Beyin Kültürü Tarihi ■nsan Beyninin 4

Milyon Y■ll■k Hikayesi O■uz

Tanr■da■
Visit to download the full and correct content document:
https://ebookstep.com/product/beyin-kulturu-tarihi-insan-beyninin-4-milyon-yillik-hikay
esi-oguz-tanridag/
More products digital (pdf, epub, mobi) instant
download maybe you interests ...

Mutlu Beyin 3rd Edition Loretta Breuning

https://ebookstep.com/product/mutlu-beyin-3rd-edition-loretta-
breuning/

Orta C ag Avrupa Tarihi 1st Edition O Zlem Genc

https://ebookstep.com/product/orta-c-ag-avrupa-tarihi-1st-
edition-o-zlem-genc/

Animales fantasticos y donde encontrarlos guión

original J K Rowling

https://ebookstep.com/product/animales-fantasticos-y-donde-
encontrarlos-guion-original-j-k-rowling/

Neuroanatomía funcional. Texto y atlas. 3rd Edition

Adel K. Afifi

https://ebookstep.com/product/neuroanatomia-funcional-texto-y-
atlas-3rd-edition-adel-k-afifi/
Floresta é o nome do mundo Ursula K. Le Guin

https://ebookstep.com/product/floresta-e-o-nome-do-mundo-ursula-
k-le-guin/

Harry Potter e o Cálice de Fogo J K Rowling

https://ebookstep.com/product/harry-potter-e-o-calice-de-fogo-j-
k-rowling/

Un destino de ira y fuego 1st Edition K A Tucker

https://ebookstep.com/product/un-destino-de-ira-y-fuego-1st-
edition-k-a-tucker/

O nora 4 1st Edition Charly Farrow

https://ebookstep.com/product/o-nora-4-1st-edition-charly-farrow/

O diário do diabo os segredos de Alfred Rosenberg o

maior intelectual do nazismo Robert K. Wittman

https://ebookstep.com/product/o-diario-do-diabo-os-segredos-de-
alfred-rosenberg-o-maior-intelectual-do-nazismo-robert-k-wittman/
Bir kelime üzerinde düşünüyorum...
Basit görünen bir kelime...
Ama önemli bir kelime...
Üzerinde düşündüğüm kelime BEYİN
 BEYİN KÜLTÜRÜ
TARİHİ
OGUZ TANRIDAG

5ertifi ka No: 10855 15BN: 9789752311961

-Heovur
Genel Yönetmen: Bülent Özükan
•
Genel Müdür: Nilgün Özükan Genel Sanat Yönetmeni: Murat Öneş

Gen. Md. Yrd: Ejvet Oktay Art Direktör: İbrahim C. Y ılgaz

© Boyut Yayıncılık ve Tic. A.Ş.

Ocak 2017, İstanbul, Türkiye

Baskı: Boyut Matbaacılık A.Ş. Kitapta kullanılan yazı, fotoğraf ve belgeler,

Tel: 0212 413 33 33 pbx hak sahiplerinin koruması altındadır.
Hiçbir yolla kopyalanamaz, izinsiz kullanılamaz.

Koza Plaza A Blok Kat: 26 Tekstilkent

Tanıtım amacıyla yapılacak kısa alıntılar
34235, Esenler İSTANBUL dışında.yayıncının yazılı izni olmaksızın
hiçbir yolla çoğaltılamaz.
www.boyutstore.com info@boyut.com.tr

Kültür Ürünleri Danışma Hattı Bu yayın ve diğer tüm Boyut ürünlerini edinmek için
Kültür Ürünleri Danışma Hattı'ndan
444 53 53 gönderim ücreti ödemeden sipariş verebilirsiniz.

2
Ön söz
iyolojinin en karmaşık konusu, genetik yapısından şekli­
B nin ve kıvrımlarının nasıl oluştuğuna kadar bir çok bilin­
mezi olan insan beynidir. Beynin bu az bilinirliğinin, diğer
bütün az bilinen konularda olduğu gibi, yeni bilgiler eşliğinde
azalmasını beklemek doğaldır. Ancak bu doğal beklentiye
rağmen, bunun böyle olmadığını, beyinle ilgili bilgi lerde, özel­
likle son yıllarda yoğunlaşan beyin araştırmalarının sağladığı
verilerle belirgin bir artış olmasına karşın onun hala az bilindiği
konusundaki algının devam ettiğini görüyoruz. Hatta daha da
ötesi, bu bilgi eksikliği algısının bir çok zihinde bilinemezlik al­
gısı biçiminde sürmeye devam ettiği ni de söyleyebiliriz.
Bilginin ve onunla birlikte gelişen bilimin tarihlerine baktı­
ğımızda, insanlar için bir zamanlar bilinmez kabul edilen bir
çok konuyla ilgili olarak bu durumun yaşanmadığını ve elde
edilen bilgiler eşliğinde eskiden doğru kabul edilen bir çok
düşüncenin terkedildiğini görüyoruz. Örneğin, ortaçağa kadar
dünyanın kainatın merkezinde yer aldığını ve bazı rivayetlere
göre bir öküzün boynuzları ya da bir balığın üzerinde durdu­
ğuna inanıldığı halde Galile ve Kopernik'ten sonra bu düşünce
bir daha hiç kimsenin (dindarlar da dahil) aklına gelmemiştir.
Benzer biçimde, beynin içindeki suyla çalıştığı düşüncesi ikibin
yılı aşkın bir süre geçerli bir açıklama kabul edildikten sonra be­
yin dokusundaki hasarların ya da beyin dokusunun elektrikle
uyarılmasının bazı işlevlerle ilişkisinin gösterilmesinden sonra
beyinsuyu açıklaması terkedilmiştir. Bu gibi örneklerden belki
de yüzlercesi verilebilir.
Peki o zaman maddesel. fıziksel ve biyolojik açılardan beyinle
ilgili bir çok yeni bilgiye ulaştığımız ve bazıları tarafından "be­
yin araştırmaları çağı" olarak nitelenen, globalleşen dünya için­
de A.B.D. gibi bazı devletler tarafından "Beyin Girişimi" olarak
nitelenen ( Örneğin, Obama'nın 201 3 yılında başlattığı Brain
lnitiative Project) projelerin ortaya konulduğu bir dönemde
beyinle ilgisi bilinemezlik iddiası ne anlam taşıyor?
Bu türden bir soruya verebileceğimiz yanıtı düşünmeden
önce yanıtıyla yüzleşmemizi gerekli kılan bir başka sorunun
sorulması öncelik arzediyor. Bir an için, öncelik arzeden bu so­
ruyu sormadığımızı ve sadece yukarıdaki tarihsel örneklerin
mantığı ve etkisi altında kalarak bilinemezlik sorusuna yanıt
verdiğimizi düşünelim. Bu yanıt, büyük bir olasılıkla yine mev­
cut bilgilere dayandırılmaya çalışılan türden bir yanıt olacak­
tır. Yani beynin maddi gerçekliğine dayandırılan bilgi temelli
bir yanıt olacaktır. Bu yanıtın soruya muhatap olan kişilerin
sayısı kadar çeşitlenme gösterebileceğini, bu yelpaze içinde,
dayandığı bilgiler çerçevesinde bilinemezlik iddiasını kabul
etmeyenlerden gelecek yanıtlar olabileceği gibi az bilen ve
hiç bil meyen kişilerden gelecek yanıtların da olabileceği var­
sayılabilir. Diğer bir ifadeyle, bu yelpaze içinde, beynin maddi
yapısıyla ilgili bilgilerin derecesi ve daha da önemlisi kişilere
ulaşmış olması ölçüsünde bilinemezlik iddiasını bölen farklı
bilgi grupları yer alacaktır. Bu bağlamda bir biyoloğun ya da
bir nöroloğun yanıtıyla bir edebiyatçının ya da bir sosyal bi­
limcinin yanıtları arasında doğal olarak karşılanması gereken
farklılıklar ortaya çıkacaktır. Ya da daha dar bir çember içinde,
bu meslek ve ilgi gruplarının kendi içlerinde bile genel kültür
3
sahibi olup olmamayla ilgili farklı yanıtlar ortaya çıkabilecektir.
Sonuç olarak, genel ya da özel bilgiyle bir şekilde temas et­
miş olanlar arasında, hangi bilgi alanıyla ilgili olurlarsa olsunlar
tam bir bilinmezlik ya da bilinemezlik havasının hakim olması
beklenmez. Bu hipotezi, bu insanların hepsini de kapsayacak
bir biçimde, hatta daha da geniş bir çemberi oluşturacak bi­
çimde, içinde eğitimsiz insanların da yer aldığı geniş bir kitleye
beyinle ilgili bazı temel sorular sorarak sınadığımızda, örneğin
bütün bu insanlara "Hareket Organımız Hangisidir?" ya da "
Önümüzde Duran Şu Bardağı Bize Kaldırtan Organ Hangisi­
dir?" ya da " Davranışlarımızın ilişkili Olduğu Bir Organ Var
mıdır?" türünden sorular sorduğumuzda alacağımız tek yanıt
"Beyin" olacaktır. Bu türden sorulara, içlerinde beyin geçmedi­
ği halde bu şekilde cevap üretebilmenin tek bir izahı vardır: Bu
insanlar beynin hareket ve davranış organı olduğunu bir şekil­
de bir yerlerden öğrenmiş olmalılar ki bu yanıtı verebiliyorlar.
Soruları biraz daha özel bilgiler bağlamında ve görünüşte ön­
cekilerden daha da zor görünebilecek biçimde sormayı sürdü­
rebiliriz. Örneğin, " Bellekle ilgili Organımız Hangisidir?" ya da "
Hangi Organımızla Konuşuruz?" ya da "Hayal Gördüğümüzde
Hangi Organımızla Bu işi Yaparız?" ya da "Sara Hastalığı Hangi
Organımızın Hastalığıdır?" ya da 'f\lzheimer Hastalığı Hangi
Organla ilgili Bir Hastalıktır? Gibi sorularla. Bu sorular teknik
olarak yani bilgi bazında öncekilerden hiç kuşkusuz daha zor
ve öncekilere oranla başka bir bilgi düzeyinin sorularıdır. An­
cak bu sorular kime sorulursa sorulsun gelen yanıtlar bir önce­
ki aşamada sorulan sorulara verilen yanıtın benzeri olacaktır; "
Beyin ya da Beynin".
4
Şimdi söylenmesi gerekiyor ki, şu ana kadar sorulan soruların
hepsinin yanıtlarının beyin olması farklı zaman dilimlerinde
ortaya çıkmış gözlemlerin ve bilgilerin eseridir ve hangi za­
manda ortaya çıkmışlarsa bu yanıt daha önceden bilinmi­
yordu. Örneğin, "Hangi Organımızla Konuşuruz?" sorusunun
yanıtı 1861'den önce, 'f\lzheimer Hastalığı Hangi Organla ilgili
Bir Hastalıktır?" sorusunun yanıtı 1906'dan önce ve "Sara Has­
talığı Hangi Organımızın Hastalığıdır?" sorusunun yanıtı ise
1929'd an önce bilinmiyordu. Demek ki, insanlık bu tarihler­
den önce bu soruların yanıtları açısından bilgisizdi ve kimileri­
ne göre bu konular bilinemez konulardı.
Buradan varmak istediğimiz nokta şu olabilir; maddi gerçek­
liklere, fıziksel olaylara ve biyolojiye ait hiçbir bilgi özü gereği
"bilinemez" değildir ve bunlarla ilgili bilgileri "bilinemez" ilan
etmek bilim tarihini reddetmek anlamını taşır. Bu konuların
içinde beyinle ilgili bilgiler de yer alır. Bu nedenle, beynin pe­
şinen bilinemez ilan edilmesi tarihle ve bilimle bağdaşmayan
yaklaşımlardır. Ayrıca yukarıdaki örneklere yansıyan ve artık
hemen herkesin sahip olduğu beyin bilgilerini görmemek
anlamına gelir. Bunu diğer bilgi dallarındaki bilgi birikimlerinin
yansımalarıyla da karşılaştırarak konuya biraz daha açıklık geti­
rebiliriz. Günümüzde artık kimse tarih ve coğrafya gibi alanları
içerikleri bilinemez alanlar olarak kabul etmiyor. Peki geçmiş
için aynı şeyi söyleyebilir miyiz? Tarih alanında yer alan her
bilginin, örneğin her savaşın, her anlaşmanın ve her keşfın bir
tarihi vardır. Bu tarihler sözü edilen olayların bilinemezlikten
bilinirliğe geçiş tarihleridir. Örneğin, 1 453 tarihinden önce yer­
yüzündeki kimse lstanbul'un Türkler tarafından ne zaman alı-
nacağı konusunda bir bilgiye sahip değildi. Bu tarihte olan bir
olay nedeniyle kazanılan bilgi, lstanbul'un gelecekteki kaderi­
nin Türklerle şekilleneceğin i belirledi. Yani lstanbul'la ilgili bir
bilinemez o tarihten sonra bilinir hale geldi. Benzeri biçimde,
1 492 tarihinden önce kimse Amerika'nın keşfedilip keşfedil­
meyeceğini bilmiyordu. Bugün dünyanı n bütün okullarındaki
çocuklar bu bilgiyi sıradan bir bilgi olarak öğreniyor. Beyinle
ilgili bilgilerin de benzer bir tarihsel altyapısı var. Bu altyapı,
beyin bilgilerinin de zamanla daha fazla öğrenileceğini bize
gösteriyor.
O zaman, günümüzde beyin bilgilerinden ancak bir bölümü­
ne sahibiz diyebiliriz ama beyin bilinemez demenin hiçbir te­
meli yoktur. Bütün bunlara rağmen, beyin bilinemez söylemi
her kesimden ve her eğitim ve uzmanlık düzeyinden insanla­
rın zihninde etkili bir şehir efsanesi olarak yer almayı sürdür­
mektedir. Beyinle ilgili bu yaygın zihin tutulmasının üç nedeni
olabilir. Bunlar;
1. Beynin maddi yapısı ve nasıl çalıştığıyla ilgili bilgilerin henüz
olgunlaşma döneminde olması,
2. Beyin bilgilerinin tarih, felsefe, davranış bilimleri ve kültür
alanlarındaki yansımalarının, bu alanlardaki kalıpçı ve dar anla­
yışların ardında gizli kalmış olması ve
3. Belki de en önemli etken olarak, günümüzün beyin bilgileri
insanların kendi varlık ve kimlikleriyle ilgili olarak taşıdıkları
gizem dolu ve bilinemezci meraklarını henüz gideremediği
için yani tamamen kişisel nedenlerle beyni bilinemez ilan
etmeleridir.
Bu üç nedenden birincisi, diğer bütün bilgi dallarında söz
konusu olan ve yeni bilgiler eşliğinde zaman içinde farklı
meraklara yol açması beklenen maddibilimsel etkeni, ikincisi
modernist bilgi dünyasının birbirleriyle teması olmayan sosyal
bilimler, davranış bilimleri, madde ve canlılık bilimleri bürok­
ratik ayrımının zorunlu faturası olan, kritik akıl ve entelektüel
düşünme daha doğrusu düşünememeyle ilgili genel kültür et­
kenini, sonuncusu ise bunların da katkısıyla artan ve spiritüa­
lizm, parapsikoloji ve bazı psikanalitik yaklaşımlarla beslenen
sosyalpsikolojik etkeni oluşturur.
Bu kitap, sınırlı sayıda insana yararlı olmayı hedefleyen bir beyin
araştırmaları kitabı olmaktan ziyade rnrih öncesinden başlamak
üzere insanın biyolojik ve kültürel evrim aşamaları olup da gö­
rülmeyi bekleyen beyin bilgileriyle yani beyin kültürüyle ilgili bir
kitaptır ve temel amacı, beyni bilmek ve anlamakla ilgili ciddi bir
zihin tutulması anlamına gelen "beyin bilinemez" düşüncesinin
etkilerini azaltmaktır. Kitabın bu iddiayla ilgili olarak başarılı olup
olmadığına okur karar verecektir.
Oğuz Tanrıdağ
Aralık 2016
5
 İÇİNDEKİLER

GİRİŞ 8 Hipokrat 64

YÖNTEM ÜZERiNE 14 EAatun 68

Aristoteles 76
ESKİ ZAMANLAR 18
GEÇİŞ DÖNEMİ FELSEFELERİ 1 - 80
Australopitekus Afrikanus 20
Ortaçağ lslam Felsefesi 82
Homo Erektus 22
Rönesans Doğa Felsefesi 90
Homo Habilis 26
Homo Neandertalis 28 RASYONALİZM, DENEYCİLİK ve BEYİN 92
Düşünüyorum O Halde Varım 94
ARKEOLOJİ, TARİH, SANAT ve BEYİN 32
Hissediyorum O Halde Varım 102
Trepanasyon 34
Deniyorum O Halde Varım 114
Neolitik Dönem 38
Emmanuel Kant 124
Kolombus Öncesi Mezoamerika 40
Ortaçağ 44 GEÇİŞ DÖNEMİ FELSEFELERİ il - 134
Eski Mısır Ölüler Kitabı: Kalp mi? Beyin mi? 50 Hegel 137
Papirüslardaki Beyin Bilgisi 56 Marx 140
Kierkegaard 144
FELSEFE ve BEYİN 60 Comte 146
Felsefe ve Beyin ilişkisi Yeni Bir ilişki mi? 62 Nietzsche 150
Eski Yunan Felsefesinde Beyin 64 Bergson 152

6
FELSEFEDEN DAVRANIŞ Beynin Davranış Kontroluyla ilişkisi
BİLİMLERİNE GİDEN YOL 156 Nasıl Ortaya Çıktı?:
William James 159 Rosemary Kennedy Vakası 206

Lev S. Vygotsky 163 Beyin Hastalığının Yazarlığa Etkisi

Nasıl Ortaya Çıktı?: iris Murdoch Vakası 210
Alexander Luria 165
Beynin Otizmle İlişkisi Nasıl Ortaya Çıktı?:
Temple Grandin Vakası 2 14
DAVRANIŞLARDAN BEYNE GİDEN
YOLDA KÖŞETAŞI YAKALAR 167
Viyanalı Kafatasçı Doktor
Franz Joseph Gali 168
Beynin Kişilikle ilişkisi Nasıl Ortaya Çıktı?:
Phineas Gage (Amerikan Demir Kol) Vakası 171
Beynin Konuşmayla İlişkisi Nasıl Ortaya Çıktı?:
Louis Victor Leborgne (Mösyö Tan) Vakası 176
Beynin Bunamayla ilişkisi Nasıl Ortaya Çıktı?:
Auguste D. (Deter) Vakası 182
Beynin Bellekle İlişkisi Nasıl Ortaya Çıktı?:
H.M.(Henry Mo/aison) Vakası 190
Beynin Yarılarının Farklı Davrandığı
Nasıl Ortaya Çıktı?: Ayrık Beyin 198

