• Starożytność

• Średniowiecze
• Czasy nowożytne
• Arystotelizm w Polsce

ARYSTOTELIZM — metody, zasady, teorie i problemy kształtujące w sposób

istotny systemowo-metafizyczny i naukowy profil doktryn Arystotelesa; w zna-
czeniu szerszym — dzieje doktryn Arystotelesa w starożytności, średniowieczu
i czasach nowożytnych.
Starożytność. A. rozwijał się początkowo w Liceum; bezpośredni uczniowie
Arystotelesa, tzw. starsi perypatetycy, kontynuowali zainicjowane przez niego
badania naukowe. Teofrast uprawiał botanikę oraz historię filozofii w jego do-
ksograficznej wersji. Eutydem — najwierniejszy doktrynie Arystotelesa — zajął
się historią matematyki i astronomii; komentował także Fizykę swego mistrza.
Arystoksenos zasłynął jako jeden z najwybitniejszych teoretyków starożytnych
muzyki oraz jako biograf. Dicearch wsławił Liceum pracami z geografii i kar-
tografii. Arystotelesowską doktrynę o duszy interpretowali oni przez pryzmat
jego nauki o pneumie (pne§ma), enteléchei (‰ntel‘qeia) i o eterze (aj’r [aithér]).
W rezultacie skłaniali się do traktowania duszy, a zatem i innych form substan-
cjalnych, jako cielesnych. Te naturalistyczne i materialistyczne tendencje ujawniły
się także w poglądach Stratona z Lampsaku i Kritolaosa z Faselis, należących
do tzw. średniego perypatetu. Straton sądził, że wg Arystotelesa poznanie umy-
słowe nie różni się w sposób istotny od poznania zmysłowego; nie ma więc
podstaw, aby duszę ludzką pojmować jako duchową formę substancjalną ani też
Pierwszego Poruszyciela jako byt całkowicie niematerialny. Kritolaos głosił, nie
bez wpływu doktryn stoickich, że dusza ludzka jest tej samej natury co i panko-
smiczna entelécheia, czyli substancja łącząca w sobie cechy arystotelesowskiego
eteru i pneumy, platońskiej materii gwiezdnej i duszy świata oraz stoickiego
„twórczego ognia” i wszystko przepajającej pneumy. Poglądy filozoficzne wy-
mienionych perypatetyków świadczą, że nawet w samym Liceum filozofowano
raczej dialogi Arystotelesa niż jego pisma szkolne. Te ostatnie zaczynają oddzia-
ływać od czasów Andronikosa z Rodos. Najpierw on sam, potem jego uczniowie
i następcy komentowali traktaty logiczne Arystotelesa, wyjątkowo także Meta-
fizykę (Eudoros) i Etykę (Aspasios). Całe Corpus aristotelicum opatrzył komenta-
rzami Aleksander z Afrodyzji (II–III w.). Twierdził on, że umysł możnościowy,
będący formą ciała, jest śmiertelny; nieśmiertelny jest tylko umysł czynny, ale nie
należy on do natury ludzkiej. Powyższą interpretację zwykło się nazywać alek-
sandrynizmem. Historycy widzą w niej bądź apogeum stratonizmu, bądź też
próbę uzgodnienia perypatetyckiej teorii umysłu czynnego z platońską koncep-
cją iluminacji (iluminizm) i partycypacji. Zwolennicy drugiej hipotezy protestują
przeciwko traktowaniu Aleksandra jako „naturalisty” i „materialisty”. Począw-
szy od III w., obok komentarzy pisanych przez perypatetyków, coraz częściej
pojawiają się komentarze neoplatoników (Porfiriusz).
Dziełami Arystotelesa, zwł. jego traktatami logicznymi, równie żywo intere-
sowali się platonizujący teologowie chrześcijańscy, którzy szybko zrozumieli, że
bez studium logiki nie da się należycie zdefiniować podstawowych prawd wiary

arystotelizm PEF — © Copyright by Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu 1

