Dünyan■n Sefaleti 1st Edition Pierre

Bourdieu
Visit to download the full and correct content document:
https://ebookstep.com/product/dunyanin-sefaleti-1st-edition-pierre-bourdieu/
More products digital (pdf, epub, mobi) instant
download maybe you interests ...

Kültür Üretimi 1st Edition Pierre Bourdieu

https://ebookstep.com/product/kultur-uretimi-1st-edition-pierre-
bourdieu/

Heideggerin Politik Ontolojisi 1st Edition Pierre

Bourdieu

https://ebookstep.com/product/heideggerin-politik-ontolojisi-1st-
edition-pierre-bourdieu/

Sosyoloji Meseleleri 2nd Edition Pierre Bourdieu

https://ebookstep.com/product/sosyoloji-meseleleri-2nd-edition-
pierre-bourdieu/

Eril Tahakküm 2nd Edition Pierre Bourdieu

https://ebookstep.com/product/eril-tahakkum-2nd-edition-pierre-
bourdieu/
Bilimin Bilimi ve Dü■ünümsellik 1st Edition Pierre
Bourdieu

https://ebookstep.com/product/bilimin-bilimi-ve-
dusunumsellik-1st-edition-pierre-bourdieu/

Ayr■m Be■eni Yarg■s■n■nToplumsal Ele■tirisi 1st Edition

Pierre Bourdieu

https://ebookstep.com/product/ayrim-begeni-yargisinintoplumsal-
elestirisi-1st-edition-pierre-bourdieu/

Dü■ünümsel Sosyolojiye Davet 1st Edition Pierre

Bourdieu Loic Wacquant

https://ebookstep.com/product/dusunumsel-sosyolojiye-davet-1st-
edition-pierre-bourdieu-loic-wacquant/

Sanat■n Kurallar■ Yaz■nsal Alan■n Olu■umu ve Yap■s■ 1st

Edition Pierre Bourdieu

https://ebookstep.com/product/sanatin-kurallari-yazinsal-alanin-
olusumu-ve-yapisi-1st-edition-pierre-bourdieu/

Akademik Akl■n Ele■tirisi Pascalca Dü■ünme Çabalar■ 2nd

Edition Pierre Bourdieu

https://ebookstep.com/product/akademik-aklin-elestirisi-pascalca-
dusunme-cabalari-2nd-edition-pierre-bourdieu/
PIERRE
______
mm
Pierre Bourdieu (der.), La Misère du monde
©Editions du Seuil, 1993

Heretik Yayınları: 24 - Pierre Bourdieu Dizisi: 6

ISBN : 978-605-84466-5-6
© 2012 Heretik Basın Yayın

Tüm haklari'-sâklıdır. Yayıncı izni olmadan kısmen de olsa

fotokopi, film, vb. elektronik ve mekanik yöntemlerle
çoğaltılamaz.
1. Baskı: 2015, Ankara

Yayına Hazırlayan: Levent Unsaldı

Tÿrkçe Söyleyenler: Levent Unsaldı, Aslı Sümer, Hatice
Esra Mescioğlu, Özlem Ilyas, Laçin Tutalar, Baran Öztürk,
Zeynep Baykal, Özlem Akkaya
Redaksiyon: Berkay Çetin, Aslı Sümer, Levent Unsaldı
Dizgi: ismet Erdoğan
Kapak: Ali İmren

Heretik Basın Yayın Sanayi ve Ticaret Limited Şirketi

Kültür Mahallesi, Yüksel Caddesi, 41/2, Kızılay, Çankaya,
Ankara
Tel: +90 (312) 418 52 00 • Faks: +90 (312) 418 50 00
Internet Sitesi: www.heretik.com.tr
Twitter: twitter.com/heretikyayin
Facebook: facebook.com/heretikyayin
E-mail: heretikyayin@gmail.com
 Pierre Bourdieu
ve
A. Accardo, G. Balazs, S. Beaud, F. Bonvin,
E. Bourdieu, P. Bourgois, S. Broccolichi, P.
Champagne, R. Christin, J.-P. Faguer, S. Garcia,
R. Lenoir, F. Matonti, F. Muel-Dreyfiis, F.
Oeuvrard, M . Pialoux, L. Pinto, A. Sayad, C.
Soulié, B. Urlacher, L. Wacquant, A.-M. Waser

Dünyanın Sefaleti
La Misère du monde

Yayına Hazırlayan
Levent Unsaldı

Türkçe Söyleyenler
Levent Ünsaldı, Aslı Sümer, Hatice Esra Mescioğlu,
Özlem Ilyas, Laçin Tutalar, Baran Öztürk, Zeynep
Baykal, Özlem Akkaya
 İçindekiler

TAKD İM (L. Ü n s a l d i ) .................................................................... 9

O KUYUCUYA (P. B o u r d İe u ) ............................................................... 31

BİR İN Cİ BÖ LÜ M
B a k iş A ç il a r i U z a m i .................................................................................. 3 7
Jonquilles Sok ağı..............................................................................41
Yerinden Edilmiş Bir A ile.............................................................. 67
Herkes Kendi Evine......................................................................... 87
Medyanın Bakışı..........................................................................101
Eşyanın Tabiatı............................................................................ 123
Uyum Sağlamış Bir Aile............................................................. 153
Kötü Bir Yatırım.................. ....................................................... 169
İyileştirme.....................................................................................179
Son Ayrım .................................................................................... 195

İKİN Cİ BÖ LÜ M
M e k â n E t k î s İ ............................................................................................2 2 3
Tersten Ütopya Olarak Amerika.............................................. 235
The Z on e......................................................................................... 251
El Barrio’da Evsizlik.......................................................................289

Ü Ç Ü N C Ü BÖ LÜ M
D e v l e t E l İn İ Ç e k İn c e ...............................................................307
İmkânsız Görev.............................................................................. 319
Kurumsal Kötü Niyet....................................................................341
Çifte Kısıt........................................................................................ 345
Devletin Bakış Açısı.......................................................................355
Düzenin Koruyucuları Arasında Kargaşa................................. 369
Kadın ve Polis................................................................................ 377
Canlı Bir Sitem .............................................................................. 397

D Ö R D Ü N C Ü BÖ LÜ M
Ç ö kü ş .............................................................................................. 421
Kadrolu ve,Ge£İci İşçiler.............................................................. 421
Yaşlı İşçi ve Yeni Fabrika..............................................................437
Geçici İşçinin H ayali.................................................................... 459
Gece Çalışm ak............................................................................... 483
Sahiplik............................................................................................503
Bir Dünyanın Sonu...................................................................... 517
Sendika Temsilcisinin Yıkılan Dünyası..................................... 523
Çalınan Em ek................................................................................ 547
Sessiz Şah it......................................................................................571
Kırılgan Bir D enge...................... :............................................. 581
Pamuk İpliğine Bağlı.................................................................... 595
Yitip Gitmiş Bir Hayat................................................................. 613
Düşüş............................................................................................... 631
Bitmiş Kariyerler............................................................................655

BEŞİN C İ BÖ LÜ M
İÇERİNİN DIŞLANMIŞLARI.............................................................677
Hey Gidi G ünler!..........................................................................685
Kayıp Cennet.................................................................................709
Sarmal.............................................................................................. 731
İkili Bir Hayat............................................................................... 743
Fransızca Sınıfı...............................................................................775
Güç İlişkisi..................................................................................... 781
Kurumun Şiddeti.......................................................................... 787
 ALTINCI BÖ LÜ M
V e r a s e t i n Ç e l İ ş k İ l e r î ............................................................................8 1 1
Eğitim Yazgısı................................................................................. 821
Riskli Başarı.................................................................................... 843
Çelişkinin Ö zü...............................................................................853
Hem Eş Hem M eslektaş..............................................................875
Özgürleşme.................................................................................... 895
Yanlızlık......................................................................................... 907

A N LA M A K ...................................................................................919
D E R K E N A R .................................................................................947
KISALTMALAR LİSTESİ ........................................................ 953
 TAKDİM

Levent Unsaldı

La misère du monde [Dünyanın Sefaleti], Pierre Bourdieu külli­

yatının başyapıtlarından biri. Gerek hacim, yoğunluk gerekse de
devasa bir kolektif mesainin ürünü olması açısından doğrudan la
distinction la1 karşılaştırılabilecek türden bir eser, Ancak kurula­
bilecek benzerlikler neredeyse tamamıyla bununla sınırlı. 60’lar
başı-80’ler sonu Bourdieu üretiminin en seçkin Örneği olan la
distinction, sınıfsal düzeyde kurulabilecek homolojilerin peşinde
istatistiki yöntemlerin (bilindiği üzere Bourdieu’de bunun adı
mütekabiliyet analizidir) en yoğun ve kompleks biçimde kulla­
nıldığı çalışma olarak ön plana çıkar. En az bir o kadar hacimli
olan la misère du monde ise, başından beri kamusal bir müdahale
olarak tasarlanmış olması hasebiyle, özellikle epistemolojik ve me­
todolojik açıdan bambaşka bir araştırma protokolü çerçevesinde
kurgulanır ve karşımıza alışık olmadığımız türden bir Bourdieu
çalışması çıkartır.

1990’h yılların başlarından itibaren 3 yıl boyunca, Bourdieu’nün

yönetiminde bir araştırma ekibi, toplumsal “sefalet”in çağdaş
veçhelerinin izinde Fransa’yı boydan boya arşınlar. Amaç, neoli­
beral kasırga altında acı çeken Fransa’yı konuşturmak2, şimdiye
1 La Distinction, Critique sociale du jugement, Paris, Les Editions de Minuit,
1979 [Ayrım, Beğeni Yargısının Toplumsal Eleştirisi, Ankara, Heretik, 2015].
2 Bu ifade doğrudan, orijinal Fransızca baskısının kapağında “Fransa konu­
şuyor” [France parle] şeklinde yer alır.
dek söz hakkı tanınmamışlara bu hakkı vermek, bugün kelime
dağarcığımızda artık sabitlenmiş “neoliberal politika ve yeniden
yapılandırmaların şiddetine maruz kalmış olanların şahsi tanık­
lıklarına başvurmaktır. Oldukça “serbest” biçimde yapılandırılmış
mülakatlar, çalışmanın omurgasını oluşturur (hacim olarak eserin
yarısından fazlasını kaplar). Toplamda 182 mülakat gerçekleştirilir
ancak bunun sadece 60’a yakını çalışmaya aktarılır.3 Bu mülakat­
lar için oldukça geniş bir ekip seferber edilir ve Bourdieu’nün ken­
disi de bu görüşmelerin bazılarına doğrudan iştirak eder. Burada
sıradan olmayan, görüşmelerin yürütülüş, işleniş ve sunum şekli­
dir. Genel olarak yapıldığı şekliyle, çeşitli nitel teknikler vasıtasıyla
(içerik analizi, vb.) ham verilerin-metinlerin analize tabi tutulması
yerine, belli kriterler ışığında seçilmiş 60’a yakın görüşme (ki bu
kriterlerin ne olduğunu bilmiyoruz), çalışmaya doğrudan, nere­
deyse olduğu gibi aktarılır. Aktarılan her mülakatı, onu gerçekleş­
tirmiş araştırmacının gözlem ve analizleri, teorik veya yöntemsel
tespitleri, bazen de farklı kaynaklardan devşirilmiş destekleyici
veriler önceler. Yorum derinliği ve niteliği açısından eşit olmayan
biçimde dağılmış bu ön analizler, bazı araştırmacıların bu çalış­
mada sergiledikleri pratiğin (örneğin L. Wacquant ve Philippe
Bourgois’nınkinin) daha “gömülü” bir etnografiye kaydığını işaret
eder niteliktedir. Lâkin genel olarak çalışmayı, sınırları belli bir
konvansiyonel yöntem dâhilinde kıymetlendirmek olanaksızdır.4
Bourdieu, yöntem tapınağının Ortodoks muhafızlarına meydan
okuyarak bilinen tüm ezberleri, hatta kendininkileri dahi bozar.5
3 Hak sahibi Fransız yayınevinin (Editions du Seuil) sunduğu sözleşme ko­
şulları gereği, la misère du monde'\m Türkçe telife konu olan elinizdeki
versiyonunda (aynen diğer başka ülkelerdeki çevirileri gibi), 1993 tarihli
orijinal Fransızca baskısında yer alan bazı mülakat ve kısımlar bulunma­
maktadır.
4 Bu çerçevede, Pierre Bourdieu’nün, bu çalışma üzerinden, 60 öncesi Ceza­
yir çalışmalarının ayırt edici niteliği olan etnografiye geri döndüğünü söy­
lemek de doğru olmayacaktır.
5 Lectores'i (sadece okuyup aktarmakla yetineni, malumatçıyı, takip edeni),
auctores’den (zihin açandan, ezber bozandan, yeni bir şey söyleyenden-ek-
leyenden, hatta dâhiden) ayıran da bu değil midir? Gerek teoride gerekse
de pratikte kimsenin vakıf olmadığı kadar vakıf olduğu bir kuralın-ilkenin
marjında kendisine bir serbestlik tamyabilme kapasitesi...
Nesnenin ve hipotezlerin öncelikli ve incelikli inşası (kavramsal
tanımlamalar), araştırmacının epistemolojik veya yöntemsel ihti­
yatı, elde edilen verilerin derinlikli sorgusu ve analizi gibi Bourdie-
ucü temel kaide ve kutsallar, yine aynı ustanın (rahibin), yetkinliği
ve mahareti sorgulanamaz bir putkırıcı özgüveni ve serbestliği va­
sıtasıyla bir “doğurtma” iradesine, bir nevi kolektif bir “yüzleşme”
(acıyı kusturma) seansına tahvil edilir.
Sosyolog artık bir ebeye [accoucheur] dönüşmüştür; doğurtul-
ması çok çetin bir mesai gerektiren bu zengin ve önemli tanıklıklar,
burada ziyadesiyle Bourdieucü bir hamle üzerinden, ilişkisellikleri
-karşıtlıkları, yakınlıkları vb.- içerisinde mana kazanacak şekilde
bir araya getirilir. Eserin genel morfolojisi (ana başlıklar, bölümler,
kısımlar vb.), birbirlerine (aktörlerin kendilerine dahi) “mesafe-
liymiş-uzakmış” gibi görünen farklı bakış açılarını, genel uzam­
daki ilişkiselliklerinde okuyucuya kavratacak biçimde kurgulanır:
“Elinizdeki kitaptaki mülakatlar her ne kadar kendi kendilerine
yeterli, ayrı ayrı (ve istenilen herhangi bir sırayla) okunabilecek
bütünler olarak düşünülüp inşa edilmiş olsalar, da metnin yapısı,
fiziksel uzamda yakın ve hatta karşı karşıya olma ihtimali bulunan
toplumsal kategorilerden kişileri (...) okuma esnasında da birbir­
lerine yaklaştıracak şekilde tasarlanmıştır.”6 Gündelik hayatlarında
az ya da çok karşılaşan, karşı karşıya gelen (örneğin toplu konut­
larda çalışan görevlilerle, onlara “sorun” çıkartan gençler), ancak
ızdırabı deneyimlemede benzer tazyikler altında buluşan aktörle­
ri aynı topografyanın ilişkisel noktaları olarak raptiyelemek, bu
önemli eserin en kayda değer katkjlanndandır.
Her biri farklı bir tematiği ele alan toplam 6 bölüm dâhilinde
gruplanmış tanıklıklar birbirini izler. Mekânlar, insanlar ve yaşam
kesitleri, “dillendirilmemiş-dillendirilemeyen” ortak bir toplum­
sal ızdırabın tanıkları olarak arz-ı endam ederler: banliyöler, kenar
mahalleler, göçmenler, gençler, işçiler, fabrika, sendikalar, devlet,
memurlar, esnaflar, polisler, okul, öğretmenler, yargı mensupları,
öğrenciler, emekliler, işsizler, çiftçiler... Hemen her seferinde fi­
ligranda yer alan sert bir neoliberalizm (ve bazen de küreselleşme)
eleştirisi üzerinden yıkımın ve sefaletin boyutu, sıklıkla birbirini
6 Elinizdeki kitap, s.38.
kesen tematikler vasıtasıyla ele alınır: göçmen sorunu, yabancı
düşmanlığı, yoksulluk, işsizlik, sosyal devletin iflası, tarım poli­
tikalarının çöküşü, küçük esnafın güçlükleri, okulun krizi, aile­
lerin dağılması, suç... Mülakatları önceleyen analizler de dâhil
dil olabildiğince sade ve akıcı, eleştiri ise olabildiğince yalın ve
dolayımsızdır.7 Bourdieu’nün önceki dönem çalışmalarında, or­
tak kanıdan kopuş ve nesnenin bilimsel inşası (yeniden kazanıl­
ması) noktasında elzem saydığı ezoterik dilden, bunun yanı sıra
o alışık olduğumuz retorik-polemik hesaplaşmalardan ve école
normale’in incelikli münazara üslubundan da burada eser yoktur.
Başta “sefalet” kavramı olmak üzere, çalışmada geçen temel-anah-
tar kavramlar, herhangi bir tanımsal çabanın nesnesi olmaksızın
“ham” hâlleriyle, ortak kanının bilgi stokunda veya okuyucunun
zihninde yer alabilecekleri şekliyle bırakılmış gibidir. Sanki bili­
min o alışılagelen karmaşık ve mesafeli dili o hissiyatı vermeye
yetmeyecek, araştırmacının nesnesiyle kurduğu o hissi ilişkiyi tüm
samimiyetinde aktarmada kifayetsiz kalacak; sosyoloğun, sözcüsü
olmaya soyunduğu o insanların ızdırabını içinde hissetmesine ve
bu duyguyu, öfke ve isyanı olabildiğince sadık biçimde aktarmaya
olanak tanımayacakmış gibi... Yalın ve dolayımsız “gerçeklik”: Se­
falet! Başka bir sosyoloji pratiği, başka bir Bourdieu... Bourdieu,
Bourdieu’ye karşı: “Kendim de bu nesnellik ahlakçılığının, bilim
insanının müdahil olmama ahlakçılığının bir kurbanı oldum.
Saha çalışmalarımın bazı aşikâr sonuçlarını görmeyi haksız biçim­
de kendime yasaklıyordum. Yaşın verdiği rahatlıkla ve elbette iti­
barla ve gerçek bir siyasal aciliyet olarak gördüğüm şeyin tazyiki
altında, siyasal denilen alana müdahalelerde bulunma noktasına
geldim.” (Le Temps, 28 Mart 1998)