7
GİRİŞ
eyin ve Kültür kavramları zihinlerde yakınlık çağrış­
B tıran kavramlar değildir. Dahası, neredeyse birbir­
leriyle hiç remas ermeyen ayrı ayrı dünyaların kav­
ramlarıdır. Beyin kavramının etrafında şekillenen dünya
insanın maddi yapısının, biyolojinin, belirsizliklerin ve
sonradan geldiği için az bilinen şeylerin dünyası olduğu
halde kültür kavramının etrafında şekillenen dünya iyi
bilinen ve yerleşik gündelik sosyal davranışların, örAe­
rin, adetlerin ve sanatsal etkinliklerin dünyasıdır. Hala da
süren genel algıların şekillendirdiği bu dünyaların içinde
yaşayanlar da çok farklıdır. Eğitimleri, meslekleri, dünya
görüşleri, merak errikleri konular, kafalarındaki problem­
ler, gelirleri, oturdukları semtler, çocuklarını gönderdikleri
okullar harra bindikleri arabaların markaları bile farklı­
dır. Bunlardan, işleri beyinle ilgili olanlar için kültür olsa
olsa gündelik hayatlarında zaman zaman ilgilendikleri
bir hobi konusu, işleri kültürle ilgili olanlar için ise beyin
henüz hakkında pek bir şey bilinmeyen ve kapasitesinin
ancak yüzde onunun kullanıldığına inanılan ve hobileri
arasında yer almayan bir konudur.
Beyin Kültürü Kavramının ne olduğunu anlayabilmekte,
beyin ve kültür kavramlarının geçmişinin ve zaman için­
de beyin kültürü gibi kavramların nasıl onaya çıkrığının
irdelenmesi önemlidir. Bu irdelemeye giriş n iteliğinde
olabilecek kısa ancak belirleyici bir saptamayla başlamak
gerekirse, bu kavramların günümüzdeki konumları ra­
rih boyunca böyle olmuş da değildir ve bu konumlan­
ma Avrupa kırasında yaklaşık olarak üçyüz elli yıllık bir
rarihin içinde şekillenmiştir. Bu da düşünce tarihinde
bilimsel düşünmenin remel prensiplerinin yavaş yavaş
orraya çıkmasından sonra o doğrultuda oluşan bir bilgi
8
birikiminin tarihine denk düşer. Bu bilgi birikiminin re­
mel raşları rasyonalizm, deneyimcilik, pozitivizm. evrim
reorisi ve diyalektik materyalizmdir. Diğer bir ifadeyle,
insanlığın genel bilgi birikimi içinden mantığa ve mare­
mariksel düşünmeye, denenebilir ve ölçülebilir bilgiye,
canlılar arasındaki benzerliklerin bilinmesine ve bilginin
maddi temellerine yönelik yeni bir bilginin, bilimsel bil­
ginin kültürel bilgi geleneklerinin içinden çıkıp ayrı bir
yola girmesi bu gelişmeler sonrasındadır. Bu tarihlerden
itibaren insanlığın bilgi yarılması gerçekleşmeye başlaya­
cak özellikle 1 9.ve 20. Yüzyılların katkısıyla kültür rarihi ve
bilim rarihi ayrı ayrı yollardan ilerleyecektir. Günümüzde
de bu rablo sürmektedir.
Sosyal bilimlerle madde ve canlı bilimleri arasındaki bu
derin yarılmaya rağmen ve aynı zamanda buna repki ola­
rak bazı enrelekrüel çevrelerde ve zihinlerde bir üçüncü
yol, bir senrez arayışı orraya çıkmıştır. Bu zeminin oluş­
masında 20. Yüzyıl içinde yaşanan irili ufaklı bir dizi fela­
ketin rolü çok belirgin olsa gerektir. Birinci ve İkinci Dünya
Savaşlarında 50 m ilyondan fazla insanın ölmesi ve aram
bombası deneyimleri bilimin i nsanlığa yararlı olup olma­
dığı yönünde bile kuşkular uyandırmış ve alrernarif ara­
yışlarını hızlandırmıştır. 1959' da Cambridge'de C.P.Snow
"iki Kültür" isimli bir konuşma yapar. Bir manifesto nite­
liğindeki bu konuşmada Snow, sosyal bilimlerle madde
ve canlı bilimleri arasında orraya çıkmış olan uçuruma
değinir ve bu uçurumun akademik dünyaya yansımaları
nedeniyle dünya sorunlarının çözümünde zorluk yaşan­
dığını belirtir. Konuşmanın memi 4 yıl sonra bir kirap ha­
linde yayınlanır. Kirap yayınlandığı dönemde hiçbir erki
uyandırmaz ve herkes kendi yolunda devam eder.
1 975'de E.O.Wilson'un Sosyobiyoloji: Yeni Sentez Kitabı
yayınlanır. Sosyobiyoloji, insan davranışlarının özellikle
sosyal davranışlarının biyolojik temelleri üzerinde duran
bir bakış açısını yansıtır. Bu kitabın da, Snow'un kitabı gibi
genel ve geniş bir ilgisizlikle karşılandığı söylenebilir. in­
sanlık bilgisi içindeki ayrı konumlanma sürmektedir.
1 995'de John Brockman'ın Üçüncü Kültür (The Third
Culture) Kitabı yayınlanır. Kitapta genetikçi ve biyolog­
lar felsefecilerle birlikte yer alırlar. Bu insanların özelliği,
kendi alanlarında işlerine devam etmekle birlikte ortak
bir zemin ve anlayış içinde de yer almalarıdır. Bu anlayış,
yeni yeni doğmaya başlayan Kognitif Nörobilim anlayışı­
dır. Bu anlayışın merkezinde evrim teorisi ve bu teorinin
insan davranışlarına etkisini inceleyen evrimsel psikoloji
yer almaktadır. Bu yıllarda Üçüncü Kültür'ün geçmişteki
bireysel çıkışların ötesine geçerek kendisine hem düşün­
sel hem de profesyonel bir alan açmaya başladığı görülür.
Bu gelişmenin altındaki nedenlerin başında ise beyinde­
ki sosyal davranış mekanizmalarının keşfı gelmektedir.
Bunların en önemlisi Ayna Nöron sistemidir. Empati
kurmanın beyinsel mekanizması olarak kabul edilen bu
sistemin keşfıyle artık her şey en azından iki kişilik bir iliş­
ki tarzı içinde düşünülmeye başlanır. Bireysel nörobilim
biter sosyal nörobilim başlar. Hastalıklar da buna bağlı
olarak tanımlanmaya başlanır. Sosyal beyin hastalıkları
adıyla yeni bir hastalık grubu ortaya çıkar. Otizm bu has­
talıkların başında gelmektedir.
Demekki 1990'1ar geleneksel bilgi ve bilim anlayışına kar­
şı yeni bir bakış açısının ortaya çıktığı ve yarılmanın her
iki tarafından da tara�ar toplamaya başladığı yıllardır. Bu
gelişmenin doğal bir sonucu olarak, zamanında ilgiden
çok tepki toplayan "iki Kültür" ve "Sosyobiyoloji" kitapları
yeniden gündeme gelir.
2006'da Bruce E. Wexler'in Beyin ve Kültür (Brain and
Culture) Kitabı yayınlanır. Bu kitap kültürün beyin üze­
rine etkileriyle ilgilidir. Yani kültürel kavram ve yapıların
beyn i nasıl şekillendirdiğiyle ilgilidir.
Ardından Profesör Davi Johnson Thornton'un 201 1 ' de
yayınlanan Beyin Kültürü: Nörobilim ve Popüler Medya
isimli Kitabı gelir. Thornton beyin kültürünü son zaman­
ların popüler medyasının takıntılarından biri olarak nite­
ledikten sonra deyimin içeriğini açarak beyin kültürüne
sahip olmanın faydasını şöyle tanımlar " (Medya yoluyla
OT) Popülerize olan bu nörobilim faaliyetine göre, beyin
insana ait tüm düşüncelerin, duyguların ve davranışların
kaynağı olduğundan; beynin geliştiri lmesi doğal olarak
zekanın artmasıyla, daha fazla duygudurumsal dengey­
le ve hayatın her alanında evde, spor salonunda ve iş
yerinde daha da artan beceriyle sonuçlanacaktır. Eğer
hayatın her hangi bir alanında daha da iyi olunmak is­
teniyorsa daha akıllı, daha sağlıklı,daha sosyal ya da daha
rekabetçi bunu sağlamanın anahtarı beyindir. Daha iyi bir
vücut mu istiyorsunuz? Beyninizle halledebilirsiniz, Daha
başarılı çocuklar mı istiyorsunuz? Kendinizin ve onların
beyinleriyle halledebilirsiniz, Daha iyi bir iş mi istiyorsu­
nuz? Beyninizle halledebilirsiniz. Bu bağlamda, sağlıklı bir
beyne sahip olmak sadece onu darbelerden ve hasta­
lıklardan koruyarak değil aynı zamanda onu yaşamdaki
amaçlarınıza uygun biçimde kullanmakla da olur:'
Bu kaynaklara 201 5 yılında basılan ve editörlüğün ü ve
7 bölümünün yazarlığını yaptığım Sosyal Nörobilim
Kitabı'nı ekleyebiliriz. Bu kitabın bölümleri arasında ko-
9
numuzla ilgili olarak "Sosyal ve Kültürel Bir Nörobilim
Olabilir mi?''. "ideolojinin Yüce Organı: Nörobilim,Kültür
ve ideoloji ilişkileri" ve "insanım Demek için Bir değil üç
Kez Evrim Geçirmek Gerekiyor" gibi bölümlere raslamak
mümkündür. Bu bölümlerden her biri beynin kültür ve
ideoloji yaratmaktaki biyolojik rolüne ve aynı zamanda
kültürün ve ideolojinin beyn i yeniden yaratmaktaki ro­
lüne değin mektedir. Denilebilir ki, 1990'1arın ortasındaki
bir beyin mekanizmasının ayna nöron sistemi denilen bir
mekanizmanın keşfı beyin araştırmalarına yeni bir boyut
sağlamış ve tek bir insanın beyni üzerinde yapılan ve di­
ğer insanların beyinleri üzerine genelleştirmeler yapmak­
la sonuçlanan araştırma türünün geçerliliğini yitirdiğini
bize göstermiştir. Özet olarak, insan davranışlarını araş­
tırmayı hedef edinen her beyin araştırması sosyal olmak
zorundadır. Dahası, bu tür beyin araştırmaları, araştırdık­
ları konularda sosyal bilimlerin ve davranış bilimlerinin
daha önceden ortaya attıkları varsayımların doğru olup
olmadıklarını araştıran araştırmalar olmalıdır.
Böylelikle, bu kaynaklar eşliğinde beyin ve kültür kav­
ramlarının ilişkileri ve ayrıca beyin kültürü kavramının
içeriği de yavaş yavaş aydınlanmaya başlar. ilk olarak,
geldiğim iz noktada beyin ve kültür kavramlarının sosyal
beyin araştırmaları yoluyla yakınlaştıklarını söyleyelim. Bu
yakınlaşma içinde etkileşim iki yönlü olup, etkileşimin bir
yönünde beyin kültür yaratan organ olarak ele alınırken
diğer yönünde ise kültür yoluyla beynin değişmesi ele alı­
nır. Beynin kültür yaratan organ olması kendini en güçlü
biçimde, içinde dil mekanizmalarını barındırmasıyla belli
eder. Eskiden Tabula Rasa kavramı içinde zihnin ve bey­
nin doğuştan boş bir sayfa gibi olduğuna inanılıyorken
beyin araştırmaları insanların doğarken beyinlerinde dil
ve başka tür davranış biçim leriyle ilgili biyolojik öncül­
lerle doğduklarını göstermiştir. Örneğin dil için hazırlık
beyinde anne karnındayken 7.ay civarında ortaya çıkar.
10
Beynin kültür yoluyla değişimi ise kendini doğumdan
sonra beyindeki dil mekanizmasının içine doğulan dili
benimsemesiyle belli eder. Yani doğumda yeryüzünün
bütün dillerinin gramer yapısını çözecek yetenekte do­
ğan bebek beyni etrafındaki seslerin istatistiğini tutarak
1 0 1 2 ay arasında o sesleri çıkarmaya başlayarak yani
anadil kavramının içine adapte olarak kültürel bir organ
haline gelir. Bu bebek aynı zamanda beynindeki ayna
nöron sistem iyle etrafındaki insanların davranışlarını tak­
lit ederek özgün davranış.örf ve adetleri de öğrenir. Her
yeni öğrenme beyinde protein senteziyle sonuçlandığın­
dan etrafından öğrendikleri beyni yeniden inşa edecektir.
Yani kültür beyni yeniden yapılandıracaktır. Toplumsal
ilişki biçimleri ve kültür olmaksızın yeni doğan bir be­
beğin biyolojik olarak normal ve sağlıklı beyni nasıl ça­
lışır sorusu çok kritik bir sorudur ve bu sorunun cevabı
kültürün beyin üzerine etkisini aydınlatacak niteliktedir.
Bu sorunun yanıtı yüzyıllardır gözlemleri yapılan Vahşi
Çocuk örneklerinde gizlidir. Feral Çocuklar da denilen bu
çocuklar erken çocukluk dönemlerinde ya vahşi hayvan­
lar tarafından kaçırılarak alıkonulmuş ya da ebeveynleri
tarafından insan teması dışında kilit altında tutulmuş
çocuklardır. Bir bölümü belirli bir zaman sonra bulunan
ve insanların arasına getirilen bu çocuklardan elde edilen
deneyim, insan beyninin bazı biyolojik öncüllere sahip
olarak doğmasına rağmen bu öncüllerin otomatik olarak
çalışmaya başlamamaları ve içinde bulundukları ortam­
lara uyum sağlamalarıdır. Bunun sonucu olarak ortaya
çıkan tablo ya hayvan çocuklar ya da hiçbir insan işlevine
sahip olmayan çocuklardır. Bu olgu bize insanın insana
benzer doğmasının insan olması için yeterli olmadığıdır.
Buna tersine evrim de diyebiliriz. Bu kitabın ilerki bölüm­
lerinden biri Vahşi Çocuk örneğine ayrılmıştır.
Bütün bu gelişmelerin ve beynin ahlak, inanç, hukuk, es­
tetik gibi konulardaki mekanizmalarının öğren ilmesiyle
doğan sosyal nörobilim sayesinde sosyal bilimler ve dav­
ranış bilimleri insana ve topluma dair farklı konulardaki
varsayım ve açıklamalarında artık yalnız değiller. Daha
geçen yüzyılın başlarına kadar toplumsal ve kültürel bazlı
konular için tek açıklama makamının ya da otoritenin
sosyal bilimler olması doğal kabul ediliyordu. insanın bi­
reysel ve toplumsal varlığıyla ilgili bilgi birikiminin büyük
ölçüde bu kaynaktan beslenerek oluştuğunu söylemek
mümkün. Başka bir ifadeyle, dünyada ve Türkiye'de yaşı
60'ı geçmiş her insanın kendisi ve toplumuyla ilgili edin­
diği tarihsel, sosyolojik ve kültürel bilgilerin ve o bilgile­
ri kullanarak yürüttüğü varsayımların temelinde sosyal
kökenli bilgiler vardır. Sosyal kökenli bilgiler gözleme ve
varsayımlara dayanan kategorik bilgiler olduğundan bel­
ki kişinin çevresi ve toplumu hakkında bilgiler sağlayabi­
lir. Ancak bu bilgiler kişinin kendisi ve beyni konusunda
bilgi vermeyecektir.
Daha sonraki tarihlerde ve özellikle 20.yüzyılın başların­
dan itibaren davranış bilimleri aynı konularda kendi var­
sayımlarını ve açıklamalarını ileri sürmeye başladı. Bu sü­
reç, yığınları ve kitleleri ilgilendiren bilgilere bireysel bazda
bilgileri ekledi. Hatta bu çabalarla yetinilmeyerek kişilerin
hatırlamadıkları geçmişe ya da söyleyemediklerine ait
olan bilgilerin anlaşılması amacıyla Freud tarafından psi­
kanaliz yöntemi ortaya atıldı. O dönemlerde teknoloji ve
sinir sistemi bilgileri zayıf olduğundan Freud bu bilgilere
kişilerin konuşmalarının ve rüyalarının analiz edilmesi yo­
luyla ulaşılabileceğini ileri sürüyordu. Daha sonraki yıllar­
da Jung bu tür bir yöntemi toplumların tarihlerinin analiz
edilmesinin yöntemi olarak önerecektir.
Şimdi ise beyin araştırmalarının sonuçları devrededir.
Artık sosyal olan her davranış biçimi için bir değil üç
açıklama vardır: Bunlar sosyal, sosyal psikolojik ve sosyal
nörobilimsel açıklama biçimleridir. Artık eğitim, ahlak,
politika.ırkçılık, etnisite ve anadil kullanımı gibi konular­
la ilgili sosyolojik, sosyal psikolojik ve sosyal nörobilimsel
açıklama biçimleri vardır.
Beyin kültürü kavramı günümüzde ikili anlam içeriğiyle
gündelik hayatın bir parçası haline gelmek üzeredir. Bu
kavram bir anlamıyla beyni tanımakla diğer anlamıyla ise
beyin sağlığıyla ilgilidir. Beyin kültürü kavramının insanın
geçmişte beyinle ilgili bilmediklerine yönelik yeni bilgiler
önermesi hiç kuşkusuz heyecan verici bir durum. Ancak
hemen söylemek gerekiyor ki bu kavramın yaygınlaş­
ması önemli engellerle karşı karşıyadır. Engeller her yeni
şeye yönel ik olarak baştan ortaya çıkan yerleşik düşün­
ce tarzlarının itirazlarından kaynaklanmaktadır. Beyni
tanımakla ilgili yerleşik düşünme tarzı beynin bilinemez
olduğunu söyleyen şehir efsaneleriyle doludur. Bu şehir
efsanelerinden kimi eski dönemlerin bilgilerinden kimi
ise hiçbir temele dayanmayan söylencelerden oluşmak­
tadır. Bunlara örnekler vermek gerekirse "Beynin ancak
% 1 0'unu biliyoruz" ve "Erkekler kadınlardan daha büyük
beyne sahiptir" söylenceleri bu türdendir. Kalbin duygu­
ların organı olduğu söylencesi ise birkaç bin yıllıktır.
Beyin kültürü kavramının ikinci içeriği ise beyin sağlığıy­
la ilgilidir. Çok ilginç biçimde, kendisi de diğerleri gibi bir
iç organ olduğu halde ve beyin hastalıkları sık raslanan
hastalıklar arasında yer aldığı halde her türlü organla il­
gili sağlık ve koruma önlemleri söz konusu olduğu halde
beyinle ilgili bu tür sistemli bir öneri paketi yoktur ve bu
konuda havada uçan öneriler hiçbir denetlemeye tabi
değildir. Örneğin, kalbin, akciğerlerin.böbreklerin ve sin­
dirim sisteminin yıpranmaması ve hastalanmaması için
alınması gereken önlemler artık çocukların ağzında oldu­
ğu halde beyinle ilgili bu tür popülerleşme yoktur. Daha
da kötüsü, toplumlarda sigara, alkol, obesite kampanya­
ları giderek yaygınlaşmış durumdayken kimse boksun
beyi n sağlığına olan zararından söz etmemektedir. Kısa-
11
cası, halk sağlığı ve koruyucu hekimlik alanlarında beyin
sınıfta kalmış durumdadır.
Thorncon'un yaptığı açımlama içinde beyin kültürü öyle
bir tanıma kavuşur ki, eskiden olduğu gibi ve hala da
yaygın hatta tıp dünyasını da kapsar biçimde inanıldığı
gibi beyin pasif çalışan ve bir çok özelliğini bilmediğiniz
bir iç organ olma konumundan çıkar onunla birlikte ya
da onun yoluyla bir çok şeyi değiştirebileceğiniz ve çoğu
zaman ayarı sizden sorulan aktif bir dış organ olma ko­
numuna yükselir. Bu aktif konum içinde onu kullanarak
ciğerlerinizi nasıl planlı biçimde daha da derinlere dal­
maya alıştırabilirseniz, yine onun yoluyla kolunuzu ve el
parmaklarınızı nasıl uzun erimli bir yazma ya da çizme
işinde planlı ve idareli biçimde saatler boyu yorulmadan
kullanabilirseniz ve ve onun sayesinde bacaklarınızın gü­
cünü nasıl değişken süreler koşmak için planlayabilirseniz
yine onun sayesinde daha iyi bir aile, iş ve gelecek sahibi
olabilirsiniz.
Bu ayrı konumlanma, insanlığın bilgi birikimi sürecinde
oluşmuş güçlü bir geleneğe sahip olsa gerektir ki, bunla­
rın bazı entelektüel öncü meraklar dışında, gündelik ha­
yatın içinde birlikte sözünün edilmesine raslanmamak­
tadır bile. Olağan bilgi uzmanlaşmaları ve meslekleşme
içinde hatta çok geniş ölçüde akademik dünyanın içinde
beynin anlamları ve uğraşanlarıyla kültür'ün anlamları ve
uğraşanları kendileri için yaratılmış çok farklı iki dünya
içinde konumlanmış ve görevlerini "huzurla" yapıyor du­
rumdadırlar.
insanlığın bilgi birikiminin sözünü ettiğimiz güçlü gele­
neği aslında bir üçlemeden ibarettir ve tarihsel açıdan bu
üçlemenin parçaları birbirlerini takip eder biçimde sosyal
bilimler ve davranış bilimleriyle, madde enerji ve biyoloji
bilimleridir. Bu üçlünün birbiri ardına dizilmesinin ve sı­
ranın bu şekilde ortaya çıkmasının nedenleri sorgulandı-
12
ğında, bunun neden böyle olduğunu anlamamıza yar­
dımcı olabilecek anahtar bir kavram olduğu söylenebilir.
Bu anahtar kavram bilim ve teknoloji'nin etkisidir. Yeryü­
zünde bilimin ve onunla yakından ilişkili olarak teknolo­
jinin son ikiyüz yıllık bir tarihinin olduğu varsayıldığında,
binlerce yılı bulan bilgi ve deneyim birikiminin ardındaki
temel etken de ortaya çıkar: Hipotezler ve Varsayımlar.
Bu açıklamaların üzerine beynin bunları nasıl ve ne yolla
yaptığıyla ilgili olan ve beyin kültürü kavramını tamam­
layan iki şey eklemek mümkündür. Bu iki şey, beyin
kullanımının bizzat beyne ve tabii ki kendi üzerinden
kullanıcısına sunduğu ödüllerle ilgilidir. Bu ödüllerden
birisi kimyasal öbürü ise genetiktir. Kimyasal olan; beynin
yaptığı şeylerden keyif almasıyla harekete geçen ödülhaz
sistemini besleyen, motivasyon kimyasalları da diyebile­
ceğimiz dopamin ve serotoninin salgılanmalarının art­
masıdır. Bu yolla, beynin kullanımı bizi can sıkıntısından
ve depresyona girmekten korur. Genetik olanı ise bir de­
ney faresinin laboratuvarda yeni bir şey öğrendiğinde ve
öğrendiği bu yeni şey onun besin kaynağına önceki giri­
şimlerinden daha kolay biçimde ulaşmasını sağladığında
beyninde ne oluyorsa bizim beynimizde de aynı şeyin ol­
masıyla ilgilidir: Yeni ONA ve protein sentezi. Bu yolla, de­
nenen ve öğrenilen her yeni şeyin beynimize biraz daha
"yeni beyin" kattığını ve onu yenilediğini söyleyebiliriz.
Bütün bu açımlamalara rağmen beyin kültürü kavra­
mında hala da söylenmeyen bir şey olduğu düşüncesin­
deyim. Bu da beyinle değil kültürle ilgili bir eksiklik gibi
geliyor. Açık Radyo'da yapılan Beyin Kültürü programının
alt başlığına bakıldığında bunun " Tarihten, Sanattan ve
Edebiyattan Örneklerle Beyin" olduğu görülür. Bu açık­
lamayla beyin kültürü insanlığın kültürel birikimi içinde
temsil edilen beyin bilgileri olarak anlaşılabilir. insanlığın
kültürel birikimi içinde temsil edilen beyin bilgileri neyi
ifade etmektedir? Bu ifade alışılmadık ve açıklama gerek-
ciren bir ifadedir. Örneğin,beyin bilgisinin carih içindeki beyin kültürünü gelişcirici bir özelliği de vardır. Bu gözle
temsili ve rolü ne olabilir? Bu tür bir araştırmada tarihten baktığımızda düşünce ve felsefe carihinde beyinle ilgili
sadece bilim tarihini anlarsak yanlış yapmış oluruz. Çün­ neler bulabiliriz? Kısacası, beyin külcürü hayatın her ala­
kü beyin araştırmalarının çok yönlü biçimde yapıldığı nıyla ve insanın her yönüyle ilgili beyin bilgilerini kapsıyor.
son 25-30 yıllık süreyi dışca bırakcığımızda, insanlığın bilgi
birikiminin tarihi açısından üçyüz yıl gibi kısa bir süreyi
kapsayan bilim carihi içinde beyin bağımsız bir temsil ve
role sahip olmaktan çok, sistematik biçimde sinir siste­
minin bir parçası olarak temel bilimlerde nöroanatomi­
nin, nörofızyolojinin, nöropatolojinin ve tıp branşı olarak
nörolojinin bir parçası olarak, kısacası sadece bilimin bir
nesnesi olarak ele alınmıştır. Bunun da ne beyin kültürüy­
le, ne genel tarihle, ne edebiyatla ne de sanatla bir ilişkisi
vardır. Buna karşın, beynin bu tür ilişkilendirmeler içinde
ele alınması, çok daha uzun zaman dilimlerinin içinde ve
bilimin reel olarak henüz ortaya çıkmadığı çağlarda onu
başka şeylerin tarihi içinde aramakla mümkündür. Yani
bu tür bir araşcırmada, bilinen bilimsel yaklaşım ve meto­
dolojilerin dışında farklı bir bilgi arkeolojisi yapmak gere­
kir. Bu tür bir arkeoloji de, geçmiş medeniyetlerin fız iksel
kalıntılarını ararken, hiç de tahmin edilmemiş olan farklı
medeniyeclerin ve farklı zamanların izlerine raslayabilme
olasılığından farklı bir şey sunmaz bize. Önemli olan ne­ Kaynaklar
reye ve nasıl bakılacağıdır.
Brockman J. (1995) The Third Culture: Beyond the
Beyin bilgisinin bilim tarihinden önceki tarihsel temsil ve Scientific Revolution, Simon & Schusrer.
rollerinin araştırılmasında öncelikli olarak bakılması ge­
Snow, Charles Percy (2001) (1959]. The Two Cultures.
reken felsefe tarihidir. Çünkü felsefe tarihi bilim tarihinin
Landon: Cambridge University Press.
ve bu tarihin içindeki kritik tartışmaların olgunlaştığı ve
maya tuttuğu düşünce ve düşünme tarihinden başka Tanrıdağ O (Ed) (2015) Sosyal Nörobil im. Nobel Tıp
Kitabevleri.
bir şey değildir. Beynin, bu tarih içinde yer alan bir çok
kavram içinde, onların bazılarıyla ilişkili bir nesne diğer Thornton DJ.(2011) Brain Culrure: Neuroscience and
bazılarıyla da kılık değiştirmiş bir kavram olarak ilişkisi­ Popular Media. Rurgers Press.
nin araştırılması, zaman zaman iğneyle kuyu kazmaktan Wexlex B.((2006) Brain and Culture. MiT Press.
beter bir çaba gibi görünse de, araştıran kişinin ufkunu
Wilson EO. (1975) Sociobiology: The New Synthesis.
genişlecme ve düşünme derinliğini arttırma gibi kişinin
Harvard University Press.