ani też rozstrzygnąć częstych wówczas sporów dogmatycznych. Z tych wzglę-
dów studia nad Arystotelesem prowadzili zarówno nestorianie, jak i monofizyci.
Szczególnie intensywnie uprawiano je w IV w. w Aleksandrii (aleksandryjska
szkoła egzegetyczna). Tamtejszy neoplatonik Jan Filoponos zainicjował arystote-
lesowską orientację w teologii bizantyjskiej, torując w ten sposób drogę Janowi
z Damaszku.
Średniowiecze. W tym okresie a. odznacza się podejmowaniem prób włą-
czenia doktryn Arystotelesa, a także a. starożytnego w krąg filozoficznej i teolo-
gicznej myśli muzułmańskiej, żydowskiej oraz chrześcijańskiej. Pierwszym Ara-
bem, który zainteresował się filozofią Arystotelesa, był al-Kindi (IX w.); w me-
tafizyce odszedł jednak od właściwej linii perypatetu, uprawiając po neopla-
tońsku tzw. teologię negatywną. Neoplatonizmem zabarwiony był również a.
al-Farabiego (X w.). W tym samym duchu interpretowali metafizykę i psycho-
logię Arystotelesa dwaj najwybitniejsi arystotelicy arab.: Awicenna i Awerro-
es. Wpływ neoplatonizmu na perypatetyków muzułmańskich tłumaczy się po-
znawaniem przez Arabów pism Arystotelesa łącznie z komentarzami pisanymi
przez neoplatoników; niektóre z tych pism, np. Teologia Arystotelesa, były wy-
ciągami z pism Plotyna, Proklosa lub platonizujących pseudoepigrafów; nadto
religijno-teologicznym wyobrażeniom Arabów najbardziej odpowiadała koncep-
cja Boga jednocząca w sobie pojęcie bytu absolutnie pojedynczego z pojęciem
pierwszego, transcendentalnego, nieruchomego Poruszyciela. Reakcja przeciw-
ko penetracji filozofii gr., wywołana przez al-Ghazalego i popierana przez asza-
rytów (al-Aszari), doprowadziła perypatetyzm arab. na przełomie XII i XIII w.
do całkowitego niemal upadku. W tym też czasie zaczął krzewić się, najpierw
w Hiszpanii, a potem w południowej Francji, a. żydowski, którego głównym
przedstawicielem był Mojżesz Majmonides; podobnie jak a. arabski, kształtował
się on pod wpływem neoplatonizmu, o czym świadczą poglądy Awicebrona.
W krąg kultury łac. wprowadził naukę Arystotelesa neoplatonik Agorius
Praetextatus, tłum. komentarzy Temistiusza do obu Analityk. Właściwym jednak
propagatorem logiki Arystotelesa stał się Boecjusz. Sporządzone przez niego
przekłady i komentarze stanowiły aż do poł. XII w. podstawowe źródło wiedzy
logicznej, a także filozoficznej. Te skromne początki a. łacińskiego rozwinęły
się w drugiej poł. XII oraz XIII w. w proces żywiołowego niemal przyswaja-
nia dzieł i doktryn Arystotelesa, głównie z rękopiśmiennego przekazu gr. bądź
arab. Przekłady z greki ukazywały się zwł. w płd. Włoszech; najwcześniejsze
sporządzili: Jakub z Wenecji, który ok. 1130 wydał obie Analityki, oraz Hen-
ryk Arystyp (zm. 1168), tłum. niektórych traktatów przyrodniczych. Przekłady
z arab. powstawały w Hiszpanii, głównie w Toledo; tylko niektóre z nich pocho-
dziły z Sycylii (Palermo); do najwybitniejszych tłumaczy zalicza się: Dominika
Gundisalvi, Gerarda z Cremony, Alfreda z Sareshel i Michała Szkota. Przekła-
dy z arab. były późniejsze i mniej wierne od grecko-łacińskich. Ukazywały się
łącznie z komentarzami Awerroesa i pismami Awicenny, co wpływało na ich
odbiór przez łacinników oraz powodowało nieufność teologów chrześcijańskich.
Podejrzenia wydawały się tym bardziej uzasadnione, że pierwszą, metafizycz-
no-teologiczną interpretację doktryn przyrodniczo-filozoficznych Arystotelesa,
przedstawioną przez Dawida z Dinant, potępiono w 1210 na synodzie pary-
skim. W konsekwencji zakazano również czytania pism przyrodniczych i Me-