Bu türden bir müdahil olma kaygısı la misère du mondéw ve

ona temel oluşturan araştırma programının kurgulanış şeklini
anlamak açısından önemlidir. 1990’lı yıllar, bir “oyuncu” olarak
içerisinde bulunduğu akademik alanı büyük ölçüde domine etmiş
7 içeriği “sürükleyici” kılan ve Bourdieu’yü, bu kitap üzerinden, bir sosyoloğa
pek de “nasip olmayan” bir medyatik görünürlük ve raf başarısı ile buluş­
turan da biraz budur. Cep kitabı şeklinde de piyasa sürülecek ve sonrasında
bazı kısımları defalarca tiyatroya da uyarlanacak bu çalışma, sosyolojik bir
eserin de best-seller olabileceğini kanıtlayacak cinstendir.
ve mevcut tüm onanmışlık ve itibar sembollerine ulaşabilmiş (ör­
neğin 1981 yılında Collège de France’a seçiliş) bir Bourdieu’nün,
neoliberalizm ve küreselleşme eleştirisi üzerinden, kamusal-
medyatik alana müdahalelerini sıklaştırdığı yıllardır. Bu elbette
Bourdieu’yü, Sartre figürü üzerinden yılmaksızın eleştirdiği “total
entelektüel” figürüne dönüştürmeyecektir. Lâkin kamusal tartış­
malara, yetkinliğiyle, itibarıyla veya ikrar gören çeşitli vasıflarının
verdiği meşruiyetle müdahil olan entelektüel figürü, Fransa’da ta­
rihsel bir süreklilik arz eder. Dolayısıyla, müdahalelerinin farklı
bir sistematiği olsa da (“bilimin verdiği meşruiyetle kamusal tartış­
malara müdahaledç bulunma”), 1990’lı yılların Bourdieu’sünün,
Emile Zola’dan Sartre’a, oradan da Foucault’ya kadar giden bir
tarihsel hattın son halkalarından birini teşkil ettiği düşünülebilir.
Bu bağlamda la misère du monde, en başından beri, yani bir araş­
tırma programı safhasındayken dahi, vurucu bir müdahale olarak
tasarlanmış gibidir: “Son sayfası çevrildiğinde anlaşılacaktır ki bu
kitap, siyaset yapmanın başka bir biçimini önermektedir”.8 Öyle
görünüyor ki, “ezilenlerin epistemolojisini yapmak” şeklinde te­
zahür etmiş ve elbette meşru sayılabilecek bu müdahale kaygısı,
daha önceki çalışmalarda etkin biçimde iş görmüş ve “bilimsellik
garantisi” olarak ön saflarda sahaya sürülmüş “eski epistemolojik-
yöntemsel teçhizatın” bu eserde esnetilmesini-yenilenmesini bir
zaruret olarak dayatmakla kalmamış, kurgulandığı şekliyle çalış­
manın imkân ve sınırlılıklarını da belirlemiştir.

Siyasal bir saik veya itirazın bilimsel bir çalışmayı öncelemesi-

nin kendisinde hiçbir beis yoktur. Ancak sığ ve zaten olanaksız bir
“tarafsızlık” yanılsaması sunağında kurban edilmek pahasına bu
türden bir itirazda bulunulabilir. Lâkin çalışmayı önceleyen der­
din (ki bu sadece siyasal olmak zorunda da değildir) araştırmacıyı,
belli bir sorunsala belli bir teorik yönelimle sevk etmesi bir şey;
bu sorunsala, çıkış noktası ne olursa olsun olabildiğince bütüncül
bir şekilde (ki bu da hiçbir zaman tamamıyla mümkün değildir),
“ezberin” bozulma riskini de göze alarak nüfuz etme kaygısı başka
bir şey; önceliği, bir argümanın kendisini tavizsiz bir tümdenge-
limci-dedüktif çerçevede (yani sadece “tık diye” oturanın peşinde)
8 Kitabın orijinal versiyonunun arka kapak tanıtım yazısı bu ifadeyle biter.
temellendirmeye ve buradan hareketle de bir müdahalede (siyasal
ya da başka türden) bulunmaya vermek ise bambaşka bir şeydir.
Araştırmacının bu kavşakta yapacağı ve meşru olup olmaması,
kendi yörünge ve konumuna ve özellikle de içerisinde bulunduğu
alanın genel morfblojisine-güç dengesine göre değişkenlik göstere­
cek olan her tercih, farklı bir epistemolojik ve yöntemsel teçhizata
ister istemez gerek duyacaktır.

O hâlde la misère du monde, sadece işlediği sorunsalın “aciliye-

ti”, “can alıcılığı”, çok güç ve uzun soluklu bir kolektif mesainin
sonucu olarak içerdiği devasa ampirik malzeme, sevk ettiği tefek­
kür veya işaret ettiği siyasal angajman açısından değil, farklı bir
Bourdieu ve sosyoloji pratiğiyle bizi temasa geçirmesi bakımından
da önemli ve “ezber bozucu” bir yapıt. Öyle ki ele alınan sorunsal
(“toplumsal sefalet”) görece özgün olmasa da, bu “ham” araştırma
nesnesinin işleniş biçimi ve dolayısıyla da Bourdieu’nün bilim pra­
tiğinde düştüğü yer atipik. Bu tespite, bunun hiç de atipik olmadı­
ğı, zira Bourdieu’nün daha önceki çalışmalarında ele aldığı merkez
sorunsalların da dar anlamıyla özgünlük içermediği9 ama onun vu­
rucu ve keskin sosyoloji pratiğinin özelliğinin, tam da bu “sıradan-
ham” nesneleri sıradan olmayan biçimde işleyişinde yattığı argü­
manıyla karşılık verilebilir. El cevap: Elbette, lâkin burada atipik
olarak nitelenen, seçilen konuların sıra dişiliği değil,10 la misère du
monde'Adi karşımıza çıkan modus operandi’nin, Bourdieu’de alışık
olduğumuz türden, “keskin”, “ortak kamdan kopmuş”, “ezoterik”,
“bilim mabedinde o tüm kavramsal ve yöntemsel seremonilerle
vaftiz edilmiş” ve böylece diğer türden yazım egzersizleriyle (örne­
ğin edebiyat veya gazetecilik) arasına net bir mesafe koymuş araş­
9 Örneğin toplumsal-sınıfsal eşitsizlikler ve eğitim sistemi arasındaki ilişkiye
odaklandığı çalışmaları; Les Héritiers (1964) [Türkçe baskısı Vârisler, 2014,
Heretik], La Reproduction (1970), [Türkçe baskısı Yeniden Üretim, 2015,
Heretik].
10 Zaten bir araştırma nesnesini özgün kılan, o konunun daha önce “az veya
çok” çalışılmış olması değildir. Tez önerileri sırasında, hocanızın veya başka­
larının, “ama bu daha önce çalışılmış” itirazına kesinlikle itibar etmeyiniz.
Asıl mesele, bir “nesneyi” nasıl çalıştığınızdır, daha önce çalışıp çalışılmamış
olması değil. Kimsenin daha önce çalışmadığı veya aklına gelmediği “müt­
hiş konular, fikirler” bulma takıntısını terk ediniz!
tırma dili ve pratiğinden belirgin ölçüde farklı olmasıdır. Eğer hâl
böyleyse, bu magnum opus’u tefrik eden en önemli hususlardan
bir diğeri, eserin, Bourdieu’nün sosyal bilim pratiğinde işaret ettiği
net dönemeçtir.
Takip edilen ana önceliğin (sefaletin sessizliğini bozmak, sözü
ezilene vermek veya ızdırabı doğurtmak) sevk ettiği ilk zorunlu
değişiklik, Bourdieu’nün bizzat kendisinin ısrarla vurguladığı
“epistemolojik ihtiyat” seviyesinin aşağı çekilmesinde kendini gös­
terir. Bourdieu, Fransa’da tüm bir araştırmacı neslinin sosyolojiyle
tanışmasında, ona yönelmesinde ve sosyoloji yapma biçimlerinde
belirleyici olmuş olan, sarsıcı ve kapsamlı tek epistemoloji kita­
bında {le métier de sociologue'àa. -Sosyolog Zanaatı-11), toplumsal
olgunun (nesnenin) ancak ve ancak, ön kavramlardan, ortak ka­
nının sahte aşikârlıklarından kurtarılarak kazanılabileceğini (inşa
edilebileceğini) defaatle vurgular: “Bir araştırma nesnesi, ne kadar
kısmi ve parçalı olursa olsun, ancak ve ancak, kendisine sorulan
soru vasıtasıyla birbiriyle ilişkilendirilmiş gerçekliğin veçheleri­
nin sistematik biçimde sorgulanmasına olanak tanıyan bir teorik
sorunsala göre tanımlanabilir veya inşa edilebilir.” 12 La misère du
monde ise bu kaideyi takip etmez. Yarı âlimlerin, kanaat tacirle­
rinin, medyatik bigânelerin, araştırma kuruluşlarının, kamuoyu
anketlerinin tatbik ettiği sembolik şiddetin eleştirisi, her zamanki
sertliği ve vuruculuğuyla özellikle son bölümde (“Anlamak”) yeri­
ni bulsa da, çalışmanın omurga tematiğini teşkil eden [toplumsal]
sefaletin ve onun yan tematiklerinin (acı, ızdırap vb.) özenli bir
tanımlamasına, teorik bir inşasına girilmez. Büyük sefalet, küçük
sefalet, konum sefaleti, koşulların sefaleti gibi ayrımlara gidilir
ama bunlar çok fazla geliştirilmez. Ayrıca, işlenen konular üzerine
hâlihazırda mevcut literatürden de hemen hemen hiç yararlanıl­
maz.13 Neredeyse tek istisna, L. Wacquant’in, siyah bir dümenci­
11 Pierre Bourdieu, Jean-Claude Chamboredon, Jean-Claude Passeron, Le
métier de sociologue: préalables épistémologiques, Paris, Mouton de Gruy-
ter, 1968.
12 A.g.e., s. 61-62.
13 Lakin Bourdieu’nün genelde böyle bir eğilim içerisinde olduğunu da ha­
tırlatmak gerekir. Bunun en manidar örneği için bkz., Pierre Bourdieu, La
domination masculine, Paris, Seuil, 1998 [Eril Tahakküm, İstanbul, Bağlam,
nin [hustler] tanıklığı üzerinden, Chicago gettolarındaki yaşamı
betimlediği kısımdır.

Ortak kanının (inançlar, kolektif temsiller, kanaatler vb.)