13
Yöntem Üzerine
B
EYiN KÜLTÜRÜ insanın biyolojik ve kültürel ev­
rim süreçleri içinde, önce uzunca bir süre biyolojik
ve kültürel genel süreçler içinde birikim göstermiş
bilgi ler arasından yapılan dolaylı seçimler üzerinden,
daha sonraları ise, bize bu dolaylı seçimler yoluyla söz
söyleten ve yorum yaptıran birikimlerin doğurduğu
daha özel ve dolaysız bilgiler üzerinden, günümüz be­
yin araştırmalarının sonuçlarına bağlanmamızı sağlayan
uzun erimli ve kapsamlı bir araştırmanın ve inceleme­
nin sonucu olarak ortaya çıkmıştır. Yazarının hayatının
tüme yakın bir bölümünün, bilginin peşinde en önemli
esin kaynaklığını ve entelektüel serüveninin en önemli
araçlarını oluşturan kitaplar olmasaydı bu tür bir araştır­
ma ve incelemenin çerçevesini oluşturmak hayal olurdu.
Bu proje kapsamında günümüzden en az 3.82.0 mil­
yon yıl öncesinden başlanarak 21 .Yüzyıla kadar, bir
sonraki bölümde tanıtımı yapılacak olan beyin kül­
türü'ne uygun yorumlar yapabilmek, doğal olarak, bu
muazzam zamanın bilgilerinin peşinde olan çok farklı
bilgi dallarının genel olarak nelerle uğraştıklarının far­
kında olmayı gerektirirdi. Ancak teorik açıdan imkansız
gibi görünen bu farkındalığın konumuzla ilgili olarak
sınırlarının çizilmesi belki de bu projeyi m ümkün hale
geti ren en önemli etken olmuştur. Dolayısıyla, burada
sergilenen çaba, hiçbir zaman paleontoloji, arkeoloji,
felsefe ve davranış bil imleri gibi, içlerinde çok ayrı kay­
nak ve metodlarla oluşmuş muazzam bilgi alanlarının
içinde nafıle gezintiler yapmak değil. karşılaşılan örnek­
lerin günümüzde elimizde bulunan beyin bilgileri açı­
sından ne anlamlar ifade edebilecekleri ne yönelik ve
mümkün olduğunca dikkatli yapılmaya çalışılan ben­
zetme ve yorumlardır.
14
B u tür bir serüvene kalkışmakta ve b u isteği gerçekleş­
tirilebilir bir tasarı olarak algılamakta motivasyon sağ­
layan iki temel düşünce olduğu söylenebilir. Bu düşün­
celerden birincisi, insanın kendini düşünen ve kendini
düşünürken de beynini düşünen bir canlı türü olduğu­
na dair i nançtır. Başlangıç noktamızı hesaba katarsak,
bu sürecin insanın henüz i nsan olmadığı zamanlardan,
evrimin bir yerlerinden itibaren başlamış olması çok
muhtemeldir. ikinci temel düşünce ise, i nsanların han­
gi dönemde yaşamış olurlarsa olsunlar, kim olurlarsa
olsunlar, hangi eğitim düzeyinde olurlarsa olsunlar
düşünmeden, beyinlerini kullanmadan yaşamaları­
nın mümkün olmadığına dair inançtır. Bu nedenle,
beyi nle ilgili herkesin popüler bir yoldan bilgilenme
hakkı vardır ve insanlara biyoloj ik, sosyal, kültürel ve
ekonomik açılardan ayrımların arkasından bakmayan
bir düşüncenin gereği olarak, insan beyni n i i nsanlığın
beyni olarak kabul etmenin gereği olarak bu yapılmaya
çalışılmalıdır.
Bu proje içinde beyin kültürü kapsamına girebilecek
her bilginin ayıklanmasında ve değerlendirilmesinde,
doğal olarak farklı metodolojik yaklaşımlar gösteril­
miştir. Başlangıçtaki bölü mler açısından, bir yandan
paleontoloji ve arkeoloji çalışmalarından elde edilmiş
bazı veriler, diğer yandan da felsefe tarihi içinde orta­
ya atılmış bazı görüşler, alışılmış yaklaşımların dışında,
günümüzde beyin araştırmaları yoluyla elde edilmiş
olan bilgiler ışığında irdelemeye tabi tutularak, bu ve­
rilerin insan beyni, aklı, zihni ve davranışları bakımın­
dan ne gibi anlamlar ifade edebilecekleri anlaşılmaya
çalışılmıştır. Bu çaba sırasında, örneğin paleontoloj ik
zamanlarda bulunmuş fosillerin üzerinde yapılan pale-
oantropolojik yorumlara dayanılmış, kendisi olmayan
bir beynin içinde yer aldığı kafatasları ve kafataslarının
iç yüzlerine bıraktığı izlerden yola çıkılmıştır. Burada
yöntemi n bilim dalının kendisiyle ilgili olarak kabul
ettiği yöntem olduğu tartışma götürmez. Örneğin,
Neandertal insanının kafatasının büyüklüğü beyninin
büyüklüğü açısından anlam ifade ettiği gibi kafatasla­
rının içinde beyinlerin bıraktığı izler de beyin anatomi­
si açısından anlam ifade eder. Dolayısıyla, bu bulgular
üzerinde yapılan yorumlar, bizim Neandertallerin be­
yin yapısı konusunda yapacağımız beyin kültürü yoru­
munun çıkış noktasını oluşturur.
Buna karşın, arkeolojik zamanlardan elde edilen örnekle­
rin büyük bir bölümü insan eli değmiş örneklerdir. Örne­
ğin, kafatası üzerinde açılmış düzenli bir kemik pencere
ya da o dönemlerde yazılmış kitabeler, papirüsler ya da
kitaplar. Bu tür örneklerle karşılaştığımızda bir öncekin­
den farklı bir yöntemin gerekliliği aşikardır. Bu örnekler
üzerinde yapılacak yorumlarda, karşılaşılan örneğe yöne­
lik kültürel ve arkeolojik bilgilere günümüz beyin bilgi­
lerine dayanan bir yorum getirmek (ki bu tür yorumlar
beyin kültürü yorumları olacaktır) yöntemin esasıdır. Bu
yöntemin uygulanması yoluyla, gelecekte birikmiş olan
nörobilim bilgilerinin geçmişi izah etmek amacıyla kul­
lanılması mümkün olabilecektir. Böylelikle, deneyler ve
ölçümler yoluyla elde edilen bilgilerin geçmişin gözlem
ve uygulamalarıyla buluşturulması ve insanlık tarihinde,
örneğin üçbin yıl önce deneyden ve ölçümden bağımsız
biçimde gözlenmiş ya da değerlendirilmiş bir olgunun
günümüz beyin bilgisine uygunluğu sınanmış olmakta­
dır. Bu yaklaşımda alışılmışın dışında olan, bilgiye yak­
laşım konusundaki geleneksel tavır ve kabullerden etki-
lenmeden yapılmaya çalışılan nesnel değerlendirmedir.
Alışılmış yaklaşımdan ise her bilgi dalının kendi tarihi ve
gelenekleri içindeki anlayış, metod ve yaklaşımları kaste­
dilmektedi r. Bu tür yaklaşımlar bilim dünyasında o denli
köklü alışkanlıklara neden olmuştur ki, bu alışkanlıkları
herkes bilgiye ulaşmanın tek yolu olarak kabul etmekte­
dir. Buna karşın, insanlar kendi alanlarının dışındaki bil­
gilere, o da merak duyuyorlarsa, popüler kaynaklardan
ulaşmaya çalışmaktadır.
Örnekler üzerinden gidelim. Sonuçları yayınlanmış pa­
leontolojik araştırmalar sırasında Neandertal lnsanı'na
ait olduğuna inanılan kafataslarından bazılarının içyü­
zünde, sol beyin ve sağ beyinleri tarafından bırakılmış
izlere (endokast) raslandığında, bu bilgi sadece pale­
ontolojik bir bilgi olmaktan çıkar ve beyin evrimiyle
birlikte günümüz beyin bilgisine kadar uzanan bir ilgi
alanının içine girer. Gerçekten de, bu bilginin kullanıl­
masıyla, diğer alanlar içinde merak edilen, örneğin Ne­
andertal'lerin beyin büyüklüğüyle ilgili sorunun cevabı
verilmiş olur. Ancak bu cevaba uzanmak için paleon­
tolojinin nörobilimle i l işki içinde olması gerekir. Benze­
ri biçimde, bu araştırma içinde sol beynin bıraktığı izin
sağ beynin bıraktığı izden daha uzun ölçülmesi iki alan
arasındaki ilgiyi daha da genişletir ve bu bilgi aynı za­
manda nörodilbilimin (nörolinguistik) de paylaştığı bir
bilgi haline gelir. Çün kü insanların büyük bir bölümün­
de sol beynin dil beyni olduğu 1865 yılından beri bilin­
diği için, Neandertal beyninin kafatası içinde bıraktığı
daha uzun sol beyin izi Neandertal' lerin beyninde de
dille ilgili alanların ortaya çıkmış olduğunu gösterir. Bir
an için bu bilginin sadece paleontoloji içinde kaldığı nı
ya da nörobilimin paleontoloj i k çalışmalarla hiçbir ala-
15
kasının olmadığını kabul ettiğimizde ise bu bilginin ne
anlam ifade edeceği merak edilir. Buna benzer biçim­
de, neolitik dönemden itibaren kafatasları üzerinde
açılmış düzenli kemik pencereler örneğini alalım. Tre­
panasyon adı verilen kafatasında pencere açma faa­
liyetlerini sadece arkeolojik bağlamda ele aldığımızda,
bulunan örneklerin hangi dönem ve medeniyet evresi­
ne ait olduklarının anlaşılması öne çıkar. Bu tür bir yak­
laşımla, trepanasyonun neolitik dönemden iti baren
ortaçağa kadar devam eden bir uygulama olduğu ve
Maya, Aztek ve lnka Medeniyetlerinde bazen bunun
kitlesel anlamda uygulandığına dair örnekler olduğu
anlaşılır. Ancak bu uygulamanın amacına yönelik yo­
rumlarda arkeolojik bilginin yanısıra beyin bilgisine de
gereksinim vardır. Bu durumda trepanasyon yapılmış
kafataslarının bulunmuş olması yetmeyecek, düşünce,
nörobilim ve gerekirse sanat tarihlerinden de yardım
alınması gerekecektir. Düşünce tarihinde trepanasyo­
nun kötü ruhlarla ilgili dini bir ritüel olduğu kon usun­
da görüşler vardır. Nörobilim tarihinde ise trepanasyon
primitif bir beyin cerrahisi girişimi olarak kabul edilir.
Sanat tarihinde Hieronymus Bosch'un "Delilik Taşının
Çıkartılması" tablosu da dahil bir dizi ressamın bu ko­
nuyla ilgili tabloları vardır. Özetle, trepanasyonla ilgili
yapılacak yorumlarda bütün bu veriler yer almalıdır.
Felsefe tarihine baktığımız bölüm için yöntem yine de­
ğişir. Bu bölümde Eski Yunan Felsefesinden başlamak
üzere 20. Yüzyıla kadar ünlü fı lozoAarın beyin, akıl,
zihin konularında ileri sürdükleri düşünceler davranış
nörobiliminin ve sosyal nörobiliminin insan beyni,
aklı, zihni ve davranışları konusundaki araştırmaların­
dan elde ettiği veriler çerçevesinde irdelenir. Örneğin,
16
Descartes'ın düalist felsefesi içinde aklın rasyonel iş­
leyişiyle ilgili önerdiği modelin, nörobilimci Antonio
Damasio'nun "Descartes'ın Yanılgısı" kitabındaki beyin
hastalarına dayanan modelinin karşılaştırılması gibi.
Benzer biçimde, John Locke'un Deneyimcilik Felse­
fesinin temel kavramı olan Tabula Rasa (Boş Zihin)
kavramının, deneysel psikolog Steven Pinker'in, bu
kavramın yanlışlığı gösteren deney sonuçlarının yer al­
dığı "Boş Sayfa" kitabındaki örneklerle karşılaştırılması
gibi. Ya da Spinoza'nın Benlik Felsefesinin içinde yer
alan, insan aklının sezgisel çalışmasıyla ilgili modelinin
yine Damasio'nun " Self Comes to Mind Aklın içine
Benliğin Katılması" ve " Looking far Spinoza Spinoza' yı
Aramak" isimli kitaplarındaki akıl ve benlikle ilgili hasta
ve deney sonuçlarıyla doğrulanması gibi. Bu yöntem,
felsefeni n bili msel bir yöntem eşliğinde değerlendiril­
mesi anlamına gel i r ve şimdi sıra felsefe tarihi nde yer
alan diğer görüşlerin, yeni gelişmekte olan Sosyal ve Af­
fektif Nörobilim verileri eşliğinde değerlendirilmesine
gelmiştir.
Buradan itibaren davranış bilimleriyle ilgili olarak
önemli bir dönüm noktası eşliğinde ilerleyeceğiz. Bu
dönüm noktası, felsefe tarihinin içinden gelerek sos­
yal bilimlerin diğer alanlarına, davranış bili mlerine ve
yeni gelişmekte olan beyin bilimine ilgi gösteren bazı
fı lozoAarın gayretleriyle ulaşılan bir dönüm noktasıdır.
Bu dönüm noktasında davranış bili mlerinin ortaya çık­
masıyla birl ikte insan aklı, zihni ve davranışlarıyla ilgili
ilk kez bir deney ve ölçme ortamına kavuşulur. Dola­
yısıyla, yöntem olarak bilimsel bilgiye daha yakın laşmış
olduğumuz bir dönemin içine girdiğimiz söylenebilir.
Bu konuda alınacak örnekler deneysel psikolojinin ba-
bası olarak nitelenen William James'le başlayacak ve romancı i ris Murdoch'un romancılığı üzerine Alzhei­
Sovyet nöropsikojisinin babaları olarak nitelendirilen mer hastalığının neden yıkıcı bir etki yaptığını ve en
Lev Vygotsky ve Alexander Luria'yla devam edecektir. ünlü otistik Temple Grandin'in nörobilimciler tarafın­
Bu sıralama ve James'ten sonraki tercihlerin birbirine dan beyninin i ncelenmesi sonucu otizmin beyin yapısı
bağlı iki nedeni, batı'da ve özellikle A.B.D.'de gerek ge­ ve işlevleriyle ilişkilerinin nasıl ortaya çıktığını hep be­
lişimsel gerekse de erişkin zihin teorilerinin, Freudiyen yin bilgilerinin geldiği seviye nedeniyle öğrenmiş bulu­
psikanalitik teoriden etkilenme ve onunla sınırlanmay­ nuyoruz.
la, neredeyse 20.Yüzyılın tümünü kapsayacak biçimde
dinamik yaklaşımları n etkisi altına girmesi ve bunun
sonucu olarak da beyin gelişimi ve bilgisinden büyük
ölçüde kopması ancak buna karşın , Rusya'da Pavlovi­
yen nörofızyolojik akımın etkisiyle zihin gelişimini be­
yin gelişimiyle birlikte ele alan nöropsikoloji akımının
Vygotsky ve Luria tarafından sürdürülmüş olmasıdır.
"Son bölümde, yaklaşık 4 milyon yıllık bilgi birikimini
teker teker bireylere indiren ya da bu bireylerin öykü­
leri dolayısıyla beyin bilgisinin geldiği düzeyi anlayabi­
leceğimiz köşetaşı vakalar yer almaktadır. Bu vakalar­
dan demiryolu işçisi Phi neas Gage'in geçirdiği kaza
sonrası kişiliğinin neden değiştiğini, Broca'nın hastası
Leborgne'un konuşma yitiminin neden olduğunu, Al­
zheimer'ın hastası gibi hastaların o dönemde psikiyatri
hastası olarak değerlendirilmelerine karşın Augusta
Deter'in neden nöroloji hastası olduğunu, Henry Mo­
laison'un geçirdiği beyin ameliyatından sonra yaşadı­
ğı 40 yıldan fazla bir süre boyunca neden yeni hafıza
oluşturamadığını, baba Kennedy'nin psikiyatrik has­
talığı nedeniyle ağbisinin başkan seçil mesini engeller
diye kızı Rosemary'yi sonuçları bilinmeyen bir beyin
ameliyatına teslim ettikten sonra genç Rosemary'ni n
çok uzun yıllar boyunca kendi kontrolunu yitirerek
ölünceye kadar bakım evi nde neden kaldığını, lngiliz

