Professional Documents
Culture Documents
Jurnal Hadhari Vol 5 No 2
Jurnal Hadhari Vol 5 No 2
Jurnal Hadhari Vol 5 No 2
Ahli Jawatankuasa (Committee): Hj. Mat Radzi bin Hj. Mat Ali, Tuan Mohd Shahimi bin
Ahli
TuanJawatankuasa (Committee):
Ab Rahman, Rosilawati Hj. Mat
Mohd HanapiRadzi bin Hj. Mat Ali, Tuan Mohd Shahimi bin
Tuan Ab Rahman,
Penerbit (Publisher)Rosilawati Mohd Hanapi
Jabatan Kemajuan Islam Malaysia (JAKIM) & Institut Islam Hadhari, UKM
Penerbit&(Publisher)
Konsep RekabentukJabatan Kemajuan
(Concept IslamPercetakan
& Design) Malaysia (JAKIM)
Nasional&Malaysia
Institut Berhad
Islam Hadhari, UKM
Konsep & Rekabentuk (Concept & Design) Percetakan Nasional Malaysia Berhad
Penafian(Disclaimer): Rencana yang terdapat dalam jurnal ini adalah milik penulis dan tidak
Penafian(Disclaimer):
menggambarkan Rencana
pendapat yangEditor,
Sidang terdapat dalamKemajuan
Jabatan jurnal ini adalah milik penulis
Islam Malaysia dan tidak
dan Institut Islam
menggambarkan
Hadhari pendapat
(Views expressed SidangdoEditor,
in journal Jabatanrepresent
not necessarily KemajuanthoseIslam
of the Malaysia dan Institut
Editorial Board, Islam
Department
Hadhari
of Islamic(Views expressed
Development in journal
Malaysia and do not necessarily
Institute of Islamrepresent
Hadhari)those of the Editorial Board, Department
of Islamic Development Malaysia and Institute of Islam Hadhari)
Pengarah
Pengarah
Bahagian Dakwah, Jabatan Kemajuan Islam Malaysia
Bahagian Dakwah,
Aras 7, Blok D7, Kompleks D, Pusat Jabatan Kemajuan
Pentadbiran Islam
Kerajaan Malaysia 62519 Putrajaya
Persekutuan,
Aras 7, Blok D7, Kompleks D, Pusat Pentadbiran Kerajaan Persekutuan, 62519 Putrajaya
ABSTRAK
Corresponding author: Mohd Faez Mohd Shah, Jabatan Fiqh dan Usul, Akademi Pengajian Islam, Universiti Malaya, 50603, Malaysia, e-Mail: faez_alhashimi@yahoo.com
ABSTRACT
PENGENALAN
Sepanjang sejarah keilmuan umat Islam, pengaruh dari luar penting dalam
membantu usaha reformasi pemikiran umat ke arah nisbah yang lebih baik.
Memang umat Islam mempunyai kekuatan dalaman (built in mechanism) untuk
memungkinkan proses penyegaran dilakukan tanpa memerlukan bantuan luar,
tetapi pengaruh luaran ini merupakan suatu fitrah yang biasa untuk proses
mematangkan ajaran Islam. Ia dilakukan tanpa merosakkan dan menggugat
prinsip usuli Islam yang terpenting iaitu Tauhid. Ia dilakukan melalui proses
respon-selektif dan sintesis yang cukup rapi sekali. Seandainya ada usaha
melampau daripada umat Islam yang cuba menggadai prinsip asas Islam,
usaha pembetulan pasti akan dilakukan dengan cukup berhemah oleh sarjana
Islam. Sebenarnya umat Islam lebih banyak menyumbang kepada pembangunan
keilmuan kepada tamadun lain dan bukannya meminjam secara membuta tuli
pengaruh asing (Hamid Fahmi 2004). Difusi luar ini memang mempunyai
precedent dalam sejarah Islam, walaupun ada menganggapinya secara negatif
ataupun positif. Contohnya, (a) pengaruh elemen Mawali dalam pembentukan
mazhab fiqh dalam Islam, (b) elemen Yunani, Hellenistik, Parsi dan India
dalam memperkasakan pemikiran logik, sains dan falsafah Islam (Hairudin
Harun 2004) dan (c) pengaruh barat dalam pemikiran reformasi Muhammad
Abduh, Jamaluddin Afghani, (Rahimin Affandi 1997) Ahmad Khan dan gerakan
kebangkitan semula Islam pada tahun-tahun 1970-an.
Disiplin occidentalisme adalah kajian yang dijalankan oleh masyarakat bukan barat
terhadap masyakarat barat dalam dua aspek iaitu kajian kawasan dan kognitif.
Sebagai langkah proaktif, apabila para sarjana moden menyedari tentang kelemahan
disiplin orientalismee, usaha telah dibuat untuk melahirkan disiplin occidentalismee.
Sebagai anti tesis kepada disiplin orientalismee, disiplin occidentalismee ini
cuba memperbetulkan kesilapan disiplin orientalismee dengan menjadikan ruang
fizikal dan abstrak/pemikiran masyarakat barat sebagai objek kajian. Namun
begitu, ada kebimbangan bahawa kesilapan pendekatan yang diamalkan disiplin
orientalismee akan turut dilakukan oleh pencetus idea occidentalismee. Hal ini
akan berlaku seandainya idea occidentalismee lebih berteraskan nilai permusuhan
(counter discourse) kepada disiplin orientalismee.
Pertama, ilmu Islam yang paling betul wajib dikaji dan dihasilkan oleh
sarjana Islam sendiri yang berasaskan kepada world-view Islam yang murni.
Atas dasar ini sebarang kajian dan kupasan tentang Islam yang dihasilkan oleh
sarjana orientalis yang bukan beragama Islam perlu ditolak kerana ia dibuat
bukan berasaskan world-view Islam yang menjiwai semangat dan roh Islam
(Ahmad Ghorab 1995). Lebih lanjut lagi, sesiapa sahaja yang pernah belajar
dan dilihat menyebarkan paradigma pengajian yang bersifat terbuka ataupun
positif dengan pusat kajian orientalisme akan dituduh sebagai tali barut orientalis
yang harus ditentang habis-habisan (Daud Rasyid 2002) sehinggalah kepada
peringkat sanggup mengkafirkan kalangan ini.
1) Menjadikan sumber wahyu Islam (Quran dan Sunnah) dan prinsip Tauhid
sebagai asas utama kepada pembentukan disiplin Occidentalisme. Ia
merupakan semacam teori sosiologi Islam (Sosiosophologi) yang mengkaji
persoalan hubungan antara masyarakat barat dan bukan Islam (Zainal
Abidin 2003).
4) Melakukan analisis epistemologi (isu asal usul, dasar, metode dan batas
ilmu) terhadap pandangan world-view dan kognitif barat berasaskan
world-view Islam. Usaha ini secara langsung memerlukan pemakaian
pemikiran meta-kognitif dan usaha re-definition terhadap semua konsep
yang dihasilkan oleh sistem kognitif barat (Mohd Azhar 2001).
Pertama, APIUM mengamalkan sikap proaktif dengan elemen positif IPT barat
semasa (Ruzman Mohd Nor 2011). Ini terbukti apabila APIUM telah akur dengan
dasar Kementerian Pendidikan Tinggi Malaysia yang memperkenalkan Pelan
Strategik Pengajian Tinggi Negara. Pelan ini adalah untuk menetapkan setiap
IPTA/IPTS terpilih melakukan program pengantarabangsaan. Ia cuba untuk
akur dengan kehendak THES yang berusaha melakukan penarafan terhadap
1) Sejarah dan tradisi yang panjang – pengalaman yang lama terlibat dalam
aktiviti pengajaran dan penyelidikan, terpenting tetap berpegang kepada
idealism intelektual berasaskan falsafah, sejarah, politik, keilmuan dan
ideologi Yunani-Roman klasik – tempat yang mengutamakan kebebasan
berfikir dan mengeluarkan pendapat walaupun bertentangan dengan status
quo tertentu (Zaini Ujang 1993).
2) Nisbah pelajar cemerlang yang belajar dan graduan yang berjaya yang
dilahirkan, kemudiannya menjadi penyumbang dana untuk tujuan
pembangunan dan penyelidikan di IPT terbabit (Mohd Azhar 2008).
10
7) Bilangan hadiah dan anugerah seperti anugerah kualiti, Nobel Prize, The
Pulitzer Prize, Medal Award dan sebagainya.
9) Jumlah profesor terkenal dan diiktiraf dunia yang dimiliki dalam bidang
tertentu. Status profesor tersohor ini dinilai dari segi autoritinya sebagai
sumber rujukan bagi proses pencarian ilmu, sentiasa terlibat dalam
pemantapan ilmu dan terpenting sekali: sentiasa mencari ufuk dan
dimensi baru untuk memboleh penerokaan ilmu secara lebih mendalam
dilakukan oleh penyelidik yang lain. Hasil kajian profesor ini sering
dijadikan indeks nukilan (citation index) dalam jurnal berwasit.
10) Wujudnya pelajar “Pelajar Pasca Siswazah (PPS)” yang baik dan berinovatif
membantu seseorang profesor melakukan penyelidikan yang menghasilkan
temuan baru yang bermutu tinggi. Ia termasuk juga temuan baru yang
memperbaiki mutu teori yang lama. Atas dasar inilah, kebanyakan IPT
terkenal di barat berusaha mengurangkan pengambilan pelajar ijazah
pertama dan lebih menumpukan kepada pelajar PPS. Mengikut pengalaman
IPT di barat, kebanyakan daripada hadiah Nobel dalam pelbagai bidang
terhasil daripada gabungan antara pelajar PPS dengan profesor terkenal
dalam bentuk sistem mentor mentee.
Hal ini turut diikuti dengan usaha APIUM mengenal pasti beberapa
niche area yang diperlukan untuk konteks zaman moden. Ia dibuat berdasarkan
proses pembelajaran dengan apa yang dicapai oleh IPT barat. Antara bidang
yang mungkin penting terdiri daripada bidang perundangan (seperti zakat, fatwa,
wakaf, kepenggunaan, budaya, gender, sosiologi hukum Islam dan sebagainya),
Muamalat (produk Perbankan Islam, Insurans Islam, Dinar emas dan sistem
Bond Islam), Usuluddin (pemikiran Islam menangani isu global, pemikiran kritis
dan kreatif Islam dan pemikiran Islam menangani fahaman/idealisme moden),
Komunikasi (konsep filem Islam dan konsep media Islam alternatif) dan sains
dan teknologi Islam (Astronomi Islam, falsafah sains dan teknologi Islam dan
bio-teknologi dan pengaruhnya terhadap umat Islam).
11
1) Penetapan premis bahawa Islam adalah agama yang salah dan tidak
betul, bersesuaian dengan teori evolusi Darwin yang menganggap
bahawa tamadun sekular barat adalah merupakan tamadun kemanusiaan
yang paling maju dan tinggi, berasaskan pendekatan yang menolak
sebarang bentuk ajaran agama (Maryam Jameelah 1971). Mengikut teori
ini, mana-mana masyarakat, khususnya masyarakat timur yang masih
mengamalkan sesuatu agama berada di dalam kelompok masyarakat
primitif, yang tertipu dengan pengajaran keagamaan. Bahkan mereka
menganggap bahawa penderitaan manusia adalah berpunca daripada
kelemahan manusia yang tertipu dengan berpegang kepada kepercayaan
keagamaan (Idris Zakaria 1999). Berasaskan teori evolusi ini, kajian
terhadap Islam perlu didahulukan dengan pelbagai hipotesis yang negatif
tentang ajaran Islam yang kemudiannya bakal dibuktikan kesalahannya
dengan pelbagai fakta yang difikirkan patut. Antara hipotesis yang sering
digunakan adalah keyakinan bahawa Rasulullah adalah manusia biasa
dan bukannya seorang pesuruh Allah (D.S. Margoliouth 1975) yang
amat hina (Maxime Rodinson 1977) dan licik (John Wansbrough 1977)
dalam menjalankan dakyah agama ciptaannya (D.B. Macdonald 1917)
menggunakan al-Quran yang diciptanya sendiri (John Wansbrough 1977)
hasil peniruan yang dibuat daripada pengalaman berhubung dengan orang
Yahudi dan Kristian (Richard Bell 1926).
12
pembentangan fakta tentang sifat dan bentuk agama terbabit yang dibuat
untuk mendapat nikmat pengetahuan semata-mata (Wan Mohd Nor
1997), tetapi ia harus disertakan dengan penilaian yang rapi berasaskan
prinsip-prinsip pensejarahan Islam, apa sahaja yang berlaku di dalam
sejarah manusia pasti ada sebab musabab berkaitan dengan ketaatan dan
penderhakaan terhadap hukum Allah dan harus dijadikan sebagai iktibar
untuk kepentingan kemanusiaan (Abdul Rahman 2000).
13
Apatah lagi Islam telah disamatarafkan dengan agama budaya dunia yang
lain, yang terhasil bukannya daripada wahyu Allah, tetapi kerana faktor
budaya masyarakat setempat (Shukri Ahmad 1998). Pecahan daripada
pendekatan higher criticism yang dikenali sebagai kaedah historicisme
perlu dipakai sepenuhnya di dalam membuat penelitian ilmiah terhadap
sesuatu peristiwa sejarah umat Islam. Kaedah historicisme ini mempunyai
dua elemen yang amat negatif kerana terpengaruh dengan fahaman
sekularisme yang menganggap agama adalah sebagai fenomena yang
tidak saintifik yang perlu ditolak di dalam sesuatu perkiraan akademik.
Melalui kaedah ini, dua perkara penting telah ditetapkan;
14
15
hasil tulisannya dalam bidang sastera Melayu telah dikritik hebat oleh
pakar dalam bidang pengajian Melayu.
16
Mengikut Mohd Kamil Abd Majid dan Ruzman Mohd Noor lagi, sikap
menolak hadis yang diamalkan oleh Kassim Ahmad ini timbul kerana kejahilannya
tentang world-view Islam dan ketidakmampuannya memahami bahasa Arab,
sehingga mendorongnya terpengaruh dengan karya berbahasa Inggeris yang
dihasilkan oleh orientalis barat. Mohd Kamil Abd Majid (Mohd Kamil 2011)
dan beberapa orang sarjana lain telah melakukan proses dekonstruksi iaitu usaha
mengkaji asal usul pemikiran yang menghasilkan idealisme Globalisasi (Mohd
Hazim 2005). Globalisasi bukanlah fenomena baru, ia pernah berlaku di dalam
sejarah manusia sejagat (Abdul Rahman Embong 2000). Pertamanya globalisasi
timbul dengan perkembangan perdagangan secara berhemah dan penyebaran
agama Islam di Alam Melayu daripada tanah Arab dan kawasan Indo-Pakistan.
Impak positifnya boleh dilihat apabila masyarakat Melayu menerima Islam dan
membangunkan tamadun material dan intelektual yang cukup tinggi (Osman Bakar
2003). Globalisasi gelombang kedua berlaku dengan kedatangan pelbagai kuasa
penjajah barat yang bersifat menindas (contohnya pihak barat membahagikan
dunia kepada dunia dan kawasan tanah jajahan, wujudnya perniagaan hamba,
rosaknya demografi penduduk peribumi dengan datangnya bangsa imigran asing
dan lahirnya ilmu orientalis yang sebar idea kelemahan bangsa dijajah yang
kekal sehingga pada masa sekarang) (Abdul Rahman Embong 2005).
17
bagaimana keilmuan asas Islam yang berasaskan kepada ilmu Tafsir Al-
Quran masih lagi dipegang dan diamalkan secara kuat oleh masyarakat
di rantau ini (Peter Riddel 2001).
5) Kajian yang dijalankan oleh John Esposito, Von Der Mehden dan William
Roff tentang perkembangan pemikiran politik, kesedaran kebangkitan
dan intelektual Islam di Malaysia, dalam bentuk yang agak mendalam
dan mengambil kira kesemua faktor-faktor yang berkaitan.
KESIMPULAN
18
bakal diperoleh oleh ummah Islam semasa. Memandangkan disiplin ini telah
menjadi medium utama untuk mengkaji dan menjawab segala kekeliruan yang
ditimbulkan oleh genre orientalisme barat, momentum popularitinya telah mula
disedari kalangan akademia sedunia, khususnya oleh intelektual Islam.. Ianya dapat
dijadikan sebagai platform untuk mempelajari kekuatan dan kelemahan kognitif
yang dimiliki oleh masyarakat barat. Berhadapan dengan persoalan ini, APIUM
memang mempunyai pendekatan yang tersendiri terhadap genre orientalisme
dan occidentalisme. Setakat yang telah diperincikan dalam kajian ini, ternyata
pendekatan APIUM ini bersifat responsif, selektif dan proaktif. Ketiga-tiga
sifat ini seperti mana dinyatakan oleh pemikir Islam semasa, merupakan sifat
intelektual yang sangat diperlukan bagi mengisi keperluan pengisian keilmuan
ummah Islam. Hanya dengan ilmu sahaja semua permasalahan ummah Islam
dapat diselesaikan serta bakal meraih keberkatan dan keredhaan Allah.
RUJUKAN
A. Wright dan T.H. Reid. 1912. The Malay Peninsula. London: t.pt.
Abdul Rahman Abdullah. 1994. Pengantar Ilmu Sejarah. Kuala Lumpur: t.pt.
Abdul Rahman Embong. 2000. Wacana Globalisasi. Dlm. Noraini Othman dan
Sumit Mandal (ed.). Malaysia Menangani Globalisasi: Peserta Atau
Mangsa. Bangi: Penerbit UKM.
Abu Bakar. 1993. Pandangan Dunia, Ideologi Dan Kesarjanaan Islam, Proses
Sejarah Dan Rekonstruksi Realiti Sosial. Dlm. Tinta Kenangan, Sumbangan
Sempena Persaraan Dan Perlantikan Naib Canselor, Profesor Datuk
Mohd Taib Osman. Kuala Lumpur: t.pt.
Adian Husaini. 2006. Hegemoni Kristian Barat Dalam Studi Islam Diperguruan
Tinggi. Jakarta: Gema Insan.
Achmad Minhaji. 2000. Orientalismee Dalam Bidang Hokum Islam. Dlm. Amin
Abdullah (ed.). Mencari Islam: Studi Islam Dengan Berbagai Pendekatan.
Yogyakarta: Tiara Wacana.
19
Ahmad Faisal Bin Abdul Hamid. 2011. Merekonstruksi Sejarah Islam Di Alam
Melayu: Analisis Occidentalisme. Dlm. World Congress For Islamic
History And Civilization (WOCIHAC 2011), anjuran Jabatan Sejarah
dan Tamadun Islam di Balai Ilmu Akademi Pengajian Islam, Universiti
Malaya pada 10-11 Oktober 2011.
Ahmad Ghorab. 1995. Subverting Islam: The Role of Orientalist Centres. Kuala
Lumpur: Open Press Publication.
Anuar Ramli. 2002. Asas Hukum Dalam Budaya: Kajian Terhadap Beberapa
Aspek Hubungan Social Dalam Kebudayaan Malaysia. Disertasi sarjana
Akademi Pengajian Islam Universiti Malaya dan Mohd Fauzi bin
Audzir. 2002. Uruf Tempatan Di Negeri Kedah Dan Kesannya Terhadap
Perubahan Hukum: Satu Analisis, Disertasi sarjana Akademi Pengajian
Islam Universiti Malaya.
D.S. Margoliouth (1975), Mohammed and the rise of Islam, New York: t.pt.
Faizal Ismail. 1997. Studi Islam Di Barat, Fenomena Menarik. Dlm. Yudian
W. Asmin (ed.). Pengalaman Belajar Islam Di Kanada. Yogyakarta:
Titian Ilahi Press.
20
Friedrich Meinecke. 1956. Historicism and its problems. Dlm. The Varieties
of History. New York: t.p.
Hairudin Harun. 2004. Daripada Sains Yunani Kepada Sains Islam: Peranan
Dan Proses Penyerapan Sains Asing Dalam Pembentukan Sains Islam
Klasikal. Kuala Lumpur: Penerbit UM.
Idris Zakaria. 1999. Intelek Eropah dan penentangan terhadap agama. Dlm.
al-Maw’izah. 7.
IIyas Ba Yunus. 1989. Sosiologi Dan Realiti Sosial Umat Islam. Dlm. I.R.
Faruqi (ed.). Sains Sosial Dan Sains Tulen. Kuala Lumpur: Dewam
Bahasa dan Pustaka.
Luthfi Assyaukanie. 2007. Islam Benar versus Islam Salah, Kata Kita. Indonesia:
t.pt.
21
Maxime Rodinson. 1974). The Western Image and The Western Studies of
Islam. Dlm. The Legacy of Islam. London: Oxford Press.
Mohd Azhar Abd Hamid. 2001. Hadiah Novel Dan Kreativiti Sains. Skudai:
Penerbit UTM.
Mohd Azhar Abd Hamid. 2001. Pengenalan Pemikiran Kritis Dan Kreatif.
Skudai: Penerbit UTM.
Mohd Kamil Abd Majid. 2011. Globalisasi dan Impaknya Terhadap IPT Aliran
Islam Di Malaysia: Analisis Sejarah. Dlm. World Congress For Islamic
History And Civilization (WOCIHAC 2011) anjuran Jabatan Sejarah dan
Tamadun Islam di Akademi Pengajian Islam, Universiti Malaya, pada
10-11 Oktober 2011.
22
Nabia Abbot. 1967. Studies in Arabic Literary Papyri, vo. 11, Quranic Commentary
and Tradition. Chicago: The University of Chicago press.
Osman Bakar. 2003. Globalisasi dan Peradaban. Dlm. A. Aziz Deraman (ed.).
Globalisasi Dalam Peradaban Di Malaysia. Kuala Lumpur: Dewan
Bahasa dan Pustaka.
Peter Riddel. 2001. Islam And The Malay-Indonesian World. Singapore: Oxford
University press.
Rahimin Affandi Abd Rahim. 2007. Etika Kepimpinan Islam Dan Isu Pembangunan
Di Malaysia: Satu Analisis. Dlm. Prosiding Seminar Kepimpinan Islam
Peringkat Antarabangsa, anjuran APIUM, pada 10-11 Julai 2007.
Rahimin Affandi Abd Rahim. 1997. The Reformation of The Islamic Educational
System: An Analysis of The Reformist’s Point Of View. Dlm. Muslim
Educational Quarterly. 14(3).
23
Richard Bell. 1926. The origin of Islam and its Christian enviroment, London:
t.p.
Ruzman Mohd Nor. 2011. Peranan Ilmu Dan Teknologi Semasa Dalam Perkembangan
Pengajian Islam: Satu Analisis. Seminar Wahyu Asas Tamadun: Quran
Sumber Warisan, Pencetus Inovasi. Fakulti Pengajian Quran Sunnah,
Dewan Kuliah Utama, USIM pada 21-22 September 2011.
Ruzman Mohd Nor. et.al. 2010. Pemodenan Dan Kesejahteraan Manusia Dari
Perspektif Orientalisme. Seminar Serantau Islam dan Kesejahteraan Sejagat,
Fakulti Usuluddin, UNISSA, Brunei pada 24-25 Februari 2010.
Shukri Ahmad. 1998. Agama dan Masyarakat. Dlm. Pengenalan kepada Sains
Sosial. Kuala Lumpur: t.pt.
Skeat, W.W. 1967. Malay Magic: Being An Introduction To The Folklore And
Popular Religion In The Malay Peninsula. New York: t.pt.
T.S. Raffles. 1830. Memoir of The Life And Public Services of Sir Stamford
Raffles. 1. London: t.pt.
Virginia Matheson dan M.B. Hooker. 1988. Jawi Literature in Patani: The
Maintenance of An Islamic Tradition. JMBRAS. 61(1).
W. C. Smith. 1974. History of Religions: Whiter and Why?. Dlm. Mircea Eliade
dan J. M. Kitagawa (ed.). The History of Religions: Essays in Methodology.
Chicago & London: The University of Chicago Press.
Wan Mohd. Nor Wan Daud. 1997. Penjelasan Budaya Ilmu. Kuala Lumpur: DBP.
24
25
1
Fakulti Undang-undang, Universiti Teknologi MARA, 02600 Arau, Perlis,
Malaysia
ABSTRAK
Konflik bidang kuasa mahkamah antara Mahkamah Syariah dan Sivil dalam sistem
perundangan negara bukan merupakan isu yang baru diketengahkan. Telah banyak
perdebatan dan pengkajian yang dibuat oleh para penyelidik bagi membincangkan
serta merungkai permasalahan ini. Walau bagaimanapun, skop penulisan artikel
ini bukan untuk mengupas isu yang sama, tetapi bertujuan untuk membincangkan
tentang isu bidang kuasa Mahkamah Syariah dalam perkara berkaitan hartanah
orang Islam yang diberikan oleh Kanun Tanah Negara 1965. Ia juga bertujuan
untuk memberi pendedahan tentang pemakaian undang-undang Islam dalam sistem
perundangan tanah di Malaysia. Oleh yang demikian, penulis berpendapat bahawa,
usaha yang berterusan dari semua pihak terutama penggubal undang-undang, para
hakim serta pengamal undang-undang adalah amat perlu bagi meneruskan misi
murni ke arah meningkatkan tahap pemakaian undang-undang dalam pelbagai
bidang serta mengangkat taraf Mahkamah Syariah.
ABSTRACT
Conflict of jurisdiction between the Syariah and Civil Courts in the Malaysian legal
system is not a new issue to be discussed. This issue has been extensively debated
and studied by the researchers in order to find a solution. However, the scope of
this article is not to examine the same issue, but is aimed to discuss the jurisdiction
conferred to the Syariah Court in matters relating to real estate of Muslim by the
National Land Code 1965. It also seeks to demonstrate the application of Islamic
law in the Malaysian land law. As such, the writer opines that continuous effort from
Corresponding author: Rusnadewi Abdul Rashid, Fakulti Undang-undang, Universiti Teknologi MARA, 02600 Arau, Perlis, Malaysia, E-mail: rusnadewi@perlis.uitm.
edu.my
27
all parties especially the lawmakers, judges as well as practitioners are necessary
to ensure the success of this mission.
PENGENALAN
Jika dilihat dari mata kasar, kebanyakan urus niaga di bawah Kanun Tanah Negara
tidak bercanggah dengan undang-undang Islam (kecuali dalam perkara-perkara
tertentu seperti yang terdapat di bawah urus niaga gadaian yang melibatkan riba’).
Sepertimana yang disuarakan oleh Abdul Aziz Bari (1997), sesuatu perkara yang
tidak bertentangan dengan Islam boleh diterima pakai jika ia mendatangkan faedah
dan manfaat. Pendapat ini dapat dilihat dari kenyataan yang dibuat oleh penulis
tersebut dalam kertas kerja beliau yang bertajuk ‘Land Law from Islamic and
Traditional Perspective’ seperti berikut:
From the strict legal point of view, what is often seen as ‘unislamic’ may, it is
submitted, be acceptable to Islam as the religion itself seems to be accommodative
enough as long as the practice concerned conforms to the spirit and dictates of
Islam. As a matter of principle, as one scholar has put it, ‘everything that is not
prohibited is permissible’ and that ‘the door is wide open for the adoption of
anything useful, of whatever origin, so long as it does not go against the texts of
Quran and Sunnah’.
Undang-undang Islam
Dari sudut sejarah, undang-undang yang terpakai di Tanah Melayu iaitu undang-
undang asas atau undang-undang negeri (law of the land) sebelum kedatangan
penjajah adalah undang-undang Islam. Ini telah terbukti di dalam kes Ramah v
Laton [1927] 6 FMSLR 128, di mana majoriti Mahkamah Agong memutuskan
bahawa Undang-undang Islam bukan merupakan undang-undang asing di negeri-
negeri Melayu akan tetapi ia adalah undang-undang tempatan dan undang-undang
tempatan adalah perkara yang sepatutnya diberikan pengiktirafan kehakiman oleh
28
mahkamah. Selain itu, adat Melayu juga diserap masuk sebagai sebahagian daripada
undang-undang yang dipakai. Mengikut Ahmad Ibrahim (1997), sebahagian daripada
kumpulan undang-undang Melayu lama adalah seperti Undang-undang Melaka dan
Undang-undang Johor. Undang-undang Johor adalah satu undang-undang Melayu
lama yang diadaptasikan daripada undang-undang zaman pemerintahan Turki yang
diberi nama Majallat Al-Ahkam dan diperkenalkan pada sekitar awal abad yang kedua
puluh. Undang-undang ini telah diterjemahkan ke dalam Bahasa Melayu dan diiktiraf
sebagai undang-undang yang harus dipakai di Mahkamah-mahkamah Syariah di
Johor pada tahun 1914. Walau bagaimanapun, selepas kedatangan British ke Tanah
Melayu, mereka telah melebarkan pengaruh mereka di semua negeri-negeri Melayu
dan telah berjaya menukar sistem perundangan sedia ada dengan memperkenalkan
common law and equity. Selaras itu, mereka telah membawa masuk undang-undang
yang telah mereka gubal di negara-negara jajahan mereka seperti undang-undang
kontrak dari India ke Tanah Melayu. Selain daripada itu, terdapat juga undang-undang
yang diadaptasikan daripada undang-undang negara lain seperti undang-undang tanah
yang berkonsepkan ‘Torrens System’ yang berasal dari Australia. Kesannya, dengan
tersebarnya undang-undang tersebut ke Tanah Melayu, maka Undang-undang Islam
yang diamalkan dan diguna pakai sejak sekian lama telah mula diketepikan dan
aplikasinya hanya terhad dalam kes-kes tertentu sahaja seperti dalam undang-undang
keluarga Islam. Setelah itu, undang-undang Inggeris mula menapak kukuh di tanah
Melayu dan telah menggantikan tempat undang-undang Islam.
Mahkamah Syariah
29
Secara sedar ataupun tidak, undang-undang Islam sememangnya wujud dan telah
diserap masuk ke dalam peruntukan Kanun Tanah Negara 1965. Mengikut kronologi
peredaran masa, terdapat beberapa sumber undang-undang yang menjadi asas
kepada undang-undang tanah di Malaysia iaitu undang-undang adat, undang-undang
Islam, undang-undang Inggeris, Kanun Tanah Negara (teras utama sistem Torrens)
dan beberapa undang-undang bertulis yang lain (Salleh Buang 2003). Oleh yang
demikian, berdasarkan kepada fakta ini, prinsip pemakaian undang-undang Islam
30
telah diiktiraf sebagai satu asas ke dalam sistem tanah negara dan perlu diberi
peluang untuk mendapat pelaksanaan yang sewajarnya.
31
Pemakaian undang-undang Islam dalam Kanun Tanah Negara bagi isu untuk
memberikan hak seseorang terhadap harta miliknya (sepertimana yang menjadi
salah satu asas kepada prinsip syariah iaitu untuk melindungi harta seseorang)
di dalam kes ini adalah satu langkah yang wajar kerana ia melibatkan hukum
Islam yang perlu dipatuhi. Walaupun forum yang mendengar dan membicarakan
kes ini bukan Mahkamah Syariah, namun ia patut dipuji kerana Mahkamah Sivil
telah menggunakan kuasa dan bidang kuasa yang diberikan kepadanya bagi tujuan
mengangkat undang-undang Islam.
32
Aplikasi seksyen ini telah dipakai dengan agak meluas oleh hakim Mahkamah
Syariah yang mendengar pertikaian. Hakikat ini digambarkan di dalam keputusan
yang telah dibuat di dalam beberapa kes iaitu seperti Salmiah binti Che Hat lwn
Zakaria bin Hashim (JH, Jld 14 Bhg 1 & 2, 2001, hlm. 79-87); Ibrahim bin Haji
Abu Bakar lwn Mohd Seh bin Mohd Ali dan Abdul Razak bin Mohamad (JH, Jld
XVI Bhg II, 1424H, Dis 2003, hlm. 189); serta Poolimahee Rajeswary @ Fatimah
binti Baba lwn Meah binti Hussain (JH, Jld XIX/I, Bhg I, 1426H, Feb 2005, hlm.
164-170).
33
Application of Islamic law in Civil Court may also create problem of proper
interpretation of Islamic law. In the absence of any expert on Islamic law
on the Bench, there appears to be the problem of identifying relevant
principles of Islamic law and applying such principles… Civil court judges
would unavoidably expand hukum syarak based on civil cases and statutory
provision. No reference would be made to the authoritative sources of Islamic
law.
Di samping itu, perkara ini juga pernah diakui oleh hakim Mahkamah Sivil di
dalam kes Re Dato Bentara Luar Decd. [1982] 2MLJ 264 dalam kenyataan beliau
seperti berikut:
Justeru itu, Mahkamah Syariah perlu diberi kuasa untuk mendengar dan memutuskan
perkara-perkara berkaitan tanah di bawah Kanun Tanah Negara yang melibatkan
pengurusan tanah menurut hukum Islam seperti hibah, wasiat, wakaf, pusaka dan
harta sepencarian. Kuasa inilah yang telah dimanifestasikan dalam seksyen 421(A)
Kanun Tanah Negara.
KESIMPULAN
34
RUJUKAN
Abdul Aziz Bari. 1997. Land Law from Islamic and Traditional Perspective. Kertas
Kerja National Conference on Land - Emerging Issues and Challenges.
Anjuran Consumer Association of Penang (CAP), RECSAM. Pulau Pinang,
12-15 Disember.
C.R Tyser, D.G. Demetriades. 2003. The Mejelle (English Translation of Majallah
el-Ahka-m-I-cAdliya-). Kuala Lumpur: The Other Press.
Farid Sufian Shuaib, Tajul Aris Bustami & Mohd Hisham Mohd Kamal. 2001.
Administration of Islamic Law in Malaysia. Kuala Lumpur: Malayan Law
Journal, hlm. 81.
Mohd Al Adib bin Samuri. 2006. Bidang Kuasa Membicara Bagi Kes Berkaitan
Wakaf dan Harta Pusaka di Mahkamah Sivil: Analisis Kes Selepas Pindaan
Perkara 121(1A), Perlembagaan Persekutuan. Dlm. Zamzuri Zakaria, Siti
Zalikhah Md Nor, Mat Noor Mat Zain, Mohd Zamro Muda, Md. Yazid
Ahmad, Mohammad Zaini Yahaya (pnyt.). Prosiding Seminar Kebangsaan
Pengurusan Harta Dalam Islam.
Narizan Abdul Rahman. 2006. Bidang Kuasa Mahkmah dan Konflik Perundangan.
Dlm. Ahmad Hidayat Buang (pnyt.). Mahkamah Syariah di Malaysia:
Pencapaian dan Cabaran Alaf Baru, hlm. 47-69. Kuala Lumpur: Penerbit
UM.
R.H Hickling dan Wu Min Aun. 1995. Conflict of Laws in Malaysia. Singapura:
Butterworths Asia.
Salleh Buang. 2003. Kanun Tanah Negara 1965 Dan Pelbagai Undang-undang
Berkaitan Tanah : Satu Tinjauan. Kertas Kerja Seminar Pentadbiran dan
Perundangan Tanah Semenanjung Malaysia Untuk Pegawai Daerah/
Pentadbir Tanah Semenanjung Malaysia. Anjuran INSTUN. Century
Mahkota Hotel Melaka, 15 & 16 Disember.
35
Sihombing, Judith. 1992. The National Land Code, A Commentary. 2nd Edition.
Kuala Lumpur: Malayan Law Journal.
Tajul Aris Ahmad Bustami, Mohd. Hisham Mohd. Kamal & Farid Sufian, 2005.
Menyusuri Kesan Pindaan Perlembagaan. Kuala Lumpur: DBP.
36
1
NORFARIZA MOHD RADZI
1
HUSAINA BANU KENAYATHULLA
1
SAEDAH SIRAJ
2
GARY C. CROW
3
FAISOL ELHAM
1
Fakulti Pendidikan, Universiti Malaya, 50603, Kuala Lumpur, Malaysia
2
Indiana University, USA
3
Kolej Perniagaan, Universiti Utara Malaysia, Sintok, Kedah, Malaysia
ABSTRAK
ABSTRACT
Correspoding author: Muhammad Faizal A. Ghani, Fakulti Pendidikan, Universiti Malaya, 50603, Kuala Lumpur, Malaysia, E-mail: mdfaizal@um.edu.my
37
its own unique perspective that began centuries ago. Currently, efforts to
develop knowledge have mainly taken place in Western societies rather than
in Muslim communities, for instance in the matter of professional learning
communities. Therefore, this article aims to discuss the practice of learning
from the Islamic perspective.
PENGENALAN
38
“Dan tidaklah betul dan elok orang yang beriman keluar semuanya
pergi berperang. Oleh itu, hendaklah keluar sebahagian sahaja
dari setiap puak antara mereka supaya orang (yang tinggal) itu
mempelajari secara mendalam ilmu yang dituntut di dalam agama
supaya mereka dapat mengajar kaumnya yang keluar berjuang
apabila orang itu kembali kepada mereka. Semoga mereka dapat
berjaga-jaga dari melakukan larangan Allah”.
“Orang Timur pada masa Ibn Khaldun jauh lebih maju daripada
orang Barat. Hal ini disebabkan adanya pendidikan dan aktiviti
ilmiah yang diuruskan dalam semangat kerjasama. Disebabkan
itu orang Barat pergi (rihlat) ke Timur untuk menuntut ilmu
pengetahuan”.
39
Dalam memberikan pengertian yang lebih jelas mengenai KPP, Hord (1997)
menggambarkannya sebagai sebuah sekolah yang melibatkan profesional sekolah
(iaitu pentadbir dan guru) dalam mencari ilmu dan berkongsi pembelajaran secara
berterusan untuk meningkatkan pencapaian murid dan mengamalkan ilmu yang
dipelajari mereka. Tambah Hord (1997) lagi, sesebuah sekolah yang mengamalkan
KPP memiliki ciri-ciri seperti mana berikut iaitu (a) mempunyai kepimpinan
distribusi dan menyokong, (b) perkongsian visi dan misi, (c) pembelajaran
secara kolektif dan mengamalkan pembelajaran tersebut, (d) persekitaran yang
menyokong, dan (e) perkongsian amalan peribadi.
Menurut Eaker, DuFour dan DuFour (2002) pula, KPP adalah satu
proses membina kapasiti dalam kalangan profesional sekolah bagi menghadapi
cabaran berkaitan peningkatan pembelajaran murid. Usaha tersebut dilaksanakan
menerusi penyediaan persekitaran pembelajaran dalam kalangan staf sekolah
secara berterusan. Selanjutnya, Fleming (2001) menyatakan KPP merupakan
satu aktiviti yang melibatkan pentadbir dan guru sekolah dalam mengumpulkan
maklumat, membuat keputusan dan melaksanakan keputusan tersebut. Mereka
aktif dengan aktiviti pembelajaran dan bersedia untuk menerima idea baru.
41
42
43
Di samping itu juga, orang berilmu diberikan pujian dan dipandang mulia di sisi
Islam. Pandangan tersebut disebutkan dalam Al Quran seperti mana berikut dalam
Al Quran dan Terjemahnya karangan Soenarjo, Hasbi Ashshiddiqi, Bustami A.
Gani, Muchtar Jahya, Toha Yahya, Mukti Ali, Kamal Muchtar, Ghazali Thaib,
Musaddad, Ali Maksum & Busjaini Madjidi (1971).
(a) Surah Az-Zumar, ayat 9 yang bermaksud, “katakanlah, adakah sama
orang yang berilmu dengan orang yang tidak berilmu’;
(b) Surah Al Baqarah, ayat 269 yang bermaksud, “Allah memberikan hikmah
(ilmu pengetahuan) kepada sesiapa yang dikehendaki-Nya dan orang
yang diberikan ilmu atau pengetahuan bererti ia telah diberikan
kebaikan yang banyak”; dan
(c) Surah Al Faatir, ayat 28 yang bermaksud, “hanya orang yang takut
kepada Allah ialah orang yang berilmu”.
Konsep ilmu dalam Islam merujuk kepada pemilik hakiki terhadap ilmu adalah
Allah S.W.T. Manakala, manusia merupakan penerima ilmu dalam jumlah yang
sedikit. Namun, ilmu yang sedikit sangat bermakna di sisi Allah sekiranya
seseorang individu mengamalkan ilmu tersebut sehingga membawa kepada
tahap ketaqwaan yang tinggi. Untuk mencapai hasrat tersebut, ilmu perlu
dipelajari dan dikembangkan berdasarkan tauhid dan disertakan integrasi iman,
kemanfaatan ilmu, amalan yang soleh dan akhlak yang mulia (Mohd. Kamal
Hassan 1998).
Justeru, semua pancaindera zahir dan batin yang dijadikan oleh Allah
adalah bermatlamatkan pencarian ilmu yang benar. Lantaran itu manusia yang
tidak menggunakan pancaindera tersebut untuk mendapatkan ilmu sebenar akan
dikutuk oleh Allah. Hal tersebut difirmankan oleh Allah S.W.T dalam surah
Al-A”raf, ayat 179, seperti mana terjemahan berikut.
44
Ringkasnya, konsep ilmu dalam Islam adalah Allah sebagai pemilik hakiki
segala ilmu dan manusia merupakan penyampai kepada ilmu tersebut dengan
kuantiti penerimaan ilmu yang sedikit.
Terdapat banyak suruhan berbentuk firman Allah dan hadis Rasulullah mengenai
kewajipan menuntut ilmu. Islam menghendaki golongan lelaki mahupun wanita
untuk menuntut ilmu agar mereka menjadi umat yang proaktif serta jauh
daripada kejahilan. Misalnya, sabdaan Rasulullah daripada riwayat Anas bin
Malik maksudnya, “menuntut ilmu adalah satu fardu yang wajib bagi setiap
orang Islam”. Begitu juga dengan sabda Rasulullah yang diriwayatkan oleh Ibnu
Abdulbari yang bermaksud, “menuntut ilmu adalah fardhu bagi setiap muslim,
baik laki-laki maupun perempuan”.
Berdasarkan firman Allah dan hadis di atas, Islam amat menuntut umatnya
untuk menuntut ilmu khususnya firman Allah dalam surah Al-Ashr. Allah telah
bersumpah dengan masa atau waktu yang di dalamnya terjadi peristiwa yang
baik mahupun buruk. Dalam hal ini, Allah telah bersumpah bahawa setiap
manusia sama ada beragama Islam mahupun tidak beragama Islam pasti akan
mengalami kerugian kecuali yang memiliki empat sifat berikut iaitu iman, amal
soleh, saling menasihati untuk kebenaran dan saling menasihati untuk kesabaran
(Syaikh Muhammad Shalih al Utsaimin 1998). Dalam membincangkan secara
lanjut mengenai hukum menuntut ilmu, Amir A. Rahman (1991) dan H. Moh.
Rifai (1996) telah memperincikan tuntutan tersebut melalui contoh yang jelas
seperti mana berikut.
(a) Fardhu ‘ain yang dibahagikan kepada empat bahagian iaitu ilmu yang
berkaitan rukun iman, hukum hakam dan yang berkaitan dengan
pergaulan dan muamalah seharian. Ilmu ini wajib dipelajari oleh
mukallaf. Tuntutan tersebut bagi meluruskan ‘aqidah yang wajib
dipercayai oleh seluruh muslimin serta melaksanakan ibadat yang
difardhukan atasnya seperti solat, puasa, zakat dan haji. Di samping
itu juga, seseorang individu Muslim perlu mempelajari ilmu akhlak
untuk memelihara adab sopan santun serta ilmu berumah tangga;
dan
45
(b) Fardhu kifayah pula ialah bidang ilmu yang luas dan sering berjalan
seiring dengan perkembangan zaman. Sebahagian umat Islam diwajibkan
untuk mempelajarinya agar tidak memberikan kesan buruk kepada
masyarakat Islam yang lain. Dengan kata lain, Islam mewajibkan
umatnya untuk menuntut ilmu dunia yang berupaya memberikan
manfaat dalam kehidupan mereka di dunia serta selaras dengan
tuntutan agama (Mohd. Kamal Hassan 1998). Implikasinya, mereka
tidak akan ketinggalan dengan arus perkembangan ilmu pengetahuan
yang dapat membawa kemajuan (Abd al-Rahman 2004).
Untuk gambaran yang lebih jelas telah diutarakan beberapa pandangan ulama
sepertimana tercatat kitab lama Islam.
(a) Ibnu Utsaimin telah menjelaskan, “menuntut ilmu syariat adalah fardhu
kifayah jika sebahagian kelompok masyarakat telah melakukannya.
Dengan kata lain, kelompok masyarakat yang lain hukumnya sunat…
Namun, hukum bertukar menjadi fardu ain ke atas seseorang individu
sekiranya beliau ingin mengetahui kaedah melakukankan ibadat dan
muamalat” (Muhammad Shalih Al Utsaimin 1991);
(b) Menurut Imam Ahmad (Rahimahullah) ilmu yang wajib dituntut oleh
seseorang individu Islam adalah bertujuan menegakkan agamanya. Lalu,
Imam Ahmad ditanya, “adakah seluruh ilmu bertujuan menegakkan
agama?”. Beliau menjawab, ilmu yang wajib atas dirinya maka wajib
ia menuntutnya”. Beliau ditanya lagi, “apakah misalannya?” Jawab
Imam Ahmad, “ilmu yang menghindarinya daripada jahil dalam urusan
solatnya, puasanya dan yang berkaitan dengan rukun iman dan Islam”
(Amir A. Rahman 1991; Syaikh Muhammad At-Tamimi 1998);
46
Islam merupakan agama fitrah yang menepati keperluan dan naluri hidup
manusia. Kepentingan ilmu dalam Islam tidak dapat disangkal kerana tanpa
ilmu manusia tidak berupaya melakukan sebarang aktiviti kerana ilmu dijadikan
asas panduan pelaksanaannya. Namun, berdasarkan perspektif Islam, dengan
ilmu pengetahuan manusia berupaya mengenal kewujudan Allah yang membawa
mereka kepada tahap keimanan dan ketakwaan yang tinggi. Misalnya, Allah
telah berfirman dalam surah Al-Fathir, ayat 28 yang bermaksud, “hanya yang
takut pada Allah itu antara hamba-Nya adalah ulama (orang yang berilmu)”.
Malah, di dalam al-Quran terdapat lebih 750 ayat menggalakkan masyarakat
Islam supaya belajar, memuhasabah dan menggunakan akal dengan cekap dan
berkesan bagi mencari kebenaran yang sebenar (Ahmad Yahya 2009).
47
Antara tokoh ulama tersebut ialah Ibnu Rusd yang terkenal dalam bidang
Astronomi. Beliau telah banyak membahas secara sistematik mengenai Geografi,
Matematik dan Astronomi di samping mengemukakan teori ahli astronomi
Arab, Yunani dan India. Amir A. Rahman (1991) menyatakan Ibnu Rusd juga
dikenali sebagai seorang ulama bernama Muslim al-Farghani yang berasal dari
Farghana, Uzbekistan. Beliau telah mengarang sebuah buku bertajuk al-Kamil
fi al-Asturlab yang kemudian diterjemahkan dalam bahasa Latin dengan judul
Compendium. Selanjutnya, buku tersebut menjadi rujukan utama di seluruh
pelosok negara Eropah (Mohd Radzali Masrun 2004).
49
Di dalam bidang Kimia pula, lahir seorang tokoh ulama bernama Jabir
ibnu Hayyan al Kufi (Geber). Beberapa karya terbesarnya diterjemahkan ke
dalam bahasa Latin dan Perancis. Antaranya, Kitab Dacing, Kitab Raksa Timur
dan Kitab Kerajaan. Beliau telah memperkenalkan kepentingan menggunakan
bahan kimia seperti menyediakan keluli, mencelup kain dan kulit. Tokoh dalam
bidang Kimia lain adalah Muhammad Abu Bakar al-Razi yang lebih dikenali
sebagai pakar perubatan kimia. Beliau mencatat dengan terperinci lebih 20
alat besi dan kaca. Beliau juga merupakan pakar perubatan yang berpendapat
bahawa penyakit boleh disembuhkan melalui kilas balik kimia dalam tubuh
seseorang pesakit. Kini, amalan tersebut dilaksanakan untuk mengurangkan
sakitan penyakit barah.
50
51
Pihak kerajaan negara Islam tersebut telah berusaha untuk meningkatkan kualiti
pendidikan dengan melaksanakan beberapa langkah seperti memperbanyakkan
bangunan sekolah, melatih guru, mengeluarkan buku teks dan menggubal
kurikulum. Usaha tersebut menyebabkan kerajaan menjadi sumber utama kewangan
sekolah dan berupaya mengawal struktur dalam organisasi pendidikan. Dengan
kata lain, kerajaan negara Islam tersebut telah menjadikan sektor pendidikan
sebagai agenda utama mereka dalam meraih sokongan rakyat. Malah, kerajaan
semakin matang dalam menguruskan sektor pendidikan misalnya urusan
penswastaan dalam sektor pendidikan dan melantik pihak luar untuk menilai
tahap keberkesanan pendidikan.
Secara umumnya, negara Islam tersebut telah mula menjadi lebih terbuka,
masyarakat telah mula menyedari peranan mereka dalam sektor pendidikan
serta kepentingan peranan media massa untuk mempromosikan perkhidmatan
52
(iii) Tahap kapasiti guna tenaga buruh tempatan yang rendah bagi
memenuhi permintaan pasaran semasa
Walaupun negara Islam tersebut telah berusaha untuk menghasilkan tahap kapasiti
guna tenaga buruh tempatan yang tinggi sejak tahun 1990-an menerusi sistem
pendidikan yang berkualiti tetapi sumbangan mereka terhadap individu dan
masyarakat adalah rendah berbanding permintaan semasa. Hal tersebut disebabkan
kadar pertumbuhan guna tenaga terlatih tempatan adalah perlahan atau media
kerajaan telah memutarbelitkan fakta sebenar. Implikasinya, kerajaan negara
Islam tersebut khususnya negara Arab telah mengimport guna tenaga terlatih
dari luar negara. Usaha tersebut juga mengakibatkan rakyat tempatan mengalami
pengangguran khususnya mereka yang kurang berkemahiran tinggi.
Kanak-kanak mempunyai cita rasa semula jadi untuk menerokai perkara baru.
Misalnya, walaupun kanak-kanak kurang mahir untuk berjalan, mereka berazam
untuk mengetahui sesuatu perkara dengan menarik dan menolak segala benda
yang berada di persekitaran mereka (Wlodkowski, 2001). Dengan kata lain, fitrah
untuk belajar telah sedia ada dalam kandungan ibu dan diteruskan fitrah tersebut
menerusi proses pembelajaran secara formal mahupun informal di dunia.
53
Seseorang Muslim dituntut untuk mempelajari sesuatu ilmu kerana Allah. Dalam
menjelaskan kenyataan tersebut, Md Asham Ahamad (2000) menyatakan sesuatu
ilmu itu berupaya memberikan manfaat kepada diri dan masyarakat sekiranya
niat mempelajari ilmu adalah kerana Allah. Sehubungan dengan itu, warga Islam
tidak seharusnya memisahkan ilmu agama dan ilmu selain agama. Kemampuan
menguasai kedua-dua ilmu tersebut berupaya menjadikan warga Islam memiliki
kekuatan jasmani, emosi, rohani, intelek dan sosial (Ratna Roshida Abd Razak
& Muhammad Hasrul Zakariah, 2010). Selanjutnya, menjadikan warga Islam
sebagai pelopor kepada tamadun dunia (Mustafa Daud 1999).
54
Tanpa ilmu seseorang Muslim akan menjadi jahil. Selanjutnya, setelah mereka
mengetahui, mereka seharusnya mengajarkan ilmu tersebut kepada orang lain
agar orang lain mendapat manfaat daripada ilmu yang kita pelajari. Dalam hal
tersebut Rasulullah menerusi riwayat Bukhari telah bersabda dengan maksud
seperti mana berikut, “sampaikanlah dariku walaupun cuma satu ayat”. Begitu
juga dengan Imam Ahmad yang berkata, “ilmu itu tidak ada bandingannya apabila
niatnya benar. Para murid beliau bertanya, “bagaimanakah yang demikian itu?”.
Beliau menjawab, “ia berniat menghilangkan kejahilan diri dan orang lain”.
Hal di atas ditekankan dalam amalan KPP bahawa warga sekolah yang
menyertai amalan KPP seharusnya memiliki sikap berlapang dada dengan segala
pandangan dan teguran. Kenyataan tersebut disokong oleh Barth (1991) dan
Fleming (2002) bahawa kejayaan sesebuah sekolah dengan amalan KPP adalah
berkait rapat dengan sikap berlapang dada warga sekolah. Mereka, sama ada
pihak pengurusan, guru mahupun murid, saling menghormati pandangan dan
teguran yang diberikan bagi memastikan proses penambahbaikan sekolah dapat
dilaksanakan dengan cekap dan berkesan. Hakikatnya, Islam telah mengungguli
amalan di atas dengan firman Allah dalam Surah al-Hujurat, ayat 9-10.
56
Seseorang individu yang telah memiliki ilmu perlu mengamalkan ilmu tersebut.
Tuntutan tersebut disebabkan amalan adalah hasilan daripada menuntut ilmu seperti
mana sabda Rasulullah daripada riwayat Muslim, “al Qur’an itu membelamu
atau mencelakakanmu”. Manakala, Syaikh Muhammad Shalih al Utsaimin (1998)
menyatakan ilmu akan membela penuntutnya apabila ilmu tersebut diamalkan
57
58
Manakala, tuntutan ketika menuntut ilmu adalah seperti mana dijelaskan oleh
Syeikh Abdullah bin Soleh Al Fauzan alam Amir A. Rahman (1991) dengan
berkata seperti berikut, “ilmu tidaklah dituntut melainkan supaya diamalkan.
Iaitu dengan mewujudkan ilmu dalam amalan nyata, yang tampak dalam bentuk
pola fikir seseorang dan perilakunya. Terdapat nas syariat yang mewajibkan
untuk mengikuti ilmu dengan amalan dan agar akibat daripada ilmu yang
dipelajari muncul pada diri orang yang menuntut ilmu. Terdapat ancaman
yang keras terhadap orang yang tidak beramal dengan ilmunya. Begitu juga
bagi orang yang tidak memulakan perbaikan dari dirinya sendiri sebelum
memperbaiki diri orang lain. Dalil-dalil tentang hal itu sudah sangat terkenal
dan dikenali”. Selanjutnya, dalam aspek selepas menuntut ilmu, sahih Bukhari
dan Muslim meriwayatkan hadis Usamah bin Zaid seperti berikut, “aku pernah
mendengar Rasulullah bersabda, “pada hari kiamat nanti akan ada seseorang
yang didatangkan, kemudian dilemparkan ke dalam neraka. Isi perutnya terburai,
sehingga ia berputar-putar sebagaimana berputarnya keldai yang menggerakkan
penggilingan. Penghuni neraka pun berkumpul mengerumuninya. Mereka
bertanya, “wahai fulan, apakah yang terjadi pada dirimu? Bukankah dahulu
engkau memerintahkan kami untuk berbuat kebaikan dan melarang kami daripada
kemungkaran?’. Dia menjawab, ‘dahulu aku memerintahkan kalian berbuat baik
akan tetapi aku tidak mengerjakannya. Aku melarang kemungkaran sedangkan
aku sendiri melakukannya”.
Adalah menjadi kemestian bagi seseorang murid untuk mengenal pasti kebenaran
sumber ilmu yang telah diperoleh. Firman Allah dalam Surah al-Hujurat,
ayat 6, “wahai orang beriman, jika datang kepadamu orang fasik membawa
suatu berita, maka periksalah dengan teliti supaya kamu tidak menimpakan
suatu musibah kepada suatu kaum tanpa mengetahui keadaan menyebabkan
kamu menyesal atas perbuatanmu itu”. Di samping itu juga, seseorang murid
seharusnya bersabar dalam menuntut ilmu. Pengajian mereka tidak terhenti di
tengah jalan. Kisah kesabaran telah diriwayatkan dari Ibnu Abbas bahawa beliau
60
telah ditanya mengenai cara mendapatkan ilmu. Beliau menjawab, “dengan lisan
yang selalu bertanya dan hati yang selalu memahami serta badan yang tidak
pernah bosan, saya berterusan menuntut ilmu” (Syaikh Muhammad Shalih al
Utsaimin 1998).
61
Islam dilihat telah kehadapan dalam memperkenalkan beberapa ciri utama KPP
dan memiliki manfaat yang meluas bukan sahaja untuk menjaga hak manusia
malah Tuhan dan makhluk lain.
KESIMPULAN
Sesebuah tamadun yang kukuh mempunyai perkaitan dengan tahap ilmu yang
dimiliki oleh masyarakat mereka. Faktor penyumbang kepada kekukuhan tamadun
tersebut juga mempengaruhi jangka hayat sesebuah tamadun. Namun, setiap
tamadun memiliki faktor penyumbang tersendiri. Begitu juga dengan Islam yang
memiliki perspektif tersendiri dalam membangunkan tamadun mereka menerusi
budaya ilmu. Budaya ilmu tersebut menyamai komuniti pembelajaran profesional
seperti mana dilaksanakan secara berleluasa di negara barat. Misalnya dalam
aspek tiga idea utama dalam KPP iaitu memastikan murid belajar, budaya
kolaborasi dan tumpuan kepada hasilan. Malah, budaya ilmu yang dianjurkan
oleh Islam lebih menyeluruh yang melibatkan hak individu, Allah dan alam.
RUJUKAN
Azhar Mad Aros. 2004. Tamadun Islam dan tamadun Asia. Shah Alam: Penerbit
Fajar Bakti Sendirian Berhad.
Barth, R. 1991. Restructuring schools: Some questions for teachers and principals.
Phi Kappan, 73(2), 123-128.
Eaker, R., DuFour, R., & DuFour, R. 2002. Getting started: Reculturing schools
to become professional learning communities. Bloomington, IN: National
Educational Service.
64
H. Moh. Rifa’1. 1996. Fiqih Islam lengkap. Kuala Lumpur: Pustaka Jiwa.
Hadisaputra Ihsan. 1981. Anjuran untuk menuntut ilmu pengetahuan pendidikan
dan pengalamannya. Surabaya, Indonesia: Al – Ikhlas.
Al-Hanbali, Al-Hafiz Ibnu Rajab. 1991. Bayan fadhli ‘ilmissalaf ‘ala ‘Iimilkhalaf.
T.tp.: Dar Al-Basya’ir Al-Islamiah
Hassan, Mohd. Kamal. 1993. Moral and ethical issues in human resource
development: old problems and new challenges. Institut Kajian Dasar
Malaysia, Kuala Lumpur: IKD Monograph Series.
Hord, S. M. 1997. Professional learning communities: What are they and why
are they important?. Issues…about Change, 6(1), 1-8.
Khalif Muammar. 2006. Atas nama kebenaran: Tanggapan kritis terhadap wacana
Islam liberal. Kajang, Selangor: Akademi Kajian Ketamadunan.
65
Al-Mawdudi, Abu al-A’la. 1967. Islamic way of life. Delhi: Markazi Maktaba
Islami.
Mc. Laughlin, M., & Talbert, J. 2001. Professional communities and the work
of high school teaching. Chicago: The University of Chicago Press.
Md. Asham Ahamad. 2000. Kedudukan agama dalam civil society: Satu tinjauan
sejarah. Kuala Lumpur: ISTAC.
Mohd Radzali Masrun. 2004. Kebangkitan Islam: Gambaran dan sejarah dalam
tamadun dunia. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.
Mustafa Daud. 1999. Tamadun Islam. Kuala Lumpur: Utusan Publication Sdn
Bhd.
Ratna Roshida Abd Razak & Muhammad Hasrul Zakariah. 2010. Islam Hadhari:
Apa dan kenapa. Jurnal Hadhari, 3, 1-21.
Senge, P., Cambron-McCabe, N., Lucas, T., Smith, B., Dulton, J., & Kleiner,
A. 2000. Schools that learn. New York: Doubleday.
66
Syaikh Bakr Abdillah Abu Zaid. 1991. Hilyah Tholibil Ilmi. Riyadh: Daar
Ats-Tsurayya.
Syed Muhammad Dawilah al-Edrus. 1993. Epistemologi Islam: Teori ilmu dalam
al-Quran. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.
The World Bank. 2008. Mena Development Report: The road not traveled
education reform in the Middle East and North Africa. Dicapai pada 02
September 2012 di http://news.bbc.co.uk/2/shared/bsp/hi/pdfs/04_02_08_
world_bank_arab_education2.pdf
67
Umar Yusuf Abdil Barr. 2001. Jami’ Bayan Al-‘Ilmi wa Fadhlihi Jilid I. Riyadh:
Daar Ibnul Jauzi.
Wan Mohd. Nor Wan Daud. 1997. Penjelasan budaya ilmu. Kuala Lumpur:
Dewan Bahasa & Pustaka.
68
1
Institut Islam Hadhari, Universiti Kebangsaan Malaysia, 43600 UKM Bangi
Selangor, Malaysia
2
Akademi Pengajian Islam, Universiti Malaya, 50603 Kuala Lumpur,
Malaysia
ABSTRAK
Corresponding author: Muhammad Hilmi Jalil, Institut Islam Hadhari, Universiti Kebangsaan Malaysia, 43600 UKM Bangi, Selangor, Malaysia, E-mel: hilmi@ukm.
edu.my
69
ABSTRACT
This paper discuss about the importance of healthy body element, in the process
of human development according to HAMKA. This paper treats HAMKA’s ideas
related to human development from his philosophical works. The discussion
focuses on the four HAMKA’s philosophical works, entitled Tasawuf Moden,
Falsafah Hidup, Lembaga Hidup and Lembaga Budi. While to analyze the data,
this paper uses inductive method, which this paper will collect and displays
those information, in order to explain and describe the view of HAMKA, about
the importance of healthy body element, in the process of human development,
then be conclude from the obtained information. Results of the study, this
paper find that HAMKA discussed and emphasized the importance of healthy
human body, in order to develop man. HAMKA realize that a healthy body
is a first step that very important, and the basic requirement, to the perfect
human development.
PENDAHULUAN
Salah satu aspek yang penting dalam pembangunan insan adalah, sihat tubuh
badan. Oleh yang demikian, makalah ini bertujuan untuk membincangkan
tentang kepentingan unsur sihat tubuh badan dalam proses pembangunan insan,
mengikut pandangan HAMKA. Makalah ini bersifat pengolahan idea berkaitan
pembangunan insan daripada karya-karya falsafah beliau.
METODOLOGI
71
Nama sebenar HAMKA adalah Abdul Malek bin Karim Amrullah, gelaran
HAMKA adalah akronim atau singkatan daripada gabungan di antara pangkat
orang yang telah menunaikan haji dan nama penuh HAMKA iaitu Haji Abdul
Malek bin Karim Amrullah dan terbinalah nama HAMKA (HAMKA 2009b).
72
berdikari dan jauh daripada ayah dan ibunya. Di Parabek juga, HAMKA belajar
ilmu-ilmu agama Islam dan ilmu berdikari mengurus diri, dalam kehidupan
harian tanpa ayah dan ibu, seperti berbelanja di pasar, memasak, membasuh
baju dan sebagainya (HAMKA 2009b).
73
∩∈∉∪βρ‰7èu‹9āω)}§ΡM}$#uρg:$#M)n=yz$tΒuρ
t$#āω)∩∈∪t≈y™Ÿ≅x™r&≈tΡŠyŠu‘ΟO∩⊆∪Οƒθ)s?|¡mr&’ûz≈|¡ΣM}$#$uΖ)n=y{‰s)s9
∩∉∪βθΨÿxΕxî_r&Ογn=sùM≈ys=≈Á9$#(#θ=Ηxåuρ(#θΖtΒ#u
Seperti mana yang dijelaskan di atas, salah satu aspek yang terlibat dalam
usaha pembangunan insan adalah, keperluan memastikan diri manusia berada
dalam keadaan yang sihat. Kesihatan badan manusia yang baik memungkinkan
seseorang itu mampu untuk membangunkan dirinya sendiri, sebaliknya, badan
yang tidak sihat akan menyukarkan lagi usaha pembangunan insan terhadap
diri seseorang.
76
Memiliki tubuh badan yang sihat menjadi keperluan bagi setiap manusia.
Kesihatan badan perlu dipelihara dan diperbaiki sepanjang hayat. Stella Van
Petten Henderson (1947) menjelaskan, secara tabiinya bagi memastikan
kesihatan tubuh badan manusia berada dalam keadaan baik, seseorang itu perlu
memiliki tiga keperluan material iaitu makanan, pakaian dan tempat tinggal.
Tiga keperluan material ini merupakan keperluan asas kepada kesihatan fizikal
badan manusia.
77
Begitu juga apabila bahagian jasmani seseorang ditimpa sakit dan tidak sihat
seperti demam, lemah jantung dan sebagainya, maka bahagian rohaninya akan
terkesan, seperti berubah daya fikiran dari tajam kepada tumpul atau dari kuat
daya fikiran kepada lemah. Hal ini diungkapkan oleh beliau (2007a):
Ilmu menjadi syarat utama yang perlu dimiliki oleh manusia, bagi
memastikan kesihatan badan manusia sentiasa sihat, sama ada di bahagian
jasmani dan bahagian rohani. Ini kerana, ilmu merupakan sumber maklumat,
bagi membolehkan manusia memikir cara menjaga kesihatan badan. Tanpa
ilmu, kemampuan berfikir untuk kesihatan badan tidak boleh berlaku. Dengan
adanya ilmu, manusia sepatutnya mampu untuk membuat pertimbangan di
antara perkara baik dan buruk serta benar dan salah. Bagi kesihatan jasmani,
ilmu akan membenarkan manusia untuk berfikir bagaimana cara untuk sentiasa
memastikan badan manusia sentiasa sihat dan tidak berpenyakit. Begitu juga
dengan kesihatan rohani, ilmu memainkan peranan untuk sentiasa memastikan
rohani manusia sentiasa sihat (HAMKA 2008; 2007a).
Kesihatan rohani memiliki taraf yang lebih tinggi berbanding taraf jasmani.
Kenyataan ini dikuatkan oleh HAMKA (2007a) dengan hujah bahawa bahagian
jasmani ini hanya akan wujud dalam bentuk jasad manusia selagi mana manusia
hidup di dunia. Apabila manusia telah mati maka bahagian jasmani badan sudah
tidak lagi mampu untuk bergerak dan akan kaku. Malahan jasad manusia akan
reput dan hancur lebur, seterusnya bertukar sifat menjadi sebahagian yang lain
daripada bumi. Seperti menjadi sebahagian dari tanah kubur, menjadi sebahagian
dari pokok, menjadi sebahagian dari bunga dan sebagainya. Ketika itu bahagian
jasmani manusia tiada harga dan tiada gunanya lagi.
78
Pada hemat HAMKA (2007b) juga, kesihatan jasmani amat penting, kerana
ia merupakan pangkal bagi segala kewajipan yang lain, dengan kesempurnaan
jasmani badan yang sihat, menjadikan seseorang itu mampu melaksana segala
tanggungjawabnya yang lain. Tanggungjawab lain amat sukar dan mungkin
79
tidak mampu dilaksanakan jika keadaan bahagian jasmani badan berada dalam
keadaan tidak sihat.
Zalim dan jika dimiliki terlalu kurang akan menjadi tidak bersemangat. Empat
sifat keutamaan inilah merupakan penawar bagi penyakit bahagian rohani badan
manusia.
Golongan ketiga adalah ahli keluarga sendiri. Bagi ibu dan ayah, mereka
perlu bertanggungjawab memastikan kesihatan badan anak dan seluruh ahli
keluarganya baik, perlu disediakan makanan sihat yang mencukupi. Golongan
keempat adalah golongan swasta yang mempunyai tanggungjawab sosial.
Pihak swasta boleh memainkan peranan dengan memelihara atau menyara
secara sukarela anak-anak yatim, orang-orang tua, orang susah dan sebagainya
bagi membantu usaha kerajaan menjaga kesihatan masyarakat keseluruhannya
(HAMKA 2007b).
81
bersesuaian dengan hadis Rasulullah SAW yang menyatakan bahawa kesihatan
rohani badan khususnya al-Qalb memberi kesan terhadap kesihatan jasmani.
Hadis beliau seperti berikut (al-Bukhari, Kitab al-Iman, Bab Fadl Man ’Istabra’
li Dinih, No.: 52):
ﺃﹶﻻﹶ. ﻛﹸﻠﱡﻪﺪﺴ ﺍﻟﹾﺠﺪ ﻓﹶﺴﺕﺪﺇﹺﺫﹶﺍ ﻓﹶﺴ ﻭ، ﻛﹸﻠﱡﻪﺪﺴ ﺍﻟﹾﺠﻠﹶﺢ ﺻﺖﻠﹶﺤﺔﹰ ﺇﹺﺫﹶﺍ ﺻﻐﻀ ﻣﺪﺴﻲ ﺍﻟﹾﺠﺇﹺﻥﱠ ﻓ
ﺍﻟﹾﻘﹶﻠﹾﺐﻲﻫﻭ
Terjemahan: Dan sesungguhnya pada setiap tubuh ada segumpal
darah yang apabila baik maka baiklah tubuh tersebut dan apabila
rosak
maka
rosaklah tubuh
tersebut. Ketahuilah,
ia adalah
al-Qalb.
Daripada perbincangan di atas, boleh diambil pengajaran bahawa, untuk
menjadikan tubuh badan manusia sihat, dua aspek kejadian tubuh badan manusia,
iaitu aspek jasmani dan rohani
perlu dipelihara
dengan
sebaik
mungkin.
Aspek
jasmani perlu dipelihara mengikut cara yang sesuai dengan keperluan kesihatan
jasmani. Manakala aspek rohani pula perlu dipelihara mengikut kesesuaian
kesihatan jasmani. Tubuh badan manusia akan menjadi sihat sekiranya kedua-
dua aspek ini, iaitu jasmani dan rohani sihat. Jika salah satu daripada kedua-dua
aspek ini tidak sihat, maka kesihatan tubuh badan manusia secara keseluruhannya
akan terganggu atau pun menjadi tidak sihat.
KESIMPULAN
Daripada
huraian
di atas, jelas menunjukkan
HAMKA
telah membincangkan
dan menekankan
kepentingan
tubuh
badan manusia
yang
sihat, dalam
usaha
membangunkan insan. HAMKA sedar bahawa, memiliki tubuh badan yang
sihat merupakan suatu perkara yang penting, di mana tubuh badan yang sihat
menjadi salah satu keperluan asas, ke arah pembangunan insan sempurna. Untuk
mencapai pembangunan insan yang sempurna, adalah perlu bagi seseorang itu,
memastikan kedua-dua
bahagian
badannya
iaitu jasmani
dan rohani
berada dalam
keadaan
sihat, seterusnya
berusaha mengekalkan kesihatan
tersebut
pada setiap
masa. Oleh itu, memiliki tubuh badan yang sihat merupakan langkah
awal,
dalam
membentuk dan membangunkan
diri seseorang,
dengan
memiliki
badan
yang sihat, seseorang itu akan mampu untuk melaksanakan tanggungjawab
dan
amanahnya yang lain dengan baik dan sempurna. Perkara seperti ini sukar
untuk dilaksanakan oleh orang yang tidak sihat, dengan demikian menunjukkan
tubuh badan yang sihat merupakan keperluan utama untuk melaksanakan aktiviti
pembangunan insan.
82
BIBLIOGRAFI
Ab Aziz bin Mohd Zin. 2010. Pembangunan Insan Melalui Pemerkasaan Dakwah.
Dlm. Mohd Roslan Mohd Nor et al. (pnyt). Pembangunan Modal Insan &
Tamadun Dari Perspektif Islam, hlm. 34. Kuala Lumpur: Jabatan Sejarah
Dan Tamadun Islam, Akademi Pengajian Islam, Universiti Malaya.
Abdul Rahman Abdul Aziz. 2007. Pemikiran Etika HAMKA. Kuala Lumpur:
Utusan Publications & Distributors Sdn. Bhd.
83
Mohd. Nasir Omar. 2006. Akhlak dan Pembangunan. Dlm. Ahmad Sunawari
Long et al. (pnyt). Budaya dan Pemikiran Islam Malaysia-Mesir, hlm.
318. Bangi: Jabatan Usuluddin dan Falsafah, Fakulti Pengajian Islam,
Universiti Kebangsaan Malaysia.
Nasir Tamara et al. 1984. HAMKA Di Mata Hati Umat. Jakarta: Penerbit Sinar
Harapan.
Al-Tabari, Abi Jacfar Muhammad bin Jarir. 1999. Jamic al-Bayan can Ta’wil ‘Ay
al-Qur’an. Bayrut: Dar al-Fikr.
84
2
INDRIATY ISMAIL
1
Jabatan Usuluddin dan Falsafah, Fakulti Pengajian Islam, Universiti
Kebangsaan Malaysia, 43600 UKM Bangi, Selangor, Malaysia.
2
Jabatan Usuluddin, Akademi Islam, Kolej Universiti Islam Antarabangsa
Selangor, Bandar Seri Putra, 43000 Kajang, Selangor, Malaysia.