Bourdieu’cü epistemolojideki yeri bilinir. Bilim, ortak kanıya karşı
verilen bitmek tükenmek bilmez bir mücadelenin adıdır. Bilimsel
ilerleme, her zaman, ortak kanıya karşı kazanılmış mevziler üzerin­
den gerçekleşir. İktidar/güç ilişkilerine gömülü sembolik şiddetin
de sinsice içine sızdığı ortak kanı, en ufak bir dikkatsizlik veya yor­
gunluk anında araştırmacının üzerine kapaklanacak bir düşman
gibidir. O pusulan bozacak ise epistemolojik ihtiyattır, refleksivi-
tedir. Nesnenin bilimsel inşası her zaman ortak kanıya karşı veya
ona rağmen yapılan bir inşadır. Bu “düşmanın” en belirgin biçim­
de cisimleşmiş hâli ise medyadır, yarı âlim kanaat teknisyenleridir.
O hâlde bilimin başlangıç noktası, bu mevzilere yöneltilecek sert
bir taarruzdur. Zira bu kanaat üreticileri, ortak kanıyı (dolayısıyla
da güç ilişkilerini) yeniden üretmekten ve bilimin (rasyonalitenin)
ilerlemesi önüne engel çıkartmaktan başka bir şey yapmamakta­
dırlar. Bu tuzağa düşme ya da ortak kanının cazibesine kapılma
riskine karşı Bourdieu, le métier de sociologueda bir kéz daha uya­
rır: “Konuşan bir nesneye sahip olmak, belki de İnsan Bilimleri­
nin bir talihsizliğidir. Gerçekten de sosyolog, ona olguları inşa ve
analiz etmeye imkân tanıyan teorik kavramları ve sorunsalı yine
olgulardan çekmek istediğinde her zaman, onları yine muhatapla­
rının dilinden [sözcüklerinden] çekme riskiyle karşı karşıya kalır.
Sosyoloğun, özneleri dinlemeye koyulması, onların davranışlarını
ve hatta sundukları sebepleri açıklamak için ifadelerini ve gerekçe­
lerini sadık biçimde kaydetmesi yetmez. Bunu yaparken basitçe ve
sadece, kendi ön-fikirleri yerine, incelediği öznelerin ön-fıkirlerini
veya “âlimin” spontane sosyolojisiyle, nesnesinin spontane sosyo­
lojisinin sahte biçimde nesnel ve sahte biçimde “âlimane” karışı­
mını ikame etme riskiyle karşı karşıya kalır.” 14
Oysa la misère du monde âz. sosyologa biçilen görev, tam da
2015].
14 Pierre Bourdieu, Jean-Claude Chamboredon, Jean-Claude Passeron, Le
métier de sociologue: préalables épistémologiques, Paris, Mouton de Gruyter,
1968, s.64.
burada eleştirilendir. Sosyolog neredeyse bir “arzuhâlcidir” ama
hiç de sıradan olanından değil. Görevi, büyük ölçüde, “kendisi­
ne emanet edilmiş mesajı” layıkıyla almak (bilişsel bir kırılma ge­
rektirir), biçime sokmak (nesnelleştirme de içerir) ve aktarmaktır
(yeni bir siyaset biçimine olanak tanıyacak şekilde). Eserin, Pierre
Bourdieu tarafından kaleme alınmış ve genel amacı ve yöntemi
detaylandırdığı son kısmı (“Anlamak”) bu açıdan oldukça faydalı.
Bilime ve sosyoloğa biçtiği görevler dolayısıyla okuyucu etkileme­
si pek muhtemel bu kısım, iki Bourdieu arasındaki bu farklılık
ve zıtlıkları aşmaya dönük bir uzlaşım çabası sanki. Bir taraftan,
ortak kanının “inşalarına” ihtiyatla yaklaşılması gerektiği yeniden
vurgulanır ve onun müdavimleri/gardiyanları (kanaat teknisyen­
leri, gazeteciler vb.), yine her zamanki gibi Bourdieu’nün delici
eleştiri oklarının hedefi olur; diğer taraftan da onların bir anlam­
da layıkıyla yapamadıkları veya “kötüye” kullandıkları, “sokaktaki
insanı” anlama görevi bu sefer sosyoloğa verilir (Bourdieu bura­
da Spinoza’ya müracaat eder: “üzülmemek, gülmemek, nefret et­
memek ama anlamak). Lâkin bu görev, hem spsyoloğu hem de
anlamaya çalıştığı kişiyi sarsacak-sorgulatacak cinstendir (ortak
kanıdan kopuşun bedelidir bu). Mülakat vasıtasîyla gerçekleşen
“anlama” edimi, araştırmacının, gündelik hayatın sıradan akışın­
da ötekine yönelttiği bakışının, bir nevi kendini unutma-ortadan
kaldırma vasıtasıyla dönüşümünü hedefleyen bir bilişsel [manevi]
egzersize çevrilir.15 Maharet; ötekinin (ötekilerin) bakış açısını ala­
bilecek bir açıda konumlanabilmek, fikri düzeyde ötekinin yerine
kendini koyabilmek (se mettre à sa place en pensée) ve sonuçta faili,
onu sarmalayan zaruretler içerisinde kavrayabilmektir. Lâkin bu
özel iletişim şekli (bir nevi müşterek psikanaliz) diğer tarafın da,
yani anlama nesnesi olan failin de en az bir o kadar çaba sarf etme­
sini gerektirir. Sosyolog burada sadece eşlik eden ebedir (bu refakat
kendisini de dönüştürse de), işin asıl yükü “doğuranın” sırtındadır.
Sancıyı çeken ama bunu dillendir(e)meyen, zaruretleri bir kader
gibi yaşayan, bunun bilincinde olan ya da olmayan, farkında olsa
dahi her zaman bununla yüzleşmek istemeyen (nesnelleştirmeye
direnç) odur. O hâlde başarılı olduğu takdirde, sosyologla-mu-
hatabı arasında kurulmuş bu özel ilişkinin terapötik bir işlevi de
15 Elinizdeki kitap, s. 926.
olacaktır zira sosyologun müdahalesi, “acı çekenlerin, ızdırapları-
nı toplumsal nedenlere havale edebileceklerini keşfetmelerine ve
böylece kendilerini temize çıkmış hissetmelerine”16 imkân tanı­
yacaktır. “Ebe-sosyologdan”, “terapist sosyologa”, oradan da tek­
rardan yapısalcı bir pozisyon üzerinden siyasal eyleme (Mesihçili-
ğe), tahakküm kırıcı-dövüş ustası sosyologa böylece kapı aralanır
(“sosyoloji bir dövüş sporudur” - sociologie est un sport de combat).
Görülüyor ki sosyoloğun bu zorunlu “refakati” (zorunlu çünkü
bu görevden kaçması, “yardım yükümlülüğünün yerine getirilme­
mesi suçu” kapsamına girer -non asistance à personne en danger)
son derece politiktir, tahakküm kırıcıdır; en azından, sembolik ta­
arruzlar karşısında savunma tabyalarını güçlendirecek cinstendir.
Öyle ki bu tahkimata, muhatabın kendisine rağmen girişilmelidir;
nesnelleştirmeye-tahakkümün ifşasına karşı failin bizzat kendisi­
nin gösterebileceği direnç bilinmektedir (hiçbir “doğum” sancısız
olamaz).17 Böylece, sosyolog ve muhatabı arasında, gerçek bilimin
araçlarıyla tahkim edilmiş bu özgün ilişki ve buradan çıkabilecek
mesaj, özgürlüğe, yani siyasal eyleme bırakılmış o nadir manevra
alanlarını (zira yapılar her yerde) olabildiğince kullanmanın tek
rasyonel aracını sunabilir.18
16 Dar anlamda kimsenin hiçbir şeyden “sorumlu” olmadığı -“kendilerini te­
mize çıkmış hissetmelerine”- ve mekanizmaların (yapıların) bir nevi oto­
matik biçimde etkilerini (veya tahakkümlerini) sürdürdüğü bu türden bir
sosyolojik tevekkül örneği olarak “Eril Tahakküm”e bir kez daha bakılabilir.
Söz konusu çalışmaya, bu yönü de içine alarak, Bourdieu’deki Cezayirli, ta­
hakküm altındaki kadın tasvirinden hareketle feminist perspektiften geliş­
tirilmiş sağlam bir eleştiri için bkz., Camille Lacoste-Dujardin, La vaillance
des femmes-. Relations entre femmes et hommes berbères de Kabylie, Paris, La
Découverte, 2008.
17 Bourdieucü eleştirel sosyoloji pratiğinin bu “ifşa edici” ve “uyandırıcı” ka­
rakterinin çok derinlikli bir eleştirisi, Bourdieu’nün bir dönemler çok yakı­
nında bulunmuş Boltanski’de bulunabilir: De la critique: précis de sociologie
de l'émancipation, Paris, Editions Gallimard, 2009.
18 Elinizdeki kitap, s. 951. Sosyoloğa burada biçtiği “sözcü” görevinin teme­
linde yatan, vekâlet veren-vekâlet alan ilişkisinin ve bunun vekâlet veren
üzerinde yarattığı “yabancılaştırıcı-mülksüzleştirici” etkinin muhteşem bir
eleştirisini yine Bourdieu kendisi verir. Bkz., “La délégation et le fétichisme
politique”, Actes de la recherche en sciences sociales, Sayı 52-53, s. 49-55,
1984.
 Eleştirel bir yerden bakan hiçbir sosyoloğun, bu derece cazip
bir sosyal bilim pratiği (projesi) karşısında kayıtsız kalması elbette
düşünülemez. “Neoliberal” katı harcın, uçucu “post-modern” bo­
yalarla beraber tarihin sonunu işaret ettiği bir dönemde Bourdi-
eu, bilimi o yüksek itibarlı mevkinde, sosyal bilimciyi ise Mesihçi
muhalif misyonunda yeniden tesis eder.19 “Anlamak” başlıklı son
kısmı inanılmaz cazip kılan da budur. Bourdieu bu projeyi en­
fes bir üslup ve açıklıkla serimler. Lâkin bu türden bir sosyoloji
pratiğini layıkıyla tatbik etmek güçtür. Bourdieu bu güçlüklerin
üzerinde uzun uzadıya durur. Mülakatın kendisi, özellikle de yü­
rütülüş biçimi tüm bu “büyünün” merkezinde yer alır. Burada söz
konusu olan, bilinen konvansiyonel nitel yöntemlerden birini seç­
mek ve tatbik etmek hiç değildir. Mesele, dar anlamıyla metodo­
lojik çerçeveyi fersah fersah aşar. Bourdieu, bilinen tüm standart
yöntemleri, sosyoloji derslerinde anlatılabilecek türden yöntemsel
“zırvaları”, sıradan metodoloji kitaplarının kuru ve anlamsız tas­
niflerini unutun der gibidir: Yakın yöntem kitaplarını! Le métier
de sociologueda tecrübe ettiğimiz görece daha “tedrisi” Bourdieu
bu sefer zanaatı, daha “alaylı”, daha “sahada öğrenilen” bir yerden
tanımlar; yapılan ama tam olarak da aktarılamayan, hemen hemen
tüm bir ömür boyunca tecrübe edilmiş bir saha deneyiminin ürü­
nü olarak zuhur eden, sanatçının-zanaatkârın o tarif edilemez ma­
haretli dokunuşunda tecessüm eden bir enigma. Sosyolojik göz...
vardır veya yoktur, hepsi bu.20
Dolayısıyla esas olan, mülakatın o kuru ve sahte havasını da­
ğıtmak; mülakat etkisinin [ejfet dknquete\ o resmî, ket vurucu, bir
sorgulamaya da dönüşebilecek olan (“söyle bakalım”) -mülakatı
19 Bu, Bourdieu’nün, Türkiye gibi, akademisinin/entelektüel yaşamının bu
türden bir bilimci-eleştirel-siyasal Mesihçiliğe fazlasıyla yatkın olduğu ülke­
lerde ilgi görmesinin başlıca sebebidir. Dolayısıyla, Habermas veya Giddens
cinsi “sabun köpüklerine” kıyasla “Bourdieumania” bir süre daha devam
eder hocam!
20 Tarif edilemez, doğuştan gelen (“Tanrı vergisi”) bir inayet olarak “yetenek”,
sanat veya sanatçı üzerine diskuru niteleyen en temel “doksa”lardan biridir;
bolca tözcülük içerir; eğitim sistemine aktarıldığında ise eşitsizlikleri meş­
rulaştıracak cinstendir. Bourdieu’nün burada tasvir ettiği “üstün yetenekli-
hisli sosyolog” (öyle ki böylesini bulmak neredeyse olanaksızdır) yer yer bu
doksa’ya oturacak emareler taşır.
gerçekleştirenin sınıfsal konumu daha yüksekse sıklıkla da dönü-
şen21- sembolik şiddetini olabildiğince asgari seviyeye çekmek (ki
bunu sıfırlamak olanaksızdır); bu kısa süreli etkileşimi yine olabil­
diğince samimi bir sohbet havasına dönüştürebilmektir. Yukarıda
bahsedildiği şekliyle, her iki tarafın da kendisini diğerine açtığı,
birbirlerini keşfettikleri ve yine her iki taraf nezdinde de bilişsel
kopuşların yaşanacağı o müşterek yakınlaşma-doğurtma-dönü-
şüm ancak böyle bir çerçevede söz konusu olabilecektir. Sosyolog
bu noktada, muhatabının her sözünü, jestini, vücut hareketini;
tereddütlerini, açık sözlülüğünü, çekingenliğini, öfkesini; bakı­
şını, nefes alış verişini, göz kaçırışını, potlarını, terlemesini, tüm
bu fiziksel ve sözel emareleri tanımlayabilecek ve kodlayabilecek
maharette olmalıdır. Sosyolojik göz burada da yine ya vardır ya da
yoktur. Mülakat, “iki soru sordum geldim”in çok ötesinde bilişsel
ve hissi bir angajmandır Bourdieu için. Bu angajmanın olabildi­
21 Muhatabın sosyal-sınıfsal konumuna göre mülakat esnasında karşılaşabili-
necek güçlükler çeşidilik gösterir. Eğer muhatap, burada olduğu gibi, mü-
lakatçıya kıyasla daha aşağı bir sınıftan geliyorsa daha en baştan, görüşmeyi
bir sorgulama olarak alması ve meşru ya da doğru olduğunu düşündüğü
cevabı aceleyle vermeye çalışması pek muhtemeldir. Bourdieu’nün yukarıda
bahsettiği “anket etkisi” özellikle bu türden bir konfigürasyonu tasvirler. Bu
etki, sadece sınıfsal konum üzerinden değil, mülakatçının cinsiyeti, etnik
veya bölgesel aidiyeti veya sorulan soruların “hassaslığı” neticesinde de tat­
bik olabilir. Mülakatçıya kıyasla daha üst sınıftan gelen biriyle mülakat ger­
çekleştirildiğinde ortaya çıkabilecek sorunlar ise başka türdendir. Bu türden
bir durumda muhatap, kendisinin sorgulanır bir vaziyette olduğunu düşü­
nen tedirgin biri olmaktan çok uzaklarda ve sınıfsal konumun verdiği öz­
güvenle, yöneltilen soruların içeriğini ve soruluş gerekçesini sorgulayabilir.
Her iki durumda da ortak olan şey, ilk etapta (veya hatta ilk görüşmelerde)
ifade edilenin, tam da ilk görüşmede (veya ilk etapta-soruda) söylenebilecek
olan olduğudur. Nasıl ki bir kavşakta bir tren diğerini örtebilir, bir kanaat
da diğerini saklayabilir. Dolayısıyla mülakatı, aktörün çok katmanlı-katlı
fikrî dünyasının keşfi gibi düşünmek gerekir. Bu katlar arasında çelişkiler,
tutarsızlıklar olabilir (hatta böyle olmaması düşünülemez). Sosyolog, elinde
yalan makinesiyle dolaşan kişi değildir. Aktörün birbiriyle çelişen ifadeleri
(ki bu sıklıkla olur, 5 saniye önce dediğinin tam tersini söyleyebilir), gerçek-
yalan (sahte) ayrımı üzerinden okunamaz. Çelişik veya değil bu ifadelerin
tümü, sözel mümkünler evreninin bir parçasıdır ve her biri diğeri kadar, en
azından sonuçları itibarıyla “gerçektir”. Maharet, tüm zıtlık ve tutarsızlıkla­
rıyla o evrene olabildiğince nüfuz edebilmektir.
ğince optimal koşullarda gerçekleşmesi ve her mülakatın zorunlu
olarak içerdiği sembolik şiddet seviyesinin olabildiğince aşağı çe­
kilmesi içinse oldukça cüretkâr bir risk alır. Kendisinin de belirt­
tiği üzere, Harlem’deki sokak dilini analiz ettiği çalışmasında, o
bölgeden siyahi gençleri mülakatçı olarak kullanan W. Labov’un
örneğini takip eder.22 Çalışmaya katılan araştırmacılara, öncelikli
olarak yakınlarından ve arkadaş çevrelerinden kişilerle görüşme
yapma talimatı verir: “Böylece mülakatçılara, muhataplarını, ta­
nıdıkları insanlar veya bu tanıdıkların onları yönlendirebileceği
kişiler arasından seçme özgürlüğünü bıraktık. Toplumsal yakınlık
ve samimiyet, gerçekten de “şiddet içermeyen” bir iletişimin iki
temel koşulunu sağlar.”23
Garfinkel’in diliyle konuşmak gerekirse, “kabile”nin diline va­
kıf bir araştırmacı tarafından sürdürülen bir araştırmanın, mesafe­
li ve dismetrik bir mülakatta ulaşılması güç olana erişebilmeye ve o
samimiyet ve yakınlığın, kognitif anlamda daha derinlerde sondaj-
lama yapmaya imkân tanıdığı elbette sabittir. (Örneğin etnografık
yöntemler, başka türden güçlükler içermekle beraber, burada bir
adım öndedir.). Lâkin bunun tam tersi de mevzubahis olabilir;
kişi, bildiğinin, karşısındaki mülakatçı tarafından da bilindiğini
varsayabilir ve bu durumda, örtük olanın sessizliği devreye girer.24
Bourdieu’nün kendisi de bu güçlüğün farkındadır. Bunun, ger­
çekleştirilen ilk mülakatların başarısızlıkla sonuçlanmasının temel
sebebi olduğunu ifade eder.25 Ayrıca, aynı “kabileye” mensup ol­
manın ve [toplumsal-yörüngesel] yakınlığın, ifadelerin samimiyet
ve doğrudanlığını (“olduğu gibi sö^emek”) zaruri surette teminat
altına aldığı da şüphelidir. Özellikle “hassas” konular söz konusu
olduğunda, mülakatın muhatabı olan bir kişi için, onu yakından
22 William Labov, Language in the Inner City: Studies in the Black English Ver-
nacular, Philadelphia, University of Pennsylvania Press/1972.
23 Elinizdeki kitap, s. 924.
24 Örneğin Garfınkel ve öğrencilerinin deneyleri bu örtük olanın “deşilmesi”
üzerine kuruludur. Bu çalışmalar gösterir ki, dillendirilmeyen, zira herkes
için aşikâr olan gündelik kavrayışların açığa çıkartılması da bir o kadar
güçtür. Bkz. Harold Gatfinkel, Etnometodolojide Araştırmalar, Ankara,
Heretik, 2015.
25 Elinizdeki kitap, s. 925.
tanıyan bir mülakatçıya kıyasla, daha sonra bir daha hiç görmeye­
ceği bir kişiye bunlardan bahsetmek daha kolay olabilir.26