17
ES Kİ
ZAMAN LAR
 •

AU STRALOP ITEKUS
•

AF RIKANUS
•

20
BİYO LOJ İ K ÖZELLİ KLER
Hominid denilen grubun ilk üyelerinden sayılan A.
Afrikanus 1925 yılından beri bilinmektedir. Bu tarihte,
sonradan gelişecek paleoantropolojinin öncülerinden
Raymod Dart'ın Nature Dergisi'nde yeni bulunan bir
fosile ait bulguları içeren bir makalesi yayınlanır. Bu
makalede Darr, Taung Çocuğunun insanın atalarından
biri olduğunu iddia eder. Bu iddia o günlerde alanın
güçlü isimlerinden bazıları tarafından reddedilir. Karşı
çıkışın nedeni, o günkü düşünceler gereği insanın ata­
larının Avrupa'dan çıkması ve beyninin bulunan fosilin
beyninden daha büyük olması gerektiği düşüncesidir.
Bu düşünceye göre fosilin şempanze veya gorile ait
olma olasılığı daha yüksektir. Dart'ın iddiasını destekley­
en benzeri fosiller ise ancak 20 yıl sonra aynı alanda bu­
lunacaktır. Ancak Dart'ın ve diğerlerinin bulduğu benzer
fosiller i nsanın atalarının Afrika'd an çıktığı düşüncesini
yerleştirecektir.
Bulunan fosillerle yapılan araştırmalar ilk olarak Afri­
kanus' un iki ayak üzerinde dikilen bir tür olduğunu
göstermiştir. Araştırma yapılan fosillerden biri olan STS
1 4 numaralı fosilde kalça kemeri kemikleri iki ayaklı bir
canlıya ait olarak değerlendirilmiş ve STS 1 4'ün 6 adet
bel omuruna sahip olduğu anlaşılmıştır. (Buna karşın, bu
omurların sayısı insanda 5 şempanzelerde ise 3'd ür).
BEYİ N KÜLTÜRÜ YORUMU
Australopitekus Afrikanus'd an söz ederken en azın­
dan 2,5 milyon yıllık ve bazı örneklerde 3.5 milyon
yıllık bir fosil bilgisinden söz ediyoruz. Şimdiye kadar
bulunan Afrikanus fosilleri olasılıklı olarak bu geniş
zaman dilimlerinin etkilerini de barındırmaktadı r.
Bunların arasında beyin hacimleriyle ilgili rakamlar da
bulunmaktadır. Bu türe bağlanan beyinlerin hacim­
leri 410685 cc arasında değişmektedi r. Bu rakamlar
modern i nsan türüne ait 1 3001 350 cc lik hacimle
karşılaştırıldığında oldukça küçük bir beyinden söz
ettiğimiz açıktır. Bu rakamları günümüz şempanze ve
orangutan beyin kapasiteleriyle karşılaştırdığımızda
ise daha yakın oranlar elde ederiz. Bu faktör, diğer ba­
zılarıyla birlikte Afrikanus'un orijin olarak i nsanımsılar­
dan mı yoksa onların dışında kalan primatlardan mı
geldiği konusundaki tartışmayı körüklemeye devam
etmektedir.

Kaynaklar
Abitbol, MM 199S. "Reconstn.ıction ofthe
m 14 (Aı.ıstralopidıcusafricanus) pelvisln
AmeriGın Joomal of Physical Anıhropology,
vol. 96, pp. 143-1 S8.
Aiello. L andC. Dean. 1990.An lntroduction
ıo Human Evolutionary Anaıomy. London:
AGldemic Press.
Beıgeı; ut. and R.J. Clarlce. 1995. "Eagle
involvement of ıhe Taung child fauna." in
)oumal of Human Evolution, vol 29, pp.
275-299.
Broom, R 1925. "Some notes on ıhe Taunp
skull." in Nature, vol. 1 1 S. pp. 569-571.
Broom, R 1947. "DİSaM!f)' ofa new skull of
the Souıh Afıican apeman. Plesianıhmpus."
ln Nanııe, vol 159. pp.672
Broom. RandJ.T. Robinson. 1949"A new
mandible of tlıe apeman Plesianıhropus
transvaalensis." in AmeriGın)oomal of Physi­
cal Anıhropology, vo. 7, pp. 123- 127.
Broom, R.J.T. Robinson. and G.W.H. Schepers. Jones.S.R Martin,and D. Pilbeam,eds. 1992
1950. "Sterlcfontein Apeman Plesianıhropus"
in Memoirsofthe Transvaal Museum, no. 4.
Clarlce, R.J. 1996. "The geııus Paranıhropu�
What's in a name?" in Contemporary lssues
in Human Evolution. ed. by W.E. Meikle, F.C.
HowelL and N.G. Jablonski. pp. n. San Francis­
co: Calilomia AcademyofScience.
Dart. R 1925. "Austrakıpitlıecusafricanus.
1he manape of Souıh Africa." in Nature, vol.
1 1 5. pp. 195-199.
Dart, R 1967.Advl!ntureswitlı theMissing
Link. Philadelplıia: 1he lnstitutes Press.
Johanson. D. and 8. Edgar. 1996. From Lucy
to L.anguage. New Yorlc: Simon and SchUS!ft"
Editions.
1he Cambridııe Encydopedia ofHuman
Evolution. Cambridge: Cambridge University
Press.
McHenry; H. 1994. "Behavioral ecokıgical
implicaıions ofearly hominid body size."
in )oumal of Human Evolution, vol 27. pp.
n-e7.
McHenry, H. 1998. "Body proportions in
Au!lralopithecus af.ırensis and A africanus
and the origin of the geııus Homo." in Joomal
ofHuman Evoluıion, vol 3S.pp. 1-22
Rak. Y. 1981 1he Aı.ıstralopithecine f.ıce. New
Yorlc: AGldemic Press.
Robinson.).T. 19S6 The Denıition ofthe Aus­
tralopitlıecinae. Transvaal Museum Memoir
No. 9,pp. 1-179.
Robinson.J.T. 1972 EarlyHominid Posture
and Locomotion. Chic:ago: University of
Chicago Press.
Tobias, P.11. 1992 "Newresearchesat Sterlcfon·
tein and Taung wiıh a note on Piltclown and
its relallenCe to the history of paleoanıhro­
pology." in Transactions of the Royal Society
ofSouıh Ahica. vol 48, pp. 1-14.
Wolpoff. M 1999. Paleoanıhropology.
second edition. 8ostort McGrawHill

21
 HOMO E RE KTU S
•

22
KÜ LTÜ REL İÇERİ K nin hacminin 900 cm3'ü bulmuş olması, 1 320-1 350'1ik
i nsan beyninin hacmine oldukça yaklaştığını gösterir.
Homo ailesinin Habilisten sonra geldiğine inanılan
Bu beyin ayrıca şekil olarak daha önceden olmadığı bi­
yeni üyesi Homo erektus'tur. Ortalama 500 bin yıl önce
çimde futbol copu şeklindedir. Ateşi bulan, hayvanları
yeryüzüne yayılmaya başladığına inanılır. Erektus'un i ki
avlamaya başlayan ve taştan aletler yapan bir canlı için
ayağı üzerine dikilmiş, muhtemelen ateşi bulan, pişir­
beynin kendisinden öncekilerden daha büyük olması
me ve ısıtma işlerinde kullanan bir canlı olduğu konu­
ve insan beyninin büyüklüğüne yaklaşmış olması sürp­
larında genel bir anlaşma vardır. Erektus fosilleri Java
riz değildir. Kafatasının ve içindeki beynin büyümesi
adasında, Çin'd e Pekin yakınlarında, Cezayir'de, Doğu
ve şeklinin daha elipsoid olması ayrıca ayağa kalkmış
Afrika<:ia, Almanya ve Yunanistan'd a bulunmuştur.
bir tür olması hiç kuşkusuz Erektus' un vücut ve kafa
Fosil araştırmaları sırasında Erektus ve Sapiens'in ortak
anatomisini de etkilemiş ve i nsanınkilere daha benzer
özel liklerini taşıyan örnekler bulunmuş olması, ailenin
hale geti rmiştir. Buna karşılık, bazı bakımlardan Erek­
bu iki üyesinin akrabalığının yanısıra Erektus' un Sa­
tus'un tamamlanmamış bir beyin anatomisine sahip
piens'e yavaş yavaş evrildiği düşüncesini doğurmuştur.
olduğu da söylenebilir. Örneğin, Neandertal endokast­
Bulunan Erektus fosillerinin hepsinin de benzer özellik­
larında (beyinlerin kafatasının iç yüzlerinde bıraktığı
lere sahi p olduğunun anlaşılmasından sonra bu fosil­
izler) görülen ve dil gelişimine işaret eden soldaki de­
ler bulundukları yerlere göre sınıAandırılmıştır. Bunlar
taylanmanın (sol beyni n kafatasında bıraktığı uzunlu­
arasında, Java adamı, Yuanmou adamı,Lantian adamı,
ğuna izlerin sağa nazaran daha detaylı olması) Erektus
Nanji ng adamı, Pekin adamı, Solo adamı, Tautavel ada­
endokastlarında görünmemektedir. Bu da bu üyeni n
mı ve Georgious adamı bulumaktadır.
beyninin henüz dil gel işimi üretebilecek kadar geliş­
Evrim süreçlerinin bu canlıların evrimleriyle ilgili olarak miş olmadığını düşündürmektedir. Nature Dergisinde
anlaşılması gereken bir özell iği, hiçbir canlı türünün or­ 2004 yılında yayın lanan 3 fosil serisindeki beyin hacim
taya çıkış ve ortadan kayboluş sürelerinin birbirini bir tahminleri Erektus'un gerçekten de belirgin bir geçiş
merdiveni n basamaklarını çıkar tarzda izlememesidir. formu olduğunu düşündürmektedir.
Buna karşın, paleoanuopolojik ve biyolojik açılardan
muhtemel gibi görünen senaryo ise bu türlerden özel­
likle birbirini izleyenlerin yeryüzünde karma biçimde Tablo.Üç Fosil Serisinde Beyin Hacim Tahminleri (cm3 )
yaşamış olmalarıdı r. Homo ailesine girenlerin arala­
rında çiftleşmenin mümkün olduğun u gösteren fosil ENDON EZYA AFRİKA HOMO EREKTUS SERİSİ
ONA çalışmaları bu olasılığı desteklemektedir. Benzer HOMO EREKTUS SERİSİ Afrıka KNMER 3733 848
araştırmalar bu tür bir karma yaşamın daha sonraki Endonezya! Sangıran 81 3 H. erekrus KNMER 3883 804
türler arasında da örneğin Neandertallerle Sapiensler H. erektus Sangiran 908 KNMWT 15000 880 (erışkın: 909)
arasında da olduğunu düşündürmektedir. Sangıran 855
Sangiran 1.059 GÜRCİSTAN HOMO EREKTUS SERİSİ
Sangıran 1,004 Georgıan 02280 780
BEYİ N KÜ LTÜRÜ YORUMU Erken Homo 02282 650
Sangıran IX 850
üzerinde anlaşmaya varıldığı üzere Erektus'un beyin Trinil 02700 600
büyüklüğü Afrikanus'tan % 50 fazladır. Ayrıca bu bey-