arystotelizm PEF — © Copyright by Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu 2

tafizyki Arystotelesa. Zakaz wznawiano kilkakrotnie (1231, 1245, 1263), ale już
przed 1240 przestano się z nim liczyć. W tym też czasie rozpoczęła się najpo-
ważniejsza z prób ożywienia a. Podjął ją Albert Wielki, a zrealizował jego uczeń
Tomasz z Akwinu (tomizm), który korzystał z doskonałego łac. tłum. Corpus
aristotelicum Wilhelma z Moerbeke. Stworzoną przez nich odmianę a. zwykło
się nazywać a. ortodoksalnym, w odróżnieniu od a. heterodoksalnego, czyli od
tzw. awerroizmu łacińskiego, którego głównym reprezentantem był Siger z Bra-
bantu. Głoszone przez niego tezy, niezgodne z wiarą chrześcijańską, wywołały
wśród władz kościelnych nową falę nieufności wobec a. W rezultacie w 1270
bp paryski Stefan Tempier potępił trzynaście twierdzeń filozoficznych, ale już
w 1277 dodano do nich szereg nowych tez, wśród których znalazły się również
tomistyczne. Tomizm został jednak rychło zrehabilitowany, po czym uznano go
za najdoskonalszy wyraz a. chrześcijańskiego. Awerroizm rozwijał się w XIV w.
w Padwie i przetrwał tam aż do XVII w. W znacznie mniejszym stopniu krze-
wił się w Paryżu (Boecjusz z Dacji, Jan z Jandun) oraz Oksfordzie (Fitzralph,
J. Bacon).
Czasy nowożytne. W XV w. zainteresowania zwróciły się ku Platonowi.
Niemniej pojawiały się wyd. łac. Corpus aristotelicum oraz tekstu gr. Filologicz-
nym zabiegom „oczyszczającym” towarzyszyły próby uwolnienia doktryn Ary-
stotelesa od wikłających je interpretacji scholastycznych i awerroistycznych. Nad
przywróceniem a. jej antycznej, oryginalnej lub (jak to określił É. Gilson) „ar-
cheologicznej” postaci, pracowali w XV i XVI w.: Aretinus (Bruni), Teodor Gaza,
Bessarion, J. Argyropulos, Jerzy z Trapezuntu. Niektórzy z renesansowych ary-
stotelików (P. Pomponazzi) sądzili, że pierwotną wersję a. odtworzył Aleksander
z Afrodyzji, inni (A. Achillini, A. Nifo, M. A. Zimara) przekonani byli, że nie ma
i nie może być autentycznego a. poza awerroizmem. Ph. Melanchton uprawiał
i propagował filozofię w duchu Arystotelesa, którego metafizykę wprowadzono
do programu studiów uniwersytetów protestanckich; arystotelikami protestanc-
kimi byli: D. Cramer, C. A. Martini, G. Gutke, V. Fromm, A. Calov i G. Timpler.
W XVIII–XIX w. T. Hobbes, G. Berkeley, R. Descartes, G. W. Leibniz i G. W. F. He-
gel byli pod wpływem pism Arystotelesa. A. z punktu widzenia merytorycz-
nego i historycznego szczególnie intensywnie zaczęto się interesować w XIX–
–XX w.; do tradycji arystotelesowsko-scholastycznej nawiązywali F. Brentano,
B. Bolzano i E. Husserl; przedmiotem swych wszechstronnych studiów uczyni-
li go m.in. J. Barthélemy Saint-Hilaire, A. Trendelenburg, H. Bonitz, K. Prantl,
O. Spengler, co umożliwiło przygotowanie kryt. wyd. dzieł, które zrealizowa-
ła Pruska Akademia Nauk (Opera. Graece-Latine cum scholiis, I–V, B 1831–1870).
Obok tekstów gr. i łac. pojawiły się przekłady na języki nowożytne (Aristote-
les Vernaculus). Wszystkie niemal pisma Arystotelesa przetłumaczono w Rosji.
Pod koniec XIX w. A. Jourdain zainicjował badania nad recepcją Arystotelesa
w średniowieczu; na tym polu wyróżnili się C. Baeumeker, M. Grabmann, F.
Van Steenberghen, A. Mansion.
Literaturę dotyczącą łac. przekładów pism Arystotelesa oraz jego gr. i arab.
komentatorów podaje seria wydawnicza Aristoteles latinus (I R 1939, II C 1955,
III Bg 1961); ważną rolę w ukształtowaniu się poglądów na przebieg recepcji
pism i doktryn Arystotelesa odegrała rozprawa A. Birkenmajera: Le rôle joue par

arystotelizm PEF — © Copyright by Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu 3

les médecins et les naturalistes dans la réception d’Aristote au XII et au XII siècles
(Wwa 1930).
Marian Kurdziałek