ABSTRAK
ABSTRACT
Corresponding author: Wan Haslan khairuddin, Jabatan Usuluddin, Akademi Islam, Kolej Universiti Islam Antarabangsa Selangor, Bandar Seri Putra, 43000 Kajang,
Selangor, Malaysia, e-Mail: wanhaslan@kuis.edu.my
85
study are the writing and the reviews of Rahmatullah al-Kairanawi and his
masterpiece Kitab Izhar al-Haq by other researchers. This article concludes
that some of the Rahmatullah al-Kairanawi’s dakwah contributions in terms
of ideas, thoughts and books. Next, the dakwah methodology of Rahmatullah
al-Kairanawi is generally a manifestation of the Qur’anic exclamation of al-
dakwah bi al-hikmah; al-maucidhoh al-hasanah; and al-mujadalah bi allati
hiya ahsan.
PENDAHULUAN
Musuh-musuh Islam, Yahudi dan Kristian tidak akan berdiam diri membiarkan
agama Islam terus diterima dan mendapat tempat di sisi masyarakat (al-Baqarah
2: 120). Pelbagai usaha dirancang untuk menyekat penyebaran Islam di seluruh
dunia. Namun, golongan pejuang, perajurit dan pembela agama Allah SWT
akan terus wujud pada setiap masa menyebar dan mempertahankan Islam.
Fakta tersebut berdasarkan sabda Rasulullah SAW sebagaimana riwayat Muslim
daripada Thauban RA bermaksud:
“Akan sentiasa wujud satu golongan dari umatku mereka yang menegakkan
dan mempertahankan kebenaran. Mereka tidak akan tergugat oleh sesiapa
pun yang menentang mereka sehinggalah tibanya hari kiamat dan mereka
tetap di dalam keadaan demikian” (Muslim 2005: 857).
86
Permusuhan Kristian terhadap Islam pula bukanlah suatu yang baru dan
bermula dengan peristiwa 11 September 2001 atau sebagainya. Akan tetapi ia
telah bermula lebih awal. Kemuncaknya, Peperangan Salib pada kurun ke-11 di
mana syiarnya ialah “Penghapusan Terhadap Islam” dan pembebasan Palestin
daripada pemerintahan Islam. Kekecewaan demi kekecewaan timbul akhirnya
peperangan dan serangan persenjataan dihentikan dan digantikan dengan
serangan pemikiran. Maka wujudlah Gerakan Kristianisasi yang tujuan utamanya
bukanlah semata-mata mengeluarkan Muslim dari Islam dan membawa mereka
masuk ke dalam agama Kristian. Akan tetapi menyelewengkan fahaman umat
Islam, mengkafirkan dan membinasakan anutan mereka (Hassan t.thn; Chateler
1398H).
87
Menurut al-Kairanawi (2001: 5), ketika era penjajahan British ke atas India
iaitu sekitar tahun 1757 sehingga tahun 1800 Masihi, dalam tempoh 43 tahun
ini belum nampak secara jelas misi Kristianisasi yang dibawa bersama mereka.
Namun, setelah itu, secara perlahan dan berperingkat, para missionary Kristian
mula memainkan peranan dengan munculnya propaganda melalui tulisan, kitab,
syarahan atau kuliah yang disebar dan disampaikan di pasar-pasar, tempat-tempat
perhimpunan awam dan jalan-jalan utama. Menurut Muhammad Abd. Al-Qadir
Malkawi (al-Kairanawi 2001), Karl Gottlieb Pfander (1803-1865) merupakan
paderi Kristian paling berpengaruh yang masuk ke India dan dianggap paling
bahaya selepas Jerome Xavier (1549-1617) dan Henry Martyn (1781-1812).
Nama sebenar beliau ialah Muhammad Rahmatullah bin Khalil (dikenali dengan
Khalil al-Rahman) al-Kairanawi al-Uthmani bin al-Hakim Najibullah bin al-
Hakim Habibullah bin al-Hakim Abd. al-Rahim bin al-Hakim Qutb al-Din bin
al-Syeikh Fadhil bin al-Hakim Diwan Khan Abd. al-Rahman bin al-Hakim Abd.
al-Karim bin al-Hakim Hassan bin Abd. al-Samad bin Abi Ali bin Muhammad
Yusuf bin Abd. al-Kadir bin al-Syeikh Jalal al-Din bin Mahmud bin Ya’qub bin
Isa bin Ismail bin Muhammad Taqiy bin Abi Bakr bin Ali Naqiy bin Uthman
bin Abdullah bin Shihab al-Din bin Abd. al-Rahman al-Jazruni bin Abd. al-Aziz
al-Sarakhsi bin Khalid bin al-Walid bin Abd. al-Aziz bin Abd. al-Rahman al-
Kabir al-Madani bin Abdullah al-Thani bin Abd. al-Aziz al-Kabir bin Abdullah
88
al-Kabir bin Umar bin Dhi al-Nurain Amir al-Mukminin Uthman bin Affan
radiallahuanhu (Malkawi 1405H).
89
Menurut Dr. Khalifah Husain al-Assal (t.th), para ulama berselisih pendapat dalam
merumuskan metodologi dakwah berdasarkan ayat di atas. Sebahagian mereka
merumuskan hanya terdapat satu metode. Sebahagian yang lain menyatakan
terdapat tiga metode yang boleh diguna pakai sama ada satu, dua atau ketiga-
tiganya dalam sesebuah masyarakat berdasarkan keperluan dan keadaan. Al-
Ghazali di antara para ulama yang menyokong pendapat yang kedua (Al-Ghazali
1991). Tiga metode dakwah berdasarkan ayat di atas ialah [1] al-dacwah bi
al-hikmah; [2] al-mau’izah al-hasanah; dan [3] al-mujadalah bi allati hiya
ahsan (Al-Assal t.th). Ketiga-tiga metode dakwah ini akan ditumpukan dalam
meninjau metodologi dakwah Rahmatullah al-Kairanawi dalam mendepani
cabaran gerakan Kristianisasi di India.
Al-Dacwah bi al-Hikmah
90
Al-Mau’izah al-Hasanah
Kedua, Izalah al-Shukuk. Kitab ini ditulis dalam Bahasa Urdu sebagai
jawapan kepada 29 persoalan para missionari Kristian yang ditujukan kepada
ulama Islam. Persoalan ini diperolehi dari seorang yang telah murtad di Karachi.
Atas permintaan Mirza Fakhr al-Din Bahadar, al-Kairanawi menjawab segala
persoalan tersebut di dalam dua jilid kitab setebal 1116 halaman. Kitab yang
diterbitkan pada tahun 1268H/1852M ini mengandungi hujah kukuh dalam
mensabitkan kenabian Nabi Muhammad SAW dan mensabitkan penyelewengan
Bible. Kitab ini telah diterbitkan semula pada Syaaban 1288 Hijriah oleh
al-Syeikh Abd. Al-Wahhab.
Ketiga, Al-I cjaz al-Aisawiy. Nama lain bagi kitab ini ialah al-I cjaz
al-Masihi dan Musaqqilah al-Tahrif. Kitab ini ditulis dalam Bahasa Urdu di
Agra atau Akbar Abad pada tahun 1270 Hijriah dan diterbitkan pada tahun
1271H/1854M. Ianya mengandungi hujah kukuh dalam mensabitkan pemansuhan
dan penyelewengan Bible. Al-Icjaz al-Aisawiy setebal 773 halaman dengan
suntingan al-Qadhi Muhammad Taqiy al-Uthmani, Muhammad Muhtaram Fahim
Uthmani dan Husain Ahmad Najib diterbitkan semula pada tahun 1408H/1988M
di Lahore, Pakistan.
91
Kelima, Al-Buruq al-Lamicah. Kitab yang ditulis dalam Bahasa Arab ini
membicarakan dalil-dalil kenabian Muhammad SAW berdasarkan Bible. Menurut
Muhammad Abd. Al-Qadir Malkawi (1405H, Al-Kairanawi 2001), kitab ini
cetakannya tidak dapat diperoleh kerana telah hilang. Kehilangan kitab ini dan
karangan-karanya yang lain oleh al-Kairanawi adalah kerana kesemua kitab-kitab
ini adalah karangan al-Kairanawi sebelum berhijrah ke Makkah. Penghijrahan
tersebut adalah kerana beliau telah menjadi buruan pihak penjajah. Menurut
catatan, penjajah ketika itu turut menghalang penjualan dan percetakan karya-
karya al-Kairanawi (Al-Kairanawi 2001).
Ketujuh, Taqlib al-Matacin. Kitab yang ditulis dalam Bahasa Arab ini
adalah jawapan dan kritikan Rahmatullah al-Kairanawi kepada kitab karangan
seorang paderi bertajuk Tahqiq al-Din al-Haq. Kitab ini turut hilang.
92
Al-mujadalah bi allati hiya ahsan bermaksud perbahasan, dialog atau debat dengan
cara yang lebih baik. Iaitu perbahasan dengan membantah atau mempertahankan
sesuatu pendapat, pendirian dan lain-lain dengan mengemukakan alasan atau
hujah dengan cara yang harmoni dan penuh toleransi (Al-Assal t.thn).
93
KESIMPULAN
94
RUJUKAN
95
Chateler, A. Le. 1398H. Al-Gharah cala al-Alam al-Islamiy. Terj. Muhib al-
Din al-Khatib & Musacid al-Yafi. Kaherah: Al-Matbacah al-Salafiyyah
wa Maktabatuha.
Hassan cAbd al-Ra’uf & al-Jud, al-Sayyid Abu. t.thn. Buhuth fi al-Tabsyir wa
al-Ishtiraq. Misr: Universiti al-Azhar.
Kamus Dewan. 2007. Edisi ke-4. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan
Pustaka.
Powell, Ann Avril. 1976. Maulana Rahmat Allah Kairanawi and Muslim-Christian
Controversy in India in the Mid-19th Century. Journal of the Royal
Asiatic Society of Great Britain & Ireland. 1976: 42-63.
96
ﺃﺛﺮ ﺍﻟﻄﺐ ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ ﰲ ﻧﺸﺮ ﺍﻟﺪﻋﻮﺓ ﺍﻹﺳﻼﻣﻴﺔﻧﺘﺎﺋﺞ ﺩﺭﺍﺳﺔ ﺣﺎﻟﺔ ﺩﺍﺭ ﺍﻟﺸﻔﺎﺀ ﺑﺒﺎﳒﻲ
ﺃﺛﺮ ﺍﻟﻄﺐ ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ ﰲ ﻧﺸﺮ ﺍﻟﺪﻋﻮﺓ ﺍﻹﺳﻼﻣﻴﺔﻧﺘﺎﺋﺞ ﺩﺭﺍﺳﺔ ﺣﺎﻟﺔ ﺩﺍﺭ ﺍﻟﺸﻔﺎﺀ ﺑﺒﺎﳒﻲ
(The Impact of Alternative Medicine on the Spreading of Islamic Da’wa:
The Results
of a Case Study on Darul al-Syifa
) at Bangi
KHALID ABDELHAY ELSAYED
1
OTHMAN TALIB
1
1
Department
of Dakwah and Leadership, Faculty of Islamic Studies,
Universiti Kebangsaan Malaysia
ﻣﻠﺨﺺ
ﺗﺘﻨﺎﻭﻝ ﻫﺬﻩ ﺍﳌﻘﺎﻟﺔ ﻧﺘﺎﺋﺞ ﺩﺭﺍﺳﺔ ﺣﺎﻟﺔ ﻗﺎﻡ ﺎ ﺍﻟﺒﺎﺣﺜﺎﻥ ﳌﻌﺮﻓﺔ ﺃﺛﺮﺍﻟﻄﺐ ﺍﻟﺒﺪﻳﻠﻔﻲ ﻧﺸﺮﺍﻟﺪﻋﻮﺓﺍﻹﺳﻼﻣﻴﺔ ﺑﲔ
ﻣﻠﺨﺺ
ﺍﳌﺮﺿﻰ ،ﻭﺯﻳﺎﺩﺓ ﺍﻹﳝﺎﻥ ﻭﺩﺭﺟﺔ ﺍﻟﺘﺪﻳﻦ ﻋﻨﺪ ﺍﳌﺮﺿﻰ ﻭﺫﻟﻜﻤﻨﺨﻼﻟﺪﺭﺍﺳﺔ ﺣﺎﻟﺔﻭﻫﻴﺪﺍﺭﺍﻟﺸﻔﺎﺀﺑﺒﺎﳒﻲ-
ﺗﺘﻨﺎﻭﻝ ﻫﺬﻩ ﺍﳌﻘﺎﻟﺔ ﻧﺘﺎﺋﺞ ﺩﺭﺍﺳﺔ ﺣﺎﻟﺔ ﻗﺎﻡ ﺎ ﺍﻟﺒﺎﺣﺜﺎﻥ ﳌﻌﺮﻓﺔ ﺃﺛﺮﺍﻟﻄﺐ ﺍﻟﺒﺪﻳﻠﻔﻲ ﻧﺸﺮﺍﻟﺪﻋﻮﺓﺍﻹﺳﻼﻣﻴﺔ ﺑﲔ
ﺳﻴﻼﳒﻮﺭ ﲟﺎﻟﻴﺰﻳﺎ ،ﻭﻗﺪ ﺍﺳﺘﻬﺪﻓﺖ ﻫﺬﻩ ﺍﻟﺪﺭﺍﺳﺔ ﲢﺪﻳﺪ ﻣﺎﻫﻴﺔ ﺍﻟﻄﺐ ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ ﻭﻣﺎ ﻳﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ
ﺍﳌﺮﺿﻰ ،ﻭﺯﻳﺎﺩﺓ ﺍﻹﳝﺎﻥ ﻭﺩﺭﺟﺔ ﺍﻟﺘﺪﻳﻦ ﻋﻨﺪ ﺍﳌﺮﺿﻰ ﻭﺫﻟﻜﻤﻨﺨﻼﻟﺪﺭﺍﺳﺔ ﺣﺎﻟﺔﻭﻫﻴﺪﺍﺭﺍﻟﺸﻔﺎﺀﺑﺒﺎﳒﻲ-
ﻭﺃﺣﻜﺎﻡ ﺷﺮﻋﻴﺔ ،ﻭﲢﺪﻳﺪ ﺍﻟﺼﻔﺎﺕ ﺍﻟﻮﺍﺟﺐ ﺗﻮﺍﻓﺮﻫﺎ ﻟﻨﺠﺎﺡ ﺍﳌﻌﺎﰿ ﺑﺎﻟﻄﺐ ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ ﰲ ﻣﺪﺍﻭﺍﺓ ﻭﺩﻋﻮﺓ
ﺳﻴﻼﳒﻮﺭ ﲟﺎﻟﻴﺰﻳﺎ ،ﻭﻗﺪ ﺍﺳﺘﻬﺪﻓﺖ ﻫﺬﻩ ﺍﻟﺪﺭﺍﺳﺔ ﲢﺪﻳﺪ ﻣﺎﻫﻴﺔ ﺍﻟﻄﺐ ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ ﻭﻣﺎ ﻳﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ
ﺍﳋﻠﻖ ﺇﱃ ﺍﷲ ،ﻭﺩﻭﺭ ﺍﳌﻌﺎﰿ ﰲ ﺯﻳﺎﺩﺓ ﺍﻟﺘﺪﻳﻦ ﻋﻨﺪ ﺍﳌﺮﻳﺾ ،ﻭﺃﺧﲑﺍ ﻗﻴﺎﺱ ﺃﺛﺮ ﺍﻟﻄﺐ ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ ﰲ ﻧﺸﺮ ﺍﻟﺪﻋﻮﺓ
ﻭﺃﺣﻜﺎﻡ ﺷﺮﻋﻴﺔ ،ﻭﲢﺪﻳﺪ ﺍﻟﺼﻔﺎﺕ ﺍﻟﻮﺍﺟﺐ ﺗﻮﺍﻓﺮﻫﺎ ﻟﻨﺠﺎﺡ ﺍﳌﻌﺎﰿ ﺑﺎﻟﻄﺐ ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ ﰲ ﻣﺪﺍﻭﺍﺓ ﻭﺩﻋﻮﺓ
ﺍﻹﺳﻼﻣﻴﺔ ﻭﻣﻘﻮﻣﺎﺕ ﺍﻟﻨﺠﺎﺡ ،ﻛﻤﺎ ﺍﺷﺘﻤﻠﺖ ﻫﺬﻩ ﺍﻟﺪﺭﺍﺳﺔ ﺍﻹﺟﺎﺑﺔ ﻋﻦ ﺳﺆﺍﻝ ﻫﻞ ﳝﻜﻦ ﺇﺛﺒﺎﺕ ﺃﻥ
ﺍﳋﻠﻖ ﺇﱃ ﺍﷲ ،ﻭﺩﻭﺭ ﺍﳌﻌﺎﰿ ﰲ ﺯﻳﺎﺩﺓ ﺍﻟﺘﺪﻳﻦ ﻋﻨﺪ ﺍﳌﺮﻳﺾ ،ﻭﺃﺧﲑﺍ ﻗﻴﺎﺱ ﺃﺛﺮ ﺍﻟﻄﺐ ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ ﰲ ﻧﺸﺮ ﺍﻟﺪﻋﻮﺓ
ﻟﻠﻄﺐ ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ ﺃﺛﺮ ﰲ ﻧﺸﺮ ﺍﻟﺪﻋﻮﺓ ﺍﻹﺳﻼﻣﻴﺔ ﺃﻡ ﻻ؟ ﻭﺫﻟﻚ ﻣﻦ ﺧﻼﻝ ﺩﺭﺍﺳﺔ ﺣﺎﻟﺔ ﺩﺍﺭ ﺍﻟﺸﻔﺎﺀ ﺑﺒﺎﳒﻲ،
ﺍﻹﺳﻼﻣﻴﺔ ﻭﻣﻘﻮﻣﺎﺕ ﺍﻟﻨﺠﺎﺡ ،ﻛﻤﺎ ﺍﺷﺘﻤﻠﺖ ﻫﺬﻩ ﺍﻟﺪﺭﺍﺳﺔ ﺍﻹﺟﺎﺑﺔ ﻋﻦ ﺳﺆﺍﻝ ﻫﻞ ﳝﻜﻦ ﺇﺛﺒﺎﺕ ﺃﻥ
ﻭﻫﻞ ﺃﺛﺮ ﺍﻟﻄﺐ ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ ﰲ ﻧﺸﺮ ﺍﻟﺪﻋﻮﺓ ﺍﻹﺳﻼﻣﻴﺔ ﺇﳚﺎﰊ ﻭﻧﺎﻓﻊ ﻟﻠﺪﻋﻮﺓ ﺃﻡ ﺃﻧﻪ ﺃﺛﺮ ﺳﻠﱯ ﻭﺿﺎﺭ ﺑﺎﻟﺪﻋﻮﺓ؟
ﻟﻠﻄﺐ ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ ﺃﺛﺮ ﰲ ﻧﺸﺮ ﺍﻟﺪﻋﻮﺓ ﺍﻹﺳﻼﻣﻴﺔ ﺃﻡ ﻻ؟ ﻭﺫﻟﻚ ﻣﻦ ﺧﻼﻝ ﺩﺭﺍﺳﺔ ﺣﺎﻟﺔ ﺩﺍﺭ ﺍﻟﺸﻔﺎﺀ ﺑﺒﺎﳒﻲ،
ﻭﻫﻞ ﳝﻜﻦ ﻗﻴﺎﺱ ﻫﺬﺍ ﺍﻷﺛﺮ ﻣﻦ ﺍﻟﻨﺎﺣﻴﺔ ﺍﻟﻌﻤﻠﻴﺔ ﻣﻦ ﺧﻼﻝ ﺩﺭﺍﺳﺔ ﺣﺎﻟﺔ ﻟﻨﻤﻮﺫﺝ ﺃﻣﺜﻞ ﻟﻠﻄﺐ ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ
ﻭﻫﻞ ﺃﺛﺮ ﺍﻟﻄﺐ ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ ﰲ ﻧﺸﺮ ﺍﻟﺪﻋﻮﺓ ﺍﻹﺳﻼﻣﻴﺔ ﺇﳚﺎﰊ ﻭﻧﺎﻓﻊ ﻟﻠﺪﻋﻮﺓ ﺃﻡ ﺃﻧﻪ ﺃﺛﺮ ﺳﻠﱯ ﻭﺿﺎﺭ ﺑﺎﻟﺪﻋﻮﺓ؟
ﲟﺎﻟﻴﺰﻳﺎ ﻭﻫﻮ ﺩﺍﺭ ﺍﻟﺸﻔﺎﺀ ﺑﺒﺎﳒﻲ \ﺳﻴﻼﳒﻮﺭ؟ ،ﻭﻫﻞ ﻟﻠﻄﺐ ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ ﺃﺛﺮ ﺣﻘﻴﻘﻲ ﰲ ﺯﻳﺎﺩﺓ ﺩﺭﺟﺔ ﺗﺪﻳﻦ
ﻭﻫﻞ ﳝﻜﻦ ﻗﻴﺎﺱ ﻫﺬﺍ ﺍﻷﺛﺮ ﻣﻦ ﺍﻟﻨﺎﺣﻴﺔ ﺍﻟﻌﻤﻠﻴﺔ ﻣﻦ ﺧﻼﻝ ﺩﺭﺍﺳﺔ ﺣﺎﻟﺔ ﻟﻨﻤﻮﺫﺝ ﺃﻣﺜﻞ ﻟﻠﻄﺐ ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ
ﻭﺇﳝﺎﻥ ﺍﳌﺮﻳﺾ ﺃﻡ ﻻ؟ ،ﻭﻗﺪ ﺍﺳﺘﺨﺪﻡ ﺍﻟﺒﺎﺣﺜﺎﻥ ﻣﻨﻬﺞ ﺍﻹﺳﺘﺒﻴﺎﻥ ﻟﻠﻘﻴﺎﻡ ﺑﺪﺭﺍﺳﺘﻪ ،ﺣﻴﺚ ﲤﺖ ﺍﻟﺪﺭﺍﺳﺔ
ﲟﺎﻟﻴﺰﻳﺎ ﻭﻫﻮ ﺩﺍﺭ ﺍﻟﺸﻔﺎﺀ ﺑﺒﺎﳒﻲ \ﺳﻴﻼﳒﻮﺭ؟ ،ﻭﻫﻞ ﻟﻠﻄﺐ ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ ﺃﺛﺮ ﺣﻘﻴﻘﻲ ﰲ ﺯﻳﺎﺩﺓ ﺩﺭﺟﺔ ﺗﺪﻳﻦ
ﺍﳌﻴﺪﺍﻧﻴﺔ ﻟﺪﺍﺭ ﺍﻟﺸﻔﺎﺀ ﻣﻦ ﺧﻼﻝ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻋﺪﺩ ﻣﻦ ﺍﻷﺳﺌﻠﺔ ﰲ ﺷﻜﻞ ﻗﻮﺍﺋﻢ ﺇﺳﺘﺒﻴﺎﻥ ﻟﻌﻨﺎﺻﺮﺩﺍﺭ ﺍﻟﺸﻔﺎﺀ
ﻭﺇﳝﺎﻥ ﺍﳌﺮﻳﺾ ﺃﻡ ﻻ؟ ،ﻭﻗﺪ ﺍﺳﺘﺨﺪﻡ ﺍﻟﺒﺎﺣﺜﺎﻥ ﻣﻨﻬﺞ ﺍﻹﺳﺘﺒﻴﺎﻥ ﻟﻠﻘﻴﺎﻡ ﺑﺪﺭﺍﺳﺘﻪ ،ﺣﻴﺚ ﲤﺖ ﺍﻟﺪﺭﺍﺳﺔ
ﻭﺍﳌﺘﻤﺜﻠﺔ ﰲ ﺍﳌﺮﻳﺾ ،ﻭﺍﳌﻌﺎﰿ ،ﻭﻣﻨﻬﺞ ﺍﻟﻌﻼﺝ ،ﻭﺃﺧﲑﺍ ﺇﺩﺍﺭﺓ ﺩﺍﺭ ﺍﻟﺸﻔﺎﺀ ،ﲝﻴﺚ ﺗﻜﻮﻥ ﻫﺬﻩ ﺍﻟﺪﺭﺍﺳﺔ
ﺍﳌﻴﺪﺍﻧﻴﺔ ﻟﺪﺍﺭ ﺍﻟﺸﻔﺎﺀ ﻣﻦ ﺧﻼﻝ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻋﺪﺩ ﻣﻦ ﺍﻷﺳﺌﻠﺔ ﰲ ﺷﻜﻞ ﻗﻮﺍﺋﻢ ﺇﺳﺘﺒﻴﺎﻥ ﻟﻌﻨﺎﺻﺮﺩﺍﺭ ﺍﻟﺸﻔﺎﺀ
ﻟﻌﺪﺩ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﻦ ﺍﳊﺎﻻﺕ ﰲ ﻛﻞ ﻋﻨﺼﺮ ،ﻭﻗﺪ ﺃﻇﻬﺮﺕ ﻫﺬﻩ ﺍﻟﺪﺭﺍﺳﺔ ﻣﺪﻱ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺕ ﺍﳌﺮﺿﻰ ﻋﻦ
ﻭﺍﳌﺘﻤﺜﻠﺔ ﰲ ﺍﳌﺮﻳﺾ ،ﻭﺍﳌﻌﺎﰿ ،ﻭﻣﻨﻬﺞ ﺍﻟﻌﻼﺝ ،ﻭﺃﺧﲑﺍ ﺇﺩﺍﺭﺓ ﺩﺍﺭ ﺍﻟﺸﻔﺎﺀ ،ﲝﻴﺚ ﺗﻜﻮﻥ ﻫﺬﻩ ﺍﻟﺪﺭﺍﺳﺔ
ﺍﻟﻄﺐ ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ ﻭﻣﺪﻯ ﺇﻗﺒﺎﳍﻢ ﻋﻠﻰ ﺍﻟﺘﺪﺍﻭﻱ ﺑﻪ،ﻭﻣﺪﻯ ﺗﺄﺛﺮ ﺍﳌﺮﺿﻰ ﺑﺪﻋﻮﺓ ﺍﳌﻌﺎﰿ ﺑﺪﺍﺭ ﺍﻟﺸﻔﺎﺀ ،ﻭﺃﻳﻀﺎ
ﻟﻌﺪﺩ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﻦ ﺍﳊﺎﻻﺕ ﰲ ﻛﻞ ﻋﻨﺼﺮ ،ﻭﻗﺪ ﺃﻇﻬﺮﺕ ﻫﺬﻩ ﺍﻟﺪﺭﺍﺳﺔ ﻣﺪﻱ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺕ ﺍﳌﺮﺿﻰ ﻋﻦ
ﻣﺪﻯ ﻋﻠﻤﻴﺔ ﺍﳌﻌﺎﰿ ﻭﺣﺴﻦ ﻗﻴﺎﻣﻪ ﺑﺎﻟﻌﻼﺝ ﻭﺍﻟﺪﻋﻮﺓ ﺇﱃ ﺍﷲ ﻋﻠﻰ ﺍﻟﻮﺟﻪ ﺍﻟﺼﺤﻴﺢ ،ﻛﻤﺎ ﺗﻮﺻﻠﺖ ﻫﺬﻩ
ﺍﻟﻄﺐ ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ ﻭﻣﺪﻯ ﺇﻗﺒﺎﳍﻢ ﻋﻠﻰ ﺍﻟﺘﺪﺍﻭﻱ ﺑﻪ،ﻭﻣﺪﻯ ﺗﺄﺛﺮ ﺍﳌﺮﺿﻰ ﺑﺪﻋﻮﺓ ﺍﳌﻌﺎﰿ ﺑﺪﺍﺭ ﺍﻟﺸﻔﺎﺀ ،ﻭﺃﻳﻀﺎ
ﺍﻟﺪﺭﺍﺳﺔ ﻟﺘﺤﺪﻳﺪ ﺃﺛﺮ ﺍﻟﻄﺐ ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ ﰲ ﻧﺸﺮ ﺍﻟﺪﻋﻮﺓ ﺍﻹﺳﻼﻣﻴﺔ ﻣﻦ ﺧﻼﻝ ﺍﻟﺪﺭﺍﺳﺔ ﺍﳌﻴﺪﺍﻧﻴﺔ ﻟﺪﺍﺭ ﺍﻟﺸﻔﺎﺀ
ﻣﺪﻯ ﻋﻠﻤﻴﺔ ﺍﳌﻌﺎﰿ ﻭﺣﺴﻦ ﻗﻴﺎﻣﻪ ﺑﺎﻟﻌﻼﺝ ﻭﺍﻟﺪﻋﻮﺓ ﺇﱃ ﺍﷲ ﻋﻠﻰ ﺍﻟﻮﺟﻪ ﺍﻟﺼﺤﻴﺢ ،ﻛﻤﺎ ﺗﻮﺻﻠﺖ ﻫﺬﻩ
ﺍﻟﺪﺭﺍﺳﺔ ﻟﺘﺤﺪﻳﺪ ﺃﺛﺮ ﺍﻟﻄﺐ ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ ﰲ ﻧﺸﺮ ﺍﻟﺪﻋﻮﺓ ﺍﻹﺳﻼﻣﻴﺔ ﻣﻦ ﺧﻼﻝ ﺍﻟﺪﺭﺍﺳﺔ ﺍﳌﻴﺪﺍﻧﻴﺔ ﻟﺪﺍﺭ ﺍﻟﺸﻔﺎﺀ
_Corresponding author: Khalid Abdelhay Elsayed, Department of Dakwah and Leadership, Faculty of Islamic Studies,Universiti Kebangsaan Malaysia, E-mail: hassanin
khaled@yahoo.com
97
WJD002812 TEKS 4.indd 97 9/23/14 7:51 AM
Jurnal Hadhari 5 (2) (2013) 97 - 121
ﻭﻣﻌﺮﻓﺔ ﺍﻷﺳﺎﻟﻴﺐ ﺍﻟﺪﻋﻮﻳﺔ، ﻭﺫﻟﻚ ﺑﻌﺪ ﻣﻌﺮﻓﺔ ﺍﻷﻫﺪﺍﻑ ﺍﻟﱵ ﻣﻦ ﺃﺟﻠﻬﺎ ﺃﻧﺸﺄﺕ ﺩﺍﺭ ﺍﻟﺸﻔﺎﺀ،ﺑﺒﺎﳒﻲ
، ﻛﻤﺎ ﰎ ﺍﻟﺘﺤﻘﻖ ﻣﻦ ﺃﻥ ﺍﻟﻄﺐ ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ ﻣﺘﻄﺎﺑﻖ ﻣﻊ ﻣﻘﺘﻀﻴﺎﺕ ﺍﻟﺸﺮﻉ ﺍﳊﻨﻴﻒ،ﺍﳌﺘﺒﻌﺔ ﰲ ﺩﻋﻮﺓ ﺍﳌﺮﺿﻰ
ﻛﻤﺎ ﰎ،ﻭﺗﺒﲔ ﺃﻥ ﺑﻮﺳﻌﻪ ﺃﻥ ﻳﺰﻳﺪ ﻣﻦ ﺇﳝﺎﻥ ﺍﳌﺮﻳﺾ ﺃﺛﻨﺎﺀ ﻭﺑﻌﺪ ﻋﻼﺟﻪ ﻭﺣﺼﻮﻝ ﺍﻟﺸﻔﺎﺀ ﺑﺈﺫﻥ ﺍﷲ
ﻭﻛﺬﺍ ﰎ ﺍﻟﺘﺤﻘﻖ ﻣﻦ ﺃﻥ ﺃﺛﺮ ﺍﻟﻄﺐ ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ ﰲ،ﺍﻟﺘﻌﺮﻑ ﻋﻠﻰ ﺍﻟﻔﺮﻕ ﺑﲔ ﺍﻟﻄﺐ ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ ﻭﺍﻟﻄﺐ ﺍﳊﺪﻳﺚ
ﻭﻗﺪ ﺧﻠﺺ ﺍﻟﺒﺎﺣﺜﺎﻥ ﺇﱃ ﺃﻥ ﻫﻨﺎﻙ ﺃﺛﺮ ﺣﻘﻴﻘﻲ ﻟﻠﻄﺐ،ﻧﺸﺮ ﺍﻟﺪﻋﻮﺓ ﺍﻹﺳﻼﻣﻴﺔ ﺇﳚﺎﰊ ﻭﻧﺎﻓﻊ ﻟﻠﺪﻋﻮﺓ
ﻭﺃﻥ ﻧﺴﺒﺔ ﺷﻌﻮﺭ ﺍﳌﺮﺿﻰ ﺑﺰﻳﺎﺩﺓ ﺍﻟﺘﺪﻳﻦ ﺑﻌﺪ ﺍﻟﺘﺪﺍﻭﻱ ﺑﺎﻟﻄﺐ ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ،ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ ﰲ ﺯﻳﺎﺩﺓ ﺩﺭﺟﺔ ﺇﳝﺎﻥ ﺍﳌﺮﻳﺾ
.ﺗﻌﺘﱪ ﻛﺒﲑﺓ
. ﺩﺍﺭ ﺍﻟﺸﻔﺎﺀ، ﻧﺘﺎﺋﺞ ﺩﺭﺍﺳﺔ ﺣﺎﻟﺔ، ﻧﺸﺮﺍﻟﺪﻋﻮﺓﺍﻹﺳﻼﻣﻴﺔ،ﺍﻟﻄﺐ ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ، ﺃﺛﺮ:ﺍﻟﻜﻠﻤﺎﺕ ﺍﳌﻔﺘﺎﺣﻴﺔ
ABSTRAK
Artikel ini melaporkan satu kajian kes ke atas Darul al-Syifa di Bangi, Malaysia
bagi memastikan kesan perubatan alternatif terhadap penyebaran Islam
peningkatan
(dakwah),
tahap
kepercayaan agama
dan pengetahuan
Islam di
kalangan pesakit. Kajian ini bertujuan mendefinisikan perubatan alternatif dan
konsep yang
relevan
dan hukum syarak;
mengenal pasti
ciri-ciri
bagi
kejayaan
pengamal perubatan itu dalam mengubati pesakit dan mengajak mereka memeluk
Islam; mengenal pasti peranan pengamal dan meningkatkan paras kefahaman
agama
pesakit;
dan mengukur
kesan
perubatan alternatif
terhadap penyebaran
Islam. Kajian itu cuba menjawab empat soalan: Bagaimana membuktikan
impak
perubatan alternatif terhadap penyebaran Islam? Adakah kesannya
positif atau
negatif? Bagaimana untuk mengukur kesannya? Adakah
ia mempunyai impak
terhadap peningkatan
kepercayaan
pesakit dan
tahap
pengetahuan agama
pesakit?
Satu kaji selidik telah diedarkan kepada para pesakit, pengamal dan
lembaga
Darul
pengarah
al-Syifa.
Kajian
ini menunjukkan
paras pengetahuan pesakit
mengenai perubatan
alternatif,
paras
kedatangan
untuk rawatan, mana
sejauh
mereka oleh
dipengaruhi
cara penyebaran
pengamal di samping pengetahuan
pengamal
saintifik dan
cara
teratur
rawatan
serta pesakit
cara menarik
kepada
Islam. Kajian ini
juga mengenal
pasti kesan perubatan
alternatif terhadap
penyebaran
Islam
berdasarkan
kes kajian yang
mengenal pasti
objektif
Darul
al-Syifa, kaedah dakwah dan mengkaji sama ada perubatan alternatif sesuai
dan menepati
ajaran
Islam.
Hasilnya
menunjukkan
perubatan
alternatif boleh
menambah kepercayaan pesakit semasa dan selepas rawatan. Kajian ini juga
mengenal pasti perbezaan di antara perubatan alternatif dengan perubatan
moden.
Para
penyelidik
itu merumuskan
perubatan alternatif
mempunyai kesan
ke atas peningkatan
paras kepercayaan di kalangan pesakit. Mereka juga
mendapati
sebahagian besar pesakit merasakan tahap kepercayaan mereka
telah
meningkat.
Kata kunci: Kesan, perubatan alternatif, penyebaran Islam (dakwah), hasil,
kajian kes, Darul al-Syifa
98
ﻣﺸﻜﻠﺔ ﺍﻟﺒﺤﺚ
ﻣﺸﻜﻠﺔ ﺍﻟﺒﺤﺚ
ﺗﻨﺎﻗﺶ ﻫﺬﻩ ﺍﻟﺪﺭﺍﺳﺔ ﲢﺪﻳﺪ ﻭﺇﺛﺒﺎﺕ ﻫﻞ ﻟﻠﻄﺐ ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ ﺃﺛﺮ ﰲ ﻧﺸﺮ ﺍﻟﺪﻋﻮﺓ ﺍﻹﺳﻼﻣﻴﺔ ﺃﻡ ﻻ؟ ﻭﺫﻟﻚ ﻣـﻦ
ﺗﻨﺎﻗﺶ ﻫﺬﻩ ﺍﻟﺪﺭﺍﺳﺔ ﲢﺪﻳﺪ ﻭﺇﺛﺒﺎﺕ ﻫﻞ ﻟﻠﻄﺐ ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ ﺃﺛﺮ ﰲ ﻧﺸﺮ ﺍﻟﺪﻋﻮﺓ ﺍﻹﺳﻼﻣﻴﺔ ﺃﻡ ﻻ؟ ﻭﺫﻟﻚ ﻣـﻦ
ﻭﻫﻞ ﺃﺛﺮ ﺍﻟﻄﺐ ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ ﰲ ﻧﺸﺮ ﺍﻟﺪﻋﻮﺓ ﺍﻹﺳﻼﻣﻴﺔ ﺇﳚﺎﰊ ﻭﻧـﺎﻓﻊ،ﺧﻼﻝ ﺩﺭﺍﺳﺔ ﺣﺎﻟﺔ ﺩﺍﺭ ﺍﻟﺸﻔﺎﺀ ﺑﺒﺎﳒﻲ
ﻭﻫﻞ ﺃﺛﺮ ﺍﻟﻄﺐ ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ ﰲ ﻧﺸﺮ ﺍﻟﺪﻋﻮﺓ ﺍﻹﺳﻼﻣﻴﺔ ﺇﳚﺎﰊ ﻭﻧـﺎﻓﻊ،ﺧﻼﻝ ﺩﺭﺍﺳﺔ ﺣﺎﻟﺔ ﺩﺍﺭ ﺍﻟﺸﻔﺎﺀ ﺑﺒﺎﳒﻲ
ﻟﻠﺪﻋﻮﺓ ﺃﻡ ﺃﻧﻪ ﺃﺛﺮ ﺳﻠﱯ ﻭﺿﺎﺭ ﺑﺎﻟﺪﻋﻮﺓ؟ ﻭﻫﻞ ﳝﻜﻦ ﻗﻴﺎﺱ ﻫﺬﺍ ﺍﻷﺛﺮ ﻣﻦ ﺍﻟﻨﺎﺣﻴﺔ ﺍﻟﻌﻤﻠﻴﺔ ﻣـﻦ ﺧـﻼﻝ
ﻟﻠﺪﻋﻮﺓ ﺃﻡ ﺃﻧﻪ ﺃﺛﺮ ﺳﻠﱯ ﻭﺿﺎﺭ ﺑﺎﻟﺪﻋﻮﺓ؟ ﻭﻫﻞ ﳝﻜﻦ ﻗﻴﺎﺱ ﻫﺬﺍ ﺍﻷﺛﺮ ﻣﻦ ﺍﻟﻨﺎﺣﻴﺔ ﺍﻟﻌﻤﻠﻴﺔ ﻣـﻦ ﺧـﻼﻝ
99
ﺩﺭﺍﺳﺔ ﺣﺎﻟﺔ ﻟﻨﻤﻮﺫﺝ ﺃﻣﺜﻞ ﻟﻠﻄﺐ ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ ﲟﺎﻟﻴﺰﻳﺎ ﻭﻫﻮ ﺩﺍﺭ ﺍﻟﺸﻔﺎﺀ ﺑﺒﺎﳒﻲ \ﺳﻴﻼﳒﻮﺭ؟ ،ﻭﻫـﻞ ﻟﻠﻄـﺐ
ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ ﺃﺛﺮ ﺣﻘﻴﻘﻲ ﰲ ﺯﻳﺎﺩﺓ ﺩﺭﺟﺔ ﺗﺪﻳﻦ ﻭﺇﳝﺎﻥ ﺍﳌﺮﻳﺾ ﺃﻡ ﻻ؟
ﻣﻨﻬﺠﻴﺔ ﺍﻟﺒﺤﺚ
ﺍﺳﺘﺨﺪﻡ ﺍﻟﺒﺎﺣﺜﺎﻥ ﻣﻨﻬﺞ ﺍﻹﺳﺘﺒﻴﺎﻥ ﻟﻠﻘﻴﺎﻡ ﺑﺪﺭﺍﺳﺘﻪ ،ﻋﻠﻰ ﺃﻥ ﻳﺘﻢ ﺇﺳﺘﺒﻴﺎﻥ ﲨﻴـﻊ ﻋﻨﺎﺻـﺮ ﺩﺍﺭ ﺍﻟﺸـﻔﺎﺀ
ﻭﺍﳌﺘﻤﺜﻠﺔ ﰲ ﺍﳌﺮﻳﺾ ،ﻭﺍﳌﻌﺎﰿ ،ﻭﻣﻨﻬﺞ ﺍﻟﻌﻼﺝ ،ﻭﺃﺧﲑﺍ ﺇﺩﺍﺭﺓ ﺩﺍﺭ ﺍﻟﺸﻔﺎﺀ ،ﻛﻤﺎ ﺳﺘﻜﻮﻥ ﻫﺬﻩ ﺍﻟﺪﺭﺍﺳـﺔ
ﻟﻌﺪﺩ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﻦ ﺍﳊﺎﻻﺕ ﰲ ﻛﻞ ﻋﻨﺼﺮ ،ﻭﺫﻟﻚ ﻛﻤﺎ ﻳﻠﻲ:
ﻋﺪﺩ ٢٠٠ﻣﻦ ﺍﳌﺮﺿﻰ )ﻳﺘﻢ ﺍﺳﺘﺒﻴﺎﻢ ﻗﺒﻞ ﺑﺪﺀ ﺍﻟﻌﻼﺝ ﻭﺑﻌﺪ ﺍﻹﻧﺘﻬﺎﺀ ﻣﻨﻪ(.
ﻋﺪﺩ ٥٠ﻣﻦ ﺍﳌﻌﺎﳉﲔ ﺑﺪﺍﺭ ﺍﻟﺸﻔﺎﺀ ) ﻳﺸﻤﻞ ﻗﺪﺍﻣﻰ ﻭﺟﺪﺩ(.
ﻋﺪﺩ ١ﻓﻘﻂ ﻟﻺﺟﺎﺑﺔ ﻋﻦ ﻣﻨﻬﺞ ﺍﻟﻌﻼﺝ )ﺍﻷﺳﺘﺎﺫ ﻫﺎﺭﻭﻥ ﺩﻳﻦ ﻣﻨﻔﺮﺩﺍ(.
ﻋﺪﺩ ١٧ﻣﻦ ﺍﳌﻮﻇﻔﲔ ﺑﺈﺩﺍﺭﺓ ﺩﺍﺭ ﺍﻟﺸﻔﺎﺀ)ﻭﻫﻮ ﺇﲨﺎﱄ ﻋﺪﺩ ﺍﳌﻮﻇﻔﲔ ﺑﺎﻹﺩﺍﺭﺓ(.
ﺣﻴﺚ ﻗﺎﻡ ﺍﻟﺒﺎﺣﺜﺎﻥ ﺑﺎﻟﺪﺭﺍﺳﺔ ﺍﳌﻴﺪﺍﻧﻴﺔ ﻟﺪﺍﺭ ﺍﻟﺸﻔﺎﺀ ﻣﻦ ﺧﻼﻝ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻋﺪﺩ ﻣﻦ ﺍﻷﺳﺌﻠﺔ ﰲ ﺷﻜﻞ
ﻗﻮﺍﺋﻢ ﺍﺳﺘﺒﻴﺎﻥ ﻟﻌﻨﺎﺻﺮ ﺩﺍﺭ ﺍﻟﺸﻔﺎﺀ ﺍﻷﺭﺑﻌﺔ ﻭﺍﳌﺘﻤﺜﻠﺔ ﰲ ﺍﳌﺮﺿﻰ )ﰎ ﺍﺳﺘﺒﻴﺎﻢ ﻗﺒﻞ ﻭﺑﻌﺪ ﺍﻟﻌﻼﺝ( ﻭﺍﳌﻌﺎﳉﲔ
ﻭﻣﻨﻬﺞ ﺍﻟﻌﻼﺝ ﻭﻣﻮﻇﻔﻲ ﺇﺩﺍﺭﺓ ﺩﺍﺭ ﺍﻟﺸﻔﺎﺀ ،ﻭﺫﻟﻚ ﺑﻐﺮﺽ ﺍﻟﺘﻌﺮﻑ ﻋﻠﻰ ﻣﺪﻱ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺕ ﺍﳌﺮﺿـﻰ ﻋـﻦ
ﺍﻟﻄﺐ ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ ﻭﻣﺪﻯ ﺇﻗﺒﺎﳍﻢ ﻋﻠﻰ ﺍﻟﺘﺪﺍﻭﻱ ﺑﻪ ،ﻭﻣﺪﻯ ﺗﺄﺛﺮ ﺍﳌﺮﺿﻰ ﺑﺪﻋﻮﺓ ﺍﳌﻌﺎﰿ ﺑﺪﺍﺭ ﺍﻟﺸﻔﺎﺀ ،ﻭﻣـﺪﻯ
ﻋﻠﻤﻴﺔ ﺍﳌﻌﺎﰿ ﻭﺣﺴﻦ ﻗﻴﺎﻣﻪ ﺑﺎﻟﻌﻼﺝ ﻭﺍﻟﺪﻋﻮﺓ ﺇﱃ ﺍﷲ ﻋﻠﻰ ﺍﻟﻮﺟﻪ ﺍﻟﺼﺤﻴﺢ ،ﻭﺃﺛﺮ ﺍﻟﻄﺐ ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ ﰲ ﻧﺸـﺮ
ﺍﻟﺪﻋﻮﺓ ﺍﻹﺳﻼﻣﻴﺔ ،ﻣﻌﺮﻓﺔ ﺍﻟﺮﺳﺎﻟﺔ ﺍﻟﱵ ﻣﻦ ﺃﺟﻠﻬﺎ ﺃﻧﺸﺄﺕ ﺩﺍﺭ ﺍﻟﺸﻔﺎﺀ ،ﻣﻌﺮﻓﺔ ﺍﻷﺳﺎﻟﻴﺐ ﺍﻟﺪﻋﻮﻳـﺔ ﺍﻟـﱵ
ﺗﺘﺒﻌﻬﺎ ﻭﺗﺴﺘﺨﺪﻣﻬﺎ ﺩﺍﺭ ﺍﻟﺸﻔﺎﺀ ﰲ ﺩﻋﻮﺓ ﺍﳌﺮﺿﻰ ،ﻭﺍﻟﺘﺤﻘﻖ ﻣﻦ ﺃﻥ ﺍﻟﻄﺐ ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ ﻣﺘﻄﺎﺑﻖ ﻣﻊ ﻣﻘﺘﻀﻴﺎﺕ
ﺍﻟﺸﺮﻉ ﺍﳊﻨﻴﻒ ،ﻫﻞ ﺑﻮﺳﻊ ﺍﻟﻄﺐ ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ ﺃﻥ ﻳﺰﻳﺪ ﻣﻦ ﺇﳝﺎﻥ ﺍﳌﺮﻳﺾ ﺃﺛﻨﺎﺀ ﻭﺑﻌﺪ ﻋﻼﺟﻪ ﻭﺣﺼﻮﻝ ﺍﻟﺸﻔﺎﺀ
ﺑﺈﺫﻥ ﺍﷲ ،ﻣﻌﺮﻓﺔ ﺍﻟﻔﺮﻕ ﺑﲔ ﺍﻟﻄﺐ ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ ﻭﺍﻟﻄﺐ ﺍﳊﺪﻳﺚ ،ﻭﺃﺧﲑﺍ ﺍﻟﺘﺤﻘﻖ ﻣﻦ ﻛﻴﻘﻴﺔ ﳑﺎﺭﺳﺔ ﺍﻟﻄـﺐ
ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ ﺍﳌﺸﺮﻭﻉ ﰲ ﺩﺍﺭ ﺍﻟﺸﻔﺎﺀ.
100
ﻭﻃﺐ ﻏﲑﹺﻩ ﺃﻛﺜﺮﻩ ﺣﺪﺱ ﻭﻇﻨﻮﻥ ،ﻭﲡﺎﺭﹺﺏ ،ﻭﻻ ﻳﻨﻜﹶﺮ ﻋﺪﻡ ﺍﻧﺘﻔﺎﻉ ﻛﺜﲑ ﻣﻦ ﺍﳌﺮﺿﻰ ﺑﻄﺐ ﺍﻟﻨﺒﻮﺓ ،ﻓﺈﻧﻪ
ﺇﳕﺎ ﻳﻨﺘﻔﻊ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺗﻠﻘﱠﺎﻩ ﺑﺎﻟﻘﺒﻮﻝ ،ﻭﺍﻋﺘﻘﺎﺩ ﺍﻟﺸﻔﺎﺀ ﺑﻪ ،ﻭﻛﻤﺎﻝ ﺍﻟﺘﻠﻘﻲ ﻟﻪ ﺑﺎﻹﳝﺎﻥ ﻭﺍﻹﺫﻋﺎﻥ ،ﻓﻬﺬﺍ ﺍﻟﻘـﺮﺁﻥﹸ
ﺍﻟﺬﻱ ﻫﻮ ﺷﻔﺎﺀ ﳌﺎ ﰲ ﺍﻟﺼﺪﻭﺭ ﺇﻥ ﱂ ﻳﺘﻠﻖ ﻫﺬﺍ ﺍﻟﺘﻠﻘﻲ ﱂ ﳛﺼﻞ ﺑﻪ ﺷﻔﺎﺀُ ﺍﻟﺼﺪﻭﺭ ﻣﻦ ﺃﺩﻭﺍﺋﻬﺎ ،ﺑـﻞ ﻻ
ﻳﺰﻳﺪ ﺍﳌﻨﺎﻓﻘﲔ ﺇﻻ ﺭﺟﺴﺎﹰ ﺇﱃ ﺭﺟﺴﻬﻢ ،ﻭﻣﺮﺿﺎﹰ ﺇﱃ ﻣﺮﺿﻬﻢ ،ﻭﺃﻳﻦ ﻳﻘﻊ ﻃﺐ ﺍﻷﺑﺪﺍﻥ ﻣﻨﻪ ،ﻓﻄﺐ ﺍﻟﻨﺒﻮﺓ ﻻ
ﻳﻨﺎﺳﺐ ﺇﻻ ﺍﻷﺑﺪﺍﻥﹶ ﺍﻟﻄﻴﺒﺔ ،ﻛﻤﺎ ﺃﻥﱠ ﺷﻔﺎﺀ ﺍﻟﻘﺮﺁﻥ ﻻ ﻳﻨﺎﺳﺐ ﺇﻻ ﺍﻷﺭﻭﺍﺡ ﺍﻟﻄﻴﺒﺔ ﻭﺍﻟﻘﻠﻮﺏ ﺍﳊﻴﺔ ،ﻓﺈﻋﺮﺍﺽ
ﺍﻟﻨﺎﺱ ﻋﻦ ﻃﺐ ﺍﻟﻨﺒﻮﺓ ﻛﺈﻋﺮﺍﺿﻬﻢ ﻋﻦ ﺍﻻﺳﺘﺸﻔﺎﺀ ﺑﺎﻟﻘﺮﺁﻥ ﺍﻟﺬﻱ ﻫﻮ ﺍﻟﺸﻔﺎﺀ ﺍﻟﻨﺎﻓﻊ ،ﻭﻟﻴﺲ ﺫﻟﻚ ﻟﻘﺼﻮﺭ
ﰲ ﺍﻟﺪﻭﺍﺀ ،ﻭﻟﻜﻦ ﳋﹸﺒﺚ ﺍﻟﻄﺒﻴﻌﺔ ،ﻭﻓﺴﺎﺩ ﺍﶈﻞ ،ﻭﻋﺪﻡﹺ ﻗﺒﻮﻟﻪ").(١٩٩٠
101
ﻭﰲ ﻫﺬﺍ ﻳﺘﻔﻖ ﺍﻟﺒﺎﺣﺜﺎﻥ ﻣﻊ ﻣﺎ ﺫﻛﺮﻩ ﺍﺑﻦ ﺍﻟﻘﻴﻢ ﺇﺫ ﺃﻛﺪ ﰲ ﻫﺬﺍ ﺍﻟﺸﺄﻥ ﺃﻧﻪ ﱂ ﻳﻜﻦ ﻣﻦ ﻫﺪﻳـﻪ ﻭﻻ
ﻭﰲ ﻫﺬﺍ ﻳﺘﻔﻖ ﺍﻟﺒﺎﺣﺜﺎﻥ ﻣﻊ ﻣﺎ ﺫﻛﺮﻩ ﺍﺑﻦ ﺍﻟﻘﻴﻢ ﺇﺫ ﺃﻛﺪ ﰲ ﻫﺬﺍ ﺍﻟﺸﺄﻥ ﺃﻧﻪ ﱂ ﻳﻜﻦ ﻣﻦ ﻫﺪﻳـﻪ ﻭﻻ
ﻫﺪﻯ ﺃﺻﺤﺎﺑﻪ ﺍﺳﺘﻌﻤﺎﻝﹸ ﻫﺬﻩ ﺍﻷﺩﻭﻳﺔ ﺍﳌﺮﻛﱠﺒﺔ ﺍﻟﱵ ﺗﺴﻤﻰ "ﺃﻗﺮﺑﺎﺫﻳﻦ" ،ﺑـﻞ ﻛـﺎﻥ ﻏﺎﻟـﺐ ﺃﺩﻭﻳﺘـﻬﻢ
ﻫﺪﻯ ﺃﺻﺤﺎﺑﻪ ﺍﺳﺘﻌﻤﺎﻝﹸ ﻫﺬﻩ ﺍﻷﺩﻭﻳﺔ ﺍﳌﺮﻛﱠﺒﺔ ﺍﻟﱵ ﺗﺴﻤﻰ "ﺃﻗﺮﺑﺎﺫﻳﻦ" ،ﺑـﻞ ﻛـﺎﻥ ﻏﺎﻟـﺐ ﺃﺩﻭﻳﺘـﻬﻢ
ﺑﺎﳌﻔﺮﺩﺍﺕ ،ﻭﺭﲟﺎ ﺃﺿﺎﻓﹸﻮﺍ ﺇﱃ ﺍﳌﻔﺮﺩ ﻣﺎ ﻳﻌﺎﻭﻧﻪ ،ﺃﻭ ﻳﻜﹾﺴِﺮ ﺳﻮﺭﺗﻪ ،ﻭﻫﺬﺍ ﻏﺎﻟﺐ ﻃﺐ ﺍﻷُﻣﻢ ﻋﻠﻰ ﺍﺧﺘﻼﻑ
ﺑﺎﳌﻔﺮﺩﺍﺕ ،ﻭﺭﲟﺎ ﺃﺿﺎﻓﹸﻮﺍ ﺇﱃ ﺍﳌﻔﺮﺩ ﻣﺎ ﻳﻌﺎﻭﻧﻪ ،ﺃﻭ ﻳﻜﹾﺴِﺮ ﺳﻮﺭﺗﻪ ،ﻭﻫﺬﺍ ﻏﺎﻟﺐ ﻃﺐ ﺍﻷُﻣﻢ ﻋﻠﻰ ﺍﺧﺘﻼﻑ
ﺃﺟﻨﺎﺳﻬﺎ ﻣﻦ ﺍﻟﻌﺮﺏ ﻭﺍﻟﺘﺮﻙ ،ﻭﺃﻫﻞ ﺍﻟﺒﻮﺍﺩﻯ ﻗﺎﻃﺒﺔﹰ ،ﻭﺇﳕﺎ ﻋﲎ ﺑﺎﳌﺮﻛﺒﺎﺕ ﺍﻟﺮﻭﻡ ﻭﺍﻟﻴﻮﻧﺎﻧﻴﻮﻥ ،ﻭﺃﻛﺜﺮ ﻃﺐ
ﺃﺟﻨﺎﺳﻬﺎ ﻣﻦ ﺍﻟﻌﺮﺏ ﻭﺍﻟﺘﺮﻙ ،ﻭﺃﻫﻞ ﺍﻟﺒﻮﺍﺩﻯ ﻗﺎﻃﺒﺔﹰ ،ﻭﺇﳕﺎ ﻋﲎ ﺑﺎﳌﺮﻛﺒﺎﺕ ﺍﻟﺮﻭﻡ ﻭﺍﻟﻴﻮﻧﺎﻧﻴﻮﻥ ،ﻭﺃﻛﺜﺮ ﻃﺐ
ﺍﳍﻨﺪ ﺑﺎﳌﻔﺮﺩﺍﺕ ،ﻭﻗﺪ ﺍﺗﻔﻘﺎﻷﻃﺒﺎﺀ ﻋﻠﻰ ﺃﻧﻪ ﻣﱴ ﺃﻣﻜﻦ ﺍﻟﺘﺪﺍﻭﻱ ﺑﺎﻟﻐﺬﺍﺀ ﻻ ﻳﻌﺪﻝ ﻋﻨﻪ ﺇﱃ ﺍﻟﺪﻭﺍﺀ ،ﻭﻣـﱴ
ﺍﳍﻨﺪ ﺑﺎﳌﻔﺮﺩﺍﺕ ،ﻭﻗﺪ ﺍﺗﻔﻘﺎﻷﻃﺒﺎﺀ ﻋﻠﻰ ﺃﻧﻪ ﻣﱴ ﺃﻣﻜﻦ ﺍﻟﺘﺪﺍﻭﻱ ﺑﺎﻟﻐﺬﺍﺀ ﻻ ﻳﻌﺪﻝ ﻋﻨﻪ ﺇﱃ ﺍﻟﺪﻭﺍﺀ ،ﻭﻣـﱴ
ﺃﻣﻜﻦ ﺑﺎﻟﺒﺴﻴﻂ ﻻ ﻳﻌﺪﻝ ﻋﻨﻪ ﺇﱃ ﺍﳌﺮﻛﱠﺐ" )١٩٩٠ﻡ(.
ﺃﻣﻜﻦ ﺑﺎﻟﺒﺴﻴﻂ ﻻ ﻳﻌﺪﻝ ﻋﻨﻪ ﺇﱃ ﺍﳌﺮﻛﱠﺐ" )١٩٩٠ﻡ(.(.
ﻭﺍﻟﺬﻱ ﻳﻈﻬﺮ ﻟﻠﺒﺎﺣﺜﲔ ﻫﻮ ﺃﻧﻪ ﳝﻜﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺍﻟﻄﺐ ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ ﺑﺄﻧﻪ ﺫﻟﻚ ﺍﻟﻨﻮﻉ ﻣﻦ ﺍﻟﻄﺐ ﺍﻟﺬﻱ ﻭﺭﺩ
ﻭﺍﻟﺬﻱ ﻳﻈﻬﺮ ﻟﻠﺒﺎﺣﺜﲔ ﻫﻮ ﺃﻧﻪ ﳝﻜﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺍﻟﻄﺐ ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ ﺑﺄﻧﻪ ﺫﻟﻚ ﺍﻟﻨﻮﻉ ﻣﻦ ﺍﻟﻄﺐ ﺍﻟﺬﻱ ﻭﺭﺩ
ﰲ ﺍﻟﻜﺘﺎﺏ ﻭﺍﻟﺴﻨﺔ ﺍﻟﻨﺒﻮﻳﺔ ﺍﻟﺼﺤﻴﺤﺔ ،ﻭﺗﺪﺍﻭﻯ ﺑﻪ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ﺻﻠﻰ ﺍﷲ ﻋﻠﻴﻪ ﻭﺳﻠﻢ ﻭﺃﻣﺮ ﺑﻪ ﺍﻟﺼـﺤﺎﺑﺔ
ﰲ ﺍﻟﻜﺘﺎﺏ ﻭﺍﻟﺴﻨﺔ ﺍﻟﻨﺒﻮﻳﺔ ﺍﻟﺼﺤﻴﺤﺔ ،ﻭﺗﺪﺍﻭﻯ ﺑﻪ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ﺻﻠﻰ ﺍﷲ ﻋﻠﻴﻪ ﻭﺳﻠﻢ ﻭﺃﻣﺮ ﺑﻪ ﺍﻟﺼـﺤﺎﺑﺔ
ﻭﺳﺎﺋﺮ ﺍﻷﻣﺔ ﻭﻫﻮ ﻳﺸﺘﻤﻞ ﻋﻠﻰ ﻃﺐ ﺍﻟﻘﻠﻮﺏ ﻭﺍﻷﺑﺪﺍﻥ ،ﻛﻤﺎ ﺍﺳﺘﻌﻤﻠﺘﻪ ﺳﺎﺋﺮ ﺍﻷﻣﻢ ﺍﻟﺴﺎﺑﻘﺔ ﺑﻄﺮﻕ ﳐﺘﻠﻔﺔ
ﻭﺳﺎﺋﺮ ﺍﻷﻣﺔ ﻭﻫﻮ ﻳﺸﺘﻤﻞ ﻋﻠﻰ ﻃﺐ ﺍﻟﻘﻠﻮﺏ ﻭﺍﻷﺑﺪﺍﻥ ،ﻛﻤﺎ ﺍﺳﺘﻌﻤﻠﺘﻪ ﺳﺎﺋﺮ ﺍﻷﻣﻢ ﺍﻟﺴﺎﺑﻘﺔ ﺑﻄﺮﻕ ﳐﺘﻠﻔﺔ
ﻣﺜﻞ ﺍﻟﺘﺪﻭﻱ ﺑﺎﻷﻋﺸﺎﺏ ﻭﺍﳊﺠﺎﻣﺔ ﻭﻏﲑﻫﺎ ﳑﺎ ﻳﺘﻄﺎﺑﻖ ﻣﻊ ﺍﻟﺸﺮﻉ ﺃﻭ ﻗﺪ ﳜﺘﻠﻒ ﻋﻨـﻪ ،ﻭﺍﳌﻌـﲎ ﻋﻨـﺪ
ﻣﺜﻞ ﺍﻟﺘﺪﻭﻱ ﺑﺎﻷﻋﺸﺎﺏ ﻭﺍﳊﺠﺎﻣﺔ ﻭﻏﲑﻫﺎ ﳑﺎ ﻳﺘﻄﺎﺑﻖ ﻣﻊ ﺍﻟﺸﺮﻉ ﺃﻭ ﻗﺪ ﳜﺘﻠﻒ ﻋﻨـﻪ ،ﻭﺍﳌﻌـﲎ ﻋﻨـﺪ
ﺍﻟﺒﺎﺣﺜﲔ ﺃﻥ ﺍﻟﻄﺐ ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ ﻫﻮ ﺫﻟﻚ ﺍﻟﻨﻮﻉ ﻣﻦ ﺍﻟﻄﺐ ﺍﻟﺬﻱ ﻫﻮ ﻋﻮﺽ ﻋﻦ ﺍﻟﺘﺪﺍﻭﻱ ﺑﺄﺩﻭﻳـﺔ ﺍﻷﻃﺒـﺎﺀ
ﺍﻟﺒﺎﺣﺜﲔ ﺃﻥ ﺍﻟﻄﺐ ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ ﻫﻮ ﺫﻟﻚ ﺍﻟﻨﻮﻉ ﻣﻦ ﺍﻟﻄﺐ ﺍﻟﺬﻱ ﻫﻮ ﻋﻮﺽ ﻋﻦ ﺍﻟﺘﺪﺍﻭﻱ ﺑﺄﺩﻭﻳـﺔ ﺍﻷﻃﺒـﺎﺀ
ﺍﳌﻔﺮﺩﺓ ﻭﺍﳌﺮﻛﺒﺔ.
ﺍﳌﻔﺮﺩﺓ ﻭﺍﳌﺮﻛﺒﺔ.
ﻛﻤﺎ ﻧﻘﻞ ﺍﳌﻌﺎﱐ ﻋﻦ ﻏﲑﻩ ﰲ ﻫﺬﺍ ﺍﻟﺴﻴﺎﻕ ﺃﻥ ﻃﺐ ﺍﳉﺴﺪ ﻣﻨﻪ ﻣﺎ ﺟﺎﺀ ﰲ ﺍﳌﻨﻘﻮﻝ ﻋﻨﻪ ﻋﻠﻴﻪ ﺍﻟﺼﻼﺓ
ﻛﻤﺎ ﻧﻘﻞ ﺍﳌﻌﺎﱐ ﻋﻦ ﻏﲑﻩ ﰲ ﻫﺬﺍ ﺍﻟﺴﻴﺎﻕ ﺃﻥ ﻃﺐ ﺍﳉﺴﺪ ﻣﻨﻪ ﻣﺎ ﺟﺎﺀ ﰲ ﺍﳌﻨﻘﻮﻝ ﻋﻨﻪ ﻋﻠﻴﻪ ﺍﻟﺼﻼﺓ
ﻭﺍﻟﺴﻼﻡ ،ﻭﻣﻨﻪ ﻣﺎ ﺟﺎﺀ ﻋﻦ ﻏﲑﻩ ﻭﻏﺎﻟﺒﻪ ﺭﺍﺟﻊ ﺇﱃ ﺍﻟﺘﺠﺮﺑﺔ ) ،(٢٠٠٠ﻭﺑﻨﺎﺀﺍ ﻋﻠﻴﻪ ﻓﻘـﺪ
ﻭﺍﻟﺴﻼﻡ ،ﻭﻣﻨﻪ ﻣﺎ ﺟﺎﺀ ﻋﻦ ﻏﲑﻩ ﻭﻏﺎﻟﺒﻪ ﺭﺍﺟﻊ ﺇﱃ ﺍﻟﺘﺠﺮﺑﺔ ) ،(٢٠٠٠ﻭﺑﻨﺎﺀﺍ ﻋﻠﻴﻪ ﻓﻘـﺪ
ﺗﻮﺻﻞ ﺍﻟﺒﺎﺣﺜﺎﻥ ﺇﱃ ﺃﻥ ﺍﻟﻄﺐ ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ ﻗﺪ ﺣﻮﻯ ﲨﻴﻊ ﺃﺻﻨﺎﻑ ﺍﻟﺪﻭﺍﺀ ﻟﻜﻞ ﻣﺮﺽ ﻗﺪ ﻳﻌﺘﺮﻱ ﺍﻟﺒﺪﻥ ﻛﻤـﺎ
ﺗﻮﺻﻞ ﺍﻟﺒﺎﺣﺜﺎﻥ ﺇﱃ ﺃﻥ ﺍﻟﻄﺐ ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ ﻗﺪ ﺣﻮﻯ ﲨﻴﻊ ﺃﺻﻨﺎﻑ ﺍﻟﺪﻭﺍﺀ ﻟﻜﻞ ﻣﺮﺽ ﻗﺪ ﻳﻌﺘﺮﻱ ﺍﻟﺒﺪﻥ ﻛﻤـﺎ
102
ﻋـﻦ
ﻧﻘـﻼ ﻋـﻦ
((٢٠٠٠ﻧﻘـﻼ
٢٠٠٠ ﻭﺍﳋﺮﻭﺝ ﻋﻦ ﺣﺪ ﺍﻟﺼﺤﺔ ﻭﺍﻻﻋﺘﺪﺍﻝ .ﺍﳌﺮﺽ ﺍﺻﻄﻼﺣﺎ:ﺫﻛﺮ ﺍﳌﻌﺎﱐ )
ﻭﺍﳋﺮﻭﺝ ﻋﻦ ﺣﺪ ﺍﻟﺼﺤﺔ ﻭﺍﻻﻋﺘﺪﺍﻝ .ﺍﳌﺮﺽ ﺍﺻﻄﻼﺣﺎ:ﺫﻛﺮ ﺍﳌﻌﺎﱐ )
ﻭﺗـﺆﺩﻱ
ﺟﺰﺋﻴﺎ ﻭﺗـﺆﺩﻱ
ﺃﻭ ﺟﺰﺋﻴﺎ
ﻛﻠﻴﺎ ﺃﻭ
ﺍﳉﺴﻢ ﻛﻠﻴﺎ
ﺗﻨﺘﺎﺏ ﺍﳉﺴﻢ
ﺍﻟﱵ ﺗﻨﺘﺎﺏ
ﺍﻟﻄﺒﻴﻌﻴﺔ ﺍﻟﱵ
ﻏﲑ ﺍﻟﻄﺒﻴﻌﻴﺔ
ﺍﳊﺎﻟﺔ ﻏﲑ
ﻫﻮ ﺍﳊﺎﻟﺔ
ﺃﻧﻪ ﻫﻮ
ﻼﺣﺎ ﺃﻧﻪ
ﺍﺻﻄﻼﺣﺎ
ﺍﳌﺮﺽ ﺍﺻﻄ
ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺍﳌﺮﺽ
ﰲ ﺗﻌﺮﻳﻒ
ﻏﲑﻩ ﰲ
ﻏﲑﻩ
ﺁﻓﺔ
ﺃﻭ ﺁﻓﺔ
ﻋﻠﺔ ﺃﻭ
ﻣﻦ ﻋﻠﺔ
ﺍﻟﻨﻔﺲ ﻣﻦ
ﺃﻭ ﺍﻟﻨﻔﺲ
ﺍﻟﺒﺪﻥ ﺃﻭ
ﻳﺼﻴﺐ ﺍﻟﺒﺪﻥ
ﻣﺎ ﻳﺼﻴﺐ
ﻛﻞ ﻣﺎ
ﻫﻮ ﻛﻞ
ﺍﳌﺮﺽ ﻫﻮ
ﺃﻥ ﺍﳌﺮﺽ
ﺍﻟﺒﺎﺣﺜﺎﻥ ﺃﻥ
ﻳﺮﻯ ﺍﻟﺒﺎﺣﺜﺎﻥ
ﺑﻴﻨﻤﺎ ﻳﺮﻯ
ﺍﻷﻋﺮﺍﺽ ،ﺑﻴﻨﻤﺎ
ﻇﻬﻮﺭ ﺍﻷﻋﺮﺍﺽ،
ﺇﱃ ﻇﻬﻮﺭﺇﱃ
ﻟﻴﺒﻠﻮﻩ
ﻟﻠﻌﺒﺪ ﻟﻴﺒﻠﻮﻩ
ﻭﺍﻣﺘﺤﺎﻧﻪ ﻟﻠﻌﺒﺪ
ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ ﻭﺍﻣﺘﺤﺎﻧﻪ
ﺍﷲ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ
ﻗﺪﺭ ﺍﷲ
ﻣﻦ ﻗﺪﺭ
ﺫﻟﻚ ﻣﻦ
ﻭﻳﻜﻮﻥ ﺫﻟﻚ
ﻟﻠﺒﺪﻥ ﻭﻳﻜﻮﻥ
ﻭﺍﻟﺼﺤﻴﺔ ﻟﻠﺒﺪﻥ
ﺍﳌﻌﺘﺪﻟﺔ ﻭﺍﻟﺼﺤﻴﺔ
ﺍﳊﺎﻟﺔ ﺍﳌﻌﺘﺪﻟﺔ
ﺗﻐﲑ ﺍﳊﺎﻟﺔ
ﻋﻨﻬﺎ ﺗﻐﲑ
ﳛﺼﻞ ﻋﻨﻬﺎ
ﳛﺼﻞ
ﺃﺻﻨﺎﻑ..