23
HOMO EREKTUS

Kaynaklar
Anton.S.C (1997) �cıl age andtaxonomic Amst. vol. 27, pp. 265-278.
affinity ofthe Mojokerto dıild, )ava. lndonesia. AmJ. Phys. Duboi� E. (1936) Racial idenıiıy of Homo soloensis Oppe·
Anthropol. 102. 497-514. noorth (induding Homo modjokertensis von Koenigswald)
Begun, O. & Walker, A. (1993) in The Nariokotome Homo and Sinanthropus pekinensis Davidson 8lack.
ereccus Skeleton (eds Walker, A. & Lealcey. R.) 326-358 Franciscus. R.G. and E. Trinkaus. 1988. "Nasal morphology
(Springer, Bertin) and ıhe ernergence of Homo ereccus." in American Joumal of
Brauer. G. and E. Mbua. 1992. "Homo ereccus featul"l!S used in Physical Anthropology. vol. 75, no. 4, pp. 517-527.
dadisticsand theirvariabiliıy in Asian and AfriGın hominids." Grine, F.E. WL Junger>. and J. Sdıulz. 1996. "Pheneıic affinities
in Joumal of Human Evolution. vol. 22 no. 2. pp. 79-108. among early Homo crania from Eası and South Africa." in
Brown, F.J. Harris. R. Leakey,andA. Walker. 1985. "Early Homo Joumal ofHuman Evoluıion, vol 30, no. l pp. 189-225.
erectus sketeton fıom west ı..ıke Turkana. Kenya." in Narure, Holloway, R.L 1982. "Homoerectusbrainendoasıs.:
YOL 316.pp. 788-792.
Volumetric and morplıological observaıions with some com·
Dean, Cet al. (2001) Growth processes in teeth distinguislı ments on cerebral asymmetries." in 1.Homo ereccus et la Place
modern humans fıom Homo ereccus and earlier hominins. de l'.Homme de Tauıavel parmi les Hominidı!s Fosiles. ed.
Narure414,628-631. by H.de Lumley, pp. 35">-369. lerCongreslnıernaıionalde
Claıi<.J.D.J.de Heinzelin, KD. Sdıid<, WK Hart, T.D. White, Paleonıologie Humaine, Nice, Preıirage. Vol. 1. Nice: Louis)ean.
G. Woldegabriel, R.C Walter. G. Suwa. 8. Asfaw, E. Vrba, and Gabunia, L et al. (2000) Earliest pleistocene hominid cranial
Y.H. Selassie. 1994. "African Homo ereaus Old radiometric remains fıom Dmanisi, Republic ofGeorgia: caxonomy,
ages and young Olduwan assemblages in the Middle Awaslı geological settins and age. Science 288. 1019-1025.
Valley, Ethiopia" in Science, vol. 264, pp. 1907-1909. Gould, S. J. (19n) Onıogeny and Phylogeny (The Belknap
Clarke, RJ. and F.C Howell. 1972. "Affinities ofthe Sw.ınkrans Pl"l!55 of Harvard Univ. � Cambridge.Massadıusetts.
1147 hominid cranium" in American )oumal of Physical Ho""hne, K H.et al (1995) A new represenıaıion ofknowt­
Anthropology, YOL 37, no. l pp. 319-335. � conceming human anaıomy and function. Narure Med.
Clarke, RJ. F.C Howell, and CK Brain. 1970."More evidence ı. 506-51 1.
of an advanced hominid at Swartkrans." in Narure, YOL 225, Holloway, R. L (1983) Human paleontollogical evidence
pp. 1219-1222. relevanı ıo language belıavior. Hum. Neurobiol. 2.10">-114.
Dubois. E. 1894. Pithecanthropus ereccu� eine menscfıe. Holloway, R. L (1981) The lndonesian Homo ereaus brain
naehnlidıe Übergangsfomı ausJava (1.andesdruckerei, endocasts revisiıed. Am. J. Phys. Anıhropol. 55.503-521.
Batavia).
HomoerectusSkeleton (eds Walker,A. & Lealcey, R.) (1993)
Dubois. E. 1926. ·on the principle dıaracte"of thecranium 221-233 (Springer. Bertin)
and the brain, the mandibleand the teeth of Pithecanthro­
pus ereaus." in Proceedings of the Academy of Science Huffnıan, O. (2001) Geologic conıext and age of the Perning/

24
Mojokeno Homo erecıus. East)ava.J. Hum.Evol. 40, 353-362. 227-231. Anıhropol. 91. 469-484.
Huttenloclıer, P. R. (1990) Morplıometric sıudyofhuman Riscutia. C(1975� Paleoanıhropology, Morplıology and Swislıer. C. C. 111 et al (1994) Age ofthe ear1iest known homi-
cerebral COfte)( deomopnıerıt Neuropsydıokıgja 28,517-527. Paleoecology (ed. Tutde R. H.) 373-375 (Mouton.The Hague. nids in)ava. lndonesia. Science 263. 1 18-121.
)acob. T. (1975) Paleoanıhropology, Morphology and Paleo­ Rosenberg. K & Trevathan, W. Birth. (2002) Obstetıics and Swislıer;C.C. 1994. "Dating hominid sitesin lndonesia." in
ecology (ed. Tuttle, R. H.) 311-325 (Mouton, The Hague) humanevolution. Br.J.Obstet.Gynaecol 109, 1199-1206. Science, voL 266, pp. 1727.
)oharıson. D. and 8. Edgar. 1996. Fıom Lucy to IAnguase. New Rosenzweig. M R. & Bennett. E. L (1996) Psydıobiology of Swisher. C.C. G.H. Cu� T. Jacob. AG. Getty, A Suprijo, and
York: Siman and Schusıer Editions. plasticiıy: efhocts oftrainingand experience on brain and Wıdiasmoro. 1994."Age oftheear1iestknown hominidsin
Jone.. S. R. Martin. and D. Pilbeam, eds. 1992. The Cambridge behavior. Behav. Brain Res. 78. 57-65. Java. lndonesia" ln Science. voL 266. pp. 1 1 18-1121.
Encydopedia ofHuman Evolution. Cambridge: Cambridge Rulcang. w. and L Shenglong. 1983. "Peking Man." in Scientif­ Tobias, P.V. and G.H.R. von Koenigswald 1964. "A comparison
Universicy Press. ic ArneriGln. voL 248, no. 6, pp. 86-94. between the Olduvai Hominines and ıhose of)ava. and some

Krameı; A. 1993. "Human taxonomic diversicy in dıe
Pleistocene: Does Homo erecıus represent multiple hominid
speciesr in Ameriaın Joumal of Plı)"İC31 Anıhropology, vol.
91,no. 2, pp. 161-171.
Leakey. R.E.F. 1976."New hominid fossils from the Koobi
Fora formation in Nortlıern Kenya." in Nature, vol. 261, pp.
574-576.
Leakey. R.E.F. and A. Walker. 1976. "Australopiıhecu� Homo
erecıus and the Single Species Hypothesis." in Nature, vol. 261. ear1y hominid phylogenl lnJoumal ofHuman Evolution, vol.
pp. 572-574.
Kanin.Akad. Wet 34, 1 180-1185.Naıure(2004). Endocranial Stringer, C. 1987. "A numeriGıl dadistic analysis forthegmus
capasitiesin ıhree hominid fossil series.
Martin, R. D. (1983) Human Brain Evolution in an Ecokıgical
Conteıet. FiftySecond )ames Arıhur lecture on the Evolution
ofthe Human Brain (Ameriaın Museum of Natura! Histoıy,
NewYork.)
Ragir. s. (1985) Retarded clMopment: theevolutionary
mechanism underlying the� of the human capaci·
ey forlanguage.J. Mind Behav.6, 451-468.
RaJc. Y. & Arensburg. 8. Kebara (1987) 2 neanderthal peMs:
first look ata complete inlet Arn. J. PhysAnıhropol. 73.
Sartono. S. & Tyler, D. E. (1993) A New Homo erectus Skull
from Sangiran. Java: an Announcement 1-4 (intem Conf.
Human Paleoecol UPPI, )alcarta)
Sartono. S. 1971. "Obseıvations on a new skull of Pitfıe.
canıhropus erecıus (Pithecanıhropus Vlll) from Sangiran.
Central Java." in Proceedings of ıhe Acaderny of Scieııce.
Amst 8, vol. 74, pp/ 185-194.
Strait 05. F.E. Grine, and MA. Moniz. 1997. "A reappraisal of in Search of Human Origin� New York: Knopf.
32. no. 1, pp. 17-82.
Homo." ln)oumal ofHuman Evolution, vol. 16, no. l, pp.
1 35-146.
Schultı. A H. (1940) in Contributions to Embryology no 170
(ed. Schultı. A H.) 1-63 (Camegie lnstitution of Washington
Publication no 518. Washington OC.)
Smith. B. H. & Tompki� R. L(199S) Toward a lire histoıy of
the hominidae. Annu Rev. Anıhropol. 24.257-279.
Spoor. C. F. Zonneveld F. W. & Maclıo. G. A Linear(1993)
measurements of cortical bone and dental enamel by com·
puted ıomography: applicationsand problerns. Arn.J. Phys.
implications for hominid phylogenl in Naıure, vol. 204, pp.
515-518.
Vekua. A et al. (2002) A new skull of ear1y Homo from Oman·
isi, Georgja. Sdence 297. 85-89.
Walker, A.. and R.E.F. Leakey. eds. 1993. The Nariokoıome '
Homo erecıus Skeleton. Cambridge: Harvard Universicy Press.
Walker, A.. and P. Shipman. 1996. The Wisdom of ıhe Bones:
Weidenreich, F. 1943. "The skull ofSinanıropus pekinesi� A
comparative sıudy ofa primitive skull." in Palaeontologia
Sinica New Series D. Ne. 10 Geokıgical Survey of China.
Pehpei. Chungl<ing.
Wolpotf. M 1999. Paleoanıhropology. second edition.
Boscon: McGrawHill
Wood. B. & Collard. M ( 1999) The human gmus. Science
284, 65-71. 10. Walker, A & Ruff, C B. in The Nariokotome
Zudcerman. S. (1928)Agechanges in dıechimpanzee. wiıh
special refm!nce ıo growth of brain. eruption of teeth. and
estimation of 38': wiıh a noıe on the Taung ape. Proc. Zool
Soc. Lond ı. 1-42.

25
 • •

HOMO HAB I LI S
•
•

26
KÜLTÜREL İÇERİK
Paleoantropoloji üzerine uzman bir çok araştırmacının
görüşü Habilis'in zeka ve sosyallik açısından Australo­
pitekus ve şempanzelere oranla daha gelişmiş oldu­
ğudur. Alet yapma konusunda uzman olmasa da en
azından toprak kazma, hayvan öldürme ve derilerini
yüzme amacıyla taşlardan yararlandığı düşünülmekte­
dir. Günümüz insanına kadar gelen Homo ailesinin ilk
türü ve örneği olduğu konusunda tartışma yoktur.
BEYİ N KÜLTÜRÜ YORUMU
iki ayağı üzerinde duran bir tür olduğu sanılmaktadır.
Bu özellik sinir sisteminde özellikle beyinciğin (sere­
bellum) gelişmişliği konusunda bir ölçüdür. Çünkü
iki ayak üzerinde durmak dört ayağın ı kullanarak ya­
şamaktan çok daha fazla denge hissinin gelişmişliğini
gerektirir. Ayrıca iki ayak üzerinde durmak bacakları
denge yönünden geliştirdiği gibi serbest kalan ellerin
ve kolların da denge dışında beceri gerektiren işlerde
uzmanlaşması sonucunu doğurur ki bu işlev de beyin­
ciğin görevleri arasındadır.
Fosil araştırmaları Habilisin beyin büyüklüğünün
550687 cm3 olduğu konusunda veri sağlamaktadır. En
son yayınlanan araştırmada ise bu büyüklük 729824
cm3 olarak bildirilmiştir. Bütün bu ölçümlerin orta­
laması olarak bel irlenen 640 cm3 kendisinden önce
yaşamış olanlardan % 50 fazla ancak Sapiense göre
beli rgin derecede azdır. Bu ölçümlerle birlikte anılması
gereken bir özellik, Habilisin insana göre daha küçük
bir canlı olmasıdır. Boyunun 1 30 cm civarında olduğu
tahmin edilmektedir. Bu durumda vücutkitle endek­
si denilen ölçüte göre (Beyin ağırlığı vücut ağırlığının
ortalama % S'i civarındadır) Habilisin beyin ağırlığının
insana göre azlığını etkileyen bir etki de bu ölçütten
geliyor olabilir.
Homo Habil isin tartışma dışı özellikleri arasında becerikli ve
alet yapmaya başlayan bir tür olması dikkati çekmektedir.

Kaynaklar
Donald C Johanson, Fıdelis T. Masao, Gerald ·ımplicaıions of new earty Homo fossils from Pallab G ( 201 5) Oldesı known mernber of Ungar. Peter; Grine, Frederick; Teaford Mark;
G. Eck. Tim D. Wh�e. Robert C Walıer, llereı. eası of lake Turkana. Kenya'. Nacure hurnan family found in Eıhiopia. New Scien· Zaaıari, Sireen (2006). Denıal Microwear
William H. Kimbel, Berhane Asfaw, Paul 448 (71 S4}. 688-691. tisı. 4 March 2015. Fim human' discovered in and Dieıs of African Earty Homo. Journal of
Manega, Prosper Ndessokia & Gen Suwa (21 Friedemann Schrenk. Ottmar Kullmer, Eıhiopia. bbc.co.uk. Hurnan Evoluıion.
May 1987). "New partial skeleton ofHomo Tımoıhy Bromage (2007) The Earliesı Richard E. Leakey (1981) The Making Urquhart J. ( 2007). Finds ıesı hurnan origins
habilis from Olduvai Gorge, Tanzania'. Nacure Puıative Homo Fossil� chapıer 9 in: Winfried of Mankind ElsevierDuıton Publislıing ıheory. BBC News.
327(6119}. 205-209. Henke, lan Taııersall (eds.), Handbook of Company, ine. Villmoare B, Kimbel H, Seyoum C Camp­
Erin N. DiMaggio EN, Campisano CJ, Rowan J, Paleoanthropology, 161 1-1631. Ruff.C (2009) Relaıive Limb Sırengıh and Lo­ isano C. DiMaggio E. Rowan J, Braun D,
DupontNiveı G, Deino AL et al. (2015). "L.aıe Haeusler M. (2004) Body Proportions of comoıion in Homo habili� American)oumal ArrowsmichJ, Reed K. (2015). Earty Homo
Pliocene fossiliferous sedimenıary record and Homo Habilis Reviewed,, Journal of Hurnan ofPhysical Anıhropology 138.�100. aı 2B Ma from LediGeraru Afar, Eıhiopia.
ehe environmenıal conıexı of earty Homo Evolution, Vol 46, lssue 4, p 433465. Science.
from Afar. Eıhiopia'. Science 347: 1355-9. Ruff. Chrisıopher . {2009) Relative Limb
LSll. leakey. P.11. Tobias;JR Napier (1965) A New Sırengıh and Locomotion in Homo habili� , Wocıd B.(2014) "Fifıy Years After Homo
F. Spoor, P. Gunz. S. Neubauer, S. Sıelzer; N. SpeciesofGenusHomo from Olduvai � AmericanJournal of Physical Anıhropology, habilis'. Naıure. 3 pp 3133
Scoıı:. A. Kwekason & M C Dean (2015).
"Reconscıucted Homo habilis ıype OH 7
Cı.ırıını Anıhropology. Vol.6, Na4. 1 38.�100 Wocıd and Richmond; Richmoncl. BG (2000).
suggests deeprooıed species divıniıy in earty Mayell H.(2008) KillerCaıs Hunted Human Taııersall, 1. & Schwartı.J.H. Extina Hurnan� "Human evolution: ıaxonomy and paleobiol­
Homo'. Naıure S19 (7541}. 83-86. Ancesıors. National Geographic News. Wesıview � NewYorl<.2001, p. 1 1 1. ogy'. Joumal of Anaıomy 197(Pt 1}. 19-60.

F. Spoor, M G. Leakey, P. N.Gaıhogo. F. H. Miller JMA. {2000). "Craniofacial variacion Ungar, Peıer (February 9, 2012). Denıal Wood. Bernard (21 May 1987). "Who is ehe
Brown, S. C Anı6n, 1. McDougall, C Kiarie, in Homo habilis: an analysis of ehe evidence Evidence fer ehe Reconscıucıion of Diet in 'real' Homo habilis?'. Nacure 327 (61 19}.
F. K Manıhi & L N. Leakey{20070809). for multiple species'. American Joumal of African Earty Homo. Cunrenı Anıhropology 187-188.
Physic;ıl Anıhropology 1 1 2 {1}. 103-128. 53: 318-5329.

