق" می‬
‫بندد و از صحبت کردن میان خانواده ی شوهر خودداری می کند‪ .‬این ن شانه ی حجب و حیای نوعروس ا ست‪.‬‬
‫از مدتی در طی مراسمی به عروس اجازه می دهد روبند خود را بردارد‪.‬‬ ‫پدرشوهر نیز پ‬
 ‫پوشش زنان طایفه یموت‬
‫زنان طایفه ی یموت در مراسگگگم های خود از نوعی با پوش به نام "چابیت )‪ ")çabyt‬اسگگگتفاده می کنند که با‬
‫انواع مختلفی دارد‪ .‬چابیت ها از مخما یا ابریشگگم تهیه می شگگوند‪ .‬این با پوش از کمر به پایین‬ ‫توجه به جن‬
‫گشادی و در دو طرف چاک دارد‪ .‬چابیت مخملی از داخا دارای گلدوزی های بسیار زیادی است و به صورت جلو‬
‫باز ا ستفاده می شود؛ هم چنین آ ستین هایی کوتاه دارد‪ .‬در حالی که چابیت ابری شمی که از ابری شم قرمز تولید‬
‫می شگود‪ ،‬آزادی متوسگط‪ ،‬یاه ای سگاده و هم چنین آسگتین های بلندی دارد که تا رسگیدن به مچ تنگ تر می‬
‫شود‪ .‬قد بلند چابیت ابریشمی تا ساق پا می رسد‪.‬‬

‫روسری ترکمنی‬
‫احتما همگی ما نام روسری ترکمنی را شنیده ایم‪ .‬این روسری های زیبا با طرح و ناش اصیا خود توانسته اند‬
‫به خوبی فرهنگ قوم ترکمن را معرفی کنند و حتی به مجموعه پوشگگاک مردمان شگگهرنشگگین راه پیدا کنند‪ .‬هر‬
‫چند سا یک بار نیز مجددا محبوب شده و به استایا جوانان اضافه می شود‪ .‬روسری های ترکمنی به طور کلی‬
‫به دو نوع تا سیم می شوند‪ .‬نوع او که "کورته" نام دارد‪ ،‬ضخیم تر ا ست و سوزن دوزی پرکار و مف صلی دارد‪.‬‬
‫نوع دوم که "قینگاچ )‪ "(Gyňaç‬نامیده می شود‪ ،‬نازک تر ا ست و از ابری شم تهیه می شود‪ .‬قینگاچ خود انواع‬
‫متنوع تری دارد که شگگاما "قرمزی قینگاچ" و "کله لی قینگاچ" را شگگاما می شگگود‪ .‬هم چنین روسگگری های‬
‫حریر ا ست‪ .‬چا شو‬ ‫دیگری به نام "چا شو)‪ " (çäşew‬نیز وجود دارد‪ .‬که زنان یموت بر سر می کنند و از جن‬
‫نیز انواع مختلفی مانند " ارش چا شو"‪ " ،‬المینچه چا شو"‪" ،‬آطالز چا شو"‪" ،‬غارتمه چا شو" و "چا شو_چارقد"‬
‫دارد‪ .‬چارقد نیز رو سری ای به ش ا مربع و عموما ‪ 1/5‬مترمربعی می با شد که با ری شه هایی به نام "پورچیک"‬
‫تزیین می شوند‪ .‬زنان ترکمن هنگام مراجعات و رفت و آمد شهری‪ ،‬آن را از و سط تا به ش ا مثلث بر سر می‬
‫گذارند‪.‬‬
‫پوشش مردان ترکمن‬
‫پسران در کودکی و هم چنین مردان پیر موهای خود را می تراشند‪ .‬ولی جوانان ترکمن موهای خود را ساده می‬
‫گذارند‪ .‬لباس اصگگلی مردان ترکمن "دون )‪ "(Don‬نام دارد که با پوش و ردای بلندی اسگگت که تا زیر زانو می‬