Bibliografia: P. Petersen, Geschichte der aristotelischen Philosophie im protestantischen Deutsch-

land, L 1921; H. Windischer, Franz Brentano und die Scholastik, In 1936; F. Dirlmeier, Peripatos und
Orient, Antike 14 (1938), 120–153; E. Troilo, Averroismo e a. padovano, Pd 1939; K. O. Brink,
RKASupl VII 899–947; C. Giacon, La seconda scolastica I. I grandi commentatori di san Tommaso,
Mi 1944; F. Wehrli, Die Schule des Aristoteles, Bas 1944–1959, 1967–19692 ; W. Wąsik, Arystoteles
w Polsce, Collectanea Theologica 23 (1952) z. 3–4, 275–317; A. Mansion, Het a. in het historisch
perspectief, Lv 1954; F. Van Steenberghen, Aristotle in the West, Lv 1955; A. Mansion, Les progrès de
l’„Aristoteles latinus”, RPL 54 (1956), 90–111; M. Plezia, Od Arystotelesa do „Złotej legendy”, Wwa
1958; W. Wąsik, Historia filozofii polskiej, I, Wwa 1958, II, 1966; Dzieje Uniwersytetu Jagiellońskiego
w latach 1364–1764, I–II, Kr 1964; F. Brunner, Platonisme et a., Lv 1965; S. Kurdziałek, A., najtrud-
niejsza z dróg św. Tomasza, w: Pastori et Magistro, Lb 1966, 361–372; P. Merlan, Greek Philosophy
from Plato to Plotinus, w: The Cambridge History of Later Greek and Early Medieval Philosophy, C
1967, 107–123; H. Gotje, Studien zur Überlieferung der aristotelischen Psychologie im Islam, Hei 1971;
Totok II 316–325 (bibliogr.); M. Schneid, Aristoteles in der Scholastik. Ein Beitrag zur Geschichte der
Philosophie im Mittelalter, Aalen 1975; D. O’Brien, Four Essays on Democraticus, Plato and Aristo-
teles. A Study in the Development of Ideas, Les Belles Lettres 1981; E. Booth, Aristotelian Aporetic
Ontology in Islamic and Christian Thinkers, C 1983; N. J. Green-Pedersen, The Tradition of the Topics
in the Middle Ages, Mü-W 1984; Swieżawski DF I–IV; F. E. Cranz, Ch. B. Schmitt, A Bibliography of
A. Editions, Bad 19842 ; H. Seidel, Aristoteles und der Ausgang der Antiken Philosophie, B 1984; Ch.
B. Schmitt, The Aristotelian Tradition and Renaissance Universities, Lo 1984; F. H. Sandbach, Ari-
stotle and the Stoics, C 1985; M. Markowski, Repertorium commentariorum medii aevii in Aristotelem
Latinorum quae in bibliothecis Wiennae asservantur, Wr 1985; A. Zimmerman, Aristotelisches Erbe im
arabisch-lateinischen Mittelalter, B 1986; H. Kurfess, I. Düring, Aristotle and His Influence, NY 1987;
Ch. Flüeler, Rezeption und Interpretation der Aristotelischen Politica im späten Mittelalter, A 1992;
U. R. Jeck, Aristoteles contra Augustinum. Zur Frage nach dem Verhältnis von Zeit und Seele bei den
antiken Aristoteleskommentatoren, im arabischen A. und im 13. Jahrhundert, A 1993; M. Kurdziałek,
Średniowiecze między platonizmem a a., Lb 1996; Reale III (passim).
Marian Kurdziałek, Zbigniew Pańpuch