ﻋﻠﻰ ﺃﺻﻨﺎﻑﻭﻫﻮ ﻋﻠﻰ
ﻳﻜﻔﺮ ،ﻭﻫﻮ
ﺼﱪ ﺃﻡﺃﻡ ﻳﻜﻔﺮ،
ﺃﻳﺃﻳﺼﱪ
ﺍﳌﺮﺽ
ﺃﺻﻨﺎﻑ ﺍﳌﺮﺽ
ﺃﺻﻨﺎﻑ
ﰲ
ﻣﺬﻛﻮﺭﺍﻥ ﰲ
ﻭﳘﺎ ﻣﺬﻛﻮﺭﺍﻥ
ﺍﻷﺑﺪﺍﻥ ..ﻭﳘﺎ
ﺽ ﺍﻷﺑﺪﺍﻥ
ﻭﻣﺮﺽ
ﺍﻟﻘﻠﻮﺏ ،ﻭﻣﺮ
ﺽ ﺍﻟﻘﻠﻮﺏ،
ﻣﺮﺽﻧﻮﻋﺎﻥ ::ﻣﺮ
ﺍﳌﺮﺽ ﻧﻮﻋﺎﻥ
ﻗﺎﻝ ::ﺍﳌﺮﺽ
ﺣﻴﺚ ﻗﺎﻝ
ﺍﷲ ﺣﻴﺚ
ﺭﲪﻪ ﺍﷲ
ﺍﻟﻘﻴﻢ ﺭﲪﻪ
ﺍﺑﻦ ﺍﻟﻘﻴﻢ
ﺫﻛﺮ ﺍﺑﻦ
ﺫﻛﺮ
ﺍﻟﻘﻠـﺐ ﻳﺼـﻴﺐ ﺻﻨﻒ : ﺻﻨﻔﺎﻥ ﺍﳌﺮﺽ ﺃﻥ ﺇﱃ ﺍﻟﺒﺎﺣﺜﺎﻥ ﻳﺬﻫﺐ ﻟﺬﺍ ، ( ١٩٩٠ ﺍﻟﻘﺮﺁﻥ )
ﺍﻟﻘﺮﺁﻥ ) ،(١٩٩٠ﻟﺬﺍ ﻳﺬﻫﺐ ﺍﻟﺒﺎﺣﺜﺎﻥ ﺇﱃ ﺃﻥ ﺍﳌﺮﺽ ﺻﻨﻔﺎﻥ :ﺻﻨﻒ ﻳﺼـﻴﺐ ﺍﻟﻘﻠـﺐ
ﻛﺎﻵﰐ ::
ﺑﻴﺎﻤﺎ ﻛﺎﻵﰐ
ﻭﳝﻜﻦ ﺑﻴﺎﻤﺎ
ﺍﻟﺒﺪﻥ ﻭﳝﻜﻦ
ﻳﺼﻴﺐ ﺍﻟﺒﺪﻥ
ﻭﺻﻨﻒ ﻳﺼﻴﺐ
ﻭﺍﻟﻨﻔﺲ ﻭﺻﻨﻒ
ﻭﺍﻟﻨﻔﺲ
ﻭﺍﻟﻨﻔﺲ
ﺍﻟﻘﻠﺐ ﻭﺍﻟﻨﻔﺲ
ﻳﺼﻴﺐ ﺍﻟﻘﻠﺐ ﻣﺮﺽ ﻳﺼﻴﺐ
ﺍﻷﻭﻝ ::ﻣﺮﺽ
ﺍﻟﺼﻨﻒ ﺍﻷﻭﻝ ﺍﻟﺼﻨﻒ
ﻣﺮﺽ : ( ١٩٩٠ ﺍﻷﻣﺮﺍﺽ ﺍﻟﱵ ﺗﺼﻴﺐ ﺍﻟﻘﻠﺐ ﺇﳕﺎ ﻫﻲ ﻧﻮﻋﺎﻥ ﻛﻤﺎ ﻗﺮﺭﻩ ﺑﻦ ﺍﻟﻘﻴﻢ ﺃﻳﻀﺎ )
ﺍﻷﻣﺮﺍﺽ ﺍﻟﱵ ﺗﺼﻴﺐ ﺍﻟﻘﻠﺐ ﺇﳕﺎ ﻫﻲ ﻧﻮﻋﺎﻥ ﻛﻤﺎ ﻗﺮﺭﻩ ﺑﻦ ﺍﻟﻘﻴﻢ ﺃﻳﻀﺎ ): (١٩٩٠ﻣﺮﺽ
..
ﺍﻟﻘﻠـﻮﺏ..
ﻃﺐ ﺍﻟﻘﻠـﻮﺏ
ﺃﻥ ﻃﺐﺍﷲ ﺃﻥ
ﺭﲪﻪ ﺍﷲ
ﺃﻳﻀﺎ ﺭﲪﻪ
ﺫﻛﺮ ﺃﻳﻀﺎ
ﻛﻤﺎ ﺫﻛﺮ
ﺍﻟﻘﺮﺁﻥ ،ﻛﻤﺎ
ﰲ ﺍﻟﻘﺮﺁﻥ،ﻭﻛﻼﳘﺎ ﰲ
ﻭﻏﻲ ﻭﻛﻼﳘﺎ ﺷﻬﻮﺓ ﻭﻏﻲ
ﻭﻣﺮﺽ ﺷﻬﻮﺓ
ﻭﺷﻚ ،ﻭﻣﺮﺽ ﺷﺒﻬﺔ ﻭﺷﻚ، ﺷﺒﻬﺔ
ﺃﻳـﺪﻳﻬﻢ،
ﻭﻋﻠﻰ ﺃﻳـﺪﻳﻬﻢ،
ﺟﻬﺘﻬﻢ ﻭﻋﻠﻰ
ﻣﻦ ﺟﻬﺘﻬﻢ
ﺇﻻ ﻣﻦ
ﺣﺼﻮﻟﻪ ﺇﻻ
ﺇﱃ ﺣﺼﻮﻟﻪ
ﺳﺒﻴﻞ ﺇﱃ
ﻭﻻ ﺳﺒﻴﻞ ﻭﺳﻼﻣﻪ ﻋﻠﻴﻬﻢ،
ﻋﻠﻴﻬﻢ ،ﻭﻻ ﺍﷲ ﻭﺳﻼﻣﻪ ﺻﻠﻮﺍﺕ ﺍﷲ
ﺳﻞﹺﻞﹺ ﺻﻠﻮﺍﺕ
ﺇﱃ ﺍﻟﺍﻟﺮﺮﺳ
ﱠﻢ ﺇﱃ
ﻓﻤﺴﻠﻠﱠﻢ
ﻓﻤﺴ
ﻭﺃﻥ
ﺣﻜﺎﻣـﻪ ،ﻭﺃﻥ
ﻭﺃﺣﻜﺎﻣـﻪ،ﻭﺃﻓﻌﺎﻟـﻪ ،ﻭﺃ
ﻭﺻﻔﺎﺗﻪ ،ﻭﺃﻓﻌﺎﻟـﻪ،
ﻭﺑﺄﲰﺎﺋﻪ ،ﻭﺻﻔﺎﺗﻪ،
ﹺﻫﺎ ،ﻭﺑﺄﲰﺎﺋﻪ،
ﻭﻓﺎﻃﺮﺮﹺﻫﺎ،
ﻬﺎ ،ﻭﻓﺎﻃ
ﹺﻓﺔ ﺑﺮﺑﺮﺑﺑﻬﺎ،
ﻋﺎﺭﺭﹺﻓﺔ
ﺗﻜﻮﻥ ﻋﺎ
ﺃﻥ ﺗﻜﻮﻥ
ﺍﻟﻘﻠﻮﺏ ﺃﻥ
ﺡ ﺍﻟﻘﻠﻮﺏ ﺻﻼﺡ
ﻓﺈﻥ ﺻﻼ ﻓﺈﻥ
ﻭﻻ ﺑـﺬﻟﻚ ،ﻭﻻﺇﻻ ﺑـﺬﻟﻚ،
ﺃﻟﺒﺘﺔﹶﺔﹶ ﺇﻻ
ﺣﻴﺎﺓﹶﺓﹶ ﺃﻟﺒﺘ
ﻭﻻ ﺣﻴﺎ
ﳍﺎ ﻭﻻ ﺻﺤﺔ ﳍﺎ
ﻭﻻ ﺻﺤﺔ ﺎﺧﻄﻪ ،ﻭﻻ ﺎﻫﻴﻪ ﻭﻭﻣﻣﺴ
ﺴﺎﺧﻄﻪ، ﻣﺘﺠﻨﻨﺒﺒﺔﹰﺔﹰ ﳌﹶﳌﹶﻨﻨﺎﻫﻴﻪ
ﻪ ،ﻣﺘﺠ
ﻭﳏﺎﺑﺑﻪ،
ﳌﺮﺿﺎﺗﻪ ﻭﳏﺎ
ﺮﺓﹰﺓﹰ ﳌﺮﺿﺎﺗﻪ
ﺆﺛﺛﺮ
ﺗﻜﻮﻥ ﻣﻣﺆ
ﺗﻜﻮﻥ
ﳑﻦ ﻳﻳﻈﹸﻈﹸﻦﻦ
ﺳﺒﻴﻞﹶﻞﹶ ﺇﱃ ﺗﻠﻘﱢﻴﻪ ﺇﻻ ﻣﻦ ﺟﻬﺔ ﺍﻟﺮﺳﻞ ،ﻭﻣﺎ ﻳﻈﻦ ﻣﻦ ﺣﺼﻮﻝ ﺻﺤﺔ ﺍﻟﻘﻠﺐ ﺑﺪﻭﻥ ﺍﺗﺒﺎﻋﻬﻢ ،ﻓﻐﻠﻂ ﳑﻦ
ﻓﻐﻠﻂ ﺒﺎﻋﻬﻢ، ﺗ ﺍ ﺑﺪﻭﻥ ﺍﻟﻘﻠﺐ ﺔ
ﺤ ﺻ
ﺣﺼﻮﻝ ﻣﻦ ﻈﻦﻳ ﻭﻣﺎ ﺳﻞ، ﺮﺍﻟ ﺟﻬﺔ ﻣﻦ ﺇﻻ ﱢﻴﻪ
ﻘ ﺗﻠ ﺇﱃ ﺳﺒﻴ
ﺫﻟﻚ ﻋﻦ ﻭﻗﻮﺗﻪ ﻭﺻﺤﺘﻪ، ﻗﻠﺒﻪ ﺓ
ﹸ ﻭﺣﻴﺎ ﺎ،ﻮ ﻗ
ﹸ ﻭ ﺘﻬﺎ
ﺤ ﺻ
ﻭ ﻬﻮﺍﻧﻴﺔ، ﺍﻟﺸ ﺍﻟﺒﻬﻴﻤﻴﺔ
ﺫﻟﻚ ،ﻭﺇﳕﺎ ﺫﻟﻚ ﺣﻴﺎﺓﹸ ﻧﻔﺴﻪ ﺍﻟﺒﻬﻴﻤﻴﺔ ﺍﻟﺸﻬﻮﺍﻧﻴﺔ ،ﻭﺻﺤﺘﻬﺎ ﻭﻗﹸﻮﺎ ،ﻭﺣﻴﺎﺓﹸ ﻗﻠﺒﻪ ﻭﺻﺤﺘﻪ ،ﻭﻗﻮﺗﻪ ﻋﻦ ﺫﻟﻚ ﻧﻔﺴﻪ ﺓ
ﹸ ﺣﻴﺎ ﺫﻟﻚ ﻭﺇﳕﺎ ﺫﻟﻚ،
ﻣﻨﻐﻤﻤﺲ
ﺲ ﻓﺈﻧﻪ ﻣﻨﻐ
ﻧﻮﺭﻩ ،ﻓﺈﻧﻪ
ﻭﻋﻠﻰ ﻧﻮﺭﻩ،
ﺍﻷﻣﻮﺍﺕ ،ﻭﻋﻠﻰ
ﻣﻦ ﺍﻷﻣﻮﺍﺕ،
ﻓﺈﻧﻪ ﻣﻦ
ﻗﻠﺒﻪ ،ﻓﺈﻧﻪ ﻋﻠﻰ ﺣﻴﺎﺓ
ﺣﻴﺎﺓ ﻗﻠﺒﻪ، ﻓﻠﻴﺒﻚ ﻋﻠﻰ
ﻭﻫﺬﺍ ،ﻓﻠﻴﺒﻚ
ﻫﺬﺍ ﻭﻫﺬﺍ،
ﺑﲔ ﻫﺬﺍ
ﳝﻴﺰ ﺑﲔ
ﻦ ﱂﱂ ﳝﻴﺰ
ﲟﻌﺰﻝ ،ﻭﻭﻣﻣﻦ
ﲟﻌﺰﻝ،
..((١٩٩٠ ﰲ ﲝﺎﺭ ﺍﻟﻈﻠﻤﺎﺕ" )
ﰲ ﲝﺎﺭ ﺍﻟﻈﻠﻤﺎﺕ" )١٩٩٠
ﻳﺸـﻤﻞ
ﺍﳌﺮﺽ ﻳﺸـﻤﻞ
ﻣﻦ ﺍﳌﺮﺽ
ﺍﻟﺼﻨﻒ ﻣﻦ
ﻫﺬﺍ ﺍﻟﺼﻨﻒﺃﻥ ﻫﺬﺍ
ﺍﻟﻘﻴﻢ ﻫﻫﻮﻮ ﺃﻥ
ﺑﻦ ﺍﻟﻘﻴﻢ
ﻛﻼﻡ ﺑﻦ
ﻣﻊ ﻛﻼﻡ
ﻣﺘﻔﻘﺎ ﻣﻊ
ﻫﻨﺎ ﻣﺘﻔﻘﺎ
ﺑﻴﺎﻧﻪ ﻫﻨﺎ
ﺍﻟﺒﺎﺣﺜﺎﻥ ﺑﻴﺎﻧﻪ
ﻳﺮﻳﺪ ﺍﻟﺒﺎﺣﺜﺎﻥ
ﺍﻟﺬﻱ ﻳﺮﻳﺪ
ﻭﻭﺍﻟﺬﻱ
ﻭﺷﻚ
ﻭﻧﻔﺎﻕ ﻭﺷﻚ
ﺑﺎﷲ --ﻭﻧﻔﺎﻕ
ﻋﻴﺎﺫﺍ ﺑﺎﷲ
ﺍﷲ ––ﻋﻴﺎﺫﺍ
ﺭﲪﺔ ﺍﷲ
ﻣﻦ ﺭﲪﺔ ﻭﻗﻨﻮﻁ ﻣﻦ
ﻭﺷﺮﻙ ﻭﻗﻨﻮﻁ
ﻛﻔﺮ ﻭﺷﺮﻙ
ﻣﻦ ﻛﻔﺮ
ﺍﻟﻘﻠﺐ ﻣﻦ
ﺗﺼﻴﺐ ﺍﻟﻘﻠﺐ
ﻗﺪ ﺗﺼﻴﺐﺍﻟﱵ ﻗﺪ
ﺍﻷﻣﺮﺍﺽ ﺍﻟﱵ
ﲨﻴﻊ ﺍﻷﻣﺮﺍﺽ
ﲨﻴﻊ
ﻓﺮﻃﺎ،
ﺃﻣﺮﻩ ﻓﺮﻃﺎ،
ﻭﻛﺎﻥ ﺃﻣﺮﻩ
ﻫﻮﺍﻩ ﻭﻛﺎﻥ
ﻭﺍﺗﺒﻊ ﻫﻮﺍﻩ
ﺭﺑﻪ ﻭﺍﺗﺒﻊ
ﻋﻦ ﺭﺑﻪ
ﺃﻋﺮﺽ ﻋﻦ
ﺍﻟﺬﻱ ﺃﻋﺮﺽ
ﻗﻠﺐ ﺍﻟﺬﻱ
ﺍﻟﺒﻴﻨﺎﺕ،ﻭﻫﺬﺍ ﻗﻠﺐ
ﻣﻦ ﺍﻟﺒﻴﻨﺎﺕ،ﻭﻫﺬﺍﺳﺒﺤﺎﻧﻪ ﻣﻦ
ﺃﻧﺰﻝ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ
ﻭﻣﺎ ﺃﻧﺰﻝ
ﺭﺳﻠﻪ ﻭﻣﺎ
ﰲ ﺭﺳﻠﻪ
ﰲ
ﺍﳌﻌﻠﻮﻣﺔ ﻋﻨﺪ
ﻋﻨﺪ ﺍﻟﻌﻮﺍﺭﺽ ﺍﳌﻌﻠﻮﻣﺔ
ﻣﻦ ﺍﻟﻌﻮﺍﺭﺽ
ﺍﻟﻨﻔﺲ ﻣﻦ
ﻳﺼﻴﺐ ﺍﻟﻨﻔﺲ
ﻣﺎ ﻳﺼﻴﺐ ﺃﻭ ﻣﺎ
ﻛﺴﻞ ﺃﻭ
ﺃﻭ ﻛﺴﻞ
ﻋﺠﺰ ﺃﻭ
ﺃﻭ ﻋﺠﺰﺣﺰﻥ ﺃﻭ
ﺃﻭ ﺣﺰﻥﻫﻢ ﺃﻭ
ﺍﻟﻌﺒﺪ ﻫﻢ
ﻳﺼﻴﺐ ﺍﻟﻌﺒﺪ
ﻛﺎﻟﺬﻱ ﻳﺼﻴﺐ
ﺃﻭ ﻛﺎﻟﺬﻱ
ﺃﻭ
ﻋﻠﻴﻬﻢ ﺍﻟﺴـﻼﻡ
ﺍﻟﺴـﻼﻡ ﺭﺳﻠﻪ ﻋﻠﻴﻬﻢ
ﺍﷲ ﺭﺳﻠﻪ
ﺃﺭﺳﻞ ﺍﷲ
ﻗﺪ ﺃﺭﺳﻞ
ﺍﻷﻣﺮﺍﺽ ﻗﺪ
ﻣﻦ ﺍﻷﻣﺮﺍﺽ
ﺍﻟﻨﻮﻉ ﻣﻦ
ﻭﻫﺬﺍ ﺍﻟﻨﻮﻉ ﰲ ﻛﺘﺒﻬﻢ،
ﻛﺘﺒﻬﻢ ،ﻭﻫﺬﺍ ﺫﻛﺮﻭﻫﺎ ﰲ
ﻗﺪ ﺫﻛﺮﻭﻫﺎ
ﻭﺍﻟﱵ ﻗﺪ
ﺍﻟﻌﻠﻢ ﻭﺍﻟﱵ
ﺃﻫﻞ ﺍﻟﻌﻠﻢ
ﺃﻫﻞ
ﳌﺪﺍﻭﺍﺗﻪ..
ﳌﺪﺍﻭﺍﺗﻪ
104
ﺍﳌﺮﻳﺾ ﺍﺻﻄﻼﺣﺎ :ﻃﺒﻘﺎ ﻟﻠﺘﻌﺮﻳﻔﺎﺕ ﺍﻟﺴﺎﺑﻘﺔ ﻓﺈﻧﻪ ﳝﻴﻞ ﺍﻟﺒﺎﺣﺜﺎﻥ ﻟﺘﻌﺮﻳﻒ ﺍﳌﺮﻳﺾ ﺑﺄﻧﻪ ﻣـﻦ ﺑـﻪ
ﺍﳌﺮﻳﺾ ﺍﺻﻄﻼﺣﺎ :ﻃﺒﻘﺎ ﻟﻠﺘﻌﺮﻳﻔﺎﺕ ﺍﻟﺴﺎﺑﻘﺔ ﻓﺈﻧﻪ ﳝﻴﻞ ﺍﻟﺒﺎﺣﺜﺎﻥ ﻟﺘﻌﺮﻳﻒ ﺍﳌﺮﻳﺾ ﺑﺄﻧﻪ ﻣـﻦ ﺑـﻪ
ﻣﺮﺽ ﺃﻭﻧﻘﺺ ﺃﻭﺍﳓﺮﺍﻑ ﻭﻫﻮ ﻟﺬﻟﻚ ﻳﻄﻠﺐ ﺍﻟﺪﻭﺍﺀ ﻭﺍﻟﻌﻼﺝ ﻋﻨﺪ ﺍﻟﻄﺒﻴﺐ ،ﻭﺃﻧﻪ ﺃﻳﻀﺎ ﺫﻟﻚ ﺍﳌﺒﺘﻠﻰ ﺑﺸﻲﺀ
ﻣﺮﺽ ﺃﻭﻧﻘﺺ ﺃﻭﺍﳓﺮﺍﻑ ﻭﻫﻮ ﻟﺬﻟﻚ ﻳﻄﻠﺐ ﺍﻟﺪﻭﺍﺀ ﻭﺍﻟﻌﻼﺝ ﻋﻨﺪ ﺍﻟﻄﺒﻴﺐ ،ﻭﺃﻧﻪ ﺃﻳﻀﺎ ﺫﻟﻚ ﺍﳌﺒﺘﻠﻰ ﺑﺸﻲﺀ
ﻣﻦ ﺃﻗﺪﺍﺭ ﺍﷲ ﰲ ﻧﻔﺴﻪ ،ﺃﻭ ﺑﺪﻧﻪ ﺃﻭ ﻋﻘﻠﻪ ،ﺃﻭ ﻣﺎﻟﻪ ،ﺃﻭ ﺃﻫﻠﻪ ،ﺇﱃ ﻏﲑ ﺫﻟﻚ ﻣﻦ ﺳﺎﺋﺮ ﺃﺷﻜﺎﻝ ﺍﻻﺑﺘﻼﺀﺍﺕ
ﻣﻦ ﺃﻗﺪﺍﺭ ﺍﷲ ﰲ ﻧﻔﺴﻪ ،ﺃﻭ ﺑﺪﻧﻪ ﺃﻭ ﻋﻘﻠﻪ ،ﺃﻭ ﻣﺎﻟﻪ ،ﺃﻭ ﺃﻫﻠﻪ ،ﺇﱃ ﻏﲑ ﺫﻟﻚ ﻣﻦ ﺳﺎﺋﺮ ﺃﺷﻜﺎﻝ ﺍﻻﺑﺘﻼﺀﺍﺕ
105
ﻭﻫـﻮ
ﻭﺃﺧـﺮﺍﻩ ،ﻭﻫـﻮ
ﺩﻧﻴﺎﻩ ﻭﺃﺧـﺮﺍﻩ،
ﰲ ﺩﻧﻴﺎﻩ
ﻟﻌﺒﺪﻩ ﰲ
ﺧﲑ ﻟﻌﺒﺪﻩ
ﻣﻦ ﺧﲑ
ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ ﻣﻦ
ﻳﺮﻳﺪﻩ ﻟﻪﻟﻪ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ
ﻟﻠﻌﺒﺪ ﳌﺎﳌﺎ ﻳﺮﻳﺪﻩ
ﺍﷲ ﻟﻠﻌﺒﺪ
ﺃﻣﺮ ﺍﷲ
ﻣﻦ ﺃﻣﺮ
ﻫﻲ ﻣﻦ
ﺍﻟﱵ ﻫﻲ
ﻭﺍﻻﻣﺘﺤﺎﻧﺎﺕ ﺍﻟﱵ
ﻭﺍﻻﻣﺘﺤﺎﻧﺎﺕ
ﻟﻠﻌﺒﺪ ﳌﺎ ﻳﺮﻳﺪﻩ ﻟﻪ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ ﻣﻦ ﺧﲑ ﻟﻌﺒﺪﻩ ﰲ ﺩﻧﻴﺎﻩ ﻭﺃﺧـﺮﺍﻩ ،ﻭﻫـﻮ ﺍﷲ ﺃﻣﺮ
ﻭﺍﻵﺧﺮﺓ.. ﻣﻦ ﻫﻲ ﺍﻟﱵ ﻭﺍﻻﻣﺘﺤﺎﻧﺎﺕ
ﺍﻷﻭﱃ ﻭﺍﻵﺧﺮﺓ
ﰲ ﺍﻷﻭﱃ
ﺍﳊﻜﻢ ﰲ
ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ ﻟﻪﻟﻪ ﺍﳊﻜﻢ
ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ
ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ ﻟﻪ ﺍﳊﻜﻢ ﰲ ﺍﻷﻭﱃ ﻭﺍﻵﺧﺮﺓ.
ﺍﳌﺮﻳﺾ
ﺃﺻﻨﺎﻑ ﺍﳌﺮﻳﺾ
ﺃﺻﻨﺎﻑ
ﻭﻫﻲ ﺍﳌﺮﻳﺾ ﺃﺻﻨﺎﻑ
ﻳﺘﺠﻪ ﺍﻟﺒﺎﺣﺜﺎﻥ ﺇﱃ ﺗﺼﻨﻴﻒ ﺍﳌﺮﻳﺾ ﺇﱃ ﺃﺻﻨﺎﻑ ﺛﻼﺙ ﻗﺪ ﻭﺭﺩ ﺑﻴﺎﺎ ﰲ ﺍﻟﻜﺘﺎﺏ ﻭﺍﻟﺴﻨﺔ ﺍﻟﺼﺤﻴﺤﺔ ﻭﻫﻲ
ﺍﻟﺼﺤﻴﺤﺔ ﻨﺔﻭﺍﻟﺴ ﺍﻟﻜﺘﺎﺏ ﰲ ﺑﻴﺎﺎ ﻭﺭﺩ ﻗﺪ ﺛﻼﺙ ﺃﺻﻨﺎﻑ ﺇﱃ ﺍﳌﺮﻳﺾ ﺗﺼﻨﻴﻒ ﺇﱃ ﺍﻟﺒﺎﺣﺜﺎﻥ ﻳﺘﺠﻪ
ﺃﺻﻨﺎﻑ .ﺛﻼﺙ ﻗﺪ ﻭﺭﺩ ﺑﻴﺎﺎ ﰲ ﺍﻟﻜﺘﺎﺏ ﻭﺍﻟﺴﻨﺔ ﺍﻟﺼﺤﻴﺤﺔ ﻭﻫﻲ
ﺍﻟﺒﺪﻥ ﺍﳌﺮﻳﺾ ﺇﱃ
ﻭﻣﺮﻳﺾ ، ﺗﺼﻨﻴﻒ
ﺍﻟﻨﻔﺲ ﺍﻟﻘﻠﺐ ،ﺇﱃ
ﻭﻣﺮﻳﺾ ﻣﺮﻳﺾﺍﻟﺒﺎﺣﺜﺎﻥ
ﻳﺘﺠﻪ
ﻣﺮﻳﺾ ﺍﻟﻘﻠﺐ ،ﻭﻣﺮﻳﺾ ﺍﻟﻨﻔﺲ ،ﻭﻣﺮﻳﺾ ﺍﻟﺒﺪﻥ.
ﻣﺮﻳﺾ ﺍﻟﻘﻠﺐ ،ﻭﻣﺮﻳﺾ ﺍﻟﻨﻔﺲ ،ﻭﻣﺮﻳﺾ ﺍﻟﺒﺪﻥ.
ﻭﺍﺻﻄﻼﺣﺎ
ﻟﻐﺔ ﻭﺍﺻﻄﻼﺣﺎ ﺍﻟﻌﻼﺝ ﻟﻐﺔ
ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺍﻟﻌﻼﺝ
ﺍﻟﻄﺐ(( ::ﺗﻌﺮﻳﻒ
\ﺍﻟﻄﺐ ﺍﻟﺪﻭﺍﺀ\
ﺃﺻﻨﺎﻓﻪﻪ ))ﺍﻟﺪﻭﺍﺀ
ﺍﻟﻌﻼﺝ ﻭﻭﺃﺻﻨﺎﻓ
ﺍﻟﻌﻼﺝ
ﺯﺍﻭﻟـﻪ ﻭﺍﺻﻄﻼﺣﺎ ﻟﻐﺔ ﺍﻟﻌﻼﺝ ﺗﻌﺮﻳﻒ : ( ﺍﻟﻄﺐ \ ﺍﻟﺪﻭﺍﺀ ) ﻪ ﺃﺻﻨﺎﻓ ﻭ ﺍﻟﻌﻼﺝ
ﻭﻋﻼﺟﺎ ﺯﺍﻭﻟـﻪ
ﻣﻌﺎﳉﺔ ﻭﻋﻼﺟﺎ
ﻋﺎﳉﻪ ::ﻣﻌﺎﳉﺔ
ﻣﻌﲎ ﻋﺎﳉﻪ
ﺃﻥ ﻣﻌﲎ
((١٩٧٣ﺃﻥ ﻣﻮﺳﻮﻋﺘﻪ ))
١٩٧٣ ﰲ ﻣﻮﺳﻮﻋﺘﻪ ﻭﺟﺪﻱ ﰲ
ﻓﺮﻳﺪ ﻭﺟﺪﻱ
ﺫﻛﺮ ﻓﺮﻳﺪ
ﻟﻐﺔ::ﺫﻛﺮ
ﺍﻟﻌﻼﺝ ﻟﻐﺔ
ﺍﻟﻌﻼﺝ
ﺯﺍﻭﻟـﻪ
ﺍﳌـﺮﺽ، ﻭﻋﻼﺟﺎ ﻣﻌﺎﳉﺔ : ﻋﺎﳉﻪ ﻣﻌﲎ ﺃﻥ ( ١٩٧٣ ﺍﻟﻌﻼﺝ ﻟﻐﺔ:ﺫﻛﺮ ﻓﺮﻳﺪ ﻭﺟﺪﻱ ﰲ ﻣﻮﺳﻮﻋﺘﻪ )
ﺍﻟـﺪﻭﻯ ::ﺍﳌـﺮﺽ،
ﻋﺎﳉﻪ ،ﺍﻟـﺪﻭﻯ
ﺍﳌﺮﻳﺾ ﻋﺎﳉﻪ،
ﺩﺍﻭﻯ ::ﺍﳌﺮﻳﺾ
ﻣﺮﺽ ،ﺩﺍﻭﻯ
ﺩﻭﻱ ﻣﺮﺽ،
ﻳﺪﻭﻯ ﺩﻭﻱ
ﺩﻭﻯ ::ﻳﺪﻭﻯﺍﻟﻌﻼﺝ ،ﺩﻭﻯ
ﺗﻌﺎﻃﻰ ﺍﻟﻌﻼﺝ،
ﺗﻌﺎﰿ ::ﺗﻌﺎﻃﻰ
ﻭﺩﺍﻭﺍﻩ ،،ﺗﻌﺎﰿ
ﻭﺩﺍﻭﺍﻩ
ﺍﳌـﺮﺽ،
ﺃﻥ : ﺍﻟـﺪﻭﻯ ﻋﺎﳉﻪ، ﺍﳌﺮﻳﺾ : ﺩﺍﻭﻯ ﻣﺮﺽ، ﺩﻭﻱ ﻳﺪﻭﻯ :ﺩﻭﻯ ﺍﻟﻌﻼﺝ، ﺗﻌﺎﻃﻰ : ﺗﻌﺎﰿ ، ﻭﺩﺍﻭﺍﻩ
ﻫـﻮ ﺃﻥ
ﺍﻟﺒﺎﺣﺜـﺎﻥ ﻫـﻮ
ﻳﺬﻛﺮ ﺍﻟﺒﺎﺣﺜـﺎﻥ
ﻓﻴﻤﺎ ﻳﺬﻛﺮ
ﻭﺍﳌﻘﺼﻮﺩ ﻓﻴﻤﺎ
،،((١٩٧٣ﻭﺍﳌﻘﺼﻮﺩ ﻣﺮﺽ ))
١٩٧٣ ﻣﻦ ﻣﺮﺽ ﺍﻟﺒﻄﻦ ﻣﻦ
ﻭﺍﻟﻔﺎﺳﺪ ﺍﻟﺒﻄﻦ
ﺍﳌﺮﻳﺾ ﻭﺍﻟﻔﺎﺳﺪ
ﺍﻟﺪﻭﻯ::ﺍﳌﺮﻳﺾ
ﺍﻟﺪﻭﻯ
ﺃﻥ ﻳﺬﻛﺮ :ﺍﻟﺒﺎﺣﺜـﺎﻥ ﻫـﻮ
ﻣﻮﺳـﻮﻋﺔ ﻭﺍﳌﻘﺼﻮﺩ ﻓﻴﻤﺎ ﺳﺎﺋﺮ،(١٩٧٣ ﻣﻦ ﻣﺮﺽ ) ﻭﺍﻟﻔﺎﺳﺪ ﺍﻟﺒﻄﻦ ﺍﻟﻌﻼﺝ:ﺍﳌﺮﻳﺾ
ﺍﻟﺪﻭﻯ
ﺗﻌﺮﻓـﻪ ﻣﻮﺳـﻮﻋﺔﺍﺻﻄﻼﺣﺎ :ﺗﻌﺮﻓـﻪ
ﺍﻟﻌﻼﺝ ﺍﺻﻄﻼﺣﺎ
ﻭﺍﻷﺩﻭﻳﺔ..ﺍﻟﻌﻼﺝ
ﺍﻟﻌﻼﺟﺎﺕ ﻭﺍﻷﺩﻭﻳﺔ
ﻣﻦ ﺳﺎﺋﺮ ﺍﻟﻌﻼﺟﺎﺕ ﺍﻟﺘﺪﺍﻭﻱ ﺑﻪﺑﻪ ﻣﻦ
ﻳﺘﻢ ﺍﻟﺘﺪﺍﻭﻱ
ﻣﺎ ﻳﺘﻢ
ﻛﻞ ﻣﺎ
ﻫﻮ ﻛﻞ ﺍﻟﻌﻼﺝ ﻫﻮ
ﻣﻮﺳـﻮﻋﺔ
ﺍﻟﻨﺎﺱ،، ﺍﺻﻄﻼﺣﺎ:ﻭ ﺗﻌﺮﻓـﻪ ﺍﻟﻌﻼﺝ ﺍﳉﻠﻴﻠﺔﻭﺍﻷﺩﻭﻳﺔ.
ﺳﺎﺋﺮ ﺍﻟﻌﻼﺟﺎﺕ ﺍﻟﺘﺪﺍﻭﻱ ﺑﻪ ﻣﻦﺍﻟﻌﻼﺝ ﻫﻮ ﻛﻞ ﻣﺎ ﻳﺘﻢ
ﻣﻦ ﺍﻟﻨﺎﺱ
ﺟﻴﻞ ﻣﻦ
ﻛﻞ ﺟﻴﻞ
ﺯﻣﺎﻥ ﻭﻛﻞ
ﻛﻞ ﺯﻣﺎﻥ
ﰲ ﻛﻞ ﻭﺟﺪ ﰲ
ﻭﻗﺪ ﻭﺟﺪﺍﻟﻌﻠﻮﻡ ﺍﳉﻠﻴﻠﺔ ﻭﻗﺪ
ﻣﻦ ﺍﻟﻌﻠﻮﻡ
ﺑﺄﻧﻪ ﻣﻦ
،،((١٩٧٣ﺑﺄﻧﻪ
ﺍﻟﻌﺸﺮﻳﻦ ))١٩٧٣ﺍﻟﻘﺮﻥ ﺍﻟﻌﺸﺮﻳﻦ
ﺍﻟﻘﺮﻥ
ﺃﻳﻀﺎ،
ﺫﻛﺮﺕﺍﻟﻨﺎﺱ
ﺟﻴﻞ ﻣﻦ ﻛﻞ ﻭ ﺯﻣﺎﻥ ﻛﻞ ﰲ ﻭﺟﺪ ﻭﻗﺪ ﺍﳉﻠﻴﻠﺔ ﺍﻟﻌﻠﻮﻡ ﻣﻦ ﺑﺄﻧﻪ ، ( ١٩٧٣ ﺍﻟﻘﺮﻥ ﺍﻟﻌﺸﺮﻳﻦ )
ﻛﻤﺎ ﺫﻛﺮﺕ ﺃﻳﻀﺎﺍﻷﺑﺪﺍﻥ ،ﻛﻤﺎ
ﻭﺗﺪﺑﲑ ﺍﻷﺑﺪﺍﻥ،
ﺍﻟﻌﻘﺎﻗﲑ ﻭﺗﺪﺑﲑ
ﻋﻠﻮﻡ ﺍﻟﻌﻘﺎﻗﲑ
ﻳﺴﺘﺠﻤﻌﻮﻥ ﻋﻠﻮﻡ
ﺃﻓﺮﺍﺩ ﻳﺴﺘﺠﻤﻌﻮﻥﻣﻦ ﺃﻓﺮﺍﺩ
ﲣﻠﻮ ﻣﻦﺍﳌﻨﺤﻄﺔ ﻻﻻ ﲣﻠﻮ
ﺍﻟﻘﺒﺎﺋﻞ ﺍﳌﻨﺤﻄﺔ
ﺃﻥ ﺍﻟﻘﺒﺎﺋﻞ
ﺣﱴ ﺃﻥ
ﺣﱴ
ﻭﺗﺪﺑﲑ ﺍﻷﺑﺪﺍﻥ ،ﻛﻤﺎ ﺫﻛﺮﺕ ﺃﻳﻀﺎﺍﳊﻴﺎﺓ.. ﺍﻟﻌﻘﺎﻗﲑ ﻋﻠﻮﻡ ﻳﺴﺘﺠﻤﻌﻮﻥ ﺃﻓﺮﺍﺩ ﻣﻦ ﲣﻠﻮ ﻻ ﺍﳌﻨﺤﻄﺔ ﺍﻟﻘﺒﺎﺋﻞ ﺃﻥ ﺣﱴ
ﺿﺮﻭﺭﻳﺎﺕ ﺍﳊﻴﺎﺓ
ﻣﻦ ﺿﺮﻭﺭﻳﺎﺕ ﺍﻟﻌﻼﺟﻴﺔ ﻣﻦ
ﺍﻟﻌﻘﺎﻗﲑ ﺍﻟﻌﻼﺟﻴﺔ
ﺃﻥ ﺍﻟﻌﻘﺎﻗﲑ
ﺍﻟﻨﺎﺱ ﺃﻥ
ﺃﻛﺜﺮ ﺍﻟﻨﺎﺱ
ﻳﻌﺘﻘﺪ ﺃﻛﺜﺮ
ﺃﻧﻪ ﻳﻌﺘﻘﺪﺍﻟﺪﻭﺍﺀ ﺃﻧﻪ
ﻋﻦ ﺍﻟﺪﻭﺍﺀ
ﻋﻦ
ﻋﻦ ﺍﻟﺪﻭﺍﺀ ﺃﻧﻪ ﻳﻌﺘﻘﺪ ﺃﻛﺜﺮ ﺍﻟﻨﺎﺱ ﺃﻥ ﺍﻟﻌﻘﺎﻗﲑ ﺍﻟﻌﻼﺟﻴﺔ ﻣﻦ ﺿﺮﻭﺭﻳﺎﺕ ﺍﳊﻴﺎﺓ.
ﺍﻟﺼﻴﺪﻟﻴﺔ ﻳﺄﺧـﺬ
ﻳﺄﺧـﺬ ﺇﱃ ﺍﻟﺼﻴﺪﻟﻴﺔﻳﻬﺮﻉ ﺇﱃ
ﺣﱴ ﻳﻬﺮﻉ
ﺍﻟﺸﺄﻥ ﺣﱴ
ﻗﻠﻴﻞ ﺍﻟﺸﺄﻥ
ﺍﻟﺘﻬﺎﺏ ﻗﻠﻴﻞ
ﺃﻭ ﺍﻟﺘﻬﺎﺏ
ﺑﺴﻴﻂ ﺃﻭ
ﺑﺰﻛﺎﻡ ﺑﺴﻴﻂﺃﺣﺪﻫﻢ ﺑﺰﻛﺎﻡ
ﳛﺲ ﺃﺣﺪﻫﻢ
ﻳﻜﺎﺩ ﳛﺲ
ﻓﻼ ﻳﻜﺎﺩﻓﻼ
ﺍﻟﺼﻴﺪﻟﻴﺔ ﻳﺄﺧـﺬ
ﺗﻐـﺎﱄ ﻳﻬﺮﻉ ﺇﱃ ﺍﻟﺸﺄﻥ ﺣﱴ ﺍﻟﺘﻬﺎﺏ ﻗﻠﻴﻞ
ﺑﻌﺾﺃﻭ ﺍﻷﻃﺒﺎﺀ
ﺑﺴﻴﻂ ﺃﺣﺪﻫﻢﻣﺎﺑﺰﻛﺎﻡ ﺭﺁﻩ ﳛﺲ
ﻳﻜﻮﻥﻳﻜﺎﺩ
ﻣﻨﻬﺎ ﻣﺎ ﻓﻼ
ﻭﻗﺪ ﺗﻐـﺎﱄ
ﺃﺻﺎﺑﻪ ،،ﻭﻗﺪ
ﳑﺎ ﺃﺻﺎﺑﻪ
ﳒﺎﺗﻪ ﳑﺎ
ﺫﻟﻚ ﳒﺎﺗﻪ
ﰲ ﺫﻟﻚﺃﻥ ﰲ
ﻇﺎﻧﺎ ﺃﻥ
ﺍﻷﻃﺒﺎﺀ ﻇﺎﻧﺎ ﺑﻌﺾ ﻳﺼﻔﻪ ﻟﻪﻟﻪ
ﻳﺼﻔﻪ ﺑﺎﳉﺮﺍﺋﺪ ﺃﻭ
ﺃﻭ ﻣﺎ ﺑﺎﳉﺮﺍﺋﺪ ﻳﻜﻮﻥ ﺭﺁﻩ ﻣﻨﻬﺎ ﻣﺎ
ﺗﻐـﺎﱄ
ﻣـﻦ ﻭﻗﺪ ، ﺃﺻﺎﺑﻪ ﳑﺎ ﳒﺎﺗﻪ ﺫﻟﻚ ﰲ ﺃﻥ ﻇﺎﻧﺎ ﺍﻷﻃﺒﺎﺀ ﺑﻌﺾ ﻟﻪ ﻳﺼﻔﻪ ﻣﺎ ﺃﻭ ﺑﺎﳉﺮﺍﺋﺪ ﺭﺁﻩ ﻳﻜﻮﻥ ﻣﺎ ﻣﻨﻬﺎ
ﺃﻧـﻮﺍﻉ ﻣـﻦ
ﻟﻌﻤـﻞ ﺃﻧـﻮﺍﻉ
ﺍﻟﻜﺴﺐ ﻟﻌﻤـﻞ
ﺍﳌﺘﻔﻨﻨﲔ ﺍﻟﻜﺴﺐ
ﻣﻦ ﺍﳌﺘﻔﻨﻨﲔ
ﻃﺎﺋﻔﺔ ﻣﻦ
ﺫﻟﻚ ﻃﺎﺋﻔﺔ
ﺍﺳﺘﺪﻋﻲ ﺫﻟﻚ
ﺣﱴ ﺍﺳﺘﺪﻋﻲ ﺍﻟﻌﻘﺎﻗﲑ ﺣﱴ
ﻋﻠﻰ ﺍﻟﻌﻘﺎﻗﲑ
ﺍﻹﻗﺒﺎﻝ ﻋﻠﻰ
ﰲ ﺍﻹﻗﺒﺎﻝ ﺍﻟﻨﺎﺱ ﰲ
ﺍﻟﻨﺎﺱ
ﻣـﻦ ﻟﻌﻤـﻞ ﺃﻧـﻮﺍﻉ
ﻟﻠﻮﺍﺣـﺪ ﺍﳌﺘﻔﻨﻨﲔ ﺍﻟﻜﺴﺐ ﺍﺳﺘﺪﻋﻲﺃﺎﺫﻟﻚ ﻃﺎﺋﻔﺔ ﻣﻦ ﻭﺍﻟﺴﻮﺍﺋﻞﻋﻠﻰﺗﻌﺪﺍﻟﻌﻘﺎﻗﲑ ﺣﱴ
ﺍﻟﻨﺎﺱ ﰲ ﺍﻹﻗﺒﺎﻝ
ﻳﻌﺪﻭﻥ ﻟﻠﻮﺍﺣـﺪ
ﻗﺪ ﻳﻌﺪﻭﻥ ﺣﱴ ﻗﺪ
ﺍﻷﻣﺮﺍﺽ ﺣﱴ
ﻣﻦ ﺍﻷﻣﺮﺍﺽﻋﺸﺮﺍﺕ ﻣﻦ
ﺃﻛﺎﺳﲑ ﻋﺸﺮﺍﺕ
ﺯﺍﻋﻤﲔ ﺃﺎ ﺃﻛﺎﺳﲑﺑﺎﻷﻟﻮﻑ ﺯﺍﻋﻤﲔ
ﺍﻷﻗﺮﺍﺹ ﻭﺍﻟﺴﻮﺍﺋﻞ ﺗﻌﺪ ﺑﺎﻷﻟﻮﻑ
ﺍﻷﻗﺮﺍﺹ
ﻟﻠﻮﺍﺣـﺪ
ﻣﺮﺿـﺎ ﻳﻌﺪﻭﻥ ﻗﺪ ﺣﱴ ﺍﻷﻣﺮﺍﺽ ﻣﻦ ﻋﺸﺮﺍﺕ ﺃﻛﺎﺳﲑ ﺃﺎ ﺯﺍﻋﻤﲔ ﺑﺎﻷﻟﻮﻑ ﺗﻌﺪ ﻭﺍﻟﺴﻮﺍﺋﻞ ﺍﻷﻗﺮﺍﺹ
ﺇﻻ ﻣﺮﺿـﺎ
ﺗﻌﺎﻃﻴﻬﺎ ﺇﻻ
ﻳﺰﻳﺪﻫﻢ ﺗﻌﺎﻃﻴﻬﺎ
ﻓﻼ ﻳﺰﻳﺪﻫﻢ
ﻗﺒﻴﻞ ﻓﻼ
ﻛﻞ ﻗﺒﻴﻞ
ﻣﻦ ﻛﻞﺍﻟﺼﺤﺔ ﻣﻦ
ﻃﻼﺏ ﺍﻟﺼﺤﺔ
ﻋﻠﻴﻬﺎ ﻃﻼﺏ ﻧﻜﺐ ﻋﻠﻴﻬﺎ
ﻛﺮﺍﺳﺔ ﻧﻜﺐ
ﳝﻸ ﻛﺮﺍﺳﺔ
ﻣﺎ ﳝﻸ
ﺍﳌﺰﺍﻳﺎ ﻣﺎ
ﻣﻦ ﺍﳌﺰﺍﻳﺎ
ﻣﻨﻬﺎ ﻣﻦ
ﻣﻨﻬﺎ
ﻧﻜﺐ ﻋﻠﻴﻬﺎ ﻃﻼﺏ ﺍﻟﺼﺤﺔ ﻣﻦ ﻛﻞ ﻗﺒﻴﻞ ﻓﻼ ﻳﺰﻳﺪﻫﻢ ﺗﻌﺎﻃﻴﻬﺎ ﺇﻻ ﻣﺮﺿـﺎ (. ﻛﺮﺍﺳﺔ ﳝﻸ ﻣﺎ ﺍﳌﺰﺍﻳﺎ ﻣﻦ ﻣﻨﻬﺎ
.(١٩٧٣ ﺃﻣﺮﺍﺿﻬﻢ"" ))
١٩٧٣ ﻋﻠﻰ ﺃﻣﺮﺍﺿﻬﻢﻋﻠﻰ
ﻋﻠﻰ ﺃﻣﺮﺍﺿﻬﻢ" ).(١٩٧٣
ﺃﻭ
ﺍﻟﺒـﺪﻥ ﺃﻭ
ﻳﺼـﻴﺐ ﺍﻟﺒـﺪﻥ
ﻗﺪ ﻳﺼـﻴﺐ ﳑﺎ ﻗﺪ
ﺑﺎﻟﻌﻼﺝ ﳑﺎ
ﺍﻟﺘﺪﺍﻭﻱ ﺑﺎﻟﻌﻼﺝ
ﺇﱃ ﺍﻟﺘﺪﺍﻭﻱ
ﺍﳋﻼﺋﻖ ﺇﱃ
ﲨﻴﻊ ﺍﳋﻼﺋﻖﺍﺣﺘﻴﺎﺝ ﲨﻴﻊ
ﻫﻮ ﺍﺣﺘﻴﺎﺝ
ﺍﻟﺒﺎﺣﺜﲔ ﻫﻮ
ﻭﻣﻘﺼﻮﺩ ﺍﻟﺒﺎﺣﺜﲔ
ﻭﻣﻘﺼﻮﺩ
ﺃﻭ ﺍﻟﺒـﺪﻥ
ﺍﳌﺨﺘﻠﻔـﺔ ﻳﺼـﻴﺐ ﻗﺪ ﳑﺎ ﺑﺎﻟﻌﻼﺝ ﺍﻟﺘﺪﺍﻭﻱ ﺇﱃ ﺍﳋﻼﺋﻖ ﲨﻴﻊ ﺍﺣﺘﻴﺎﺝ ﻫﻮ ﺍﻟﺒﺎﺣﺜﲔ ﺍﻟﻨﻔﺲ ﻭﻣﻘﺼﻮﺩ
ﺑﺴﺎﺋﺮ ﺍﻷﺩﻭﻳﺔ ﻋﻤﻮﻣﺎ ،ﻭﺃﺩﻭﻳﺔ ﺍﻟﻄﺐ ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ ﺧﺼﻮﺻﺎ ،ﻭﻗﺪ ﻛﺎﻥ ﺍﻟﺘﺪﺍﻭﻱ ﺑﺄﺷـﻜﺎﻟﻪ ﺍﳌﺨﺘﻠﻔـﺔ
ﺑﺄﺷـﻜﺎﻟﻪ ﺍﻟﺘﺪﺍﻭﻱ ﻛﺎﻥ ﻭﻗﺪ ، ﺧﺼﻮﺻﺎ ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ ﺍﻟﻄﺐ ﻭﺃﺩﻭﻳﺔ ﻤﻮﻣﺎ، ﻋ ﺍﻷﺩﻭﻳﺔ ﺍﻟﻨﻔﺲ ﺑﺴﺎﺋﺮ
ﺍﳌﺨﺘﻠﻔـﺔ
ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ ﺑﺄﺷـﻜﺎﻟﻪ ﺍﻟﺘﺪﺍﻭﻱ ﳛﺼﻞﻛﺎﻥ
ﺧﺼﻮﺻﺎﻣﺎ ،ﻭﻗﺪ ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ ﺍﻟﻄﺐ ﻭﺃﺩﻭﻳﺔ ﻤﻮﻣﺎ، ﺍﻷﺩﻭﻳﺔ ﻋ ﻣﻮﺟﻮﺩﺑﺴﺎﺋﺮ
ﺍﻟﻨﻔﺲ
ﻋﻨﺪ ﲨﻴﻊ ﺍﻷﻣﻢ ،ﻟﺬﺍ ﻳﺮﻯ ﺍﻟﺒﺎﺣﺜﺎﻥ ﺃﻥ ﺍﻟﻌﻼﺝ ﻫﻮ ﻣﺎ ﳛﺼﻞ ﺍﻟﺘﺪﺍﻭﻱ ﺑﻪ ﳑﺎ ﻭﺭﺩ ﺑﺎﻟﻄﺐ ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ
ﺑﺎﻟﻄﺐ ﻭﺭﺩ ﳑﺎ ﺑﻪ ﺍﻟﺘﺪﺍﻭﻱ ﻫﻮ ﺍﻟﻌﻼﺝ ﺃﻥ ﺍﻟﺒﺎﺣﺜﺎﻥ ﻳﺮﻯ ﻟﺬﺍ ﺍﻷﻣﻢ، ﲨﻴﻊ ﻣﻮﺟﻮﺩ ﻋﻨﺪ
ﺑﺎﻟﻄﺐ ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ
ﻣـﻦ ﺍﻟﺘﺪﺍﻭﻱ ﺑﻪ ﳑﺎ ﻭﺭﺩ ﻭﻏﲑﻫﺎﻫﻮﳑﺎﻣﺎ ﳛﺼﻞ
ﺍﳊﺠﺎﻣﺔﺍﻟﺒﺎﺣﺜﺎﻥ ﺃﻥ ﺍﻟﻌﻼﺝ
ﲨﻴﻊ ﺍﻷﻣﻢ ،ﻟﺬﺍ ﻳﺮﻯ ﻣﻮﺟﻮﺩ ﻋﻨﺪ
ﺃﻭ ﻣـﻦ ﻭﺍﻟﺼﺤﻴﺤﺔ ،،ﺃﻭ
ﻭﺍﻟﺴﻨﺔ ﻭﺍﻟﺼﺤﻴﺤﺔ
ﺍﻟﻜﺘﺎﺏ ﻭﺍﻟﺴﻨﺔ
ﺛﺒﺖ ﺍﻟﻜﺘﺎﺏ
ﻭﺍﻷﻋﺸﺎﺏ ﻭﻏﲑﻫﺎ ﳑﺎ ﺛﺒﺖ
ﺍﻟﺸﺮﻋﻴﺔ ﻭﻭﺍﳊﺠﺎﻣﺔ ﻭﺍﻷﻋﺸﺎﺏ
ﺑﺎﻟﺮﻗﻴﺔ ﺍﻟﺸﺮﻋﻴﺔ
ﻋﻼﺝ ﺑﺎﻟﺮﻗﻴﺔ
ﻣﻦ ﻋﻼﺝ
ﻣﻦ
ﺍﻟﻜﻴﻤﻴﺎﺋﻴﺔ.ﺛﺒﺖ ﺍﻟﻜﺘﺎﺏ ﻭﺍﻟﺴﻨﺔ ﻭﺍﻟﺼﺤﻴﺤﺔ ،ﺃﻭ ﻣـﻦ
ﻭﺍﻷﻋﺸﺎﺏﺃﻭﻭﻏﲑﻫﺎ ﳑﺎ ﺍﳊﺠﺎﻣﺔ ﻭ ﺍﻟﺸﺮﻋﻴﺔ ﺑﺎﻟﺮﻗﻴﺔ ﻋﻼﺝ ﻣﻦ
ﺍﳌﺮﻛﺒﺔ ﺃﻭ ﺍﻟﻜﻴﻤﻴﺎﺋﻴﺔ.
ﺑﺎﻷﺩﻭﻳﺔ ﺍﳌﺮﻛﺒﺔ
ﻭﺍﻟﺘﺪﺍﻭﻱ ﺑﺎﻷﺩﻭﻳﺔ
ﺍﻟﻌﻼﺝ ﻭﺍﻟﺘﺪﺍﻭﻱ
ﺃﺻﻨﺎﻑ ﺍﻟﻌﻼﺝ
ﺳﺎﺋﺮ ﺃﺻﻨﺎﻑ
ﺳﺎﺋﺮ
ﺳﺎﺋﺮ ﺃﺻﻨﺎﻑ ﺍﻟﻌﻼﺝ ﻭﺍﻟﺘﺪﺍﻭﻱ ﺑﺎﻷﺩﻭﻳﺔ ﺍﳌﺮﻛﺒﺔ ﺃﻭ ﺍﻟﻜﻴﻤﻴﺎﺋﻴﺔ.
106
ﺍﻟﺒﻘﺎﺀ" ،ﻭﻳﻘﺮﺭ ﺍﻟﺒﺎﺣﺜﺎﻥ ﺃﻥ ﺫﻟﻚ ﻣﻄﺎﺑﻘﺎ ﺃﻳﻀﺎ ﻟﺼﺎﺣﺐ ﺍﻟﻠﺴﺎﻥ ﻭﺍﻟﺬﻱ ﻳﺮﻯ ﺃﻥ ﺞ :ﻃﺮﻳﻖ ﻧﻬﺞ ﺑـﻴ ﻦ
ﺍﻟﺒﻘﺎﺀ" ،ﻭﻳﻘﺮﺭ ﺍﻟﺒﺎﺣﺜﺎﻥ ﺃﻥ ﺫﻟﻚ ﻣﻄﺎﺑﻘﺎ ﺃﻳﻀﺎ ﻟﺼﺎﺣﺐ ﺍﻟﻠﺴﺎﻥ ﻭﺍﻟﺬﻱ ﻳﺮﻯ ﺃﻥ ﺞ :ﻃﺮﻳﻖ ﻧﻬﺞ ﺑـﻴﻦ
ﻭﺍﺿﺢ ﻭﻫﻮ ﺍﻟﻨﻬﺞ ﻗﺎﻝ ﺃﹶﺑﻮ ﻛﺒﲑ ﻓﺄﹶﺟﺰﺗﻪ ﺑﺄﹶﻓﹶﻞﱠ ﺗﺤﺴﺐ ﺃﹶﺛﹾﺮﻩ ﻧﻬﺠﺎﹰ ﺃﹶﺑﺎﻥﹶ ﺑﺬﻱ ﻓﹶﺮﻳﻎﹴ ﻣﺨـﺮﻑ ﻭﺍﳉﻤـﻊ
ﻭﺍﺿﺢ ﻭﻫﻮ ﺍﻟﻨﻬﺞ ﻗﺎﻝ ﺃﹶﺑﻮ ﻛﺒﲑ ﻓﺄﹶﺟﺰﺗﻪ ﺑﺄﹶﻓﹶﻞﱠ ﺗﺤﺴﺐ ﺃﹶﺛﹾﺮﻩ ﻧﻬﺠﺎﹰ ﺃﹶﺑﺎﻥﹶ ﺑﺬﻱ ﻓﹶﺮﻳﻎﹴ ﻣﺨـﺮﻑ ﻭﺍﳉﻤـﻊ
ﺕ ﺑﻴﻨﻬﻦ ﻣﺨﺎﺭﹺﻡ ﻧﻬﻮﺝ ﻛﻠﹶﺒﺎﺕ ﺍﳍﹶﺠـﺎﺋﻦﹺ ﺡ ﻭﻃﹸـﺮﻕ ﻧﻬﺠﺎﺕ ﻭﻧﻬﺞ ﻭﻧﻬﻮﺝ ﻗﺎﻝ ﺃﹶﺑﻮ ﺫﺅﻳﺐ ﺑﻪ ﺭﺟﻤﺎ
ﻧﻬﺠﺎﺕ ﻭﻧﻬﺞ ﻭﻧﻬﻮﺝ ﻗﺎﻝ ﺃﹶﺑﻮ ﺫﺅﻳﺐ ﺑﻪ ﺭﺟﻤﺎﺕ ﺑﻴﻨﻬﻦ ﻣﺨﺎﺭﹺﻡ ﻧﻬﻮﺝ ﻛﻠﹶﺒﺎﺕ ﺍﳍﹶﺠـﺎﺋﻦﹺ ﺡ ﻭﻃﹸـﺮﻕ
ﻧﻬﺠﺔﹲ ﻭﺳﺒﻴﻞﹲ ﻣﻨﻬﺞ ﻛﹶﻨﻬﺞﹴ ﻭﻣﻨﻬﺞ ﺍﻟﻄﺮﻳﻖﹺ ﻭﺿﺤﻪ ﻭﺍﳌﻨﻬﺎﺝ ﻛﺎﳌﹶﻨﻬﺞﹺ ﻭﺍﻟﺘﱰﻳﻞ ﻟﻜﻞﱟ ﺟﻌﻠﻨﺎ ﻣﻨﻜﻢ ﺷـﺮﻋﺔﹰ
ﻧﻬﺠﺔﹲ ﻭﺳﺒﻴﻞﹲ ﻣﻨﻬﺞ ﻛﹶﻨﻬﺞﹴ ﻭﻣﻨﻬﺞ ﺍﻟﻄﺮﻳﻖﹺ ﻭﺿﺤﻪ ﻭﺍﳌﻨﻬﺎﺝ ﻛﺎﳌﹶﻨﻬﺞﹺ ﻭﺍﻟﺘﱰﻳﻞ ﻟﻜﻞﱟ ﺟﻌﻠﻨﺎ ﻣﻨﻜﻢ ﺷـﺮﻋﺔﹰ
ﻭﻣﻨﻬﺎﺟﺎﹰ ﻭﺃﹶﹶﺞ ﺍﻟﻄﺮﻳﻖ ﻭﺿﺢ ﻭﺍﺳﺘﺒﺎﻥﹶ ﻭﺻﺎﺭ ﻧﻬﺠﺎﹰ ﻭﺍﺿﺤﺎﹰ ﺑﻴﻨﺎﹰ ﻗﺎﻝ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﺍﳋﹶﺬﱠﺍﻕﹺ ﺍﻟﻌﺒـﺪﻱ ﻭﻟﻘـﺪ
ﻭﻣﻨﻬﺎﺟﺎﹰ ﻭﺃﹶﹶﺞ ﺍﻟﻄﺮﻳﻖ ﻭﺿﺢ ﻭﺍﺳﺘﺒﺎﻥﹶ ﻭﺻﺎﺭ ﻧﻬﺠﺎﹰ ﻭﺍﺿﺤﺎﹰ ﺑﻴﻨﺎﹰ ﻗﺎﻝ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﺍﳋﹶﺬﱠﺍﻕﹺ ﺍﻟﻌﺒـﺪﻱ ﻭﻟﻘـﺪ
ﺃﹶﺿﺎﺀَ ﻟﻚ ﺍﻟﻄﺮﻳﻖ ﻭﺃﹶﻧﻬﺠﺖ ﺳﺒﻞﹸ ﺍﳌﹶﻜﺎﺭﹺﻡﹺ ﻭﺍﳍﹸﺪﻯ ﺗﻌﺪﻱ ﺃﹶﻱ ﺗﻌﲔ ﻭﺗﻘﹶﻮﻱ ﻭﺍﳌﻨﻬﺎﺝ ﺍﻟﻄﺮﻳﻖ ﺍﻟﻮﺍﺿﺢ"...
ﺃﹶﺿﺎﺀَ ﻟﻚ ﺍﻟﻄﺮﻳﻖ ﻭﺃﹶﻧﻬﺠﺖ ﺳﺒﻞﹸ ﺍﳌﹶﻜﺎﺭﹺﻡﹺ ﻭﺍﳍﹸﺪﻯ ﺗﻌﺪﻱ ﺃﹶﻱ ﺗﻌﲔ ﻭﺗﻘﹶﻮﻱ ﻭﺍﳌﻨﻬﺎﺝ ﺍﻟﻄﺮﻳﻖ ﺍﻟﻮﺍﺿﺢ"...
) ،( ﻭﺍﳌﻌﲎ ﺍﻟﺬﻱ ﳜﺘﺎﺭﻩ ﺍﻟﺒﺎﺣﺜﺎﻥ ﻫﻨﺎ ﻫﻮ ﺃﻥ ﺍﳌﻨﻬﺞ ﻫﻮ ﺍﻟﻄﺮﻳـﻖ ﺍﻟﻮﺍﺿـﺢ ﺍﻟـﺒﲔ
) ،( ﻭﺍﳌﻌﲎ ﺍﻟﺬﻱ ﳜﺘﺎﺭﻩ ﺍﻟﺒﺎﺣﺜﺎﻥ ﻫﻨﺎ ﻫﻮ ﺃﻥ ﺍﳌﻨﻬﺞ ﻫﻮ ﺍﻟﻄﺮﻳـﻖ ﺍﻟﻮﺍﺿـﺢ ﺍﻟـﺒﲔ
ﺍﳌﺴﻠﻮﻙ ﳑﻦ ﻗﺒﻠﻨﺎ.
ﺍﳌﺴﻠﻮﻙ ﳑﻦ ﻗﺒﻠﻨﺎ.
ﺍﳌﻨﻬﺞ ﺍﺻﻄﻼﺣﺎ :ﺑﻨﺎﺀﺍ ﻋﻠﻰ ﺍﻟﺘﻌﺮﻳﻔﺎﺕ ﺍﻟﺴﺎﺑﻘﺔ ﻭﻣﺎ ﺟﺎﺀ ﻣﻦ ﺃﺩﻟﺔ ﺍﻟﻜﺘﺎﺏ ﺍﻟﻌﺰﻳﺰ ﻛﻤﺎ ﰲ ﻗﻮﻟﻪ
ﺍﳌﻨﻬﺞ ﺍﺻﻄﻼﺣﺎ :ﺑﻨﺎﺀﺍ ﻋﻠﻰ ﺍﻟﺘﻌﺮﻳﻔﺎﺕ ﺍﻟﺴﺎﺑﻘﺔ ﻭﻣﺎ ﺟﺎﺀ ﻣﻦ ﺃﺩﻟﺔ ﺍﻟﻜﺘﺎﺏ ﺍﻟﻌﺰﻳﺰ ﻛﻤﺎ ﰲ ﻗﻮﻟﻪ
ﺗﻌﺎﱃ" ﻭﻣﺎ ﺁﺗﺎﻛﻢ ﺍﻟﺮﺳﻮﻝ ﻓﺨﺬﻭﻩ ﻭﻣﺎ ﺎﻛﻢ ﻋﻨﻪ ﻓﺎﻧﺘﻬﻮﺍ" )ﺳﻮﺭﺓ ﺍﳊﺸﺮ ،(٧ :٥٩ﻭﻗﻮﻟﻪ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ "ﻭﻣﻦ
ﺗﻌﺎﱃ" ﻭﻣﺎ ﺁﺗﺎﻛﻢ ﺍﻟﺮﺳﻮﻝ ﻓﺨﺬﻭﻩ ﻭﻣﺎ ﺎﻛﻢ ﻋﻨﻪ ﻓﺎﻧﺘﻬﻮﺍ" )ﺳﻮﺭﺓ ﺍﳊﺸﺮ ،(٧ :٥٩ﻭﻗﻮﻟﻪ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ "ﻭﻣﻦ
ﻳﺸﺎﻗﻖ ﺍﻟﺮﺳﻮﻝ ﻣﻦ ﺑﻌﺪ ﻣﺎ ﺗﺒﲔ ﻟﻪ ﺍﳍﺪﻯ ﻭﻳﺘﺒﻊ ﻏﲑ ﺳﺒﻴﻞ ﺍﳌﺆﻣﻨﲔ ﻧﻮﻟﻪ ﻣﺎ ﺗﻮﱃ ﻭﻧﺼﻠﻪ ﺟﻬﻨﻢ ﻭﺳﺎﺀﺕ
ﻳﺸﺎﻗﻖ ﺍﻟﺮﺳﻮﻝ ﻣﻦ ﺑﻌﺪ ﻣﺎ ﺗﺒﲔ ﻟﻪ ﺍﳍﺪﻯ ﻭﻳﺘﺒﻊ ﻏﲑ ﺳﺒﻴﻞ ﺍﳌﺆﻣﻨﲔ ﻧﻮﻟﻪ ﻣﺎ ﺗﻮﱃ ﻭﻧﺼﻠﻪ ﺟﻬﻨﻢ ﻭﺳﺎﺀﺕ
ﻣﺼﲑﺍ")ﺍﻟﻨﺴﺎﺀ ،(١١٥ :٤ﻭﺃﻳﻀﺎ ﻗﻮﻟﻪ ﺗﻌﺎﱃ"ﻗﻞ ﺇﻥ ﻛﻨﺘﻢ ﲢﺒﻮﻥ ﺍﷲ ﻓﺎﺗﺒﻌﻮﱐ ﳛﺒﺒﻜﻢ ﺍﷲ ﻭﻳﻐﻔﺮ ﻟﻜـﻢ
ﻣﺼﲑﺍ")ﺍﻟﻨﺴﺎﺀ ،(١١٥ :٤ﻭﺃﻳﻀﺎ ﻗﻮﻟﻪ ﺗﻌﺎﱃ"ﻗﻞ ﺇﻥ ﻛﻨﺘﻢ ﲢﺒﻮﻥ ﺍﷲ ﻓﺎﺗﺒﻌﻮﱐ ﳛﺒﺒﻜﻢ ﺍﷲ ﻭﻳﻐﻔﺮ ﻟﻜـﻢ
ﺫﻧﻮﺑﻜﻢ ﻭﺍﷲ ﻏﻔﻮﺭ ﺭﺣﻴﻢ" )ﺁﻝ ﻋﻤﺮﺍﻥ ،(٣١ :٣ﻓﺈﻥ ﺍﻟﺒﺎﺣﺜﲔ ﻗﺪ ﺍﺳﺘﻘﺮﺍ ﻋﻠﻰ ﺃﻧﻪ ﳝﻜﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻨﻬﺞ
ﺫﻧﻮﺑﻜﻢ ﻭﺍﷲ ﻏﻔﻮﺭ ﺭﺣﻴﻢ" )ﺁﻝ ﻋﻤﺮﺍﻥ ،(٣١ :٣ﻓﺈﻥ ﺍﻟﺒﺎﺣﺜﲔ ﻗﺪ ﺍﺳﺘﻘﺮﺍ ﻋﻠﻰ ﺃﻧﻪ ﳝﻜﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻨﻬﺞ
ﺍﻟﺪﻋﻮﺓ ﺑﺄﻧﻪ ﺍﻟﺼﺮﺍﻁ ﺍﳌﺴﺘﻘﻴﻢ ﺍﻟﺬﻱ ﺃﺭﺳﻞ ﺍﷲ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ ﺍﻟﺮﺳﻞ ﻣﻦ ﺃﺟﻞ ﺑﻴﺎﻧﻪ ﻟﻴﺴﻠﻜﻪ ﺍﻟﻌﺒﺎﺩ ﻟﻠﻔﻮﺯ ﺑﺎﳉﻨﺔ
ﺍﻟﺪﻋﻮﺓ ﺑﺄﻧﻪ ﺍﻟﺼﺮﺍﻁ ﺍﳌﺴﺘﻘﻴﻢ ﺍﻟﺬﻱ ﺃﺭﺳﻞ ﺍﷲ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ ﺍﻟﺮﺳﻞ ﻣﻦ ﺃﺟﻞ ﺑﻴﺎﻧﻪ ﻟﻴﺴﻠﻜﻪ ﺍﻟﻌﺒﺎﺩ ﻟﻠﻔﻮﺯ ﺑﺎﳉﻨﺔ
ﻭﺍﻟﻨﺠﺎﺓ ﻣﻦ ﺍﻟﻨﺎﺭ ،ﻭﻫﻮ ﺍﻟﻄﺮﻳﻖ ﺍﻟﻮﺍﺿﺢ ﺍﻟﺒﲔ ﺍﳌﺴﻠﻮﻙ ﳑﻦ ﻗﺒﻠﻨﺎ ﻣﻦ ﺍﻟﺴﻠﻒ ﺍﻟﺼـﺎﱀ ﻭﺃﺋﻤـﺔ ﺍﻟـﺪﻋﻮﺓ
ﻭﺍﻟﻨﺠﺎﺓ ﻣﻦ ﺍﻟﻨﺎﺭ ،ﻭﻫﻮ ﺍﻟﻄﺮﻳﻖ ﺍﻟﻮﺍﺿﺢ ﺍﻟﺒﲔ ﺍﳌﺴﻠﻮﻙ ﳑﻦ ﻗﺒﻠﻨﺎ ﻣﻦ ﺍﻟﺴﻠﻒ ﺍﻟﺼـﺎﱀ ﻭﺃﺋﻤـﺔ ﺍﻟـﺪﻋﻮﺓ
ﺍﻹﺳﻼﻣﻴﺔ ،ﺃﻭ ﻫﻮ ﻃﺮﻳﻘﺔ ﺍﻟﺮﺳﻮﻝ ﺻﻠﻰ ﺍﷲ ﻋﻠﻴﻪ ﻭﺳﻠﻢ ﻛﻤﺎ ﻓﻬﻤﻬﺎ ﺍﻟﺼﺤﺎﺑﺔ ﻭﻣﻦ ﺑﻌﺪﻫﻢ ﻣـﻦ ﺃﺋﻤـﺔ
ﺍﻹﺳﻼﻣﻴﺔ ،ﺃﻭ ﻫﻮ ﻃﺮﻳﻘﺔ ﺍﻟﺮﺳﻮﻝ ﺻﻠﻰ ﺍﷲ ﻋﻠﻴﻪ ﻭﺳﻠﻢ ﻛﻤﺎ ﻓﻬﻤﻬﺎ ﺍﻟﺼﺤﺎﺑﺔ ﻭﻣﻦ ﺑﻌﺪﻫﻢ ﻣـﻦ ﺃﺋﻤـﺔ
ﺍﻟﺪﻳﻦ ﻭﻫﻮ ﻭﺟﻮﺏ ﺍﻹﺗﺒﺎﻉ ﻭﲢﺮﱘ ﺍﻹﺑﺘﺪﺍﻉ ﺍﻟﺪﻳﻦ.
ﺍﻟﺪﻳﻦ ﻭﻫﻮ ﻭﺟﻮﺏ ﺍﻹﺗﺒﺎﻉ ﻭﲢﺮﱘ ﺍﻹﺑﺘﺪﺍﻉ ﺍﻟﺪﻳﻦ.