‫رسگگد و انواع مختلفی مانند"غزیا دون )‪ " (Gyzyl/ Gyrmyz don‬و "غارما دون )‪ "( Garma don‬دارد‪.‬‬
‫اگر دون از ابریشگگم تهیه شگگود و تمام آن به رنگ قرمز باشگگد‪ ،‬غزیا دون نامیده می شگگود‪ .‬ولی اگر بافت پارچه‬
‫ی نواخت نباشد و برای تهیه آن از پیله هایی با رنگ های متنوع استفاده شود‪ ،‬به آن غارما دون می گویند‪ .‬غارما‬
‫دون معمو رنگی متمایا به زرد دارد‪ .‬برای حا شیه و به ا صطالح خرج ار لباس از نوارهای سوزندوزی زیبایی به‬
‫نام "آ جا ( ‪ "(Alaja‬اسگگتفاده می شگگود‪ .‬هم چنین مردان بر روی دون کمربندهایی به نام "شگگده غوشگگاق‬
‫)‪ "(Guşak‬یا "ترمه شا )‪ " (Tirme‬می بندند‪.‬‬
‫پیراهن مردان ترکمن‬
‫مردان ترکمن در اکثر مواقع از پیراهنی بسگیار سگاده اسگتفاده می کنند که یاه ای گرد و بسگیار کوتاه دارد‪ .‬این‬
‫پیراهن که به اصگگطالح "سگگی یاه" نامیده می شگگود‪ ،‬دکمه ای ندارد و به جای آن از بندهایی به نام "یاه یوپ"‬
‫اسگگتفاده می کنند‪ .‬ولی اگر پیراهن از نوع "چک یاه"‪" ،‬گزک یاه " یا "اوزیاه" باشگگد‪ ،‬سگگوزندوزی های پرکار و‬
‫مفصلی با طرح نوک جوجه یا "جویجه بورون" خواهد داشت‪ .‬همین طور مم ن است سر آستین پیراهن گلدوزی‬
‫پنبه و کتان به نام‬ ‫شده با شد که به آن "گلباغ" می گویند‪ .‬شلوار مردان ترکمن شلوار گ شاد ساده ای از جن‬
‫"اوچغور" اسگگگت‪ .‬هم چنین جولبار بی دکمه که برای مح م کردن آن ‪ ،‬از بند تنبان اسگگگتفاده می کردند‪ ،‬نوع‬
‫دیگری از شلوار مردانه ی ترکمنی می باشد‪.‬‬
 ‫تلپک‪ ،‬معروف ترین کاله مردان ترکمن‬
‫ها و تصگگگاویر کاله های معروف مردان ترکمن را دیده اید‪ .‬معروفترین کاله ترکمنی "تلپک" نام‬ ‫حتما در ع‬
‫دارد و از پو ست گو سفند تهیه می شود‪ .‬مردان ترکمن تلپک را هنگام بر سر گذا شتن بر روی بوروک قرار می‬
‫دهند‪ .‬این کاله ها انواع مختلفی مانند "دومه تلپک )‪" ،"(Düwme Telpek‬پخور تلپک" ( کالهی بلند با‬
‫پ شم های م ش ی و بلند) و " شیپرمه تلپک )‪ ("(Shypyrma Telpek‬کالهی متو سط که در ق سمت با یی‬
‫فراخی دارد) دارند‪ .‬پ سران و مردان ترکمن به هنگام نماز خواندن از بوروک ساده ا ستفاده می کنند که قبال در‬
‫ق سمت پو شش زنانه به آن ا شاره شد‪ .‬هم چنین زمانی که مردی به م ه می رود و ا صطالحا حاجی می شود‪،‬‬
‫دستاری سفید رنگ به دور بوروک می پیچد و به صورت عمامه بر سر می گذارد‪.‬‬

‫چکمه و پاپوش مردان ترکمن‬

‫در گذشته ها مردان ترکمن از چ مه های بلند چرمی )‪ (Çekme‬که نوکی برگردان داشتند استفاده می کردند‪.‬‬