Mülakatçıyla muhatabı arasındaki ilişkinin yakınlık derecesi

başka türden bir sorun daha doğurabilir. Mülakatın muhatabı olan
kişi, karşısındaki mülakatçıyı yeterince tanıması sebebiyle, ona is­
tediğini vermekte fazlasıyla gayretli olabilir. Bu risk genel olarak
tüm mülakat tiplerinde mevzubahis olmakla beraber27, aranan ya­
kınlığın, mülakatın omurgasını bu derece teşkil ettiği durumlarda
samimiyetin bir “işbirliğine” dönüşmesi ciddi bir ihtimaldir. Bu,
la misère du monde'àa. ihtimal olmaktan çıkmış gibidir. Kitabın
kurucu hattını oluşturan bir dizi önerme (örneğin, küreselleşme
ve ırkçılığın yükselişi, işsizlik ve yabancı düşmanlığı ya da sosyal
devletin iflası ve banliyö sorunu gibi), “tipik” olduğu düşünülen
tanıklıklar üzerinden işlenmiş ve temellendirilmeye çalışılmıştır.
Bu tanıklıkların neden “tipik” olduğu ve hangi örneklem kriterine
göre seçildikleri bilinmemektedir. Aynı şekilde, yapılan 182 müla­
katın neyi temsil ettiğini (istatistiki bir temsiliyet anlamında değil,
odaklanan durum, mekân, kişi ve profillerin, sorunsal açısından
“örnek” teşkil edebilirliği anlamında), içlerinden seçilen yaklaşık
60’ının da hangi kritere göre muhafaza edildiğini de bilmediği­
miz gibi.28 Biraz daha açmak gerekirse örneğin, “küreselleşme ve
26 Örneğin, psikolog veya psikiyatristler için de elzem olan ve muhakkak
korunması gereken şey, bu mesafedir. Bu, hasta için de böyledir çünkü ge­
reğinden fazla yakınlık (samimiyet), kişi için, yargılanma ihtimalini ufukta
belirtir. Katolik kültüründeki günah çıkarma da benzer bir mesafe algısı
üzerinden yürür. Papaz, her açıdan doğrudan Vatikan’a bağlı olması hase­
biyle, içinde bulunduğu toplumda hem vardır hem de yoktur; eş zamanlı
olarak hem yerlidir hem de yabancı. İmana çağırmak söz konusu olduğu za­
man yerli, kendisine yüzleşmeye gelindiğinde ise “yabancı”, sır verilebilecek
“öteki”. O hâlde, yakınlık ve aşinalığın, eğer “doğurtma” tarzında bir sözel
etkileşim hedeflenmişse, her zaman işlemeyeceği akıldan çıkarılmamalıdır.
27 Mülakat yapılan kişi, çeşidi saik veya kaygılarla (meşru olanı veya “doğru
cevabı” vermek kaygısı, beklenileni verdiği takdirde bir getirisinin olduğu­
nu düşünmek, “alışılanı” söylemek otomatizmi, zamanı olmamak, görüş­
mek istememek, başından savmak, mülakatı anlamsız bir zaman kaybı ola­
rak değerlendirmek vb.), mülakatçıya istediği “hikâyeyi” vermeye meyilli
olabilir.
28 Örneğin, toplumsal sefalete “dokunmak” açısından neden hemşireler değil
ırkçılığın yükselişi” arasında bir ilişki olduğu düşünülebilir. Lâkin
bu önerme, geniş bir bağlantılı hipotez zinciri üzerinden29 ve bu
teorik inşayı olabildiğince bütünlüklü biçimde temellendirdiği
düşünülen bir örneklem vasıtasıyla30 sınanmak durumundadır.31
Oysa yöntemsel fetişizme düşmeksizin bu hususlarda gösterdiği
özeniyle bildiğimiz Bourdieu, la misère du monde’âz bizi şaşırtır.
Her biri tek başına geniş bir örneklem üzerinden detaylandırılma-
sı (istisnalarıyla, koşullarıyla, ihtimalleriyle vb.) gereken kapsayıcı
önermeler (işsizlik ve yabancı düşmanlığı, sosyal devletin bertaraf
edilmesi ve yoksulluk vb.), her zaman değil ama çoğunlukla, tipik
olduğu düşünülen neredeyse “cuk oturan” tanıklıklar, “pürüz­
süz” hikâyeler üzerinden çalışılır. Bu hikâyeler, genel bağlam veril­
mediği takdirde, yani sunulan-çözümlenen mekân ve aktörlerin
tipikliği veya atipikliğini sorgulatacak/kavratacak cinsten verilerle
desteklenmediği müddetçe (bu, her türden, nicel, tarihsel veya et-
nografik veri olabilir) o “cilalama etkisi” kendini çok daha yoğun
biçimde hissettirecektir.32 Kısacası, bu özenin gösterilmediği her
de öğretmenler, neden hapishaneler değil de banliyöler? Araştırma mut­
fağına ilişkin bu türden detayların, yazarlar tarafından okura verilmesini
beklemek elbette biraz zorlama gelebilir. Ancak, çalışmayı sürekli olarak
“bilimsellik” argümanı üzerinden kurmak/sunmak ve bunu sadece yazar­
ların/isimlerin tartışılmaz meşruiyeti üzerinden “verili” saymak da yeterli
olmayabilir.
29 Zira her koşul ve her yerde bu böyle olmayabilir. Bütünlüklü bir kavrayış
hedefleniyorsa hipotez paneli geniş olmak zorundadır. Şu koşul ve durum­
larda veya hatta şu türden gruplar söz konusu olduğuna böyle bir yükseliş
mevzubahis olabilir demek daha uyguA kaçacaktır. Bigânenin kesinlikten
bahsettiği yerde bilim ihtimalden bahseder.
30 Nitel yöntem söz konusuysa bu örneklem, örneğin seçilen mekân ve grup­
lar, tamamıyla teorik inşanın öncelik ve hipotezlerine riayet eder. Istatistiki
temsil aramaz.
31 Sahada elde edilen sonuçların, “ezberi” bozarak başlangıç hipotezlerinin ye­
niden formüle edilmesine sevk edebileceğini de her zaman akılda tutarak.
Her araştırma zaruri surette çevrimseldir. İstisna olarak addedilen bulgular,
çevrimsel dinamikte, daha güçlü ve kapsayıcı hipotezlerin inşası için zihni
kurcalamalıdır.
32 Örneğin, bu türden bir nitel yönelimi şiarı yapmış Chicago Ekolu nün en
melez yöntemlerinde bile, tekile en çok yoğunlaşmış ve yaşam hikâyelerini
merkeze almış saha pratiklerinde dahi, “anlatılar” sürekli olarak genel bağ­
durumda, istediğini bilen mülakatçı ve ona bunu vermeye gay­
retli muhatabı arasındaki yakınlık, iddiayı temellendirmede, bi­
linçli veya farkında olmadan gelişmiş bir işbirliğine dönüşebilir.
Çalışmadaki mülakatların yürütülüş biçimi de benzer bir yönü
işaret etmekte. Lâkin bazıları örnek teşkil edecek derecede başa­
rıyla yapılandırılmış, örneğin özellikle L. Wacquant, M. Pialoux,
R. Christin’inkiler bunlardan sadece birkaçı. Bu çalışmaları güçlü
kılan ortak husus, ismi geçen araştırmacıların, uzun süreden beri
aynı sahayla (sırasıyla, Amerikan gettoları, Fransız işçi sınıfının
dönüşümü ve Fransız ortaöğretim sistemi) sürdürdükleri yakın ve
bütünlüklü ilişkinin, onları herhangi bir tipleştiremeye karşı ko­
rumuş olmasıdır.
Bu araştırmacıların çalışmalarında söz konusu olan, sorun­
salın aranan “hikâye’ yi doğurtacak şekilde kurgulanması değil,
“hikâye”nin kendisinin bütününe, tüm zıtlık ve çelişkileriyle ama
aynı zamanda ortak kurucu hatlarıyla da nüfuz edebilmektir. Bu
ortak kurucu hatlar, her zaman için yaklaşık ve kısmi bir inşa
olarak kalacak olan ve hiçbir zaman tam olarak “oturmayacak-
kapsayamayacak” bir ideal tipler serisi üzerinden veya tipolojik
bir çerçevede yapılandırılabilir. Bunda bir beis yoktur. Sorun, bu­
radan hareketle, fazlasıyla net bir “iyiler ve kötüler” dünyasında
kazananları/kaybedenleri veya “cuk oturanı” aramaktır.33 Eğer öy­
leyse, gettoda yaşayan siyahi bir dümenciyi (Rickey) analizinde,
Wacquant’ın yaptığı şu uyarıyı bir kez daha hatırlamakta fayda
var: “ (...) Rickey’de derli toplu ve kişiselleştirilmiş hâliyle vücut
bulan dümenci, siyahların gettosunun sosyal ve sembolik uzamın­
da merkezî konuma sahip, genel bir figürdür. Rickey, burada göz­
lemleyebileceğimiz en katışıksız hâliyle bile, istatistiki açıdan nadir
bulunan bir kişilik değildir. Daha da önemlisi Rickey, -yaşayan bir
lamın gelişimine ilişkin çeşitli verilerle “kesiştirilir”.
33 Sosyal bilimler alanında, Türkiye’deki araştırma pratiklerinin bir diğer
özelliği/sorunu da buradadır kuşkusuz; sadece başlığın bile “hükmü” işa­
ret ettiği çalışmalar, fazlasıyla net hikâyeler, pürüzsüz bir argümanlar dizisi
içerisine pürüzsüz biçimde oturan “örnekler”, iyiler-kötüler, kazananlar-
kaybedenler... Bu hikâyelerde, sapan yoktur, gri bir alan yoktur. Yaşam,
muhteşem bir barok makinenin tekdüzeliğinde ve kuruluğunda akıp git­
mektedir sadece.
ideal tipmiş gibi- geniş bir pratik özellikler ve beceriler repertuarı­
nı kendinde birleştirir. (...) Öte yandan, onu tam anlamıyla izah
edebilmek için, birbirine simetrik iki tuzağa da düşmemek gerekir.
Bir yanda insanları pasif, bahtsız mağdurlar olarak tasvir edip ki­
şiyi şefkate sevk eden “acıma dolu” bir yorum söz konusu. Diğer
yanda ise, kahramanca “direniş” stratejileri tasvir eden ve tahak­
küm edilenlerin erdem ve yaratıcılıklarım öven popülist bir okuma
mevcuttur. (...) Bu tuzaklara düşmemek için bir nevi ahlaki bir
parantez açmak gerektiğini, ilk başta duydûğumuz sempati, öfke
veya korku duygularım geçici olarak da olsa askıya alıp bu dünya­
ya Rickey’nin bakı j açısından bakmak gerektiğini kabul etmemiz
gerekir. Olan biteni doğal karşılayabilmek için, Alfred Schutz’ün
deyimiyle, günlük hayatın ‘doğal tavrı’nı takınmamız gerekiyor.”34
Bu “doğal tavır”, Wacquant’ın bahsettiği “ahlaki parantezi”
dayatmakla kalmıyor sadece, fazlasıyla “oturan” bir örneğe-vaka-
ya ilişkin de sürekli bir ihtiyat gerektiriyor. Bu sefer de Rosine
Christin’i dinleyelim: “Görüşme dışında öğrendiklerimizin üze­
rinden geçip görüşmenin deşifrelerini yeniden okuduktan son­
ra, son derece yaygın ve ifşa edilmiş olmasından ötürü gerçekli­
ğini yitirmekte olan bir rahatsızlıktan fazlasıyla muzdarip olmuş
Fanny’nin kendisinin görüşmede âdeta yok olmuş olduğu çarptı
gözümüze. Sanki pek çoklan için, hatta tüm bir meslek için ge­
çerli olan alışılageldik cümlelerin arkasında yitip gitmişti. Bunu
başlangıçta kendimiz de kabullenememiş olsak da, iyi bir portreye
sahip olmaktan aldığımız tatmin hissinin bizi şeylerin derinine in­
mekten alıkoyduğunun yavaş yavaş ferlcına vardık.35”
Lâkin bu ikili ihtiyatı (ahlaki parantez ve oturan portreyi ara­
mamak), elinizdeki çalışmanın tümünde bulmak güç. Bazı kısım­
larda (örneğin R. Lenoir ve R Champagne’nın kaleme aldığı kimi
kısımlarda) “anlamak”, Wacquant’ta tanımlandığının aksine, ara­
nılan “sözü” çıkarmakla/bulmakla eş anlamlı gibi. Söz hakkı tanı­
mak burada, görüşme yapılan kişinin bilişsel derinliklerine (tüm
çelişkileriyle) dalmak ve çıkartılan “ham cevheri” işlemek (yani
veriyi inşaya tabi tutmak) değil. Söz vermek burada, o söze, o sak­
34 Elinizdeki kitap, s. 268.
35 Elinizdeki kitap, s. 744.
lanılan (zira ortaya çıkmasına müsaade edilmeyen) ifadeye, sanki
hep ordaymışçasına, hep veriliymişçesine, hep bizi bekliyormuşça-
sına muamele etmek ve onu sadece gidip almak (inşa yok burada,
keza ilişkisellik de). Lâkin burada paradoksal olan şu ki: Bu bir
nevi yarı tözcü, yarı pozitivist aşikârcılık içerisinde fiiliyatta yapı­
lan, “doğurtma” fikrinin kendisinin örtük olarak içerdiği “verili
olana sadık kalma” fikri üzerinden, “aradığını bulmak”, “görmek
istediğini görmek” ve esasında tam da en inşaya tabi olanı, yani
sorunsalı dayatmak. Böylesi bir riske karşı (verili hiçbir şey yoktur,
her şey inşadır) bizi defalarca uyarmış Bourdieu’nün, François ve
Ali isimli, kenar mahalle gençleriyle gerçekleştirdiği mülakat bu
açıdan manidar.