ﺍﳊﺎﻟﺔ
ﺩﺭﺍﺳﺔ ﺍﳊﺎﻟﺔ
(The Impact of Alternative Medicine on the Spreading of Islamic Da’wa: The ﺃﻫﺪﺍﻑ ﺩﺭﺍﺳﺔ
(TheResults
Impact of ﺃﻫﺪﺍﻑ
of aAlternative Medicine on the Spreading of Islamic Da’wa
((٢٠٠٠
)Case Study on Darul al-Syifa at Bangi
ﰲ )) ﺗﺘﻤﺜﻞ ﺃﺎ ﻣﻦ ﺍﳊﺎﻟﺔ
ﺩﺭﺍﺳﺔ ﺍﳊﺎﻟﺔ ﺩﺭﺍﺳﺔ
ﺧﻼﻝ ﺩﺭﺍﺳﺔ ﺧﻼﻝ ﺃﻫﺪﺍﻑ )Case Study on Darul al-Syifa at Bangi
ﲢﻘﻴﻘﻬﺎ ﻣﻦ
ﳝﻜﻦ ﲢﻘﻴﻘﻬﺎ ﺍﻷﻫﺪﺍﻑ ﳝﻜﻦ
ﻣﻦ ﺍﻷﻫﺪﺍﻑ ﳎﻤﻮﻋﺔ ﻣﻦ
ﻫﻨﺎﻙ ﳎﻤﻮﻋﺔ ﻫﻨﺎﻙ
٢٠٠٠
ﰲ ﺗﺘﻤﺜﻞ
1 ﺃﺎ
KHALID ABDELHAY ELSAYED
ﻣﻦ ﺍﳊﺎﻟﺔ ﻣﻦ
KHALID ABDELHAY ELSAYED 1
ﺍﻟﺘﻌﺮﻑ(
ﰲ٢٠٠٠ OTHMANﰲ ) ﺗﺘﻤﺜﻞ ﺃﺎ ﻣﻦ ﺍﳊﺎﻟﺔ ﺩﺭﺍﺳﺔ ﺧﻼﻝ ﻣﻦ ﲢﻘﻴﻘﻬﺎ ﳝﻜﻦ ﺍﻷﻫﺪﺍﻑ ﻣﻦ ﳎﻤﻮﻋﺔ :TALIBﻫﻨﺎﻙ
ﺍﳌﺒﺤﻮﺙ ofﰲ ﺍﻟﺘﻌﺮﻑ ﺇﺷﺮﺍﻙ ﺍﳌﻮﺿﻮﻉ،
ﺍﳌﺒﺤﻮﺛﲔ ﺑﺬﺍﻢ ﻭﻣﺴﺘﻘﺒﻠﻬﻢ ،ﻣﻌﺮﻓﺔ ﻣﻮﻗﻒ ﺍﻷﻓﺮﺍﺩ ﻣﻦTALIB ﺗﺒﺼﲑ
1 1
OTHMAN
1
Department ﺍﳌﺒﺤﻮﺙ
ﺇﺷﺮﺍﻙDakwah ﺍﳌﻮﺿﻮﻉ،
and Leadership, ﺍﻷﻓﺮﺍﺩ ﻣﻦ
Faculty ﻣﻮﻗﻒ
of Islamic ﻭﻣﺴﺘﻘﺒﻠﻬﻢ ،ﻣﻌﺮﻓﺔ
Studies, Department ﺑﺬﺍﻢ ﺍﳌﺒﺤﻮﺛﲔ
of Dakwah ﺗﺒﺼﲑ 1
and Leadership,: Faculty of Islamic S
ﺍﻟﺘﻌﺮﻑ
ﻭﺍﳌﺘـﺄﺛﺮﺓ ﰲ ﺍﳌﺒﺤﻮﺙ ﺇﺷﺮﺍﻙ ﺍﳌﻮﺿﻮﻉ، ﻣﻦ ﺍﻷﻓﺮﺍﺩ ﻣﻮﻗﻒ ﻣﻌﺮﻓﺔ ﻭﻣﺴﺘﻘﺒﻠﻬﻢ، ﺑﺬﺍﻢ ﺍﳌﺒﺤﻮﺛﲔ ﺗﺒﺼﲑ : Malaysia
ﳌﺆﺛﺮﺓ ﻭﺍﳌﺘـﺄﺛﺮﺓﻭﺍﻟﻌﻨﺎﺻﺮ ﺍﺍﳌﺆﺛﺮﺓ
ﺍﻟﻌﻮﺍﻣﻞ ﻭﺍﻟﻌﻨﺎﺻﺮ
ﲢﺪﻳﺪ ﺍﻟﻌﻮﺍﻣﻞ
ﺣﻠﻮﻝ ،ﲢﺪﻳﺪ
ﻋﻦ ﺣﻠﻮﻝ، ﻟﻠﺒﺤﺚ ﻋﻦﳛﻔﺰﻩ ﻟﻠﺒﺤﺚ ﲟﺎ ﳛﻔﺰﻩ ﻟﺪﻳﻪ ﲟﺎ
ﺍﻟﺮﻏﺒﺔ ﻟﺪﻳﻪ
ﻭﺗﻮﻟﻴﺪ ﺍﻟﺮﻏﺒﺔ
ﺣﺎﻟﺘﻪ ﻭﺗﻮﻟﻴﺪ
ﻋﻠﻰ ﺣﺎﻟﺘﻪ
Universiti Kebangsaan Malaysia Universiti Kebangsaan
ﻋﻠﻰ
ﺣﻠﻮﻝ ،ﲢﺪﻳﺪ ﺍﻟﻌﻮﺍﻣﻞ ﻭﺍﻟﻌﻨﺎﺻﺮ ﺍﳌﺆﺛﺮﺓ ﻭﺍﳌﺘـﺄﺛﺮﺓ ﺍﳌﺴﺎﻋﺪﺓ.. ﻟﻠﺒﺤﺚ ﻋﻦ ﻟﺪﻳﻪ ﲟﺎ ﳛﻔﺰﻩ ﺑﺎﳌﻮﺿﻮﻉ ،ﻭﺗﻮﻟﻴﺪ ﺍﻟﺮﻏﺒﺔ
ﻋﻠﻰ ﺣﺎﻟﺘﻪ
ﺇﱃ ﺍﳌﺴﺎﻋﺪﺓ ﻭﻟﻴﺲ ﺇﱃ ﺍﻹﺻﻼﺡ ﻭﻟﻴﺲﺇﱃ ﺍﻹﺻﻼﺡ ﺪﻑ ﺇﱃ
ﻭﺃﺧﲑﺍ ﺪﻑ
ﺑﺎﳌﻮﺿﻮﻉ ،ﻭﺃﺧﲑﺍ
ملخص ﺑﺎﳌﻮﺿﻮﻉ ،ﻭﺃﺧﲑﺍ ﺪﻑ ﺇﱃ ﺍﻹﺻﻼﺡ ﻭﻟﻴﺲ ﺇﱃ ﺍﳌﺴﺎﻋﺪﺓ. ملخص
ﺍﻹﺳﺘﺒﺎﻧﺔ
نتائج دراسة حالة قام هبا الباحثان ملعرفة أثر الطب البديل يف نشر الدعوة اإلسالمية بني الدعوةهذه املقالة
اإلسالمية بني
ﺍﻹﺳﺘﺒﺎﻧﺔ
ﺍﻹﺳﺘﺒﺎﻧﺔأثر الطب البديل يف نشرتتناول
ج دراسة حالة قام هبا الباحثان ملعرفة
ﺍﳊﺼـﻮﻝ الشفاء بباجني-ﺑﻘﺼﺪحالة وهي دار
ﺍﳊﺼـﻮﻝ ﺗﻌﺪ دراسة
ﺑﻘﺼﺪ ﺍﻟﱵخالل
ﺗﻌﺪ ﺍﳌﻜﺘﻮﺑﺔ منﺍﻟﱵ
ﺍﳌﻜﺘﻮﺑﺔ ﺍﻷﺳﺌﻠﺔ
ﻣﻦ عند
ﺍﻷﺳﺌﻠﺔ
املرضى وذلك ﳎﻤﻮﻋﺔالتدين
ﻣﻦ اإلميان""-ودرجة
ﳎﻤﻮﻋﺔ ﻋﻦ
ﻋﺒﺎﺭﺓ ﻋﻦ
بباجني ﻋﺒﺎﺭﺓ
يادةﺃﺎ وز
الشفاء ﻋﻠﻰ دار
ﺃﺎ ﺍﻹﺳﺘﺒﺎﻧﺔ وهي
ﻋﻠﻰ
املرضى، ﻳﻌﺮﻑدراسة حالة
ﺍﻹﺳﺘﺒﺎﻧﺔ ﻳﻌﺮﻑ
من خاللﻣﻦ ﻫﻨﺎﻙ
وذلك ﻣﻦ
ودرجة التدين عند املرضى ﻫﻨﺎﻙ
ﺍﳊﺼـﻮﻝ
ﺍﻷﺩﻭﺍﺕ ﺑﻘﺼﺪ
ﺃﻛﺜـﺮيتعلق به
ﺗﻌﺪ
ﻣـﻦ ﺍﻟﱵ ﺍﳌﻜﺘﻮﺑﺔ
ﺍﻻﺳﺘﺒﺎﻧﺔالطب ﻭﺗﻌﺪﺍﻷﺳﺌﻠﺔ ﻣﻦ ﳎﻤﻮﻋﺔ " ﻋﻦ ﻋﺒﺎﺭﺓ ﺃﺎ ﻋﻠﻰ ﺍﻹﺳﺘﺒﺎﻧﺔ ﻳﻌﺮﻑ ﻣﻦ ﻫﻨﺎﻙ
من مفاهيم وأحكام ﺍﻷﺩﻭﺍﺕ البديل وما
ﺃﻛﺜـﺮ ﻣـﻦ ﻣﻌﲔ،اسةﻭﺗﻌﺪ
حتديد ماهية
ﺍﻻﺳﺘﺒﺎﻧﺔ ﻣﻮﻗﻒهذه الدر
ﻣﻌﲔ، استهدفت
ﻣﻮﻗﻒ ﺃﻭ ﻇﺎﻫﺮﺓ ﺣﻮﻝ
مفاهيمزيا،و وقد
أحكامﺃﻭ
ﻇﺎﻫﺮﺓ مبالي ﺍﳌﺒﺤﻮﺛﲔمن
سيالجنورﺣﻮﻝﺍﳌﺒﺤﻮﺛﲔ ﺁﺭﺍﺀ ﺃﻭ
ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺕ ﺃﻭ
البديلﺁﺭﺍﺀ
وما يتعلق به ﻋﻠﻰماهية الطب
ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺕ ﻋﻠﻰ
ستهدفت هذه الدراسة حتديد
ﺍﻷﺩﻭﺍﺕ
إىل اهلل ،ودور املعاجل ﺃﻛﺜـﺮ
ودعوة اخللق
ﻣﻌﺘﻘﺪﺍﺕ ﻣـﻦمداواة ﺍﻻﺳﺘﺒﺎﻧﺔ
البديل يف لنجاحﻭﺗﻌﺪ
املعاجل بالطب ﻣﻌﲔ،ﻣﻮﻗﻒافرها
اجب تو ﺃﻭو ﻇﺎﻫﺮﺓ
الصفات ال
املعاجل ﺣﻮﻝ
وحتديد
ودور ﺍﳌﺒﺤﻮﺛﲔإىل
ﺁﺭﺍﺀودعوة اخللق
شرعية ،اهلل، ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺕيفﺃﻭمداواة
بالطب البديلالواجب توافرها لنجاح املعاجلﻋﻠﻰ
ﺃﻭ ﻣﻌﺘﻘﺪﺍﺕ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺕ ﺃﻭ
ﻋﻠﻰ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺕ ﺍﳊﺼﻮﻝ ﻋﻠﻰ
ﺗﺘﻄﻠﺐ ﺍﳊﺼﻮﻝﺍﻟﱵ ﺗﺘﻄﻠﺐ ﺍﻹﺟﺘﻤﺎﻋﻴﺔ ﺍﻟﱵ
ﺑﺎﻟﻌﻠﻮﻡ ﺍﻹﺟﺘﻤﺎﻋﻴﺔ ﺍﳋﺎﺻﺔ ﺑﺎﻟﻌﻠﻮﻡﺍﻟﺒﻴﺎﻧﺎﺕ ﺍﳋﺎﺻﺔ
ﲨﻊ ﺍﻟﺒﻴﺎﻧﺎﺕﳌﺴﺘﺨﺪﻣﺔ ﲨﻊ
ﺍﺍﳌﺴﺘﺨﺪﻣﺔ
ومقومات النجاح ،كما ﻣﻌﺘﻘﺪﺍﺕ
ﻋﻠـﻰ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺕ ﺃﻭ
اإلسالمية
ﻭﺍﳉﻬﺪ
ﻋﻠﻰنشر الدعوة
ﺍﻟﻮﻗﺖ ﻣﻦ ﺍﳊﺼﻮﻝ
البديل يف
ﺍﻟﻜﺜﲑ ﺗﻮﻓﲑ ﺗﺘﻄﻠﺐ
أثر الطب
ﻫﻮ
ﺍﻟﱵا قياس
ﺍﻹﺟﺘﻤﺎﻋﻴﺔ وأخري
ﺍﻻﺳﺘﺒﺎﻧﺔ
كماريض، عند امل
ﺗﺘﻤﻴﺰ ﺑﻪﺑﻪ ﺑﺎﻟﻌﻠﻮﻡ
التدين
النجاح ،
ﻣﺎ ﺃﻫﻢ
ﺍﳋﺎﺻﺔيادة
ﻭﻣﻦ ﺍﻟﺒﻴﺎﻧﺎﺕ
اإلسالمية يف ز
ومقومات
ﺍﻷﻓﺮﺍﺩ،
ﲨﻊالدعوة
ﺁﺭﺍﺀ ﺃﻭ
ﳌﺴﺘﺨﺪﻣﺔنشر يض ،وأخريا قياس أثر ﺍ
الطب البديل يف
ﺗﺼﻮﺭﺍﺕ ﺃﻭ
ﻋﻠـﻰ ﻭﺍﳉﻬﺪ ﺍﻟﻮﻗﺖ ﻣﻦ ﺍﻟﻜﺜﲑ ﺗﻮﻓﲑ ﻫﻮ ﺍﻻﺳﺘﺒﺎﻧﺔ
الدرأماسةال؟اإلجابة عن سؤال هل ميكن إثبات أن للطب البديل أثر يف نشر الدعوة اإلسالمية أم ال؟ ﺗﺘﻤﻴﺰ ﻣﺎ ﺃﻫﻢ ﻭﻣﻦ
اشتملت هذه ﺍﻷﻓﺮﺍﺩ، ﺁﺭﺍﺀ ﺃﻭ ﺗﺼﻮﺭﺍﺕ ﺃﻭ
ﻣﻦ(.ﺍﻟﻮﻗﺖ ﻭﺍﳉﻬﺪ ﻋﻠـﻰ ١٩٩٩ اإلسالمية ﺗﺘﻤﻴﺰ ﺑﻪ ﺍﻻﺳﺘﺒﺎﻧﺔ ﻫﻮ ﺗﻮﻓﲑ
ﺍﻟﻜﺜﲑ ﻭﻣﻦ ﺃﻫﻢ ﻣﺎ إلجابة عن سؤال هل ميكن إثبات أن للطب البديل أثر يف نشر الدعوة
ﺗﺼﻮﺭﺍﺕ ﺃﻭ ﺁﺭﺍﺀ ﺍﻷﻓﺮﺍﺩ،
ﺍﻟﺒﺎﺣﺚ"" )) ﺃﻭ
(.١٩٩٩
ونافع حالة دار الشفاء بباجني ،وهل أثر الطب البديل يف نشر الدعوة اإلسالمية إجيايب ونافع إجيايبدراسة
اإلسالميةخالل
الطب البديل يف نشر الدعوةوذلك من ﺍﻟﺒﺎﺣﺚ
حالة دار الشفاء بباجني ،وهل أثر
األثر من الناحية العملية من خالل دراسة حالة .(١٩٩٩
قياس هذا حالة وضار بالدعوة؟ وهل ميكن اسة سليبخاللأنهدرأثر هذا )األثر من الناحية العملية من
للدعوة أم ﺍﻟﺒﺎﺣﺚ"
وضار بالدعوة؟ وهل ميكن قياس
البديل مباليزيا وهو دار الشفاء بباجني \سيالجنور؟ ،وهل للطب البديل أثر حقيقي يف زيادة للطبز لنموذج أمثل
ﲨﻴـﻊ ﺍﻟﻌﻨﺎﺻـﺮ
ﺍﻟﻌﻨﺎﺻـﺮ ﺍﺳﺘﺒﻴﺎﻥ ﲨﻴـﻊ
ﻣﻦ ﺍﺳﺘﺒﻴﺎﻥ
ﻻﺑﺪ ﻣﻦ
ﻓﺈﻧﻪ ﻻﺑﺪ
ﺑﺎﻹﺳﺘﺒﺎﻧﺔ ﻓﺈﻧﻪ ﻣﻦيادةﻳﻘﻮﻡ
ﻳﻘﻮﻡ ﺑﺎﻹﺳﺘﺒﺎﻧﺔ ﻣﻦ حقيقي يف
ﻳﻨﺠﺢ
ﻳﻨﺠﺢ
يل مباليزيا وهو دار الشفاء بباجني \سيالجنور؟ ،وهل للطب البديل أثر
ﺣﱴ
ﺣﱴ ﺎﻥ ﺃﻧﻪ
ﺃﻧﻪ ﺍﻟﺒﺎﺣﺜﺎﻥ
ﻳﺮﻯ ﺍﻟﺒﺎﺣﺜ
ﻟﺬﺍ ﻳﺮﻯﻟﺬﺍ
ﺍﻟﻌﻨﺎﺻـﺮحيث متت الدراسة
للقيام بدراسته،
ﲨﻴـﻊ اإلستبيان ﻣﻦمنهج
ﺍﺳﺘﺒﻴﺎﻥ الباحثان
استخدم ﻻﺑﺪ ﻳﻘﻮﻡأم ال؟ ،وقد
ﺑﺎﻹﺳﺘﺒﺎﻧﺔ ﻓﺈﻧﻪ يض
ﻣﻦراسة
وإميانالدرامل
تدين متت
ﻳﻨﺠﺢ درجةﺣﱴ
حيث استه،
ﺍﻟﺒﺎﺣﺜﺎﻥبدرﺃﻧﻪ
اإلستبيان للقيام
ض أم ال؟ ،وقد استخدم الباحثان منهجﻟﺬﺍ ﻳﺮﻯ
ﻛﺎﻓـﺔالشفاء واملتمثلة يف
ﺍﳌﻜﻮﻧﺔ ﻟﻠﺸﻲﺀ ﺍﳌﻄﻠﻮﺏ ﲝﺜﻪ ،ﻣﻊ ﴰﻮﻝ ﺍﻷﺳﺌﻠﺔ ﳉﻤﻴﻊ ﺍﳉﻮﺍﻧﺐ ﺍﳌﻔﻴﺪﺓ ﻟﻠﺒﺤﺚ ،ﻣـﻊ ﻃـﺮﺡ ﻛﺎﻓـﺔ
ﻃـﺮﺡ
لعناصر دار ﻣـﻊإستبيان
ﻟﻠﺒﺤﺚ ،قوائم ﺍﳉﻮﺍﻧﺐمنﺍﳌﻔﻴﺪﺓ
األسئلة يف شكل ﳉﻤﻴﻊتوجيه عدد
ﺍﻷﺳﺌﻠﺔ خالل
من ﴰﻮﻝالشفاء
لدار و
املتمثلة يف لعناصر ،دارﻣﻊ
امليدانيةالشفاء ﺍﳌﻄﻠﻮﺏ ﲝﺜﻪ
ﻟﻠﺸﻲﺀائم إستبيان
ﺍﳌﻜﻮﻧﺔشكل قو
خالل توجيه عدد من األسئلة يف
ﺍﻷﺳﺌﻠﺔ ﳉﻤﻴﻊ ﺍﳉﻮﺍﻧﺐ ﺍﳌﻔﻴﺪﺓ ﻟﻠﺒﺤﺚ ،ﻣـﻊ ﻃـﺮﺡ ﻛﺎﻓـﺔ . ﲝﺜﻪ ﴰﻮﻝ
ﰲ ﻣﻊ
ﺍﻟﺒﺎﺣﺚ ، ﲝﺜﻪ
ﻣﻨﻬﺎ ﺍﳌﻄﻠﻮﺏ
ﻳﺴﺘﻔﻴﺪ ﻟﻠﺸﻲﺀ
ﻟﻦ ﺍﻟﱵ ﺍﳌﻜﻮﻧﺔ
ﺍﻷﺳﺌﻠﺔ
املعاجل،ﲝﺜﻪ.
احلاالت العالج ،وأخريا إدارة دار الشفاء ،حبيث تكون هذه الدراسة لعدد مناسب من احلاالت
ومنهج مناسبﰲمن
ﺍﻟﺒﺎﺣﺚو
عددريض، ﻣﻨﻬﺎ امل
ﻳﺴﺘﻔﻴﺪراسة ل ﺍﻟﱵ ﻟﻦ
تكون هذه الد ﺍﻷﺳﺌﻠﺔحبيث
العالج ،وأخريا إدارة دار الشفاء،
أظهرت هذه الدراسة مدي معلومات املرضى عن الطب البديل ومدى إقباهلم على التداوي . ﲝﺜﻪ
علىوقد
التداوي ﰲ
عنصر،ﺍﻟﺒﺎﺣﺚ
ومدىكل
إقباهلم ﻣﻨﻬﺎ ﻳﺴﺘﻔﻴﺪ ﻟﻦ ﺍﻟﱵ ﺍﻷﺳﺌﻠﺔ
رت هذه الدراسة مدي معلومات املرضى عن الطب البديل يف
املرضىاهللبدعوة املعاجل بدار الشفاء ،وأيضا مدى علمية املعاجل وحسن قيامه بالعالج والدعوة إىل اهلل الدعوة إىل به،ومدى وتأثر
دعوة املعاجل بدار الشفاء ،وأيضا مدى علمية املعاجل وحسن قيامه بالعالج
ﺩﺍﺭ ﺍﻟﺸﻔﺎﺀ
ﺍﻟﺸﻔﺎﺀ ﺩﺍﺭ
كما توصلت هذه الد راسة لتحديد أثر الطب البديل يف نشر الدعوة اإلسالمية من خالل خالل الصحيح، على الوجه
اإلسالمية من ما توصلت هذه الد راسة لتحديد أثر الطب البديل يف نشر الدعوة
ﻪ ﺗ ﺭ
ﺩ
ﺃ
ﹶ ﻭ ﺭ
ﺍ
ﺪ ﺘ
ﺳ
ﻭﺍ ﺍ
ﹰ ﻭﺭ ﺅ ﺩ
ﻭ ﺎ
ﹰ ﺍﻧ ﺭ ﻭ
ﺩ
ﻭ ﺍ
ﹰﺭ ﻭ ﺩ
ﺭ
ﻭ ﺪﻳ ﺀ
ُ ﺍﻟﺸﻔﺎﺀ
ﺍﻟﺸﻲ ﺭ
ﺩﺍﺭ
ﺍ
ﺩ ( ﺩﻭﺭ ) : ﺩﺍﺭ
دار الشفاء ،ومعرفةأنشأتﺭﺗﻪ
أجلهاﺪﺍﺭ ﻭﺃﹶﺩ
ﻭﺭﺍﹰمنﻭﺍﺳﺘ األهدافﺩﺅاليت
معرفةﺩﻭﺭﺍﻧﺎﹰ ﻭ بعدﺭﺍﹰ ﻭ ،وذلك ﺩﻭ
بباجنيﺀُ ﻳﺪﻭﺭ
الشفاءﺍﻟﺸﻲ ومعرفةﺩﺍﺭ الشفاء،ﺩﻭﺭلدار(
دار ) :
امليدانية ﺕ((الد
أنشأترﺩﺍﺭ
اسة أجلهاﺩﺩ ﺕ
ﻣﻨﻈﻮﺭ ))
ﻣﻨﻈﻮﺭ
ﺍﺑﻦاليت من األهدافﺍﺑﻦ
معرفة::ﻳﻌﺮﻑ
ﻳﻌﺮﻑ شفاء بباجني ،وذلك بعد ﻟﻐﺔ
ﻟﻐﺔ
متطابقﺩﺭﺗمعﻪ
... البديلﺪﺍﺭ ﻭﺃﹶ
ﻣﻌـﻪ الطبﺍﹰﻭﺍﺩﺍﺳﺭﺘ
ﻭﺭﺍﹰ
ﺍﺭ ـﻭﺭﺍﻧﺎﹰ ﻭﺩﺅ املرضى،ﺭﻭﺩﺍﺩﻭﺭﺍﹰ ﻭﺩﺕﻭ
ﺍﻟﺸﻲﺪﺀُﺭﻳﺪ الشرعﺩﺩﺍﺭ
ﺩﻭﺭ ( األساليبﺩﺩ:ﺭﺭ)ﺕ
البديل)ﺩﻭﺩﻭﺕﺭ (ﺩﺍﺭ
ﻣﻨﻈﻮﺭ ﻳﻌﺮﻑ ﺍﺑﻦ ﻟﻐﺔ:
...مقتضيات الشرع ﻣﻌـﻪ ﺍﺭﺍﹰ ﺩﺍﺭ التحققﺪﺪﺍﺍﻭﻭمنﺭﺭﺓﹰﺓﹰأنﻭﻭﺩﺩﻭﻭ
كماﻭﻭﺭﺭمتﻩﻩ ﻣﻣـ
ﺕ ﻭﺩﺍ دعوةﺘﺘﺪﺭ
ﺕ ﺍﺍﺳﺳ
ﺕ
املتبعةﺭﺭيف
الدعويةﺑﻪﺑﻪ ﻭﻭﺃﹶﺃﹶﺩ
مقتضيات
ﺕ متطابق ﺑﻪﺑﻪمع ﻭﻭ ﻏﲑﻩ
ﻏﲑﻩ ﻭﺩﻭﺭ منﻪﻪأنﻭﻭﺃﹶﺃﹶﺩﺩﺍﺍﺭﺭﻩﻩ
الطب التحققﻭﻭﺭﺭﺗﺗ
ﹶﻧﺎ ﻭﻭﺩﺩ
ة يف دعوة املرضى ،كما مت ﺃﺃﹶﻧﺎ
ﻣﻌـﻪ ... ﻫﺎﺍﺭﺍﹰ ﺩﺍﺭ
ﻗﻌﺪﻭﺍﻭﺩﻭ
ﻭﺭﲟﺎﺪﺍﻭﺭﺓﹰ
ﻭﺍﻟﺘﺪﺪﻭﺭﺍﺭﺕﺓﹸ ﻭﻭﺍﻟﺩﺍﻭﺭﻩ ﻣـ
ﻫﻲﻭﺃﹶﺍﻟﺩﺪﺭﻭﺕ ﺍﺳ
ﺕ ﺑﻪ ﻭﻫﻲﺩﻭﺍﻟﺭﺪﻭﺑﻪﺭﺓﹸﻭﺩﺭ ﻣﺴﺘﺪﻳﺮﻏﲑﻩ ﻭ ﺭﻣﻞﻭﺃﹶﺩﺍﺭﻩ
ﻭﺍﻟ ﻭﺩﻭﺭﺗﻪ ﺃﹶﻧﺎ
ﻭﺍﻟﺘﺘﺪﺪﻭﹺﻭﹺﺭﺭﺓﹸﹸﺓ
ﻭﺷﺮﺑﻮﺍ ﻭﺍﻟ
ﻭﺷﺮﺑﻮﺍ ﻗﻌﺪﻭﺍ ﻫﺎ ﻭﺍﻟﺪﺪﻳﻳﺮﺮﺓﹸﺓﹸ ﻭﺭﲟﺎ ﻭ ﺭﺭﺓﹸﺓﹸ ﻭﺍﻟﺪﻭﺍﺭﺓﹸ
ﻭﻗﻴﻞ ﻫﻲ ﺍﻟﺪﻭﻗﻴﻞ ﻣﺴﺘﺪﻳﺮ ﻭﻫﻲ ﺍﻟﺪﻭﺭﺓﹸ ﻭﺍﻟﺪﺪﺍﺍﺭﺭﺓﹸﺓﹸ ﺭﻣﻞ
ﻭﺍﻟﺘﺪﻭﹺﺭﺓﹸ
Corresponding author: ﻭﺷﺮﺑﻮﺍ
Khalid Abdelhayﻗﻌﺪﻭﺍ ﻫﺎ
Elsayed, ﻭﺭﲟﺎ Dakwahﺍﺭﺓﹸ ofﻭﺍﻟﺪﻳﺮﺓﹸ
Department andﺓﹸ ﻭﺍﻟﺪﻭ Correspondingﺪﻭﺭ
ﻫﻲ.ﺍﻟ Facultyﻭﻗﻴﻞ
Leadership,
ﻣﻌﺎﳉﺘﻬﺎ Khalidﺍﻟﺍﻟofﺪﺸﻭﺆﺭﺓﹸ
author:
ﻭﻥ ﻭﻫﻲ ﻣﺴﺘﺪﻳﺮ
Abdelhay ﺭﻣﻞ ﺲﺓﹸ
Elsayed, Departmentﺪﺍﺭ
hassanin_khaled@yahoo.comﻭﺍﻟ
of Dakwah and
Islamic Studies,Universiti Kebangsaan Malaysia, E-mail: hassanin_khaled@yahoo.com Islamic ﻣﻌﺎﳉﺘﻬﺎ. ﻭﻥ ﺍﻟﺴﲑﺍ ﻭﻭﻣﻣﺪﺪﺍﺍﻭﻭﺭﺭﺓﹸﺓﹸ
Kebangsaanﺍﻟﺸﺆ
Studies,Universiti ﺍﻟﺴﲑﺍ E-mail:ﻋﻦ
ﻋﻦ
Malaysia, ﺍﻠﺲ ﺍﻠ
ﺍﻠﺲ ﻋﻦ ﺍﻟﺴﲑﺍ ﻭﻣﺪﺍﻭﺭﺓﹸ ﺍﻟﺸﺆﻭﻥ ﻣﻌﺎﳉﺘﻬﺎ.
ﺣﺮﻛﺎﺕ ﺍﻟﻨـﺎﺱ
ﺍﻟﻨـﺎﺱ ﻟﻜﺜﺮﺓ ﺣﺮﻛﺎﺕ ﻭﺭﺭ ﻟﻜﺜﺮﺓ ﻣﻦ ﺩﺩﺍﺍﺭﺭ ﻳﻳﺪﺪﻭ
ﻫﻲ ﻣﻦ
ﺟﲏ ﻫﻲ ﺍﺑﻦ ﺟﲏ ﻗﺎﻝ ﺍﺑﻦ ﹸﻧﺜﻰ ﻗﺎﻝ
ﻭﺍﻟﻌﺮﺻﺔ ﺃﺃﹸﻧﺜﻰ
ﺍﻟﺒﻨﺎﺀ ﻭﺍﻟﻌﺮﺻﺔ
ﳚﻤﻊ ﺍﻟﺒﻨﺎﺀ
ﺍﶈﻞ ﳚﻤﻊﻭﺍﻟﺪﺪﺍﺍﺭﺭ ﺍﶈﻞ ﻭﺍﻟ
ﺍﻟﻨـﺎﺱ ﺣﺮﻛﺎﺕ
ﺍﻟﻀﻤﺔ ﻋﻠـﻰ
ﻟﻜﺮﺍﻫﺔ ﺍﻟﻀﻤﺔ ﻟﻜﺜﺮﺓ
ﻭﺍﳍﻤﺰ ﻟﻜﺮﺍﻫﺔ ﺭ
ﻭ
ﺍﻟﻔﻌﻞ ﻭﺍﳍﻤﺰ ﺪﻳ
ﺭ
ﺍ ﺩ
ﻣﻦ ﺍﻟﻔﻌﻞ ﻣﻦ ﻫﻲ
ﹶﻓﻌﻞ ﻣﻦ ﺟﲏ
ﻭﺑﲔ ﺃﺃﹶﻓﻌﻞ ﺑﻴﻨﻪ ﻭﺑﲔ ﺍﺑﻦ ﻗﺎﻝ ﹸﻧﺜﻰ
ﻟﻠﻔﺮﻕ ﺑﻴﻨﻪﺃ ﻭﺍﻟﻌﺮﺻﺔ
ِﴰﺎﻡ ﻟﻠﻔﺮﻕ ﺍﻟﺒﻨﺎﺀ
ﺍﻟﻌﺪﺩ ﻭﺍﻭﺍﻹﻹِﴰﺎﻡ ﳚﻤﻊ
ﹶﺩﱏ ﺍﻟﻌﺪﺩ ﺍﶈﻞ ﺭ
ﺍ
ﺪ ﻭﺍﻟ
ﻭﺍﳉﻤﻊ ﺃﹶﺃﹶﺩﺩﻭﻭﺭﺭ ﻭﻭﺃﹶﺃﹶﺩﺩﺅﺅﺭﺭ ﺃﺃﹶﺩﱏ
ﻭﺍﳉﻤﻊ
ﻋﻠـﻰ
ﻋﻠـﻰ
ﻣﺜﻞ ﺟﺒﻞﺍﻟﻀﻤﺔ
ﻳﺎﺭﺭ ﻣﺜﻞ ﻟﻜﺮﺍﻫﺔ
ﻭﺍﻟﻜﺜﲑ ﺩﺩﻳﺎ ﻭﺍﳍﻤﺰ
ﻤﺰ ﻭﺍﻟﻜﺜﲑﹶﻥ ﻻﻻ ﻤﺰ ﺍﻟﻔﻌﻞ
ﻭﻟﻚ ﺃﺃﹶﻥ ﻣﻦ ﹶﻓﻌﻞ
ﻗﺎﻝ ﻭﻟﻚ ﺃ
ﻣﻀﻤﻮﻣﺔ ﻗﺎﻝ ﻭﺑﲔ
ﻭﺍﻭ ﻣﻀﻤﻮﻣﺔ ﺑﻴﻨﻪ ﻟﻠﻔﺮﻕ ِﴰﺎﻡ
ﻣﺒﺪﻟﺔ ﻣﻦ
ﻣﻦ ﻭﺍﻭ ﻹ ﻭﺍ
ﹶﺩﺅﺭ ﻣﺒﺪﻟﺔ ﺍﻟﻌﺪﺩ ﹶﺩﱏ
ﺍﳍﻤﺰﺓ ﺃﺃﹶﺩﺅﺭﺃ ﺭ
ﺍﳉﻮﻫﺮﻱ ﺍﳍﻤﺰﺓﺅ
ﺩ
ﻗﺎﻝ ﺍﳉﻮﻫﺮﻱﺃ
ﹶ ﻭ ﺭ
ﻭ
ﺩ
ﺃ
ﹶ ﻭﺍﳉﻤﻊ
ﺍﻟﻮﺍﻭ ﻗﺎﻝ
ﺍﻟﻮﺍﻭ
ﺟﺒﻞ
ﺟﺒﻞ ﻣﺜﻞ ﺭ
ﻳﺎ
ﺩ ﻭﺍﻟﻜﺜﲑ ﻤﺰ ﻻ ﹶﻥ ﺃ ﻭﻟﻚ ﻗﺎﻝ ﻣﻀﻤﻮﻣﺔ ﻭﺍﻭ ﻣﻦ ﻣﺒﺪﻟﺔ ﹶﺩﺅﺭﺃ ﺍﳍﻤﺰﺓ ﺍﳉﻮﻫﺮﻱ ﻗﺎﻝ ﺍﻟﻮﺍﻭ
ﺗﺸـﺒﻴﻬﺎﹰﺎﹰ
ﺩﺍﺭﺍﹰﺍﹰ ﺗﺸـﺒﻴﻬ
ﺍﻟﻘﺒﻮﺭ ﺩﺍﺭ
ﻣﻮﺿﻊ ﺍﻟﻘﺒﻮﺭ
ﲰﻲ ﻣﻮﺿﻊ ﻣﺆﻣﻨﲔ ﲰﻲ ﻋﻠﻴﻜﻢ ﺩﺩﺍﺍﺭﺭ ﻗﹶﻗﹶﻮﻮﻡﹴﻡﹴ ﻣﺆﻣﻨﲔ ﺳﻼﻡﻡ ﻋﻠﻴﻜﻢ
ﺍﻟﻘﺒﻮﺭ ﺳﻼ
ﺯﻳﺎﺭﺓ ﺍﻟﻘﺒﻮﺭ
ﺣﺪﻳﺚ ﺯﻳﺎﺭﺓ
ﹺﺒﺎﻝﹴﻝﹴ ﻭﻭ ﺣﺪﻳﺚ ﻭﻭﺃﹶﺃﹶﺟﺟﺒﺒﻞﹴﻞﹴ ﻭﻭﺟﺟﹺﺒﺎ
ﻗﺪﺳـﻪﺎﹰ
ﺣﻀﺮﺓﺗﺸـﺒﻴﻬ
ﺍﻟﻘﺒﻮﺭ ﺩﺍﺭﺍﹰ ﻣﻮﺿﻊﹶﻱ
ﹶﻱ ﰲ ﻣﺆﻣﻨﲔﺑﻲﲰﻲ ﻋﻠﻴﻜﻢ ﻓﻓﺄﹶﺄﹶﺩﺍﺳﺳﺭﺘﺘﺄﹾﺄﹾﻗﹶﺫﺫﻮﻥﹸﻥﹸﻡﹴ ﻋﻠﻰ
ﺳﻼﻡﺍﻟﺸﻔﺎﻋﺔ ﺯﻳﺎﺭﺓﺎﺍﻟﻘﺒﻮﺭ
ﺣﺪﻳﺚﺍﳌﻮﺗﻰ ﹺﺒﺎﻝﹴ ﻭ َﺣﻴﺟ ﺑﺪﺍﺭﺒ ﺍﻞﹴﻷﻭ
ﻭﺃﹶﺟ
ﻗﺪﺳـﻪ ﰲ ﺣﻀﺮﺓ ﰲ ﺩﺩﺍﺍﺭﺭﹺﻩﹺﻩ ﺃﺃﰲ ﻋﻠﻰ ﺭﺭﺑﻲ ﺍﻟﺸﻔﺎﻋﺔ ﻭﺣﺪﻳﺚ
ﻭﺣﺪﻳﺚ ﺍﳌﻮﺗﻰ ﺎ ﻻﺟﺘﻤﺎﻉ
ﻻﺟﺘﻤﺎﻉ َﺣﻴﺎﺀﺎﺀ ﺑﺪﺍﺭ ﺍﻷ
ﺍﻟﺴﻼﻡﺭﺑ.ﻲ ﰲ ﺩﺍﺭﹺﻩ ﺃﹶﻱ ﰲ ﺣﻀﺮﺓ ﻗﺪﺳـﻪ ﻫﻮ ﻋﻠﻰ ﻭﺟﻞﺄﹾﺫﻥﹸ ﺍﻟﺸﻔﺎﻋﺔ ﻓﺄﹶﺳﺘ ﻭﺣﺪﻳﺚ ﻭﺍﷲ
ﻭﺍﷲ ﻋﺰ ﺗﺴﻤﻰﺎﺩﺍﺭ
ﺩﺍﺭ ﺍﻟﺴﻼﻡ ﺍﳉﻨﺔ ﺍﳌﻮﺗﻰ
ﺗﺴﻤﻰ ﻻﺟﺘﻤﺎﻉ ﺟﻨﺘﻪ ﻓﻓﺈﺈﹺﻥ ﻭﻗﻴﻞ ﺍﻷﰲَﺣﻴﺎﺀ
ﺟﻨﺘﻪ ﺑﺪﺍﺭ
ﻫﻮ ﺍﻟﺴﻼﻡ. ﻋﺰ ﻭﺟﻞ ﺍﻟﺴﻼﻡ ﹺﻥ ﺍﳉﻨﺔ ﻭﻗﻴﻞ ﰲ
ﻭﻗﻴﻞ ﰲ ﺟﻨﺘﻪ ﻓﺈﹺﻥ ﺍﳉﻨﺔ ﺗﺴﻤﻰ ﺩﺍﺭ ﺍﻟﺴﻼﻡ ﻭﺍﷲ ﻋﺰ ﻭﺟﻞ ﻫﻮ ﺍﻟﺴﻼﻡ.
113
ﻗﺎﻝ ﺍﺑﻦ ﺳﻴﺪﻩ ﲨﻊ ﺍﻟﺪﺍﺭ ﺁﺩﺭ ﻋﻠﻰ ﺍﻟﻘﻠﺐ ﻗﺎﻝ ﺣﻜﺎﻫﺎ ﺍﻟﻔﺎﺭﺳﻲ ﻋـﻦ ﺃﹶﰊ ﺍﳊﺴـﻦ ﻭﺩﻳـﺎﺭ ﹲﺓ
ﻭﺩﻳﺎﺭﺍﺕ ﻭﺩﻳﺮﺍﻥﹲ ﻭﺩﻭﺭ ﻭﺩﻭﺭﺍﺕ ﺣﻜﺎﻫﺎ ﺳﻴﺒﻮﻳﻪ ﺑﺎﺏ ﲨﻊ ﺍﳉﻤﻊ ﻗﺴﻤﺔ ﺍﻟﺴﻼﻣﺔ ﻭﺍﻟﺪﺍﺭﺓﹸ ﻟﻐـﺔ ﺍﻟـﺪﺍﺭﹺ
ﺍﻟﺘﻬﺬﻳﺐ ﻭﻳﻘﺎﻝ ﺩﻳﺮ ﻭﺩﻳﺮﺓﹲ ﻭﺃﹶﺩﻳﺎﺭ ﻭﺩﻳـﺮﺍﻥﹲ ﻭﺩﺍﺭﺓﹲ ﻭﺩﺍﺭﺍﺕ ﻭﺩﻭﺭ ﻭﺩﻭﺭﺍﻥﹲ ﻭﺃﹶﺩﻭﺍﺭ ﻭﺩﻭﺍﺭ ﻭﺃﹶﺩﻭﹺﺭﺓﹲ ﻗـﺎﻝ
ﻭﺃﹶﻣﺎ ﺍﻟﺪﺍﺭ ﻓﺎﺳﻢ ﺟﺎﻣﻊ ﻟﻠﻌﺮﺻﺔ ﻭﺍﻟﺒﻨﺎﺀ ﻭﺍﳌﹶﺤﻠﱠﺔ ﻭﻛﻞﱡ ﻣﻮﺿﻊ ﺣﻞ ﺑﻪ ﻗﻮﻡ ﻓﻬﻮ ﺩﺍﺭﻫﻢ ﻭﺍﻟﺪﻧﻴﺎ ﺩﺍﺭ ﺍﻟﻔﹶﻨـﺎﺀ
ﻭﺍﻵﺧﺮﺓ ﺩﺍﺭ ﺍﻟﻘﹶﺮﺍﺭ ﻭﺩﺍﺭ ﺍﻟﺴﻼﻡ.
ﺑﻴﻨﻤﺎ ﻳﺮﻯ ﺍﺑﻦ ﻋﺒﺎﺩ ) (١٩٩٤ ﺃﻥ ﺍﻟﺪﺍﺭ ﺍﺳﻢ ﺟﺎﻣﻊ ﻟﻠﻌﺮﺻـﺔ ﻭﺍﳌﹶﺤﻠﱠـﺔ ﻭﺍﻟﺒﹺﻨـﺎﺀِ،
ﻭﻳﻘﻮﻟﻮﻥ :ﺩﺍﺭﺓﹲ ﺃﻳﻀﺎﹰ .ﻭﻛﹸﻞﱡ ﺑﹺﻨﺎﺀٍ ﻣﺮﺗﻔﻊﹴ ﺩﺍﺭﺓ .ﻭﺟﻤﻊ ﺍﻟﺪﺍﺭﹺ :ﺩﻳﺮﺓ ﻭﺩﻭﺭ ﻭﺩﻳﺎﺭ .ﻭﺗﺪﻳﺮﺕ :ﺃﻱ ﺗﺒـﻮﺃﺕ
ﺩﺍﺭﺍﹰ" ،ﻛﻤﺎ ﻳﻌﺮﻓﻪ ﺍﻟﺮﺍﺯﻱ ) (١٩٩٥ﺑﺄﻥ ﺩ ﻭ ﺭ :ﺍﻟﺪﺍﺭ ﻣﺆﻧﺜﺔ ﻭﻗﻮﻟﻪ ﺗﻌﺎﱃ }ﻭﻟﻨﻌﻢ ﺩﺍﺭ ﺍﳌﺘﻘﲔ{
ﻳﺬﻛﺮ ﻋﻠﻰ ﻣﻌﲎ ﺍﳌﺜﻮﻯ ﻭﺍﳌﻮﺿﻊ.
ﻭﺍﻟﺬﻱ ﻳﻈﻬﺮ ﻟﻠﺒﺎﺣﺜﲔ ﺃﻥ ﺍﳌﻌﲎ ﺍﳌﺮﺍﺩ ﻫﻨﺎ ﻫﻮ ﺍﳌﻮﺿﻊ ﻭﺍﶈﻞ ﺍﻟﺬﻱ ﺣﻞ ﺑﻪ ﻗﻮﻡ ﻭﺍﺟﺘﻤﻌﻮﺍ ،ﺃﻣـﺎ
ﺍﻟﺸﻔﺎﺀ ﻓﲑﻯ ﺍﺑﻦ ﻣﻨﻈﻮﺭ ﺃﻥ ﺍﻟﺸﻔﺎﺀ ﺩﻭﺍﺀٌ ﻣﻌﺮﻭﻑ ﻭﻫﻮ ﻣﺎ ﻳﱪﺉ ﻣﻦ ﺍﻟﺴﻘﹶﻢ ﻭﺍﳉﻤﻊ ﺃﹶﺷﺔﹲ ﻭﺃﹶﺷﺎﻑ ﲨـ ﻊ
ﺍﳉﹾﻤﻊ ﻭﺍﻟﻔﻌﻞ ﺷﻔﺎﻩ ﺍﷲ ﻣﻦ ﻣﺮﺿﻪ ﺷﻔﺎﺀً ﳑﺪﻭﺩ ﻭﺍﺳﺘﺸﻔﻲ ﻓﻼﻥﹲ ﻃﻠﺐ ﺍﻟﺸﻔﺎﺀ ﻭﺃﹶﺷﺖ ﻓﻼﻧﺎﹰ ﺇﺫﺍ ﻭﻫﺒﺖ ﻟﻪ
ﺷﻔﺎﺀً ﻣﻦ ﺍﻟﺪﻭﺍﺀ ﻭﻳﻘﺎﻝ ﺷﻔﺎﺀُ ﺍﻟﻌﻲ ﺍﻟﺴﺆﺍﻝﹸ ﺃﹶﺑﻮ ﻋﻤﺮﻭ ﺃﹶﺷﻔﻲ ﺯﻳﺪ ﻋﻤﺮﺍﹰ ﺇﺫﺍ ﻭﺻﻒ ﻟﻪ ﺩﻭﺍﺀً ﻳﻜﻮﻥ ﺷﻔﺎﺅﻩ
ﻩ ﻭﺃﹶﺷﻔﻲ ﺇﺫﺍ ﺃﹶﻋﻄﻰ ﺷﻴﺌﺎﹰ ﻣﺎ ﻭﺃﹶﻧﺸﺪ ﻭﻻ ﺗﺶ ﺃﹶﺑﺎﻫﺎ ﻟﻮ ﺃﹶﺗﺎﻫﺎ ﻓﻘﲑﺍﹰ ﻣﺒﺎﺀَﺗﻬﺎ ﺻﻤﺎﻣﺎ ﻭﺃﹶﺷـﺘﻚ ﺍﻟﺸـﻲﺀَ ﺃﹶﻱ
ﺃﹶﻋﻄﻴﺘﻜﹶﻪ ﺗﺴﺘﺶ ﺑﻪ ﻭﺷﻔﺎﻩ ﺑﻠﺴﺎﻧﻪ ﺃﹶﺑﺮﺃﹶﻩ ﻭﺷﻔﺎﻩ ﻭﺃﹶﺷﻔﺎﻩ ﻃﻠﺐ ﻟﻪ ﺍﻟﺸﻔﺎﺀَ ﻭﺃﹶﺷﻔﲏ ﻋﺴﻼﹰ ﺍﺟﻌﻠﹾﻪ ﱄ ﺷـﻔﺎ ًﺀ
ﻭﻳﻘﺎﻝ ﺃﹶﺷﻔﺎﻩ ﺍﷲُ ﻋﺴﻼﹰ ﺇﺫﺍ ﺟﻌﻠﻪ ﻟﻪ ﺷﻔﺎﺀً ﺣﻜﺎﻩ ﺃﹶﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪﺓ ﻭﺍﺳﺘﺸﻔﻲ ﻃﻠﺐ ﺍﻟﺸﻔﺎﺀَ ﻭﺍﺳﺘﺸـﻔﻲ ﻧـﺎﻝ
ﺍﻟﺸﻔﺎﺀ ﻭﺍﻟﺸﻔﻲ ﺣﺮﻑ ﺍﻟﺸﻲﺀِﻭﺣﺪﻩ ﻗﺎﻝ ﺍﷲ ﺗﻌﺎﱃ ﻋﻠﻰ ﺷﻔﻲ ﺟﺮﻑ ﻫﺎﺭﹴ ﻭﺍﻻﺛﻨﺎﻥ ﺷﻔﹶﻮﺍﻥ ﻭﺷﻔﻲ ﻛـﻞﱢ
ﺷﻲﺀ ﺣﺮﻓﹸﻪ ﻗﺎﻝ ﺗﻌﺎﱃ ﻭﻛﻨﺘﻢ ﻋﻠﻰ ﺷﻔﻲ ﺣﻔﹾﺮﺓ ﻣﻦ ﺍﻟﻨﺎﺭﹺ ).(
114
ﻣـﻦ
ﻳـﱪﺉ ﻣـﻦ ﻣﺎ ﻳـﱪﺉ ﻭﻫﻮ ﻣﺎ
،ﻭﻫﻮ ﻑ،
ﻣﻌﺮﻭﻑ
ﻔﺎﺀُﺀُ ::ﻣﻌﺮﻭ
ﺸﻔﺎ
ﺑﺄﻥ ﺍﻟﺍﻟﺸ
(( ﺑﺄﻥ
(The Impact of Alternative Medicine on the Spreading of Islamic Da’wa: The
(TheResults
Impact of ﺃﲪﺪ ))
ﺑﻦ ﺃﲪﺪ ﺍﳋﻠﻴﻞ ﺑﻦ
ﻳﻌﺮﻓﻪ ﺍﳋﻠﻴﻞ
ﻓﻴﻤﺎ ﻳﻌﺮﻓﻪ
of aAlternative Medicine on the Spreading of Islamic Da’wa
ﻓﻴﻤﺎ
)Case Study on Darul al-Syifa at Bangi )Case Study on Darul al-Syifa at Bangi
ﻣـﻦ
ﺷﻔﺎﺀٌﺀٌ.. ﻳـﱪﺉ ﻣﺎ ﻭﻫﻮ ،ﻑ ﻣﻌﺮﻭ : ﺀ
ُ ﻔﺎﺸ ﺍﻟ ﺑﺄﻥ ( ) ﺃﲪﺪ ﺑﻦ ﺍﳋﻠﻴﻞ ﻳﻌﺮﻓﻪ ﺍﻟﺴﻘﻢ ..ﻓﻴﻤﺎ
ﻭﻫﺒﺖ ﻟﻪﻟﻪ ﺷﻔﺎ
ﻭﻫﺒﺖ
1
ﺇﺫﺍ
ﻓﻼﻧﺎﺎﹰ،ﹰ ،ﺇﺫﺍ
KHALID ﻓﻼﻧ ﻭﺃﺷﺖ
..ﻭﺃﺷﺖ
ABDELHAY
ﺍﻟﺸﻔﺎﺀ
ﻃﻠﺐ ﺍﻟﺸﻔﺎﺀ
..ELSAYED ﺇﺫﺍ ﻃﻠﺐ
ﻓﻼﻥ ،ﺇﺫﺍﻭﺍﺳﺘﺸﻔﻲ ﻓﻼﻥ،
ﺷﻔﺎﺀﺀُ ،ُ،ﻭﺍﺳﺘﺸﻔﻲﻳﺸﻪ ﺷﻔﺎ
1
ﺍﷲ
ﺷﻔﺎﻩﻩ ﺍﷲ
KHALIDﻳﺸﻪ ABDELHAYﺷﻔﺎ
ELSAYEDﺍﻟﺴﻘﻢ..
ﺍﻷﺷﺎ"ﻟﻪﺯ ﺷﻔﺎﺀٌ.
ﻭﺍﳉﻤﻴﻊ:ﻭﻫﺒﺖ
OTHMANﺎﹰ ،ﺇﺫﺍ
1
ﺍﳌﺜﻘﺐ،ﻓﻼﻧ
:TALIBﻭﺃﺷﺖ ..ﺍﻟﺸﻔﺎﺀ ﻃﻠﺐ ﺇﺫﺍ ﻓﻼﻥ، ﻭﺍﺳﺘﺸﻔﻲ ُ،
ﺀ ﺷﻔﺎ ﻳﺸﻪ ﺍﷲ
1
ﻩ
ﺷﻔﺎ ﻘﻢ..TALIBﺍﻟﺴ
ﻭﺍﻹﺷﻔﻲ: ﺆﺍﻝ. ﺴ
Studies,ﻲﻲ ::ﺍﻟﺍﻟﺴ
ﺍﻟﻌ
ﻔﺎﺀُﺀُ ﺍﻟﻌ
..ﻭﻭﺷﺷﻔﺎ
ﻔﺎﺀ..
ﺸ
ﻫﺒﺔ ﺍﻟﺍﻟﺸ
ﺃﺷﺘﻪ ﻫﺒﺔ ﲟﻌﲎ:: ﺷﺘﻪ ﻭﻗﻴﻞ::
OTHMAN
1
Departmentﺍﻷﺷﺎ"ﺯ ﺍﳌﺜﻘﺐand،ﻭﺍﳉﻤﻴﻊ:
of Dakwah ﻭﺍﻹﺷﻔﻲ
Leadership, ﺆﺍﻝFaculty.
of Islamic 1
ﻔﺎﺀ
Department ﺃﺷﺘﻪ andﲟﻌﲎ
of Dakwah Leadership,ﺷﺘﻪ
Faculty of Islamic Sﻭﻗﻴﻞ
:Universitiﺍﻷﺷﺎ"ﺯ
ﺍﳌﺜﻘﺐ ،ﻭﺍﳉﻤﻴﻊ ﻭﺍﻹﺷﻔﻲ:
Kebangsaan MalaysiaUniversitiﺃﺷﺘﻪ ﻫﺒﺔ ﺍﻟﺸﻔﺎﺀ ..ﻭﺷﻔﺎﺀُ ﺍﻟﻌﻲ :ﺍﻟﺴﺆﺍﻝ. Kebangsaanﺷﺘﻪ ﲟﻌﲎ:
Malaysiaﻭﻗﻴﻞ:
ﻣﻦ
ﻳﱪﺉ ﻣﻦ
ﺍﻟﺬﻱ ﻳﱪﺉ
ﺍﻟﺪﻭﺍﺀ ﺍﻟﺬﻱ
ﻫﻮ ﺍﻟﺪﻭﺍﺀ
ﺑﺎﻟﺸﻔﺎﺀ ﻫﻮ
ﺑﺎﻟﺸﻔﺎﺀ ﺍﳌﻘﺼﻮﺩ
ﺃﻥ ﺍﳌﻘﺼﻮﺩ ﺍﻟﺘﻌﺮﻳﻔﺎﺕ ﺃﻥ
ﻫﺬﻩ ﺍﻟﺘﻌﺮﻳﻔﺎﺕ
ﲨﻠﺔ ﻫﺬﻩ ﻣﻦ ﲨﻠﺔ ﻟﻠﺒﺎﺣﺜﲔ ﻣﻦ
ﻳﻈﻬﺮ ﻟﻠﺒﺎﺣﺜﲔ
ﻭﺍﻟﺬﻱ ﻳﻈﻬﺮ
ﻭﺍﻟﺬﻱ
ﻣﻦ ﻳﱪﺉ ﺍﻟﺬﻱ ﺍﻟﺪﻭﺍﺀ ﻫﻮ ملخص ﻭﺍﻟﺬﻱ ﻳﻈﻬﺮ ﻟﻠﺒﺎﺣﺜﲔ ﻣﻦ ﲨﻠﺔ ﻫﺬﻩ ﺍﻟﺘﻌﺮﻳﻔﺎﺕ ﺃﻥ ﺍﳌﻘﺼﻮﺩ ملخص
ﺑﺎﻟﺸﻔﺎﺀ
ﺍﻟـﺬﻱ
ﺍﻟـﺬﻱ ﺃﻭ ﺍﳌﻮﺿـﻊ ﺍﶈﻞ ﺃﻭ ﻫﻮ
الباحثان ::ﻫﻮ
ﻫﻮ
ﺍﻟﺒﺎﺣﺜﲔ ﻫﻮ ﺍﻟﺬﻱ ﻳﺮﺍﻩ ﺩﺍﺭ ﺍﻟﺸﻔﺎﺀ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻳﻜﻮﻥ
ﻭﻋﻠﻴﻪ يفﻳﻜﻮﻥ ﻭﺍﻟﺴﻘﻢ، ﺍﳌﺮﺽ
الدعوة اإلسالمية بني ﺍﳌﻮﺿـﻊ نشر
الطب البديل يف ﺍﶈﻞ
ملعرفة أثر ﺍﻟﺒﺎﺣﺜﲔ
ﻳﺮﺍﻩ قام هبا
ﺍﻟﺬﻱ حالة
ﺍﻟﺸﻔﺎﺀ دراسة
نتائج هذه ﺩﺍﺭ
املقالة
اإلسالمية بني ﺗﻌﺮﻳﻒ
نشرتتناول
الدعوة ﻭﻋﻠﻴﻪ ﻭﺍﻟﺴﻘﻢ،
الطب البديل ﺍﳌﺮﺽ
ملعرفة أثر ج دراسة حالة قام هبا الباحثان
ﺍﳌﻮﺿـﻊ ﺍﻟـﺬﻱ ﺃﻭ
ﺍﻟﻌﻼﺝ.. ﺍﶈﻞ ﻫﻮ : ﻫﻮ ﺍﻟﺒﺎﺣﺜﲔ ﻳﺮﺍﻩ ﺍﻟﺬﻱ ﺍﻟﺸﻔﺎﺀ ﺩﺍﺭ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻳﻜﻮﻥ ﻭﻋﻠﻴﻪ ﻭﺍﻟﺴﻘﻢ، ﺍﳌﺮﺽ
اسة حالة وهي دار الشفاء بباجني- ﻋﻠﻰخالل در
ﺍﻟﻌﻼﺝ ﻣﻨﻪ منﻋﻠﻰ
ﻭﳛﺼﻠﻮﻥوذلكﻣﻨﻪ
ﻭﳛﺼﻠﻮﻥ ﺍﻟﺴﻘﻢ
عند املرضى ﺃﻭالتدين
ﺍﻟﺴﻘﻢ ﺍﳌﺮﺽ
ودرجةﺃﻭ
ﺍﳌﺮﺽ ﻣﻦ
ﻭﺍﻻﺳﺘﺸﻔﺎﺀ ﻣﻦ
اإلميان-
بباجني ﻭﺍﻻﺳﺘﺸﻔﺎﺀ
يادة ﻟﻠﺪﻭﺍﺀوهي دار
املرضى ،وز
الشفاء ﻃﻠﺒﺎ حالة
ﻟﻠﺪﻭﺍﺀ ﺍﻟﻨﺎﺱ دراسة
ﻃﻠﺒﺎ ﻓﻴﻪ خالل
ﺍﻟﻨﺎﺱ ﳚﺘﻤﻊ من
ﻓﻴﻪ ﳚﺘﻤﻊ
ودرجة التدين عند املرضى وذلك
.ﺍﻟﻌﻼﺝ ﻋﻠﻰ ﻣﻨﻪ ﻭﳛﺼﻠﻮﻥ ﺍﻟﺴﻘﻢ ﺃﻭ
أحكاماستهدفت هذه الدراسة حتديد ماهية الطب البديل وما يتعلق به من مفاهيم وأحكامﺍﳌﺮﺽ ﻣﻦ ﻭﺍﻻﺳﺘﺸﻔﺎﺀ
مفاهيمزيا،و وقد
سيالجنور مبالي ﻟﻠﺪﻭﺍﺀ ﻃﻠﺒﺎ ﺍﻟﻨﺎﺱ ﻓﻴﻪ ﳚﺘﻤﻊ
ستهدفت هذه الدراسة حتديد ماهية الطب البديل وما يتعلق به من
الصفات الواجب توافرها لنجاح املعاجل بالطب البديل يف مداواة ودعوة اخللق إىل اهلل ،ودور املعاجل
ودور املعاجل وحتديد
شرعية ،اهلل،
الواجب توافرها لنجاح املعاجل بالطب البديل يف مداواة ودعوة اخللق إىل
ﻣـﻦ
ﻣـﻦ ﺍﳍـﺪﻑ
ﺍﳍـﺪﻑ ﺃﻥ
ﺃﻥ ٢٠٠٨ﻡﻡ((
٢٠٠٨ ﻋﺎﻡ
ﻋﺎﻡ ﻣﻘﺎﺑﻠﺔ ﻟﻪﻟﻪ
ﻣﻘﺎﺑﻠﺔ ﺩﻳﻦ ))
ﺩﻳﻦ ﻫﺎﺭﻭﻥ
ﻫﺎﺭﻭﻥ ﺍﻷﺳﺘﺎﺫ
ﺍﻷﺳﺘﺎﺫ ﻳﻘﺮﺭ
ﻳﻘﺮﺭ ﺍﺻﻄﻼﺣﺎ::
ﺍﺻﻄﻼﺣﺎ ﺍﻟﺸﻔﺎﺀ
ﺍﻟﺸﻔﺎﺀ ﺩﺍﺭ
يض ،وأخريا قياس أثر الطب البديل يف ﺩﺍﺭ
ومقومات النجاح ،كما
ﻣـﻦ اإلسالمية
ﺍﳍـﺪﻑ الدعوة
ﺃﻥ ( نشر
ﻡ٢٠٠٨يف البديل
ﻋﺎﻡ الطب
ﻟﻪ أثر قياس
ﻣﻘﺎﺑﻠﺔ ) ا
ري
ﺩﻳﻦأخو يض،
ﻫﺎﺭﻭﻥ ر
كماامل عند
، التدين
النجاح
ﺍﻷﺳﺘﺎﺫ يادةز
ومقومات
ﻳﻘﺮﺭ : يف اإلسالمية
ﺍﺻﻄﻼﺣﺎ الدعوة
ﺍﻟﺸﻔﺎﺀ نشر
ﺩﺍﺭ
ﻃﺒﻴـﺔ
ﻃﺒﻴـﺔ اإلسالمية أم ال؟
نشر الدعوة
ﻋﻴﺎﺩﺓ
ﻋﻴﺎﺩﺓ ﲟﺜﺎﺑﺔ
ﲟﺜﺎﺑﺔأثر يف
ﺍﻟﺪﺍﺭ
ﺍﻟﺪﺍﺭالبديل
ﻫﺬﻩ
ﻫﺬﻩللطب
ﺗﻜﻮﻥ
ﺃﻥميكنﺗﻜﻮﻥ
إثبات أن
ﺍﻟﺒﺪﻳﻞال ،،ﻭﻭ
هلﺃﻥ ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ ﺍﻟﻄﺐ
ﺍﻟﻄﺐعن سؤ
ﻋﻠﻮﻡ
ﻋﻠﻮﻡال؟اإلجابة
ﺍﻟﻨﺎﺱ
ﺍﻟﻨﺎﺱ
الدرأماسة
ﺗﻌﻠﻴﻢ
ﺗﻌﻠﻴﻢ
ﰲ الدعوة
اشتملت هذه
اإلسالمية
ﰲ ﻳﺘﻤﺜﻞ
ﻳﺘﻤﺜﻞنشر
ﺍﻟﺪﺍﺭ ﻫﺬﻩ
ﺗﺄﺳﻴﺲ ﻫﺬﻩ
للطب ﺍﻟﺪﺍﺭ
البديل أثر يف ﺗﺄﺳﻴﺲ
إلجابة عن سؤال هل ميكن إثبات أن
ﺗﺄﺳﻴﺲ ﻫﺬﻩ ﺍﻟﺪﺍﺭ ﻳﺘﻤﺜﻞ ﰲ ﺗﻌﻠﻴﻢ ﺍﻟﻨﺎﺱ ﻋﻠﻮﻡ ﺍﻟﻄﺐ ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ ،ﻭﺃﻥ ﺗﻜﻮﻥ ﻫﺬﻩ ﺍﻟﺪﺍﺭ ﲟﺜﺎﺑﺔ ﻋﻴﺎﺩﺓ ﻃﺒﻴـﺔ
ﺍﻷﺳـﺘﺎﺫ
اإلسالمية إجيايب ونافع ﻧﻈـﺮ الدعوة
ﺍﻷﺳـﺘﺎﺫ ﻧﻈـﺮ ﻭﺟﻬﺔ
البديل يف نشر
الطبﻭﺟﻬﺔ ﻭﻣﻦ
ﺻﺤﻴﺤﺔ،،أثرﻭﻣﻦ
ﻋﻠﻤﻴﺔبباجني ،وهل
ﺻﺤﻴﺤﺔ ﺃﺳﺲالشفاء
ﻋﻠﻤﻴﺔ ﻋﻠﻰحالة دار
ﺃﺳﺲ ﺍﳌﻌﺎﳉﲔراسة
ونافع
ﻋﻠﻰ إجيايبد ﻣﻦمن
اإلسالميةخالل
ﺍﳌﻌﺎﳉﲔ وذلكﻣﻦﻛﻮﺍﺩﺭ
ﲣﺮﻳﺞ الدعوة
ﻛﻮﺍﺩﺭ البديلﻭﻭيف نشر
ﲣﺮﻳﺞ ﺍﳌﺮﺿﻰ،،ﻟﻌﻼﺝالطب
ﺍﳌﺮﺿﻰ حالة دار الشفاء بباجني ،وهل أثر
ﻟﻌﻼﺝ
ﺍﻷﺳـﺘﺎﺫخالل دراسة حالة
ﻧﻈـﺮالعملية من
ﻭﺟﻬﺔ الناحية
ﻭﻣﻦ األثر من ﺻﺤﻴﺤﺔ، ﻋﻠﻤﻴﺔ ﺃﺳﺲ
ﻣﻌﻘﻮﻟﺔ.. ﻋﻠﻰ ﺍﳌﻌﺎﳉﲔ ﻣﻦ ﻛﻮﺍﺩﺭ ﲣﺮﻳﺞ ﻭ ، ﺍﳌﺮﺿﻰ ﻟﻌﻼﺝ
ﺑﺪﺭﺟﺔ ﻣﻌﻘﻮﻟﺔ
ﺍﻷﻫﺪﺍﻑ ﺑﺪﺭﺟﺔ ﻫﺬﻩ ﺍﻷﻫﺪﺍﻑ ﺣﻘﻖ ﻫﺬﻩﻗﺪ ﺣﻘﻖ ﺃﻧﻪ ﻗﺪﺩﻳﻦ ﺃﻧﻪ
ﻫﺎﺭﻭﻥ ﺩﻳﻦ
قياس هذا وهل ميكن بالدعوة؟ وضار سليب
حالة أثر
اسة ر أنه
د أم
خالل للدعوة
من العملية الناحية من األثر هذا وضار بالدعوة؟ وهل ميكن قياس
ﻫﺎﺭﻭﻥ
ﻣﻌﻘﻮﻟﺔيا .وهو دار الشفاء بباجني \سيالجنور؟ ،وهل للطب البديل أثر حقيقي يف زيادة ﺑﺪﺭﺟﺔ
البديل مباليز
يادة للطبز ﺍﻷﻫﺪﺍﻑ
حقيقي يفلنموذج أمثل للطبﻫﺬﻩ
البديل أثر وهلﺣﻘﻖ سيالجنور؟ ،ﻗﺪ
ﻫﺎﺭﻭﻥ ﺩﻳﻦ ﺃﻧﻪ
يل مباليزيا وهو دار الشفاء بباجني \
يض أم ال؟ ،وقد استخدم الباحثان منهج اإلستبيان للقيام بدراسته ،حيث متت الدراسة وإميانالدراملراسة
تدين متت
درجةحيثض أم ال؟ ،وقد استخدم الباحثان منهج اإلستبيان للقيام بدراسته،
ﺃﻭالشفاء واملتمثلة يف
ﺍﻟﺒـﺪﻳﻞدارﺃﻭ
ﺍﻟﺒـﺪﻳﻞ ﺑﺎﻟﻄـﺐ
ﺑﺎﻟﻄـﺐ
إستبيان لعناصر ﺍﻟﻨـﺎﺱ قوائم
ﺍﻟﻨـﺎﺱ ﻭﻋﻼﺝ
ﳌﺪﺍﻭﺍﺓمنﻭﻋﻼﺝ
األسئلة يف شكل ﳌﺪﺍﻭﺍﺓ ﺩﺍﺭ ﺃﺎ
ﻋﻠﻰ ﺃﺎ
خالل ﺩﺍﺭ
توجيه عدد ﻋﻠﻰ
من ﺗﻌﺮﻳﻔﻬﺎ
ﺗﻌﺮﻳﻔﻬﺎ
الشفاءلدار و
املتمثلة يف ﳝﻜﻦ
ﳝﻜﻦ ﺃﻧﻪدار ﺍﻟﺒﺎﺣﺜﺎﻥ
لعناصرﺃﻧﻪ
امليدانية
الشفاء ﻳﺮﻯإستبيان
ﺍﻟﺒﺎﺣﺜﺎﻥ ﻟﺬﺍقوائم
ﻳﺮﻯ خالل توجيه عدد من األسئلة يف شكلﻟﺬﺍ
مناسب من احلاالت
ﺃﻭ ﺍﻟﺒـﺪﻳﻞ
ﲟﺎﻟﻴﺰﻳﺎ
ﺍﻟﺸﻔﺎﺀلعدد
ﺑﺎﻟﻄـﺐ
ﺩﺍﺭ الدراسة
ﻭﻣﺆﺳﺲ هذه
ﺍﻟﻨـﺎﺱ ﻭﻋﻼﺝ
ﺍﻟﻄﺒﻴﻌﻴﺔ ،حبيث تكون
ﳌﺪﺍﻭﺍﺓ
ﺍﻷﻋﺸﺎﺏدار الشفاء،
ﺩﺍﺭ ﺃﺎ
ﻭﺑﻌﺾ وأخريا إدارة
ﻋﻠﻰ ﺗﻌﺮﻳﻔﻬﺎ
ﺍﻟﺸﺮﻋﻴﺔ
احلاالت العالج،
ومنهج
ﳝﻜﻦ
ﺑﺎﻟﺮﻗﻴﺔمن
ﺍﻟﻌﻼﺝيض ،و
املعاجل،
مناسب
ﺃﻧﻪ ﺍﻟﺒﺎﺣﺜﺎﻥ
ﻳﺘﻤﺜﻞاسة ل امل
عددر
ﻳﺮﻯ
ﻭﺍﻟﺬﻱهذه الدر
ﺍﻹﺳﻼﻣﻲﻟﺬﺍ
حبيث تكون العالج ،وأخريا إدارة دار الشفاء،
ﲟﺎﻟﻴﺰﻳﺎ ﺍﻟﺸﻔﺎﺀ ﺩﺍﺭ ﻭﻣﺆﺳﺲ ﺍﻟﻄﺒﻴﻌﻴﺔ، ﺍﻷﻋﺸﺎﺏ ﻭﺑﻌﺾ ﺍﻟﺸﺮﻋﻴﺔ ﺑﺎﻟﺮﻗﻴﺔ ﺍﻟﻌﻼﺝ ﻳﺘﻤﺜﻞ ﻭﺍﻟﺬﻱ ﺍﻹﺳﻼﻣﻲ
ﲟﺎﻟﻴﺰﻳﺎ ﺍﻟﺸﻔﺎﺀ ﺩﺍﺭ ﻭﻣﺆﺳﺲ ﺍﻟﻄﺒﻴﻌﻴﺔ، ﺍﻷﻋﺸﺎﺏ ﻭﺑﻌﺾ
أظهرت هذه الدراسة مدي معلومات املرضى عن الطب البديل ومدى إقباهلم على التداوي ﺍﻟﺸﺮﻋﻴﺔ
علىوقد
التداوي ﺑﺎﻟﺮﻗﻴﺔ
عنصر، ﺍﻟﻌﻼﺝ
ومدىكل
إقباهلم البديل يفﻳﺘﻤﺜﻞ
الطب ﺩﻳﻦ. ﻭﺍﻟﺬﻱ ﺍﻹﺳﻼﻣﻲ
ﺍﻷﺳﺘﺎﺫ عنﻫﺎﺭﻭﻥ
معلومات املرضى
رت هذه الدراسة مدي ﻫﻮ
ﻫﻮ ﺍﻷﺳﺘﺎﺫ ﻫﺎﺭﻭﻥ ﺩﻳﻦ.