‫هم چنین نوعی پاپوش به نام "چپک )‪ " (Çepek‬که از چرم شتر ساخته می شد را در تاب ستان ها به عنوان‬
‫پاپوش تاب ستانی به پا می کردند‪ .‬قبال هم گفته شد که ا ساس زندگی قوم ترکمن بر دامداری و دامپروری بوده‪،‬‬
‫بنابراین کفاشان ماهر باید به ف ر چوپانان نیز می بودند‪ .‬آنها از پوست گاو نوعی "چارق )‪ " (Çaryk‬می ساختند‬
‫که مناسب استفاده ی طو نی مدت در شرایط سخت صحرا و چراگاه هایی دارای خاک نرم بود‪ .‬چوپانان ترکمن‬
‫قبا از به پا کردن چارق‪ ،‬نوعی پارچه به نام "دو ق )‪ "(Dolak‬را نیز به دور پا می پیچند‪.‬‬
‫پوستین های معروف ترکمن ها‬
‫در میان اقوام صحرا ن شین و گاها ع شایر‪ ،‬برای گذر از زم ستان های سرد و سخت د ستر سی به لباس های گرم‬
‫یک نیاز ضگگگروری به نظر می رسگگگد‪ .‬بنابراین ترکمن ها در تولید پوسگگگتین های با کیفیت نیز تبحر دارند‪ .‬این‬
‫پوسگگتین ها با توجه به نوع عما آوری و دباغی و هم چنین سگگن دام انواع متفاوتی دارند‪ .‬بهترین نوع پوسگگتین‬
‫"باغانا ایچمه ک" نام دارد و انواع مختلف دیگری مانند "ایچمه ک"‪" ،‬سگگگیل مه ایچمه ک"و "ایش ایچمه ک"‬
‫نیز تولید و اسگگتفاده می شگگود که مورد آخر بیشگگتر در زمان کار پوشگگیده می شگگود‪ .‬هم چنین لباس مخصگگوص‬
‫دیگری نیز از پشگگم شگگتر تهیه می کنند که "چاکمن ( ‪ "(Çäkmen‬نام دارد‪ .‬چاکمن نوعی با پوش بلندتر از‬
‫کت می باشد که با توجه به کیفیت پشم مورد استفاده انواع مختلفی دارد‪.‬‬
‫زیورآالت مردان ترکمن‬
‫اگرچه زیورآ ت مردان ترکمن به گستردگی زیورآ ت بانوان نیست‪ ،‬اما نمی توان به راحتی از کنار آن ها گذشت‪.‬‬
‫انگشگگترهای زیبای طال و ناره‪ ،‬کمربندهای اصگگیا ناره ای و کاردهایی که در قسگگمت تیغه ناوشگگی زیبا دارند و‬
‫دسته شان از عاج است نمونه هایی از این زیورآ ت هستند‪.‬‬
‫پوشش اسب های ترکمنی‬
‫مگر می شود از قوم ترکمن صحبت کنیم و از جایگاه خاص و ممتاز ا سب در فرهنگ ترکمنی هم اطالع دا شته‬
‫باشیم و پوشش مخصوص اسب های ترکمنی را فراموش کنیم؟‬
‫پوشش اسب قسمت های مختلفی دارد‪:‬‬
‫‪" )1‬اچرگی" که درونی ترین پوشش اسب است‪.‬‬
‫‪" )2‬گزرمن" نوعی نمد ایت که بر روی اچرگی قرار می گیرد‪.‬‬
‫‪" )3‬اورتمن" و "جا" پوشش های بعدی بعد از گزرمن ‪،‬گلیم ها و قالیچه هایی زیبا و چشم نواز هستند‪.‬‬
‫وقتی که تمام موارد با به در ستی بر روی هم قرار گرفتند‪ ،‬به و سیله ی ش م بندی به نام "قارین باق" بر روی‬
‫سینه ی ا سب مت صا می شوند‪ .‬هم چنین در زم ستان ها ا سب ترکمن را با نمدی سفید رنگ به نام "بورامه‬