Arystotelizm w Polsce. Myśl Arystotelesa miała wpływ na kształtowanie

się dziejów kultury umysłowej Polski, jakkolwiek zakres i charakter jej oddzia-
ływania był różny w poszczególnych okresach. Przez kilka wieków a. stanowił
podstawę studiów filozoficznych, polegających głównie na komentowaniu dzieł
Arystotelesa (często z punktu widzenia poglądów innych myślicieli); poza tym
wielu teologów, filozofów i innych uczonych czerpało z nich przy redagowaniu
własnych dzieł bądź prowadziło na nim badania krytyczno-historyczne.
Początki a. w Polsce sięgają poł. XIV w. (śląski filozof Jan z Grodkowa ko-
rzystał z Arystotelesa w swoim traktacie logicznym), ale właściwy jego rozwój
datuje się dopiero od przełomu XIV i XV w. i jest związany z działalnością Aka-
demii Krakowskiej. Mistrzowie krakowscy XV w. zgromadzili pokaźną liczbę
pism Arystotelesa i komentarzy autorów XII–XV w., na podstawie których re-
dagowali wiele własnych. Podejście komentatorów krakowskich do Arystotelesa
było — jak w całym średniowieczu — ahistoryczne, a prace ich miały charakter
programowo synkretyczny i kompilatorski. Najbardziej dynamiczny i twórczy
był okres poł. XV w., w którym zaznaczył się przemożny wpływ J. Burida-
na, Tomasza z Akwinu; z innych oddziałali m.in. Albert z Saksonii, Marsyliusz
z Inghen, Henryk z Ojty, Albert Wielki, Walter Burleigh. Główna uwaga mi-
strzów krakowskich zwrócona była na problematykę praktyczną (czołowe miej-
sce zajmują komentarze do Etyki), logiczną, przyrodniczą (komentarze do Fizyki,

arystotelizm PEF — © Copyright by Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu 4

Meteorologica, Parva naturalia, De generatione et corruptione) i psychologiczną (ko-
mentarze do De anima), natomiast drugoplanową była dla nich problematyka
metafizyczna (komentarze do Metafizyki). Do najpłodniejszych komentatorów
należeli Paweł z Worczyna (autor m.in. najobszerniejszego w Polsce komenta-
rza do Etyki) i Benedykt Hesse; ponadto można wymienić m.in. Jana Isnera,
Andrzeja Wężyka, Piotra ze Sieny. W drugiej poł. XV i na początku XVI w. tem-
po prac kompilatorskich wyraźnie osłabło, komentarze miały już charakter nie
pogłębionych i obszernych studiów, ale szkolnych kompendiów. Nastąpił zanik
zainteresowania problematyką praktyczną przede wszystkim na rzecz logicznej
oraz przyrodniczej, psychologicznej i metafizycznej. Największy wpływ wywie-
rali wtedy Albert Wielki, Duns Szkot, Tomasz z Akwinu, Jan Versor. Z autorów
krakowskich komentarze pisali m.in. Jan z Głogowa (najwięcej), Michał z By-
strzykowa, Jan ze Stobnicy, Michał z Wrocławia.
W ciągu XVI w. biblioteki pol. wzbogaciły się o liczne drukowane dzieła