27
28
"Gök boşluğunda bir Dünya, suda bir hücre.
Yaşamak, taşıyla, toprağıyla, göğüyle, yıldızıyla Dünyayı.
Yeryüzünde bir canlı, İnsana benzer,
Onda bir korku, bir merak, o ne? bu ne?
Beyin öğrenmeyle tanışır"
KÜLTÜREL İÇERİ K
Homo Neandertalis ya da Neandertal i nsanı günü­
m üzden yaklaşık 200150 bin yıl önce ortaya çıkmış ve
soyu yaklaşık 3540 bin yıl önce tükenmiştir. Atlantik
kıyılarından Orta Asya'ya kadar uzanan bir coğrafya­
da kuzeyde Belçika'dan, güneyde Akdeniz'e kadar olan
bölgede yaşamıştır. Neandertal soyu ile modern insan
türü sayılan Homo sapiens'in ortaya çıkış tarihleri ara­
sında evrim süreçleri açısından büyük sayılmayacak
farklılıklar nedeniyle, bu türün kaderinin büyük ölçüde
sapiensin göç yolları üzerinde bulunmasıyla belirlendi­
ği sanılmaktadır. Homo sapiens, yaklaşık 200100 bin yıl
önce doğu veya güney Afrika'da ortaya çıktıktan sonra
modern insan yaklaşık 40 bin yıl önce kuzeye doğru
yayılmış, bu esnada yerel tarih öncesi insan türleri­
ni sürmüş, birleşmiş ya da tüketmiştir. Bunun sonucu
olarak, güneybatı Asya, Orta Asya ve orta Avrupa'd aki
Neandertaller çeşitli oranlarda modern insan ırkı içinde
erimiştir. Modern insana geçişin göreceli olarak geç ya­
şandığı batı Avrupa'da bile Neandertaller ile ilk modern
insanların çiftleştiğine dair kanıtlar vardır.
ilk olarak 1 856'da Almanya Düsseldorf yakınlarındaki
Neander Vadisi'nde bulunan i l k fosillerden sonra ön­
celikle bunların tarih öncesi insanımsı bir ırka ya da
sapiensin bir türüne ait olabileceği düşünüldü. 1886'da
Belçika'nın Spy bölgesindeki bir mağarada bulunan
fosiller ilk görüşü destekler olarak kabul edildi. Mağa­
radaki Neandertal fosillerinin yanında, Orta Paleolitik
döneme ait taş aletler ve soyu tükenmiş hayvanların
fosilleri vardı. 1910'da batı ve orta Avrupa'd a bir dizi
Neandertal iskeletine daha ulaşıldı. Bu verilere dayana­
rak bilimadamları Neandertallerin tam olarak ayakta
duramayan, modern i nsandan daha az zekaya sahip
bir yarıinsan oldukları sonucuna vardı. Daha sonraki
yıllarda ise bu görüşün hatalı olduğu, evrimsel bir ba­
kış açısıyla Neandertal ve modern insanın birbirlerine
oldukça yakın olduğu görüşü hakim oldu. Bu neden­
le Neandertaller Homo sapiens türüne dahil edildi
ve sıklıkla "Homo sapiens neanderthalensis" olarak
anılmaya başlandı. Yakın dönemde ise sapiense yakın
ancak farklı bir tür olarak, "Homo neanderthalensis"
şekli nde adlandırıldı. Bu iki "tür" arasında çiftleşmenin
olduğuna dair kanıtlar sapiens ve neandertalisin gene­
tik yapısının yakınlığı konusunda fıkir vermektedir.
Irak Kürdistanındaki Erbil şehri yakınlarında Zap Nehri
vadisindeki Zagros Dağlarında bulunan Şanidar Ma­
ğaraları alanı Neandertal insanı'na ait fosillerin bulun­
duğu alanlardan biridir. Önce 19571961 yılları arasında
Solecki ve arkadaşları tarafından 9 Şanidar i nsanına
ve 2006 yılında ise Zeder tarafından 1 0. Şanidar'a ait
fosiller bulunmuştur. ilk 9 Şanidar'dan Şanidar 3'e ait
iskelet Smitsonian Enstitüsünde bulunmaktadır. Diğer­
lerinin ise 2003 yılında batılı güçler tarafından lrak'ın
işgali sırasında kaybolduğu sanılmaktadır.
29
HOMO NEANDERTALIS
BEYİN KÜLTÜRÜ YORUMU
Neandertallere ait fosil bulguları etrafında devam eden
tartışma daha çok onların modern insanın ataları ara­
sında yer alıp almamasıyla ilgilidir. Ancak tartışma gö­
türmeyen iki şey vardır ki bunlar beyin kültürü açısın­
dan önem arzederler. Bunlardan biri ncisi, neandertal
beyninin insan beyninden daha büyük olduğunun bi­
lin mesidir. Kafatası ve gövde büyüklüğünün birbirine
oranlı olarak ele alındığı Vücut Kitle Endeksi'ne göre
bu büyüklük 1 00 gr kadar bir ağırlık farkına denk düş­
mektedir. ilk bakışta önemsiz gibi görünebilecek bu
ağırlık farkı toplam ağırlığı 1 350 gr olan bir organdan
söz edildiğinde önemli bir farktır. Ancak canlılar dün­
yasında beyinleri i nsanınkinden büyük türler olduğu
hatırlandığında, bunun her durumda geçerli bir anla­
ma denk düşmediği de anlaşılır. Yani neandertal be­
yinlerinin insanınkinden büyüklüğü bir gerçek olabi lir
ama gerçek olan bir şey daha vardır ki, bu gerçek beyni
göreceli olarak daha küçük olan insanın evrimini sür­
dürmesidir. Günümüzde paleoantropoloj i k çalışmalar
bu konuda veri üretmeye devam etmektedi r. Örneğin,
Almanya Leipzig'deki Max Planck Enstitüsü Evrimsel
Antropoloji Bölümünden araştırmacılar 58 insan ve
60 şempanzenin doğumlarından erişkinliklerine kadar
beyin gelişimlerini üç boyutlu tomografı çekimleriyle
en azından birkaç yüz farklı açıdan karşılaştırmalı ola­
rak incelemişler ve sonuçları kısa bir süre önce insan
Evrimi Dergisi'nde yayınlamışlardır. Sonuçlara göre,
insan beyninde şempanzelere oranla parietal lob ve
serebellum gibi bazı beyin bölü mleri fazlaca büyürken
temporal loblar yine fazladan genişlemektedir. Yine
neandertal fosilleriyle yapılan görüntüleme çalışmala­
rında insan ve neandertal beyinlerinde ortaya çıkan
farklılıkların insan ve şempanze beyinlerinde ortaya
çıkan farklılı klara benzediği anlaşılmıştır. i nsan beyni-
30
ne oranla görülen bu farklılıkların doğumdan hemen
sonra değil ilk yaşı takiben ortaya çıkmaya başladığın ı
belirten araştırmacılar b u farklılıkların neandertal bey­
ninde dil ve sosyal davranışların gelişiminin insan bey­
ninde olduğu gibi oluşmasına izin vermediğini, bu tür
gelişim faktörlerinin bu türün yeryüzünden silinmesi­
ne yol açan faktörlerden en azından birisi olabileceğini
beli rtmektedirler.
Neandertal beyni nde ortaya çıktığı tartışmasız kabul
edilen gelişmelerden ikincisi ise beyin endokastı de­
nilen bir zamanlar kafatasının içinde bulunan beynin
kafatasının iç kemik tabakası üzeri nde bıraktığı izler­
den anlaşılmaktadır. Buna göre, neandertal beyninin
sol tarafı n ı n kafatasının iç yüzünde bıraktığı yatay iz
sağ tarafının bıraktığı izden daha kalın ve uzundur. Bu
kalın ve uzun izin beynin sol tarafında gelişmiş olan
ve sağa göre farklılaşan bölgenin izi olduğu konusunda
araştırmacılar hemfıkirdir. Bunun anlamı, neandertal
beyninde i nsan beynine benzer biçimde dil mekaniz­
masının gelişmesi için özel bir bölgeni n ortaya çıkmış
olduğu şeklindedir. Bu bulguya neandertal ve sapiensi
birbirine bağlayan evrimsel bir bir bulgu gözüyle bakıl­
maktadır.
Şanidar mağaralarında bulunan neandertal fosillerine
geri dönersek, bunlardan Şanidar l 'in incelemelerin­
den bu fosil yaşarken genç yaşta başına şiddetli bir
darbe yediği ve bu darbenin sol göz bölgesinin da­
ğılmasına neden olduğu ve aynı zamanda kafatasının
sol yan tarafındaki dağılmanın sağ kol ve bacak felcine
neden olduğu düşünülmüştür. Bu yorumlar beyin kül­
türün ü n ilk bilgilerinin insandan bile önceki aşamalar­
da yaşayan benzerleriöncülleri aşamasından itibaren
birikmeye başladığını düşündürmektedir.
Kaynaklar
AgelarakisA. "Proco Neolıthic Human Skelecııl Remains in
dıe ZawiOıemi Layer in Shanidar Cave'. (1987-88) Sumer
Xl:12:716.
Agelarakis A. "The Palaeopachological Evidence, lndicarors
ofStress of ehe Shanidar ProcoNeolichic and ehe GanjOareh
Tepe Early Neoliehic Human Skelecııl Colleccions'. Columbia
University, 1989, Doctoral Oissercacion, UMI, Beli & Howell
lnformacion Company, Michıgan.
Agelarakis A. "lhe Slıanidar Cave ProtoNeolichic Human
Population: Aspects of Demography and Paleopathology.
1993, Human Evolucion 8:4 : 235253.
Agelarakis A, Y. 5erpanos lnner Ear Palaeopaehologıcal
Manifescııcions, Causacive Agencs, and lmplicacions!OO'eccing
ehe ProcoNeoliehic Homo sapiens Populacion ofShanidar
Cave, lraq. (2002) Human Evolution 17
Beyond U{Th Equilibnum (> 350kyr) and Perlıaps to
400-SOOkyr: New Radiomecric Oates Joumal of Archaeologi·
cal Science 30 m 275-80.
Bilsborough, A. Rae, TC (2015) [REVISION OF] Hominoid
cranial diversity and adapcııcion. in: Henke, W. Roehe, H. &
Tatcersall, 1. (eds.) Handbook of Palaeoanchropology, New
York: Springer.
Bischoff.James � Shamp. Donald O; Aramburu. Aranıza; Ar·
suaga, Juan Luıs; Carbonell, Eudald; Bermudez de Castro, J.M.
(2003). The Sima de los Huesos Hominids Oace co Hedges 5B.
(2000) Human evolution. A start for populacion genomics.
Nature; 408{6813}: 652-3.
Cowgill. Ubby W; Trinkaus. Erik: Zeder, Melinda A (2007).
Shanidar 10: A Middle Paleoliehic immacure distal lower limb
from Shanidar Cave, lraqi Kurdıscıın.
Oiamond;Jared M (1992). The ehird chimpanzee: ehe
evolucion and fucure of ehe human animal. New York Ory:
Harpe�ollin�
Erik Trinkaus and M R. Zimmerman. Trauma among ehe
5hanidar Neandercals, American Joumal ofPhysical Anehro­
pology 1982 vol. 57, i� 1, pp. 61-76.
Froehle, Andrew W: ChruchilL Steven E (2009). "Energecic
Competition Becween Neandercııls and Anacomically Mod·
ern Humans" {POF� PaleoAnchropology.96-1 16.
Higham, T; et al. (2014). The cimingand spaciocemporal
patterning of Neanderthal dısappearance'. Narure 512
(7514): 306309.
Jordan, P. (2001) Neanderchal: Neanderthal Man and ehe
Story of Human Origin� The Hiscory Press.
Krin� M; Stone, A; Schmicz, RW; Krainiczki, H; Stoneking. M; ı. pp. 121- 165. Erik Trinkaus, The Slıanidar Neanderrhals,
Paabo, S {1997). Neandercal ONA sequences and ehe origin of AcademicP�
modern human�Cell 90 (1}: 19-30.
Neanderchal brains focused on vision and movemenc leaving
less room for social nerworking. Science Daily. March 19,
2013.
Papagianni, Omicra; Morse, Michael (201 3). The Neander·
chals Rediscovered. Thames & Hudson.
Solecki, Ralph S. (1954). Slıanidar cave a paleolithic sice ın
norchern lraq. Annual Reporc of ehe Smiehsonian lnstiruaon
(Smiehsonian lnscicucion). pp. 389-425.
Solecki, Ralph S; Anagnostis P. Agelarakis (2004). The
ProcoNeolithic Cemetery in Shanidar Cave. Texas A&M
University P�
Stringer, Chrıs (201 1). The Origin ofour Species Penguin. pp.
26-29, 202
Stringer, Oırıs {2012). Evoluaon: Whac makes a modern
human. Nacure 485 (7396): 33-5.
Trinkaus, Erik {1983}. The Shanidar Neanderchal� Academic
p�
T. O. Stewart (1977} The Neanderthal Skelecııl Remains from
Shanidar Cave, lraq: A Summary ofFındings co Oate, Proceed·
ings of ehe American Philosophical Sociecy, 1983 vol. 121, no.
31
ARKEOLOJi,
•

TARI H, SANAT V E
•

BEYiN
•
38

KÜLTÜREL İÇERİ K
19.Yüzyılın sonlarından itibaren Taş Devri deyiminin
kullanılmaya başlanmasından sonra bu devir Paleolitik,
Mezolitik ve Neolitik dönemlere ayrılmıştır. Bu neden­
le Neolitik Dönem Taş Devrinin son dönemi olarak
kabul edilir. Bu dönemi Taş Devri içinde diğerlerinden
ayrıştıran en önemli özel lik tarımsal faaliyetin bu dönem
içinde başlamış olmasıdır. Tarihte tarım faaliyetinin dün­
yanın farklı yerlerinde farklı tarihlerde başlamış olması
Neolitik Dönem için tek bir başlangıç tarihinin anılması­
nı engeller. Bu faaliyetlerin M.Ö. 9000 yıllarında başladığı
yerler olduğu gibi 7000 yıllarında başladığı yerler de var­
dır. Bu farklılıklarla başlayan dönem M.Ö. 2000 yıllarına
kadar sürmüştür.
Bu dönem insana özgü kültürel ve teknolojik evrimin
olgunlaştığı, taştan yapılmış alet ve araçların yontuldu­
ğu ve cilalandığı, tarımın ve evcilleştirmenin başladığı,
köylerin oluştuğu ve çanak çömlekçilikle dokumacılığın
ortaya çıktığı dönemdir. Bu dönemin içinde toprağın
daha becerikli kullanılması ve dönüşümlü tarıma geçiş
ve ardından tarım ürünlerin depolanması söz konusu
olduğundan insanlar avcılıktan yavaş yavaş kurtulmaya
ve yerleşik hayata geçişe, yerleşik hayata geçişle de kalıcı
yaşama mekanları yapılmaya ve bunların içine eşyalar
konmaya başlanmıştır.
Kaynaklar
Resai<, Richard (2000). "Fıxing the Brain'. Mysceriesof the
Mind. Washington, D.C: Natiorıal Geographic Society.
Prioreschi, Plinio. "Possible reasons fıır Neolithic skull trephin­
ing'. Pe"JlfC( Biol Med. 1991. 2: 2%-303.
Prioreschi, Plinio. (1995) "Historyof Medicine - Volume 1:
Primitive and Ancient Medicine'. Surgical Neurology lntema·
tional. Omaha, Nebraska: Horatius Press; p. 971.
ARKEOLOJİ, TARİH,SANAT VE BEYİN
BEYİ N KÜLTÜRÜ YORUMU
Neolitik Dönemin beyin kültürü açısından önemi bu dö­
nemde insanların kafatasları üzerinde garip ancak düz­
gün kenarlı pencereler açılmış olmasından gelmektedir.
Yandaki fotoğraftan da görüleceği üzere bu tür düzenli
bir kemik pencerenin kafatası üzerinde kazayla ya da
travma sonucu açılmış olması mümkün görünmemekte
ve insan üzerine amaçlı biçimde uygulandığına kesin gö­
züyle bakılan bu pencereler için çeşitli nedenler ileri sü­
rülmektedir. Giriş bölümünde de belirtildiği üzere, özel­
likle neolitik dönem trepanasyonları için iki görüş ortaya
atılmış, bir görüşe göre bu pencereler tıbbi gerekçelerle
açılmış diğerine göre ise belirli bir inanca bağlı bir ritüel
olarak uygulanmıştır. Hangi görüş baskın olursa olsun
neolitik trepanasyonlar insanlık tarihinin en eski beyin
ameliyatları olarak kabul edilmektedir. Arkeolojik verilere
göre bu uygulamaya bazı yörelerde çok yaygın biçimde
raslanmıştır. Fransa'da M.Ö. 6500 yılına tarihlenen 1 20 ka­
fatasından 40'ında trepanasyon pencereleri bulunmuş­
tur. Dünyanın diğer yörelerinde de sayıları 1 SOO'ü bulan
neolitik trepanasyonlu kafatasları bulunmuş durumda­
dır. Bir özellik olarak, trepanasyon yapılmış kafatasları­
nın çoğunun erkeklere ait olduğu anlaşılmıştır. Bununla
bağlantılı olarak ortaya atılmış bir görüş, bu pencerelerin
ölen kişinin ya da savaşçının yeniden hayata dönmesini
sağlamak amacıyla açılmış olabilecekleridir.
Faria, Miguel A. "Neolithic trepanation decoded A unifying
hypothesi� Has the mystery as to why primitive surgeons
performed cranial surgery been solved?'. Surgical Neurology
lntemational 2015;6:72
39
 ARKEOLOJİ, TARİH,SANAT VE BEYİN

KÜ LTÜREL İÇERİ K lspanyol sömürgeciliğinin acı sonuçlarıdır. Örneğin, o

dönemde ortaya konan artistik ve m imari faaliyetler ve
Orta Amerika (Mezoamerika), Amerika kıtasının ku­
kendilerine özgü biçimde buldukları yazı sistemleri ve
zeyi ve güneyi arasında coğrafı ve kültürel olarak kendi
bu arada Eski Mısır hierogliflerini andıran özel yazma
içinde tanımlanan bir bölgedir. Bu bölge coğrafı olarak
biçimleri, şehi rleşme, tarım ve hayvancılık yöntemleri
kuzeyde Meksika'dan başlayarak güneye doğru Belize,
üç büyük medeniyet olan lnka, Aztek ve Maya mede­
Guatemala, El Salvador, Honduras, Nikaragua ve Kas­
niyetlerinin gelişmişlik düzeyleri konusunda yeterin­
ta Rika'nın kuzeyini içine alır. Kültürel olarak ise 1 5. ve
ce fıkir verir. Bu gelişmişliğin yıkım şiddeti konusunda,
1 6.yüzyıllarda yaşanan lspanyol işgali ve soykırımları ön­
1 500'1erin başında sadece Cortes ve adamlarının yaptığı
cesinde buralarda bulunan "Kolumbus Öncesi" mede­
soykırım bile yeterinden fazla fıkir verir. Birkaç ay içinde
niyetlerden oluşur. Bu medeniyetlerin ortaya çıktığı alan
yapılan Aztek katliamlarında 200.000' den fazla yerl inin
yeryüzünde birbirinden bağımsız olarak ortaya çıkmış
öldürüldüğü ardından gelen birkaç yüzyıl içinde de bu
altı medeniyet alanından biridir. Amerika kırasında ise
bölgenin bütün yeraltı zenginliklerinin ispanya' ya taşın­
M.Ö. 3500-1 800 yılları civarında ortaya çıkmış olan mer­
dığı gerçeği halen etkileri hissedilen fakirlik ve geri kal­
kezi daha çok kuzey Peru olan Kuzey Çiko (CaralSupe)
mışlığın ana nedenleridir. Bunlara ek olarak, bölgede or­
medeniyetinden sonra ikincidir.
taya çıkan milli devletlerin lspanyollar ve bölgede kalmış
Tamamı Yerli kökenli kültürler olan bu meden iyetler ve daha sonra ispanya'ya karşı bağımsızlık savaşı veren
M.Ö 7000 yıllarına kadar inerek neolitik dönemle bir­ generallerin eseri oldukları su götürmez. Bölge ülkele­
likte bu dönemin özel liklerine uygun biçimde gelişme rinin halen de ulusal ve kültürel kimlik sorunlarını ya­
göstermişlerdir. Bu toplumların organizasyonu, inanç şıyor olmaları geçmişteki köleci yıkımın bir sonucudur.
sistemleri ve yaşam biçimleri o denli çeşitli ve zengin­
dir ki bunları üzerlerinden silindir gibi geçen lspanyol
katliam ve soykırımlarından sonra geriye kalanlarla de­
BEYİN KÜ LTÜ RÜ YORUMU
ğerlendirmek çok güçtür. Bu ülkeleri özellikle de kırsal Trepanasyonun en yaygın biçimde uygulandığı yerler
yöreleri ve dağları günümüzde ziyaret edenlerin karşılaş­ orta ve güney Amerika kırası ve en sık biçimde uygu­
tığı fakirlik ve köy yaşamı hiçbir şekilde o medeniyetler landığı zaman dilimi ise M.Ö.1 700'1erden başlayarak sü­
için bir değerlendirme ölçüsü olmadığı gibi karşılaşılan­ ren bin yıllık süredir. Medeniyetler olarak Aztek, l nka ve
lar tümüyle tarihin geriye doğru gitmesi örneği olarak Maya medeniyetleri ve bölgeler olarak Meksika'd an baş-

