II.

Mối quan hệ biện chứng giữa cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng
2.1. Vai trò quyết định của cơ sở hạ tầng đối với kiến trúc thượng tầng
Vai trò quyết định của cơ sở hạ tầng đối với kiến trúc thượng tầng được thể hiện
trên nhiều phương diện: tương ứng với một cơ sở hạ tầng sẽ sản sinh ra một kiến
trúc thượng tầng phù hợp, có tác dụng bảo vệ cơ sở hạ tầng đó; những biến đổi
trong cơ sở hạ tầng tạo ra nhu cầu khách quan phải có sự biến đổi tương ứng trong
kiến trúc thượng tầng; tính chất mâu thuẫn trong cơ sở hạ tầng được phản ánh
thành mâu thuẫn trong hệ thống kiến trúc thượng tầng; sự đấu tranh trong lĩnh vực
ý thức xã hội và những xung đột lợi ích chính trị - xã hội có nguyên nhân sâu xa từ
mâu thuẫn và cuộc đấu tranh dành lợi ích trong cơ sở kinh tế của xã hội; giai cấp
nắm giữ quyền sở hữu tư liệu sản xuất của xã hội cũng đồng thời là giai cấp nắm
được quyền lực nhà nước trong kiến trúc thượng tầng còn các giai cấp và tầng lớp
xã hội khác ở vào địa vị phụ thuộc đối với quyền lực nhà nước; các chính sách và
pháp luật của nhà nước, suy cho đến cùng chỉ là phản ánh nhu cầu thống trị về kinh
tế của giai cấp nắm giữ quyền sở hữu những tư liệu sản xuất chủ yếu của xã hội…
Như vậy, cơ sở hạ tầng quyết định kiến trúc thượng tầng, còn kiến trúc thượng tầng
là sự phản ánh đối với cơ sở hạ tầng, phụ thuộc vào cơ sở hạ tầng

Tính chất phụ thuộc của kiến trúc thượng tầng vào cơ sở hạ tầng có nguyên nhân từ
tính tất yếu kinh tế đối với toàn bộ các lĩnh vực sinh hoạt của xã hội, dù đó là lĩnh
vực thực tiễn chính trị, pháp luật, hay lĩnh vực sinh hoạt tinh thần của xã hội. Tính
tất yếu kinh tế lại phụ thuộc vào tính tất yếu của nhu cầu duy trì và phát triển của
các lực lượng sản xuất khách quan của xã hội. Thực chất, đó là mối quan hệ phụ
thuộc của các hình thái ý thức xã hội vào tồn tại vật chất của xã hội