Arystotelesa (wydane m.in. w Polsce), zarówno renesansowe tłumaczenia łac.,
jak i oryginalne teksty gr. Interesowano się głównie problematyką praktyczną
i przyrodniczą. Arystotelesa komentowano w ramach studiów uniwersyteckich,
już na podstawie drukowanych dzieł i przy zastosowaniu metody filologicz-
nej; jednocześnie popularyzowano jego poglądy. W zakresie myśli etyczno-spo-
łecznej i politycznej zostały one twórczo spożytkowane przez pisarzy politycz-
nych: A. Frycza-Modrzewskiego, S. Orzechowskiego, P. Skargę, W. Goślickiego.
W pierwszej poł. XVI w. A. Glabrer z Kobylina pierwszy dokonał przekładu-
-przeróbki na język pol. drobnych pism Pseudo-Arystotelesa: Problematów i Fi-
zjognomiki, a na początku XVII w. S. Petrycy z Pilzna przetłumaczył Ekonomikę,
Politykę i połowę Etyki nikomachejskiej, do których napisał również w języku pol.
obszerne komentarze, oparte na renesansowych komentarzach łac.
W XVII–XVIII w. a. rozwijał się nadto poza Krakowem; najważniejszym
ośrodkiem była Akademia Wileńska. W tym okresie forma komentarzy odnoszą-
cych się do poszczególnych pism Arystotelesa zastąpiona została przez obszerne
kompendia, tzw. kursy, obejmujące całość jego filozofii w czteroczłonowym po-
dziale: logika, fizyka racjonalna, metafizyka, etyka; a. interpretowano głównie
w duchu filozofii tomistycznej i szkotystycznej; szczególną uwagę zwrócono na
logikę, metafizykę i filozofię racjonalną, drugorzędne miejsce zajmowała etyka.
Tego rodzaju kursy pisali m.in.: B. Keckermann, A. S. Załuski, T. Młodzianow-
ski, A. K. Krasnodębski, S. S. Makowski, S. Sczaniecki, W. Tylkowski, A. Mia-
skowski, A. Podlesiecki. Rozwojowi a. towarzyszył jednocześnie wyraźny nurt
antyarystotelesowski, który ujawnił się zwł. w dziedzinie filozofii przyrody, po-
zostającej coraz bardziej w sprzeczności z rozwojem nauk doświadczalnych (np.
a. zwalczał V. Magni). Oświecenie charakteryzowało się już antyarystotelesow-
skim nastawieniem we wszystkich dziedzinach.
Od drugiej poł. XIX w. do dziś trwa zainteresowanie a. z punktu widzenia
krytyczno-historycznego; dla wielu autorów jest on czynnikiem inspirującym ich
poglądy (np. dla niektórych neotomistów). Najszerzej uwzględniona została pro-
blematyka logiczna i metafizyczno-epistemologiczna; z tego zakresu publikowa-
li m.in.: F. Gabryl, W. Wąsik, K. Twardowski, J. Łukasiewicz, T. H. Czeżowski,
T. Kotarbiński, K. Ajdukiewicz, R. Ingarden, J. Salamucha, S. Adamczyk, A. Kor-
cik, P. Chojnacki, J. Słupecki, S. Swieżawski, I. M. Bocheński, M. A. Krąpiec,
M. Kurdziałek, S. Kamiński, M. Jaworski, M. Gogacz, T. Kwiatkowski, S. Kowal-