41
Kolombus Öncesi Orta Amerika
layarak bugünkü Peru' nun güneyine kadar olan bölgedir.
Tarihin diğer zamanlarında ve dünyanın diğer yerlerinde
uygulanan crepanasyonlar uygulanma amaçları bakımın­
dan belki iki gruba ayrılabilir ve bu amaçların tıbbi ve dini
olduğu söylenebilir ama sözün ü ettiğimiz bölgede ve
zaman diliminde trepanasyon tıbbi amaçlı olmanın çok
ötesinde dini ritüellerin bir parçası olarak kitlesel biçim­
de uygulanmıştır. Bunun en etkileyici göstergesi, özellikle
Peru sınırları içinde kalan birkaç bölgede arkeolojik kazı­
lar sırasında ulaşılan mezarlıklarda bulunan kafataslarının
en az % 70'inde trepanasyonlara, bazen aynı kafatası üze­
rinden birden fazla trepanasyona raslanmış olmasıdır. Bu
trepanasyonların insanlar yaşarken uygulanıp uygulan­
madığı da belli değildir. Bu açıdan ileri sürülen bir iddia­
da trepanasyonun ölümden hemen sonra ruhun ölmüş
olan bedeni terketmesi için uygulanmış olabileceği fıkri
dile getirilmektedir.
42
Uygulanma amacı ne olursa olsun açık olan bir şey var­
sa o da beynin gerek şüphelenildiği durumlarda gerek­
se ritüeller sırasında başvurulması düşün ülen bir organ
olmasıdır. Diğer bir ifadeyle, beyin hem hastalık üreten
tıbbi bir organ hem de davranışların ve ruhun kaynağı
olarak kabul edilen bir organ olarak kabul edilmiştir. Yani
ne denli ruhtan söz edilirse edilsin ruhun bedenle ilişki­
sinin yeri materyalistik bir yaklaşımla beyin olarak görül­
müştür. Bu yaklaşım tarzı, daha önceden de belirtildiği
gibi, Edwin Smith Papirüsüne kafa travmalı vaka raporla­
rını yazdıran Eski Mısır tıp anlayışını ve beyin yerine kalbi
ölümsüzlük organı olarak görmesine rağmen yine bunu
bedenle ilişkilendiren Ölüler Kitabındaki mumyalama
adetlerini savunan Eski Mısır Dini'nin yaklaşımını andır­
maktadır.

Kaynaklar
"MesoAmerica: Oxford English Reference Dictionary. 2nd ed. Leyenaar. Ted (2001ı "'TlıeModern BallgamesofSinaloa:a
(rev.) 200l Oxford. UK: Oxford Univmity f>""5; p. 906. Survival of the Aztec Ullamalizdi"'. in E. Michael Whictington
Encydopedia of American lndian Contributions to the (Ed). The Sport of Life and Death: The Mesoamerican
World: 15,000 Years oflnventions and lnnovations.(2001) Ed Ballgame. New York: Thames& Hudson. pp. 97-1 15.
Emory Dean Keoke.
Adam� Riclıard E. W; Madeod (ecls.1 Murdo J. (2000).
Cambridge History of the Naı:ille peoples of The Americas:
VOLUME il: MESOAMERICA l Cambridge University Press.
Braswell Geoffrey E. (2003). "lnooductiion: Reinı:erpreting
Early Oassic lnteraction'. in Geoffrey E. Braswell (Edı The
Maya and Teotihuac;ın: Reinterpreting Early Oassic lnterac­
tion. Austin: UniversityofTexas Press. pp. 1 -44.
Campbell, Lyte (1997). American lndian Languages: The
Historical Linguistics ofNative Americı (OUP paperback
edition, 2000). Oxford Studies in Anthropological Linguistic�
4. Wılliam Bright (seriesgeneral ed.). New York: Oxford
University Press.
Campbell Lyle; Kaufman. Terrence; SmithStark. Thonıas
(September 1986ı "MesoAmerica asa linguistic area'.
Language (Washington. DC: Linguistic Society of America)
62 (3}. 530-558.
Carmack. Roben � Gasco,Janine L.; Gossen, Gary H. (1996).
Legacy of Mesoamericı, The History and Culture ofa Native
American Civilization. New Jersey: Prentice Hali.
Carrasco, Davkl;Jon� Lindsay; Session� Scott (2002). Meso­
america's C1assic Heritage: From Teotihuac;ın to the Aztecs.
Boulder, CO Univmity Press ofColoraclo.
Coe, Michael D. (1994) [1962]. Mexico: from the Olmecs to
the Aztea (4th edition. Revised and Enlarged ed.). New York:
Thames & Hudson.
Diehl, Riclıard A. (2004). The Olrnecs: America's First Oviliza­
tion. London: Thames & Hudson.
Diamond. Jared ( 1999). Gun� Germs and Steel: The Fates of
Human Societies- New York: W W Norton & Co.
Fag;ın. Brian M Kingdoms of Gold. Kingdoms ofJade The
Americas before Columbus. Thames And Hudson Ltd.
London. 1991.
Faria. Miguel A. "Neolithic trepanation decoded A unifying
hypothesi� Has the mystery as to wlıy primiti11e surgoons
performed cranial surgery been sol\ied?". Surgical Neurology
lnternational. Surg Neurol lnt 07May201 �7l Retrie\ied 2
June2015.
Fılloy Nadal Laura (2001)."Rubberand Rubber Balls in Me­
soamerica'. in E. Michael Whictington (Ed). The Sport ofLife
and Death: TheMesoamerican Ballgame. New York: Thames
& Hudson. pp. 20-31.
Lockhart. James (1992). The Nahuas After the Conquest: A
Social and Cultural History of the lndians ofCentral Mexico,
Sixteenth Through Eighteenth Centuries. Stanford. CA
Stanford University Press.
L6pez Austin. Alfredo; L6peı Lujan. Leonardo (1996ı El pasa­
do indigena (in Spanislı). Mexico Oty: El Colegio de Mexico.
Lowe. Warrerı. lndian Giver. Perıcticton. 8ritislı Columlıia:
lheyrus Books, 1986.
Lumholız. Carl (1897). lrephining in Mexico'.American
Anthropologist 10(12}. 389.
O'Brien, Patrick (ed.) (2005). Oxford Atlas ofWorld History.
New York: Oxford University Press.
Markman, Roberta H; Marlanan. Peter T. (1992ı The FlayEd
God: the Mesoamerican Mythological Tradition; Sacred
Texts and lrnages from preColumbian Mexico and Central
ArneriGı. San Frarıcisco: Harper.
Mason, J. Alden. The Ancient Cıvilizations of Peru. Rev. ed.
New York: Penguin Book� 1957.
Miller, Mary; Taube, Karl (1993). TheGodsand Symbolsof
Ancient Mexico and the Maya: An lllustrated Dictionary of
Mesoamerican Religion. London: Thames & Hudson.
Moodie, R L "lnjuries to the Head among preColumbian
Peruvian�· Annals Of Medical History. Studies in Paleopathol­ Weaı:lıerford )ad<. lndian G� How the lndians of the
ogy 21, no. 9 (1927}. 298-328.
Palerm, Angel (1972). Agricultura ycivilizaci6n en Me­
soamenca (in Spanish). Mexico: Secretaria de Educaci6n
Publica.
Restall, Matthew (2004). Seven Myths of the Spanislı
Conquest (1st pbked.). Oxford and NewYork:Oxford
Univeısity Press.
Romero Molina. Javier ( 1970). "Dental Mutilation, Trephina­
tion, and Cranial Defomıation'. in T. Dale Stewart (wlume
ed.). Handbook of Middle American lndia� Vol. 9: PhysicaJ
Anthropology. Roben Wauchope (series ed.) (2nd edition
(revised)ed.). Austin: UniveısityofTexas Press.
SahagUn. Bernardinode (1950-82) [ca. 1 540-85]. Florentine
Codex: General History ofthe ThingsofNew Spain. 1 3 \/0ls.
in 1l wl� IXll.Charles E. Dibbleand ArthurJ.O.Anderson
(eck. trans. notes and illu�) Santa Fe. NM and Salt Lake Oty:
School ofAmerican Researdı and the Univmity of Utah
Press.
ARKEOLOJi, TARIH,SANAT VE BEYiN
Shapiro, H. L "Primitive Surgery: Fırst Evidence ofTrepanning
in the Southwest." Joumal of Natural History American
Museum of Natural History 27 (1927} 266.
Sharer, RoberıJ; Traxler; Loa P. (2006). The Ancient Maya (6th
ed.). Stanford University Press.
Smith, Michael E.(199n TheAztea(�rsted.). Maiden. MA
Blackwell Publishing.
Smith. Michael E. (May 2oosı "Gıy Size in Late PostOassic
Mesoamerica" (PDF).Joumal ofUrban History (llellertey Hill�
CASAGE Publications) 31 (4}403-434.
Smith. Michael � Masson. Marilyn (2000). The Ancient
Cıvilizations ofMesoamerica: A Reader. WıleyBladcwell.
Suarez. Joıııe A. (1983). The Mesoamerican lndian Langu�
Cambridge Language Surveys. Cambridge: Cambridge
Univeısity Press.
Taladoire, Eric (2001). lhe Architectural Background of the
PreHispanic Ballgame'. in E. Michael Whictington (Edı The
5port oflireand Death: The Mesoamerican Ballganıe. New
York: Thames & Hudson. pp. 97-115.
Tıesler Blos, Vera (ıoo3ı "Cranial Surgery in Ancient Meso­
america" (PDF).Mesoweb. Retrie\ied 20060523.
Viola, Herman J. and Carolyn Margoli� Seeds ofChange
500 Years since Columbu� Washington, D.C Smithsonian
lnstitution P� 1991.
Vogel. Virgjl. American lndian Medicine. Nonnan: University
ofOklahoma ı>ı= 1970.
Americas Transformed the Woıid. New York: Fawcett
Columbine, 1988.
Weaver, Muriel Porter (1993). The � Maya. and Their
Predecessors: Archaeology of Mesoamerica (3rd ed.). San
Diego: Acıdernic Press.
43
44
Another random document with
no related content on Scribd:
again. Many who have at some time been numbered with the saints
have later, like Judas, turned out to be betrayers.
Benedict Arnold battled nobly for the American colonies, but he
blackened his fair name beyond the power of rehabilitation when he
plotted to secure and betray West Point. It is pathetic to read of his
last hours in London when he donned his old American uniform, put
on the insignia that Washington gave him after his victory at
Saratoga, and said: “Let me die in this old uniform in which I fought
my battles. May God forgive me for ever putting on any other.”
This reminds us of Esau’s remorse when he lost his chieftainship,
and the despair of Judas after selling his Master. Infidelity to trust is
an awful sin. Unfaithfulness is inexcusable and often brings with it
direst penalty. It is a gradually increasing sin. There is first a lack of
love to God. Then, like Peter on the sea and Elijah under the juniper
tree, disbelief creeps into the heart, earnestness is lost,
unwatchfulness results, joy vanishes and unholy living follows. In the
end, unless there is a returning to God like the prodigal son to his
father, death becomes sad and eternity awful.

DEAD ON THE FIELD OF HONOR.

Faithfulness is a beautiful and noble characteristic, which never

fails to bring respect and honor. Fame comes only to a few, but
faithfulness should actuate the life of every boy. Latour D’Auberque
was only a private soldier who defended alone a fort in a mountain
pass against a regiment of Austrian soldiers. He knew it was
important that the Austrian army should not pass through this
mountain defile, and he hastened to inform the garrison of their
approach. When he arrived he found the soldiers had deserted,
leaving their guns.
D’Auberque loaded rapidly and fired upon the advancing
regiment, causing fearful havoc. For one hour he kept the Austrians
at bay. Finally he raised a flag and sounded a bugle, thus announcing
the fort would surrender if the garrison should be permitted to carry
out their arms and depart in safety. The proposition was accepted,
and D’Auberque took his arms full of guns and marched out alone.
“Where are the others?” cried the Austrians. “There are no others,”
replied the brave grenadier. “I defended the fort alone.” The
Austrians threw their caps in the air and shouted “Hurrah!” They
honored the man who could and would stand alone, though many of
their comrades had fallen under his fire. When Napoleon heard of
the brave action, he offered to make him an officer, but D’Auberque
refused to accept. One day he was killed in battle. Whenever after the
roll was called, a grenadier, by the command of Napoleon, stepped
forward and answered, “Dead on the field of honor.”

THE PROMISE TO THE “FAITHFUL UNTO DEATH.”

When John was banished by the cruel Domitian to the isle of

Patmos, he had a vision in which he was commanded to write to the
pastor of the church in Smyrna concerning many things. He closed
his letter with these words: “Be thou faithful unto death, and I will
give thee a crown of life.” What a promise! No other person ever
offered such a reward with such a condition. Faithfulness must
characterize the aspirant, not for a few days, months or years, but
“unto death.” Then there are no terrors for the Christian. As the bee
loses its power to hurt when its sting has been removed, so death had
no sting for the child of God. It lost its power to harm when Christ
died for us.

THE ARAB MARTYR.

It was about three hundred and fifty years ago that a martyrdom
took place, long considered legendary, but which was verified in
1853. An Arab baby was taken by Spanish soldiers and brought to
Oran to be sold as a slave. The good Vicar-general, Juan Caro,
bought him and named him Geronimo. When he was eight years of
age, some Arab slaves escaped from Oran, and, thinking to do the
boy a kindness, took him with them. For years he lived with his
people as a Mahometan, but the holy faith which through Juan Caro
had been planted in the boy’s heart had taken firm root and could
not be destroyed. For twenty-five years he remained with them and
then ran away and returned to the Vicar-general. “Because I wished
to live henceforth in the faith of the Divine Saviour,” he said, “I
returned to you.” Juan Caro was delighted. He received the young
Arab as a lost child.
Soon after he entered the Spanish Guard as a soldier and after
performing many brave acts received a high military position. He
married and for ten years nothing but happiness shone into his life.
He won the respect and confidence of all. He was Juan Caro’s right
hand man, and his wife was a daughter to his adopted father. One
bright May day in 1569 news came to Oran that a small Arab
encampment was a short distance away. The rumor did not seem
important. A handful of Spaniards could easily manage the Arabs, at
least so thought Geronimo. Taking nine soldiers he manned a little
boat and rowed out of the safe harbor and along the blue sea past the
coral fishery of Mers-el-Kebir. Suddenly two Moorish brigantines
which had been lying in wait chased and ran them down. The nine
soldiers escaped but Geronimo, who was a marked man, was seized
and carried to Euldij Ali, the Calabrian renegade. A great cry spread
among the Arabs through Algeria that the apostate was captured.
The Moors who knew his history made a solemn vow that they would
restore him to his old religion. For this they sent Marabouts to
convert him with arguments and fair promises, but they returned
discomfited to Euldij Ali. Another method was now tried. Geronimo
was loaded with chains, treated with the utmost cruelty and when
faint from torture and scarcely able to speak, the Marabouts stood
around him offering him liberty, power, honor and riches. No offer,
however, made him deny his faith, no longing for freedom made him
forswear for one single moment his religion. Once, after some most
horrible threats, he raised his poor suffering head, and with a voice
so weak it could scarcely be heard, he said, “They think they will
make me a Mahometan, but that they shall never do, even if they kill
me.”
For four months Euldij Ali gloated over the daily tortures he was
inflicting on Geronimo. At last the sameness of cruelty palled upon
him, and he was determined to invent a new and more hideous
revenge for the stubbornness of his captive. One morning the desired
idea came to him. Examining the works of a fort by the gate of Bab-
el-Oned, he saw a block of beton standing by the great stones. This
block was a mould in the shape of the immense stones, filled with a
kind of concrete. When the concrete was sufficiently hardened, the
wall was to be built with it.
Here was the height of torture. Here was the most exquisitely
painful death man might devise! The dog of a slave should be laid in
a similar mould, the liquid plaster poured over him, and the
renegade, built alive into the wall, should be converted into stone.
Calling a mason he said: “Michel, you see this empty mould of beton?
For the present leave it. I have a mind to make beton of that dog of
Oran who refuses to come back to the faith of Islam.”
The poor mason finished his day’s work with a sad heart. As soon
as he entered the prison where Geronimo was a captive he informed
him of Euldij Ali’s intention. Geronimo calmly answered, “God’s holy
will be done. Let not those miserable men think they will frighten me
out of the faith of Christ by the idea of this cruel death. May my
blessed Saviour only pardon my sins, and preserve my soul.”
The whole of that night the brave young Arab spent in prayer and
preparation for the tortures which he knew were awaiting him.
Between two and three o’clock the next morning a guard summoned
him to the Pasha’s presence, where stood a great multitude of Turks
and Arabs in their gorgeous robes. He was then dragged to the gate
of Bab-el-Oned, being beaten all the way. Euldij Ali addressed him
slowly and clearly. He pointed out every detail of the fearful death,
showed him the block of beton, and then said: “Do you still refuse to
return to the faith of Islam?” “I am a Christian, and as a Christian I
will die,” was Geronimo’s answer. “As you will,” replied the Pasha.
Pointing to the beton, he said, “Then here shall you be buried alive.”
“Do your will. Death shall not make me abandon my faith.” The
Pasha raised his hand. The soldiers stepped forward and removed
the chain from the prisoner’s leg. His hands were bound behind his
back, his legs crossed and tied together. Then, lifting the poor man,
they laid him face downward in the mould. A renegade Spaniard
named Tamango, desiring to show what a fervent Mahometan he
was, jumped on Geronimo’s body and broke his ribs. This act so
pleased Euldij Ali that others followed his example. The plaster was
then poured over him, and the brave Christian was suffocated.
Three hundred years later the noble Arab’s martyrdom was
brought to light and the story verified. In the museum of Algiers is
the cast. It shows a slight figure, a face with veins all swollen, a poor
mouth closed with a patient determined expression, hands tied, legs
swollen, even the broken ribs are distinguished. He was “faithful
unto death.”