‫کچه" می پو شانند‪ .‬جالب ا ست بدانید که ترکمن صحرا خاکی نرم دارد و نیازی نی ست که ا سب ها را نعا کوبی‬
‫کنند‪ .‬اما هر ا سبی زین (ایه ر) و رکابی مت صا به زین( اوزنگ) دارد‪ .‬طنابی مخ صوص که از کنار لگام عبور می‬
‫کند نیز "یان طناب" نام دارد‪.‬‬
‫زیورآالت اسب های ترکمنی‬
‫همین طور باید بدانید که این ا سب های باوقار و زیبا انواع و اق سام زیورآ ت مخ صوص به خود را دارند! بگذارید‬
‫شما را با این زیورآ ت آشنا کنم‪:‬‬
‫‪ )1‬آ غایش و گووس بند‪ :‬این زیور که ب سیار با ارزش و گران قیمت ا ست‪ ،‬نوعی بند چرمی تزیین شده با ناره و‬
‫طال می باشد که به گردن اسب می بندند‪ .‬گووس بند نیز از طال و ناره تولید و بعد از آ غایش بسته می شود‪.‬‬
‫‪ )2‬یا فه ووچ‪ :‬پیشگگانی بندی برای اسگگب که زیوری از طال و ناره هم دارد‪ .‬علت اسگگتفاده از این پیشگگانی بند‬
‫آسایش اسب و دورکردن حشرات مزاحم از اطراف آن می باشد‪.‬‬
 ‫تغییرات پوشاک زنان و مردان ترکمن تا امروز‬
‫اتفاقات مختلفی که در طو تاریخ اقوام مختلف ایرانی رخ داده‪ ،‬تاثیر مستایمی بر فرهنگ این اقوام داشته است‪.‬‬
‫از غذا‪ ،‬آداب و رسوم و پوشاک گرفته تا شیوه ی معیشت و نوع زندگی این مردم‪ .‬فرهنگ قوم ترکمن نیز در طو‬
‫سا های گذ شته د ستخوش تغییرات ب سیاری شده ا ست‪ .‬بع ضی از آن ها به اجبار و بع ضی دیگر به اختیار‪ .‬با‬
‫قانون اجباری یک جان شین شدن ع شایر ایرانی مو سوم به تخت قاپو‪ ،‬ی سان سازی پو شاک ایرانیان و پیروی از‬
‫الگوهای غربی در تولید پوشاک‪ ،‬جامعه ی عشایری و قبیله ای ایران تغییرات بسیاری کردند‪.‬‬
‫کمرنگ شدن استفاده از پوشاک سنتی‬
‫با گسترش شهرها‪ ،‬افزایش مهاجرت از روستاها به کالن شهرها و تعامالت جامعه ی شهری و روستایی‪ ،‬استفاده‬
‫از پو شاک سنتی ترکمن به تدریج کم رنگ تر شد‪ .‬جوانان از پو شاک متداو شهری ا ستفاده می کردند‪ .‬عموم‬
‫مردم نیز تلفیای از سنت و مدرنیته‪ .‬به گونه ای که در پوشاک آن ها قسمت هایی مدرن و شهری و قسمت هایی‬
‫سگگنتی و اصگگیا دیده می شگگد‪ .‬مردان دیگر به جای دون یا پوسگگتین‪ ،‬از کت‪ ،‬پالتو‪ ،‬بارانی یا اورکت های غربی‬
‫استفاده می کردند‪ .‬زیورآ ت متعدد و سنگین محدود به مراسم های بسیار سنتی و نمادین شد‪ .‬استفاده از پارچه‬
‫های دست بافت ابریشمی به ندرت صورت می گرفت و تزیینات لباس ها بسیار محدودتر شد‪.‬‬
‫پوشاک زنان نماد فرهنگ و هنر ترکمن ها‬