arystotelizm PEF — © Copyright by Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu 5

czyk, W. Dłubacz, P. Jaroszyński, A. Maryniarczyk. Stosunkowo dużo prac jest
także z zakresu filozofii praktycznej (etyka, polityka) m.in. takich autorów, jak
W. Lutosławski, S. Schnajder, W. Maliniak, W. Tatarkiewicz, J. W. Przysławska,
J. Stepa, A. Usowicz, J. Kalinowski, P. Rybicki. Poza tym istnieją prace z zakresu
psychologii (np. Z. Uranowicza, P. Siwka, S. Swieżawskiego), nauk przyrodni-
czych (np. W. Zaremby, E. Dakowskiego, K. Kłósaka, S. Mazierskiego) i estetyki
(np. T. Sinki, R. Gansińca, R. Ingardena, M. Plezi). Dokonano przekładów na
język polski: Konstytucji ateńskiej (trzy przekłady: J. Wierzbickiego, E. Paszkie-
wicza, L. Piotrowicza), Poetyki (dwa przekłady: S. Siedleckiego, T. Sinki), Kate-
gorii (W. Wąsika), fragmentu Analityk (W. Rubczyńskiego), Etyki nikomachejskiej
(D. Gromskiej), Polityki i Pseudo-Arystotelesa Ekonomiki (L. Piotrowicza), części
Metafizyki (T. Żeleźnika), Fizyki (K. Leśniaka), Krótkie rozprawy psychologiczno-bio-
logiczne oraz O duszy (P. Siwka), Etyka wielka, Etyka eudemejska (W. Wróblewski),
Kategorie i Hermeneutyka z dodaniem Isagogi Porfiriusza (K. Leśniak), O rodzeniu
się zwierząt (P. Siwek), O częściach zwierząt (P. Siwek), O ruchu zwierząt, O po-
ruszaniu się przestrzennym zwierząt (P. Siwek), Topiki, O dowodach sofistycznych
(K. Leśniak), Pisma różne (L. Regner), Meteorologika. O świecie (A. Pociorek), Ana-
lityki pierwsze i wtóre (K. Leśniak), O niebie (P. Siwek), O powstawaniu i ginięciu
(L. Regner), Metafizyka (K. Leśniak), Retoryka i Poetyka (H. Podbielski), Zachęta
do filozofii (K. Leśniak), Zoologia (P. Siwek), Zagadnienia przyrodnicze (L. Regner).
Od roku 1990 Wydawnictwo Naukowe PWN rozpoczęło wydawanie wszy-
stkich dzieł Arystotelesa w tłumaczeniu pol. (I–VII). W roku 1996 dokonano
nowego przekładu Metafizyki i wyd. w wersji trójjęzycznej: grecko-łacińsko-pol-
skiej (M. A. Krąpiec, T. Żeleźnik, A. Maryniarczyk). Ogólnie Arystotelesowi i je-
go poglądom wraz z wyborem fragmentów jego pism w języku pol. poświęcone
są prace K. Leśniaka i M. A. Krąpca. Ważne studia przeprowadzili nad recepcją
Arystotelesa m.in. J. Fijałek, K. Michalski, W. Wąsik, A. L. Birkenmajer, S. Swie-
żawski, M. Plezia, Z. Kuksewicz, M. Kurdziałek, M. Markowski, a także J. Czer-
kawski. Osobne miejsce zajmują prowadzone prace nad recepcją Arystotelesa
w Polsce średniowiecznej, m.in. P. Czartoryskiego, J. B. Korolca, Z. Kuksewicza,
M. Markowskiego, R. Palacza, J. Rebety, W. Seńko, S. Swieżawskiego, Z. Włodek,
S. Wielgusa.
Bibliografia: W. Wąsik, Arystoteles w Polsce, Collectanea Theologica 23 (1952) z. 3–4, 275–
–317; P. Czartoryski, Z problematyki badań nad dziejami nauki polskiej w XV wieku, Kwartalnik
Historii Nauki i Techniki 5 (1960), 17–47; S. Swieżawski, Pour mieux connaître l’ambiance
philosophique en Pologne médiévale, ZNKUL 4 (1961) z. 1, 85–118; P. Czartoryski, Wczesna
recepcja „Polityki” Arystotelesa na Uniwersytecie Krakowskim, Wr 1963; S. Swieżawski, Filozofia na
Uniwersytecie Krakowskim do XVI w., ZNKUL 7 (1964) z. 2, 19–51; Dzieje Uniwersytetu Jagiellońskiego
w latach 1364–1764, I–II, Kr 1964 (passim); K. Leśniak, Arystoteles, Wwa 1965; M. Kurdziałek,
Udział ks. Konstantego Michalskiego i Aleksandra Birkenmajera w odkrywaniu filozofii średniowiecznej,
SPCh 2 (1966) z. 1, 83–105; Filozofia polska, Wwa 1967 (passim); W. Tatarkiewicz, Filozofia
w Uniwersytecie Jagiellońskim od XVII do połowy XX w., ZNUJ 16 (1967), 11–36; M. Gogacz, Filozofia
chrześcijańska w Polsce Odrodzonej (1918–1968), SPCh 5 (1969) z. 2, 50–79 (passim); Historia nauki
polskiej, I–II, Wr 1970 (passim); J. Rebeta, Komentarz Pawła z Worczyna do „Etyki nikomachejskiej”
Arystotelesa z 1424 roku. Zarys problematyki filozoficzno-społecznej, Wr 1970; M. Markowski,
Burydanizm w Polsce w okresie przedkopernikańskim. Studium z historii filozofii i nauk ścisłych na
Uniwersytecie Krakowskim w XV w., SCop 2, Wr 1971 (passim); J. Czerkawski, Arystotelizm na
wydziale sztuk Uniwersytetu Krakowskiego w XVI i XVII w., w: Nauczanie filozofii w Polsce w XV–
–XVIII w., Wr 1978, 45–85; M. Kurdziałek, Średniowiecze między platonizmem a a., Lb 1996.
Jerzy Rebeta

arystotelizm PEF — © Copyright by Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu 6