REWARD OF FAITHFULNESS.

When Petrarch was crowned at Rome, it was by the supreme

magistrate of the Republic. Twelve youths were arrayed in scarlet.
Six representatives of the most illustrious families, in green robes,
with garlands of flowers, witnessed the scene. When the laurel crown
was placed on his head, the magistrate said, “This is the reward of
merit.” And the people shouted, “Long live the poet.” But you, my
boy, if faithful to the end shall be crowned in the presence of all the
high dignitaries of heaven, by King Jesus, with a crown that fadeth
not away, and a radiance that vies with the brightness of blazing suns
as they run their eternal course.
My boy, with what better exhortation can this volume close than,
“Be faithful”? Being the architects of your own weal or woe, be
courageous like Joshua, self-reliant like Nehemiah, obedient like
Abraham, persevering like Jacob, decisive like Moses, administrative
like Solomon, above reproach like Daniel, long suffering like Paul,
self-disciplined like David, prayerful like Elijah, masters of passions
like Joseph, bold like Peter, self-surrendered like Noah, Godlike like
Enoch, faith-acting like Abel, and in all things, with all persons, at all
time exemplify the spirit of the Christ.
Be faithful. Faithful to your Christian profession, faithful to your
church, faithful to Christ, faithful under all circumstances and in all
places, faithful unto death. Above the grave of his hero Homer
inscribed the words, “He was a brave man.” Above his hero Plato
wrote, “He was a wise man.” Above his hero Alcibiades said, “He was
a rich man,” but the motto for the Christian’s tomb is that which is
sculptured beneath Lincoln’s great name and which he wished above
all things history might write of him: “He was faithful.” And that of
Rev. Henry Weston Smith, who was killed by the Indians while on
his way from Deadwood, Dakota, to preach at Crook City, “Faithful
unto death.”
 When Allen K. Capron was killed at Las Guasimas, his father lifted
the hat that covered his face, and said, “Well done, my boy.” May
others say of you, “He was faithful,” and may Christ say to you, “Well
done!”
“Here’s a hand to the boy who has courage
To do what he knows to be right.
When he falls in the way of temptation,
He has a hard battle to fight.
Who strives against self and his comrades
Will find a most powerful foe;
All honor to him if he conquers;
A cheer for the boy who says, ‘No!’

“There’s many a battle fought daily

The world knows nothing about.
There’s many a brave young soldier
Whose strength puts a legion to rout.
And he who fights sin single-handed
Is more of a hero, I say
Than he who leads soldiers to battle,
And conquers by arms in the fray.

“Be steadfast, my boy, when you’re tempted,

And do what you think to be right;
Stand firm by the colors of manhood,
And you will o’ercome in the fight.
‘The right’ be your battle-cry ever
In waging the warfare of life;
And God, who knows who are the heroes,
Will give you the strength for the strife.”

“My Pledge.”

I WILL
Keep to the right as the law directs,
Keep from the world my friends’ defects.
Keep all my thoughts on the purest themes,
Keep from my eyes the motes and beams.
Keep true my deeds, my honor bright,
Keep firm my faith in God and right.
Keep free from every sin and stain,
Keep from the ways that bring me pain.
 Keep free my tongue from words of ill,
Keep right my aim, and good my will.
Keep all my acts from passion free,
Keep strong my hope, no envy see.
Keep watchful care o’er tongue and hand.
Keep firm my feet, by justice stand.
Keep true my word, a sacred thing,
Keep from the snares the tempters bring.
Keep faith with each I call a friend,
Keep full in view the final end.
Keep firm my courage, bold and strong,
Keep up the right and down the wrong.
Keep well the words of wisdom’s school,
Keep warm by night, by day keep cool.

My Symphony.

“To live content with small means, to seek elegance rather than
luxury, and refinement rather than fashion; to be worthy, not
respectable, and wealthy, not rich; to study hard, think quietly, talk
gently, act frankly, to listen to stars and birds, to babes and sages,
with open heart; to bear all cheerfully, do all bravely, await
occasions, hurry never;—in a word, to let the spiritual, unbidden and
unconscious, grow up through the common. This is to be my
symphony.”
William Henry Channing.
 TRANSCRIBER’S NOTES

Page Changed from Changed to

The practice is unfit a
The practice is unfit for a
111 scholar or a
scholar or a gentleman.
gentleman.

1. Silently corrected obvious typographical errors and

variations in spelling.
2. Retained archaic, non-standard, and uncertain spellings
as printed.
*** END OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK STEPPING
STONES TO MANHOOD ***

Updated editions will replace the previous one—the old editions

will be renamed.

Creating the works from print editions not protected by U.S.

copyright law means that no one owns a United States copyright
in these works, so the Foundation (and you!) can copy and
distribute it in the United States without permission and without
paying copyright royalties. Special rules, set forth in the General
Terms of Use part of this license, apply to copying and
distributing Project Gutenberg™ electronic works to protect the
PROJECT GUTENBERG™ concept and trademark. Project
Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if
you charge for an eBook, except by following the terms of the
trademark license, including paying royalties for use of the
Project Gutenberg trademark. If you do not charge anything for
copies of this eBook, complying with the trademark license is
very easy. You may use this eBook for nearly any purpose such
as creation of derivative works, reports, performances and
research. Project Gutenberg eBooks may be modified and
printed and given away—you may do practically ANYTHING in
the United States with eBooks not protected by U.S. copyright
law. Redistribution is subject to the trademark license, especially
commercial redistribution.

START: FULL LICENSE

THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE
 PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK

To protect the Project Gutenberg™ mission of promoting the

free distribution of electronic works, by using or distributing this
work (or any other work associated in any way with the phrase
“Project Gutenberg”), you agree to comply with all the terms of
the Full Project Gutenberg™ License available with this file or
online at www.gutenberg.org/license.

Section 1. General Terms of Use and

Redistributing Project Gutenberg™
electronic works
1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg™
electronic work, you indicate that you have read, understand,
agree to and accept all the terms of this license and intellectual
property (trademark/copyright) agreement. If you do not agree to
abide by all the terms of this agreement, you must cease using
and return or destroy all copies of Project Gutenberg™
electronic works in your possession. If you paid a fee for
obtaining a copy of or access to a Project Gutenberg™
electronic work and you do not agree to be bound by the terms
of this agreement, you may obtain a refund from the person or
entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8.

1.B. “Project Gutenberg” is a registered trademark. It may only

be used on or associated in any way with an electronic work by
people who agree to be bound by the terms of this agreement.
There are a few things that you can do with most Project
Gutenberg™ electronic works even without complying with the
full terms of this agreement. See paragraph 1.C below. There
are a lot of things you can do with Project Gutenberg™
electronic works if you follow the terms of this agreement and
help preserve free future access to Project Gutenberg™
electronic works. See paragraph 1.E below.
1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation (“the
Foundation” or PGLAF), owns a compilation copyright in the
collection of Project Gutenberg™ electronic works. Nearly all the
individual works in the collection are in the public domain in the
United States. If an individual work is unprotected by copyright
law in the United States and you are located in the United
States, we do not claim a right to prevent you from copying,
distributing, performing, displaying or creating derivative works
based on the work as long as all references to Project
Gutenberg are removed. Of course, we hope that you will
support the Project Gutenberg™ mission of promoting free
access to electronic works by freely sharing Project
Gutenberg™ works in compliance with the terms of this
agreement for keeping the Project Gutenberg™ name
associated with the work. You can easily comply with the terms
of this agreement by keeping this work in the same format with
its attached full Project Gutenberg™ License when you share it
without charge with others.

1.D. The copyright laws of the place where you are located also
govern what you can do with this work. Copyright laws in most
countries are in a constant state of change. If you are outside
the United States, check the laws of your country in addition to
the terms of this agreement before downloading, copying,
displaying, performing, distributing or creating derivative works
based on this work or any other Project Gutenberg™ work. The
Foundation makes no representations concerning the copyright
status of any work in any country other than the United States.

1.E. Unless you have removed all references to Project

Gutenberg:

1.E.1. The following sentence, with active links to, or other

immediate access to, the full Project Gutenberg™ License must
appear prominently whenever any copy of a Project
Gutenberg™ work (any work on which the phrase “Project
Gutenberg” appears, or with which the phrase “Project
Gutenberg” is associated) is accessed, displayed, performed,
viewed, copied or distributed:

This eBook is for the use of anyone anywhere in the United

States and most other parts of the world at no cost and with
almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it
away or re-use it under the terms of the Project Gutenberg
License included with this eBook or online at
www.gutenberg.org. If you are not located in the United
States, you will have to check the laws of the country where
you are located before using this eBook.

1.E.2. If an individual Project Gutenberg™ electronic work is

derived from texts not protected by U.S. copyright law (does not
contain a notice indicating that it is posted with permission of the
copyright holder), the work can be copied and distributed to
anyone in the United States without paying any fees or charges.
If you are redistributing or providing access to a work with the
phrase “Project Gutenberg” associated with or appearing on the
work, you must comply either with the requirements of
paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 or obtain permission for the use
of the work and the Project Gutenberg™ trademark as set forth
in paragraphs 1.E.8 or 1.E.9.

1.E.3. If an individual Project Gutenberg™ electronic work is

posted with the permission of the copyright holder, your use and
distribution must comply with both paragraphs 1.E.1 through
1.E.7 and any additional terms imposed by the copyright holder.
Additional terms will be linked to the Project Gutenberg™
License for all works posted with the permission of the copyright
holder found at the beginning of this work.

1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project

Gutenberg™ License terms from this work, or any files
containing a part of this work or any other work associated with
Project Gutenberg™.
 1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute
this electronic work, or any part of this electronic work, without
prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1
with active links or immediate access to the full terms of the
Project Gutenberg™ License.

1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary,
compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form,
including any word processing or hypertext form. However, if
you provide access to or distribute copies of a Project
Gutenberg™ work in a format other than “Plain Vanilla ASCII” or
other format used in the official version posted on the official
Project Gutenberg™ website (www.gutenberg.org), you must, at
no additional cost, fee or expense to the user, provide a copy, a
means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon
request, of the work in its original “Plain Vanilla ASCII” or other
form. Any alternate format must include the full Project
Gutenberg™ License as specified in paragraph 1.E.1.

1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying,

performing, copying or distributing any Project Gutenberg™
works unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9.

1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or

providing access to or distributing Project Gutenberg™
electronic works provided that:

• You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from
the use of Project Gutenberg™ works calculated using the
method you already use to calculate your applicable taxes. The
fee is owed to the owner of the Project Gutenberg™ trademark,
but he has agreed to donate royalties under this paragraph to
the Project Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty
payments must be paid within 60 days following each date on
which you prepare (or are legally required to prepare) your
periodic tax returns. Royalty payments should be clearly marked
as such and sent to the Project Gutenberg Literary Archive
Foundation at the address specified in Section 4, “Information
 about donations to the Project Gutenberg Literary Archive
Foundation.”

• You provide a full refund of any money paid by a user who

notifies you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that
s/he does not agree to the terms of the full Project Gutenberg™
License. You must require such a user to return or destroy all
copies of the works possessed in a physical medium and
discontinue all use of and all access to other copies of Project
Gutenberg™ works.

• You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of

any money paid for a work or a replacement copy, if a defect in
the electronic work is discovered and reported to you within 90
days of receipt of the work.

• You comply with all other terms of this agreement for free
distribution of Project Gutenberg™ works.

1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project

Gutenberg™ electronic work or group of works on different
terms than are set forth in this agreement, you must obtain
permission in writing from the Project Gutenberg Literary
Archive Foundation, the manager of the Project Gutenberg™
trademark. Contact the Foundation as set forth in Section 3
below.

1.F.

1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend

considerable effort to identify, do copyright research on,
transcribe and proofread works not protected by U.S. copyright
law in creating the Project Gutenberg™ collection. Despite
these efforts, Project Gutenberg™ electronic works, and the
medium on which they may be stored, may contain “Defects,”
such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or corrupt
data, transcription errors, a copyright or other intellectual
property infringement, a defective or damaged disk or other
medium, a computer virus, or computer codes that damage or
cannot be read by your equipment.

1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES -

Except for the “Right of Replacement or Refund” described in
paragraph 1.F.3, the Project Gutenberg Literary Archive
Foundation, the owner of the Project Gutenberg™ trademark,
and any other party distributing a Project Gutenberg™ electronic
work under this agreement, disclaim all liability to you for
damages, costs and expenses, including legal fees. YOU
AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE,
STRICT LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH
OF CONTRACT EXCEPT THOSE PROVIDED IN PARAGRAPH
1.F.3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE
TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER
THIS AGREEMENT WILL NOT BE LIABLE TO YOU FOR
ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE
OR INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF
THE POSSIBILITY OF SUCH DAMAGE.

1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If

you discover a defect in this electronic work within 90 days of
receiving it, you can receive a refund of the money (if any) you
paid for it by sending a written explanation to the person you
received the work from. If you received the work on a physical
medium, you must return the medium with your written
explanation. The person or entity that provided you with the
defective work may elect to provide a replacement copy in lieu
of a refund. If you received the work electronically, the person or
entity providing it to you may choose to give you a second
opportunity to receive the work electronically in lieu of a refund.
If the second copy is also defective, you may demand a refund
in writing without further opportunities to fix the problem.

1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set

forth in paragraph 1.F.3, this work is provided to you ‘AS-IS’,
WITH NO OTHER WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS
OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO
WARRANTIES OF MERCHANTABILITY OR FITNESS FOR
ANY PURPOSE.

1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied

warranties or the exclusion or limitation of certain types of
damages. If any disclaimer or limitation set forth in this
agreement violates the law of the state applicable to this
agreement, the agreement shall be interpreted to make the
maximum disclaimer or limitation permitted by the applicable
state law. The invalidity or unenforceability of any provision of
this agreement shall not void the remaining provisions.

1.F.6. INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the

Foundation, the trademark owner, any agent or employee of the
Foundation, anyone providing copies of Project Gutenberg™
electronic works in accordance with this agreement, and any
volunteers associated with the production, promotion and
distribution of Project Gutenberg™ electronic works, harmless
from all liability, costs and expenses, including legal fees, that
arise directly or indirectly from any of the following which you do
or cause to occur: (a) distribution of this or any Project
Gutenberg™ work, (b) alteration, modification, or additions or
deletions to any Project Gutenberg™ work, and (c) any Defect
you cause.

Section 2. Information about the Mission of

Project Gutenberg™
Project Gutenberg™ is synonymous with the free distribution of
electronic works in formats readable by the widest variety of
computers including obsolete, old, middle-aged and new
computers. It exists because of the efforts of hundreds of
volunteers and donations from people in all walks of life.

Volunteers and financial support to provide volunteers with the

assistance they need are critical to reaching Project
Gutenberg™’s goals and ensuring that the Project Gutenberg™
collection will remain freely available for generations to come. In
2001, the Project Gutenberg Literary Archive Foundation was
created to provide a secure and permanent future for Project
Gutenberg™ and future generations. To learn more about the
Project Gutenberg Literary Archive Foundation and how your
efforts and donations can help, see Sections 3 and 4 and the
Foundation information page at www.gutenberg.org.

Section 3. Information about the Project

Gutenberg Literary Archive Foundation
The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non-
profit 501(c)(3) educational corporation organized under the
laws of the state of Mississippi and granted tax exempt status by
the Internal Revenue Service. The Foundation’s EIN or federal
tax identification number is 64-6221541. Contributions to the
Project Gutenberg Literary Archive Foundation are tax
deductible to the full extent permitted by U.S. federal laws and
your state’s laws.

The Foundation’s business office is located at 809 North 1500

West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887. Email contact
links and up to date contact information can be found at the
Foundation’s website and official page at
www.gutenberg.org/contact

Section 4. Information about Donations to

the Project Gutenberg Literary Archive
Foundation
Project Gutenberg™ depends upon and cannot survive without
widespread public support and donations to carry out its mission
of increasing the number of public domain and licensed works
that can be freely distributed in machine-readable form
accessible by the widest array of equipment including outdated
equipment. Many small donations ($1 to $5,000) are particularly
important to maintaining tax exempt status with the IRS.

The Foundation is committed to complying with the laws

regulating charities and charitable donations in all 50 states of
the United States. Compliance requirements are not uniform
and it takes a considerable effort, much paperwork and many
fees to meet and keep up with these requirements. We do not
solicit donations in locations where we have not received written
confirmation of compliance. To SEND DONATIONS or
determine the status of compliance for any particular state visit
www.gutenberg.org/donate.

While we cannot and do not solicit contributions from states

where we have not met the solicitation requirements, we know
of no prohibition against accepting unsolicited donations from
donors in such states who approach us with offers to donate.

International donations are gratefully accepted, but we cannot

make any statements concerning tax treatment of donations
received from outside the United States. U.S. laws alone swamp
our small staff.

Please check the Project Gutenberg web pages for current

donation methods and addresses. Donations are accepted in a
number of other ways including checks, online payments and
credit card donations. To donate, please visit:
www.gutenberg.org/donate.

Section 5. General Information About Project

Gutenberg™ electronic works
Professor Michael S. Hart was the originator of the Project
Gutenberg™ concept of a library of electronic works that could
be freely shared with anyone. For forty years, he produced and
distributed Project Gutenberg™ eBooks with only a loose
network of volunteer support.

Project Gutenberg™ eBooks are often created from several

printed editions, all of which are confirmed as not protected by
copyright in the U.S. unless a copyright notice is included. Thus,
we do not necessarily keep eBooks in compliance with any
particular paper edition.

Most people start at our website which has the main PG search
facility: www.gutenberg.org.

This website includes information about Project Gutenberg™,

including how to make donations to the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation, how to help produce our new
eBooks, and how to subscribe to our email newsletter to hear
about new eBooks.