املرضىاهللبدعوة املعاجل بدار الشفاء ،وأيضا مدى علمية املعاجل وحسن قيامه بالعالج والدعوة إىل اهلل به،ومدى وتأثر
الدعوة إىل وحسن.قيامه بالعالج
ﻫﺎﺭﻭﻥ ﺩﻳﻦ ﺍﻷﺳﺘﺎﺫ
علمية املعاجل ﻫﻮ مدى
دعوة املعاجل بدار الشفاء ،وأيضا
كما توصلت هذه الد راسة لتحديد أثر الطب البديل يف نشر الدعوة اإلسالمية من خالل خالل الصحيح، على الوجه
اإلسالمية من ما توصلت هذه الد راسة لتحديد أثر الطب البديل يف نشر الدعوة
ﺍﻹﺳﺘﺒﻴﺎﻥ
ﺍﻹﺳﺘﺒﻴﺎﻥ أجلها أنشأت دار الشفاء ،ومعرفة ﺧﻼﻝ
األهداف اليت من ﻣﻦ
معرفةﺧﻼﻝ ﲨﻌﻬﺎ
بعد ﻣﻦ ﺍﻟﱵ ﰎﰎ
،وذلكﲨﻌﻬﺎ ﺍﻟﺒﻴﺎﻧﺎﺕبباجني
ﺍﻟﱵ ﺍﻟﺒﻴﺎﻧﺎﺕ ﲢﻠﻴﻞ
ﲢﻠﻴﻞ
ومعرفةالشفاء
لدار ﺍﳌﻴﺪﺍﻧﻴﺔ
ﺍﳌﻴﺪﺍﻧﻴﺔ
امليدانية
الشفاء، ﺍﻟﺪﺭﺍﺳﺔ
ﺍﻟﺪﺭﺍﺳﺔالد
أنشأتراسة
دار ﻧﺘﺎﺋﺞ
ﻧﺘﺎﺋﺞأجلها
شفاء بباجني ،وذلك بعد معرفة األهداف اليت من
ﻋﺮﺿﺎ مقتضيات الشرعمتطابق مع ﺍﻹﺳﺘﺒﻴﺎﻥ
البديلﻗﺪﻣﺎ
ﺍﻟﺸﻔﺎﺀ ،ﰒ ﺧﻼﻝ
ﻟﺪﺍﺭ أن الطب ﻣﻦ
التحقق من ﲨﻌﻬﺎ
ﺍﳌﻴﺪﺍﻧﻴﺔ
كما مت ﰎ ﺍﻟﱵ
ﺑﺎﻟﺪﺭﺍﺳﺔ ﺍﻟﺒﻴﺎﻧﺎﺕ
املتبعةﻓﻘﺪيف ﻗﺎﻣﺎ
دعوة املرضى، الشرع ﲢﻠﻴﻞ
ﺍﻟﺪﺭﺍﺳﺔ
الدعويةﺍﳌﻴﺪﺍﻧﻴﺔ
مقتضيات ﻫﺬﻩ ﺍﻟﺪﺭﺍﺳﺔ
ﻧﺘﻴﺠﺔ مع
األساليبﺇﱃ متطابق ﻧﺘﺎﺋﺞ
ﺍﻟﺒﺎﺣﺜﺎﻥالبديل
ﻳﺼﻞأن الطب ة يف دعوة املرضى ،كما مت ﺣﱴ
التحقق من
ﺣﱴ ﻳﺼﻞ ﺍﻟﺒﺎﺣﺜﺎﻥ ﺇﱃ ﻧﺘﻴﺠﺔ ﻫﺬﻩ ﺍﻟﺪﺭﺍﺳﺔ ﻓﻘﺪ ﻗﺎﻣﺎ ﺑﺎﻟﺪﺭﺍﺳﺔ ﺍﳌﻴﺪﺍﻧﻴﺔ ﻟﺪﺍﺭ ﺍﻟﺸﻔﺎﺀ ،ﰒ ﻗﺪﻣﺎ ﻋﺮﺿﺎ
ﻋﺮﺿﺎ
ﻗﺪﻣﺎﺍﻟﺒﻴﺎﻧﺎﺕﺍﻟﺸﻔﺎﺀ ،ﰒﻭﲨﻊ
ﺧﻼﻝ ﺣﺼﺮ ﺍﳌﻴﺪﺍﻧﻴﺔ ﻟﺪﺍﺭ
ﺧﻼﻝ ﻭﺫﻟﻚ ﻣﻦ
ﻭﺫﻟﻚﺑﺎﻟﺪﺭﺍﺳﺔ ﺍﻟﺒﺎﺣﺜﺎﻥ ﻗﺎﻣﺎ
ﺑﺈﺟﺮﺍﺋﻬﺎ ﺍﻟﺪﺭﺍﺳﺔ ﻓﻘﺪ ﺍﳌﻴﺪﺍﻧﻴﺔﻫﺬﻩ
ﺍﻟﱵ ﻗﺎﻡ
ﺍﻟﱵ ﺇﱃ ﻧﺘﻴﺠﺔ ﺍﻟﺒﺎﺣﺜﺎﻥ
ﺍﻟﺪﺭﺍﺳﺔ ﻭﲢﻠﻴﻼﻳﺼﻞﻟﻨﺘﺎﺋﺞ
ﺣﱴ
ﻭﲢﻠﻴﻼ
ﺍﻟﺒﻴﺎﻧﺎﺕ ﻭﲨﻊ ﺣﺼﺮ ﻣﻦ ﺑﺈﺟﺮﺍﺋﻬﺎ ﻗﺎﻡ ﺍﻟﺒﺎﺣﺜﺎﻥ ﺍﻟﺪﺭﺍﺳﺔ ﺍﳌﻴﺪﺍﻧﻴﺔ ﻟﻨﺘﺎﺋﺞ
ﺍﻟﺒﻴﺎﻧﺎﺕ
Corresponding author:
ﺇﱃ ﻧﺘﻴﺠﺔﺇﱃ ﻭﲨﻊ
Khalid
ﺍﻟﻮﺻﻮﻝﺣﺼﺮ
Abdelhay
ﻭﺃﺧﲑﺍﺧﻼﻝ
Elsayed, ﻣﻦ ﻭﺫﻟﻚ
Department
ﺍﻹﺳﺘﺒﻴﺎﻥ، ﺑﺈﺟﺮﺍﺋﻬﺎﺧﻼﻝ
of Dakwah and
ﲨﻌﻬﺎ ﻣﻦ
ﲨﻌﻬﺎﺍﻟﺒﺎﺣﺜﺎﻥ
ﻗﺎﻡﺍﻟﱵ
Leadership,
Correspondingauthor:ﺍﻟﱵ
ﺍﳌﻴﺪﺍﻧﻴﺔ
Faculty ﺍﻟﺪﺭﺍﺳﺔ
of Khalid ﻟﻨﺘﺎﺋﺞ
Abdelhay ﻭﲢﻠﻴﻼ
Elsayed, Department of Dakwah and
ﻧﺘﻴﺠﺔ
Islamic Studies,Universiti
ﺍﻟﻮﺻﻮﻝ
Kebangsaan
ﻭﺃﺧﲑﺍ
Malaysia,
ﺍﻹﺳﺘﺒﻴﺎﻥ،
E-mail:
ﺧﻼﻝ ﻣﻦ
hassanin_khaled@yahoo.com
ﺍﻟﱵ ﰎﰎ
Islamic ﺍﻟﺒﻴﺎﻧﺎﺕ
ﺍﻟﺒﻴﺎﻧﺎﺕ Kebangsaanﻫﺬﻩ
ﻫﺬﻩ
Studies,Universiti ﲢﻠﻴﻞ
ﲢﻠﻴﻞ ﻟﻠﺪﺭﺍﺳﺔ ،ﰒﰒ
ﻟﻠﺪﺭﺍﺳﺔ، hassanin_khaled@yahoo.comﺍﻷﻭﻟﻴﺔ
ﺍﻷﻭﻟﻴﺔ
Malaysia, E-mail:
ﻟﻠﺪﺭﺍﺳﺔ ،ﰒ ﲢﻠﻴﻞ ﻫﺬﻩ ﺍﻟﺒﻴﺎﻧﺎﺕ ﺍﻟﱵ ﰎ ﲨﻌﻬﺎ ﻣﻦ ﺧﻼﻝ ﺍﻹﺳﺘﺒﻴﺎﻥ ،ﻭﺃﺧﲑﺍ ﺍﻟﻮﺻﻮﻝ ﺇﱃ ﻧﺘﻴﺠﺔ ﺍﻷﻭﻟﻴﺔﺍﻟﺪﺭﺍﺳﺔ
ﺍﻟﺪﺭﺍﺳﺔ.. ﻫﺬﻩ
ﻫﺬﻩ
ﻭﺑﻌﺪ ﺍﻟﺪﺭﺍﺳﺔ.
ﻫﺬﻩ
ﺍﻵﰐ::
ﺇﱃ ﺍﻵﰐ
ﺍﻟﺒﺎﺣﺜﺎﻥ ﺇﱃ
ﺧﻠﺺ ﺍﻟﺒﺎﺣﺜﺎﻥ
ﻓﻘﺪ ﺧﻠﺺ ﺍﻷﺭﺑﻌﺔ ﻓﻘﺪ
ﺍﻟﺸﻔﺎﺀ ﺍﻷﺭﺑﻌﺔ
ﺩﺍﺭ ﺍﻟﺸﻔﺎﺀ
ﻟﻌﻨﺎﺻﺮ ﺩﺍﺭ
ﺍﻟﺴﺎﺑﻘﺔ ﻟﻌﻨﺎﺻﺮ
ﺍﻹﺟﺎﺑﺎﺕ ﺍﻟﺴﺎﺑﻘﺔ
ﺍﺳﺘﻌﺮﺍﺽ ﺍﻹﺟﺎﺑﺎﺕ
ﺍﺳﺘﻌﺮﺍﺽ ﻭﺑﻌﺪ
ﻭﺑﻌﺪ ﺍﺳﺘﻌﺮﺍﺽ ﺍﻹﺟﺎﺑﺎﺕ ﺍﻟﺴﺎﺑﻘﺔ ﻟﻌﻨﺎﺻﺮ ﺩﺍﺭ ﺍﻟﺸﻔﺎﺀ ﺍﻷﺭﺑﻌﺔ ﻓﻘﺪ ﺧﻠﺺ ﺍﻟﺒﺎﺣﺜﺎﻥ ﺇﱃ ﺍﻵﰐ:
ﺑﺎﻟﻨﺴﺒﺔ ﻟﻠﻤﺮﺿﻰ
ﻟﻠﻤﺮﺿﻰ ﺑﺎﻟﻨﺴﺒﺔ
ﺃﺭﺑﻊ ﻓﺌﺎﺕ
ﻋﺪﺩ ﺃﺭﺑﻊ
ﻋﻠﻰ ﻋﺪﺩ
ﻣﻮﺯﻋﺔ ﻋﻠﻰ
ﻣﺮﻳﺾ(( ﻣﻮﺯﻋﺔ
٢٠٠ﻣﺮﻳﺾ
ﻋﺸﻮﺍﺋﻲ ))٢٠٠
ﺑﺸﻜﻞ ﻋﺸﻮﺍﺋﻲ
ﺣﺎﻟﺔ ﺑﺸﻜﻞ
ﻣﺎﺋﱵ ﺣﺎﻟﺔ
ﻋﺪﺩ ﻣﺎﺋﱵﻟﻠﻤﺮﺿﻰ
ﺑﺎﺧﺘﻴﺎﺭ ﻋﺪﺩ ﺑﺎﻟﻨﺴﺒﺔ
ﺍﻟﺒﺎﺣﺜﺎﻥ ﺑﺎﺧﺘﻴﺎﺭ
ﻗﺎﻡ ﺍﻟﺒﺎﺣﺜﺎﻥ
ﻗﺪ ﻗﺎﻡ
ﻗﺪ
ﻓﺌﺎﺕ
ﻓﺌﺎﺕ ﺃﺭﺑﻊ ﻋﺪﺩ
ﺍﻟﻌـﻼﺝ ﻭﻛـﺬﺍ ﻋﻠﻰ
ﰲ ﺍﻟﻌـﻼﺝ ﻣﻮﺯﻋﺔ
ﺍﻟﺒﺪﺀ ﰲ (
ﻗﺒﻞ ﺍﻟﺒﺪﺀﻣﺮﻳﺾ ٢٠٠
ﻟﻺﺳﺘﺒﻴﺎﻥ ﻗﺒﻞ ) ﻋﺸﻮﺍﺋﻲ
ﻗﺎﺋﻤﺔ ﻟﻺﺳﺘﺒﻴﺎﻥ
ﺷﻜﻞ ﻗﺎﺋﻤﺔ
ﰲ ﺷﻜﻞﺑﺸﻜﻞ ﺣﺎﻟﺔ
ﺍﻷﺳﺌﻠﺔ ﰲ
ﻣﻦ ﺍﻷﺳﺌﻠﺔ ﻣﺎﺋﱵ
ﺑﻌﺪﺩ ﻣﻦﻋﺪﺩ ﺑﺎﺧﺘﻴﺎﺭ
ﺍﺳﺘﺒﻴﺎﻢ ﺑﻌﺪﺩ ﺍﻟﺒﺎﺣﺜﺎﻥ
ﺣﻴﺚ ﰎﰎ ﺍﺳﺘﺒﻴﺎﻢ ﻗﺎﻡ
ﻋﻤﺮﻳﺔ ،ﺣﻴﺚ ﻗﺪ
ﻋﻤﺮﻳﺔ،
ﻭﻛـﺬﺍ
ﻭﻛـﺬﺍ ﺍﻟﻌـﻼﺝ
ﺍﻟـﺬﻛﻮﺭ٤٩ ::
ﻣﻦ ﺍﻟـﺬﻛﻮﺭ ﰲ ﺍﻟﺒﺪﺀ
ﺍﳌﺮﺿﻰ ﻣﻦ ﻗﺒﻞ
ﻋﺪﺩ ﺍﳌﺮﺿﻰ ﻟﻺﺳﺘﺒﻴﺎﻥ
ﺃﻥ ﻋﺪﺩ
ﻇﻬﺮ ﺃﻥ ﻗﺎﺋﻤﺔ
ﻓﻘﺪ ﻇﻬﺮ ﺷﻜﻞ
ﺍﻟﺪﺭﺍﺳﺔ ﻓﻘﺪ ﰲ ﺍﻷﺳﺌﻠﺔ
ﳍﺬﻩ ﺍﻟﺪﺭﺍﺳﺔ
ﻃﺒﻘﺎ ﳍﺬﻩ ﻣﻦ ﺑﻌﺪﺩ
ﺍﻟﻌﻼﺝ ،،ﻭﻭﻃﺒﻘﺎ ﺍﺳﺘﺒﻴﺎﻢ
ﻣﻦ ﺍﻟﻌﻼﺝ ﰎ
ﺍﻹﻧﺘﻬﺎﺀ ﻣﻦ ﺣﻴﺚ
ﺑﻌﺪ ﺍﻹﻧﺘﻬﺎﺀ ﻋﻤﺮﻳﺔ،
ﺍﺳﺘﺒﻴﺎﻢ ﺑﻌﺪ
ﺍﺳﺘﺒﻴﺎﻢ
٤٩
ﺍﺳﺘﺒﻴﺎﻢ ﺑﻌﺪ ﺍﻹﻧﺘﻬﺎﺀ ﻣﻦ ﺍﻟﻌﻼﺝ ،ﻭﻃﺒﻘﺎ ﳍﺬﻩ ﺍﻟﺪﺭﺍﺳﺔ ﻓﻘﺪ ﻇﻬﺮ ﺃﻥ ﻋﺪﺩ ﺍﳌﺮﺿﻰ ﻣﻦ ﺍﻟـﺬﻛﻮﺭ٤٩ :
115
ﻣﺮﻳﺾ= ،% ٢٤ﻭﻣﻦ ﺍﻹﻧﺎﺙ ١٥١ :ﻣﺮﻳﺾ= ، %٧٦ﻛﻤﺎ ﻛﺎﻧﺖ ﺍﻟﻨﺴﺒﺔ ﺍﳌﺌﻮﻳﺔ ﻟﻜﻞ ﻓﺌـﺔ ﻋﻤﺮﻳـﺔ
ﻛﺎﻵﰐ:
ﺇﻧﺎﺙ% ٢٠ : :١٦-٣٠ﺫﻛﻮﺭ%١٠ :
ﺇﻧﺎﺙ% ٤١ : :٣١-٥٠ﺫﻛﻮﺭ%١٢ :
ﺇﻧﺎﺙ% ١٤ : :٥١-٧٠ﺫﻛﻮﺭ%٢ :
ﺇﻧﺎﺙ%١: :٧١-٩٠ﺫﻛﻮﺭ%٠ :
ﻛﻤﺎ ﺃﻥ ﺃﻛﺜﺮ ﺍﳌﺮﺿﻰ ﻃﺒﻘﺎ ﺘﻤﻊ ﺍﻟﺒﺤﺚ – ﻣﺎﺋﺘﺎﻥ ﻣﻦ ﺍﳌﺮﺿﻰ – ﻣﻦ ﺍﻹﻧﺎﺙ ﺑﻮﺍﻗـﻊ %٧٦
ﻭﻧﺴﺒﺔ ﺍﻟﺬﻛﻮﺭ ﻫﻲ ﺍﻷﻗﻞ ﺑﻮﺍﻗﻊ %٢٤ﳑﺎ ﻳﻌﲏ ﺃﻥ ﺍﻟﻨﺴﺒﺔ ﺍﻷﻛﱪ ﰲ ﺍﳌﺮﺿﻰ ﻣﻦ ﺣﻴـﺚ ﺍﻹﺻـﺎﺑﺔ ﺃﻭ
ﺍﻹﺑﺘﻼﺀ ﺑﺎﳌﺮﺽ ﻣﻦ ﻧﺼﻴﺐ ﺍﻹﻧﺎﺙ ﻣﻘﺎﺭﻧﺔ ﺑﺎﻟﺬﻛﻮﺭ ﻭﺫﻟﻚ ﻣﻮﺯﻋﺎ ﻋﻠﻰ ﺃﺭﺑﻊ ﻓﺌﺎﺕ ﻋﻤﺮﻳﺔ ﻣـﻦ -٣٠
١٦ﺳﻨﺔ ٣١-٥٠ ،ﺳﻨﺔ ٥١-٧٠ ،ﺳﻨﺔ ٧١-٩٠ ،ﺳﻨﺔ ،ﻫﺬﺍ ﻣﻊ ﻣﻼﺣﻈﺔ ﺃﻥ ﺍﻟﻔﺌﺔ ﺍﻟﻌﻤﺮﻳﺔ ﻣﻦ – ٧١
٩٠ﺗﻜﺎﺩ ﺗﻜﻮﻥ ﻣﻌﺪﻭﻣﺔ ﺑﺎﻟﻨﺴﺒﺔ ﻟﻠﺬﻛﻮﺭ ﰲ ﳎﺘﻤﻊ ﺍﻟﺒﺤﺚ ﺃﻭ ﺿﻌﻴﻔﺔ ﺟﺪﺍ ﺑﺎﻟﻨﺴﺒﺔ ﻟﻺﻧﺎﺙ.
ﻛﻤﺎ ﻛﺎﻧﺖ ﺍﻹﺟﺎﺑﺎﺕ ﻗﺒﻞ ﺑﺪﺀ ﺍﻟﻌﻼﺝ ﺑﺎﻟﻨﺴﺒﺔ ﻟﻠﺬﻛﻮﺭ ﻭﺍﻹﻧﺎﺙ ﲟﺨﺘﻠﻒ ﺍﻟﻔﺌﺎﺕ ﺍﻟﻌﻤﺮﻳﺔ ﻗـﺪ
ﺃﺛﺒﺘﺖ ﺃﻥ ﺳﺒﺐ ﺣﻀﻮﺭ ﺃﻛﺜﺮ ﺍﳌﺮﺿﻰ ﻫﻮ ﺍﻟﻌﻼﺝ ﻭﺍﻟﺘﺪﺍﻭﻱ ،ﻭﺃﻥ ﺍﻟﺪﺍﻓﻊ ﻋﻨﺪﻫﻢ ﻟﻠﻌﻼﺝ ﺍﺧﺘﻴﺎﺭﻱ ﻭﺃﻢ
ﻗﺪ ﺗﻌﺮﻓﻮﺍ ﻋﻠﻰ ﺍﻟﻄﺐ ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ ﻣﻦ ﺧﻼﻝ ﻣﻘﺎﺑﻠﺘﻬﻢ ﻟﺸﺨﺺ ﰎ ﻋﻼﺟﻪ ﰲ ﺩﺍﺭ ﺍﻟﺸﻔﺎﺀ ،ﻛﻤﺎ ﺃﻥ ﻏﺎﻟـﺐ
ﺍﳌﺮﺿﻰ ﻋﻨﺪﻫﻢ ﺛﻘﺔ ﻛﺎﻣﻠﺔ ﺑﺎﻟﻌﻼﺝ ﺑﺪﺍﺭ ﺍﻟﺸﻔﺎﺀ ،ﻭﺃﻢ ﻳﻌﺘﱪﻭﻥ ﺍﳌﻌﺎﰿ ﺃﺥ ﻭﺻﺪﻳﻖ ﻭﻛﺬﻟﻚ ﻋﻨـﺪﻫﻢ
ﺣﺮﺝ ﻣﻦ ﺍﳊﻀﻮﺭ ﺇﱃ ﺩﺍﺭ ﺍﻟﺸﻔﺎﺀ ،ﺃﻳﻀﺎ ﻓﺈﻥ ﺃﻛﺜﺮ ﺍﳌﺮﺿﻰ ﳛﺎﻓﻈﻮﻥ ﻋﻠﻰ ﺍﻟﺼﻠﻮﺍﺕ ﻭﺃﻳﻀﺎ ﻳـﺪﺍﻭﻣﻮﻥ
ﻋﻠﻰ ﺍﻟﺬﻛﺮ ،ﻛﻤﺎ ﺃﻥ ﻣﻌﻈﻤﻬﻢ ﻗﺪ ﺫﻫﺐ ﻣﻦ ﻗﺒﻞ ﻟﻠﺘﺪﺍﻭﻱ ﺑﺎﻟﻄﺐ ﺍﻟﻜﻴﻤﻴﺎﺋﻲ ﺍﳊﺪﻳﺚ ﻭﻟﻜﻨﻬﻢ ﻳﻔﻀﻠﻮﻥ
ﺍﻟﺘﺪﺍﻭﻱ ﺑﺎﻟﻄﺐ ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ ﻭﻫﻮ ﺃﺣﺐ ﺇﻟﻴﻬﻢ ﻣﻦ ﺍﻟﺘﺪﺍﻭﻱ ﺑﺎﻟﻄﺐ ﺍﻟﻜﻴﻤﻴﺎﺋﻲ ﺍﳊﺪﻳﺚ.
ﻭﺃﻛﺜﺮ ﺍﳌﺮﺿﻰ ﻳﻌﻠﻢ ﺃﻥ ﺍﻟﻄﺐ ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ ﻣﻦ ﺍﻟﻮﺣﻲ ﻭﻳﻌﻠﻢ ﺃﻥ ﻓﻴﻪ ﺷﻔﺎﺀ ﻣﻦ ﲨﻴﻊ ﺍﻷﻣﺮﺍﺽ ﻛﻤـﺎ
ﺃﻢ ﻳﺮﻏﺒﻮﻥ ﰲ ﺍﻟﻘﺮﺍﺀﺓ ﻋﻨﻪ ﺑﻌﺪ ﺍﻹﻧﺘﻬﺎﺀ ﻣﻦ ﺍﻟﻌﻼﺝ ،ﺃﻳﻀﺎ ﻗﺪ ﺃﺷﺎﺭﺕ ﺇﺟﺎﺑﺎﺕ ﺍﳌﺮﺿﻰ ﺑﻌﺪ ﺍﻹﻧﺘﻬﺎﺀ ﻣﻦ
ﺍﻟﻌﻼﺝ ﺑﺎﻟﻨﺴﺒﺔ ﻟﻠﺬﻛﻮﺭ ﻭﺍﻹﻧﺎﺙ ﲟﺨﺘﻠﻒ ﺍﻟﻔﺌﺎﺕ ﺍﻟﻌﻤﺮﻳﺔ ﻗﺪ ﺃﻛﺪﺕ ﻋﻠﻰ ﺃﻥ ﺃﻛﺜﺮ ﺍﳌﺮﺿﻰ ﻗﺪ ﺃﻗﺮﻭﺍ ﺑﺄﻥ
ﺳﺒﺐ ﺍﳊﻀﻮﺭ ﺇﱃ ﺩﺍﺭ ﺍﻟﺸﻔﺎﺀ ﻛﺎﻥ ﻣﻦ ﺃﺟﻞ ﺍﺳﺘﻜﻤﺎﻝ ﺍﻟﻌﻼﺝ ﻭﺍﻟﺘﺪﺍﻭﻱ ﻭﺃﻥ ﺍﻟﺪﺍﻓﻊ ﻋﻨﺪﻫﻢ ﻟﻠﻌـﻼﺝ
ﺍﺧﺘﻴﺎﺭﻱ ،ﻣﻊ ﻣﺮﺍﻋﺎﺓ ﺃﻥ ﺃﻛﺜﺮﻫﻢ ﻋﻨﺪﻩ ﺛﻘﺔ ﻛﺎﻣﻠﺔ ﺑﺎﻟﻌﻼﺝ ﺑﺪﺍﺭ ﺍﻟﺸﻔﺎﺀ ،ﻛﻤﺎ ﺃﻢ ﻳﻌﺘﱪﻭﻥ ﺍﳌﻌـﺎﰿ ﺃﺥ
ﻭﺻﺪﻳﻖ ﻭﻟﻜﻦ ﻋﻨﺪﻫﻢ ﺣﺮﺝ ﻣﻦ ﺍﳊﻀﻮﺭ ﺇﱃ ﺩﺍﺭ ﺍﻟﺸﻔﺎﺀ.
116
ﺍﻹﻧﺘـﻬﺎﺀ ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ
ﺍﻟﺘﺪﺍﻭﻱ ﺑﺎﻟﻄﺐ
ﺑﻌـﺪ ﻳﻔﻀﻠﻮﻥ
OTHMAN
ﻋﻨﻪ
1
ﻭﻟﻜﻨﻬﻢ
OTHMANﺫﻫﺐ ﻣﻦ ﻗﺒﻞ ﻟﻠﺘﺪﺍﻭﻱ ﺑﺎﻟﻄﺐ ﺍﻟﻜﻴﻤﻴﺎﺋﻲ ﺍﳊﺪﻳﺚ TALIB
ﺍﻟﻘﺮﺍﺀﺓ ﰲ ﻳﺮﻏﺒﻮﻥ ﺃﻢ ﺍﻷﻣﺮﺍﺽ،ﻛﻤﺎ ﲨﻴﻊ ﻣﻦ ﺷﻔﺎﺀ ﻓﻴﻪ ﺃﻥ ﺃﻛﺜﺮﻫﻢ ﻗﺪ
ﻭﻳﻌﻠﻢ ﺍﻟﻮﺣﻲ
1
1ﻣـﻦ ﺍﻟﺒـﺪﻳﻞ
ﺍﻹﻧﺘـﻬﺎﺀ ﻣـﻦ
Department ﺍﻟﻄﺐ
ﺑﻌـﺪ
of Dakwah ﺃﻥ
and ﻳﻌﻠﻢ
ﻋﻨﻪ ﻛﺜﺮﻫﻢ
ﺍﻟﻘﺮﺍﺀﺓ
Leadership,ﰲ ﺃ ﺃﻳﻀﺎ
ﻳﺮﻏﺒﻮﻥ
Faculty ﺍﳊﺪﻳﺚ،
ﺃﻢof ﺍﻟﻜﻴﻤﻴﺎﺋﻲ
ﺍﻷﻣﺮﺍﺽ،ﻛﻤﺎ
Islamic Studies, ﺑﺎﻟﻄﺐ
ﲨﻴﻊ ﺍﻟﺘﺪﺍﻭﻱ
ﻣﻦ
Department1
ﺷﻔﺎﺀ ﻣﻦ
ﻓﻴﻪof ﺇﻟﻴﻬﻢ
ﺃﻥ
Dakwah ﺃﺣﺐ
ﻭﻳﻌﻠﻢ TALIBﻭﻫﻮ
ﺍﻟﻮﺣﻲ
and Leadership, Faculty of Islamic S
ﻣـﻦ ﺍﻟﺒـﺪﻳﻞ ﺍﻟﻄﺐ ﺃﻥ
Universiti ﻳﻌﻠﻢ ﻛﺜﺮﻫﻢ
Kebangsaan ﺃ ﺃﻳﻀﺎ
Malaysia ﺍﳊﺪﻳﺚ، ﺍﻟﻜﻴﻤﻴﺎﺋﻲ ﺑﺎﻟﻄﺐ
ﺍﻟﻌﻼﺝ..ﻭﻳﻌﻠﻢ ﺃﻥ ﻓﻴﻪ ﺷﻔﺎﺀ ﻣﻦ ﲨﻴﻊ ﺍﻷﻣﺮﺍﺽ،ﻛﻤﺎ ﺃﻢ ﻳﺮﻏﺒﻮﻥ ﰲ ﺍﻟﻘﺮﺍﺀﺓ ﻋﻨﻪ ﺑﻌـﺪ ﺍﻹﻧﺘـﻬﺎﺀ ﻣـﻦ ﺍﻟﺘﺪﺍﻭﻱ ﻣﻦ ﺇﻟﻴﻬﻢ ﺃﺣﺐ
Universiti ﻭﻫﻮ
Kebangsaan
ﺍﻟﻮﺣﻲ
Malaysia
ﺍﻟﻌﻼﺝ
ﺍﻟﻌﻼﺝ.ﻭﻳﻌﻠﻢ ﺃﻥ ﻓﻴﻪ ﺷﻔﺎﺀ ﻣﻦ ﲨﻴﻊ ﺍﻷﻣﺮﺍﺽ،ﻛﻤﺎ ﺃﻢ ﻳﺮﻏﺒﻮﻥ ﰲ ﺍﻟﻘﺮﺍﺀﺓ ﻋﻨﻪ ﺑﻌـﺪ ﺍﻹﻧﺘـﻬﺎﺀ ﻣـﻦ ﺍﻟﻮﺣﻲ
ملخص ﺍﻟﻌﻼﺝ.
ملخص
نتائج دراسة حالة قام هبا الباحثان ملعرفة أثر الطب البديل يف نشر الدعوة اإلسالمية بني الدعوةهذه املقالة
اإلسالمية بني
ﻟﻠﻤﻌﺎﳉﲔ
ﻟﻠﻤﻌﺎﳉﲔنشرتتناول
ﺑﺎﻟﻨﺴﺒﺔ
ﺑﺎﻟﻨﺴﺒﺔ البديل يف
ملعرفة أثر الطب
ج دراسة حالة قام هبا الباحثان
اإلميان-ودرجة التدين عند املرضى وذلك من خالل دراسة حالة وهي دار الشفاء بباجني- يادة بباجني ﻟﻠﻤﻌﺎﳉﲔوهي دار
املرضى ،وز
الشفاء ﺑﺎﻟﻨﺴﺒﺔدراسة حالة
وذلك من خالل ودرجة التدين عند املرضى
ﺃﻛﺜﺮ مفاهيم وأحكام
يتعلق به من ﺍﻟﺸﻔﺎﺀالطب البديل وما
اسة حتديد ماهية استهدفت هذه الدر مفاهيمزيا،و وقد
أحكام سيالجنور مبالي ﻟﻠﻤﻌﺎﳉﲔ
ﺣﺼﺮيتعلق به من ﺑﺎﻟﻨﺴﺒﺔ
ماهية الطب
ﻟﻠﺒﺎﺣﺜﲔ البديل وما ستهدفت هذه الدراسة حتديد
ﺃﻥ ﺃﻛﺜﺮ
ﺳﻴﻼﳒﻮﺭ ﺃﻥ
ﺑﺎﳒﻲ ﺳﻴﻼﳒﻮﺭﺑﺪﺍﺭ ﺍﻟﺸﻔﺎﺀ ﺑﺎﳒﻲﺍﳌﻌﺎﳉﲔ ﺑﺪﺍﺭ
ﻣﻦ ﺍﳌﻌﺎﳉﲔ ﲬﺴﲔ ﻣﻦ
ﻋﺪﺩ ﲬﺴﲔ ﺇﺟﺎﺑﺎﺕ ﻋﺪﺩ
ﻭﲨﻊ ﺇﺟﺎﺑﺎﺕ ﺑﻌﺪ ﺣﺼﺮ ﻭﲨﻊ ﺗﺒﲔ ﻟﻠﺒﺎﺣﺜﲔ ﺑﻌﺪ ﺗﺒﲔ
الصفات الواجب توافرها لنجاح املعاجل بالطب البديل يف مداواة ودعوة اخللق إىل اهلل ،ودور املعاجل
ودور املعاجل وحتديد
شرعية ،اهلل،
ﻛﻴﻔﻴـﺔ
ﻛﻴﻔﻴـﺔ ﻋﻠﻰ
ﺳﻴﻼﳒﻮﺭ ﺃﻥ ﺃﻛﺜﺮ
ﻋﻠﻰ ﺃﻳﻀﺎ
ﺃﻳﻀﺎ ﺗﺪﺭﺏ
ﺑﺎﳒﻲ
ﺗﺪﺭﺏ ﻭﺃﻧﻪ
ﺍﻟﺸﻔﺎﺀ
ﻭﺃﻧﻪ ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ ﺑﺎﻟﻄﺐ
ﺍﳌﻌﺎﳉﲔ ﺑﺪﺍﺭ
ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ ﺑﺎﻟﻄﺐ ﺍﻟﻌﻼﺝ
ﻣﻦ
ﺍﻟﻌﻼﺝ ﲬﺴﲔ ﻛﻴﻔﻴﺔ
ﻛﻴﻔﻴﺔ ﺗﻌﻠﻢ
ﺗﻌﻠﻢﻋﺪﺩ ﺃﻧﻪإىل ﻗﺪ
ﺇﺟﺎﺑﺎﺕ
ﻗﺪ اخللقﺃﻧﻪ
ودعوةﻋﻠﻰ
ﻭﲨﻊ
ﻋﻠﻰ ﺃﺟﺎﺏواةﺑﻨﻌﻢ
ﺣﺼﺮ
ﺑﻨﻌﻢ
الواجب توافرها لنجاح املعاجل بالطب البديل يف مدا
ﺃﺟﺎﺏ ﺍﳌﻌﺎﳉﲔ ﻗﺪ
ﻟﻠﺒﺎﺣﺜﲔ ﺑﻌﺪ
ﻗﺪ ﺍﳌﻌﺎﳉﲔ
ﺗﺒﲔ
ومقومات النجاح ،كما
ﺃﻛﺜﺮ ﺃﻥاإلسالمية
ﺳﻴﻼﳒﻮﺭ ﺑﺎﳒﻲالدعوة
ﺍﻟﺸﻔﺎﺀيف نشر
ﺑﺪﺍﺭ البديل
ﺍﳌﻌﺎﳉﲔالطب
ﻣﻦريا قياس أثر
ﲬﺴﲔوأخ
كماريض،ﻋﺪﺩ امل
عند التدين
النجاح ، ﻭﲨﻊ زيادة
ومقومات
ﺇﺟﺎﺑﺎﺕ اإلسالمية يف
ﺣﺼﺮ الدعوة
ﺑﻌﺪ نشر البديل يف
ﻟﻠﺒﺎﺣﺜﲔ يض ،وأخريا قياس أثر الطبﺗﺒﲔ
ﺻـﻔﺎﺕ
ﻛﻴﻔﻴـﺔ
ﺻـﻔﺎﺕ اإلسالمية أم ال؟ ﻢ
ﻋﻠﻰﺗﻌﻠـ
ﺗﻌﻠـﻢيف نشر الدعوةﺃﻳﻀﺎ ﻗﺪ ﻭﻛﺬﻟﻚ
ﺗﺪﺭﺏ
للطب ﻗﺪ
البديل أثر ﻭﻛﺬﻟﻚ ﻭﺃﻧﻪﺍﻟﻌﻼﺝ،
ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ
ﺍﻟﻌﻼﺝ،
إثبات أن ﳌﻤﺎﺭﺳﺔ
ﺑﺎﻟﻄﺐ
ﳌﻤﺎﺭﺳﺔ
هل ميكن عن سؤال ﺇﺟﺎﺯﺓ
ﺍﻟﻌﻼﺝ
ﺇﺟﺎﺯﺓ ﻋﻠﻰ
ﻛﻴﻔﻴﺔ
ﻋﻠﻰاإلجابة ﺣﺼﻞ
ﺗﻌﻠﻢ
ﺣﺼﻞرأماسةال؟
الد ﻗﺪ
ﻗﺪ هذه
اإلسالمية
ﻗﺪ ﺃﻧﻪ
ﺃﻧﻪ ﻛﻤﺎ
ﻋﻠﻰ
ﻛﻤﺎ ﺃﻧﻪ
اشتملت
الدعوة
ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ،
ﺑﻨﻌﻢ ﺃﺟﺎﺏ
ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ،يف نشر
ﺑﺎﻟﻄﺐ
ﻗﺪ
ﺑﺎﻟﻄﺐالبديل أثر
ﺍﻟﻌﻼﺝ
ﺍﳌﻌﺎﳉﲔ
ﺍﻟﻌﻼﺝأن للطب
إلجابة عن سؤال هل ميكن إثبات
ﺍﳌﻌﺎﳉﲔ ﻗﺪ ﺃﺟﺎﺏ ﺑﻨﻌﻢ ﻋﻠﻰ ﺃﻧﻪ ﻗﺪ ﺗﻌﻠﻢ ﻛﻴﻔﻴﺔ ﺍﻟﻌﻼﺝ ﺑﺎﻟﻄﺐ ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ ﻭﺃﻧﻪ ﺗﺪﺭﺏ ﺃﻳﻀﺎ ﻋﻠﻰ ﻛﻴﻔﻴـﺔ
ﻭﻭﺳﺎﺋﻞ
ﺻـﻔﺎﺕ
اإلسالمية إجيايب ونافع ﻣﺮﺍﺣﻞلدعوة
نشرﻢ ا ﺃﻳﻀﺎ يف
ﺗﻌﻠـ البديل ﺗﻌﻠﻢ
ﺍﷲ،ﻛﻤﺎ الطب
ﻭﻛﺬﻟﻚ ﻗﺪ ﺍﻟﻌﻼﺝ ،أثرﳌﻤﺎﺭﺳﺔﺇﱃ
ﺍﻟﺪﻋﻮﺓ
بباجني ،وهل حالة ﰲ
ﺇﺟﺎﺯﺓ
دار الشفاء ﻭﺍﻟﺴﻠﻒ
ﻋﻠﻰ
ﺣﺼﻞدراسة
ونافع ﺍﻷﻧﺒﻴﺎﺀﻣﻨﻬﺞﻗﺪمن
اإلسالميةخالل
إجيايب نشر اﺗﻌﻠﻢ
لدعوة ﺃﻧﻪ
وذلك ﻛﻤﺎ ﻭﺃﺧﻼﻗﻴﺎﺗﻪيفﻭﻗﺪ
ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ،ﻭﺃﺧﻼﻗﻴﺎﺗﻪ
ﺑﺎﻟﻄﺐ
البديل ﺍﳌﻌﺎﰿ
ﺍﻟﻌﻼﺝالطب
حالة دار الشفاء بباجني ،وهل أثر
ﻭﻭﺳﺎﺋﻞ ﻣﺮﺍﺣﻞ ﺃﻳﻀﺎ ﺗﻌﻠﻢ ﺍﷲ،ﻛﻤﺎ ﺇﱃ ﺍﻟﺪﻋﻮﺓ ﰲ ﻭﺍﻟﺴﻠﻒ ﺍﻷﻧﺒﻴﺎﺀ ﻣﻨﻬﺞ ﺗﻌﻠﻢ ﻭﻗﺪ ﺍﳌﻌﺎﰿ
ﺻـﻔﺎﺕ
ﻭﻭﺳﺎﺋﻞخالل دراسة حالة
من العملية
ﻳﻘﻮﻣﻮﻥ ﺑﺘﺬﻛﲑ ﻢ
ﻳﻘﻮﻣﻮﻥﺗﻌﻠـ
الناحية
ﻭﺃﻢ ﻣﺮﺍﺣﻞ ﻭﺃﻢﻗﺪ
من ﻭﻛﺬﻟﻚ
األثر
ﺗﻌﻠﻢ ،،ﺃﻳﻀﺎهذا
ﺍﷲ،ﻛﻤﺎ ﻣﻬﻢﺍﻟﻌﻼﺝ،
قياس ميكن
ﺍﻟﻌﻼﺝ ﺃﻣﺮ
ﺍﻟﻌﻼﺝ ﳌﻤﺎﺭﺳﺔ
وهل
ﺃﺛﻨﺎﺀ
ﺃﺛﻨﺎﺀ ﺇﱃ ﺇﺟﺎﺯﺓ
بالدعوة؟
ﺍﳌﺮﻳﺾ
ﺍﻟﺪﻋﻮﺓ وضار ﻋﻠﻰ
سليب
حالة
ﺃﻥ ﺩﻋﻮﺓ
ﻭﺍﻟﺴﻠﻒ ﰲ ﺣﺼﻞ
أثر
اسةر أنه
د ﻗﺪ
أم
خالل
ﺍﻷﻧﺒﻴﺎﺀﺃﻥ
ﻣﻨﻬﺞﺍﳌﻌﺎﳉﲔ ﺃﻧﻪ
للدعوة
من ﻛﻤﺎ
العملية
ﺗﻌﻠﻢﺃﻛﺜﺮ ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ،
الناحية
ﻭﻗﺪﻳﺮﻯ منﺑﺎﻟﻄﺐ
األثر
ﻭﺃﺧﻼﻗﻴﺎﺗﻪﻛﻤﺎ
ﺇﱃ ﺍﷲ، ﺍﻟﻌﻼﺝ
هذا وضار بالدعوة؟ وهل ميكن قياس
ﺍﻟﺪﻋﻮﺓ ﺇﱃ
ﺍﻟﺪﻋﻮﺓ
ﺍﳌﻌﺎﰿ
ﺑﺘﺬﻛﲑ
ﻭﻭﺳﺎﺋﻞ حقيقي يف زيادة
ﻣﻬﻢ ﺃﻣﺮ ﺍﳌﺮﻳﺾ ﺩﻋﻮﺓ ﺍﳌﻌﺎﳉﲔ ﺃﻛﺜﺮ ﻳﺮﻯ ﻛﻤﺎ ﺍﷲ،
ﺑﺘﺬﻛﲑ ﻭﺃﻢوهلﻣﺮﺍﺣﻞ
للطب البديل أثر
ﻛﻤـﺎ ﺍﻟـﻨﻔﺲ
ﻳﻘﻮﻣﻮﻥ ﺃﻳﻀﺎ ،ﺗﻌﻠﻢ
سيالجنور؟،
ﺑـﺄﻧﻮﺍﻉ ﻣﻬﻢ
ﺍﷲ،ﻛﻤﺎ\
ﺃﻣﺮ ﻋﻠﻰ ﺃﺛﻨﺎﺀﻫﻢﺇﱃ
الشفاء بباجني
ﺩﺭﺍﻳﺔ ﺍﻟﻌﻼﺝ ﺍﻟﺪﻋﻮﺓ
ﰲيا وهو دار
ﺃﻛﺜﺮ ﻭﺃﻥ
ﺍﳌﺮﻳﺾ
ﻭﺍﻟﺴﻠﻒمباليز
البديل
ﺍﻟﻌﻼﺝ،
للطبزيادة
ﺩﻋﻮﺓ
ﺍﻷﻧﺒﻴﺎﺀيف
ﺑﺪﺀ
ﺃﻥ
ﻣﻨﻬﺞ أمثل
حقيقي
ﻋﻨﺪ
ﺍﳌﻌﺎﳉﲔ
ﺗﻌﻠﻢالبديل أثر
لنموذج
ﺍﻹﺑﺘﻼﺀ
ﺃﻛﺜﺮ
للطب
ﻋﻠﻰ
ﻳﺮﻯ ﻭﻗﺪﻭﺃﺧﻼﻗﻴﺎﺗﻪوهل
ﺍﻟﺼﱪ
ﻛﻤﺎ
ﺍﳌﻌﺎﰿ\سيالجنور؟،
ﺑﻔﻀﻴﻠﺔ
ﺍﷲ، ﺇﱃ
يل مباليزيا وهو دار الشفاء بباجني
ﺍﳌﺮﻳﺾ
ﺍﻟﺪﻋﻮﺓ
حيث متت الدراسة ﻛﻤـﺎﺍﻟـﻨﻔﺲراسته، ﺩﺭﺍﻳﺔمنهجﺑـﺄﻧﻮﺍﻉ
اإلستبيان للقيام بد استخدمﻋﻠﻰ
الباحثان ﻭﺃﻥوقدﺃﻛﺜﺮﻫﻢﺍﻟﻌﻼﺝ،ال؟،
يض أم ﺑﺪﺀ
الدراملراسة تدينﻋﻨﺪ
وإميان
متت حيثﺍﻹﺑﺘﻼﺀ
ﻋﻠﻰراسته،
درجة ﺍﻟﺼﱪ
للقيام بد ﺍﳌﺮﻳﺾمنهجﺑﻔﻀﻴﻠﺔ
اإلستبيان ض أم ال؟ ،وقد استخدم الباحثان
ﺍﻟﺪﻋﻮﺓ ﺇﱃ ﺍﷲ ،ﻛﻤﺎ ﻳﺮﻯ ﺃﻛﺜﺮ ﺍﳌﻌﺎﳉﲔ ﺃﻥ ﺩﻋﻮﺓ ﺍﳌﺮﻳﺾ ﺃﺛﻨﺎﺀ ﺍﻟﻌﻼﺝ ﺃﻣﺮ ﻣﻬﻢ ،ﻭﺃﻢ ﻳﻘﻮﻣﻮﻥ ﺑﺘﺬﻛﲑ
ﻛﻤـﺎالشفاء واملتمثلة يف ﺍﻟـﻨﻔﺲ
لعناصر دار ﺑـﺄﻧﻮﺍﻉإستبيان
ﺩﺭﺍﻳﺔشكل قوائم من ﻋﻠﻰ
األسئلة يف عددﻫﻢ
توجيهﺃﻛﺜﺮ
خالل ﻭﺃﻥ
ﺍﻟﻌﻼﺝ،
من ﻋﻨﺪو ﺑﺪﺀ
الشفاء
املتمثلة يف لدار ﺍﻹﺑﺘﻼﺀ
امليدانية
الشفاء لعناصر دارﻭﺍﻟﺴﻨﺔ..
ﻋﻠﻰ ﻭﺍﻟﺴﻨﺔ ﺑﺎﻟﻜﺘﺎﺏ
ﺑﺎﻟﻜﺘﺎﺏﺍﻟﺼﱪ
إستبيان ﺑﻔﻀﻴﻠﺔ ﻭﺭﺩﺕ
ﺍﳌﺮﻳﺾشكل قو
ائم ﻭﺭﺩﺕ
خالل توجيه عدد من األسئلة يف
ﻛﻤـﺎ ﺍﻟـﻨﻔﺲ ﺑـﺄﻧﻮﺍﻉ ﺩﺭﺍﻳﺔ ﻋﻠﻰ ﻫﻢ ﺃﻛﺜﺮ ﻭﺃﻥ ﺍﻟﻌﻼﺝ،
احلاالت العالج ،وأخريا إدارة دار الشفاء ،حبيث تكون هذه الدراسة لعدد مناسب من احلاالت
ﺑﺪﺀ ﻋﻨﺪ
املعاجل ،ومنهج
ﺍﻹﺑﺘﻼﺀ
عددريض ،و
مناسب من
ﻋﻠﻰ
اسة ل امل
ﺍﻟﺼﱪ
ﻭﺍﻟﺴﻨﺔ. ﺑﻔﻀﻴﻠﺔ
ﺑﺎﻟﻜﺘﺎﺏهذه الدر
ﺍﳌﺮﻳﺾ
ﻭﺭﺩﺕحبيث تكونالعالج ،وأخريا إدارة دار الشفاء،
إقباهلم على التداوي
ومدىﺃﻭﻝالبديل ﻭﺃﻥ عن الطب
ﺍﻟﻌـﻼﺝ، املرضىﺃﺛﻨﺎﺀ
ﺍﳌﺮﻳﺾمعلومات
مدي ﻋﻦ
ﻛﻞاسةﺷﻲﺀ
ﺑﺘﺪﻭﻳﻦ الدر
أظهرت هذه
وقدﻘﻮﻡ
التداوي عنصر،
علىﻻ ﺗ ومدىكل
إقباهلم
ﺍﳌﻌﺎﳉﲔ .
البديل ﻣﻦيفﻭﺍﻟﺴﻨﺔ ﺑﺎﻟﻜﺘﺎﺏ ﻭﺭﺩﺕ
رت هذه الدراسة مدي معلومات املرضىﻛﻤﺎعن ﺃﻥالطبﺍﻷﻏﻠﺒﻴﺔ
ﻛﻤﺎ ﺃﻥ ﺍﻷﻏﻠﺒﻴﺔ ﻣﻦ ﺍﳌﻌﺎﳉﲔ ﻻ ﺗﻘﻮﻡ ﺑﺘﺪﻭﻳﻦ ﻛﻞ ﺷﻲﺀ ﻋﻦ ﺍﳌﺮﻳﺾ ﺃﺛﻨﺎﺀ ﺍﻟﻌـﻼﺝ ،ﻭﺃﻥ ﺃﻭﻝ
ﻭﺃﻥ ﺃﻭﻝ
بالعالج والدعوة إىل اهلل ﺍﻟﻌـﻼﺝ ،قيامه
ﺃﺛﻨﺎﺀاملعاجل وحسن
ﺍﳌﺮﻳﺾعلمية
ﻋﻦأيضا مدى بدار ﺷﻲﺀ
الشفاء ،و املعاجلﻛﻞ
ﺑﺘﺪﻭﻳﻦ
ﻘﻮﻡاهللبدعوة
الدعوة ﺗإىل
املرضى ﺍﳌﻌﺎﳉﲔتأثرﻻﻣﻦبالعالج
به،ومدى و ﺍﻷﻏﻠﺒﻴﺔقيامه ﻛﻤﺎ ﺃﻥ
املعاجل وحسن دعوة املعاجل بدار الشفاء ،وأيضا مدى علمية
اإلسالمية من خالل
الدعوةﺃﻭﻝ
ﺗﻘـﻮﻡ
ﺗﻘـﻮﻡ ﻣﻨـﻬﻢﻭﺃﻥ
ﺍﻟﻌـﻼﺝ،
ﻣﻨـﻬﻢ ﺍﻟﻜﺒﲑﺓ
ﺍﻟﻜﺒﲑﺓ
البديل يف نشر
ﺃﺛﻨﺎﺀ
الطب
ﺍﳌﺮﻳﺾ
ﻭﺍﻟﻨﺴﺒﺔ
ﻭﺍﻟﻨﺴﺒﺔ ﺷﻲﺀاسةﻋﻦ
ﻣﺮﺿﻪ،
ﻣﺮﺿﻪ،
لتحديد أثر ﻭﻧﻮﻉ
ﻭﻧﻮﻉ
الد ر
ﺍﳋﺎﺻﺔﻛﻞ
ﺑﻴﺎﻧﺎﺗﻪﺑﺘﺪﻭﻳﻦ
ﺍﳋﺎﺻﺔ هذه
كما توصلت
ﻘﻮﻡ
ﺑﻴﺎﻧﺎﺗﻪ
خالل الصحيح،
ﺗﺴﺠﻴﻞﻻ
ﺗﺴﺠﻴﻞمن ﺗﺍﳌﻌﺎﳉﲔ ﻣﻦ ﻫﻮ
ﻫﻮالوجه
اإلسالمية على
ﺍﳌﺮﻳﺾ
ﺍﳌﺮﻳﺾ
الدعوة
ﺃﻥ ﻣﻊ
ﺍﻷﻏﻠﺒﻴﺔ
ﻣﻊ
يف نشر ﻳﺒﺪﺅﻭﻥ ﺑﻪﺑﻪ
البديل
ﻳﺒﺪﺅﻭﻥ
ﻛﻤﺎ ﺷﻲﺀ
ﺷﻲﺀأثر الطب
ما توصلت هذه الد راسة لتحديد
ﺃﻭﻝ
ﺍﷲ ﻭﺃﻥ
ﺍﻟﻈـﻦ ﰲ
ﺍﻟﻈـﻦﺍﻟﻌـﻼﺝ،ﺣﺴﻦ ﺃﺛﻨﺎﺀ
ﻋﻦ ﺍﳌﺮﻳﺾ ﻋﻦ
معرفة ﺃﻭﻻ
ﻣﻌﻪ ﺷﻲﺀ
ﻳﺘﺤﺪﺛﻮﻥ ﻛﻞ
ﻓﺈﻢ ﺑﺘﺪﻭﻳﻦ
ﺍﷲ ﺇﱃ ﻘﻮﻡ ﺗ ﻻ
الشفاء،ﻳﺾ ﺍﳌﻌﺎﳉﲔ
ﺩﻋﻮﺓ ﺍﳌﺮ
ﺩﻋﻮﺓ ﻣﻦ
ﻋﻨﺪ ﺍﻷﻏﻠﺒﻴﺔ
ﺃﻢ ﻛﻤﺎ ﺃﻥ ﻛﻤﺎ
ﺍﳌﺮﻳﺾ، ﺑﺪﻋﻮﺓ
دار الشفاء ،ومعرفةﺗﻘـﻮﻡ
ﺍﷲ أنشأت
ﰲ ﻣﻨـﻬﻢ ﺍﻟﻜﺒﲑﺓمن
ﺣﺴﻦ أجلها ﻋﻦ اليت ﻭﺍﻟﻨﺴﺒﺔ
األهداف
ﺃﻭﻻ ﻣﺮﺿﻪ،
ﻣﻌﻪ ﻓﺈﻢﻭﻧﻮﻉ
،وذلك بعد
ﻳﺘﺤﺪﺛﻮﻥ ﺍﳋﺎﺻﺔ
بباجني ﺑﻴﺎﻧﺎﺗﻪ
الشفاء
ﺍﷲ ومعرفة
ﺇﱃ لدار
ﻳﺾ ﺗﺴﺠﻴﻞ
امليدانية
ﺍﳌﺮ ﻫﻮاسة
دار ﺍﳌﺮﻳﺾ
أنشأتر
الد
ﻋﻨﺪ ﺍﳌﺮﻳﺾ،ﺑﻪمنﻣﻊ
ﻛﻤﺎأجلها
ﺃﻢ ﻳﺒﺪﺅﻭﻥاليت
األهدافﺷﻲﺀ
شفاء بباجني ،وذلك بعد معرفة
ﺑﺪﻋﻮﺓ
ﺗﻘـﻮﻡ
ﻳﻔﻌﻠـﻬﺎ مقتضيات الشرع ﻣﻨـﻬﻢ
متطابقﰲ معﺍﷲ ﻛﺎﻥ
ﺍﻟﻈـﻦ ﺍﻟﻜﺒﲑﺓ
ﻭﺍﻟﱵالبديل
ﺍﻟﻌﻼﺝالطب
ﺣﺴﻦ ﻭﺍﻟﻨﺴﺒﺔ
ﻣﻌﻪ ﰲ
ﺃﻭﻻمنﻋﻦ
أن التحققﻣﺮﺿﻪ،
ﺍﻟﺸﺮﻋﻴﺔ ﻭﻧﻮﻉ
ﺍﻟﻄﺮﻳﻘﺔكما
ﻳﺘﺤﺪﺛﻮﻥمت ﺍﳋﺎﺻﺔ
ﻓﺈﻢاملرضى،
دعوة ﺑﻴﺎﻧﺎﺗﻪ
ﺍﻟﺒﺪﻳﻞﺍﷲ ﻫﻮ
ﺇﱃ يف
ﻳﺾالشرع
املتبعة ﺍﻟﻄﺐ ﺗﺴﺠﻴﻞ
ﺩﻋﻮﺓﺃﻥ ﺍﳌﺮ
الدعوية
مقتضيات ﻫﻮ
ﺃﻛﺜﺮﻫﻢ
ﻋﻨﺪ مع
األساليب ﺍﳌﺮﻳﺾﻳﺮﻯ
ﺃﻢمتطابق ﻣﻊ ﺑﻪ
الطبﻛﻤﺎ
ﻛﻤﺎ
البديل ﻳﺒﺪﺅﻭﻥ
ﻋﻠﻴﻪ،
ﺍﳌﺮﻳﺾ، ﺷﻲﺀ
ﻭﺍﻟﺘﻮﻛﻞ
من أن ﺑﺪﻋﻮﺓ
ة يف دعوة املرضى ،كما مت التحقق
ﻭﺍﻟﺘﻮﻛﻞ ﻋﻠﻴﻪ ،ﻛﻤﺎ ﻳﺮﻯ ﺃﻛﺜﺮﻫﻢ ﺃﻥ ﺍﻟﻄﺐ ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ ﻫﻮ ﺍﻟﻄﺮﻳﻘﺔ ﺍﻟﺸﺮﻋﻴﺔ ﰲ ﺍﻟﻌﻼﺝ ﻭﺍﻟﱵ ﻛﺎﻥ ﻳﻔﻌﻠـﻬﺎ
ﻣـﺎﰲ ﺍﷲ
ﻭﺭﺩ
ﻳﻔﻌﻠـﻬﺎ ﺍﻟﻈـﻦ
ﻛﺎﻥ ﺣﺴﻦ
ﻭﺍﻟﱵﲨﻴﻊ ﺍﻟﺸﻔﺎﺀ ﻋﻦ
ﺗﺘﻤﺜﻞ ﰲ
ﺗﺘﻤﺜﻞ
ﺍﻟﻌﻼﺝ ﻣﻌﻪ ﰲﺃﻭﻻ ﻳﺘﺤﺪﺛﻮﻥﺩﺍﺭ
ﺍﻟﺸﺮﻋﻴﺔ ﻓﺈﻢﺍﻟﺒﺪﻳﻞ
ﺍﻟﻄﺮﻳﻘﺔ ﰲ ﺍﻟﺒﺪﻳﻞﺍﷲ ﻫﻮ
ﺑﺎﻟﻄﺐ ﺇﱃ ﻳﺾ
ﺍﻟﻌﻼﺝ
ﺍﻟﻄﺐ ﺩﻋﻮﺓﺃﻥ ﺍﳌﺮ
ﻃﺮﻕ ﻭﺃﻥ ﻋﻨﺪ
ﺃﻢﻭﺳﻠﻢ
ﺃﻛﺜﺮﻫﻢ ﻛﻤﺎ
ﻋﻠﻴﻪ
ﻋﻠﻴﻪﻳﺮﻯ ﺍﳌﺮﻳﺾ،ﺍﷲ
ﺍﷲﻛﻤﺎ ﺑﺪﻋﻮﺓ
ﻭﺍﻟﺘﻮﻛﻞ ﺻﻠﻰ
ﻋﻠﻴﻪ، ﺍﻟﺮﺳﻮﻝ
ﻭﺭﺩ ﻣـﺎ ﲨﻴﻊ ﰲ ﺍﻟﺸﻔﺎﺀ ﺩﺍﺭ ﰲ ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ ﺑﺎﻟﻄﺐ ﺍﻟﻌﻼﺝ ﻃﺮﻕ ﻭﺃﻥ ﻭﺳﻠﻢ ﺻﻠﻰ ﺍﻟﺮﺳﻮﻝ
ﻳﻔﻌﻠـﻬﺎ
Corresponding author:
ﳝﻜﻦ ﺃﻧﻪ Abdelhayﻛﺎﻥ
Khalid
ﻳﺮﻭﻥ ﻭﺍﻟﱵ
ﻛﻤﺎ ﺍﻟﻌﻼﺝ
Elsayed,
ﻣﻌﺎ، ﻭﻓﻦ Departmentﰲ
ﺍﻟﺸﺮﻋﻴﺔ
ﻋﻠﻢ ﻫﻮ ﺍﻟﻄﺮﻳﻘﺔ
of Dakwah
ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ andﻫﻮ
ﺑﺎﻟﻄﺐ ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ ﺍﻟﻄﺐ
Leadership,
Corresponding
ﺍﻟﻌﻼﺝ ﺃﻥ ﺃﻥ ﺃﻛﺜﺮﻫﻢ
Faculty
ﻋﻠﻰ
author:
ﻤﻬﻢ ﻣﻌﻈﻭﻳﺆﻛﺪﻳﺮﻯ
of Khalid Malaysia,ﻛﻤﺎ
ﻋﻠﻴﻪ،
Abdelhay
ﺍﻟﻨﺒﻮﻱ،ﻭﺍﻟﺘﻮﻛﻞ
Elsayed,
ﺍﻟﻄﺐ
Department of Dakwah and
ﻭﺭﺩ ﻣـﺎ
Islamic Studies,Universiti ﲨﻴﻊ
Kebangsaanﰲ ﺗﺘﻤﺜﻞ
Malaysia, ﺍﻟﺸﻔﺎﺀ
E-mail: ﺩﺍﺭ ﰲ ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ ﺑﺎﻟﻄﺐ
hassanin_khaled@yahoo.com ﺍﻟﻌﻼﺝ ﻃﺮﻕ ﻭﺃﻥ ﻭﺳﻠﻢ
Islamic Studies,Universiti
ﺍﻟﻄﺐ ﺍﻟﻨﺒﻮﻱ ،ﻭﻳﺆﻛﺪ ﻣﻌﻈﻤﻬﻢ ﻋﻠﻰ ﺃﻥ ﺍﻟﻌﻼﺝ ﺑﺎﻟﻄﺐ ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ ﻫﻮ ﻋﻠﻢ ﻭﻓﻦ ﻣﻌﺎ ،ﻛﻤﺎ ﻳﺮﻭﻥ ﺃﻧﻪ ﳝﻜﻦ ﻋﻠﻴﻪ
Kebangsaanﺍﷲ ﺻﻠﻰ ﺍﻟﺮﺳﻮﻝ
E-mail: hassanin_khaled@yahoo.com
ﻣـﺎ ﻭﺭﺩ
ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ
ﳝﻜﻦ ﺍﻟﺘﺪﺍﻭﻱﲨﻴﻊ
ﺑﺎﻟﻄﺐ
ﺑﺎﻟﻄﺐﺃﻧﻪ
ﻳﺮﻭﻥ ﺗﺘﻤﺜﻞ ﰲ
ﻛﻤﺎ ﺍﻟﺸﻔﺎﺀ
ﺛﻘﺎﻓﺔ
ﺛﻘﺎﻓﺔﻣﻌﺎ، ﺩﺍﺭﻋﻠﻢﻧﺸﺮ
ﻧﺸﺮﻭﻓﻦ ﻭﺃﻳﻀﺎ ﰲﻫﻮ
ﳝﻜﻦ ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ ،ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ
ﻭﺃﻳﻀﺎ
ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ ﺍﻟﻌﻼﺝ ﺑﺎﻟﻄﺐ
ﺑﺎﻟﻄﺐ ﺍﻟﻌﻼﺝ ﺍﻟﻌﻼﺝ
ﺑﺎﻟﻄﺐ ﻃﺮﻕ ﻭﺃﻥﻋﻠﻰ ﻭﺳﻠﻢﻤﻬﻢ
ﻃﺮﻳﻖ ﻋﻠﻴﻪ ﻋﻦ ﺍﻟﻨﺒﻮﻱ ،ﺍﷲ
ﺍﻹﺳﻼﻣﻴﺔ ﺻﻠﻰ ﺍﻟﺮﺳﻮﻝ
ﺍﻟﺪﻋﻮﺓ ﻧﺸﺮ
ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ ﺍﻟﺘﺪﺍﻭﻱ ﳝﻜﻦ ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ، ﺃﻥ ﺑﺎﻟﻄﺐ ﺍﻟﻌﻼﺝ ﻃﺮﻳﻖ ﻣﻌﻈ
ﻋﻦ ﻭﻳﺆﻛﺪ
ﺍﻹﺳﻼﻣﻴﺔ ﺍﻟﺪﻋﻮﺓﺍﻟﻄﺐ
ﻧﺸﺮ
ﳝﻜﻦ ﺃﻧﻪ ﻳﺮﻭﻥ ﻛﻤﺎ ﻣﻌﺎ،
ﻧﺸﺮ..ﺛﻘﺎﻓﺔ ﺍﻟﺘﺪﺍﻭﻱ ﺑﺎﻟﻄﺐ ﺍﻟﺒﺪﻳﻞﻭﻓﻦ ﻋﻠﻢ
ﳝﻜﻦﺍﳊﺪﻳﺜﺔﻫﻮ ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ
ﺍﻟﺪﻋﺎﻳﺔ ﺑﺎﻟﻄﺐ
ﻭﺳﺎﺋﻞ
ﻭﺳﺎﺋﻞﻭﺃﻳﻀﺎ ﺍﻟﻌﻼﺝ
ﻭﺍﺳﺘﺨﺪﺍﻡ
ﻭﺍﺳﺘﺨﺪﺍﻡﺍﻟﺒﺪﻳﻞ، ﺃﻥ ﻋﻠﻰ
ﻃﺮﻳﻖ ﻧﺪﻭﺍﺕ
ﺍﻟﻌﻼﺝ ﺑﺎﻟﻄﺐ ﻤﻬﻢ ﻣﻌﻈ ﻭﻳﺆﻛﺪ
ﺍﳌﺮﺿﻰﻋﻦﻭﺗﻨﻈﻴﻢ
ﺍﳌﺮﺿﻰ
ﺍﻹﺳﻼﻣﻴﺔ ﺍﻟﻨﺒﻮﻱ،
ﺍﻟﺪﻋﻮﺓﻋﻼﺝ ﺍﻟﻄﺐ
ﻧﺸﺮ ﻃﺮﻳﻖﻋﻦ
ﺍﳊﺪﻳﺜﺔ ﺍﻟﺪﻋﺎﻳﺔ ﻧﺪﻭﺍﺕ ﻭﺗﻨﻈﻴﻢ ﻋﻼﺝ ﻃﺮﻳﻖ ﻋﻦ
ﻧﺸﺮ ﺍﻟﺪﻋﻮﺓ ﺍﻹﺳﻼﻣﻴﺔ ﻋﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﺍﻟﻌﻼﺝ ﺑﺎﻟﻄﺐ ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ ،ﻭﺃﻳﻀﺎ ﳝﻜﻦ ﻧﺸﺮ ﺛﻘﺎﻓﺔ ﺍﻟﺘﺪﺍﻭﻱ ﺑﺎﻟﻄﺐ ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ
ﻋﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﻋﻼﺝ ﺍﳌﺮﺿﻰ ﻭﺗﻨﻈﻴﻢ ﻧﺪﻭﺍﺕ ﻭﺍﺳﺘﺨﺪﺍﻡ ﻭﺳﺎﺋﻞ ﺍﻟﺪﻋﺎﻳﺔ ﺍﳊﺪﻳﺜﺔ.
ﻋﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﻋﻼﺝ ﺍﳌﺮﺿﻰ ﻭﺗﻨﻈﻴﻢ ﻧﺪﻭﺍﺕ ﻭﺍﺳﺘﺨﺪﺍﻡ ﻭﺳﺎﺋﻞ ﺍﻟﺪﻋﺎﻳﺔ ﺍﳊﺪﻳﺜﺔ.
ﺍﳍﻮﺍﻳﺔ ﻛﻤـﺎ
ﻛﻤـﺎ ﻣﻦ ﺍﳍﻮﺍﻳﺔ
ﺃﻓﻀﻞ ﻣﻦ
ﻓﻴﻪ ﺃﻓﻀﻞﻭﺍﻟﺘﺨﺼﺺ ﻓﻴﻪ
ﺍﻟﻌﻼﺝ ﻭﺍﻟﺘﺨﺼﺺ ﳑﺎﺭﺳﺔ ﺍﻟﻌﻼﺝ
ﻑ ﳑﺎﺭﺳﺔ ﺍﺣﺘﺮﺍﻑ
ﺃﻥ ﺍﺣﺘﺮﺍﺍﳌﻌﺎﳉﲔ ﺃﻥ
ﻣﻌﻈﻢ ﺍﳌﻌﺎﳉﲔ ﻳﺮﻯ ﻣﻌﻈﻢ
ﺑﻴﻨﻤﺎ ﻳﺮﻯ
ﺑﻴﻨﻤﺎ
ﺍﳍﻮﺍﻳﺔ ﻛﻤـﺎ
ﳛﺬﺭﻭﻥ
ﳛﺬﺭﻭﻥ ﺍﳌﻌﺎﳉﲔ
ﺍﳌﻌﺎﳉﲔﲨﻴﻊ ﻣﻦ
ﻭﺃﻥﺃﻓﻀﻞ
ﲨﻴﻊ ﺍﻷﻣﺮﺍﺽ ،ﻓﻴﻪ
ﻭﺃﻥ ﲨﻴﻊﻭﺍﻟﺘﺨﺼﺺ
ﺍﻷﻣﺮﺍﺽ، ﺍﻟﻌﻼﺝ
ﲨﻴﻊ ﳑﺎﺭﺳﺔ
ﻟﺸﻔﺎﺀ
ﻟﺸﻔﺎﺀ ﺍﺣﺘﺮﺍﻑﻳﺼﻠﺢ
ﻳﺼﻠﺢ ﺑﺎﻟﺮﻗﻴﺔ ﺃﻥﺍﻟﺸﺮﻋﻴﺔ
ﺍﻟﺸﺮﻋﻴﺔ ﺍﻟﺘﺪﺍﻭﻱﺍﳌﻌﺎﳉﲔ
ﺑﺎﻟﺮﻗﻴﺔ ﻳﺮﻯ ﻣﻌﻈﻢ
ﺍﻟﺘﺪﺍﻭﻱ ﻳﻌﺘﻘﺪ ﺑﻴﻨﻤﺎ
ﻣﻌﻈﻤﻬﻢ ﺃﻥ
ﺃﻥ ﻣﻌﻈﻤﻬﻢ ﻳﻌﺘﻘﺪ
ﻛﻤـﺎ
ﻣﻄﻠﻘﺎﳛﺬﺭﻭﻥﺍﳍﻮﺍﻳﺔ
ﺍﳌﻌﺎﳉﲔﻣﻦ ﺃﻓﻀﻞ
ﲡﻮﺯ ﲨﻴﻊ ﻓﻴﻪ ﻭﺍﻟﺘﺨﺼﺺ
ﺍﻷﻣﺮﺍﺽ ،ﻭﺃﻥ ﺍﻟﻌﻼﺝ ﳑﺎﺭﺳﺔ ﻑ ﺍﺣﺘﺮﺍ ﺃﻥ ﺍﳌﻌﺎﳉﲔ ﻣﻌﻈﻢ ﻳﺮﻯ ﺑﻴﻨﻤﺎ
ﺑﺎﳉﻦ
ﺑﺎﳉﻦ ﻣﻄﻠﻘﺎ ﺍﻹﺳﺘﻌﺎﻧﺔ
ﺍﻹﺳﺘﻌﺎﻧﺔ ﲡﻮﺯ ﺃﻧﻪ ﻻﻻ ﲨﻴﻊﻳﻌﺘﻘﺪ
ﻳﻌﺘﻘﺪ ﺃﻧﻪ ﻭﺍﻟﻜﺎﻫﻦ ﻟﺸﻔﺎﺀ
ﻭﲨﻴﻌﻬﻢ
ﻭﲨﻴﻌﻬﻢ ﺍﻟﺸﺮﻋﻴﺔ ﻳﺼﻠﺢ
ﻭﺍﻟﻜﺎﻫﻦ ﺑﺎﻟﺮﻗﻴﺔﻭﺍﻟﻌﺮﺍﻑ
ﻭﺍﻟﻌﺮﺍﻑ ﺍﻟﺴﺎﺣﺮ
ﺍﻟﺴﺎﺣﺮﺍﻟﺘﺪﺍﻭﻱ ﻣﻌﻈﻤﻬﻢ ﺃﻥ
ﺍﻟﺬﻫﺎﺏ ﺇﱃ
ﺇﱃ ﺍﻟﺬﻫﺎﺏ ﻳﻌﺘﻘﺪ
ﺍﳌﺮﺿﻰ ﻣﻦ
ﻣﻦ ﺍﳌﺮﺿﻰ
ﳛﺬﺭﻭﻥ
ﲨـﻴﻌﻬﻢ ﺍﳌﻌﺎﳉﲔ
ﻭﻛﺬﺍ ﲨﻴﻊ ﻭﺃﻥ
ﲡﻮﺯﺍﻟﻌﻼﺝ، ﺍﻷﻣﺮﺍﺽ،
ﺃﺛﻨﺎﺀ ﻻﻭﺑﻌﺪ
ﺃﺛﻨﺎﺀ ﲨﻴﻊ ﻟﺸﻔﺎﺀ
ﻭﲨﻴﻌﻬﻢﺍﳌﺮﻳﺾ ﻳﺼﻠﺢ
ﻳﻘﻮﻣﻮﻥ ﲟﺘﺎﺑﻌﺔ
ﻳﻘﻮﻣﻮﻥ ﺍﻟﺸﺮﻋﻴﺔ
ﺍﳌﻌﺎﳉﲔ ﺑﺎﻟﺮﻗﻴﺔ
ﻭﺃﻛﺜﺮ ﺍﻟﺘﺪﺍﻭﻱ
ﺍﻟﻌﻼﺝ، ﺃﻥ ﻣﻌﻈﻤﻬﻢ
ﺗﺴﺨﲑﻩ ﰲ
ﺗﺴﺨﲑﻩ ﺣﱴﻳﻌﺘﻘﺪ
ﺃﻭ
ﺑﺎﳉﻦ
ﲨـﻴﻌﻬﻢ ﻭﻛﺬﺍﻣﻄﻠﻘﺎ
ﺍﻹﺳﺘﻌﺎﻧﺔ
ﺍﻟﻌﻼﺝ، ﻭﺑﻌﺪ ﻳﻌﺘﻘﺪ ﺃﻧﻪ
ﺍﳌﺮﻳﺾ ﲟﺘﺎﺑﻌﺔ ﺍﳌﻌﺎﳉﲔﻭﺍﻟﻜﺎﻫﻦ
ﻭﺃﻛﺜﺮﻭﺍﻟﻌﺮﺍﻑ ﺍﻟﺴﺎﺣﺮ ﺍﻟﺬﻫﺎﺏ ﺇﱃ
ﺍﻟﻌﻼﺝ، ﰲ ﺣﱴ ﻣﻦ
ﺍﳌﺮﺿﻰ ﺃﻭ
ﻭﻛﺬﺍﻣﻄﻠﻘﺎ ﺑﺎﳉﻦ
ﲨـﻴﻌﻬﻢ ﺍﻹﺳﺘﻌﺎﻧﺔ
ﲡﻮﺯﺍﻟﻌﻼﺝ، ﺃﺛﻨﺎﺀ ﻻﻭﺑﻌﺪ
ﻳﻌﺘﻘﺪ ﺃﻧﻪ
ﻭﲨﻴﻌﻬﻢﺍﳌﺮﻳﺾ ﺍﳌﻌﺎﳉﲔﻭﺍﻟﻜﺎﻫﻦ
ﻳﻘﻮﻣﻮﻥ ﲟﺘﺎﺑﻌﺔ ﻭﺃﻛﺜﺮﻭﺍﻟﻌﺮﺍﻑ ﺍﻟﺴﺎﺣﺮ ﺍﻟﺬﻫﺎﺏ ﺇﱃ
ﺍﻟﻌﻼﺝ، ﺗﺴﺨﲑﻩ ﰲ ﺣﱴ ﻣﻦ
ﺍﳌﺮﺿﻰ ﺃﻭ
117
ﺃﻭ ﺣﱴ ﺗﺴﺨﲑﻩ ﰲ ﺍﻟﻌﻼﺝ ،ﻭﺃﻛﺜﺮ ﺍﳌﻌﺎﳉﲔ ﻳﻘﻮﻣﻮﻥ ﲟﺘﺎﺑﻌﺔ ﺍﳌﺮﻳﺾ ﺃﺛﻨﺎﺀ ﻭﺑﻌﺪ ﺍﻟﻌﻼﺝ ،ﻭﻛﺬﺍ ﲨـﻴﻌﻬﻢ
ﺍﻟﺸﻔﺎﺀ ﻭﺃﻧﻪ ﻻ ﺗﻮﺟﺪ ﺇﺩﺍﺭﺓ ﻟﻜﻞ ﻓﺮﻉ ﻭﲨﻴﻌﻬﻢ ،ﻛﻤﺎ ﺃﻛﺪﻭﺍ ﻋﻠﻰ ﺃﻧﻪ ﻳﻮﺟﺪ ﻫﻴﻜﻞ ﺗﻨﻈﻴﻤﻲ ﻟﻺﺩﺍﺭﺓ ﻭﺃﻥ
(The Impact of Alternative Medicine on the Spreading of Islamic Da’wa: The
(TheResults
Impact of
of aAlternative Medicine on the Spreading of Islamic Da’wa
)Case Study on Darul al-Syifa at Bangi )Case Study on Darul al-Syifa at Bangi
ﺍﻟﺸﻔﺎﺀ ﻭﺃﻧﻪ ﻻ ﺗﻮﺟﺪ ﺇﺩﺍﺭﺓ ﻟﻜﻞ ﻓﺮﻉ ﻭﲨﻴﻌﻬﻢ ،ﻛﻤﺎ ﺃﻛﺪﻭﺍ ﻋﻠﻰ ﺃﻧﻪ ﻳﻮﺟﺪ ﻫﻴﻜﻞ ﺗﻨﻈﻴﻤﻲ ﻟﻺﺩﺍﺭﺓ ﻭﺃﻥ
ﺍﻹﺩﺍﺭﺓ ﺍﻟﺪﻧﻴﺎ ،ﻛﻤﺎ
1 ﺍﻟﺘﻨﻈﻴﻤﻲ ﻫﻮ ﺍﻟﺸﻜﻞ ﺍﳍﺮﻣﻲ ﻳﺒﺪﺀ ﺑﺎﻹﺩﺍﺭﺓ ﺍﻟﻌﻠﻴﺎ ﰒ ﻣﺪﻳﺮﻱ ﺍﻷﻗﺴﺎﻡ ﰒ
KHALID ABDELHAY ELSAYED ﺷﻜﻞ ﺍﳍﻴﻜﻞ 1
KHALID ABDELHAY ELSAYED
ﻛﻤﺎ ﰎ ﺍﻟﺘﺤﻘﻖ ﻣﻦ ﺃﻥ ﺍﻟﻄﺐ ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ ﻣﺘﻄﺎﺑﻖ ﻣﻊ ﻣﻘﺘﻀﻴﺎﺕ ﺍﻟﺸﺮﻉ ﺍﳊﻨﻴﻒ ،ﻭﺗﺒﲔ ﺃﻥ ﺑﻮﺳـﻌﻪ
ﺃﻥ ﻳﺰﻳﺪ ﻣﻦ ﺇﳝﺎﻥ ﺍﳌﺮﻳﺾ ﺃﺛﻨﺎﺀ ﻭﺑﻌﺪ ﻋﻼﺟﻪ ﻭﺣﺼﻮﻝ ﺍﻟﺸﻔﺎﺀ ﺑﺈﺫﻥ ﺍﷲ ،ﻭﻛﺬﺍ ﰎ ﺍﻟﺘﻌﺮﻑ ﻋﻠﻰ ﺍﻟﻔـﺮﻕ
ﺃﻥ ﻳﺰﻳﺪ ﻣﻦ ﺇﳝﺎﻥ ﺍﳌﺮﻳﺾ ﺃﺛﻨﺎﺀ ﻭﺑﻌﺪ ﻋﻼﺟﻪ ﻭﺣﺼﻮﻝ ﺍﻟﺸﻔﺎﺀ ﺑﺈﺫﻥ ﺍﷲ ،ﻭﻛﺬﺍ ﰎ ﺍﻟﺘﻌﺮﻑ ﻋﻠﻰ ﺍﻟﻔـﺮﻕ
ﺑﲔ ﺍﻟﻄﺐ ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ ﻭﺍﻟﻄﺐ ﺍﳊﺪﻳﺚ ،ﻛﻤﺎ ﰎ ﺍﻟﺘﺤﻘﻖ ﻣﻦ ﺃﻥ ﺃﺛﺮ ﺍﻟﻄﺐ ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ ﰲ ﻧﺸﺮ ﺍﻟﺪﻋﻮﺓ ﺍﻹﺳﻼﻣﻴﺔ
ﺑﲔ ﺍﻟﻄﺐ ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ ﻭﺍﻟﻄﺐ ﺍﳊﺪﻳﺚ ،ﻛﻤﺎ ﰎ ﺍﻟﺘﺤﻘﻖ ﻣﻦ ﺃﻥ ﺃﺛﺮ ﺍﻟﻄﺐ ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ ﰲ ﻧﺸﺮ ﺍﻟﺪﻋﻮﺓ ﺍﻹﺳﻼﻣﻴﺔ
ﺇﳚﺎﰊ ﻭﻧﺎﻓﻊ ﻟﻠﺪﻋﻮﺓ.