Bu mülakatta36 Bourdieu’nün, çeşitli müdahalelerle, doğru­

dan veya örtük biçimde muhatabı iki genci sürekli olarak bir yöne
sevk ettiği görülür. Bir yöne sürükleme, her mülakatın mantığında
öyle veya böyle vardır lâkin burada, cevabı içeren sorularla, bazen
fazlasıyla onaylayıcı (gençlerin işlediği ufak çaplı kabahat ve suç­
lardan bahsederken, “Evet ama yarısı oyun bunun” ; “Öyle, başka
yapacak bir şey yoksa anlaşılır bir şey”) ve işbirlikçi ifadelerle (“Bu
iğrenç, buna hakları yok!”; “Bu çok isyan ettirici”, “Evet, yalandan
stajlar”), bazense tersine, sorgulayıcı tarzdaki yeniden sormalarla
(“Bana bütün hikâyeyi anlatmıyorsun”, “Bana söyleyebilirsin, bili­
yorsun polis değilim”), görüşülen gençler pasif bir konum almaya
ve beklenen cevabı vermeye itilirler. Bu cevaplar, neredeyse “malu­
mun ilamı” üzerinden, oldukça karmaşık mekanizmalara riayet et­
tiği başka yerlerde bizzat Bourdieu tarafından ısrarla vurgulanmış
karmaşık meselelere bir çırpıda ampirik temel sağlar.
PB: Liseye veya üniversiteye giden hiç genç yok mu? Ya da
grandes ecoles’e? Bir tane bile mi?
Ali: Hayır.
[•••]
PB: Peki aranızda siyaset konuşuyor musunuz? Yoksa pek ko­
36 Elinizdeki kitap, s. 130.
nuşmuyor musunuz?
Ali: Hayır.
PB: Umursamıyorsunuz yani, yani aslında umurunuzda olma­
dığından değil ama ne düşüneceğinizi mi bilemiyorsunuz?
Ali: Siyasetle pek işimiz yok.37

Bu şekilde yürütülmüş bir mülakatta neyin “usul hatası” ola­

rak değerlendirilebileceğini anlamak için sözü yeniden le métier
de sociologue'un yazarına bırakalım: “Gerçekle olan mesafesinin
ve gerçek üzerindeki eyleminin bilinçli ve kontrollü inşasını red­
deden sosyolog, deneyimlerinin onları sürüklemediği soruları
öznelere dayatmakla ve tersine, bu deneyimlerin onlara sorduğu
soruları da kaçırmakla kalmaz, öznelere nesnel biçimde kendini
dayatan sorularla, bilinçli biçimde kendi kendine soruduğu soru­
lar arasındaki pozitivist kafa karışıklığı dolayısıyla, özneler hakkın-
daki kendi sorularını safça onlara sorar.”38
“Gerçekle olan mesafesinin bilinçli ve kontrollü inşası”, diğer
Bourdieu klasiklerine kıyasla la misère du monde’iın farkı belki de
bu cümlede yatmakta; yani sorunsal inşasının farklılığında (“ser­
bestliğinde”?) ya da daha doğru bir ifadeyle, bu inşanın daha ba­
şından beri, bir “müdahaleye” olanak tanıyacak şekilde yapılmış
olmasında (Döndük mü başa?). Bu açıdan bakıldığında, paradok­
sal gelebilir ama kullanılan yöntemsel teçhizatın buna en uygun
olan olduğu da açık! Tedrisi bir yöntem fetişizmi içerisinde, bir
eseri işlediği sorunsaldan bağımsız olarak metodolojik tasnifler/
saplantılar doğrultusunda eleştirmekçş^dece, başka diyecek bir şeyi
37 Elinizdeki eserde, D. Podalydès’in ırkçı bir Ulusal Cephe militanıyla ger­
çekleştirdiği mülakat da aynı sorunlardan muzdarip (hatta daha da çarpıcı
ve açık biçimde). Lâkin genel olarak hatırlatılmalı ki oldukça hacimli olan
bu çalışma, gerek mülakatlar gerekse de analizlerin derinliği açısından fev­
kalade heterojen bir yapı göstermekte. Bundan ötürü keskin bir yargıda bu­
lunmak olanaksız. P. Bourdieu’nün kendi yürüttüğü mülakatlar ve kaleme
aldığı analizler dahi niteliksel farklılıklar taşımakta, örneğin, “Yitip Gitmiş
Bir Hayat” ve “Verasetin Çelişkileri” başlıklı kısımlar, nefis bir Bourdieu
klasiği.
38 Pierre Bourdieu, Jean-Claude Chamboredon, Jean-Claude Passeron, Le
métier de sociologue: préalables épistémologiques, Paris, Mouton de Gruy-
ter, 1968, s.64.
olmayan tedrisatçının hususiyetidir.39 Yöntemsel melezlertmelere,
ezberi bozabilecek yöntemsel yaratıcılığa açık olmak gerekir. Zira
esas olan sorunsaldır, o sorunsalın nasıl inşa edildiğidir, yöntem ise
ikincil. Bu inşayı yetkinlikle ve bütünlükle sınamaya (ki eğer dert
buysa tabii) imkân tanıyacak her yöntem, uygun yöntemdir. İyi
çalışmayı daha az iyisinden veya kötüsünden ayırt eden, yeterince
güçlü biçimde artiküle edilmiş bir sorunsal-yöntem bağından ha­
reketle, incelediği nesneye ne kadar bütünlükle nüfuz edip edeme­
diğidir. Meslektaşların, aralarında tesis etmeleri gereken eleştirel
diyaloğa bu noktada her zamankinden daha fazla ihtiyaç vardır.
Tekrar hatırlatalım: Kullanılan yöntem tek başına, bir çalışmayı ne
iyi yapar ne de kötü. Elimizde, check edebileceğimiz yöntemsel bir
katalog yok; sosyolojinin araştırma protokolleri hâlen (ve belki de
ne iyi ki) dağınık. Elimizde olan tek şey, maharetli ustaların birbi­
rinden çok farklı ve zengin sosyoloji pratikleri, bıkmadan usanma­
dan dönüp müracaat etmemiz gereken de bunlar.40 Bourdieu de
kuşkusuz bu ustalardan en önemlisi, belki de en maharetli ve üret­
kenlerinden biri. Zaman içerisinde sosyoloji pratikleri değişkenlik
göstermiş bir usta. Bu takdimin başından beri yapmak istediğim
şey tam da buydu (ve üzgünüm, yine uzun oldu!); 90’ların ba­
şında aldığı siyasal-kamusal pozisyonun, bu kitap üzerinden, onu
nasıl farklı bir sorunsala (veya “yarım” sorunsal inşasına), oradan
da farklı bir epistemolojik-metodolojik teçhizata (özenlice inşa
edilmiş nesneye olabildiğince nüfiız etmekten ziyade, yarı “ham”
bir sorunsal üzerinden okuru sarsmaya imkân tanıyabilecek bir
teçhizat) ve gayeye (müdahale etmek) sevk ettiğini göstermekti.

La misere du mondeun, diğer Bourdieu eserlerine kıyasla,

39 Ülkemiz akademisinde pek görülen bir türdür bu. Her T İK ’te (Tez İzleme
Komitesi) ya da tez savunmasında, “Ama şimdi metodolojik olarak olma­
mış bu!” nidaları atan “yöntem dersi” müdavimleridir bunlar.
40 Heretik’in temel yayın çizgisini de bu hat oluşturur. “Tasnifçi tedrisat”
eleştirisi üzerinden mesleği, o alandaki ustaların üretimlerine nüfuz ederek
(ama mekanik bir tekrarcılığa da düşmeden) ve bunun tetikleyebileceği me-
lezlenmelere de imkân tanıyarak, yaparak öğrenme üzerinde durur. Bundan
ötürü, bu ustaların temel eserlerini (anlamsız “güzellemeler” içerisinde de
boğulmaksam), okuyucuyla buluşturmak temel gayesi olmuştur ve gele­
cekte de olacaktır.
“bilimsel” çıpasını daha sığ sulara atıp atmadığı sorusu da han­
gi kriterin temel alınacağına göre değişkenlik gösterecektir. Eğer
Bourdieu’nün kendi pratiği içerisinden (50-90 aralığındaki diğer
eserleriyle kıyaslayarak41) cevap verecek ve özellikle de kurucu
epistemoloji kitabı le métier de sociologueda tesis ettiği kaidelerle
(nesnenin inşası ve çalışılmasına ilişkin) karşılaştıracaksak hüküm
açıktır: usul hataları sebebiyle bilimsellik iddiasının düşmesine!
Lâkin hatırlatmak gerekir ki farklı bir sosyoloji pratiği (ve evet bi­
lim pratiği) olarak la misère du monde’un işaret ettiği araştırma ve
yazım türü çok uzun zamandan beri bilimsel meşruiyeti sorgulan­
maz bir türdür de...Sözlü tarih veya yaşam hikâyesi temelli etnog-
rafık veya monografik etütler, hatta ve hatta edebiyat ve bilimsel
araştırma arasındaki sınırların iyice silikleşebildiği çalışmalar (ör­
neğin Amerikalı antropolog Oscar Lewis’in, daha sonra sinemaya
da uyarlanacak olan “Sançez’in Çocukları” başlıklı çalışması/ro­
manı42) benzer bir modus operandi’ye riayet etmektedir.
Her sosyoloji pratiği kendi kırılganlıkları ve güçlü yanlarıyla
vardır. Araştırma protokollerinin sabitlenmediği (ve belki de hiç­
bir zaman sabitlenmeyeceği), bilimsel sıfatını almaya layık olanın
riayet etmesi gereken kaidelerin de her zaman çok net olmadığı
bir sosyoloji alanında, hangi pratiğin diğerinden daha meşru olup
olmadığına karar vermek her zaman kolay değil. Bu noktada, yu­
karıda ifade ettiğim türden, “âlimler cemiyetinin” kendi içerisinde
tesis edebileceği bir eleştirel diyalog üzerinden kıymetlendirilmeye
gidilmesi belki de tek yol. Lâkin şunu söylemek sanırım daha ko­
lay: Bizi bir sosyoloji pratiğinden diğe'fine kaydıran (veya kaydır­
mayan, olduğumuz yere çivileyen! Memlekette çok var böylesi!);
biraz da kendi yörüngemiz, deneyimlerimiz, hikâyemiz, alan içe­
risindeki konumumuz (konum değiştirmelerimiz), yaşamdaki iniş
41 Zira M éditationspascaliennes ( 1997) ve Sur l'E taiyı (2012) [ki bu sonuncu­
su, Collège de France’da 1989-1992 arasında verdiği derslerden derlenmiş­
tir] bir kenara koyarsak, 1990 sonrası Bourdieu üretimi, önceki dönemlere
kıyasla, Sur la télévision (1996) veya Contre feux 1-2 (1998, 2001) gibi,
kamusal müdahale gayesi daha açık kitaplardan oluşur (La Domination
masculine, 1998 dâhil).
42 The Children o f Sanchez: Autobiography o f a Mexican Family, New York,
Random House, 1961.
çıkışlarımız, değişen dertlerimiz, önceliklerimiz. Çok daha basit
bir ifadeyle, 20’sinde yazdığı gibi yazmıyor insan 40’ına gelince!
Konumu da değişiyor, üslubu da. Kuru kuru yazan “tedrisi tedir­
gin” kalmıyor ortalıkta yaş ve mevki değişince. Dertleri de deği­
şiyor elbette, pratiği de. Örnek mi? Yeniden Bourdieu’ye kulak
verelim: “Alttan alta gelen o bilimci tazyikin, araştırmalarımızın
en sıradan işlemlerinde bile, örneğin mülakat yaparken, bize pusu
attığını düşünüyorum. Örneğin la misère du monde ¿.z yaptığım
şeyi düşün. Mülakatın bilişsel [manevi] bir egzersiz olduğunu söy­
lemenin bana bir bedeli oldu. Her zaman bunu düşündüm, her
zaman bunu hissettim. Ama sanki içimde pozitivist bir tazyik de
vardı: Sorular keskin ve nesnel olmalıydı... Tarafsızlık... hissiyat
devreye girmemeliydi... Mesleki faziletle ilişkilendirilmiş bu bir
nevi mazoşizmi sen de deneyimlemişsindir. Bunu ihlal edebilmek
için, geldiğim yaşa gelmek ve biraz daha toplumsal cürete sahip
olmak gerekti.”43