‫البته پوشگگاک زنان ترکمن هنوز هم تجلی فرهنگ و هنر غنی ترکمن صگگحرا می باشگگد به گونه ای که با دیدن‬
‫بانوی ترکمن به راحتی قومیت او را تشگگخیص خواهیم داد‪ .‬آن ها پیراهن بلندی که تا قوزک پا می رسگگد به تن‬
‫می کنند و اکثرا از دون زنانه اسگگگتفاده می کنند‪ .‬امروزه تنها طایفه های گوگالن و نخورلی از پیشگگگانی بندهای‬
‫از ازدواج حلاه ای به سر می‬ ‫سنتی و تاج عرو سی بلند هم چنان ا ستفاده می کنند‪ .‬سایر دختران ترکمنی پ‬
‫گذارند و روسری ( از نوع یالیق یا دقراچ) یا چارقد خود را روی آن می اندازند‪ .‬این حلاه ی زیر روسری نشان می‬
‫دهد که بانوی ترکمنی مجرد است یا متاها‪ .‬این حلاه ضخامتی ‪ 2‬سانتی متری داشته و انواع ناوش زیبا بر روی‬
‫آن سوزندوزی می شود‪.‬‬
‫کالم آخر‬
‫با گذشت زمان و در تمام نااط جهان‪ ،‬فرهنگ اقوام و جوامع بومی کم رنگ شده و رو به فراموشی ست و این امر‬
‫تنها به ایران اخت صاص ندارد‪ .‬اما در حا حا ضر اکثر ک شورها و فرهنگ های مختلف به این نتیجه ر سیده اند که‬
‫حفظ هنر و فرهنگ بومی هم به جوامع محلی کمک می کند و هم به اقت صاد پویای ک شور؛ به گونه ای که سعی‬
‫می کنند از کوچ ترین جزئیات هم ا ستفاده کرده و یک نماد ملی برای خود می سازند‪ .‬ایران سرزمین ست که‬
‫با اقوام مختلف‪ ،‬له جه ها و گویش های متنوع و فره نگ های غنی و زی با‪ ،‬یک پ تانسگگگ یا بالاوه برای جذب‬
‫گردشگران داخلی و خارجی به شمار می رود‪ .‬جوامع عشایری ایران بسیار خاص و ب ر بوده و گردشگران خارجی‬
‫اطالعات بسیار کمی از آن ها دارند‪ .‬طراحی و برگزاری تورهای هدف مند آشنایی با زندگی عشایری اقوام مختلف‬
‫با رعایت ا ستانداردها‪ ،‬ا صو اخالقی و کدهای گرد شگری یک گزینه ی ب سیار منا سب و جذاب برای گرد شگران‬
‫داخلی و خارجی اسگگت‪ .‬توسگگعه ی پایدار جز با هم اری و ارتباط میان مردم‪ ،‬جامعه ی محلی و سگگازمان های‬
‫مربوطه صورت نمی گیرد‪ .‬شما چطور ف ر می کنید؟ چه راه ارها یا پیشنهاداتی دارید؟‬
‫از این ه تا اینجا حوصله کردید و همراه قلم من شدید؛ سپاسگزارم‪ .‬به امید حفظ میراث فرهنگی ایران زمین مان‪.‬‬

‫در تنظیم این مقاله از منابع زیر استفاده شده است‪:‬‬

‫شناخت فرهنگ و اقوام ایران زمین‪ ،‬حمید عامریان و امید شیوا‬
‫سیری در تاریخ سیاسی اجتماعی ترکمن ها‪ ،‬امین اهلل گلی‬

‫واژگان کلیدی‪ :‬لباس سنتی قوم ترکمن‪ ،‬لباس محلی زنان‪ ،‬لباس محلی مردان‪ ،‬پوشش نوعروسان‪ ،‬رنگ آمیزی‬
‫پارچه‪ ،‬زیورآ ت‪ ،‬پوشش اسب های ترکمن‪ ،‬ترکمن صحرا‬

‫تنظیم مااله از‪ :‬مهسا صارمی کیا‬