ﺇﳚﺎﰊ ﻭﻧﺎﻓﻊ ﻟﻠﺪﻋﻮﺓ.
ﺧﻼﺻﺔ ﺍﻟﺒﺤﺚ
ﺧﻼﺻﺔ ﺍﻟﺒﺤﺚ
ﺗﻮﺻﻞ ﺍﻟﺒﺎﺣﺜﺎﻥ ﺇﱃ ﺃﻥ ﻫﻨﺎﻙ ﺃﺛﺮ ﺣﻘﻴﻘﻲ ﻟﻠﻄﺐ ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ ﰲ ﺯﻳﺎﺩﺓ ﺩﺭﺟﺔ ﺇﳝﺎﻥ ﺍﳌﺮﻳﺾ ،ﻭﺃﻥ ﻧﺴﺒﺔ ﺷـﻌﻮﺭ
ﺗﻮﺻﻞ ﺍﻟﺒﺎﺣﺜﺎﻥ ﺇﱃ ﺃﻥ ﻫﻨﺎﻙ ﺃﺛﺮ ﺣﻘﻴﻘﻲ ﻟﻠﻄﺐ ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ ﰲ ﺯﻳﺎﺩﺓ ﺩﺭﺟﺔ ﺇﳝﺎﻥ ﺍﳌﺮﻳﺾ ،ﻭﺃﻥ ﻧﺴﺒﺔ ﺷـﻌﻮﺭ
ﺍﳌﺮﺿﻰ ﺑﺰﻳﺎﺩﺓ ﺍﻟﺘﺪﻳﻦ ﺑﻌﺪ ﺍﻟﺘﺪﺍﻭﻱ ﺑﺎﻟﻄﺐ ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ ﺗﻌﺘﱪ ﻛﺒﲑﺓ.
. ﺍﳌﺮﺿﻰ ﺑﺰﻳﺎﺩﺓ ﺍﻟﺘﺪﻳﻦ ﺑﻌﺪ ﺍﻟﺘﺪﺍﻭﻱ ﺑﺎﻟﻄﺐ ﺍﻟﺒﺪﻳﻞ ﺗﻌﺘﱪ ﻛﺒﲑﺓ
119
REFERENCES
Al-Quran al-Karim
Ibidat, Muhammad Abu Nasr, Muhammad & Uqlah. 1999. al-Bahth al-Ilm,
al-Qawa’id wa al-Marahil Wa al- Tatbiqat. al-Urdun: Dar Wayl.
Ibn Manzur, Muhamad Bin Makram Al-’Afriqi. T.th. Lisan al-‘Arab .Bayrut:
Dar Sadir.
al-Jawziyyah, Muhammad Bin Abi Bakr Ibn Qayyim. 1990. al-Tibb al-Nabawiy.
Bayrut. Dar al-kitab al-‘Arabiy.
al-Ma‘ani, Abu al-barra’ Usamah Bin Yasin. 2000. al-Fawakih al-Dawani li Tib
al-Nabawiy Wa al-Qur’aniy. Amman: Dar al-Ma’aliy.
Rabhi‘ ‘Ulyan & Othman, Ghanim. 2000. Manahij wa ’Asalib al-Bahth al-‘Ilm:
al-Nazariah wa al-Tatbiq. Amman: Dar al-Safa.
120
121
negara ini. Penularan pemikiran dan pendekatan alAhbash atau
yang dilihat sebagai antiWahabi ini dari satu
negara ini. gerakan
Kebangkitan Penularan pemikiran
al-Ahbash dan Barat
di Asia pendekatan alAhbash
bukan sahaja
atau kesan
memberi kepada
sudut mungkin
persaingan Sunniboleh dianggap
- Wahabi sebagai
di sana suatu daya
tetapi yang dapat meneguhkan aliran
yangjuga telah
dilihat mula
sebagai mencetuskan
antiWahabi inimasalah
dari satu
Ahli Sunnah
disudut
negara ini.wa alJamaah,
Penularan tetapi dalam
pemikiran dan masa yang sama ia mungkin
pendekatan menimbulkan
mungkin boleh dianggap sebagai suatu daya al-Ahbash
yang dapatatau Jam’iyyah
meneguhkan al-
aliran
kekeliruan
Masyari’ justeru beberapa
al-Khairiyyah aspek
al-Islamiyyah pemikirannya
yangmasa
dilihat dilihat
sebagai oleh para ulama sebagai
Ahli Sunnah wa alJamaah, tetapi dalam yang sama anti-Wahabi
ia mungkin ini dari satu
menimbulkan
kontroversi
sudut mungkindanboleh
bolehdianggap
menimbulkansebagaifitnah.
suatuOleh
dayaitu, kertas
yang dapatini berusaha meninjau
kekeliruan justeru beberapa aspek pemikirannya dilihat oleh meneguhkan
para ulama aliran
sebagai
sejarah,
Ahli gagasan
Sunnah wa dan pemikiran
al-Jamaah, alAhbash,
tetapi dalam di
masa samping
yang menyoroti
sama ia perkembangannya
mungkin menimbulkan
kontroversi dan boleh menimbulkan fitnah. Oleh itu, kertas ini berusaha meninjau
dan kesannya
kekeliruan di Malaysia.
justeru beberapa aspek pemikirannya dilihatmenyoroti
oleh paraperkembangannya
ulama sebagai
sejarah, gagasan dan pemikiran alAhbash, di samping
kontroversi
dan kesannyadandiboleh menimbulkan fitnah. Oleh itu, kertas ini berusaha meninjau
Malaysia.
: Gerakan,
sejarah, gagasan Kafir mengkafirkan,
dan pemikiran al-Ahbash,Ahl alSunnah
di samping wa alJamaah
menyoroti perkembangannya
dan kesannya di Malaysia.
: Gerakan, Kafir mengkafirkan, Ahl alSunnah wa alJamaah
Kata kunci: Gerakan, Kafir mengkafirkan,
Ahl al-Sunnah wa al-Jamaah
Islam is a religion that is widespread and extensive by the virtue of a dynamic,
effective and active movement, be itABSTRACT in the form of an individual activity or in the
Islam is a religion that is widespread and extensive by the virtue of a dynamic,
form of a collective work. Nevertheless, the growth of Islamic movements which
effective and active movement, be it in the form of an individual activity or in the
differ
Islam in is terms of methods
a religion that isand approaches
widespread andmakes the Islamic
extensive by thegroups
virtue tenser that they
of a dynamic,
form of a collective work. Nevertheless, the growth of Islamic movements which
clash eachand
effective other. Themovement,
active movement be of itAlAhbash
in the form doesn't
of anonly create the
individual competition
activity or in theof
differ in terms of methods and approaches makes the Islamic groups tenser that they
Sunni/Shiite in the Western
form of a collective Asia it alsothe
work. Nevertheless, stirs up the
growth problemsmovements
of Islamic in this countrywhich
clash each other. The movement of AlAhbash doesn't only create the competition of
(Malaysia).
differ in terms The of
widespread
methods ideologies
and approaches of this makes
Charitable the Association
Islamic groups which seemsthat
tenser to
Sunni/Shiite
clash eachinother.
the Western Asia it also stirs up the problems in thiscompeti-
country
they
be antiWahhaibism The movement
movement can beofconsidered
Al-Ahbash asdoesn’t
one thatonly create
makes thethesect of
(Malaysia).
tion The widespread
of Sunni/Shiite in the ideologies
Western of this Charitable Association inwhich seems to
stronger, butAsiaat theit also
samestirstimeup themay
this problems this country
cause confusion since
be antiWahhaibism
(Malaysia). The movement can be considered as one that makes the sect of
many scholars arewidespread
of the opinionideologies
that thisofmovement
this Charitable Association
is controversial withwhich seems
a potential
to
of be anti-Wahhaibism
stirring up unrest. This
stronger, but
movement
paper is can
atbetheconsidered
therefore
same timeas
an attempt toone
this may that
explore
cause confusion
makes
the the sectsince
background of
of
many scholars are of the opinion that this movement is time
controversial with a potential
its origin, initiative and the ideologies of AlAhbash, but light is also cast on theconfu-
Ahli Sunnah wa Al-Jama’ah stronger, but at the same this may cause study
of stirring
sion up unrest. This are
paper of isthe
therefore
opinionanthat attempt
this to explore the background of
of its since
growthmany scholars
and influence in Malaysia. movement is controversial
with a potential of stirring up unrest. This paper is therefore an attempt on
its origin, initiative and the ideologies of AlAhbash, but light is also cast to the study
explore
of its growth
the background and influence
of its origin, in Malaysia.
: Movement, takfir, initiative
Ah; alSunah and wa the alJemaah
ideologies of Al-Ahbash, but light is
also cast on the study of its growth and influence in Malaysia.
: Movement, takfir, Ah; alSunah wa alJemaah
Keywords:
Movement, takfir, Ah; al-Sunah wa al-Jamaah
ﺎﺧﻠﻔﻴﺔ ﻧﺸﺄ
ﺎﺧﻠﻔﻴﺔ ﻧﺸﺄ
( ﺣﺮﻛﺔ ﺗﺘﺨﺬ ﻣﻦ ﻟﺒﻨﺎﻥ ﻣﻘﺮﺍAICP) Projects Association of Islamic Charitable ﺍﻷﺣﺒﺎﺵ ﺃﻭ
ﻋﺒﺪﺍﷲﻣﻦﺑﻦﻟﺒﻨﺎﻥﳏﻤﺪﻣﻘﺮﺍﺑﻦ
ﺍﻟﻜﺎﻣﻞ ﺗﺘﺨﺬ
ﺍﳌﺆﺳﺲ( ﺣﺮﻛﺔ ﻭﺍﺳﻢ ﻫﺬﺍAssociation
AICP) Projects .ﺍﳍﺮﺭﻱ ﺍﳊﺒﺸﻲ ﻋﺒﺪﺍﷲCharitable
of Islamic ﻭﺗﺄﺳﺴﺖ ﻋﻠﻰ ﻳﺪ ﺍﻷﺣﺒﺎﺵ ﺃﻭ
.ﳍﺎ
ﻋﺒﺪﺍﷲﰲﺑﻦﺃﺳﺮﺓﳏﻤﺪ ﺑﻦ
ﺃﺣﻴﻄﺖ ﺍﻟﻜﺎﻣﻞﻟﻘﺪ ﻧﺸﺄ
.ﺍﳌﺆﺳﺲ ﻟﺒﻨﺎﻥ
ﻫﺬﺍ ﺍﳌﻘﺎﻡ ﰲ ﻭﺍﺳﻢ١٩٢٠
ﻭﺍﺳﺘﻘﺮ ﺑﻪ .ﺍﳍﺮﺭﻱﻋﺎﻡﺍﳊﺒﺸﻲ
ﻋﺒﺪﺍﷲﺻﻮﻣﺎﻟﻴﺎ
ﻭﺗﺄﺳﺴﺖ ﰲﻋﻠﻰﻫﺮﺭﺍﻳﺪﺑﻘﺮﺏ
ﻭﻟﺪ.ﻳﻮﺳﻒ.ﳍﺎ
ﺃﺣﻴﻄﺖﻟﻘﺪ ﻳﻜﺘﻨﻔﻪﺃﺳﺮﺓ
.ﺍﻟﻐﻤﻮﺽ ﻳﻬﻮﺩﻱﻧﺸﺄ ﰲ
ﻟﻘﺪ.ﻟﺒﻨﺎﻥ
ﺑﺎﳓﺪﺍﺭﻩﺍﳌﻘﺎﻡﺇﱃﰲﻧﺴﺐ
ﻭﺍﺳﺘﻘﺮ ﺑﻪ ١٩٢٠ﺎﻡﺭﻏﻢﻋﺎﻡﺍ
ﺍﻟﺒﻌﺾ ﻟﻪ ﺻﻮﻣﺎﻟﻴﺎ
ﺑﻘﺮﺏﺍﻟﺴﻠﻴﻢ
ﻫﺮﺭﺍﺍﻟﺪﻳﲏ ﻭﻟﺪ ﰲ
ﺍﻟﺘﻌﻠﻴﻢ .ﻳﻮﺳﻒ
ﺑﺴﻴﺎﺝ ﻣﻦ
ﻟﻘﺪ.ﺇﳌﺎﻣﻪ
ﲟﻨﻬﺞ ﺍﻟﻐﻤﻮﺽﻳﻜﺘﻨﻔﻪﲝﻜﻢ
ﻳﻬﻮﺩﻱ ﺃﺟﻴﺰ
ﺑﺎﻟﺴﻨﺪ ﺣﱴﻳﻬﺘﻢﻧﺴﺐ
ﺍﻟﺬﻱ ﺇﱃ
ﺍﳊﺪﻳﺚﺑﺎﳓﺪﺍﺭﻩ
ﺍﻟﺒﻌﺾ ﻟﻪ
ﺎﻡ ﻋﻠﻢﺍ
ﺭﻏﻢ ﳎﺎﻝ ﻋﻠﻰ ﺍﻟﺘﻌﻠﻴﻢ ﺍﻟﺪﻳﲏ ﺍﻟﺴﻠﻴﻢ
ﻭﺧﺎﺻﺔ ﰲ ﺑﺴﻴﺎﺝ ﻣﻦ
ﻧﺸﺄ
١٨ﲟﻨﻬﺞﺇﳌﺎﻣﻪ ﺍﺑﻦ
ﲝﻜﻢ ﻭﻫﻮ ﺗﻌﻴﻴﻨﻪ ﺃﺟﻴﺰ
ﻣﻔﺘﻴﺎ ﳍﺮﺭﺍ ﺑﺎﻟﺴﻨﺪ ﺣﱴ ﺍﻟﺬﻱ ﻳﻬﺘﻢ
ﻭﻏﺰﺍﺭﺓ ﻋﻠﻤﻪ ﺍﳊﺪﻳﺚﻭﳒﺎﺑﺘﻪ
ﻋﻠﻢ ﻧﺒﻮﻏﻪ
ﳎﺎﻝﺩﻻﺋﻞﰲﻭﻣﻦ.ﺍﳊﺪﻳﺚ
ﻭﻣﺼﻄﻠﺤﺎﺕ ﻭﺧﺎﺻﺔ
ﻋﻠﻰ ﺍﻟﺘﻌﻠﻴﻢ ﺍﻟﺪﻳﲏ
ﻧﺸﺄﺍﶈﺪﺛﲔ
١٨ ﺍﻟﺘﺰﺍﻣﻪﺍﺑﻦ
ﺑﺎﻟﻜﻔﺎﺡ ﳍﺮﺭﺍ ﻭﻫﻮﺣﻴﺚﻣﻔﺘﻴﺎﻟﻮﺣﻆ
ﺗﻌﻴﻴﻨﻪ،ﺳﻨﻪ
ﺻﻐﺮﻋﻠﻤﻪ
ﻭﻏﺰﺍﺭﺓ
ﻭﳒﺎﺑﺘﻪ ﻣﻨﺬ ﺩﻻﺋﻞ ﻧﺒﻮﻏﻪ
ﺍﳊﺮﻛﺔ ﻛﺎﻥ ﰲ ﻗﻴﺎﺩﺓﻛﻔﺎﺣﻪﻭﻣﻦ
.ﺍﳊﺪﻳﺚ ﻭﻣﺼﻄﻠﺤﺎﺕ
ﺍﳌﻼﺣﻆ ﺃﻥ ﺍﶈﺪﺛﲔ ﻭﻣﻦ
.ﺳﻨﺔ
ﺑﺎﻟﻜﻔﺎﺡ
ﺑﺎﻟﻐﺔ ﺍﻟﺘﺰﺍﻣﻪﲝﻔﺎﻭﺓ
ﻟﻮﺣﻆ ﺍﻟﺸﺎﻡ
ﺣﻴﺚﳎﻴﺌﻪ ﺇﱃﻗﻮﺑﻞ،ﺳﻨﻪ
ﺻﻐﺮ ﻟﻘﺪ ﻛﺎﻥ ﻣﻨﺬ
.ﻭﺍﻹﻳﻄﺎﱄ ﺍﻻﺳﺘﻌﻤﺎﺭﻳﻦﺍﳊﺮﻛﺔ
ﺍﻟﱪﻳﻄﺎﱐ ﻛﻔﺎﺣﻪ ﰲ ﻗﻴﺎﺩﺓ
ﺻﻮﻣﺎﻟﻴﺎﺃﻥ ﻣﻦ ﻧﲑ
ﻷﺟﻞﻭﻣﻦﲢﺮﻳﺮﺍﳌﻼﺣﻆ
.ﺳﻨﺔ
ﺑﺎﻟﻐﺔ
124 ﻟﻘﺪ ﻗﻮﺑﻞ ﳎﻴﺌﻪ ﺇﱃ ﺍﻟﺸﺎﻡ ﲝﻔﺎﻭﺓ.ﻷﺟﻞ ﲢﺮﻳﺮ ﺻﻮﻣﺎﻟﻴﺎ ﻣﻦ ﻧﲑ ﺍﻻﺳﺘﻌﻤﺎﺭﻳﻦ ﺍﻟﱪﻳﻄﺎﱐ ﻭﺍﻹﻳﻄﺎﱄ
ﺗﻮﻓﻴﻖ ﺍﳊﱪﻱ ،ﻭﻣﻨﺼﻮﺭ ﺍﳌﺎﺗﻮﺭﺩﻱ ﺍﳌﺮﺟﻊ ﺍﻟﺮﺋﻴﺴﻲ ﻟﻠﺤﺮﻛﺔ ﺍﻟﱵ ﲢﻤﻞ ﻟﻮﺍﺀ
1
ﺍﻟﺸﻴﺦ
BADLIHISHAM
2
ﻋﻠﻤﺎﺀ ،ﻣﺜﻞ
MOHD. NASIRﻗﺒﻞ
ﻣﻦ
OTHMAN TALIB
1 Facultyﳓﻮ ﺍﻷﻧﺸﻄﺔ ﺍﻟﺼﻮﻓﻴﺔ ﺣﻴﺚ ﺗﻼﺣﻆ ﳑﺎﺭﺳﺘﻬﻢ ﻟﻠﻄﺮﻳﻘﺘﲔ
ﺗﻮﺟﻬﺎﺕ ﳍﻢ ﺃﻥ ﻛﻤﺎ IBRAHIMﻭﺍﳉﻤﺎﻋﺔ۔
ﺃﻫﻞ ﺍﻟﺴﻨﺔ
3
SULAIMAN
of Islamic Civilization, Universiti Teknologi Malaysia
2
.(٢٠٠٨ ﺍﻟﺮﻓﺎﻋﻴﺔ ﻭﺍﻟﻘﺎﺩﺭﻳﺔ )
Department of Dakwah and Leadership, Faculty of Islamic Studies,
alHarari
Universiti Kebangsaan Malaysia
3
Faculty of Usuluddin, Sultan Sharif Ali Islamic University
ملخصﻫﺮﺭﺍ ﺑﻘﺮﺏ ﺻﻮﻣﺎﻟﻴﺎ ﻋﺎﻡ ،١٩٢٠ﺣﻴﺚ ﺩﺭﺱ ﺍﻟﻔﻘﻪ ﺍﻟﺸﺎﻓﻌﻲ ﻭﺃﺻﺒﺢ ﻣﻔﺘﻴﺎ ﰲ ﻣﻨﻄﻘﺔ
ﻭﻟﺪ ﰲ
ﻗﺒﻴﻠﺔ ﺇﻭﺭﻭﻣﻮ .ﻭﰲ ﻋﺎﻡ ،١٩٤٧ﻗﺪﻡ ﺍﻟﺸﻴﺦ ﺍﳊﺒﺸﻲ ﺍﳊﺠﺎﺯ ﺑﻌﺪ ﺗﻌﺮﺿﻪ ﻟﻠﻄﺮﺩ ﻣﻦ ﺃﺛﻴﻮﺑﻴﺎ ،ﺑﻌﺪ ﻣﺎ
رت الدعوة اإلسالمية بدافع من حركة تتسم باحلركية والفاعلية والنشاط إما يف صورة فردية أو ىف صورة
االجتهاديةﺍﻟﺒﻼﺩ .ﻭﰲ ﻋﺎﻡ ١٩٤٨ﺭﺣﻞ ﺇﱃ ﺍﻟﻘﺪﺱ
األمورﺧﻄﺮ ﻋﻠﻰ
ﺗﻌﺎﻟﻴﻤﻪفهمﻓﻴﻬﺎ ﺳﻴﻼﺳﻲ ﺃﻥ
االختالف يف ﺍﻻﻣﱪﺍﻃﻮﺭ يفﻫﻴﻠﻲحصول ﻻﺣﻆ
خمتلف احلركات ومع ذلك ،لقد تسبب نشوء
اجلماعاتﺑﻪ ﺍﳌﻘﺎﻡ ﰲ ﺑﲑﻭﺕ ﻋﺎﻡ ،١٩٥٠ﻭﺃﺟﻴﺰ
لديﻭﺍﺳﺘﻘﺮ
ﻭﺍﻟﻘﺎﺩﺭﻳﺔ.
ﺍﻟﺮﻓﺎﻋﻴﺔ من التوتر
ﺍﻟﻄﺮﻳﻘﺘﲔوهنجا يزيد
ﻟﺘﻠﻘﻲبعض أسلوبا خيتلفﺩﻣﺸﻖ
بعضها عن اليت ﺇﱃ
إن منو احلركات اإلسالمية ﰒ
الشيعيﳍﺎبل ﻛﺎ ﻥ ﻋﻠﻰ ﻳﺪ ﺍﻟﺸﻴﺦ ﺃﲪﺪ ﺍﻟﻌﺠﻮﺯ ﻋﺎﻡ
ﻭﺍﻟﺘﺄﺳﻴﺲسينﺍﻷﺻﻠﻲ
على التنافس ال
آسيا ﰲالغربيةﻟﺒﻨﺎﻥ. األحباش يف
ﺍﻷﺯﻫﺮ تخاصم فيما بينهم۔ وال يقتصر تأثري
ﳌﺸﻴﺨﺔ حركة
ﻓﺮﻉ ﺟﺎﻣﻌﺔ
شمل إثارة املشكالت يف هذه البالد ۔ إن تفشي أفكار حركة األحباش أو مجعية املشاريع اخلريية
١٩٣٠ﰒ ﺍﺿﻄﻠﻊ ﺎ ﺃﺗﺒﺎﻉ ﺍﻟﺸﻴﺦ ﺍﳊﺒﺸﻲ ﻋﺎﻡ ١٩٨٣ﻓﺄﺻﺒﺤﺖ ﰲ ﺍﻟﺜﻤﺎﻧﻴﻨﺎﺕ ﻣﻦ ﻛﱪﻯ ﺍﳊﺮﻛﺎﺕ
ة اليت تبدو معاداهتا للوهابية من املمكن اعتبارها بأهنا تزيد من قوة مذهب أهل السنة واجلماعة ،ولكن
ﻣﻦ ﲨﻌﻴﺔ ﺫﺍﺕ ﻣﺌﺎﺕ ﻗﻠﻴﻠﺔ ﻣﻦ ﺗﻨﺎﻣﻰكة ﺍﻷﺣﺒﺎﺵ ﺍﻹﺳﻼﻣﻴﺔ ﰲ ﻟﺒﻨﺎﻥ .ﻭﰲ ﺧﻼﻝ ﺍﳊﺮﺏ ﺍﻷﻫﻠﻴﺔ ﺍﻟﻠﺒﻨﺎﻧﻴﺔ
ل يف نفس الوقت أن حيدث ذلك االرتباك واحلرية نظرا لكون العلماء يذهبون إىل القول إن هذه احلر
ومبادرهتاﻣﻴﻠﻴﺸﻴﺎ ﺍﻟﺴﻨﻴﺔ ﻭﺍﳌﺪﺍﺭﺱ.
ﺑﺎﻟﺘﻐﻠﻐﻞ ﰲ عن ﺫﻟﻚ
خلفية نشأهتا ﻭﻛﺎﻥ الورقة ﳍﺎإذنﺷﺄﻥحماولةﻋﻈﻴﻢ
للتنقيب فهذهﻣﻨﻈﻤﺔ
ﺍﻷﻋﻀﺎﺀ .ﺇﱃ
جدل وهلا قابلية واستعداد إلثارة الفتنة
ألحباش مع تسليط الضوء على حبث تطورها وأثرها يف هذه البالد ،وخاصة يف سياق بناء عالقة أخوية
١٩٨٤ﻗﺎﻡ ﺍﻷﺣﺒﺎﺵ ﺑﻀﻢ ﺃﻋﻀﺎﺋﻬﺎ ﺇﱃ ﻭﻋﻨﺪﻣﺎ ﺍﳓﻠﺖ ﺍﳊﺮﻛﺔ ﺍﳌﻴﻠﻴﺸﻴﺔ ﻟﻌﺒﺪﺍﳊﻠﻴﻢ ﻗﺎﺳﻢ ﻋﺎﻡ ا وآسيا الغربية .
ت المفتاحية :حركة ،تكفري ،أهل السنة واجلماعة
ﺻﻔﻮﻓﻬﻢ .ﻭﻣﻊ ﺫﻟﻚ ،ﺍﻣﺘﻨﻊ ﺍﻷﺣﺒﺎﺵ ﻋﻦ ﺇﻧﺸﺎﺀ ﺣﺮﻛﺔ ﻣﻴﻠﻴﺸﻴﺔ ﲣﺼﻬﺎ ﻭﻋﻦ ﺍﻟﻀﻠﻮﻉ ﰲ ﺍﻟﻌﻨﻒ
ﺇﺳﺮﺍﺋﻴﻞ :ﻓﻜﺎﻧﺖ ﺃﻫﺪﺍﻓﻬﺎ ﺍﻟﺮﺋﻴﺴﻴﺔ ﻫﻲ ﺍﻟﻠﺠﻮﺀ ﺇﱃ ﻭﺳﺎﺋﻞ ﺍﻹﻗﻨﺎﻉ ﻭﺍﻟﺘﺸﻐﻴﻞ ﻣﻊ ﺍﻟﻄﺎﺋﻔﻲ ﻭﻣﻘﺎﻭﻣﺔ
ABSTRAK
ﻟﻘﺪ ﺃﺻﻴﺒﻮﺍ ﺑﻨﻜﺴﺔ ﻛﺒﲑﺓ ﻋﻨﺪﻣﺎ ﺍﻏﺘﻴﻞ ﺍﻟﺸﻴﺦ ﻧﺰﺍﺭ ﺍﳊﻠﱯ ﻋﻠﻰ ﻳﺪ ﻣﻬﺎﲨﲔ ﳎﻬﻮﻟﲔ .ﻓﺎﺿﻄﻠﻊ
ﺑﺎﳌﻨﺼﺐ ﻓﻮﺭﺍ ﻧﺎﺋﺐ ﺭﺋﻴﺲ ﺍﳉﻤﻌﻴﺔ ﺍﻟﺸﻴﺦ ﺣﺴﺎﻡ ﻗﺮﺍﻗﺮﺍ ﻭﺳﻂ ﺗﺼﺎﻋﺪ ﺍﳋﺼﻮﻣﺎﺕ ﺑﲔ ﺍﻷﺣﺒﺎﺵ
ﻭﺧﺼﻮﻣﻬﻢ ﺍﻹﺳﻼﻣﻴﲔ.
125
ﺇﻥ ﺍﻟﻌﺎﻣﻞ ﺍﻟﺮﺋﻴﺴﻲ ﺍﻟﺬﻱ ﺩﻓﻊ ﺍﻷﺣﺒﺎﺵ ﺇﱃ ﺍﺳﺘﻌﻤﺎﻝ ﺃﺳﻠﻮﺏ ﺍﻹﻗﻨﺎﻉ ﻭﺩﺧﻮﻝ ﺍﻷﻣﻮﺭ ﺍﻟﺴﻴﺎﺳﻴﺔ
ﺍﻻﻧﺘﺨﺎﺑﻴﺔ ﻫﻮ ﺧﻮﻓﻬﻢ ﻣﻦ ﺍﻟﻨﺸﺎﻁ ﺍﻟﺴﻴﺎﺳﻲ ﺍﻟﻌﺪﻭﺍﱐ ﳉﻤﻌﻴﺎﺕ ﺍﻹﺳﻼﻣﻴﲔ .ﻭﰲ ﺧﻄﻮﺓ ﻏﲑ ﻣﺴﺒﻮﻗﺔ
ﻋﺎﻡ ١٩٩٢ﻗﺪﻡ ﺍﻷﺣﺒﺎﺵ ﻣﺮﺷﺤﲔ ﻟﻼﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺕ ﺍﻟﱪﻟﻴﻤﺎﻧﻴﺔ ،ﺣﻴﺚ ﻓﺎﺯ ﺃﺣﺪﳘﺎ ،ﻭﻫﻮ ﺍﻟﺪﻛﺘﻮﺭ
ﺍﻟﻄﺮﺑﻠﺴﻲ ﲟﻘﻌﺪ ﰲ ﺑﲑﻭﺕ .ﻭﺭﻏﻢ ﺍﻟﺘﺰﺍﻣﻬﻢ ﺑﺎﳌﻮﻗﻒ ﺍﻟﻼﻋﻨﻔﻲ ﻭﺍﻻﻋﺘﺪﺍﻝ ،ﻓﺈﻢ ﻳﺘﻮﺭﻃﻮﻥ ﰲ ﻛﻔﺎﺡ
ﺣﻴﺎﺓ ﻭﻣﻮﺕ ﻣﻊ ﻣﺎ ﻳﺴﻤﻰ ﲝﺰﺏ ﺍﻹﺧﻮﺍﻥ ﻭﺧﺎﺻﺔ ﺍﳉﻤﺎﻋﺔ ﺍﻹﺳﻼﻣﻴﺔ ﺍﻟﱵ ﻳﺘﺰﻋﻤﻬﺎ ﻓﺘﺤﻲ ﻳﻜﻦ
ﻭﺣﻠﻔﺎﺅﻫﺎ .ﻭﻓﻀﻼ ﻋﻦ ﺍﻟﺼﺮﺍﻋﺎﺕ ﺍﻷﻳﺪﻳﻮﻟﻮﺟﻴﺔ ﻭﺍﻟﻌﻘﻴﺪﻳﺔ ﻛﺎﻥ ﻟﻸﺣﺒﺎﺵ ﻭﺍﳉﻤﺎﻋﺔ ﻋﻼﻗﺔ ﺑﺎﳌﺼﺎﺩﻣﺎﺕ
ﺍﻟﺪﻣﻮﻳﺔ ﺣﻮﻝ ﻣﺴﺠﺪ ﻋﻤﺮ ﺍﻟﻜﺒﲑ ﰲ ﺻﻴﺪﺍ ﻭﻣﺴﺠﺪ ﻋﻴﺴﻰ ﺑﻦ ﻣﺮﱘ ﰲ ﻃﺮﺍﺑﻠﺲ .ﻟﻘﺪ ﺃﺩﺍﻥ ﻣﺘﺤﺪﺛﻮﺍ
ﻛﻞ ﻣﻦ ﺍﳉﻤﺎﻋﺔ ﻭﺣﻠﻔﺎﺋﻬﺎ ﺍﻹﺳﻼﻣﻴﲔ ﺍﳌﺼﺮﻳﲔ ﺍﻟﺸﻴﺦ ﺍﳊﺒﺸﻲ ﺑﺎﻋﺘﺒﺎﺭﻩ ﻓﺮﺩﺍ ﻣﺴﺌﻮﻻ ﻋﻦ
ﺍﻟﺘﺨﻄﻴﻂ ﻟﺘﻘﺴﻴﻢ ﺍﻟﺴﻨﺔ ﰲ ﻟﺒﻨﺎﻥ .ﻟﻘﺪ ﺍﻢ ﻳﻜﻦ ﺍﻷﺣﺒﺎﺵ ﺑﺎﻟﻌﻤﻞ ﳊﺴﺎﺏ ﺍﻟﺼﻬﻴﻮﻧﻴﺔ ﻭﲪﺎﻳﺔ ﻣﺼﺎﳊﻬﺎ
ﰲ ﺍﻟﺸﺮﻕ ﺍﻷﻭﺳﻂ .ﻛﻤﺎ ﻫﺎﺟﻢ ﺍﳊﺒﺸﻲ ﻻﳓﺮﺍﻓﻪ ﻋﻦ ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ ﺍﻟﻨﱯ ﺑﺎﺗﺒﺎﻉ ﺍﳌﻌﺘﺰﻟﺔ ﻭﺇﻧﻜﺎﺭﻩ ﻻﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﺔ
ﻭﺍﺑﻦ ﻋﺒﺪ ﺍﻟﻮﻫﺎﺏ ﻭﺳﻴﺪ ﻗﻄﺐ .ﺑﻞ ﻳﻨﺘﻘﺪ ﺍﻷﺣﺒﺎﺵ ﻹﻛﺜﺎﺭﻫﻢ ﻣﻦ ﺗﻜﻔﲑ ﺧﺼﻮﻣﻬﻢ ﻭﲰﺎﻫﻢ ﺑﻔﺼﻴﻠﺔ
ﺍﻟﺘﻜﻔﲑ .ﻭﰲ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻋﺪﺍﻭﻢ ﺍﻟﺸﺪﻳﺪﺓ ﻟﻠﺠﻤﺎﻋﺔ ﺍﻹﺳﻼﻣﻴﺔ ﻳﺘﻤﺘﻌﻮﻥ ﺑﻌﻼﻗﺎﺕ ﺃﺧﻮﻳﺔ ﻭﻃﺒﻴﻌﻴﺔ ﻣﻊ ﺣﺰﺏ
ﺍﷲ ﻣﻊ ﺗﻌﺒﲑﻫﻢ ﻋﻦ ﻋﻴﻮﺏ ﺗﺘﻌﻠﻖ ﺑﺄﻧﺸﻄﺔ ﺍﻟﻌﻨﻒ ﺍﻟﱵ ﳝﺘﺎﺯ ﺎ ﺍﻷﺧﲑ .ﻭﺭﻏﻢ ﺗﻌﺎﻃﻔﻬﻢ ﻣﻊ ﻋﻠﻲ ﻭﺍﻟﺘﺸﻴﻊ
ﻋﻘﻴﺪﻳﺎ ﺇﻻ ﺃﻢ ﺣﺮﻳﺼﻮﻥ ﻋﻠﻰ ﻋﺪﻡ ﺇﻇﻬﺎﺭ ﻭﻃﺎﺩﺓ ﻋﻼﻗﺘﻬﻢ ﺑﺎﻟﺸﻴﻌﺔ ﳑﺎ ﻗﺪ ﻳﺆﺩﻱ ﺍﱃ ﺍﻏﺘﺮﺍﻢ ﻋﻦ
ﺍﻟﺪﺍﺋﺮﺓ ﺍﻻﻧﺘﺨﺎﺑﻴﺔ ﺍﻟﱵ ﻳﻜﺜﺮ ﻓﻴﻬﺎ ﺍﻟﺴﻨﺔ ﻛﻤﺎ ﺣﺼﻞ ﻟﻠﺸﻴﺦ ﺷﻌﺒﺎﻥ ﳑﺜﻞ ﺣﺮﻛﺎﺕ ﺍﻟﺘﻮﺣﻴﺪ ﺑﻄﺮﺍﺑﻠﺲ.
ﻭﻣﻊ ﺫﻟﻚ ،ﺗﻮﺻﻞ ﺍﻷﺣﺒﺎﺵ ﻭﺣﺰﺏ ﺍﷲ ﺇﱃ ﻋﻘﺪ ﲢﺎﻟﻒ ﻏﲑ ﻣﻌﻠﻦ ﰲ ﺍﻻﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺕ ﺍﻟﱪﻟﻴﻤﺎﻧﻴﺔ
ﻟﻌﺎﻡ ١٩٩٢ﺿﻤﻦ ﺍﻧﺘﺨﺎﺏ ﻣﺮﺷﺤﻴﻬﻤﺎ ،ﻋﺪﻧﺎﻥ ﻃﺮﺍﺑﻠﺴﻲ ﻭﳏﻤﺪ ﺑﺮﺟﻮﻱ .ﻭﻣﻊ ﺍﺣﺘﻔﺎﻇﻬﻢ ﺑﻌﻼﻗﺎﺕ
ﻭﺩﻳﺔ ﺍﻧﻔﺮﺩ ﺍﻷﺣﺒﺎﺵ ﺑﺎﳌﻤﺎﻧﻌﺔ ﻟﺘﺄﻳﻴﺪ ﺩﻋﻮﺓ ﺣﺰﺏ ﺍﷲ ﺇﱃ ﻧﻈﺎﻡ ﺇﺳﻼﻣﻲ ﻋﻠﻰ ﻏﺮﺍﺭ ﺇﻳﺮﺍﻥ ﰲ ﻟﺒﻨﺎﻥ ﻛﺒﺪﻳﻞ
ﻋﻦ ﻣﻮﻗﻔﻬﺎ ﺍﻟﻼﻋﻨﻔﻲ ﺍﳊﺎﱄ ﻭﻣﻌﺎﺭﺿﺘﻬﻢ ﻟﺪﻭﻟﺔ ﺇﺳﻼﻣﻴﺔ .ﻟﻘﺪ ﻭﺟﺪﻭﺍ ﺣﻠﻴﻔﺎ ﻃﺒﻴﻌﻴﺎ ﰲ ﺣﺮﻛﺔ " ﺃﻣﻞ"
ﺍﻟﱵ ﺷﺎﺭﻛﺖ ﺍﻷﺣﺒﺎﺵ ﰲ ﺍﲡﺎﻫﻬﻢ ﺍﳌﺆﻳﺪ ﻟﺴﻮﺭﻳﺎ .ﻟﻘﺪ ﻋﺠﻠﺖ ﻫﺬﻩ ﺍﳌﺼﺎﱀ ﺍﳌﺸﺘﺮﻛﺔ ﺑﺘﺄﻳﻴﺪ ﺍﻷﺣﺒﺎﺵ
ﻻﺧﺘﻴﺎﺭ ﺯﻋﻴﻢ ﺃﻣﻞ ،ﻧﺒﻴﻪ ﺑﺮﻱ ﺭﺋﻴﺴﺎ ﻟﻠﱪﻟﻴﻤﺎﻥ ﺍﻟﻠﺒﻨﺎﱐ.
)(http:/dde.aub.edu.lb/projects/pspa/alahbash.html
ﻭﻣﻦ ﺍﳌﻼﺣﻆ ﺃﻳﻀﺎ ﺃﻢ ﻳﺸﺘﺪ ﺍﻧﺘﻘﺎﺩﻫﻢ ﳊﺮﻛﺎﺕ ﺃﺧﺮﻯ ﻭﻳﺘﻬﻤﻮﺎ ﺑﺎﻟﺰﻳﻎ ﻭﺍﻟﻀﻼﻝ۔ ﻟﻘﺪ
ﻭﺻﻤﻮﺍ ﺭﺟﺎﻻ ﻣﻌﺎﺻﺮﻳﻦ ،ﻣﺜﻞ ﻧﺎﺻﺮ ﺍﻟﺪﻳﻦ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ ﻭﺍﻟﺸﻴﺦ ﻋﺒﺪﺍﻟﻌﺰﻳﺰ ﺑﻦ ﺑﺎﺯ ﺑﺎﻟﻜﻔﺮ ﻓﻀﻼ ﻋﻦ
ﻫﺠﻮﻣﻬﻢ ﻋﻠﻰ ﺍﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﺔ ﺍﻟﺬﻱ ﻳﺘﻤﺴﺢ ﺑﻪ ﺍﻟﻮﻫﺎﺑﻴﻮﻥ۔ ﻟﻘﺪ ﺑﻠﻎ ﻣﻨﻬﻢ ﺍﻟﺘﺸﺪﺩ ﺃﻢ ﻛﻔﺮﻭﺍ ﺃﻳﻀﺎ ﺃﻫﻞ
126
ﺭﺟﺎﻝ ﻟﻠﺤﺮﻛﺔ ﺍﻹﺳﻼﻣﻴﺔ ﻣﺜﻞ ﺣﺴﻦ ﺍﻟﺒﻨﺎ ﻭﺳﻌﻴﺪ ﺭﻣﻀﺎﻥ ﺍﻟﺒﻮﻃﻲ ﻭﺍﻷﺳﺘﺎﺫ
1 ﻣﻦ۔
ﺍﻟﻘﺮﺿﺎﻭﻱ
ﻳﻮﺳﻒﺃﻧﻔﺴﻬﻢ
BADLIHISHAM ﺍﻟﺪﻛﺘﻮﺭ
ﻭﺍﳉﻤﺎﻋﺔ
MOHD. ﺍﻟﺴﻨﺔ
NASIR
2
OTHMAN TALIB
3
1 ﺍﻟﺪﻛﺘﻮﺭ ﻳﻮﺳﻒ ﺍﻟﻘﺮﺿﺎﻭﻱ۔
SULAIMAN IBRAHIM
Faculty of Islamic Civilization, Universiti Teknologi Malaysia
ﻭﻣﻦ ﺍﳌﻔﺎﺭﻗﺔ ﺍﻟﻌﺠﻴﺒﺔ ﺃﻢ ﻳﻜﻴﻠﻮﻥ ﺍﳌﺪﺍﺋﺢ ﳉﻤﺎﻝ ﻋﺒﺪﺍﻟﻨﺎﺻﺮ ﻷﻧﻪ ﺣﻜﻢ ﻋﻠﻰ ﺳﻴﺪ ﻗﻄﺐ ﺍﻟﺬﻱ
2
Department of Dakwah and Leadership, Faculty of Islamic Studies,
Universiti Kebangsaan Malaysia
ﺍﻟﺬﻱ ﺳﻴﺪ۔ ﻟﻘﺪ
ﻗﻄﺐﺍﻋﺘﱪﻭﺍ ﺍﳊﻜﻮﻣﺎﺕﻋﻠﻰﺍﻟﻘﺎﺋﻤﺔ
ﺗﻌﺎﺭﺽﻷﻧﻪ ﺣﻜﻢ ﳉﻤﺎﻝﺣﺮﻛﺔ
ﻋﺒﺪﺍﻟﻨﺎﺻﺮ ﻋﻠﻰ ﺃﻳﺔ
ﻣﻮﺍﻓﻘﺘﻬﻢﺍﳌﺪﺍﺋﺢ
ﻟﻌﺪﻡﻳﻜﻴﻠﻮﻥ
ﻭﺫﻟﻚ ﺃﻢ
3
ﺑﺎﻹﻋﺪﺍﻡﺍﻟﻌﺠﻴﺒﺔ ﺍﻤﻮﻩ ﺑﺎﻟﺒﻐﻲ
Faculty of Usuluddin, Sultan Sharif Ali Islamic University
ﻭﻣﻦ ﺍﳌﻔﺎﺭﻗﺔ
ﻋﻜﺲ
ﻋﻠﻰ ﺍﻋﺘﱪﻭﺍ ﻭﺍﻟﺘﻄﺮﻑ۔ﺍﻟﻘﺎﺋﻤﺔ
ﻭﻫﻢ۔ ﻟﻘﺪ ﺍﻟﺘﻌﺼﺐﺍﳊﻜﻮﻣﺎﺕ
ﺑﺬﻭﺭﺗﻌﺎﺭﺽ
ﻳﻨﺸﺮﻭﻥﺣﺮﻛﺔ
ﺍﻟﺬﻳﻦﻋﻠﻰ ﺃﻳﺔ ﻟﻌﺪﻡ ﺍﳉﺪﺩ
ﻣﻮﺍﻓﻘﺘﻬﻢ ﺍﳋﻮﺍﺭﺝ ﺑﺎﻹﻋﺪﺍﻡ ﻣﻦ
ﻭﺫﻟﻚ ملخصﺑﺄﺎ
ﺍﳊﺮﻛﺔ
ﺍﻤﻮﻩﻫﺬﻩﺑﺎﻟﺒﻐﻲ
ﻣﺜﻞ
ﺑﻘﻀﻴﺔ
ﺍﳋﺎﺹ ﻋﻜﺲ
ﻭﻫﻢ ﻋﻠﻰﺍﻟﻌﺮﺑﻴﺔ ﻣﻮﻗﻒ ﺍﻟﺪﻭﻝ
ﻭﺍﻟﺘﻄﺮﻑ۔ ﺗﺄﻳﻴﺪﺍﻟﺘﻌﺼﺐ
ﺑﺬﻭﺭ ﻗﻀﻴﺔ ﻭﺧﺎﺻﺔ ﰲ
ﻳﻨﺸﺮﻭﻥ ﻟﻠﺤﻜﻮﻣﺔ
ﺍﳉﺪﺩ ﺍﻟﺬﻳﻦ ﻭﺍﻹﺫﻋﺎﻥ
ﺍﳋﻮﺍﺭﺝ ﺑﺎﻟﻄﺎﻋﺔ
ﺑﺄﺎ ﻣﻦ ﻳﺪﻳﻨﻮﻥ
ﺍﳊﺮﻛﺔ ﺫﻟﻚﻫﺬﻩﻣﺜﻞ
رت الدعوة اإلسالمية بدافع من حركة تتسم باحلركية والفاعلية والنشاط إما يف صورة فردية أو ىف صورة
ﺍﻟﻌﺎﻣﺔ۔ ﻭﻣﻦ
ﺑﻘﻀﻴﺔ ﺍﻻﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺕﺍﳋﺎﺹ ﺍﻷﺣﺒﺎﺵ ﰲ
ﺍﻟﺪﻭﻝ ﺍﻟﻌﺮﺑﻴﺔ ﻣﺮﺷﺢ
ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻮﻗﻒ ﺍﻟﻄﺮﺑﻠﺴﻲ،ﻗﻀﻴﺔ
األمورﰲ
ﻭﺧﺎﺻﺔ ﺗﺼﺮﳛﺎﺕ ﻋﺪﻧﺎﻥ ﻭﻫﺬﺍ ﻭﺍﺿﺢ ﰲ ﻓﻠﺴﻄﲔ۔
االجتهادية ﻟﻠﺤﻜﻮﻣﺔ فهم
ﻭﺍﻹﺫﻋﺎﻥاالختالف يف
ﺑﺎﻟﻄﺎﻋﺔ حصول ﻳﺪﻳﻨﻮﻥ
احلركات يف ﺫﻟﻚخمتلف
ومع ذلك ،لقد تسبب نشوء
ﻛﺄﻣﺔ ﻟﻨﺎ ﺑﺄﻥ ﻧﻄﺎﻟﺐ ﻟﻜﻦ ﺍﻟﻴﻬﻮﺩ ﻣﻊ
ﻣﺮﺷﺢ ﺍﻷﺣﺒﺎﺵ ﰲ ﺍﻻﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺕ ﺍﻟﻌﺎﻣﺔ۔ ﻭﻣﻦ ﺳﻼﻡ ﻫﻨﺎﻙ ﻳﻜﻮﻥ
ﺍﻟﻄﺮﺑﻠﺴﻲ،
اجلماعات ﺃﻥ ﺑﻪ
ﻋﺪﻧﺎﻥالتوتر لدي ﺍﳌﺴﻤﻮﺡ
ﺗﺼﺮﳛﺎﺕزيد من ﻣﻦ " ﻗﻮﻟﻪ
بعض ﰲأسلوبا وهنجا ي ﺍﻟﺘﺼﺮﳛﺎﺕ
ﻭﻫﺬﺍ عنﻭﺍﺿﺢ ﻫﺬﻩ
خيتلف۔ بعضها
إن منو احلركات اإلسالمية اليتﻓﻠﺴﻄﲔ
ﺍﻻﺗﻔﺎﻗﻴﺔ۔ ﻟﻨﺎﺇﻥﻛﺄﻣﺔ
ﻫﺬﺍ ﻧﻄﺎﻟﺐ ﺑﺄﻥﻟﻜﻦﺗﻠﻚ
ﺍﻟﻴﻬﻮﺩﲢﻔﻆ
ﺃﺅﻳﺪﻣﻊﺑﺪﻭﻥ
ﻭﺃﻧﺎ بل
ﺳﻼﻡ ﺍﻟﻌﺮﺑﻴﺔﻫﻨﺎﻙ
الشيعي سين ﺍﻻﺗﻔﺎﻗﻴﺔ ال
ﻳﻜﻮﻥ التنافس آسياﰲ الغﰲربيةﻇﻞ
ﺍﳌﺴﻤﻮﺡعلىﺑﻪ ﺃﻥ ﻗﻮﻟﻪ"يفﺎﻣﻦ
ﻧﻄﺎﻟﺐ
األحباش ﺣﻘﻮﻗﺎ ﻋﺮﺑﻴﺔ
تأثري حركة
ﺍﻟﺘﺼﺮﳛﺎﺕ تخاصم فيما بينهم۔ وال يقتصر
ﻫﺬﻩ
ﺍﻟﺼﻬﻴﻮﻧﻴﺔ ﺍﻻﻋﺘﺪﺍﻝ ﲡﺎﻩ مجعيةﰲاملشاريع اخلريية
ﺍﻷﺣﺒﺎﺵﺑﺪﰲﻭﻥﻣﻈﻬﺮ كة األحباش أو ﻟﻠﻌﺮﺏأفكار حر البالد ۔ إن تفشي شمل إثارة املشكالت يف هذه
ﺍﻻﺗﻔﺎﻗﻴﺔ۔ ﺇﻥ ﻫﺬﺍ ﲢﻔﻆ ﺗﻠﻚ ﻇﻬﻮﺭﻭﺃﻧﺎ ﺃﺅﻳﺪﺗﺴﺒﺐ ﺍﻟﻌﺮﺑﻴﺔ
ﻟﺴﻮﺭﻳﺎﺍﻻﺗﻔﺎﻗﻴﺔ
ﻭﺧﺎﺻﺔﰲ ﻇﻞ ﺍﳌﺆﻳﺪ ﻧﻄﺎﻟﺐ ﺎ ﰲ ﺍﳌﻮﻗﻒﺣﻘﻮﻗﺎ
ﻋﺮﺑﻴﺔ
ة اليت تبدو معاداهتا للوهابية من املمكن اعتبارها بأهنا تزيد من قوة مذهب أهل السنة واجلماعة ،ولكن
ﻳﺆﺩﻱ ﻓﻜﺜﲑﺍ ﻣﺎ
ﺍﻟﺼﻬﻴﻮﻧﻴﺔ ﻣﻈﻬﺮﺣﺰﺏ ﺍﷲ۔
ﺍﻻﻋﺘﺪﺍﻝ ﲡﺎﻩ ﺍﻟﺘﻮﺟﻪﰲﻭﻫﻲ ﺍﳌﻌﺮﻭﻓﺔ ﻭﺷﻴﻌﻴﺔ
ﺍﻷﺣﺒﺎﺵ ﺍﻹﺳﻼﻣﻴﺔ ﺍﳊﺮﻛﺔ ﻭﻳﺘﻨﺎﰱ ﻣﻊ ﻣﻨﻬﺞ ﺍﻟﻴﻬﻮﺩﻳﺔ
ﻇﻬﻮﺭ احلركة
ﰲ إن هذه ﺗﺴﺒﺐالقول ﻟﺴﻮﺭﻳﺎ
يذهبون إىل ﻭﺧﺎﺻﺔ
العلماء ﻟﻠﻌﺮﺏ لكون
ﺍﳌﺆﻳﺪاحلرية نظرا ﺍﳌﻮﻗﻒ
االرتباك و ل يف نفس الوقت أن حيدث ذلك
۔ ﺍﷲ ﻭﺣﺰﺏ ﺍﻷﺣﺒﺎﺵ ﺑﲔ ﺍﻟﺘﺼﺎﺩﻡ
ﺍﻟﻴﻬﻮﺩﻳﺔ ﻭﻳﺘﻨﺎﰱ ﻣﻊ ﻣﻨﻬﺞ ﺍﳊﺮﻛﺔ ﺍﻹﺳﻼﻣﻴﺔ ﺍﳌﻌﺮﻭﻓﺔ ﻭﺷﻴﻌﻴﺔ ﺍﻟﺘﻮﺟﻪ ﻭﻫﻲ ﺣﺰﺏ ﺍﷲ۔ ﻓﻜﺜﲑﺍ ﻣﺎ ﻳﺆﺩﻱ ﺇﱃ ﺍﻻﺧﺘﻼﻑ ﻫﺬﺍ
جدل وهلا قابلية واستعداد إلثارة الفتنة .فهذه الورقة إذن حماولة للتنقيب عن خلفية نشأهتا ومبادرهتا
ﻭﺣﺰﺏبناءﺍﷲ۔
عالقة أخوية ﺍﻷﺣﺒﺎﺵيف سياق ﺍﻟﺘﺼﺎﺩﻡ ﺑﲔ
البالد ،وخاصة ﺇﱃ يف هذه
ﺍﻻﺧﺘﻼﻑوأثرها
ﻫﺬﺍحبث تطورها
ألحباش مع تسليط الضوء على
ﻭﺍﳉﻤﺎﻋﺔ ﺇﻻ ﺃﻥ ﻓﻘﻬﻬﻢ ﻣﺜﲑ ﺟﺪﺍ ﻭﻋﻠﻰ ﺍﻟﺮﻏﻢ ﻣﻦ ﺍﺩﻋﺎﺀ ﺍﻷﺣﺒﺎﺵ ﺑﺎﻧﺘﻤﺎﺋﻬﻢ ﺇﱃ ﺃﻫﻞ ﺍﻟﺴﻨﺔ ا وآسيا الغربية .
ﺟﺪﺍ۔
ﻭﺍﳉﻬﻤﻴﺔ ﺫﻫﺐﺇﻻﺇﻟﻴﻪﺃﻥ ﺍﳌﻌﺘﺰﻟﺔ ﺑﺎﻻﺳﺘﻴﻼﺀ ﻛﻤﺎ السنة واجلماعة
ﻭﻣﻨﺤﺮﻑ۔ ت المفتاحية :حركة ،تكفري ،أهل
ﻓﻘﻬﻬﻢ ﻣﺜﲑ ﻭﺍﳉﻤﺎﻋﺔ ﺍﺳﺘﻮﺍﺀﺇﱃﺍﷲ ﺃﻫﻞ ﺍﻟﺴﻨﺔ ﺗﺄﻭﻳﻠﻬﻢ
ﺑﺎﻧﺘﻤﺎﺋﻬﻢ ﺍﺩﻋﺎﺀﺫﻟﻚ
ﺍﻷﺣﺒﺎﺵ ﺍﻟﺮﻏﻢﻭﻣﻦﻣﻦﺃﻣﺜﻠﺔ ﻟﻠﺠﺪﻝ ﻭﻋﻠﻰ
ﺍﳌﺴﻤﻰ
ﻛﺘﺎﻢﻭﺍﳉﻬﻤﻴﺔ۔
ﻭﺍﺿﺢ ﺇﻟﻴﻪﰲﺍﳌﻌﺘﺰﻟﺔ
ﻛﻤﺎ ﺫﻫﺐ ﻋﻨﺪﺍﷲ۔ ﻭﻫﺬﺍ
ﺑﺎﻻﺳﺘﻴﻼﺀﺍﻟﺮﺃﻱ ﻭﻟﻴﺲ ﻣﻦ
ﺍﺳﺘﻮﺍﺀ ﺍﷲ ﺃﻣﺜﻠﺔﻣﻦﺫﻟﻚﺟﱪﻳﻞ
ﺗﺄﻭﻳﻠﻬﻢ ﺍﻟﻘﺮﺁﻥﻭﻣﻦ ﻛﻼﻡ ﻟﻠﺠﺪﻝﻳﺮﻭﻥ ﺃﻥ
ﻭﻣﻨﺤﺮﻑ۔ ﻛﻤﺎ
ABSTRAK
ﺣﱴ ﻳﺒﻄﻞ ﺃﺑﺪﺍ
ﺍﳌﺴﻤﻰ ﻭﺍﺿﺢﻛﺎﻣﻞﰲ ﻻﻛﺘﺎﻢﺇﳝﺎﻥ ﺍﳌﺮﺀ
ﻭﻫﺬﺍﺇﻥﺍﻟﺮﺃﻱﻭﺍﳉﻬﻤﻴﺔ"
ﻋﻨﺪﺍﷲ۔
Islam
ﺍﳌﺮﺟﺌﺔ ﺍﻟﻘﻮﻝ ﻣﺜﻞ
sebuahﻣﻦ
adalah ﻭﻟﻴﺲ yangﺇﱃﺟﱪﻳﻞ
agama ﻭﺫﻫﺒﻮﺍﻣﻦ
ﺍﻟﻘﺮﺁﻥﺍﻟﺴﻨﻴﺔ "
ﺍﻟﻌﻘﻴﺪﺓ ﻛﻼﻡ
dikembangkan
ﺇﻇﻬﺎﺭ
ﻳﺮﻭﻥolehﺃﻥ " dinamik, efektif dan aktﻛﻤﺎ
gerakan
ﻇﺎﻫﺮ
ﺃﺑﺪﺍ ﺣﱴ ﻛﺎﻓﺮ۔
ﻳﺒﻄﻞﻭﻫﺬﺍ ﺃﺭﺍﺩ ﻛﻔﺮ
ﻛﺎﻣﻞ ﻻ ﺇﳝﺎﻥﺍﷲﺍﳌﺮﺀ
ﺍﳉﱪﻳﺔﺇﻥﺑﺄﻥ ﺍﳌﺮﺟﺌﺔﺍﻋﺘﻘﺎﺩ
ﻭﺍﳉﻬﻤﻴﺔ" menyebabkanﻣﺜﻞ
gerakan telah
ﻳﻌﺘﻘﺪﻭﻥ "berlakuﺇﱃﻛﻤﺎ
ﺍﻟﻘﻮﻝ ﻣﺜﻞ ﺍﻹﺳﻼﻡ ﻷﺭﻛﺎﻥ"
perbezaanﻭﺫﻫﺒﻮﺍ ﺗﺎﺭﻛﺎ
ﺍﻟﻌﻘﻴﺪﺓ ﺍﻟﺴﻨﻴﺔ ﻭﻟﻮﻛﺎﻥ
ada dalam bentuk fardiyyah mahu pun jemaah. Walau bagaimana pun,kebangkitan p
" Islam semasa. Kebanﺇﻇﻬﺎﺭ
dalam memahami
dan perkembangan gerakan Islam yang mempunyai pola pendekatan berbeza di anta
ﻭﻫﺬﺍﺍﻋﻠﻢ ﺃﻥ
ﻇﺎﻫﺮ ﻛﻔﺮﻩ.
ﻋﻠﻰﻛﺎﻓﺮ۔
ﻭﺍﻟﻜﺎﻓﺮﻛﻔﺮ
ﺇﳝﺎﻧﻪﺍﷲ ﺃﺭﺍﺩ
ﻋﻠﻰ ﺑﺄﻥ
ﺍﳉﱪﻳﺔ ﺍﳌﺆﻣﻦ
sama ﻣﻌﲔ
ﺍﻋﺘﻘﺎﺩ
lain ﻣﺜﻞﻳﻌﺘﻘﺪﻭﻥﻫﻮ
sekali ﻛﻤﺎ ﺍﻟﺴﻠﻴﻢ۔ ﻭﻓﻴﻪ
menambahkanﺇﻥgusﺍﷲ
ﻳﻘﻮﻝ
ﺍﻹﺳﻼﻡ " ﻷﺭﻛﺎﻥ
lagi ﺍﻟﻨﻬﺞ
ﻛﺘﺎﻢﺗﺎﺭﻛﺎ
ketegangan ﻭﻟﻮﻛﺎﻥ ke peringkat permﰲ
sehingga
sesama sendiri. Kebangkitan gerakan al-Ahbash di Asia Barat bukan sahaja member
ﻓﺈﻥ ﻛﻔﺮﻩ.ﺍﳌﻌﲎ،
ﺍﻋﻠﻢ ﺃﻥ ﻳﻔﻬﻤﻪ ﻣﻦ ﻋﻠﻰﻋﻠﻰﻗﺎﺋﻠﻪﺇﳝﺎﻧﻪﲝﺴﺐ ﻣﺎ
ﻭﺍﻟﻜﺎﻓﺮ ﻋﻠﻰ ﻣﻌﲔﳛﻜﻢ
ﺍﳌﺆﻣﻦ
kepada Sunniﺍﷲﺍﷲﻫﻮﻳﻌﻴﻨﻪ "
persaingan ﺩﻳﻨﻪ
ﻋﻠﻰ ﺇﻥ
ﻳﻘﻮﻝﻭﺍﺣﺪ
ﻛﻞ diﻭﻓﻴﻪ
- Wahabi ﺍﻟﻌﻮﺍﻡ" :
ﺍﻟﺴﻠﻴﻢ۔
sana ﺑﻌﺾ
jugaﺍﻟﻨﻬﺞ
tetapi ﻗﻮﻝ
telahﻛﺘﺎﻢ
mula mencetuskan masﰲ
negara ini. Penularan pemikiran dan pendekatan al-Ahbash atau Jam’iyyah al-Masy
ﺍﳌﻌﲎ،ﻳﻜﻮﻥ
ﻓﺈﻥ ﻷﻧﻪﻣﻦﺣﻴﻨﺌﺬ ﻛﻔﺮﻩ ﻣﺎﻛﻔﺮ،
ﻳﻔﻬﻤﻪ ﻋﻠﻰﲝﺴﺐ ﻳﻌﻴﻨﻪﻗﺎﺋﻠﻪ
ﻋﻠﻰ ﺑﺄﻥ
ﻭﻟﻠﻜﺎﻓﺮﳛﻜﻢ
Khairiyyahﻳﻌﻴﻨﻪ " ﺍﻹﳝﺎﻥ
ﻋﻠﻰﺩﻳﻨﻪ ﺍﷲ
al-Islamiyyah ﻋﻠﻰﻭﺍﺣﺪﺍﷲ
yang ﻛﻞﻳﻌﻴﻨﻪ
dilihat ﺃﻥ ﻟﻠﻤﺆﻣﻦ:
sebagaiﺍﻟﻌﻮﺍﻡ" ﺍﻟﺪﻋﺎﺀ
ﻗﻮﻝ ﺑﻌﺾ
anti-Wahabi ﺃﺭﺍﺩ
ini dari satu sudut mungki
dianggap sebagai suatu daya yang dapat meneguhkan aliran Ahli Sunnah wa al-J
ﺍﻟﻜﺎﻓﺮ ﺍﻟﺬﻱ ﺃﻋﺎﻥ
ﺣﻴﻨﺌﺬ ﻳﻜﻮﻥ ﺇﳝﺎﻧﻪ ﻭﻫﻮ
ﻛﻔﺮ ،ﻷﻧﻪ ﻋﻠﻰﻛﻔﺮﻩﺍﳌﺆﻣﻦﻋﻠﻰ
ﺃﻋﺎﻥ ﻳﻌﻴﻨﻪ ﺍﻹﳝﺎﻥﻫﻮ ﺍﻟﺬﻱ
ﻭﻟﻠﻜﺎﻓﺮ ﺑﺄﻥ ﺍﻹﺧﺒﺎﺭﻋﻠﻰﺑﺄﻥ ﺍﷲ
ﻳﻌﻴﻨﻪ ﺍﷲﻟﻠﻤﺆﻣﻦ ﺇﻥﺃﻥ ﺃﺭﺍﺩ
ﺑﺎﻟﻜﻔﺮ؛ ﻭﺃﻣﺎ
ﺭﺿﻲﺍﻟﺪﻋﺎﺀ ﺃﺭﺍﺩ
Corresponding author: Badlihisham Mohd. Nasir,Faculty of Islamic Civilization, Universiti T
ﻣﻦ ﻭﺍﺣﺪ
ﺍﻟﻜﺎﻓﺮ ﺍﻟﺬﻱﻏﲑﺃﻋﺎﻥ
ﺻﺮﺡ ﺑﻪ ﻋﻠﻰ ﻛﻔﺮﻩ
ﺇﳝﺎﻧﻪ ﻭﻫﻮ ﺍﳌﺆﻣﻦ ﻋﻠﻰ
ﻭﺍﻟﻜﺎﻓﺮ ﺍﻟﺬﻱﺇﳝﺎﻧﻪ
ﺃﻋﺎﻥ
Malaysia, ﺍﳌﺆﻣﻦﻫﻮﻋﻠﻰ
E-mail:
ﺑﺄﻥ ﺍﷲﺍﻹﺧﺒﺎﺭﺑﺈﻋﺎﻧﺔ
ﺃﺭﺍﺩﺍﻟﺘﻌﺒﲑ
badlihisham@utm.my ﻳﻜﻔﺮ،ﺇﻥﻷﻥ
ﻓﻼ ﻭﺃﻣﺎ ﺭﺿﻲﻛﻔﺮﻩ
ﺑﺎﻟﻜﻔﺮ؛ ﻋﻠﻰ
ﺍﻟﺘﻌﺒﲑ ﺑﺈﻋﺎﻧﺔ ﺍﳌﺆﻣﻦ ﻋﻠﻰ ﺇﳝﺎﻧﻪ ﻭﺍﻟﻜﺎﻓﺮ ﻋﻠﻰ ﻛﻔﺮﻩ ﺻﺮﺡ ﺑﻪ ﻏﲑ ﻭﺍﺣﺪ ﻣﻦ (٢٠٠٨ al Harari
ﻳﻜﻔﺮ ،ﻷﻥ ﺍﻟﻌﻠﻤﺎﺀ) .
ﻛﻔﺮﻩ ﻓﻼ ﻋﻠﻰ
)(٢٠٠٨ al Harari ﺍﻟﻌﻠﻤﺎﺀ.