İzmir, 13/08/2015

43 Jacques Maître, L’autobiographie d'un paranoïaque; L ’abbé Berry (1878-

1947), Paris, Economica, 1994. Eseri, yazarın Pierre Bourdieu ile gerçek­
leştirdiği bir diyalog önceler.
 OKUYUCUYA

Pierre Bourdieu

Burada, kadın ve erkeklerin, varoluşları ve var olma güçlükleri

hususunda bizimle paylaştıkları tanıklıkları sunuyoruz. Bu tanık­
lıkları, okuyucunun da onlara, bilimsel yöntemiıj icaplarının bize
dayattığı ve onlara böyle bakmamıza imkân tanıyan bir anlayıcı
bakışla bakmasını sağlamak için düzene soktuk ve sunduk. Tam
da bu sebeple, okuyucunun sunulan yöntemi takip etme inceli­
ğini göstereceğini umut ediyoruz. Bunu, bazılarının, farklı “vaka
çalışmalarında” ufak havadisler türünde şeyler görebilme ihtimal­
leri sebebiyle, yöntemsel öncülleri ve teorik analizleri yok saymayı
tercih edebileceklerini bilsek de utauyoruz. Oysa bu öncüller ve
analizler, bizce, mülakatların yerinde kavranışı için tamamıyla ge­
reklidir.1

Gerçekten de, sadece ve sadece iki kişi arasında tesis edilebi­

lecek bir güven ilişkisinde toplanmış ifşaatları veya özel söyleşileri
kamuya mal etme sırasında nasıl olur da bir tedirginlik duyulmaz?
Kuşkusuz, görüşmelerin kullanımı hususunda tüm muhatapları­
mız bunu bize bırakmayı kabul etmişlerdir. Ancak hiçbir sözleş­
1 Anket ve çözümleme işlemlerine ve aynı şekilde mülakatların analizine
ilişkin epistemolojik öncüllerin detaylı bir sunumunu çalışmanın sonuna
ekledik [bkz. “Anlamak” başlıklı bölüm].
me, güven sözleşmesi kadar üstü kapalı gereklerle yüklü değildir.
Dolayısıyla öncelikle, bize kendilerini açanları korumaya gayret
göstermeliydik (özellikle, onları teşhis etmeye yol açabilecek yer
ve kişi isimleri gibi göstergeleri sıklıkla değiştirerek); ancak aynı
zamanda ve bilhassa, muhataplarımızın söz ve ifadelerini anlam
çarpıtmalarına korumasızca terk ederek, onları maruz bırakabile­
ceğimiz tehlikeden de sakınmaya çalışmamız gerekirdi.
“Üzülmemek, gülmemek, nefret etmemek ama anlamak”:
Bu şiara riayet edecek araçları kendisine vermedikçe, sosyologun
Spinozacı ilkeyi benimsemesi hiçbir işe yaramayacaktır. Oysa
anlamanın, yani insanları oldukları gibi almanın araçlarına nasıl
ulaşılabilir; onları [insanları] zorunlu olma sıfatlarıyla kavratacak,
yani onları, oldukları şeyi olmalarına yol açan sebep ve nedenlerle
metodik biçimde ilişkilendirerek zarurileştirecek araçları sunmak
dışında? Ancak “iğnelemeksizin” nasıl açıklanabilir? Örneğin bir
mülakat çözümlemesine, analitik girişiyle beraber, sınıflayıcı bir
teşhisin öncelediği bir klinik vakanın araştırma protokolü görü­
nümü vermekten nasıl sakınılabilir? Araştırmacının müdahalesi
zorunlu olduğu kadar güçtür de: En ufak bir gizlenme içinde ol­
maksızın hem orada olduğunu belli etmeli hem de durmaksızın
kendini unutturmaya çalışmalıdır. Örneğin, bu çalışmada ince­
lenmiş vakaların dağılım düzeni, bakış açıları tamamıyla farklı ol­
makla birlikte fiiliyatta karşılaşma ve karşı karşıya gelme şansları
olan kişileri, okuma faaliyetinin içerdiği zaman diliminde birbir­
lerine yaklaştırmayı hedeflemektedir. Bu yordam, verili bir vaka
etrafında (bir öğretmen, bir esnaf, vb.) bu vakanın “varyantları”
olan diğer “vakaları” bir araya getirerek, doğrudan incelenen va­
kanın temsiliyetini de gün ışığına çıkarmaya imkân tanır. Sözlü
söylemi kati bir dönüşüme maruz bırakan mülakat çözümlemesi
karşısında, (her zaman muhatapların sözlerinden ödünç alınmış)
başlıklar, alt başlıklar ve bilhassa diyalogları önceleyen metin, dal­
gın ve savunmasız algının kaçıracağı anlamlı noktalara okurun ba­
kışını yöneltmek için oradadır. Tüm bunlar, söylemin sahibinin
ürünü olduğu toplumsal koşulları ve belirlenimleri, yörüngesini,
eğitimini, mesleki deneyimlerini; kısacası hem metne dökülmüş
söylemde hem de bu aktarma tarafından silinmiş tonlama ve te­
laffuzda, diğer yandan da tüm vücut dilinde, jestlerde, duruşta,
mimiklerde, bakışlarda, aynı zamanda susmalarda, yanlış anlama­
larda ve ağızdan kaçırmalarda hem saklanan hem de kendini ele
veren her şeyi hatırlatmak amacını taşırlar. Ancak, araştırmacı en
kaçınılmaz müdahalelerini, sadece ve sadece, iki yönden çelişen
amaçları uzlaştırmak için gerekli olan yazma faaliyeti pahasına ka­
bul edilir kılabilir:
1- Görüşülen kişinin konumunun nesnel analizi ve konumla-
nışlarının anlaşılması noktasında, onu entomolojik bir merak
nesnesine indirgeyecek nesnelleştirici mesafeyi tesis etmeksi­
zin gerekli tüm unsurları devreye sokmak;
2- Bizim için istesek de istemesek de her zaman bir nesne olarak
kalacak olan bu alter ego yerine kendimizi yersizce koymak-
sızın (böylece öznenin bakış açısını kendimizinki yapmaksı­
zın) onunkine [görüşülen kişininkine] en yakın bakış açısını
kazanmak.
Böylece araştırmacı; eleştirel düşüncesinin tamamıyla yuva­
landığı inşalara ulaşmayı ve [anlattığı/aktardığı] aşikârmış veya
doğalmış ya da hatta veriye safça boyun eğiyormuş görünümünü
vermeyi başarırsa eğer, katılımcı nesnelleştirme girişiminde hiç ol­
madığı kadar başarılı olacaktır.
BİRİNCİ BÖLÜM
 B a k iş A ç il a r i U z a m i

Pierre Bourdieu

“Siteler” 1 veya “toplu konutlar” ve dahi belli türden okullarda,

yani hiçbir müştereki bulunmayan, ya karşılıklı bir bilgisizlik veya
birbirini anlamama ya da örtülü yahut açık bir çatışma içinde -ve
bu durumun yol açtığı tüm ızdıraplarla- birlikte yaşamaya zorla­
nan insanların bulunduğu yerlerde neler olup bittiğini anlamak
için, birbirlerinden kopuk hâlde dile getirilmiş bakış açılarım ayrı
ayrı izah etmek yeterli değildir. Bütün bu bakış açıları, imgeleri
karşı karşıya getirme oyununu sonsiza Hek devrede bırakarak gö­
receleştirilmek üzere değil, tam tersine, böyle basit bir yan yana
getirme etkisiyle, farklı yahut zıt mahiyetteki dünya görüşlerinin
karşılaşmalarından doğacak sonuçlar ortaya çıkacak şekilde, ger­
çekte nasıllarsa tam da o şekilde bir araya getirilmelidirler (bu
bazen, birbirleriyle kati surette bağdaşmayan bakış açılarının, top­
1 Türkçe Söyleyenler Notu [T.S.N.]: Çoğunlukla şehirlerin çeperinde,
banliyölerde inşa edilmiş ve ekseriyetle büyük bloklardan oluşan bu siteler,
Fransa’da büyük ölçüde yoksul kesimleri barındırmaktadır. Dolayısıyla “site”
ifadesinin Fransa’da, Türkiye’dekinin zıddı bir anlama denk düştüğünü ve
buna mukabil, kelimenin çağrışımının da taban tabana zıt olduğunu, kitabı
okurken akılda tutmak gerekli.
lumsal aklın alanında eşit derecede müesses olmalarından ötürü
uzlaşmaya ve tavize yer bırakmayacak şekilde karşı karşıya getiril­
melerinden doğan trajik son olacaktır).
Elinizdeki kitaptaki mülakatlar her ne kadar kendi kendilerine
yeterli, ayrı ayrı (ve istenilen herhangi bir sırayla) okunabilecek
bütünler olarak düşünülüp inşa edilmiş olsalar da metnin yapısı,
fiziksel uzamda yakın ve hatta karşı karşıya olma ihtimali bulunan
toplumsal kategorilerden bireyleri (H LM ’lerin2 site görevlileriy­
le genç veya yetişkin sakinleri, işçileri, esnaf veya zanaatkârı gibi)
okuma esnasında da birbirlerine yaklaştırmak üzere kurulmuş­
tur. Bu nevi bir inşanın iki etkisi olmasını umuyoruz. Öncelikle
“zorlu”3 denen mahallerin (günümüzde site veya okul gibi) her
şeyden önce tasvir edilmesi ve hakkında düşünülmesi zor mahaller
olduğu açıklığa kavuşturulmalı ve (özellikle medyada bolca rastla­
nan) basit ve tek yönlü imgeler yerine, aynı gerçeklikleri farklı ve
bazen de birbiriyle uzlaşmaz suretlerde ortaya koyabilecek karma­
şık ve çok katmanlı bir temsile başvurulmalıdır. İkincisi, Faulk­
ner, Joyce veya Virginia Woolf gibi romancıların yolunu izleyerek,
gözlemcinin -ve en azından meselenin kendisini kişisel olarak bağ­
lamadığını hissettiği müddetçe, okurunun da- oldukça rahat bir
şekilde konumlandığı tekçi, merkezî, egemen, kısacası yarı-ilahi
bakış açısını terk etmeli, bunun yerine bir arada var olmanın ço­
ğulluğuna tekabül eden çoklu perspektifleri ve bazen doğrudan
doğruya birbirleriyle rekabet halinde olan bakış açılarını benim­
senmelidir.4
Bu perspektivizmin kişiyi sinizme veya nihilizme çıkarabile­
2 T.S.N.: HLM : Habitation à loyer modéré : Düşük kiralı konut olarak
karşılanabilir. Kamunun sunduğu düşük kiralı ve ekseriyetle yüksek
bloklardan oluşan toplu konudardır. Metinde geçen tüm kısaltmalar
kitabın sonunda listelenmiştir.
3 T.S.N. : Yoksul ve hayli sorunlu yerleşim yerlerinden ve okullardan, “zorlu”,
yani difficile sıfatıyla bahsetme alışkanlığı, son yıllarda Fransa’da özellikle
medya diline sağlam bir şekilde yerleşmiştir.
4 Bu noktada Don Kişot modelinden bahsedilebilir. Söz konusu roman
aynı karakterlere, türlü etimolojik gerekçelerle farklı isimler vermek veya
farklı üslup seviyeleri üzerinde gezinmek suretiyle, “sözcüklerin, farklı
zihinler hesabına tasarrufunda tuttuğu çok-yönlülüğü” ve aynı şekilde,
cek öznel görececilikle hiçbir ilişkisi yoktur. Tersine, toplumsal
dünya gerçekliğinin tam ortasında temellenmiş olan bu perspe-
kivizm, bugün toplumsal yaşamda olan biteni, özellikle de, farklı
çıkarların, yatkınlıkların, hayat tarzlarının, bunların her birinde
farklılık gösteren insanların iş veya meskende bir arada bulunması
sonucunda çatışmasının sonucu olan bunalımları mebzul mik­
tarda açıklamaya yardım eder. Farklı sınıfları, etnik grupları veya
nesilleri birbirinden ayıran ve özellikle yaşam tarzı söz konusu
olduğunda belirginleşen kutuplaşmalar, tüm tecrübelerin haya­
ta geçmiş sınırı konumundaki kalıcı gruplar içerisinde (mahalle
veya apartman kohışuları, iş arkadaşları vb.), perdeleme etkisinden
kaynaklanan tüm hatalarla (özellikle hedef hususundaki) hissedilir
ve yaşanır. Hem konumlarının hem de toplumsal yörüngelerinin,
bölünmüş ve parçalanmış bir bakış açısına meylettirdiği kimselere
rastlansa da (“zorlu” bir sitede spor ürünleri mağazası olan, ken­
dini gençlerin saldırgan davranışlarına karşı sertlikle korumanın
hakkı olduğunu düşünse de, onlara bakışı son derecede anlayışlı
olan kadın geliyor bu noktada aklıma), farklılıkların birbirleriyle
doğrudan karşılaştırılması polemiğin kısmi ve ilşi yönelimli açık­
lığını teşvik edici mahiyettedir. (Bir Ispanyol göçmen kadının, dü­
şük doğum oranlarını ve sıklıkla güçlü bir yaşam disiplinini bir
arada bulunduran Avrupa aile yapısıyla; yabancı bir memlekette
sürgünlükten mütevellit, kendini, adapte olamamış, hatta bazı
zamanlar çocuklarına bağımlı hâlde bulan babanın otoritesinin
kriziyle sıklıkla anomiye mahkûm olan, doğum oranları da hayli
yüksek Mağripli aileler arasındaki^farka vurgu yapan durumunda
mevzubahis olan tam da budur.)
Toplumsal makro-kozmosta işgal edilen konuma dair dene­
yimi dahi, toplumsal mikro-kozmoslardaki (ofis, atölye, küçük
işletme, mahalle, geniş aile) toplumsal etkileşimlerin doğrudan
etkisi belirler; ya da en azından değiştirebilir. Patrick Süskind’in
oyunu Kontrbas, tıpkı orkestralardaki kontrbasistler gibi, itibarlı
ve ayrıcalıklı bir evrende aşağı, görünmez ve ücra bir konumu işgal
insan varlığının karmaşıklığını ve belirsizliğini oluşturan perspektiflerin
çoğulluğunu yeniden tesis etmeye çalışır (bkz. Leo Spitzer, Perspectivism
in the 'Don Quijote, Linguistics and Literary History: Essays in Linguistics,
(Princeton: Princeton University Press, 1948, s.41-85).
eden insanların toplumsal yaşamı nasıl sancılı bir şekilde tecrübe
edilebileceğine dair hayli başarılı bir tasvir sunar. Ayrıca görece
aşağıdaki durumlarını hissedebilecek kadar dâhil oldukları bu ev­
ren genel uzamda ne kadar yüksekte ise bu deneyim kuşkusuz o
kadar acı verici olacaktır. Mikro-kozmosun sınırları dâhilinde tec­
rübe edilen bu konuma dair sefalet, makro-kozmos görüş açısından
bakılarak koşullardaki büyük sefaletle kıyaslanırsa (ya teselli -“sen­
den çok daha kötü durumda olanlar var, biliyorsun”- ya da kınama
-“şikâyet edecek hiçbir şeyin yok”- amaçlı sıklıkla başvurulan re­
ferans) “tümüyle görece”, yani büsbütün gerçek dışı görünecektir.
Ancak büyük sefaleti tüm sefaletlerin yegâne ölçütü olarak teşkil
etmek, mevcut toplumsal düzenin ayırt edici vasfı niteliğindeki
ızdırapların önemli bir kısmını farkına varıp anlamanın önüne
geçer. O toplumsal düzen ki, büyük sefaleti hiç şüphesiz azaltmış
(ancak çoğunlukla iddia edilenin altında bir oranda), lâkin aynı
zamanda, farklılaşmak suretiyle, toplumsal uzamları da çeşitlen­
dirmiş (alanlar ve uzmanlaşmış alt-alanlar) ve daha önceden rast­
lanmamış türde küçük sefalet biçimlerinin gelişmesi için gerekli
koşulları ortaya çıkartmıştır. Bu türden küçük sefaletlere fazlasıyla
maruz kalanlara, yani vazifesi sefaletle uğraşmak veya sefaletten
söz etmek (bakış açılarının kendine özgü karakteriyle bağlantılı
çarpıtmalarla) olan tüm mesleklere bakış açılarının evreni içerisin­
de yer açmasaydık, toplumsal kozmos gibi, kendisine dair sınırsız
sayıda temsil üretme ayrıcalığına sahip bir dünyanın tam bir tem­
silini sunmuş olamazdık.
Another random document with
no related content on Scribd:
telling him what he should do and what not do. He did not
forget the promise he had given to his father; but it puzzled
him greatly how he was to keep that promise. His father
had once been a gentleman, and he, Gus, had said that he
would try to be a gentleman. But what did it mean to be a
gentleman? One day he ventured to put a question on the
subject to Mrs. Minn's eldest son.