ﻛﻤﺎ ﺃﻥ ﺍﳊﺮﻛﺔ ﺗﺮﻏﺐ ﺃﺗﺒﺎﻋﻬﺎ ﰲ ﺯﻳﺎﺭﺓ ﺍﻟﻘﺒﻮﺭ ﻭﺍﻻﺳﺘﻐﺎﺛﺔ ﺑﺄﻫﻠﻬﺎ۔ ﻭﻫﺬﺍ ﻇﺎﻫﺮ ﰲ ﻛﺘﺒﻬﻢ
ﺍﻟﺒﻴﺎﻥ۔ﰲ ﺯﻳﺎﺭﺓ ﺍﻟﻘﺒﻮﺭ ﻭﺍﻻﺳﺘﻐﺎﺛﺔ ﺑﺄﻫﻠﻬﺎ۔ ﻭﻫﺬﺍ ﻇﺎﻫﺮ ﰲ ﻛﺘﺒﻬﻢ
ﻭﺻﺮﻳﺢﺃﺗﺒﺎﻋﻬﺎ
ﺍﻟﻄﺎﻟﺐﺗﺮﻏﺐ
ﻭﺑﻐﻴﺔﺍﳊﺮﻛﺔ ﺍﻟﺪﻟﻴﻞ ﺍﻟﻘﻮﱘ
ﻛﻤﺎ ﺃﻥ
ﺍﻟﺪﻟﻴﻞ ﺍﻟﻘﻮﱘ ﻭﺑﻐﻴﺔ ﺍﻟﻄﺎﻟﺐ ﻭﺻﺮﻳﺢ ﺍﻟﺒﻴﺎﻥ۔
127
ﻭﺃﺭﺍﺅﻫﻢ ﺍﻟﻔﻘﻬﻴﺔ ﺍﳌﺜﲑﺓ ﻟﻠﺠﺪﻝ ﺛﺎﺭﺕ ﻋﻨﺪﻣﺎ ﺃﺟﺎﺯﻭﺍ ﺳﺮﻗﺔ ﺃﻣﻮﺍﻝ ﺍﻟﻨﺼﺎﺭﻯ ﻭﺃﺑﺎﺣﻮﺍ ﺍﻟﻘﻤﺎﺭ
ﻭﺃﻛﻞ ﺍﻟﺮﺑﺎ ﻭﻛﺬﻟﻚ ﺭﺃﻭﺍ ﺻﺤﺔ ﺻﻼﺓ ﻣﻦ ﻳﻠﺒﺲ ﺍﻟﺴﺮﻭﺍﻝ ﺍﻟﺪﺍﺧﻠﻲ ﻷﻥ ﺍﻟﻌﻮﺭﺍﺕ ﻋﻨﺪﻫﻢ ﻳﻜﻔﻲ ﻓﻴﻬﺎ
ﺳﺘﺮ ﺍﻟﻘﺒﻞ ﻭﺍﻟﺪﺑﺮ ﻓﻘﻂ۔ ﻛﻤﺎ ﻻ ﲡﺐ ﻋﻨﺪﻫﻢ ﺯﻛﺎﺓ ﺍﳌﺎﻝ ﲝﺠﺔ ﻓﺮﺍﻍ ﺍﻟﻨﻘﻮﺩ ﺍﻟﻮﺭﻗﻴﺔ ﺍﻵﻥ ﻣﻦ ﻗﻴﻤﺔ
ﺍﻟﺬﻫﺐ ﻭﺍﻟﻔﻀﺔ۔ ﻭﺃﻳﻀﺎ ﰎ ﺍﺎﻣﻬﻢ ﺑﺎﻟﻠﺠﻮﺀ ﺇﱃ ﺫﺭﺍﺋﻊ ﺷﺮﻋﻴﺔ ﻣﺜﻞ ﺍﺳﺘﺪﻻﳍﻢ ﲝﺪﻳﺚ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ﺻﻠﻰ
ﺍﷲ ﻋﻠﻴﻪ ﻭﺳﻠﻢ ﺍﻟﺬﻱ ﺃﻣﺮ ﻓﻴﻪ ﺑﺎﻻﺑﺘﻌﺎﺩ ﻋﻦ ﺍﳌﺴﺠﺪ ﰲ ﺣﺎﻟﺔ ﺃﻛﻞ ﺍﻟﺜﻮﻡ۔ ﻟﺬﻟﻚ ﳚﻮﺯ ﻷﺗﺒﺎﻉ ﺍﳊﺮﻛﺔ ﺗﺮﻙ
ﺻﻼﺓ ﺍﳉﻤﻌﺔ ﺑﻄﺮﻳﻘﺔ ﺃﻛﻞ ﺃﻃﻌﻤﺔ ﳍﺎ ﺭﺍﺋﺤﺔ ﻛﺮﻳﻬﺔ ﻣﺜﻞ ﺍﻟﺜﻮﻡ ﻭﺃﻣﺜﺎﻟﻪ ﻗﺒﻞ ﺃﻥ ﳛﲔ ﻣﻮﻋﺪ ﺻﻼﺓ ﺍﳉﻤﻌﺔ
ﺑﻐﺮﺽ ﺇﺳﻘﺎﻁ ﻓﺮﺿﻴﺔ ﺻﻼﺓ ﺍﳉﻤﻌﺔ۔ ) (٢٠٠٨ al Harariﻛﻤﺎ ﺃﻢ ﳝﻴﻠﻮﻥ ﺇﱃ ﻋﺰﻝ ﺃﻋﻀﺎﺀ ﺍﳊﺮﻛﺔ
ﻋﻦ ﺍﺘﻤﻊ ﺑﺈﻗﺎﻣﺔ ﺍﳌﺴﺠﺪ ﺍﳋﺎﺹ ﻢ ﰲ ﻟﺒﻨﺎﻥ۔ ﻭﺇﺫﺍ ﻛﺎﻧﻮﺍ ﻣﻀﻄﺮﻳﻦ ﻟﻠﺼﻼﺓ ﰲ ﺍﳌﺴﺠﺪ ﺍﻟﻌﺎﻡ ﻓﺈﻢ
ﺳﻴﻨﻔﺮﺩﻭﻥ ﺑﺎﻟﺼﻼﺓ ﻓﻴﻪ ﻏﲑ ﻋﺎﺑﺌﲔ ﺑﺎﳌﺼﻠﲔ ﺍﻵﺧﺮﻳﻦ.
ﻭﺭﻏﻢ ﺗﺄﺳﺴﻬﺎ ﻋﻠﻰ ﻳﺪ ﺯﻋﻤﺎﺀ ﻣﻦ ﺧﺎﺭﺝ ﻟﺒﻨﺎﻥ ﻓﺈﻥ ﻧﻔﻮﺫﻫﺎ ﺑﺪﺃ ﻳﻨﺘﺸﺮ ﺍﻧﺘﺸﺎﺭﺍ ﺳﺮﻳﻌﺎ ﻟﻮﻗﻮﻋﻬﺎ
ﰲ ﻣﻮﻗﻊ ﺇﺳﺘﺮﺍﺗﻴﺠﻲ ﻭﺳﻂ ﺍﺘﻤﻊ ﺍﻟﺴﲏ ﻭﻫﻮ ﺑﺮﺝ ﺃﰊ ﺣﻴﺪﺭ ﳑﺎ ﺃﺗﺎﺡ ﻟﻸﺣﺒﺎﺵ ﺍﺳﺘﻤﺎﻟﺔ ﺍﻟﺴﻨﺔ ﻭﺧﺎﺻﺔ
ﰲ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ ﺃﻫﻞ ﺍﻟﺴﻨﺔ ﻭﺍﳉﻤﺎﻋﺔ۔ ﻭﻧﺸﺎﻃﻬﻢ ﰲ ﺩﻋﻮﺓ ﺍﺘﻤﻊ ﻳﻘﻮﻡ ﻋﻠﻰ ﺍﳌﻄﺒﻮﻋﺎﺕ ﺍﻟﱵ ﻫﻲ ﻣﻦ
ﺗﺄﻟﻴﻒ ﺍﳌﺆﺳﺲ ﻋﺒﺪ ﺍﷲ ﺍﳍﺮﺭﻱ ﻣﺜﻞ ﻛﺘﺎﺏ ﺑﻐﻴﺔ ﺍﻟﻄﺎﻟﺐ ﻭﺍﻟﺪﻟﻴﻞ ﺍﻟﻘﻮﱘ ﻭﺍﻟﻨﻬﺞ ﺍﻟﺴﻠﻴﻢ ﻭﺍﳌﻮﻟﺪ ﺍﻟﻨﺒﻮﻱ
ﻭﻣﻨﺎﺭ ﺍﳍﺪﻯ ﻭﻓﺘﺢ ﺍﻟﺮﲪﻦ ﻭﺻﺮﻳﺢ ﺍﻟﺒﻴﺎﻥ ،ﻭﺃﺣﺪﺙ ﻣﺎ ﻛﺘﺒﻪ ﻫﻮ ﻛﺘﺎﺏ ﺇﻇﻬﺎﺭ ﺍﻟﻌﻘﻴﺪﺓ ﺍﻟﺴﻨﻴﺔ ﻭﻣﻘﺎﻻﺕ
ﺍﻟﺴﻨﻴﺔ۔
ﻭﳌﺎ ﻛﺎﻧﺖ ﻗﻀﺎﻳﺎﻫﺎ ﺍﻟﻔﻜﺮﻳﺔ ﻭﺍﳌﻨﻬﺠﻴﺔ ﻣﺜﲑﺓ ﻟﻠﺠﺪﻝ ﻭﺳﺮﻳﻌﺔ ﺍﻟﺘﻤﺪﺩ ﻭﺍﻻﻧﺘﺸﺎﺭ ﺟﻠﺒﺖ ﻓﺘﺎﻭﻯ
ﻟﻌﻠﻤﺎﺀ ﺗﻌﻠﻦ ﻋﻦ ﻣﻌﺎﺭﺿﺘﻬﺎ ﻟﻠﺤﺮﻛﺔ ،ﻣﻨﻬﺎ ﺍﺎﻡ ﺍﻟﺸﻴﺦ ﲪﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪﺍﷲ ﺍﻟﻌﻠﻲ ﳍﻢ ﻭﺍﻟﻘﺎﺋﻞ ﺇﻥ ﺍﻷﺣﺒﺎﺵ
ﻓﺮﻗﺔ ﺿﺎﻟﺔ ﺗﺴﺘﻐﻞ ﺍﳉﻬﻞ ﻭﺍﻟﻔﻘﺮ ﺍﻟﺪﺍﺋﺮﻳﻦ ﰲ ﻟﺒﻨﺎﻥ ﺟﺮﺍﺀ ﺍﳊﺮﺏ۔ ﻭﻳﻘﻮﻣﻮﻥ ﺑﻨﺸﺮ ﺍﻟﺘﺼﻮﻑ ﺍﻟﺒﺎﻃﲏ ﺪﻑ
ﺇﺑﻄﺎﻝ ﺍﻟﻌﻘﻴﺪﺓ ﺍﻟﺴﻠﻴﻤﺔ ﻭﺗﺸﺘﻴﺖ ﴰﻞ ﺍﳌﺴﻠﻤﲔ۔ ﻟﻘﺪ ﺣﺬﺭ ﻧﻘﺎﺩ ﳊﺮﻛﺔ ﺍﻷﺣﺒﺎﺵ ﻣﺜﻞ ﻋﺒﺪﺍﻟﻌﺰﻳﺰ ﺑﻦ ﺑﺎﺯ
ﲨﻴﻊ ﺍﳌﺴﻠﻤﲔ ﻣﻦ ﺧﻄﻮﺭﺓ ﻫﺬﻩ ﺍﳊﺮﻛﺔ ،ﻭﺩﻋﺎﻫﻢ ﺇﱃ ﻣﻘﺎﻃﻌﺔ ﻭﺇﻧﻜﺎﺭ ﻓﻜﺮ ﻫﺬﻩ ﺍﳊﺮﻛﺔ ﻭﺍﻻﺑﺘﻌﺎﺩ ﻋﻦ
ﺃﺗﺒﺎﻋﻬﺎ۔ ﻛﻤﺎ ﻧﺼﺢ ﺻﺎﺣﺐ ﺍﻟﻔﻀﻴﻠﺔ ﺍﻟﺪﻛﺘﻮﺭ ﻭﻫﺒﺔ ﺍﻟﺰﺣﻴﻠﻲ ﺍﳌﺴﻠﻤﲔ ﺑﻌﺪﻡ ﻣﺼﺎﻫﺮﻢ ﻷﺟﻞ ﲡﻨﺐ
ﺍﻟﻔﺘﻨﺔ۔ ﻭﻣﻮﻗﻒ ﺍﻷﺣﺒﺎﺵ ﺍﳌﻴﺎﻝ ﺇﱃ ﺗﻜﻔﲑ ﺍﳌﺴﻠﻤﲔ ﺍﳌﺨﺎﻟﻔﲔ ﻵﺭﺍﺋﻬﻢ ﺑﻴﻨﻬﻢ ﻋﻠﻤﺎﺀ ﻣﻦ ﻣﺼﺮ ﻣﺜﻞ ﺍﻟﺸﻴﺦ
ﻣﺘﻮﱄ ﺍﻟﺸﻌﺮﺍﻭﻱ ﻭﺍﻟﺪﻛﺘﻮﺭ ﻳﻮﺳﻒ ﺍﻟﻔﺮﺿﺎﻭﻱ ﺃﻣﺮ ﻻ ﻳﺮﺗﺎﺡ ﺇﻟﻴﻪ ﺳﻌﻴﺪ ﺭﻣﻀﺎﻥ ﺍﻟﺒﻮﻃﻲ۔ ﻭﻗﺪ ﺭﺩ
ﻓﻀﻴﻠﺘﻪ ﻋﻠﻰ ﺳﺆﺍﻝ ﺳﺎﺋﻞ :ﺍﻟﺬﻳﻦ ﳍﻢ ﺇﻣﺎﻡ ﰲ ﺑﲑﻭﺕ ﻋﺒﺪﺍﷲ ﺍﳍﺮﺭﻱ ،ﻳﻘﻮﻟﻮﻥ ﰲ ﻣﺴﺠﺪﻫﻢ ﺇﻥ ﺍﻟﺼﻼﺓ
ﻭﺭﺍﺀ ﺍﻟﻮﻫﺎﰊ ﺣﺮﺍﻡ ﻭﺃﻥ ﺍﻹﻣﺎﻡ ﺍﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﺔ ﻛﺎﻓﺮ .ﻓﻜﺎﻥ ﺟﻮﺍﺑﻪ :ﺍﻻﻗﺘﺪﺍﺀ ﺑﺎﻟﻮﻫﺎﰊ ﻟﻴﺲ ﳏﺮﻣﺎ ﻭﺻﻼﺓ
ﺍﳌﻘﺘﺪﻱ ﺻﺤﻴﺤﺔ ،ﻭﻻ ﳚﻮﺯ ﺗﻜﻔﲑ ﻣﺴﻠﻢ ﻻ ﻧﻌﻠﻢ ﻳﻘﻴﻨﺎ ﺃﻧﻪ ﻋﻨﺪﻣﺎ ﻣﺎﺕ ،ﻣﺎﺕ ﻋﻠﻰ ﺍﻟﻜﻔﺮ ،ﻭﻟﻴﺲ ﰲ
128
ﺍﻹﻣﺎﻡ ﺍﻟﺸﺎﻓﻌﻲ ﰲ ﺍﻟﻔﻘﻪ ﻭﺍﻧﺘﺴﺎﻢ ﺇﱃ ﺍﻟﻄﺮﻳﻘﺔ ﺍﻟﺮﻓﺎﻋﻴﺔ ﰲ ﺍﻷﺧﻼﻕ۔ ﻟﻜﻦ ﺍﻟﻮﺍﻗﻊ ﺃﻢ ﺑﻌﻴﺪﻭﻥ ﻋﻦ ﻣﻨﻬﺞ
ﻫﺌﻮﻻﺀ ﺍﻷﺋﻤﺔ ﺳﻮﺍﺀ ﰲ ﺍﻟﻔﻜﺮ ﺃﻭ ﺍﻷﺧﻼﻕ۔ ﻟﻘﺪ ﲰﻴﺖ ﻫﺬﻩ ﺍﻟﻔﺮﻗﺔ ﺍﻟﱵ ﺍﺑﺘﺪﺃ ﻇﻬﻮﺭﻫﺎ ﰲ ﻟﺒﻨﺎﻥ ﺑﺎﻷﺣﺒﺎﺵ
ﻷﻥ ﺻﺎﺣﺒﻬﺎ ﻭﺣﺎﻣﻞ ﻟﻮﺍﺋﻬﺎ ﺭﺟﻞ ﻣﻦ ﺍﳊﺒﺸﺔ ﻫﺮﺭﻱ ﺍﳌﻨﺸﺄ۔ ﻟﻘﺪ ﺍﺩﻋﻰ ﺍﻟﺪﻛﺘﻮﺭ ﺍﻟﻔﺮﺿﺎﻭﻱ ﺃﻥ ﺩﻋﻮﺗﻪ
ﺃﻣﺮ ﺟﺪﻳﺪ ﺍﳍﺪﻑ ﻣﻨﻪ ﺗﻔﺮﻳﻖ ﻛﻠﻤﺔ ﺍﳌﺴﻠﻤﲔ ﻭﺯﻋﺰﻋﺔ ﺃﺭﻛﺎﻢ ﻭﺇﻳﻘﺎﺩ ﻧﺎﺭ ﺍﻟﻔﺘﻨﺔ ﺑﲔ ﺻﻔﻮﻑ ﺍﳌﺴﻠﻤﲔ
ﻭﻣﻨﻊ ﺃﻱ ﺟﻬﺪ ﻳﺴﺎﻋﺪ ﻋﻠﻰ ﻧﺸﺮ ﻫﺬﺍ ﺍﻟﺪﻳﻦ(١٩٤٨ alQaradawi) .
ﻭﻣﻊ ﺫﻟﻚ ،ﻻﳝﻨﻊ ﻫﺬﺍ ﺍﳉﺪﻝ ﻭﺍﻻﻧﺘﻘﺎﺩ ﻭﺍﳍﺠﻮﻡ ﺗﻄﻮﺭ ﺍﳊﺮﻛﺔ ﻭﳕﻮﻫﺎ ﺑﻞ ﳛﺎﻭﻟﻮﻥ ﻧﺸﺮ ﻧﻔﻮﺫﻫﺎ
ﺑﺎﻟﻘﻴﺎﻡ ﺑﺄﻧﺸﻄﺔ ﺍﻟﺪﻋﻮﺓ ﰲ ﻟﺒﻨﺎﻥ ﻭﰲ ﲨﻴﻊ ﺃﳓﺎﺀ ﺍﻟﻌﺎﱂ۔ ﻭﻣﺒﺎﺩﺭﺓ ﻫﺬﻩ ﺍﳊﺮﻛﺔ ﺍﻟﱵ ﺗﺘﺨﺬ ﻣﻦ ﺑﺮﺝ ﺃﰊ
ﺣﻴﺪﺭ ﻣﺮﻛﺰﺍ ﳍﺎ ﻳﺘﻢ ﲢﺮﻳﻜﻬﺎ ﻻﺳﺘﻠﻔﺎﺕ ﺍﻧﺘﺒﺎﻩ ﲨﻴﻊ ﺍﻷﻃﺮﺍﻑ ﻭﺧﺎﺻﺔ ﺍﻟﺴﻨﺔ ﻷﺟﻞ ﺍﻻﺭﺗﻘﺎﺀ ﲜﻬﺎﺩ ﺃﻫﻞ
ﺍﻟﺴﻨﺔ ﻭﺍﳉﻤﺎﻋﺔ۔
ﻭﲤﺸﻴﺎ ﻣﻊ ﺍﻟﺘﻄﻮﺭﺍﺕ ﺍﻟﺘﻜﻨﻮﻟﻮﺟﻴﺔ ﺗﻠﺠﺄ ﺣﺮﻛﺔ ﺍﻷﺣﺒﺎﺵ ﺇﱃ ﻭﺳﺎﺋﻞ ﺍﻹﻋﻼﻡ ﺍﳊﺪﻳﺜﺔ ﺍﳌﺘﻤﺜﻠﺔ ﰲ
ﺍﻷﺟﻬﺰﺓ ﺍﻟﺒﺼﺮﻳﺔ ﻭﺍﻟﺴﻤﻌﻴﺔ ﻭﺍﻟﺼﻮﺗﻴﺔ ﻛﻮﺳﻴﻄﺔ ﻟﻨﺸﺮ ﺗﻌﺎﻟﻴﻤﻬﺎ ﻭﻓﺘﺎﻭﺍﻫﺎ ﺍﳌﻌﺎﺻﺮﺓ۔ ﻛﻤﺎ ﺃﻥ ﳍﺎ ﳏﻄﺘﻬﺎ
ﺍﻹﺫﺍﻋﻴﺔ ﺍﳋﺎﺻﺔ ﺎ ﺍﻟﱵ ﻳﺴﺘﻤﺮ ﺍﻹﺭﺳﺎﻝ ﻓﻴﻬﺎ ٢٤ﺳﺎﻋﺔ ﻭﺍﻟﱵ ﳝﻜﻦ ﺍﻟﺘﺼﻔﺢ ﳍﺎ ﻋﱪ ﻣﻮﻗﻊ ﺷﺒﻜﺔ
www.2mfm.orgﻛﻤﺎ ﻳﻘﻮﻣﻮﻥ ﺑﻨﺸﺮ ﺗﻌﺎﻟﻴﻤﻬﻢ ﻋﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﺍﳌﻮﺳﻴﻘﻰ ﻭﺫﻟﻚ ﺑﺈﻧﺸﺎﺀ ﻓﺮﻗﺔ ﺍﻷﻧﺎﺷﻴﺪ ﺍﻟﱵ
ﺗﺸﺘﺮﻙ ﰲ ﳐﺘﻠﻒ ﺍﳌﻨﺎﺳﺒﺎﺕ ﻭﺍﳊﻔﻼﺕ ﻏﲑ ﺍﻟﺮﲰﻴﺔ۔ ﻭﻟﻜﻮﺎ ﻣﻨﻈﻤﺔ ﺘﻢ ﺑﺎﻷﻋﻤﺎﻝ ﺍﳋﲑﻳﺔ ﺍﻻﺟﺘﻤﺎﻋﻴﺔ
ﻭﺍﻷﻧﺸﻄﺔ ﺍﻟﺘﺮﺑﻮﻳﺔ ﺗﻘﻮﻡ ﺣﺮﻛﺔ ﺍﻷﺣﺒﺎﺵ ﺑﺘﺄﺳﻴﺲ ﻣﺆﺳﺴﺎﺕ ﻟﻠﺪﺭﺍﺳﺎﺕ ﺍﻹﺳﻼﻣﻴﺔ ﻋﻠﻰ ﺍﳌﺴﺘﻮﻳﲔ
ﺍﻻﺑﺘﺪﺍﺋﻲ ﻭﺍﻟﻌﺎﱄ ﻣﺜﻞ ﺭﻭﺿﺔ ﺍﻷﻃﻔﺎﻝ ﻭﺍﳌﺪﺭﺳﺔ ﻟﻠﻤﺮﺣﻠﺘﲔ ﺍﻻﺑﺘﺪﺍﺋﻴﺔ ﻭﺍﻟﺜﺎﻧﻮﻳﺔ ﻭﺍﻟﻜﻠﻴﺔ ﻭﺍﳉﺎﻣﻌﺔ ﻓﻀﻼ
ﻋﻦ ﻋﻤﺎﺭﺓ ﺍﳌﺴﺠﺪ ﻛﻤﺮﻛﺰ ﻟﻠﺨﺪﻣﺔ ﺍﻻﺟﺘﻤﺎﻋﻴﺔ۔ ﻟﻘﺪ ﺃﻗﺎﻣﻮﺍ ﺍﳌﺮﻛﺰ ﺍﻹﺳﻼﻣﻲ ﺍﳍﺎﺩﻑ ﺇﱃ ﺇﺷﺎﻋﺔ ﺍﻟﺘﻌﻠﺒﻢ
ﺍﻟﺪﻳﲏ ﺍﻷﺳﺎﺳﻲ ﻭﺩﺭﻭﺱ ﻟﻠﺘﻠﻘﻲ۔ ﻟﻘﺪ ﺗﺴﺒﺐ ﻣﺜﻞ ﻫﺬﺍ ﺍﳌﻨﻬﺞ ﰲ ﺍﺳﺘﻠﻔﺎﺕ ﺍﻧﺘﺒﺎﻩ ﺍﻟﻌﺎﱂ ﲟﺎ ﻓﻴﻪ ﺑﻼﺩﻧﺎ
ﻣﺎﻟﻴﺰﻳﺎ.
ﻣﻦ ﺍﳌﻤﻜﻦ ﺃﻥ ﻧﻘﻮﻝ ﺇﻥ ﻫﺬﻩ ﺍﳊﺮﻛﺔ ﻧﻔﻮﺫﻫﺎ ﻻ ﻳﺰﺍﻝ ﳏﺪﻭﺩﺍ ﰲ ﻣﺎﻟﻴﺰﻳﺎ ،ﻭﺫﻟﻚ ﻟﻐﻴﺎﺏ ﻣﻦ ﻳﻘﻮﻡ
ﺑﺎﻟﺘﺮﻭﻳﺞ ﳍﺎ ﺑﻄﺮﻳﻘﺔ ﳑﻨﻬﺠﺔ .ﻭﻣﻊ ﺫﻟﻚ،ﻻ ﳚﻮﺯ ﻟﻨﺎ ﺃﻥ ﻧﺴﺘﻬﱭ ﺑﺄﻣﺮﻫﺎ ﻭﻧﺴﺘﺒﻌﺪ ﻗﺮﺏ ﳕﻮﻫﺎ ﻭﺗﻄﻮﺭﻫﺎ
ﻭﺍﻧﺘﺸﺎﺭﻫﺎ ﰲ ﻣﺎﻟﻴﺰﻳﺎ ﺑﻮﺟﻮﺩ ﺑﻌﺾ ﺍﳌﺎﻟﻴﺰﻳﲔ ﺍﻟﻮﺍﻗﻌﲔ ﲢﺖ ﺗﺄﺛﲑﻫﺎ ،ﻭﺧﺎﺻﺔ ﳑﻦ ﻛﺎﻥ ﳍﻢ ﺷﺮﻑ
ﺍﻟﺪﺭﺍﺳﺔ ﰱ ﺑﻠﺪﺍﻥ ﺗﺘﻤﺮﻛﺰ ﻓﻴﻬﺎ ﺣﺮﻛﺔ ﺍﻷﺣﺒﺎﺵ ،ﻣﺜﻞ ﺍﳌﻤﻠﻜﺔ ﺍﻷﺭﺩﻧﻴﺔ ﻭﻟﺒﻨﺎﻥ ﻭﺳﻮﺭﻳﺔ.
130
ﻭﺑﺎﻟﺮﻏﻢ ﻣﻦ ﻛﻮﻥ ﳏﺎﺭﺑﺘﻪ ﻟﻠﻮﻫﺎﺑﻴﺔ ﺃﻛﺜﺮ ﺑﺮﻭﺯﺍ ﺇﻻ ﺃﻥ ﺇﺳﻬﺎﻣﺎﺗﻪ ﻛﺎﻧﺖ ﺃﻛﱪ ﻣﻦ ﺫﻟﻚ ﺑﻜﺜﲑ .ﻟﻘﺪ ﻛﺎﻥ
ﻭﺑﺎﻟﺮﻏﻢ ﻣﻦ ﻛﻮﻥ ﳏﺎﺭﺑﺘﻪ ﻟﻠﻮﻫﺎﺑﻴﺔ ﺃﻛﺜﺮ ﺑﺮﻭﺯﺍ ﺇﻻ ﺃﻥ ﺇﺳﻬﺎﻣﺎﺗﻪ ﻛﺎﻧﺖ ﺃﻛﱪ ﻣﻦ ﺫﻟﻚ ﺑﻜﺜﲑ .ﻟﻘﺪ ﻛﺎﻥ
ﻛﺎﻥ
ﺍﻟﺒﺎﺭﺯﺓﻟﻘﺪﺍﻟﺰﻫﺪ
ﲰﺎﺗﻪﺑﻜﺜﲑ. ﻭﻣﻦﺫﻟﻚ
ﺃﻛﱪ .ﻣﻦ ﺍﻟﺴﻨﺔﻛﺎﻧﺖ
ﻭﺍﳉﻤﺎﻋﺔ ﺇﺳﻬﺎﻣﺎﺗﻪ ﺑﺮﻭﺯﺍﻦﺇﻻ ﺃﻥ
ﺟﺎﺩﺓ ﺃﻫﻞ ﻟﻠﻮﻫﺎﺑﻴﺔ ﺃﻛﺜﺮ
ﺍﳌﻨﺤﺮﻓﺔ ﻋ ﺟﺎﻫﺮ ﳏﺎﺭﺑﺘﻪ
ﲟﻘﺎﻭﻣﺔ ﺍﻟﻔﺮﻕ ﻣﻦ ﻛﻮﻥ ﻭﺑﺎﻟﺮﻏﻢ
ﻭﻓﻘﻴﻬﺎ ﻋﺎﳌﺎ
ﻋﺎﳌﺎ ﻭﻓﻘﻴﻬﺎ ﺟﺎﻫﺮ ﲟﻘﺎﻭﻣﺔ ﺍﻟﻔﺮﻕ ﺍﳌﻨﺤﺮﻓﺔ ﻋﻦ ﺟﺎﺩﺓ ﺃﻫﻞ ﺍﻟﺴﻨﺔ ﻭﺍﳉﻤﺎﻋﺔ .ﻭﻣﻦ ﲰﺎﺗﻪ ﺍﻟﺒﺎﺭﺯﺓ ﺍﻟﺰﻫﺪ
ﺍﻟﺰﻫﺪ ﺍﻟﺒﺎﺭﺯﺓ ﲰﺎﺗﻪ ﻭﻣﻦ . ﻭﺍﳉﻤﺎﻋﺔ ﺍﻟﺴﻨﺔ ﺃﻫﻞ ﺟﺎﺩﺓ ﻦ ﻋ ﺍﳌﻨﺤﺮﻓﺔ ﺍﻟﻔﺮﻕ
ﻭﺍﻟﻮﺭﻉ ﻭﺍﻟﺘﻘﻮﻯ .ﻟﻘﺪ ﲰﻲ ﻋﺒﺪﺍﷲ ﻋﻨﺪ ﻭﻻﺩﺗﻪ ﻭﻛﺎﻥ ﺍﺳﻢ ﺃﺑﻴﻪ ﳏﻤﺪ ﺑﻦ ﻳﻮﺳﻒ ﺑﻦ ﻋﺒﺪﺍﷲ ﺑﻦ ﺟﺎﻣﻊ ". ﲟﻘﺎﻭﻣﺔ ﺟﺎﻫﺮ ﻭﻓﻘﻴﻬﺎ ﻋﺎﳌﺎ
ﻭﺍﻟﻮﺭﻉ ﻭﺍﻟﺘﻘﻮﻯ .ﻟﻘﺪ ﲰﻲ ﻋﺒﺪﺍﷲ ﻋﻨﺪ ﻭﻻﺩﺗﻪ ﻭﻛﺎﻥ ﺍﺳﻢ ﺃﺑﻴﻪ ﳏﻤﺪ ﺑﻦ ﻳﻮﺳﻒ ﺑﻦ ﻋﺒﺪﺍﷲ ﺑﻦ ﺟﺎﻣﻊ ".
ﻣﺪﻳﺮﻫﺎ".
ﺑﺎﺳﻢ ﺟﺎﻣﻊ
ﻋﺒﺪﺍﷲ ﺑﻦ
ﲞﻄﺎﺏ ﺑﻦﺍﻟﺘﻌﺰﻳﺔ
ﺑﻌﺜﺖ ﻳﻮﺳﻒﺃﺑﻴﻪﺃﺎﳏﻤﺪ ﺑﻦ
ﺗﻌﺎﻃﻔﻬﺎﺍﺳﻢﻣﻌﻬﺎ
ﻭﻻﺩﺗﻪ ﻭﻛﺎﻥ
ﻋﻠﻰ ﺍﻷﻗﻞ ﻋﺒﺪﺍﷲ ﻋﻨﺪ ﳍﺬﻩ ﲰﻲ
ﺍﳉﻤﻌﻴﺔ ﺃﻭ ﺗﺄﻳﻴﺪﻫﺎ .ﻟﻘﺪ
ﻭﺍﻟﻮﺭﻉﺃﺩﻟﺔﻭﺍﻟﺘﻘﻮﻯ
ﻭﻣﻦ
ﻭﻣﻦ ﺃﺩﻟﺔ ﺗﺄﻳﻴﺪﻫﺎ ﳍﺬﻩ ﺍﳉﻤﻌﻴﺔ ﺃﻭ ﻋﻠﻰ ﺍﻷﻗﻞ ﺗﻌﺎﻃﻔﻬﺎ ﻣﻌﻬﺎ ﺃﺎ ﺑﻌﺜﺖ ﲞﻄﺎﺏ ﺍﻟﺘﻌﺰﻳﺔ ﺑﺎﺳﻢ ﻣﺪﻳﺮﻫﺎ
ﻣﺪﻳﺮﻫﺎﺎ
ﺑﺎﺳﻢ ﺑﻌﺚ
ﺍﻟﺘﻌﺰﻳﺔﻟﻠﺘﻌﺰﻳﺔ
ﲞﻄﺎﺏﺭﺳﺎﻟﺔ
ﻣﺘﺮﲨﺔ ﻣﻦﻧﺴﺨﺔﺑﻌﺜﺖ
ﻣﻌﻬﺎ ﺃﺎ ﺗﻌﺎﻃﻔﻬﺎ
ﻭﻓﻴﻤﺎ ﻳﻠﻲ ﻋﻠﻰ ﻧﺒﺄﺍﻷﻗﻞ
ﻭﻓﺎﺗﻪ. ﻋﻘﺐﺃﻭﺗﻠﻘﻴﻬﺎ
ﺍﳉﻤﻌﻴﺔﳍﺬﻩﺃﲪﺪﺍﳊﺎﺝﺗﺄﻳﻴﺪﻫﺎ
ﺍﻷﺳﺘﺎﺫﺃﺩﻟﺔﳔﺎﻋﻲ
ﻭﻣﻦ
ﺍﻷﺳﺘﺎﺫ ﳔﺎﻋﻲ ﺍﳊﺎﺝ ﺃﲪﺪ ﻋﻘﺐ ﺗﻠﻘﻴﻬﺎ ﻧﺒﺄ ﻭﻓﺎﺗﻪ .ﻭﻓﻴﻤﺎ ﻳﻠﻲ ﻧﺴﺨﺔ ﻣﺘﺮﲨﺔ ﻣﻦ ﺭﺳﺎﻟﺔ ﻟﻠﺘﻌﺰﻳﺔ ﺑﻌﺚ ﺎ
ﺍﳌﻐﻔﻮﺭ ﺎﻟﻪ
ﻟﻠﺘﻌﺰﻳﺔ ﺑﻌﺚ
ﺭﺳﺎﻟﺔﻧﺒﺄ ﻭﻓﺎﺓ
ﲟﻨﺎﺳﺒﺔﻣﻦﺗﻠﻘﻲ
ﺍﻹﺳﻼﻣﻴﺔﻣﺘﺮﲨﺔ
ﻳﻠﻲ ﻧﺴﺨﺔ ﺍﳌﺎﻟﻴﺰﻳﺔﻭﻓﻴﻤﺎ
ﻟﻠﺪﻋﻮﺓ ﺍﳌﺆﺳﺴﺔ ﻭﻓﺎﺗﻪ.
ﻋﻘﺐﻋﻦﺗﻠﻘﻴﻬﺎ ﻧﺒﺄ
ﺃﲪﺪﺪﻧﻴﺎﺑﺔ
ﺍﳊﺎﺝ ﺃﲪ
ﳔﺎﻋﻲﳔﺎﻋﻲ ﺍﻷﺳﺘﺎﺫ
ﺍﻷﺳﺘﺎﺫ ﺩﺍﺗﻮ
ﺍﻷﺳﺘﺎﺫ ﺩﺍﺗﻮ ﳔﺎﻋﻲ ﺃﲪﺪ ﻧﻴﺎﺑﺔ ﻋﻦ ﺍﳌﺆﺳﺴﺔ ﺍﳌﺎﻟﻴﺰﻳﺔ ﻟﻠﺪﻋﻮﺓ ﺍﻹﺳﻼﻣﻴﺔ ﲟﻨﺎﺳﺒﺔ ﺗﻠﻘﻲ ﻧﺒﺄ ﻭﻓﺎﺓ ﺍﳌﻐﻔﻮﺭ ﻟﻪ
ﺍﳌﺎﻟﻴﺰﻳﺔ :ﻟﻠﺪﻋﻮﺓ ﺍﻹﺳﻼﻣﻴﺔ ﲟﻨﺎﺳﺒﺔ ﺗﻠﻘﻲ ﻧﺒﺄ ﻭﻓﺎﺓ ﺍﳌﻐﻔﻮﺭ ﻟﻪ ﺍﳌﺆﺳﺴﺔ ﻣﺘﺮﲨﺎ
ﻋﻦ ﺍﳋﻄﺎﺏ ﻧﻴﺎﺑﺔﻧﺺ ﺍﳍﺮﺭﻱﺃﲪﺪ
ﻭﺇﻟﻴﻜﻢ ﻋﺒﺪﺍﷲﳔﺎﻋﻲ
ﺍﻷﺳﺘﺎﺫ ﺩﺍﺗﻮ
ﺍﻟﺸﻴﺦ
ﺍﻟﺸﻴﺦ ﻋﺒﺪﺍﷲ ﺍﳍﺮﺭﻱ ﻭﺇﻟﻴﻜﻢ ﻧﺺ ﺍﳋﻄﺎﺏ ﻣﺘﺮﲨﺎ:
ﺍﻟﺸﻴﺦ ﻋﺒﺪﺍﷲ ﺍﳍﺮﺭﻱ ﻭﺇﻟﻴﻜﻢ ﻧﺺ ﺍﳋﻄﺎﺏ ﻣﺘﺮﲨﺎ:
ﺿﺮﺓ ﺍﻟﺸﻴﺦ ﺣﺴﺎﻡ ﻗﺮﺍﻗﺮﺓ
ﺿﺮﺓ ﺍﻟﺸﻴﺦ ﺣﺴﺎﻡ ﻗﺮﺍﻗﺮﺓ
ﺍﻟﺴﻴﺪ:ﺣﺴﺎﻡ ﻗﺮﺍﻗﺮﺓ
ﻋﺰﻳﺰﻱﺍﻟﺸﻴﺦ
ﺿﺮﺓ
ﻋﺰﻳﺰﻱ ﺍﻟﺴﻴﺪ:
ﻋﺰﻳﺰﻱ ﺍﻟﺴﻴﺪ:
ﺗﻌﺎﺯﻳﻨﺎ
ﺗﻌﺎﺯﻳﻨﺎ
ﺗﻌﺎﺯﻳﻨﺎﺇﺫ ﻧﺘﻠﻘﻰ ﻧﺒﺄ ﻭﻓﺎﺓ ﺍﶈﺪﺙ ﺍﻟﺸﻴﺦ ﻋﺒﺪﺍﷲ ﺍﳍﺮﺭﻱ ﺍﻷﺑﺪﺭﻱ ﺭﲪﻪ ﺍﷲ ﰲ ﺍﻟﻴﻮﻡ ﺍﻟﺜﺎﱐ ﻣﻦ ﺷﻬﺮ ﺭﻣﻀﺎﻥ ﳓﻦ
ﳓﻦ ﺇﺫ ﻧﺘﻠﻘﻰ ﻧﺒﺄ ﻭﻓﺎﺓ ﺍﶈﺪﺙ ﺍﻟﺸﻴﺦ ﻋﺒﺪﺍﷲ ﺍﳍﺮﺭﻱ ﺍﻷﺑﺪﺭﻱ ﺭﲪﻪ ﺍﷲ ﰲ ﺍﻟﻴﻮﻡ ﺍﻟﺜﺎﱐ ﻣﻦ ﺷﻬﺮ ﺭﻣﻀﺎﻥ
ﺭﻣﻀﺎﻥ ﺷﻬﺮ ﻣﻦ ﺍﻟﺜﺎﱐ ﺍﻟﻴﻮﻡ ﰲ ﺍﷲ ﺭﲪﻪ ﺍﻷﺑﺪﺭﻱ ﺍﳍﺮﺭﻱ ﻋﺒﺪﺍﷲ ﺍﻟﺸﻴﺦ ﺍﶈﺪﺙ ﻭﻓﺎﺓ
ﻧﺸﻌﺮ ﺑﻌﻤﻖ ﺍﻷﺳﻰ ﻭﺍﳊﺰﻥ .ﻭﻧﻴﺎﺑﺔ ﻋﻦ ﺍﳌﺆﺳﺴﺔ ﺍﳌﺎﻟﻴﺰﻳﺔ ﻟﻠﺪﻋﻮﺓ ﺍﻹﺳﻼﻣﻴﺔ ﺗﻔﻀﻠﻮﺍ ﺑﻘﺒﻮﻝ ﺗﻌﺎﺯﻳﻨﺎﻧﺒﺄ ﻧﺘﻠﻘﻰ ﺇﺫ ﳓﻦ
ﻧﺸﻌﺮ ﺑﻌﻤﻖ ﺍﻷﺳﻰ ﻭﺍﳊﺰﻥ .ﻭﻧﻴﺎﺑﺔ ﻋﻦ ﺍﳌﺆﺳﺴﺔ ﺍﳌﺎﻟﻴﺰﻳﺔ ﻟﻠﺪﻋﻮﺓ ﺍﻹﺳﻼﻣﻴﺔ ﺗﻔﻀﻠﻮﺍ ﺑﻘﺒﻮﻝ ﺗﻌﺎﺯﻳﻨﺎ
ﻋﻠﻴﻜﻢ ﺗﻌﺎﺯﻳﻨﺎ
ﻭﺭﲪﺔ ﻭﺍﻟﺴﻼﻡ ﺑﻘﺒﻮﻝ
ﺍﻹﺳﻼﻣﻴﺔ .ﺗﻔﻀﻠﻮﺍ
ﻟﻠﺪﻋﻮﺓ ﻭﺍﳌﺮﺳﻠﲔ ﺍﳌﺎﻟﻴﺰﻳﺔ
ﻣﻊ ﺍﻷﻧﺒﻴﺎﺀ ﺍﳌﺆﺳﺴﺔﺟﻨﺎﺗﻪ ﻭﻧﻴﺎﺑﺔ ﻋﻦ
ﻭﺃﺳﻜﻨﻪ ﻓﺴﻴﺢ ﻭﺍﳊﺰﻥ.
ﺑﺮﲪﺘﻪ ﺍﻷﺳﻰ ﺍﻟﻔﻘﻴﺪ
ﺑﻌﻤﻖﺗﻐﻤﺪ ﺍﷲ ﻧﺸﻌﺮ
ﺍﻟﺼﺎﺩﻗﺔ.
ﺍﻟﺼﺎﺩﻗﺔ .ﺗﻐﻤﺪ ﺍﷲ ﺍﻟﻔﻘﻴﺪ ﺑﺮﲪﺘﻪ ﻭﺃﺳﻜﻨﻪ ﻓﺴﻴﺢ ﺟﻨﺎﺗﻪ ﻣﻊ ﺍﻷﻧﺒﻴﺎﺀ ﻭﺍﳌﺮﺳﻠﲔ .ﻭﺍﻟﺴﻼﻡ ﻋﻠﻴﻜﻢ ﻭﺭﲪﺔ
ﺍﻟﺼﺎﺩﻗﺔ .ﺗﻐﻤﺪ ﺍﷲ ﺍﻟﻔﻘﻴﺪ ﺑﺮﲪﺘﻪ ﻭﺃﺳﻜﻨﻪ ﻓﺴﻴﺢ ﺟﻨﺎﺗﻪ ﻣﻊ ﺍﻷﻧﺒﻴﺎﺀ ﻭﺍﳌﺮﺳﻠﲔ .ﻭﺍﻟﺴﻼﻡ ﻋﻠﻴﻜﻢ ﻭﺭﲪﺔ ﺍﷲ.
ﺍﷲ.
ﻣﻦ .ﺃﺧﻴﻜﻢ ﺍﳌﺨﻠﺺ ﺍﷲ
ﻣﻦ ﺃﺧﻴﻜﻢ ﺍﳌﺨﻠﺺ
ﺍﳌﺨﻠﺺﺃﲪﺪ ).( yadim.com.my ﺃﺧﻴﻜﻢ ﳔﺎﻋﻲ
ﺩﺍﺗﻮ ﺣﺎﺝﻣﻦ
ﺩﺍﺗﻮ ﺣﺎﺝ ﳔﺎﻋﻲ ﺃﲪﺪ ).( yadim.com.my
ﺩﺍﺗﻮ ﺣﺎﺝ ﳔﺎﻋﻲ ﺃﲪﺪ ).(yadim.com.my
ﻭﺑﺎﺧﺘﺼﺎﺭ ﺃﻥ ﺩﻋﻮﻢ ﻣﻘﺒﻮﻟﺔ ﻋﻨﺪ ﻣﻌﻈﻢ ﺍﻟﻌﻠﻤﺎﺀ ﻭﺍﳌﺴﻠﻤﲔ ﰲ ﻣﺎﻟﻴﺰﻳﺎ ﺇﻻ ﰲ ﻭﻻﻳﺔ ﺑﺮﻟﻴﺲ.ﻷﻥ
ﻭﺑﺎﺧﺘﺼﺎﺭ ﺃﻥ ﺩﻋﻮﻢ ﻣﻘﺒﻮﻟﺔ ﻋﻨﺪ ﻣﻌﻈﻢ ﺍﻟﻌﻠﻤﺎﺀ ﻭﺍﳌﺴﻠﻤﲔ ﰲ ﻣﺎﻟﻴﺰﻳﺎ ﺇﻻ ﰲ ﻭﻻﻳﺔ ﺑﺮﻟﻴﺲ.ﻷﻥ
ﻷﻥ
ﺑﺮﻟﻴﺲ.ﻭﻫﻲ
ﻭﻻﻳﺔﻌﻘﻴﺪﺓ
ﻻﺷﺘﺮﺍﻛﻬﻢ ﺇﻻﰲ ﰲﻧﻔﺲ ﺍﻟ
ﻭﺍﳌﺴﻠﻤﲔ ﰲ ﻣﺎﻟﻴﺰﻳﺎ ﺍﻟﻌﻠﻤﺎﺀ
ﻫﺬﻩ ﺍﻟﻔﺮﻗﺔ ﻣﻌﻈﻢﻭﺑﲔ
ﻣﺴﻠﻤﻲﻋﻨﺪﻣﺎﻟﻴﺰﻳﺎ
ﺑﲔ ﻣﻘﺒﻮﻟﺔ
ﺩﻋﻮﻢﻭﺑﺎﺧﺘﺼﺎﺭﺣﺪﺃﻥﺑﻌﻴﺪ
ﻫﻨﺎﻙ ﺗﺸﺎﺎ ﺇﱃ
ﻫﻨﺎﻙ ﺗﺸﺎﺎ ﺇﱃ ﺣﺪ ﺑﻌﻴﺪ ﺑﲔ ﻣﺴﻠﻤﻲ ﻣﺎﻟﻴﺰﻳﺎ ﻭﺑﲔ ﻫﺬﻩ ﺍﻟﻔﺮﻗﺔ ﻻﺷﺘﺮﺍﻛﻬﻢ ﰲ ﻧﻔﺲ ﺍﻟﻌﻘﻴﺪﺓ ﻭﻫﻲ
ﺇﱃ ﻭﰲ ﻧﻔﺲ ﺍﳌﺬﻫﺐ ﺍﻟﻔﻘﻬﻲ ﻭﻫﻮ ﺍﳌﺬﻫﺐ ﺍﻟﺸﺎﻓﻌﻲ.ﻛﻤﺎ ﺃﻥ ﻛﺜﲑﺍ ﻣﻦ ﻣﺴﻠﻤﻲ ﻣﺎﻟﻴﺰﻳﺎ
ﻭﻫﻲ ﻌﻘﻴﺪﺓ ﺍﻟ ﻧﻔﺲ ﰲ ﻻﺷﺘﺮﺍﻛﻬﻢ ﺍﻟﻔﺮﻗﺔ ﻫﺬﻩ ﻭﺑﲔ ﻣﺎﻟﻴﺰﻳﺎ ﻣﺴﻠﻤﻲ ﺑﲔ ﺑﻌﻴﺪ ﺣﺪ ﻋﻘﻴﺪﺓ ﺗﺸﺎﺎ
ﺍﻷﺷﺎﻋﺮﺓ ﻫﻨﺎﻙ
ﻋﻘﻴﺪﺓ ﺍﻷﺷﺎﻋﺮﺓ ﻭﰲ ﻧﻔﺲ ﺍﳌﺬﻫﺐ ﺍﻟﻔﻘﻬﻲ ﻭﻫﻮ ﺍﳌﺬﻫﺐ ﺍﻟﺸﺎﻓﻌﻲ.ﻛﻤﺎ ﺃﻥ ﻛﺜﲑﺍ ﻣﻦ ﻣﺴﻠﻤﻲ ﻣﺎﻟﻴﺰﻳﺎ
ﻣﺎﻟﻴﺰﻳﺎ
ﺍﻟﱵ ﻣﺴﻠﻤﻲ
ﺍﻟﻔﻜﺮﺓ ﻭﻫﻲﻣﻦﻧﻔﺲﺍﻟﻀﻼﻟﺔﻛﺜﲑﺍ
ﻭﺑﺪﻋﺔﻛﻤﺎ ﺃﻥ
ﺍﻟﺸﺎﻓﻌﻲ.
ﺍﳊﺴﻨﺔﺍﳌﺬﻫﺐ
ﻗﺴﻤﲔ:ﻭﻫﻮﺍﻟﺒﺪﻋﺔ
ﺍﳌﺬﻫﺐﺇﱃﺍﻟﻔﻘﻬﻲ
ﻧﻔﺲ ﺍﻟﺒﺪﻋﺔ
ﺍﻷﺷﺎﻋﺮﺓﺍﻟﱵﻭﰲﺗﻘﺴﻢ ﻋﻘﻴﺪﺓ
ﻳﺘﺒﻨﻮﻥ ﺍﻟﻔﻜﺮﺓ
ﻳﺘﺒﻨﻮﻥ ﺍﻟﻔﻜﺮﺓ ﺍﻟﱵ ﺗﻘﺴﻢ ﺍﻟﺒﺪﻋﺔ ﺇﱃ ﻗﺴﻤﲔ :ﺍﻟﺒﺪﻋﺔ ﺍﳊﺴﻨﺔ ﻭﺑﺪﻋﺔ ﺍﻟﻀﻼﻟﺔ ﻭﻫﻲ ﻧﻔﺲ ﺍﻟﻔﻜﺮﺓ ﺍﻟﱵ
ﺍﳊﺴﻨﺔ ﻭﺑﺪﻋﺔ ﺍﻟﻀﻼﻟﺔ ﻭﻫﻲ ﻧﻔﺲ ﺍﻟﻔﻜﺮﺓ ﺍﻟﱵ ﺍﻟﺒﺪﻋﺔ(T.th ﻳﺘﺒﻨﻮﻥ ﺍﻟﻔﻜﺮﺓ ﺍﻟﱵ ﺗﻘﺴﻢ ﺍﻟﺒﺪﻋﺔ ﺇﱃ ﻗﺴﻤﲔ:
ﻳﺴﻠﻚ ﻋﻠﻰ ﺠﻬﺎ ﺍﻷﺣﺒﺎﺵSulaiman Ibrahim) .
ﻳﺴﻠﻚ ﻋﻠﻰ ﺠﻬﺎ ﺍﻷﺣﺒﺎﺵ(T.th Sulaiman Ibrahim) .
ﻳﺴﻠﻚ ﻋﻠﻰ ﺠﻬﺎ ﺍﻷﺣﺒﺎﺵ(T.th Sulaiman Ibrahim) .
ﺇﻥ ﺍﳊﻔﺎﻭﺓ ﺍﻟﱵ ﻗﻮﺑﻠﺖ ﺎ ﺣﺮﻛﺔ ﺍﻷﺣﺒﺎﺵ ﳍﺎ ﺃﺳﺎﺱ ﻣﻘﺒﻮﻝ ﻋﻨﺪ ﺍﻟﻨﻈﺮ ﺇﱃ ﺭﺃﻱ ﺻﺎﺣﺐ
ﺇﻥ ﺍﳊﻔﺎﻭﺓ ﺍﻟﱵ ﻗﻮﺑﻠﺖ ﺎ ﺣﺮﻛﺔ ﺍﻷﺣﺒﺎﺵ ﳍﺎ ﺃﺳﺎﺱ ﻣﻘﺒﻮﻝ ﻋﻨﺪ ﺍﻟﻨﻈﺮ ﺇﱃ ﺭﺃﻱ ﺻﺎﺣﺐ
ﺻﺎﺣﺐ
ﺗﻌﺮﻓﺖ ﻋﻠﻰﺍﳊﻘﻴﻘﺔﺭﺃﻱ
ﺍﻟﻨﻈﺮ ﺇﱃ
ﻋﻨﺪ" .ﰲ
ﻣﻘﺒﻮﻝﳌﺒﻮﺭ
ﺃﺳﺎﺱ ﻛﻮﺍﻻ ﺍﻷﺣﺒﺎﺵ ﳍﺎ
ﺗﻮﺍﺟﺪﻩ ﰲ ﺣﺮﻛﺔﲨﻌﺔ ﺃﺛﻨﺎﺀ ﺍﻟﺸﻴﺦﻗﻮﺑﻠﺖ ﺎ
ﺍﻟﺪﻛﺘﻮﺭ ﻋﻠﻲ ﻣﺼﺮ ﺍﻟﱵ
ﺍﻟﺴﻤﺎﺣﺔ ﺇﻥﻣﻔﱵﺍﳊﻔﺎﻭﺓ
ﺍﻟﺴﻤﺎﺣﺔ ﻣﻔﱵ ﻣﺼﺮ ﺍﻟﺸﻴﺦ ﺍﻟﺪﻛﺘﻮﺭ ﻋﻠﻲ ﲨﻌﺔ ﺃﺛﻨﺎﺀ ﺗﻮﺍﺟﺪﻩ ﰲ ﻛﻮﺍﻻ ﳌﺒﻮﺭ" .ﰲ ﺍﳊﻘﻴﻘﺔ ﺗﻌﺮﻓﺖ ﻋﻠﻰ
ﻋﻠﻰ
ﺗﻌﺮﻓﺖ ﳓﻦ ﻋﺒﺪﺍﷲ ﰲﺇﱃﺍﳊﻘﻴﻘﺔ
ﺃﺭﺽ ﻣﺼﺮ. ﺍﻟﺸﻴﺦ ﳌﺒﻮﺭ".
ﺟﺎﺀ ﻛﻮﺍﻻ
ﺗﻮﺍﺟﺪﻩ ﰲ ﻋﻠﻲ ﲨﻌﺔ ﺃﺛﻨﺎﺀ
ﺍﳋﻤﺴﻴﻨﺎﺕ .ﻟﻘﺪ ﺍﻟﺸﻴﺦ ﺍﻟﺪﻛﺘﻮﺭ
ﻭﻻﺩﺗﻜﻢ ﰲ ﻣﻔﱵ ﻣﺼﺮ
ﺍﳍﺮﺭﻱ ﻗﺒﻞ ﺍﻟﺴﻤﺎﺣﺔﻋﺒﺪﺍﷲ
ﺍﻟﺸﻴﺦ
ﺍﻟﺸﻴﺦ ﻋﺒﺪﺍﷲ ﺍﳍﺮﺭﻱ ﻗﺒﻞ ﻭﻻﺩﺗﻜﻢ ﰲ ﺍﳋﻤﺴﻴﻨﺎﺕ .ﻟﻘﺪ ﺟﺎﺀ ﺍﻟﺸﻴﺦ ﻋﺒﺪﺍﷲ ﺇﱃ ﺃﺭﺽ ﻣﺼﺮ .ﳓﻦ
ﳓﻦ
ﻣﺼﺮ.ﻋﺒﺪﺍﷲ
ﺃﺭﺽﺍﻟﺸﻴﺦ ﻋﺒﺪﺍﷲ ﺇﱃ
ﺍﺻﻄﺤﺐ ﻣﺼﺮﺍﻟﺸﻴﺦ
ﻛﺜﲑﺍ ﻣﺎ ﺃﺭﺽ ﺟﺎﺀ
ﰲ .ﻟﻘﺪ
ﺍﳋﻤﺴﻴﻨﺎﺕ ﻭﻻﺩﺗﻜﻢ ﰲ
ﻭﺃﺛﻨﺎﺀ ﺗﻮﺍﺟﺪﻩ ﻛﻞ ﻗﺒﻞ
ﺍﻻﺣﺘﺮﺍﻡ. ﺍﳍﺮﺭﻱ ﻭﻋﻠﻤﺎﺅﻧﺎﻋﺒﺪﺍﷲ
ﻧﻜﻦ ﻟﻪ ﺍﻟﺸﻴﺦ
ﻭﻋﻠﻤﺎﺅﻧﺎ ﻧﻜﻦ ﻟﻪ ﻛﻞ ﺍﻻﺣﺘﺮﺍﻡ .ﻭﺃﺛﻨﺎﺀ ﺗﻮﺍﺟﺪﻩ ﰲ ﺃﺭﺽ ﻣﺼﺮ ﻛﺜﲑﺍ ﻣﺎ ﺍﺻﻄﺤﺐ ﺍﻟﺸﻴﺦ ﻋﺒﺪﺍﷲ
ﺗﻮﺍﺟﺪﻩ ﰲ ﺃﺭﺽ ﻣﺼﺮ ﻛﺜﲑﺍ ﻣﺎ ﺍﺻﻄﺤﺐ ﺍﻟﺸﻴﺦ ﻋﺒﺪﺍﷲ ﺣﺘﺮﺍﻡ.ﲨﻊﻭﺃﺛﻨﺎﺀ
ﺍﳉﻮﺍﻣﻊ. ﻣﻨﺎﻗﺸﺔﺍﻻﻛﺘﺎﺏ
ﺣﻠﻘﺔﻟﻪ ﻛﻞ
ﻭﻋﻠﻤﺎﺅﻧﺎﰲﻧﻜﻦ
ﺍﻟﻐﻤﺮﻱ
ﺍﻟﻐﻤﺮﻱ ﰲ ﺣﻠﻘﺔ ﻣﻨﺎﻗﺸﺔ ﻛﺘﺎﺏ ﲨﻊ ﺍﳉﻮﺍﻣﻊ.
132
. ﺍﳉﻮﺍﻣﻊ ﲨﻊ ﻛﺘﺎﺏ ﻣﻨﺎﻗﺸﺔ ﺣﻠﻘﺔ ﰲ ﺍﻟﻐﻤﺮﻱ
ﻭﺧﺪﻋﺘﻬﻢ".
Islam adalah sebuah agama yang dikembangkan dinamik, efektif dan aktﻣﻜﺮﻫﻢ
oleh gerakan
ada dalam bentuk fardiyyah mahu pun jemaah. Walau bagaimana pun,kebangkitan p
gerakan telah menyebabkan berlaku perbezaan dalam memahami Islam semasa. Keban
dan perkembangan gerakan Islam yang mempunyai pola pendekatan berbeza di anta
ﻭﻇﺎﻫﺮﺓ ﺍﻟﺘﺄﻳﻴﺪ ﻭﺍﳌﻌﺎﺭﺿﺔ ﻟﻸﺣﺒﺎﺵ ﺗﺪﻝ ﻋﻠﻰ ﺃﻥ ﻫﺬﻩ ﺍﳊﺮﻛﺔ ﺃﺧﺬﺕ ﺑﺎﻟﻈﻬﻮﺭ ﰲ ﻣﺎﻟﻴﺰﻳﺎ.
sama lain sekali gus menambahkan lagi ketegangan sehingga ke peringkat perm
sesama sendiri. Kebangkitan gerakan al-Ahbash di Asia Barat bukan sahaja member
ﻭﺭﻏﻢ ﻋﺪﻡ ﻭﺿﻮﺡ ﻧﻔﻮﺫﻫﺎ ﻛﺤﺮﻛﺔ ﻣﻨﻈﻤﺔ ﻓﻤﻦ ﺍﳌﺮﺟﺢ ﺃﻥ ﲢﻈﻰ ﲟﻜﺎﻧﺔ ﻣﺘﻤﻴﺰﺓ ﻟﺪﻯ ﺍﳉﻤﺎﻋﺎﺕ
kepada persaingan Sunni - Wahabi di sana tetapi juga telah mula mencetuskan mas
negara ini. Penularan pemikiran dan pendekatan al-Ahbash atau Jam’iyyah al-Masy
ﺍﳌﻨﺎﻫﻀﺔ ﻟﻠﻮﻫﺎﺑﻴﺔ.ﻛﻤﺎ ﻳﻌﺘﻘﺪ ﺃﺎ ﺁﺧﺬﺓ ﺑﺘﻮﺳﻴﻊ ﻧﻔﻮﺫﻫﺎ ﻟﺪﻯ ﺍﻟﻌﻠﻤﺎﺀ ﺍﻟﺘﻘﻠﻴﺪﻳﲔ ﰲ ﺍﳌﺪﺍﺭﺱ ﺍﻟﺪﻳﻨﻴﺔ
Khairiyyah al-Islamiyyah yang dilihat sebagai anti-Wahabi ini dari satu sudut mungki
dianggap sebagai suatu daya yang dapat meneguhkan aliran Ahli Sunnah wa al-J
.Correspondingﻭﻣﻦ ﺍﻟﺼﻌﺐ ﺃﻥ ﻧﺜﺒﺖ ﺑﻮﺿﻮﺡ ﺍﻻﺎﻡ
author:ﺍﻟﺴﻨﺔ ﻭﺍﳉﻤﺎﻋﺔ
Badlihishamﺃﻫﻞ
Mohd.ﻋﻦ ﻣﺬﻫﺐ
Nasir,Facultyﺩﻓﺎﻋﻬﺎ
ﺍﻟﺘﻘﻠﻴﺪﻳﺔ ofﺍﻟﱵ ﻳﺸﺘﺪ
Islamic Civilization, Universiti T
Malaysia, E-mail: badlihisham@utm.my
ﺍﻟﻘﺎﺋﻞ ﺑﺘﺄﺻﻠﻬﺎ ﰲ ﺍﳌﺆﺳﺴﺎﺕ ﺍﻟﺪﻳﻨﻴﺔ ﺍﳌﻤﻠﻮﻛﺔ ﻟﻠﺤﻜﻮﻣﺔ ،ﺍﻟﻠﻬﻢ ﺇﻻ ﻧﺴﺒﺘﻬﺎ ﺇﱃ ﺑﻌﺾ ﺍﻷﻓﺮﺍﺩ ﺍﻟﺬﻳﻦ
ﻟﻮﺣﻆ ﻣﻴﻠﻬﻢ ﺇﱃ ﻫﺬﻩ ﺍﳊﺮﻛﺔ.
ﻭﺍﻟﺪﺭﺍﺳﺔ ﺍﳌﺒﻜﺮﺓ ﻭﺍﳉﺎﺭﻱ ﺗﻨﻔﻴﺬﻫﺎ ﻟﻜﺸﻒ ﺗﺄﺛﲑ ﺍﻷﺣﺒﺎﺵ ﰲ ﺃﺳﻠﻮﺏ ﺩﻋﻮﺓ ﺩﺍﺗﻮ ﳔﺎﻋﻲ ﺃﲪﺪ
،ﻋﻠﻰ ﺳﺒﻴﻞ ﺍﳌﺜﺎﻝ ﻻ ﺗﻨﻢ ﻋﻦ ﺃﻣﺮ ﺫﻱ ﻣﻐﺮﻯ ﰲ ﺍﳌﺆﺳﺴﺔ ﺍﳌﺎﻟﻴﺰﻳﺔ ﻟﻠﺪﻋﻮﺓ ﺍﻹﺳﻼﻣﻴﺔ .ﻭﻟﻌﻞ ﻏﻴﺎﺏ
ﺍﻟﺘﺤﺮﻳﻚ ﺍﳌﻤﻨﻬﺞ ﻟﻸﺣﺒﺎﺵ ﻫﻮ ﺍﻟﺴﺒﺐ ﰲ ﺧﻔﻮﺕ ﺻﻮﺎ ﰲ ﻣﺎﻟﻴﺰﻳﺎ .ﻟﻜﻦ ﺷﺄﺎ ﺷﺄﻥ ﺑﻘﻴﺔ ﺍﳊﺮﻛﺎﺕ
133
ﺍﻹﺳﻼﻣﻴﺔ ﺍﻟﱵ ﺑﺪﺃﺕ ﻏﺮﻳﺒﺔ ﰒ ﺳﺮﻋﺎﻥ ﻣﺎ ﺃﺛﺒﺘﺖ ﻭﺟﻮﺩﻫﺎ ﺑﻌﺪ ﺫﻟﻚ .ﻭﻣﻦ ﺍﳌﺆﻛﺪ ﺃﻥ ﺣﺮﻛﺔ ﺍﻷﺣﺒﺎﺵ
ﻟﻴﺴﺖ ﺍﺳﺘﺜﻨﺎﺀ.
ﺍﳋﺎﲤﺔ
ﻭﻣﻦ ﻫﺬﺍ ﺍﻻﺳﺘﻄﻼﻉ ﺍﳌﺒﻜﺮ ﺍﻟﺴﺎﻟﻒ ﺍﻟﺬﻛﺮ ﳝﻜﻦ ﺃﻥ ﳔﻠﺺ ﺇﱃ ﺃﻥ ﺍﻷﺣﺒﺎﺵ ﲤﺜﻞ ﺣﺮﻛﺔ ﻧﺸﻴﻄﺔ ﻭﻓﻌﺎﻟﺔ
ﰲ ﻧﺸﺮ ﻧﻔﻮﺫﻫﺎ ﰲ ﲨﻴﻊ ﺃﳓﺎﺀ ﺍﻟﻌﺎﱂ .ﻭﻣﻊ ﺗﻌﺮﺿﻬﺎ ﳌﺨﺘﻠﻒ ﺍﻻﻧﺘﻘﺎﺩﺍﺕ ﻇﻠﺖ ﺗﺘﻌﺼﺐ ﻷﻓﻜﺎﺭﻫﺎ
ﻭﺃﺳﺎﻟﻴﺒﻬﺎ ﺍﳌﺘﺸﺪﺩﺓ .ﻟﺬﻟﻚ ،ﻻ ﻧﺴﺘﻐﺮﺏ ﺍﺳﺘﻤﺮﺍﺭ ﺟﻬﻮﺩﻫﺎ ﰲ ﻧﺸﺮ ﺃﺟﻨﺤﺘﻬﺎ ﰲ ﲨﻴﻊ ﺃﺟﺰﺍﺀ ﺍﻟﻌﺎﱂ .ﺇﻥ
ﺻﺤﻮﺓ ﺍﻷﺣﺒﺎﺵ ﳍﺎ ﺍﺭﺗﺒﺎﻁ ﻭﻃﻴﺪ ﺑﺘﻘﺪﻡ ﺍﳊﺮﻛﺔ ﺍﻟﻮﻫﺎﺑﻴﺔ ﺍﻵﺧﺬﺓ ﺑﺎﻟﻨﻤﻮ ﻭﺍﻻﺗﺴﺎﻉ ﰲ ﻫﺬﻩ ﺍﻟﺒﻼﺩ .ﻓﻤﻦ
ﺍﳌﺆﻛﺪ ﺃﻥ ﻳﺘﻴﺢ ﻫﺬﺍ ﺍﻻﻣﺘﺪﺍﺩ ﻟﻠﻮﻫﺎﺑﻴﺔ ﺳﺮﻋﺔ ﺍﻻﻧﺘﺸﺎﺭ ﻟﻸﺣﺒﺎﺵ ﺍﻟﱵ ﺗﺴﻌﻰ ﺑﺪﻭﺭﻫﺎ ﺇﱃ ﻣﻨﺎﻓﺴﺔ ﻫﺬﻩ
ﺍﳊﺮﻛﺔ ﺍﻟﱵ ﺗﺮﻋﺎﻫﺎ ﺍﻟﺴﻌﻮﺩﻳﺔ .ﻓﻤﻦ ﺍﳌﺆﻛﺪ ﺃﻥ ﳛﺪﺙ ﻫﺬﺍ ﺍﻟﺘﺼﺎﺩﻡ ﺑﲔ ﺍﳊﺮﻛﺘﲔ ﻣﺸﻜﻠﺔ ﺟﺪﻳﺪﺓ ﰲ
ﺍﻟﻨﻬﻮﺽ ﺑﻮﺣﺪﺓ ﺍﻷﻣﺔ ﻭﺍﻻﺭﺗﻘﺎﺀ ﺑﺎﻟﺪﻋﻮﺓ ﺍﻹﺳﻼﻣﻴﺔ ﰲ ﻣﺎﻟﻴﺰﻳﺎ.ﻛﻤﺎ ﺃﻧﻪ ﻣﻦ ﺍﳌﺮﺟﺢ ﺃﻥ ﳛﺪﺙ ﺫﻟﻚ ﻗﻀﻴﺔ
ﺟﺪﻳﺪﺓ ﰲ ﺳﻴﺎﻕ ﺇﻗﺎﻣﺔ ﺍﻟﻌﻼﻗﺎﺕ ﺍﻷﺧﻮﻳﺔ ﺑﲔ ﻣﺎﻟﻴﺰﻳﺎ ﻭﺑﻠﺪﺍﻥ ﺁﺳﻴﺎ ﺍﻟﻐﺮﺑﻴﺔ ﺇﺫﺍ ﺗﺒﲔ ﺍﳓﻴﺎﺯ ﺍﳊﻜﻮﻣﺔ ﺇﱃ
ﺇﺣﺪﻯ ﺍﳊﺮﻛﺘﲔ ﺍﳌﻌﻨﻴﺘﲔ ﺃﻭ ﺇﺫﺍ ﺗﺒﲔ ﺿﻌﻔﻬﺎ ﰲ ﺣﺎﻟﺔ ﻋﺠﺰﻫﺎ ﻋﻦ ﺣﺴﻦ ﺇﺩﺍﺭﺎ .ﻻ ﳚﻮﺯ ﺍﻋﺘﺒﺎﺭ
ﺍﻷﺣﺒﺎﺵ ﺑﺄﺎ ﺣﺮﻛﺔ ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﻴﺔ ﻭﺧﲑﻳﺔ ﻓﻘﻂ ،.ﺑﻞ ﳚﺐ ﺍﻟﺸﺮﺡ ﺍﳌﻔﺼﻞ ﻟﺘﺄﺛﲑﻫﺎ ﻣﻦ ﺣﻴﺚ ﺍﻟﻌﻘﻴﺪﺓ .ﻓﻤﻦ
ﺍﳌﺮﺟﺢ ﺃﻥ ﻳﺴﺎﻋﺪ ﺍﻟﺒﺤﺚ ﺍﳌﻨﻈﻢ ﻟﻜﺸﻒ ﺍﻟﻠﺜﺎﻡ ﻋﻦ ﺯﻳﻔﻬﺎ ﻭﺯﻳﻐﻬﺎ ﻭﺗﻄﻮﺭﻫﺎ ﻭﺗﺄﺛﲑﻫﺎ ﰲ ﻣﺎﻟﻴﺰﻳﺎ ﻋﻠﻰ
ﲢﺪﻳﺪ ﻛﻴﻔﻴﺔ ﺍﻟﺘﺼﺮﻑ ﳌﻌﺎﳉﺔ ﻫﺬﻩ ﺍﻟﻘﻀﻴﺔ ﺑﺼﻮﺭﺓ ﻓﻌﺎﻟﺔ .ﻭﺭﻏﻢ ﻛﻮﻥ ﻣﺎﻟﻴﺰﻳﺎ ﺩﻭﻟﺔ ﺗﻘﻮﻡ ﻋﻠﻰ ﻣﺬﻫﺐ
ﺃﻫﻞ ﺍﻟﺴﻨﺔ ﻭﺍﳉﻤﺎﻋﺔ ﻓﺤﺮﻛﺔ ﺍﻷﺣﺒﺎﺵ ﻟﻴﺴﺖ ﺣﱴ ﺍﻵﻥ ﻫﻲ ﺍﳌﺮﺟﻌﻴﺔ ﻭﺍﻟﺪﻋﺎﻣﺔ ﺍﻷﺳﺎﺳﻴﺔ ﳌﺴﻠﻤﻲ
ﻣﺎﻟﻴﺰﻳﺎ .ﻓﻼ ﻳﺰﺍﻝ ﻣﺬﻫﺐ ﺃﻫﻞ ﺍﻟﺴﻨﺔ ﻭﺍﳉﻤﺎﻋﺔ ﺍﳌﻌﻤﻮﻝ ﺑﻪ ﺍﻷﻥ ﻫﻮ ﺍﳌﺬﻫﺐ ﺍﻟﺴﺎﺋﺪ ﰲ ﻫﺬﺍ ﺍﺘﻤﻊ.
134
http://notakhairi.blogspot.com ملخص
http://www.ustazrasyiq.blogspot.com
رت الدعوة اإلسالمية بدافع من حركة تتسم باحلركية والفاعلية والنشاط إما يف صورة فردية أو ىف صورة
لقد تسبب نشوء خمتلف احلركات يف حصول االختالف يف فهم األمور االجتهادية،ومع ذلك
http://dupahang.wordpress.com/2008/11/18
إن منو احلركات اإلسالمية اليت خيتلف بعضها عن بعض أسلوبا وهنجا يزيد من التوتر لدي اجلماعات
http://islamicweb.com/beliefs/cults/habasi_history.htm
تخاصم فيما بينهم۔ وال يقتصر تأثري حركة األحباش يف آسيا الغربية على التنافس السين الشيعي بل
http://www.shukur.org شمل إثارة املشكالت يف هذه البالد ۔ إن تفشي أفكار حركة األحباش أو مجعية املشاريع اخلريية
ولكن،ة اليت تبدو معاداهتا للوهابية من املمكن اعتبارها بأهنا تزيد من قوة مذهب أهل السنة واجلماعة
http://bankahbash.blogspot.com
ل يف نفس الوقت أن حيدث ذلك االرتباك واحلرية نظرا لكون العلماء يذهبون إىل القول إن هذه احلركة
http://www.yadim.com.my فهذه الورقة إذن حماولة للتنقيب عن خلفية نشأهتا ومبادرهتا. جدل وهلا قابلية واستعداد إلثارة الفتنة
http://notakhairi.blogspot.com وخاصة يف سياق بناء عالقة أخوية،ألحباش مع تسليط الضوء على حبث تطورها وأثرها يف هذه البالد
. ا وآسيا الغربية
http://www.alahbash.net/play1169.htmml25/1/2011
أهل السنة واجلماعة، تكفري، حركة:ت المفتاحية
ABSTRAK
Islam adalah sebuah agama yang dikembangkan oleh gerakan dinamik, efektif dan akt
ada dalam bentuk fardiyyah mahu pun jemaah. Walau bagaimana pun,kebangkitan p
gerakan telah menyebabkan berlaku perbezaan dalam memahami Islam semasa. Keban
dan perkembangan gerakan Islam yang mempunyai pola pendekatan berbeza di anta
sama lain sekali gus menambahkan lagi ketegangan sehingga ke peringkat perm
sesama sendiri. Kebangkitan gerakan al-Ahbash di Asia Barat bukan sahaja member
kepada persaingan Sunni - Wahabi di sana tetapi juga telah mula mencetuskan mas
negara ini. Penularan pemikiran dan pendekatan al-Ahbash atau Jam’iyyah al-Masy
Khairiyyah al-Islamiyyah yang dilihat sebagai anti-Wahabi ini dari satu sudut mungki
dianggap sebagai suatu daya yang dapat meneguhkan aliran Ahli Sunnah wa al-J
135
Corresponding author: Norakmal Azraf Awaluddin, Jabatan Usuluddin dan Falsafah, Fakulti Pengajian Islam, Universiti Kebangsaan Malaysia, 43600 UKM Bangi,
Selangor, Malaysia, E-mail: ibnu_ddin@yahoo.com.
137
138
dan cawan adalah bentuk (form). Air akan mengikut bentuk cawan apabila ia
dituang. Maka jika kita cakap bahawa benda (air) tadi adalah abadi adalah
mustahil kerana sifat abadi adalah tidak berubah. Tetapi air (benda) berubah
apabila dituang ke dalam cawan (bentuk). Maka dengan yang demikian sifatnya
adalah sementara yang boleh berubah dengan situasi yang mendatang. Oleh
itu keyakinan yang menyatakan bahawa benda adalah abadi adalah palsu dan
tidak benar. Persoalan bagaimana sesuatu itu wujud dari tidak ada kepada
ada, adalah sesuatu yang tidak mungkin tetapi tidak mustahil untuk berlaku
kerana semuanya dalam lingkungan ilmu Allah. Sesuatu yang tidak mungkin
(improbable) bukan sesuatu yang tidak boleh dicapai (incapable) untuk dijadikan
kewujudannya. Sebagaimana yang difirmankan Allah:”Allah Pencipta langit
dan bumi, dan bila Dia berkehendak (untuk menciptakan) sesuatu, maka
(cukuplah) Dia hanya mengatakan kepadanya: “Jadilah!” Lalu jadilah ia”.
(al-Baqarah: 2) (35-41).
139
140
141
Karya berjumlah 120 helaian muka surat ini sememangnya mampu memberi
jawapan yang ringkas, tetapi baik kepada masyarakat Islam dalam mendepani
isu-isu yang diketengahkan oleh golongan modernis Islam. Sebagaimana yang
diketahui, Maulana membesar pada zaman modernis sedang berkembang di
kawasan India dan sekitarnya. Beliau melihat dan juga mendepani zaman ini
dengan pengalaman beliau sendiri. Manakala isi-isi yang diketengahkan oleh
penulis tidak meleret sehingga menyimpang dari tujuan asal buku ini ditulis.
Iaitu hanya sekadar pendapat modernis mengenai sesuatu isu, lalu dijawab
dengan serta-merta. Tidak langsung menerbitkan sesuatu yang lain yang mana
tidak penting dalam penulisan. Ini diingatkan sendiri oleh penulis di permulaan
penulisan. Perkara yang tidak penting tidak akan ditulis walaupun ada kaitannya
kerana ia akan menjadikan buku ini panjang dengan bukan isu.
142
yang tidak disertakan dengan pengkaedahan yang lebih ilmiah. Sekadar hanya
menyokong pandangan yang diluahkan oleh penulis. Adapun isi kandungan
buku ini sangat baik sebagai asas penghujahan yang ringkas dalam mendepani
golongan ini. Di samping itu, tidak wajar hanya bergantungan dengan karya ini
sahaja tanpa perlu merujuk karya-karya lain. Secara jujurnya, buku ini mencapai
objektifnya untuk menyangkal hujahan modernisme: dengan disertakan hujah
dan jawapan bersifat logik, tetapi masih tidak memadai. Secara kesimpulannya,
penulis berjaya menyediakan dua jawapan terhadap golongan modernisme iaitu
sama ada hujahan logik dan kembali bersandar kepada sumber-sumber syariah
Islam yang baik.
143
144
ﻳﺘﺠﺎﻭﺯﻭﺍ ﺷﺒﻪ ﺍﳉﺰﻳﺮﺓ ﺍﻟﻌﺮﺑﻴﺔ ،ﻓﻀﻼ ﻋﻦ ﺍﻟﺼﻌﻮﺑﺎﺕ ﺍﳌﺎﺩﻳﺔ ﺍﻟﱵ ﻗﺪ ﺗﻌﺘﺮﺿﻬﻢ ﻭﻗﺪ ﻧﻔﻰ ﻣﺎ ﺣﻜﺎﻩ
ﺣﻜﺎﻩ ﻭﻗﺪﻭﺃﻥﻧﻔﻰ ﻣﺎ
ﻣﻜﺎﺎ ﻋﺪﺩ ﺗﻌﺘﺮﺿﻬﻢﻫﺎﺩ
ﺍﻟﻌﻤﺎﺩﺍﻟﱵﺍﻟﱵﻗﺪﻧﺴﺒﺖ ﺇﱃ
ﺫﺍﺕﺍﳌﺎﺩﻳﺔ
ﺍﻟﺼﻌﺍﺭﻡﻮﺑﺎﺕ
ﺍﳌﻔﺴﺮﻳﻦﻋﻦ ﻋﻦ
ﻣﻦ ،ﻓﻀﻼ
ﺍﻟﻌﺮﺑﻴﺔ ﺍﳉﺰﻳﺮﺓ
ﻭﻏﲑﳘﺎ ﻳﺘﺠﺎﻭﺯﻭﺍ ﺷﺒﻪ
ﻭﺍﻟﺰﳐﺘﺮﻱ ﺍﻟﻄﱪﻱ
ﻋﺪﺩ ﻣﻜﺎﺎ ﻭﺃﻥ ﻫﺎﺩ ﺇﱃ ﻧﺴﺒﺖ ﺍﻟﱵ ﺍﻟﻌﻤﺎﺩ ﺫﺍﺕ ﺍﺭﻡ ﻋﻦ ﺍﳌﻔﺴﺮﻳﻦ ﻣﻦ ﻭﻏﲑﳘﺎ ﻭﺍﻟﺰﳐﺘﺮﻱ
ﻭﻗﺎﻝ :ﺇﻥ ﺍﳌﻔﺴﺮﻳﻦ ﻇﻨﻮﺍ ﺃﻥ ﺍﻟﻌﻤﺎﺩ ﻫﻲ ﺍﻷﺳﺎﻃﲔ ﻭﺍﳌﻘﺼﻮﺩ ﺑﺎﻟﻌﻤﺎﺩ ﰲ ﻧﻈﺮﻩ ﻋﻤﺎﺩ ﺍﳋﻴﺎﻡ .ﺭﺍﺑﻌﺎ ،ﺇﻥ ﺍﻟﻄﱪﻱ
ﺭﺍﺑﻌﺎ ،ﺇﻥ
ﳛﺞ ﺍﳋﻴﺎﻡ.ﺇﺫ ﻛﺎﻥ
ﻋﻤﺎﺩﳐﻤﺮﺍ،
ﻧﻈﺮﻩﻳﻜﻦ ﺑﺎﻟﻌﻤﺎﺩ ﰲ
ﺍﻟﺮﺷﻴﺪ ﱂ ﻹﺳﺘﺒﺪﺍﺩﻫﻢ.ﻭﺍﳌﻘﺼﻮﺩ
ﻭﺧﺎﻣﺴﺎ ﺇﻥ ﻫﻲ ﺍﻷﺳﺎﻃﲔ ﺑﺴﺒﺐﺃﻥ ﺍﻟﺍﻟﻌﻤﺎﺩ
ﻌﺒﺎﺳﺔ ﺑﻞ ﺗﻜﻦﻇﻨﻮﺍ
ﺍﳌﻔﺴﺮﻳﻦ ﻭﻗﺎﻝ :ﺇﻥ
ﺍﻟﱪﺍﻣﻜﺔ ﱂ ﻧﻜﺒﺔ
ﳛﺞ ﻛﺎﻥ ﺇﺫ ، ﳐﻤﺮﺍ ﻳﻜﻦ ﱂ ﺍﻟﺮﺷﻴﺪ ﺇﻥ ﻭﺧﺎﻣﺴﺎ . ﻹﺳﺘﺒﺪﺍﺩﻫﻢ ﺑﻞ ﻌﺒﺎﺳﺔ ﺍﻟ ﺑﺴﺒﺐ ﺗﻜﻦ
ﺳﻨﺔ ﻭﻳﻐﺰﻭ ﺃﺧﺮﻯ ،ﻭﻫﺬﺍ ﺩﻟﻴﻞ ﻋﻠﻰ ﺗﻘﻮﺍﻩ ،ﻭﻟﻜﻨﻪ ﻛﺎﻥ ﻳﺸﺮﺏ ﻧﺒﻴﺬ ﺍﻟﺘﻤﺮ ﻋﻠﻰ ﻣﺬﻫﺐ ﺃﻫﻞ ﺍﻟﻌﺮﺍﻕ ،ﻭﱂﱂ ﺍﻟﱪﺍﻣﻜﺔ ﻧﻜﺒﺔ
ﻭﱂ ﺍﻟﻌﺮﺍﻕ،
ﺧﻠﺪﻭﻥ ﺃﻫﻞ ﻟﱭ
ﻣﺬﻫﺐ ﲪﻞ ﺍﻟﺘﻤﺮ ﻋﻠﻰ
ﺳﻜﲑﺍ ،ﻛﻤﺎ ﻳﺸﺮﺏﺑﻦﻧﺒﻴﺬﺃﻛﺘﻢ ﻭﱂ ﻛﺎﻥ
ﻳﻜﻦ ﳛﲕ ﻭﻟﻜﻨﻪ ﻭﺍﳊﻠﻴﺔﻋﻠﻰﰲ ﺗﻘﻮﺍﻩ،
ﻣﻮﺍﻛﺒﻪ، ﺍﻟﺰﻳﻨﺔ ﺩﻟﻴﻞ
ﻣﻈﺎﻫﺮ ،ﻭﻫﺬﺍ
ﻳﺘﺨﺬ ﺃﺧﺮﻯ
ﻳﻜﻦ ﻭﻳﻐﺰﻭ
ﺳﻨﺔ
ﻣﻮﺍﻛﺒﻪ ،ﻭﱂ ﻳﻜﻦ ﳛﲕ ﺑﻦ ﺃﻛﺘﻢ ﺳﻜﲑﺍ ،ﻛﻤﺎ ﲪﻞ ﻟﱭ ﺧﻠﺪﻭﻥ ﺗﻮﻣﺮﺕ. ﻭﺍﳊﻠﻴﺔ ﰲ
ﳌﻬﺪﻱ ﺍﺑﻦﺍﻟﺰﻳﻨﺔ
ﻣﻈﺎﻫﺮﰲ ﺍ
ﻳﺘﺨﺬﻳﻘﺪﺣﻮﻥ
ﻳﻜﻦ ﻣﻦ
ﻋﻠﻰ
ﻭﺍﻷﺷﺨﺎﺹ ﻳﻌﺘﱪﻫﺎ ﺍﻟﺘﻄﻮﺭ ﻭﺍﳍﺮﻡ ،ﻭﺃﻫﻞ ﻛﻞ ﺩﻭﻟﺔ ﻳﺄﺧﺬﻭﻥ ﻋﻦ ﻋﻮﺍﺋﺪﺍﻷﻣﻢﺍﺑﻦ ﺗﻮﻣﺮﺕ.
ﳌﻬﺪﻱﺍﻟﺪﻭﻝﰲ ﺍﻣﺜﻞ
ﻳﻘﺪﺣﻮﻥ ﻋﻠﻰ ﻣﻦ
ﻭﺳﺎﺩﺳﺎ ،ﺇﻥ
ﻋﻮﺍﺋﺪ ﻳﺄﺧﺬﻭﻥ ﻋﻦ
ﻓﺎﺋﺪﺓ ﻛﺒﲑﺓ ﺩﻭﻟﺔ ﻻ ﻳﺮﻯ ﻭﺃﻫﻞ ﻛﻞ
ﻭﺳﺎﺩﺳﺎ، ﺍﳌﺘﺄﺧﺮﺓﻭﺍﳍﺮﻡ،
ﻭﺍﳌﺘﻘﺪﻣﺔ. ﺍﻟﺪﻭﻝﺍﻟﺘﻄﻮﺭ
ﻭﺍﻷﺷﺨﺎﺹﺑﲔﻳﻌﺘﱪﻫﺎ ﻳﻨﺘﻬﻲﻣﺜﻞﺍﻷﻣﺮﺍﻷﻣﻢ
ﺇﱃ ﺗﺒﺎﻳﻦ ﺗﺎﻡ ﺣﱴﺍﻟﺪﻭﻝ
ﻗﺒﻠﻬﻢ ﺇﻥ
ﻭﺳﺎﺩﺳﺎ،
ﻣﻦ
ﻣﻦ ﺍﻟﻄﺮﻳﻘﺔ ﺍﻟﱵ ﺩﺭﺝ ﻋﻠﻴﻬﺎ ﺍﳌﺆﺭﺧﻮﻥ ﺍﳌﺘﺄﺧﺮﻭﻥ ﰲ ﻭﺯﺭﺍﺀ ﺣﺠﺎﺏ ﻭﻣﺴﺎﻋﺪﻱ ﻛﻞ ﻣﻠﻚ ،ﻛﻤﺎ ﻓﻌﻠﻮﺍ
ﻛﺒﲑﺓ ﻓﺎﺋﺪﺓ ﻳﺮﻯ ﻻ ، ﻭﺳﺎﺩﺳﺎ . ﻭﺍﳌﺘﻘﺪﻣﺔ ﺍﳌﺘﺄﺧﺮﺓ ﺍﻟﺪﻭﻝ ﺑﲔ ﺗﺎﻡ ﺗﺒﺎﻳﻦ ﺇﱃ ﺍﻷﻣﺮ ﻳﻨﺘﻬﻲ ﺣﱴ ﻗﺒﻠﻬﻢ ﰲ
ﻛﻤﺎ ﻓﻌﻠﻮﺍ
ﻭﺑﻌﺪ ﻣﻠﻚ،ﻋﺎﻣﺮ. ﻭﻣﺴﺎﻋﺪﻱ ﻛﻞ
ﻛﺎﳌﻨﺼﻮﺭ ﺑﻦ ﺠﺎﺏ ﺍﻟﺸﻬﺮﺓ
ﻭﺯﺭﺍﺀﻣﻦﺣ ﺫﻭﻱ ﺍﳌﺘﺄﺧﺮﻭﻥ ﰲ
ﺍﳌﻮﻇﻔﻮﻥ ﻳﻜﻦ ﻫﺆﻻﺀﺍﳌﺆﺭﺧﻮﻥ ﺃﻣﻴﺔﺩﺭﺝ ﻋﻠﻴﻬﺎ
ﻭﺍﻟﻌﺒﺎﺳﻴﲔ ﻣﺎ ﱂ ﺍﻟﻄﺮﻳﻘﺔﺑﲏﺍﻟﱵ
ﰲ ﺷﺄﻥﰲ
ﺍﳌﻮﻇﻔﻮﻥ ﻣﻦ ﺫﻭﻱ ﺍﻟﺸﻬﺮﺓ ﻛﺎﳌﻨﺼﻮﺭ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ .ﻭﺑﻌﺪﻫﺆﻻﺀ ﻳﻠﻲ: ﺍﻟﺴﺘﺔ ﱂ ﻳﻜﻦ
ﺍﻟﺮﺋﻴﺴﻴﺔ ﻛﻤﺎ ﻭﺍﻟﻌﺒﺎﺳﻴﲔ ﻣﺎ ﺑﲏ ،ﺃﻣﻴﺔ
ﺗﺄﰐ ﺍﻟﻔﺼﻮﻝ ﻫﺬﺍﺷﺄﻥ
ﺍﻟﺘﻤﻬﻴﺪ ﰲ
ﻫﺬﺍ ﺍﻟﺘﻤﻬﻴﺪ ،ﺗﺄﰐ ﺍﻟﻔﺼﻮﻝ ﺍﻟﺴﺘﺔ ﺍﻟﺮﺋﻴﺴﻴﺔ ﻛﻤﺎ ﻳﻠﻲ:
147
3
4
ﺙ -ﺇﺫﺍ ﻛﺜﺮ ﺳﻜﺎﻥ ﻣﺪﻳﻨﺔ ،ﺭﺧﺼﺖ ﺃﺳﻌﺎﺭ ﻗﻮﺎ ﺍﻟﻀﺮﻭﺭﻱ ﻭﻏﻼ ﺳﻌﺮ ﺳﻠﻌﻬﺎ ﺍﻟﻜﻤﺎﻟﻴﺔ،
ﺙ -ﺇﺫﺍ ﻛﺜﺮ ﺳﻜﺎﻥ ﻣﺪﻳﻨﺔ ،ﺭﺧﺼﺖ ﺃﺳﻌﺎﺭ ﻗﻮﺎ ﺍﻟﻀﺮﻭﺭﻱ ﻭﻏﻼ ﺳﻌﺮ ﺳﻠﻌﻬﺎ ﺍﻟﻜﻤﺎﻟﻴﺔ،
ﺭﺧﺼﺖ ﺃﺳﻌﺎﺭ ﻗﻮﺎ ﺍﻟﻀﺮﻭﺭﻱ ﻭﻏﻼ ﺳﻌﺮ ﺳﻠﻌﻬﺎ ﺍﻟﻜﻤﺎﻟﻴﺔ، ﺳﺎﻛﻨﻮﻫﺎ ﻣﺪﻳﻨﺔ،
ﻓﺒﺎﻟﻌﻜﺲ. ﻛﺜﺮ ﺳﻜﺎﻥ ﺙ -ﺇﻥ
ﺇﺫﺍ ﻗﻞ
ﺇﻥ ﻗﻞ ﺳﺎﻛﻨﻮﻫﺎ ﻓﺒﺎﻟﻌﻜﺲ.
ﺇﻥ ﻗﻞ ﺳﺎﻛﻨﻮﻫﺎ ﻓﺒﺎﻟﻌﻜﺲ.
ﺍﻟﻔﺼﻞ ﺍﳋﺎﻣﺲ :ﻭﺟﻮﻩ ﺍﳌﻌﺎﺵ ﻭﺍﻟﺼﻨﺎﺋﻊ.
ﺍﻟﻔﺼﻞ ﺍﳋﺎﻣﺲ :ﻭﺟﻮﻩ ﺍﳌﻌﺎﺵ ﻭﺍﻟﺼﻨﺎﺋﻊ.
ﻭﺍﻟﺼﻨﺎﺋﻊ.ﺍﻟﺮﺯﻕ ﻭﺍﻟﺴﻌﻲ ﻓﻴﻪ ﻭﺃﻧﻮﺍﻉ ﺍﳌﻌﺎﺵ ﻣﻦ ﲡﺎﺭﺓ ﻓﻼﺣﺔ ﻭﺻﻨﺎﻋﺔ ﺍﳌﻌﺎﺵ ﺇﱃ ﺍﺑﺘﻐﺎﺀ
ﻭﺟﻮﻩﺍﻟﺴﻜﺎﻥﺍﳋﺎﻣﺲ:ﺣﺎﺟﺔ
ﺍﻟﻔﺼﻞ ﻓﻴﻪ ﻋﻦ
ﲢﺪﺙ
ﲢﺪﺙ ﻓﻴﻪ ﻋﻦ ﺣﺎﺟﺔ ﺍﻟﺴﻜﺎﻥ ﺇﱃ ﺍﺑﺘﻐﺎﺀ ﺍﻟﺮﺯﻕ ﻭﺍﻟﺴﻌﻲ ﻓﻴﻪ ﻭﺃﻧﻮﺍﻉ ﺍﳌﻌﺎﺵ ﻣﻦ ﲡﺎﺭﺓ ﻓﻼﺣﺔ ﻭﺻﻨﺎﻋﺔ
ﺍﺳﺘﻨﺘﺎﺟﺎﺗﻪﻓﻴﻪﻫﻨﺎ:ﻭﺃﻧﻮﺍﻉ ﺍﳌﻌﺎﺵ ﻣﻦ ﲡﺎﺭﺓ ﻓﻼﺣﺔ ﻭﺻﻨﺎﻋﺔ ﺍﻟﺮﺯﻕ ﻭﺍﻟﺴﻌﻲ ﻭﳐﺘﻠﻒ ﺍﺑﺘﻐﺎﺀ
ﺷﻌﺒﻬﺎ .ﻣﻦ ﺍﻟﺴﻜﺎﻥ ﺇﱃ ﺗﻄﻮﺭﺣﺎﺟﺔ
ﺍﻟﺼﻨﺎﺋﻊ ﻋﻦ ﻋﻦﲢﺪﺙ ،ﻓﻴﻪ
ﻭﻣﻬﻦ
ﻭﻣﻬﻦ ،ﻋﻦ ﺗﻄﻮﺭ ﺍﻟﺼﻨﺎﺋﻊ ﻭﳐﺘﻠﻒ ﺷﻌﺒﻬﺎ .ﻣﻦ ﺍﺳﺘﻨﺘﺎﺟﺎﺗﻪ ﻫﻨﺎ:
ﺍﻟﺘﺮﻑ ﻻ ﺗﻌﺘﱪ ﻣﻌﺎﺷﺎ ﻃﺒﻴﻌﻴﺎ. ﺍﺳﺘﻨﺘﺎﺟﺎﺗﻪ ﻫﻨﺎ:
ﺍﳌﺮﻫﻮﻧﺔ ﺑﻈﺮﻭﻑﺷﻌﺒﻬﺎ .ﻣﻦ ﻭﳐﺘﻠﻒ
ﺍﻟﺼﻐﺮﻯ ﺍﻟﺼﻨﺎﺋﻊ
ﺍﻟﻮﻇﺎﺋﻒ ﻭﻣﻬﻦ ،ﺃﻋﻦ -ﺗﻄﻮﺭﺇﻥ
ﺃ -ﺇﻥ ﺍﻟﻮﻇﺎﺋﻒ ﺍﻟﺼﻐﺮﻯ ﺍﳌﺮﻫﻮﻧﺔ ﺑﻈﺮﻭﻑ ﺍﻟﺘﺮﻑ ﻻ ﺗﻌﺘﱪ ﻣﻌﺎﺷﺎ ﻃﺒﻴﻌﻴﺎ.
ﻃﺒﻴﻌﻴﺎ.ﻭﺍﻹﻣﺎﻣﺔ ﺍﳋﻄﺎﺑﺔ،
ﻣﻌﺎﺷﺎﻭﺍﻟﻔﺘﻴﺎ
ﺍﻟﻘﻀﺎﺀﻛﺮﺟﺎﻝﺗﻌﺘﱪ
ﺍﻟﻐﺎﻟﺐﺍﻟﺘﺮﻑ ﻻ
ﺑﻈﺮﻭﻑ ﺗﻌﻈﻢﺍﳌﺮﻫﻮﻧﺔ
ﺛﺮﻭﻢ ﰲ ﺍﻟﺼﻐﺮﻯ
ﺍﻟﻮﻇﺎﺋﻒﺍﻟﺪﻳﻦ
ﺇﻥ ﺭﺟﺎﻝ ﺏ -ﺃﻥ ﺃ-
ﺏ -ﺃﻥ ﺭﺟﺎﻝ ﺍﻟﺪﻳﻦ ﺗﻌﻈﻢ ﺛﺮﻭﻢ ﰲ ﺍﻟﻐﺎﻟﺐ ﻛﺮﺟﺎﻝ ﺍﻟﻘﻀﺎﺀ ﻭﺍﻟﻔﺘﻴﺎ ﻭﺍﻹﻣﺎﻣﺔ ﺍﳋﻄﺎﺑﺔ،
ﻭﺍﻹﻣﺎﻣﺔﱂ ﺍﳋﻄﺎﺑﺔ،
ﻳﺘﺤﺪﺙ ﺑﻮﻇﺎﺋﻒﻭﺍﻟﻔﺘﻴﺎ
ﺍﺳﺮﻣﻴﺔ ﻓﻬﻮ ﻳﺘﻌﻠﻖ ﺍﻟﻘﻀﺎﺀ
ﺍﻷﻣﺮﻛﺮﺟﺎﻝ ﺍﻟﻐﺎﻟﺐ
ﻭﲟﺎ ﺃﻥ ﺛﺮﻭﻢ ،ﰲ
ﺗﻌﻈﻢﻟﻠﺮﺷﻮﺓ
ﻳﺘﻌﺮﺽﺍﻟﺪﻳﻦ
ﻫﻨﺎ ﱂﺭﺟﺎﻝ ﺏ -ﺃﻥ
ﻭﻟﻜﻨﻪ
ﻭﻟﻜﻨﻪ ﻫﻨﺎ ﱂ ﻳﺘﻌﺮﺽ ﻟﻠﺮﺷﻮﺓ ،ﻭﲟﺎ ﺃﻥ ﺍﻷﻣﺮ ﻳﺘﻌﻠﻖ ﺑﻮﻇﺎﺋﻒ ﺍﺳﺮﻣﻴﺔ ﻓﻬﻮ ﱂ ﻳﺘﺤﺪﺙ
ﻋﺼﺮﻩ.ﺑﻮﻇﺎﺋﻒ ﺍﺳﺮﻣﻴﺔ ﻓﻬﻮ ﱂ ﻳﺘﺤﺪﺙ ﺍﻷﻣﺮﰲ ﻳﺘﻌﻠﻖ
ﺃﻏﲎ ﺃﻥﺍﻟﻨﺎﺱ
ﻛﺎﻧﻮﺍ ﻭﲟﺎ
ﻟﻠﺮﺷﻮﺓ،
ﻳﺘﻌﺮﺽﻭﻗﺪ
ﺭﺟﺎﻝ ﱂﺍﻟﻜﻨﻴﺴﺔ،
ﻭﻟﻜﻨﻪ ﻫﻨﺎ
ﻋﻦ
ﻋﻦ ﺭﺟﺎﻝ ﺍﻟﻜﻨﻴﺴﺔ ،ﻭﻗﺪ ﻛﺎﻧﻮﺍ ﺃﻏﲎ ﺍﻟﻨﺎﺱ ﰲ ﻋﺼﺮﻩ.
ﻋﺼﺮﻩ.ﺍﻟﺴﻠﻊ ﺍﻠﻮﺑﺔ ﻣﻨﻪ. ﻛﻠﻤﺎﰲ ﻏﻠﺖ ﺃﻏﲎﺇﻟﻴﻪﺍﻟﻨﺎﺱ ﻭﻗﺪ ﻛﺎﻧﻮﺍ
ﺍﳌﻮﺍﺻﻼﺕ ﺍﻟﻜﻨﻴﺴﺔ،
ﻭﺗﻌﺬﺭﺕ ﺭﺟﺎﻝ ﺑﻠﺪ ﺝ -ﻋﻦ
ﻛﻠﻤﺎ ﺑﻌﺪ
ﺝ -ﻛﻠﻤﺎ ﺑﻌﺪ ﺑﻠﺪ ﻭﺗﻌﺬﺭﺕ ﺍﳌﻮﺍﺻﻼﺕ ﺇﻟﻴﻪ ﻛﻠﻤﺎ ﻏﻠﺖ ﺍﻟﺴﻠﻊ ﺍﻠﻮﺑﺔ ﻣﻨﻪ.
ﺍﶈﺘﺮﻓﻮﻥ ﻣﻨﻪ.
ﺍﻟﺼﻐﺎﺭ. ﺍﻟﺴﻠﻊ ﺍﻠﻮﺑﺔﻓﻴﺘﻀﺮﺭﺍﻹﻓﺮﺍﻁﻏﻠﺖ
ﺣﺪ ﻛﻠﻤﺎ
ﺇﱃ ﺇﻟﻴﻪﺍﳌﻮﺍﺻﻼﺕ ﺍﻟﻌﺮﺽﻭﺗﻌﺬﺭﺕ
ﺭﺧﺼﺖ ﺍﻟﺴﻠﻊ ﺩﺝ --ﺇﺫﺍﻛﻠﻤﺎﻛﺜﺮﺑﻌﺪ ﺑﻠﺪ
ﺩ -ﺇﺫﺍ ﻛﺜﺮ ﺍﻟﻌﺮﺽ ﺭﺧﺼﺖ ﺍﻟﺴﻠﻊ ﺇﱃ ﺣﺪ ﺍﻹﻓﺮﺍﻁ ﻓﻴﺘﻀﺮﺭ ﺍﶈﺘﺮﻓﻮﻥ ﺍﻟﺼﻐﺎﺭ.
ﻣﻀﺮ ﻛﺬﻟﻚ ﺍﻟﺼﻐﺎﺭ.
ﺍﶈﺘﺮﻓﻮﻥﺍﳌﻔﺮﻁ
ﻓﻴﺘﻀﺮﺭ ﺍﻟﻐﻼﺀ
ﺍﻹﻓﺮﺍﻁﻛﻤﺎ ﺃﻥ
ﻫﺆﻻﺀﺇﱃﻋﻦﺣﺪﺍﻟﻌﻤﻞ، ﻓﻴﺘﻮﻗﻒ ﺍﻟﺴﻠﻊ
ﺍﻟﺒﻀﺎﺋﻊ ﺭﺧﺼﺖ
ﻛﺜﺮ ﺍﻟﻌﺮﺽﻭﺗﻜﺴﺪ ﺩ -ﺇﺫﺍ
ﻭﺗﻜﺴﺪ ﺍﻟﺒﻀﺎﺋﻊ ﻓﻴﺘﻮﻗﻒ ﻫﺆﻻﺀ ﻋﻦ ﺍﻟﻌﻤﻞ ،ﻛﻤﺎ ﺃﻥ ﺍﻟﻐﻼﺀ ﺍﳌﻔﺮﻁ ﻣﻀﺮ ﻛﺬﻟﻚ
ﺍﻷﺳﺎﺳﻴﺔﻣﻀﺮﳛﻤﺪﻛﺬﻟﻚ
ﻓﻴﻬﺎ ﺍﻟﺰﺭﺍﻋﻴﺔ ﺍﳌﻔﺮﻁ
ﺍﳊﺒﻮﺏﺃﻥ ﺍﻟﻐﻼﺀ ﺧﺼﻮﺻﺎ ،ﻛﻤﺎ
ﺍﻟﻀﺮﻭﺭﻳﺔﻋﻦ ﺍﻟﻌﻤﻞ
ﻓﻴﺘﻮﻗﻒ ﻫﺆﻻﺀ
ﺍﻟﺒﻀﺎﺋﻊ ﻭﺍﳌﻮﺍﺩ
ﻭﺗﻜﺴﺪ ﺍﻟﺸﻌﺒﻴﺔ،
ﺑﺎﻟﻄﺒﻘﺔ
ﺑﺎﻟﻄﺒﻘﺔ ﺍﻟﺸﻌﺒﻴﺔ ،ﻭﺍﳌﻮﺍﺩ ﺍﻟﻀﺮﻭﺭﻳﺔ ﺧﺼﻮﺻﺎ ﺍﳊﺒﻮﺏ ﺍﻟﺰﺭﺍﻋﻴﺔ ﺍﻷﺳﺎﺳﻴﺔ ﳛﻤﺪ ﻓﻴﻬﺎ
ﺍﻟﺮﺧﺺ.ﺍﻟﺸﻌﺒﻴﺔ ،ﻭﺍﳌﻮﺍﺩ ﺍﻟﻀﺮﻭﺭﻳﺔ ﺧﺼﻮﺻﺎ ﺍﳊﺒﻮﺏ ﺍﻟﺰﺭﺍﻋﻴﺔ ﺍﻷﺳﺎﺳﻴﺔ ﳛﻤﺪ ﻓﻴﻬﺎ ﺑﺎﻟﻄﺒﻘﺔ
ﺍﻟﺮﺧﺺ.
ﺍﻟﺮﺧﺺ.ﻣﻨﻬﺎ ﻣﺎ ﻫﻮ ﻣﺮﻛﺐ ،ﻭﳛﺘﺎﺝ ﻓﻴﻪ ﻟﻠﻜﻤﺎﻟﻴﺎﺕ ،ﻭﻣﺎ ﻫﻮ ﺑﺴﻴﻂ ﳛﺘﺎﺝ ﻓﻴﻪ ﻩ -ﺍﻟﺼﻨﺎﺋﻊ
ﻩ -ﺍﻟﺼﻨﺎﺋﻊ ﻣﻨﻬﺎ ﻣﺎ ﻫﻮ ﻣﺮﻛﺐ ،ﻭﳛﺘﺎﺝ ﻓﻴﻪ ﻟﻠﻜﻤﺎﻟﻴﺎﺕ ،ﻭﻣﺎ ﻫﻮ ﺑﺴﻴﻂ ﳛﺘﺎﺝ ﻓﻴﻪ
ﳛﺘﺎﺝ ﻓﻴﻪ
ﻳﺘﻢ ﺯﻣﻦ ﺑﺴﻴﻂ
ﻭﺃﺟﻴﺎﻝ ﻭﻻ ﻭﻣﺎ ﻫﻮﻟﻠﻜﻤﺎﻟﻴﺎﺕ،ﻓﻴﻪ ﺇﱃ ﻭﳛﺘﺎﺝ ﻓﻴﻪ
ﺍﻟﺼﻨﺎﺋﻊ ﻓﻴﺤﺘﺎﺝ ﻣﺮﻛﺐ،ﺗﻄﻮﺭ ﻭﻫﻮ ﻫﻮ
ﺃﺳﺒﻖ ،ﺃﻣﻞ ﻣﻨﻬﺎ ﻣﺎ ﻩ -ﺍﻟﺼﻨﺎﺋﻊ
ﻟﻠﻀﺮﻭﺭﻳﺎﺕ
ﻟﻠﻀﺮﻭﺭﻳﺎﺕ ﻭﻫﻮ ﺃﺳﺒﻖ ،ﺃﻣﻞ ﺗﻄﻮﺭ ﺍﻟﺼﻨﺎﺋﻊ ﻓﻴﺤﺘﺎﺝ ﻓﻴﻪ ﺇﱃ ﺯﻣﻦ ﻭﺃﺟﻴﺎﻝ ﻭﻻ ﻳﺘﻢ
ﻋﻠﻰ ﻭﻻ ﻳﺘﻢ
ﺗﻄﻮﺭﻫﺎ ﻭﺃﺟﻴﺎﻝ
ﺯﻣﻦﻣﻀﻰ ﻓﻴﺤﺘﺎﺝﰲﻓﻴﻪﺍﻷﻣﻢﺇﱃ ﺍﻟﱵ
ﺍﻟﺼﻨﺎﺋﻊﺍﻟﺼﻨﺎﺋﻊ
ﺗﻄﻮﺭﺭﺳﺨﺖ ﺃﻣﻞ ،ﻭﻗﺪ
ﺃﺳﺒﻖ،ﻋﻠﻴﻬﺎ
ﻭﻫﻮﺍﻟﻄﻠﺐﻟﻠﻀﺮﻭﺭﻳﺎﺕﲟﻘﺪﺍﺭ
ﺇﺗﻘﺎﺎ ﺇﻻ
ﺇﺗﻘﺎﺎ ﺇﻻ ﲟﻘﺪﺍﺭ ﺍﻟﻄﻠﺐ ﻋﻠﻴﻬﺎ ،ﻭﻗﺪ ﺭﺳﺨﺖ ﺍﻟﺼﻨﺎﺋﻊ ﰲ ﺍﻷﻣﻢ ﺍﻟﱵ ﻣﻀﻰ ﻋﻠﻰ ﺗﻄﻮﺭﻫﺎ
ﺗﻄﻮﺭﻫﺎ
ﻋﻠﻰ ﺍﻟﻌﺮﺏ.
ﻛﺬﻟﻚﻣﻀﻰﻭﻟﻴﺲﺍﻷﻣﻢ ،ﺍﻟﱵ ﻭﺍﳍﻨﺪ ﰲ
ﻭﺍﻟﻴﻮﻧﺎﻥ ﻭﺍﻟﺼﲔﺍﻟﺼﻨﺎﺋﻊ
ﺇﺳﺮﺍﺋﻴﻞﺭﺳﺨﺖ ﻋﻠﻴﻬﺎ ،ﻭﻗﺪ ﻋﺪﺓﺍﻟﻄﻠﺐ
ﺃﺟﻴﺎﻝ ﻛﺒﲏ ﲟﻘﺪﺍﺭ ﺇﺗﻘﺎﺎ ﺇﻻ
ﺍﳊﻀﺎﺭﺓ ﰲ
ﰲ ﺍﳊﻀﺎﺭﺓ ﻋﺪﺓ ﺃﺟﻴﺎﻝ ﻛﺒﲏ ﺇﺳﺮﺍﺋﻴﻞ ﻭﺍﻟﺼﲔ ﻭﺍﳍﻨﺪ ﻭﺍﻟﻴﻮﻧﺎﻥ ،ﻭﻟﻴﺲ ﻛﺬﻟﻚ ﺍﻟﻌﺮﺏ.
ﻭﺍﳍﻨﺪ ﻭﺍﻟﻴﻮﻧﺎﻥ ،ﻭﻟﻴﺲ ﻛﺬﻟﻚ ﺍﻟﻌﺮﺏ. ﻏﲑﻫﺎ. ﻭﺍﻟﺼﲔ
ﺃﻥ ﳚﻴﺪ ﺇﺳﺮﺍﺋﻴﻞ ﺃﺟﻴﺎﻝ ﻛﺒﲏ
ﺻﻨﺎﻋﺔ ﻓﻘﻞ ﻣﻠﻜﺔ ﰲ ﺍﳊﻀﺎﺭﺓﳍﺎﻋﺪﺓ
ﰲ ﺣﺼﻠﺖ ﻭ -ﻣﻦ
ﻭ -ﻣﻦ ﺣﺼﻠﺖ ﳍﺎ ﻣﻠﻜﺔ ﰲ ﺻﻨﺎﻋﺔ ﻓﻘﻞ ﺃﻥ ﳚﻴﺪ ﻏﲑﻫﺎ.
ﻭ -ﻣﻦ ﺣﺼﻠﺖ ﳍﺎ ﻣﻠﻜﺔ ﰲ ﺻﻨﺎﻋﺔ ﻓﻘﻞ ﺃﻥ ﳚﻴﺪ ﻏﲑﻫﺎ.
ﺍﻟﻔﺼﻞ ﺍﻟﺴﺎﺩﺱ :ﻃﺮﻕ ﺍﻟﺘﻌﻠﻴﻢ ﻭﺃﺻﻨﺎﻑ ﺍﻟﻌﻠﻮﻡ.
ﺍﻟﻔﺼﻞ ﺍﻟﺴﺎﺩﺱ :ﻃﺮﻕ ﺍﻟﺘﻌﻠﻴﻢ ﻭﺃﺻﻨﺎﻑ ﺍﻟﻌﻠﻮﻡ.
ﺍﻟﻌﻠﻮﻡ .،ﻭﻓﻴﻪ ﻳﺘﺤﺪﺙ ﻋﻦ ﻃﺮﻕ ﺍﻟﺘﻌﻠﻴﻢ ﺍﳌﺘﻌﺎﺭﻓﺔ ﰲ ﻋﺼﺮﻩ،ﻭﺃﺻﻨﺎﻑﻣﻦ ﺛﻠﺜﻬﺎ ﺍﻟﺘﻌﻠﻴﻢ
ﻳﺄﺧﺬ ﺃﺯﻳﺪ ﻃﺮﻕ ،ﺇﺫ
ﺃﻗﺴﺎﻡ :ﺍﳌﻘﺪﻣﺔ
ﺍﻟﺴﺎﺩﺱﺃﻃﻮﻝﺍﻟﻔﺼﻞ
ﻫﺬﺍ
ﻫﺬﺍ ﺃﻃﻮﻝ ﺃﻗﺴﺎﻡ ﺍﳌﻘﺪﻣﺔ ،ﺇﺫ ﻳﺄﺧﺬ ﺃﺯﻳﺪ ﻣﻦ ﺛﻠﺜﻬﺎ ،ﻭﻓﻴﻪ ﻳﺘﺤﺪﺙ ﻋﻦ ﻃﺮﻕ ﺍﻟﺘﻌﻠﻴﻢ ﺍﳌﺘﻌﺎﺭﻓﺔ ﰲ ﻋﺼﺮﻩ،
ﻭﻣﻦ،
ﻭﺃﺩﺑﻴﺔ.ﻋﺼﺮﻩ
ﺍﳌﺘﻌﺎﺭﻓﺔ ﰲ
ﺍﻟﺘﻌﻠﻴﻢﻭﺭﻳﺎﺿﻴﺔ ﺩﻳﻨﻴﺔ ﻃﺮﻕ
ﻭﻃﺒﻴﻌﻴﺔ ﻳﺘﺤﺪﺙ ﻋﻦ ﺃﻧﻮﺍﻉ ﻭﻓﻴﻪ
ﺍﻟﻌﻠﻮﻡ ﻣﻦ ﳐﺘﻠﻒ ﺛﻠﺜﻬﺎ،
ﺗﻄﻮﺭﺃﺯﻳﺪ ﻣﻦﻋﻦﻳﺄﺧﺬﻭﻳﺘﺤﺪﺙ ،ﺇﺫ
ﺃﻗﺴﺎﻡ ﺍﳌﻘﺪﻣﺔ ﻭﻳﺪﱄﺃﻃﻮﻝ
ﺑﺂﺭﺍﺋﻪ، ﻫﺬﺍ
ﻭﻳﺪﱄ ﺑﺂﺭﺍﺋﻪ ،ﻭﻳﺘﺤﺪﺙ ﻋﻦ ﺗﻄﻮﺭ ﳐﺘﻠﻒ ﺃﻧﻮﺍﻉ ﺍﻟﻌﻠﻮﻡ ﻣﻦ ﺩﻳﻨﻴﺔ ﻭﻃﺒﻴﻌﻴﺔ ﻭﺭﻳﺎﺿﻴﺔ ﻭﺃﺩﺑﻴﺔ .ﻭﻣﻦ
ﻭﻳﺘﺤﺪﺙ ﻋﻦ ﺗﻄﻮﺭ ﳐﺘﻠﻒ ﺃﻧﻮﺍﻉ ﺍﻟﻌﻠﻮﻡ ﻣﻦ ﺩﻳﻨﻴﺔ ﻭﻃﺒﻴﻌﻴﺔ ﻭﺭﻳﺎﺿﻴﺔ ﻭﺃﺩﺑﻴﺔ .ﻭﻣﻦ ﺑﺂﺭﺍﺋﻪ،
ﺍﻟﺘﻌﻠﻴﻢ: ﻭﻳﺪﱄ
ﻧﻈﺮﻳﺎﺗﻪ ﰲ
ﻧﻈﺮﻳﺎﺗﻪ ﰲ ﺍﻟﺘﻌﻠﻴﻢ:
ﻧﻈﺮﻳﺎﺗﻪ ﺃﰲ-ﺍﻟﺘﻌﻠﻴﻢ:ﺿﺮﻭﺭﺓ ﻣﺮﺍﻋﺎﺓ ﻋﻘﻞ ﺍﳌﺘﻌﻠﻢ.
ﺃ -ﺿﺮﻭﺭﺓ ﻣﺮﺍﻋﺎﺓ ﻋﻘﻞ ﺍﳌﺘﻌﻠﻢ.
ﻋﻠﻰ ﺛﻼﺙ ﻣﺮﺍﺣﻞ. ﺍﳌﺘﻌﻠﻢ. ﺗﻠﻘﲔﻋﻘﻞ
ﺍﻟﺘﻌﻠﻴﻢ ﺏ -ﺍﻟﺘﺪﺭﺝ
ﺿﺮﻭﺭﺓ ﰲﻣﺮﺍﻋﺎﺓ ﺃ-
ﺏ -ﺍﻟﺘﺪﺭﺝ ﰲ ﺗﻠﻘﲔ ﺍﻟﺘﻌﻠﻴﻢ ﻋﻠﻰ ﺛﻼﺙ ﻣﺮﺍﺣﻞ.
ﻭﺍﺣﺪﺍ.ﻣﺮﺍﺣﻞ.
ﻭﺍﺣﺪﺍ ﺛﻼﺙ
ﺍﻟﺘﻌﻠﻴﻢ ﻋﻠﻰ
ﺗﻠﻘﲔ ﺑﺎﻟﻌﻠﻢ ﺏ -ﳛﺴﻦ
ﺍﻟﺘﺪﺭﺝ ﰲ
ﺍﻻﺷﺘﻐﺎﻝ ﺕ
ﺕ -ﳛﺴﻦ ﺍﻻﺷﺘﻐﺎﻝ ﺑﺎﻟﻌﻠﻢ ﻭﺍﺣﺪﺍ ﻭﺍﺣﺪﺍ.
ﻭﺍﺣﺪﺍﻢ.ﻭﺍﺣﺪﺍ.
ﺑﺎﻟﻌﻠﻢﻣﻀﺮﺓ ﺍﻻﺷﺘﻐﺎﻝ
ﺍﳌﺘﻌﻠﻤﲔ ﺕ -ﳛﺴﻦ
ﺍﻟﺸﺪﺓ ﻋﻠﻰ ﺙ
ﺙ -ﺍﻟﺸﺪﺓ ﻋﻠﻰ ﺍﳌﺘﻌﻠﻤﲔ ﻣﻀﺮﺓ ﻢ.
5
149ﺙ -ﺍﻟﺸﺪﺓ ﻋﻠﻰ ﺍﳌﺘﻌﻠﻤﲔ ﻣﻀﺮﺓ ﻢ.
5
5
ﻭﻗﺎﻡ ﺍﺑﻦ ﺧﻠﺪﻭﻥ ﺑﺘﺼﻨﻴﻒ ﺍﻟﻌﻠﻮﻡ ﺇﱃ ﻗﺴﻤﲔ .ﺻﻨﻒ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻳﻬﺘﺪﻱ ﺇﻟﻴﻪ ﺍﻹﻧﺴﺎﻥ ﺑﻔﻜﺮﺓ ﻭﻫﻮ ﻣﺎ ﻳﺸﺒﻪ
ﺍﻟﻌﻠﻮﻡ ﺍﻟﻔﻠﺴﻔﻴﺔ ﻭﺍﻟﻨﺎﲡﺔ ﻋﻦ ﺍﳊﻜﻤﺔ ﻭﺍﻋﻤﺎﻝ ﺍﻟﻌﻘﻞ .ﻭﺍﻟﺼﻨﻒ ﺍﻟﺜﺎﱐ ﻫﻮ ﺍﻟﻨﻘﻠﻲ ﺍﻟﺬﻱ ﻳﺘﻢ ﺍﺧﺬﻩ ﳑﻦ
ﺗﻮﺻﻞ ﺇﻟﻴﻪ ﻣﻦ ﻗﺒﻞ ،ﻭﻳﻜﻮﻥ ﺍﻻﻋﺘﻤﺎﺩ ﺑﺸﻜﻞ ﻛﺒﲑ ﻓﻴﻪ ﻋﻠﻰ ﺍﻷﺧﺬ ﻭﻟﻴﺲ ﺍﻟﻌﻘﻞ.
ﻭﱂ ﻳﺘﺮﻙ ﰲ ﻫﺬﺍ ﺍﻟﻘﺴﻢ ﻋﻠﻤﺎ ﻣﻌﺮﻭﻓﺎ ﰲ ﺯﻣﻨﻪ ﱂ ﻳﺘﺤﺪﺙ ﻋﻨﻪ ،ﻛﺎﻟﺘﻔﺴﲑ ﻭﺍﻟﻔﺮﺍﺋﺾ ﻭﺍﻟﻔﻘﻪ
ﻭﺍﻟﻜﻼﻡ ﻭﺍﻟﺘﺼﻮﻑ ﻭﺍﳉﱪ ﻭﺍﳍﻨﺪﺳﺔ ﻭﺍﳍﻴﺌﺔ ﻭﺍﳌﻨﻄﻖ ﻭﺍﻟﺴﺤﺮ ﻭﺍﻟﻜﻴﻤﻴﺎﺀ ﻭﺍﻟﺮﻭﺣﻴﺎﺕ ﻭﺍﻟﺘﻨﺠﻴﻢ ﻭﺍﻟﻔﻠﺴﻔﺔ
ﻭﺍﻟﻨﺤﻮ ﻭﺍﻷﺩﺏ ﻭﺍﻟﻠﻐﺔ ﻭﺍﻟﺒﻴﺎﻥ ﻭﺍﳌﻮﺳﻴﻘﻴﺰ .ﻭﻣﻦ ﺃﻫﻢ ﺍﻟﻨﻈﺮﻳﺎﺕ ﺍﻟﺜﻮﺭﻳﺔ ﺍﻟﱵ ﱂ ﻳﺒﻠﻎ ﺇﱃ ﻋﻠﻤﻨﺎ ﺃﻥ ﺍﳌﻌﺘﻨﲔ
ﲟﺸﺎﻛﻞ ﺍﻟﻌﺮﺑﻴﺔ ﻗﺪ ﺍﻧﺘﺒﻬﻮﺍ ﺇﻟﻴﻬﺎ ،ﻭﺍﻟﱵ ﺳﺒﻖ ﺇﻟﻴﻬﺎ ﻫﺬﺍ ﺍﻟﻌﺎﱂ ﺍﻟﻔﺬ ،ﺩﻋﻮﺗﻪ ﺇﱃ ﺇﺻﻼﺡ ﺍﻟﻠﻐﺔ ﺍﻟﻌﺮﺑﻴﺔ ﻋﻦ
ﻃﺮﻳﻖ ﺗﻌﻮﻳﺾ ﺣﺮﻛﺎﺕ ﺍﻹﻋﺮﺍﺏ ﺃﻭ ﺗﻴﺴﲑﻫﺎ ﻭﰲ ﺫﻟﻚ ﻳﻘﻮﻝ ﺑﺎﳊﺮﻑ ﰲ ﺍﻟﻔﺼﻞ ﺍﳋﺎﺹ ﺏ ) ﻷﻥ ﻟﻐﺔ
ﺍﻟﻌﺮﺏ ﳍﺬﺍ ﺍﻟﻌﻬﺪ ﻣﺴﺘﻘﻠﺔ ﻣﻐﺎﻳﺮﺓ ﻟﻠﻐﺔ ﻣﻀﺮ ﻭﲪﲑ ( ﺹ٥١١.
ﻟﻌﻠﻨﺎ ﻟﻮ ﺍﻋﺘﻨﻴﻨﺎ ﺬﺍ ﺍﻟﻠﺴﺎﻥ ﺍﻟﻌﺮﰊ ﻭﺍﺳﺘﻘﺮﺑﻨﺎ ﺃﺣﻜﺎﻣﻪ ،ﻧﻌﺘﺎﺽ ﻋﻦ ﺍﳊﺮﻛﺎﺕ ﺍﻹﻋﺮﺍﺑﻴﺔ ﰲ
ﺩﻻﻟﺘﻬﺎ ﺑﺄﻣﻮﺭ ﺃﺧﺮﻯ ﻣﻮﺟﻮﺩﺓ ﻓﻴﻪ ،ﻓﺘﻜﻮﻥ ﳍﺎ ﻗﻮﺍﻧﲔ ﲣﺼﻬﺎ ،ﻭﻟﻌﻠﻬﺎ ﺗﻜﻮﻥ ﰲ ﺃﻭﺍﺧﺮﻩ ﻋﻠﻰ ﻏﲑ ﺍﳌﻨﻬﺎﺝ
ﺍﻷﻭﻝ ﰲ ﻟﻐﺔ ﻣﻀﺮ ،ﻓﻠﻴﺴﺖ ﺍﻟﻠﻐﺔ ﻭﻣﻠﻜﺎﺎ ﳎﺎﻧﺎ ،ﻭﻟﻘﺪ ﻛﺎﻥ ﺍﻟﻠﺴﺎﻥ ﺍﳌﻀﺮﻱ ﻣﻊ ﺍﻟﻠﺴﺎﻥ ﺍﳊﻤﲑﻱ ﺬﻩ
ﺍﳌﺜﺎﺑﺔ ،ﺗﻐﲑﺕ ﻋﻨﺪ ﻣﻀﺮ ﻛﺜﲑ ﻣﻨﻢ ﺍﳌﻮﺿﻮﻋﺎﺕ ﺍﻟﻠﺴﺎﻥ ﺍﳊﻤﲑﻱ ﻭﺗﺼﺎﺭﻳﻒ ﻛﻠﻤﺎﺗﻪ .ﻛﻤﺎ ﻭﺭﺩ ﰲ ﻫﺬﺍ
ﺍﻟﺒﺎﺏ ،ﺷﺮﺡ ﻣﻔﺼﻞ ﻟﺘﻄﻮﺭ ﺍﻟﻠﺴﺎﻥ ﺍﻟﻌﺮﰊ ﺍﻟﺬﻱ ﻻ ﻳﻬﻢ ﺳﻮﻯ ﺍﳌﺨﺘﺼﲔ ﺑﻌﻠﻮﻡ ﺍﻟﻠﻐﺔ ﻭﺗﻄﻮﺭ ﺍﻟﻠﺴﺎﻥ
ﺍﻟﻌﺮﰊ .ﻟﺬﻟﻚ ﻋﻠﻰ ﻣﻦ ﻛﺎﻥ ﻣﻬﺘﻤﺎ ﰲ ﻫﺬﻩ ﺍﳌﺒﺎﺣﺚ ﻓﺘﺢ ﻣﻘﺪﻣﺔ ﺍﺑﻦ ﺧﻠﺪﻭﻥ ﻭﺍﻟﻘﺮﺍﺀﺓ ﰲ ﺗﺎﺭﻳﺦ ﻫﺬﺍ
ﺍﻟﺸﺄﻥ.
ﺍﳋﺘﺎﻡ ﻭﺍﻟﺘﻌﻘﻴﺐ
ﻫﺬﺍ ﻋﺮﺽ ﻣﺒﺴﻂ ﳌﻘﺪﻣﺔ ﻻﺑﻦ ﺧﻠﺪﻭﻥ ،ﻭﺗﻜﺎﺩ ﺗﻜﻮﻥ ﻛﻞ ﻣﻦ ﻧﻈﺮﻳﺎﺕ ﻫﺬﺍ ﺍﻟﻔﻴﻠﺴﻮﻑ ﺍﻻﺟﺘﻤﺎﻋﻲ
ﺗﺸﻜﻞ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎ ﻗﺎﺋﻤﺎ ﺑﺬﺍﺗﻪ ،ﻋﻠﻰ ﺃﻥ ﺑﻌﺾ ﻫﺬﻩ ﺍﻟﻨﻈﺮﻳﺎﺕ ﻗﺎﺑﻞ ﻟﻠﻤﻨﺎﻗﺸﺔ ﻭﺍﻟﺮﺩ ﻭﺍﻟﺒﻌﺾ ﺍﻵﺧﺮ ﱂ ﻳﻌﺪ
150
6
ﺻﺎﳊﺎ ،ﻭﺍﻟﺒﺎﻗﻲ ﻫﻮ ﺍﻷﻛﺜﺮ ﻳﻜﺘﺴﻲ ﺻﺒﻐﺔ ﺍﻻﺳﺘﻤﺮﺍﺭ ﻭﺗﻠﻚ ﻗﺎﻋﺪﺓ ﺍﻟﻌﻠﻢ ﺍﻟﺮﺋﻴﺴﻴﺔ .ﻳﺘﻀﺢ ﻟﻨﺎ ﺃﻥ ﺍﳌﻘﺪﻣﺔ
ﻻﺑﻦ ﺧﻠﺪﻭﻥ ﳍﺎ ﻣﻴﺰﺍﺕ ﺧﺎﺻﺔ ﻣﻦ ﺑﻴﻨﻬﺎ:
ﺍﻷﻭﱃ :ﺃﻥ ﺍﺑﻦ ﺧﻠﺪﻭﻥ ﺍﺳﺘﻄﺎﻉ ﺃﻥ ﻳﻜﺘﺐ ﺍﳌﻘﺪﻣﺔ ﻋﻠﻰ ﳓﻮ ﻻ ﻧﻈﲑ ﻟﻪ ﰲ ﺩﺭﺍﺳﺔ ﺍﻟﻌﻤﺮﺍﻥ ،ﻛﻤﺎ ﲰﻰ
ﺟﻬﺪﻩ ﺍﳌﺒﺬﻭﻝ ﰲ ﻗﺮﺍﺀﺓ ﺍﻟﺘﺎﺭﻳﺦ ﺍﻟﺒﺸﺮﻱ.
ﺍﻟﺜﺎﻧﻴﺔ :ﺃﻥ ﺍﺑﻦ ﺧﻠﺪﻭﻥ ﻗﺪﻡ ﻟﻨﺎ ﺗﻔﺴﲑﺍﺕ ﻓﻠﺴﻔﻴﺔ ﰲ ﺇﻋﺎﺩﺗﻪ ﲢﻠﻴﻞ ﺍﺘﻤﻊ ﺍﻟﺒﺸﺮﻱ ﰲ ﺿﻮﺀ ﺍﳊﻀﺎﺭﺓ:
ﻧﺸﻮﺋﻬﺎ ،ﻭﳕﻮﻫﺎ ،ﻭﺍﺯﺩﻫﺎﺭﻫﺎ ،ﰒ ﺍﳓﻼﳍﺎ ،ﺳﻘﻮﻃﻬﺎ ﻭﺍﻧﺪﺛﺎﺭﻫﺎ.
ﺍﻟﺜﺎﻟﺜﺔ :ﱂ ﻳﻜﻦ ﺍﺑﻦ ﺧﻠﺪﻭﻥ ﰲ ﺗﻔﺴﲑﺍﺗﻪ ،ﻭﻻ ﻣﻦ ﺟﻬﺔ ﺗﺄﻭﻳﻼﺗﻪ ﺃﺣﻴﺎﻧﺎ ،ﳝﻜﻦ ﺃﻥ ﻳﺪﺧﻞ ﻣﻴﺪﺍﻥ ﺍﻟﻔﻠﺴﻔﺔ
ﺍﺣﺘﺮﺍﻓﺎ ،ﺑﻞ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩ ﻣﻨﻬﺎ ﰲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺗﺼﻮﺭﺍﺕ ﺗﻨﻈﻢ ﻗﻮﺍﻧﲔ ﺍﻹﻧﺴﺎﻧﻴﺔ.
ﻭﺍﺑﻦ ﺧﻠﺪﻭﻥ ﻫﻮ ﺍﳌﻔﻜﺮ ﺍﻟﻌﺮﰊ ﺍﻷﺧﲑ ﺍﻟﺬﻱ ﺃﻧﺘﺞ ﻛﺘﺎﺑﺎ ﳝﻜﻨﻨﺎ ﺃﻥ ﻧﺼﻔﻪ ﺑﺄﻧﻪ ﻛﺘﺎﺏ ﻓﻜﺮﻱ ﻣﺒﺪﻉ.
ﻛﺘﺎﺏ ﻓﻜﺮﻱ ﻳﺸﺨﺺ ﻓﻴﻪ ﺑﻌﺾ ﺍﻷﺳﺒﺎﺏ ﺍﳌﺘﺼﻠﺔ ﲟﻮﺿﻮﻋﻨﺎ ﺍﻟﻴﻮﻡ ،ﻭﻛﺎﻥ ﻗﺪ ﺃﺩﺭﻛﻬﺎ ﺑﺘﺤﻠﻴﻼﺗﻪ ﰲ
)ﺍﳌﻘﺪﻣﺔ( .ﻣﺜﻼ ﻋﻨﺪﻣﺎ ﺗﻜﻠﻢ ﻋﻦ ﺍﻟﻌﺼﺒﻴﺔ ،ﺣﻠﹼﻞ ﺍﺘﻤﻌﺎﺕ ﲢﻠﻴﻼ ﻳﻜﺎﺩ ﻳﻜﻮﻥ ﰲ ﺫﺍﻙ ﺍﻟﻮﻗﺖ
ﺃﻧﺜﺮﻭﺑﻮﻟﻮﺟﻴﺎ .ﲢﻠﻴﻞ ﺍﻟﻌﺼﺒﻴﺔ ﻫﻮ ﲢﻠﻴﻞ ﺍﻟﻘﻮﺓ ﺍﻟﻌﺎﻣﻠﺔ ﺍﳌﺮﺗﺒﻄﺔ ﺑﺎﻟﻨﺴﺐ ،ﺃﻱ ﲟﺎ ﻳﻨﺘﺞ ﲨﻴﻊ ﺍﻟﻌﻼﻗﺎﺕ
ﺍﻻﺟﺘﻤﺎﻋﻴﺔ ﺍﻟﱵ ﺗﻜﻴﻒ ﺍﳌﺴﲑﺓ ﺇﱃ ﺍﻟﺴﻠﻄﺔ ﻭﺗﻜﻴﻒ ﺃﻳﻀﺎ ﻣﺎ ﻧﺴﻤﻴﻪ ﺍﳌﺸﺮﻭﻋﻴﺔ ﻟﻠﺴﻠﻄﺔ
ﻫﺬﺍ ﲢﻠﻴﻞ ﻣﻬﻢ ﺟﺪﺍ ،ﻭﺇﱃ ﻳﻮﻣﻨﺎ ﻫﺬﺍ ﱂ ﻧﻨﺘﺒﻪ ﺇﱃ ﻫﺬﺍ ﺍﻟﺒﻌﺪ ﺍﻻﻧﺜﺮﻭﺑﻮﻟﻮﺟﻲ ﻟﺘﺤﻠﻴﻞ
ﺍﻟﻘﻮﺓﺍﻟﻌﺎﻣﻠﺔ ،ﻭﺍﻟﻌﺎﻣﻠﺔ ﻣﻦ ﺩﺍﺧﻞ ﻭﻣﻦ ﲢﺖ ﺍﻟﺒﻨﻴﺔ ﺍﻟﱵ ﻧﺮﺍﻫﺎ) .ﲢﺖ( ﻣﺎ ﻧﺼﻔﻪ ﻋﻨﺪﻣﺎ ﻧﻘﻮﻝ ﲢﺎﻟﻔﺖ ﻫﺬﻩ
ﺍﻟﻘﺒﻴﻠﺔ ﻣﻊ ﺗﻠﻚ ﺍﻟﻘﺒﻠﻴﺔ .ﻭﺃﺻﺒﺢ ﻣﻦ ﺍﳌﺴﻠﻢ ﺑﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﰲ ﻣﺸﺎﺭﻕ ﺍﻷﺭﺽ ﻭﻣﻐﺎﺭﺎ ،ﺃﻥ ﺍﺑﻦ ﺧﻠﺪﻭﻥ ﻫﻮ
ﻣﺆﺳﺲ ﻋﻠﻢ ﺍﻻﺟﺘﻤﺎﻉ ﺃﻭ ﻋﻠﻢ ﺍﻟﻌﻤﺮﺍﻥ ﺍﻟﺒﺸﺮﻱ ﻛﻤﺎ ﻳﺴﻤﻴﻪ .ﻭﻗﺪ ﺗﻔﻄﻦ ﻫﻮ ﻧﻔﺴﻪ ﳍﺬﻩ ﺍﳊﻘﻴﻘﺔ ﻋﻨﺪﻣﺎ
ﻗﺎﻝ ﰲ ﻣﻘﺪﻣﺘﻪ ﺍﻟﱵ ﺧﺼﺼﻬﺎ ﰲ ﺍﻟﻮﺍﻗﻊ ﳍﺬﺍ ﺍﻟﻌﻠﻢ ﺍﳉﺪﻳﺪ ... :ﻭﻫﺬﺍ ﻫﻮ ﻏﺮﺽ ﻫﺬﺍ ﺍﻟﻜﺘﺎﺏ ﺍﻷﻭﻝ ﻣﻦ
ﺗﺄﻟﻴﻔﻨﺎ ،ﻭﻳﺒﺪﻭ ﻭﺍﺿﺤﺎ ﺍﻥ ﺍﻛﺘﺸﺎﻑ ﺍﺑﻦ ﺧﻠﺪﻭﻥ ﳍﺬﺍ ﺍﻟﻌﻠﻢ ﻗﺎﺩﻩ ﺍﻟﻴﻪ ﻣﻨﻬﺠﻪ ﺍﻟﺘﺎﺭﳜﻲ ﺍﻟﻌﻠﻤﻲ ﺍﻟﺬﻱ
ﻳﻨﻄﻠﻖ ﻣﻦ ﺃﻥ ﺍﻟﻈﻮﺍﻫﺮ ﺍﻻﺟﺘﻤﺎﻋﻴﺔ ﲣﻀﻊ ﻟﻘﻮﺍﻧﲔ ﺛﺎﺑﺘﺔ ﻭﺃﺎ ﺗﺮﺗﺒﻂ ﺑﺒﻌﻀﻬﺎ ﺍﺭﺗﺒﺎﻁ ﺍﻟﻌﻠﺔ ﺑﺎﳌﻌﻠﻮﻝ ،ﻓﻜﻞ
ﻇﺎﻫﺮﺓ ﳍﺎ ﺳﺒﺐ ﻭﻫﻲ ﰲ ﺫﺍﺕ ﺍﻟﻮﻗﺖ ﺳﺒﺐ ﻟﻠﻈﺎﻫﺮﺓ ﺍﻟﱵ ﺗﻠﻴﻬﺎ .ﻟﺬﻟﻚ ﻛﺎﻥ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﺍﻟﻌﻤﺮﺍﻥ ﺍﻟﺒﺸﺮﻱ
ﻋﻨﺪﻩ ﻳﺸﻤﻞ ﻛﻞ ﺍﻟﻈﻮﺍﻫﺮ ﺳﻮﺍﺀ ﻛﺎﻧﺖ ﺳﻜﺎﻧﻴﺔ ﺃﻭ ﺩﳝﻐﺮﺍﻓﻴﺔ ،ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﻴﺔ ،ﺳﻴﺎﺳﻴﺔ ،ﺍﻗﺘﺼﺎﺩﻳﺔ ﺃﻭ ﺛﻘﺎﻓﻴﺔ.
ﻓﻬﻮ ﻳﻘﻮﻝ ﰲ ﺫﻟﻚ:" :ﻓﻬﻮ ﺧﱪ ﻋﻦ ﺍﻻﺟﺘﻤﺎﻉ ﺍﻹﻧﺴﺎﱐ ﺍﻟﺬﻱ ﻫﻮ ﻋﻤﺮﺍﻥ ﺍﻟﻌﺎﱂ ﻭﻣﺎ ﻳﻌﺮﺽ ﻟﻄﺒﻴﻌﺔ ﻫﺬﺍ
ﺍﻟﻌﻤﺮﺍﻥ ﻣﻦ ﺍﻷﺣﻮﺍﻝ ﻣﺜﻞ ﺍﻟﺘﻮﺣﺶ ﻭﺍﻟﺘﺄﻧﺲ ﻭﺍﻟﻌﺼﺒﻴﺎﺕ ﻭﺃﺻﻨﺎﻑ ﺍﻟﺘﻐﻠﺒﺎﺕ ﻟﻠﺒﺸﺮ ﺑﻌﻀﻬﻢ ﻋﻠﻰ ﺑﻌﺾ،
ﻭﻣﺎ ﻳﻨﺸﺄ ﻋﻦ ﺍﻟﻜﺴﺐ ﻭﺍﻟﻌﻠﻮﻡ ﻭﺍﻟﺼﻨﺎﺋﻊ ﻭﺳﺎﺋﺮ ﻣﺎ ﳛﺪﺙ ﰲ ﺫﻟﻚ ﺍﻟﻌﻤﺮﺍﻥ ﺑﻄﺒﻴﻌﺘﻪ ﻣﻦ ﺍﻷﺣﻮﺍﻝ".
151
7
ﻭﻫﻨﺎ ﻳﻼﻣﺲ ﺃﻳﻀﺎ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺍﻟﻨﺸﻮﺀ ﻭﺍﻻﺭﺗﻘﺎﺀ ﻟﺪﻯ ﺩﺍﺭﻭﻳﻦ ﻭﺍﻥ ﱂ ﻳﻐﺺ ﻓﻴﻬﺎ .ﰒ ﺃﺧﺬ ﰲ ﺗﻔﺼﻴﻞ
ﻛﻞ ﺗﻠﻚ ﺍﻟﻈﻮﺍﻫﺮ ﻣﺒﻴﻨﺎ ﺃﺳﺒﺎﺎ ﻭﺗﻨﺎﺋﺠﻬﺎ ،ﻣﺒﺘﺪﺋﺎ ﺑﺄﻥ ﺑﺈﻳﻀﺎﺡ ﺃﻥ ﺍﻹﻧﺴﺎﻥ ﻻ ﻳﺴﺘﻄﻴﻊ ﺍﻟﻌﻴﺶ ﲟﻌﺰﻝ ﻋﻦ
ﺃﺑﻨﺎﺀ ﺟﻨﺴﻪ ﺣﻴﺚ ":ﺍﻥ ﺍﻻﺟﺘﻤﺎﻉ ﺍﻹﻧﺴﺎﱐ ﺿﺮﻭﺭﻱ ﻓﺎﻹﻧﺴﺎﻥ ﻣﺪﱐ ﺑﺎﻟﻄﺒﻊ ﺃﻱ ﻻ ﺑﺪ ﻟﻪ ﻣﻦ ﺍﻻﺟﺘﻤﺎﻉ
ﺍﻟﺬﻱ ﻫﻮ ﺍﳌﺪﻧﻴﺔ "...ﻭﻫﻮ ﻣﻌﲎ ﺍﻟﻌﻤﺮﺍﻥ.
152
8
Ahli Jawatankuasa (Committee): Hj. Mat Radzi bin Hj. Mat Ali, Tuan Mohd Shahimi bin
Ahli
TuanJawatankuasa (Committee):
Ab Rahman, Rosilawati Hj. Mat
Mohd HanapiRadzi bin Hj. Mat Ali, Tuan Mohd Shahimi bin
Tuan Ab Rahman,
Penerbit (Publisher)Rosilawati Mohd Hanapi
Jabatan Kemajuan Islam Malaysia (JAKIM) & Institut Islam Hadhari, UKM
Penerbit&(Publisher)
Konsep RekabentukJabatan Kemajuan
(Concept IslamPercetakan
& Design) Malaysia (JAKIM)
Nasional&Malaysia
Institut Berhad
Islam Hadhari, UKM
Konsep & Rekabentuk (Concept & Design) Percetakan Nasional Malaysia Berhad
Penafian(Disclaimer): Rencana yang terdapat dalam jurnal ini adalah milik penulis dan tidak
Penafian(Disclaimer):
menggambarkan Rencana
pendapat yangEditor,
Sidang terdapat dalamKemajuan
Jabatan jurnal ini adalah milik penulis
Islam Malaysia dan tidak
dan Institut Islam
menggambarkan
Hadhari pendapat
(Views expressed SidangdoEditor,
in journal Jabatanrepresent
not necessarily KemajuanthoseIslam
of the Malaysia dan Institut
Editorial Board, Islam
Department
Hadhari
of Islamic(Views expressed
Development in journal
Malaysia and do not necessarily
Institute of Islamrepresent
Hadhari)those of the Editorial Board, Department
of Islamic Development Malaysia and Institute of Islam Hadhari)
Pengarah
Pengarah
Bahagian Dakwah, Jabatan Kemajuan Islam Malaysia
Bahagian Dakwah,
Aras 7, Blok D7, Kompleks D, Pusat Jabatan Kemajuan
Pentadbiran Islam
Kerajaan Malaysia 62519 Putrajaya
Persekutuan,
Aras 7, Blok D7, Kompleks D, Pusat Pentadbiran Kerajaan Persekutuan, 62519 Putrajaya