"Dick," he said, "do you know anything about

gentlemen?"

"Gentlemen! What do yer mean? Swells?"

"Yes," said Gus; "what sort of people are they?"

Now Dick was employed as an errand boy in a grocer's

shop, and he was besides a greedy devourer of cheap
literature, so that he spoke as one who knew.

"Fellers as 'ave got lots of tin, and don't do no work.

They eats and drinks the best of everythink, gets jolly
drunk, and never pays their bills if they can 'elp it. Oh, it's
fine to be a gentleman!"

"Is it?" said Gus doubtfully. "Would you like to be a

gentleman, Dick?"

"Wouldn't I just!" returned Dick, with a knowing wink.

"I'd have the times of it."

Dick's explanation only increased Gus' difficulties. Could

that be what his father meant by being a gentleman?
Certainly his father had been in the habit of getting drunk,
but he had been most careful to pay every penny they
owed. Besides, his father had made him promise never to
touch strong drink; so, clearly, getting drunk did not belong
to being a gentleman. No; his father had said that a
gentleman must be brave, and honest, and truthful. Were
there two kinds of gentlemen, Gus wondered, or were
Dick's ideas on the subject utterly mistaken?

CHAPTER VII.
A CHIVALROUS EXPLOIT.

SALLY DENT'S new lodger, like her former one, was a

quiet man. She gave him this character, and the neighbours
soon agreed that she was not mistaken in so doing. He
moved and spoke so quietly that it was never easy to tell
whether or not he was in the house, and he had a way of
appearing suddenly with his noiseless, cat-like tread which
was startling to nervous people.

He was a man who could lean motionless against the

railway fence for half an hour, watching all that went on in
the lane, without exchanging a word with any one, and who
could listen to a fierce quarrel between neighbours without
betraying by the least sign which of the contending parties
had his sympathy. Yet when addressed, he was neither surly
nor morose, nor did he show any reluctance to speak of his
past history. He was a locksmith by trade, he said; had
been in the employ of an ironmonger, but had been
dismissed on account of the bad times, and now lived by
any chance jobs he could get.

He was a man past forty years of age, and he brought a

son and a daughter with him to Lavender Terrace. The son
was a rough, evil-looking lad of sixteen, and the daughter a
delicate little girl of twelve. This man, Lucas by name,
would sometimes go off of a morning with his tool-bag over
his shoulder, and be absent for several hours; but on other
days he would hang about the lane, or busy himself in his
room, so that his search for employment was not very
vigorously prosecuted. But as he continued to pay regularly
the rent of his room, Sally Dent did not concern herself
about his habits.

Lucy Lucas was a shy, timid child, with an unnaturally

grave expression and sad-looking eyes. She was lame from
chronic hip disease, and went out little, for she was
frightened of the rough boys who frequented the lane. That
her fears were not unfounded was proved one evening
about a fortnight after her arrival, when, in her brother's
absence, she ventured as far as the public-house to fetch
the beer for her father's supper.

Unfortunately there were many boys at Glensford with

the cruel instinct of the bully who delights to torment and
even torture those who are weak and defenceless. The sight
of Lucy limping along, and carrying, with considerable
danger of spilling its contents, the well-filled beer-jug, was
hailed with delight by a group of these boys, who were
hanging about in doubt how to spend the evening.

"Hurrah! Here comes the beer; now we'll have a drink!"

they cried, and rushed upon poor little Lucy, crying, "Give
us a drink, give us a drink!"

"I can't," said Lucy, white with fear; "it's for father's
supper. I can't give it to you."

"It's for my supper, I tell you," said the ringleader of the

band, "and I mean to have it, so hand it over."
 He put out his hand to seize the jug; Lucy jerked it back
suddenly, with the result that half the contents went over
her frock and apron.

"There, there, there! You'd better have given it to us!"

they cried, closing round her. "We means to have it."

The poor child in her helplessness began to cry aloud.

The sound brought "Gentleman Gus" to the rescue. He
knew Lucy; she had spoken kindly to him once or twice; but
had she been unknown to him, he would have gone to her
assistance just the same. He had so far the instincts of a
gentleman that it would have been impossible for him to
stand by and see a girl ill-treated without attempting to
strike a blow in her defence.

Undaunted by the number and strength of the boys,

Gus threw himself into their midst. Seizing the stretched out
for the beer, he inflicted such a vicious pinch on it, that it
was drawn back with a yell of pain. Then he dashed upon
the assailants, kicking out right and left with all his might.
They recoiled a little in their surprise, and he shouted to
Lucy to run away. But running was impossible for her, and
whilst one boy dealt Gus a blow that made his nose bleed,
and another assisted in "polishing him off," the rest closed
around Lucy again. But only for a moment.

A stinging blow on the head sent the foremost boy

staggering backwards, whilst a voice in low, but most
impressive accents exclaimed, "You young blackguard! I'll
teach you to touch my girl again!"

It was Lucas, who, unperceived, had entered the lane in

time to see his daughter's distress and Gus' gallant rush to
her aid.
 "Oh, father!" Lucy cried. "Don't let them hurt Gus; he
was so good, so brave."

But Lucas needed no such admonition.

"You leave that little chap alone!" he said to the boys.

"And if ever I find you hurting him again, it will be the
worse for you."

The boys slunk away, muttering beneath their breath.

Gus emerged from the fight bloody and breathless.

"You're a brave little chap," said Lucas admiringly; "a

well-plucked 'un, upon my word! Now come with me, and
I'll wash your face before your mother sees you."

"He's got no mother, father," said Lucy. "Don't you

remember I told you he'd no one belonging to him? He lives
with Mrs. Dent, but she's no relation."

"Ah," said her father, regarding Gus more closely with a

shrewd, observant glance. "Well, come along, lad; we'll fix
you up, and you shall have your supper with us to-night.
He's your champion, Lucy, and must be rewarded. You are
looking quite white with the fright, my lass. Those fellows
did not hurt you, did they?"

"No, father; it was only the fright," she said.

But he continued to watch her anxiously.

It was strange to Gus to be entertained as a guest in

the room so familiar to him. But it looked very different.
There were white curtains at the window, which had been
well cleaned since Gus saw it, and flower-pots on the sill. A
thick curtain hung on an iron rod near Lucy's little bed, and
was drawn across the room at night. An old easy chair
stood by the fireplace, some pipes and a jar of tobacco were
on the mantelpiece, a clean cloth covered the table, which
was neatly laid for supper, and a saucepan simmering on
the fire emitted a very inviting odour.

Gus was rather startled to see Lucas close the door and
lock it as soon as they were within the room. Then he
turned to the boy, and said in his lowest, most impressive
tones—

"Look here, youngster, no splitting, mind you, as to

anything here. We're glad to see you, you're welcome to
your supper; but you're just to keep things to yourself. Do
you understand?"

Gus nodded. "I won't tell nothin' to nobody," he said.

And Lucas was satisfied.

With Lucy's help, Gus soon removed all traces of the

fray, whilst Lucas went to fetch some more beer. When her
father returned, Lucy, who was very womanly for her age,
dished up the supper. It was rabbit, stewed with vegetables;
a more appetising meal than Gus often had, and he
thoroughly enjoyed it. Lucas talked to him as he ate it,
asking many questions, apparently with the view of forming
an opinion of the boy's capacity.

When supper was almost over, the son came in. He

appeared astonished and not over pleased to see Gus there.
He spoke roughly to his sister and surlily to his father, to
whom he gave some information in such curious
phraseology that it was wholly unintelligible to Gus.

A little later Gus took his departure. Lucas said good-

night to him kindly, and invited him to come in and out
whenever he liked. It was dull for Lucy, he said, to be so
much alone.

When he had gone, the father and son looked at each

other significantly.

"A well-plucked young 'un that," said Lucas. "It strikes

me, he'll serve our little game."

"Not he," returned his son, with an oath. "He's a jolly

sight too green."

"Think so?" said Lucas. "Well, we shall see. I mean to

try what I can make of him."

CHAPTER VIII.
GUS' NEW FRIENDS.

GUS saw much of Lucas and his daughter in the days

that followed. He was often invited into their room, and the
man showed much interest in him. Sometimes Lucas would
pat Gus on the back, and tell him he was a smart fellow,
and he would make a man of him. Lucy, too, was kind to
him, but she was very sad and quiet. Gus supposed it was
being so weak and lame made her sad.

The boy saw and heard many things when he was with
them which made him wonder. He noticed that though
Lucas had no regular employment, he was never without
money. He would speak to the neighbours of the bad times;
but their badness seemed in no way to affect his comfort.
His food was of the best; he had dainties on his table that
were to be seen on no other in Lavender Terrace. He told
Gus that he bought them for Lucy's sake, whose appetite
required much tempting; but the fact remained that he had
the power to spend money as none of his neighbours could.
Certainly he had not the fatal weakness which had dragged
Gus' father down into the lowest depths of misery. He never
drank to excess. Some beer with his meals and an
occasional glass of spirits was all he took. But the spirit was
of the best quality, as was also the tobacco which he
smoked.

"A gentleman could not have better, Gentleman Gus,"

he said one day to the boy, when he was in a merry mood.

"Gentleman Gus indeed!" snarled Jack, with a

contemptuous glance at him.

"You hold your tongue!" cried his father. "I tell you he
shall be a gentleman.

"You do as I tell you, my lad," he added, patting Gus on

the shoulder, "and I'll make a gentleman of you."

Gus' colour rose with pleasure. He had no doubt Lucas

could help him to be a gentleman, for the man was in many
respects different from the other men who dwelt at
Lavender Terrace.

But Jack scowled more darkly than before, and

muttered something the boy could not understand. Gus was
no favourite with him.

A few days later, Lucas invited Gus to come for a tramp

with him and his son. Gus felt honoured by the invitation,
and gladly accepted.

They started early in the afternoon. Lucas carried his

workman's bag, so Gus concluded he was going in search of
employment. They walked a long way in a Westerly
direction from Glensford, passing through one suburb of
London after another. They did not go to the shops, as Gus
expected.

Lucas seemed more interested in the large handsome

houses they passed—houses standing by themselves in
gardens, and in which only rich people could dwell. The
amount of curiosity concerning these which he displayed
was something astonishing. Now he would steal along a
shrubbery to get a nearer view, or swing himself lightly to
the top of a wall. Gus saw with admiration how quick and
nimble Lucas and his son were in their movements. He
wished he could climb as well. Even a tall spiked fence
seemed to offer them no obstacle if they wished to get to
the other side. As they went on they talked to each other in
a jargon Gus could not understand, but he could see they
were not of one mind, and that Jack was out of temper with
his father.

At last, when the sun was sinking low in the west, and
Gus was growing very weary, Lucas said, as they
approached some shops—

"Come, little chap, you're getting tired and hungry, I

can see. You go to that shop and get yourself a glass of milk
and a good big bun. Jack and I'll go on to the next pub, and
you can come to us there; but I know it's no good asking
you to take a drink of beer. And you're right, my little lad.
Drink steals a man's brains, and he who muddles his head
with it, can never succeed in business which requires keen
wits. Now go and get your grub, and then come on to us."
 As he spoke he handed Gus a bright two-shilling piece,
bidding him bring back the change correctly. Gus thanked
him, and ran off.

The woman in charge of the confectioner's shop looked

coldly at the very ragged little boy who came in and asked
for a glass of milk and a bun.

"Can you pay for it?" she demanded.

Gus promptly handed her the two-shilling piece. She

looked at it suspiciously, then threw it on the counter. The
sound it made seemed to confirm her suspicion. She looked
at it once more, then gave it back to Gus.

"That is not good money," she said; "where did you get
it?"

"Mr. Lucas gave it to me."

"And who is Mr. Lucas?"

"He's a friend of mine," said Gus; "but what do you

mean about the money?"

"I mean that it's a bad florin; one that never came from
the Mint. There's been a good many of them about lately. I
was deceived by one once, but I shall not be again. Come, if
that's all the money you've got to pay with, you'd best be
off."

"I'll tell Mr. Lucas," said Gus, turning away

disappointed; "I'm sure he did not know it was bad money."

"I daresay!" said the woman. "That's a likely story.

Where's this Mr. Lucas that you talk about?"
 "He's close by—just a little further along the road," said
Gus.

The woman followed him to the door, her looks full of

suspicion. It is so easy to believe the worst of those in
whose appearance poverty is conspicuous. She looked up
and down the road, but saw no man.

"You good-for-nothing young scamp!" she cried. "Don't

come here with your false coin and your lies again. Be off
with you, quick, or I'll give you to the police!"

Gus was bewildered. He had not been in the shop more

than a minute, he could not understand how Lucas and his
son had got so quickly out of sight.

"They were going to the public-house," he said.

"There's no public-house just here," said the woman,

"and I can tell you this is not the place for you or your
friends—if you have any. We're honest people here. Come,
be off with you, or I'll call a policeman!"

Gus moved away feeling much disturbed. He could not

bear to think that the woman looked upon him as a cheat,
for he had been trained to strict honesty, and, in spite of
what Dick had said, he was convinced that a gentleman
should always act on the square. He walked on in the
direction Lucas and his son had taken, wondering what had
become of them. When he had gone a little distance they
suddenly appeared before him, springing over a fence that
skirted some fields.

"Well, boy, have you got my change?" asked Lucas.

Jack burst into a roar of laughter as Gus told his story,

ending with the words, "I told her I was sure you did not
know it was bad money."

Lucas laughed too for a moment, but seeing Gus'

troubled look, he checked himself.

"Never mind, lad," he said, "you've done your best. I

mean you could not help it, if the woman would have it, it
was bad money."

"Wasn't it?" asked Gus eagerly.

"Of course it wasn't bad money," replied Lucas,

laughing; "it was good money—very good money indeed."

Something in his manner made Gus uneasy. He began

to be troubled with doubts concerning his new friends.

"Didn't I tell you?" cried Jack, turning to his father.

"Didn't I tell you he was too green for anything?"

"Never you mind," returned the other; "he'll be all right

by-and-by. Here, Gus, take this penny; you shall not lose
your bun. There's another shop a little further on, and
meanwhile here's our pub."

CHAPTER IX.
AT SUNDAY SCHOOL.

IT was not often that Gus could get away from the baby
for a whole afternoon; but on the following Sunday, he
found himself once more at liberty. Sally Dent had gone to
visit a relative who lived in London, and had taken the baby
with her. So Gus started forth for a ramble with a delightful
sense of freedom. It was a lovely June day, lovely with that
first freshness of the summer, which in the neighbourhood
of London so quickly sullies.

Glensford looked its best on such a day. There were

daisies and even a few lingering buttercups in the fields; the
hedges were green; the stream, in which boys were bathing
and paddling, rippled clear and bright in the sunshine. It
was warm enough to make the ice-creams, which a man
was selling at a corner of the green, very tempting to the
youth of the place.

Gus had seldom a penny in his pocket, so ice-creams

were not for him. He passed them by, turned his back on
the boys noisily disporting themselves in the stream, and
walked off in the direction he had taken with Lucas and his
son a few days earlier. He thought he should like to go over
some of the ground again, and look at his leisure on the
large houses and pretty gardens along the road.

He found the way without difficulty. He saw much to

interest him as he went along. Numbers of bright, neat-
looking children passed him on their way to Sunday school.
Some of them carried flowers in their hands. Gus had never
been to Sunday school, and he wondered as he heard them
talking what it could be like. Here and there a church bell
was tinkling to summon people to the afternoon service.

Gus walked on briskly for some time; but when he had

gained the top of a long hill, he felt hot and tired. Looking
round, he saw on the left a small iron building, about which
a number of children were gathering, like bees hovering and
buzzing about a hive. Gus crossed the road and stood by
the palings watching them curiously, and they looked at him
with equal curiosity; but not one addressed him, for his
clothes looked so very old, whilst they were all arrayed in
their "Sunday things."

But suddenly Gus felt a light touch on his shoulder, and

turning, saw a young lady standing beside him.

She was very pretty, with an abundance of fair hair

neatly braided beneath her white straw hat, and soft blue
eyes that were looking at him with the kindest of glances.
They were indeed very like Gus' own eyes; but he did not
know that. He was accustomed to make his toilette without
the aid of a looking-glass, and had but the vaguest notion
of the appearance he presented to the world.

But as he gazed into the young lady's kind eyes, he had

a confused notion that he had seen them before. And trying
to recall when and how they had met, he hardly heeded the
words she addressed to him.

"Why are you standing here, little boy? Will you not
come into school?"

The sweet, gentle voice, too, seemed familiar. The next

moment there flashed on Gus a recollection of the day
preceding his father's death, the cart covered with flaring
posters, and the frightened pony he had led past it. This
was the young lady who had driven the pony. He was so
surprised at the discovery that he stared at her without
speaking.

"Won't you come in?" she said again. "Do; I am sure

you will like it."

"I'll come if you like," Gus answered then, "but I don't

know nothing about it."
 "That's right; come along."

And he followed her into the schoolroom, and to the

corner where she held her class, and where already several
boys were seated. Most of them were older, and all of them
far more respectable in appearance than Gus. In the
conscious glory of Sunday coats and clean collars, they
looked askance at the little stranger their teacher brought
with her. They drew away from him as he entered, and
nudged each other as they eyed the rents in his garments.

Their teacher appeared unaware of the sensation the

new scholar created. She gave him a place beside her.
Perhaps she saw that though ragged, he was perfectly
clean. Early that morning, when few other boys were astir,
and the water was deliciously fresh, Gus had taken a good
dip in the Glensford stream. It was his habit to do so every
morning.

There were several other classes in the room, and for a

while Gus was too much interested in observing all that was
going on and the strange place in which he found himself, to
be aware of the ill-will his companions began to manifest
towards him.

It was a pleasant room, with pictures on the walls, and

prettily coloured screens stood at hand, by which the
classes would be partitioned off from each other when the
teaching began. But first the superintendent, standing on a
small platform at the end of the room, gave out a hymn,
which was sung, and then he prayed.

The prayer was not a comfortable time for Gus. First he

received a kick, and then a sharp pinch on the arm; and
then some one inflicted on him the peculiar torture which is
caused by seizing a single hair growing on a person's head,
and tugging it out by one mighty pull. In vain Gus tried to
discover and avenge himself on his persecutors. The boys
were too quick for him, and all alike presented a devout
appearance the instant he turned.

When the class began to read the lesson, it appeared

that Gus, despite his poverty-stricken aspect, could read as
well as any boy present, and better than some of them
could. The teacher praised his reading, and the boys did not
like him the better in consequence. Soon the young lady
perceived the treatment to which Gus was being slyly
subjected.

"For shame, boys!" she said. "Is that the way to treat a
stranger? I am really ashamed. And I hoped I was going to
make gentlemen of you."

Gus looked up quickly. Perhaps it was his vivid look of

interest which made her say the next moment:

"Now tell me, what is a gentleman?"

The answers were various. One boy said that a

gentleman was a rich man; another that he was one who
knew a great deal; and a third suggested that he was one
who had good manners. He, the teacher told him, was
nearest to the truth.

"Because," said she, "truly good manners spring from a

good heart. No one who acts unkindly to another, no one
who takes advantage of the weak and helpless, no one who
cheats and lies, is a gentleman. It is the gentle heart that
makes the gentleman. Love is the law of his life. Oh, boys,
the truest gentleman that ever lived was the Lord Jesus
Christ, and you must follow His example if you would
deserve the name of gentleman."
 Gus listened eagerly. This was the kind of gentleman his
father had wished him to be. Dick was altogether wrong.

There was at least one attentive scholar in the school

that afternoon—one who missed no word that his teacher
spoke of the love and graciousness of the Lord Jesus Christ;
one to whom the Gospel story was not entirely new, but
who saw for the first time that day what the story meant for
him.

Gus was sorry when the lesson came to an end, sorry

when the last hymn was sung, and the scholars began to
pass out of the schoolroom. The young lady asked him with
a smile if he would not come again; but Gus remembered
the baby and shook his head. Just then a gentleman came
forward to claim her attention, and Gus slipped away,
followed by a gentle:

"Do come if you can."

Gus was full of thought as he took his way home. So

the Lord Jesus Christ was the one perfect gentleman whom
he must imitate if he would become a gentleman. There
was a great deal about Him in the Bible, Gus knew. He
wished he had paid more attention in the days when he
used to read the Bible to his father. He wished he had that
Bible again. What had Sally Dent done with it? Would she
give it him, he wondered, if he were to ask her for it?

It was evening when Gus got back to Glensford. On a

warm evening, when the dwellers at Glensford yearned for
a breath of cool air, they would climb to the top of the
sloping field to the right, which was already half built over.
There were many persons in the fields to-night, but quite at
the top of the high field, clearly outlined against the sky,
Gus saw Lucy seated alone. He hastened to join her.
 Lucy did not see him till he was almost at her side. She
sat motionless upon the bank, gazing before her, and her
face was sadder than ever, Gus thought. The fresh breeze
brought no glow to her cheek, nor could the beauty of the
sunset kindle gladness in her eyes. The view from the top of
the hill was very fine. Behind Lucy, shrouded by a veil of
smoke, London lay, but before her were meadows and hills,
some of the hills wooded, and some covered with houses, to
which distance gave picturesqueness, whilst immediately
below lay the extensive cemetery of Glensford. When Lucy
saw Gus, she smiled; but it was a poor little smile, which
only seemed to emphasise the sadness of her eyes.

"Where have you been, Gus?" she asked. "I have seen
nothing of you all the afternoon."

"I have been a long way," said Gus, with some

importance; "right over there where you see those houses.
And I have been to Sunday school."

"To Sunday school!" said Lucy surprised.

"A young lady asked me to come in, and she looked so

nice and kind that I thought I would, just to see what 'twas
like."

"And how did you like it?"

"Very much," said Gus; "though the boys led me a

pretty life at first. I meant to give them something for
themselves when we got outside, but somehow I didn't. It
seemed to me more gentlemanly to take no notice of
them."

"You are right," said Lucy, smiling. "Oh, Gus, I'm so

glad you're not like those horrid boys who are always
fighting and quarrelling. Do you know, I used to go to
Sunday school once?"

"Did you?"

"Yes; it was when my mother was living." And Lucy's

face grew sadder than before.

"She is dead now?"

"Yes, she died five years ago. Gus, since I have been
sitting here and looking down there—" she pointed in the
direction of the cemetery—"I have been wishing that I too
could die; it would be so good to lie there beneath the trees
and rest for ever."

"Oh, Lucy, why should you say that?"

"Because I am always so tired," she replied; "so tired

and full of trouble. There was a man here in the fields this
afternoon. He had a harmonium, and he played and sang to
the people about there being sweet rest in heaven. And he
talked about Jesus, and how He would forgive us our sins
and take us to heaven if we asked Him; but somehow I
didn't seem to care. I don't know as I want to go to heaven;
but I do long to lie still and be at rest."

"But what would your father do without you, Lucy?

Think how it would grieve him if you died."

"Yes, I suppose it would," she said sadly.

"Of course it would," replied Gus, almost indignantly;

"why, there isn't anything he wouldn't do for you. He is
always buying things for you. There isn't another girl—"
 "Oh, Gus, I know!" she interrupted him, with fresh
sadness in look and tone. "But I'd gladly give them up. I'd
gladly live on dry bread and go bare-foot if only I could be
sure—that things were honestly come by."

She said the last words very low, as if speaking to

herself; but Gus heard them.

He started, and looked up at her with consternation

painted on his face.

"Oh, Lucy, you don't mean—"

"Hush, hush!" she whispered, turning on him a white,

frightened face. "What did I say? I should not have said it.
Don't think of it again, Gus. I did not mean anything,
indeed."

"Lucy, you might tell me."

"There is nothing to tell; indeed I know nothing, only I

am full of fear. Please, Gus, never speak of this again. And
now come in with me, and I will give you some supper.
Father and Jack will not be home till late. Do come and
cheer me. You shall tell me about the lesson at Sunday
school, and we can read about it in mother's Bible. I have
her Bible, but I seldom read it, because it makes me so sad
to think that I shall never read it to her again."

Gus willingly consented. He said little as they went

down the field, Lucy moving slowly and with difficulty. He
was overpowered by the astounding conviction which had
come to him. The doubts suggested by the affair of the bad
florin had received unexpected confirmation. He felt sure
now that Lucas was a dishonest man.