25 MEI 2024 13.30-16.

30 UUR

SERIE OPERA 6

FRANCO FAGIOLI
IN HÄNDELS OPERA TOLOMEO
Kammerorchester Basel
Il Giardino Armonico
Giovanni Antonini dirigent
Tolomeo, koning van Egypte Franco Fagioli countertenor
Alessandro, broer van Tolomeo Christophe Dumaux countertenor
Seleuce, vrouw van Tolomeo Giulia Semenzato sopraan
Araspe, koning van Cyprus Riccardo Novaro bariton
Elisa, zus van Araspe Giuseppina Bridelli mezzosopraan

Georg Friedrich Händel 1685-1759

Tolomeo, Re d’Egitto versie 1728 (HWV 25)
Dramma per musica in tre atti
libretto: Nicola Francesco Haym (1678-1729) naar
Tolomeo et Alessandro (1711) van Carlo Sigismondo Capece (1652-1728)
première: 30 april 1728, King’s Theatre, Haymarket, Londen

Ouverture
ATTO I
SCENA 1 Tolomeo: recitativo Orgoglioso elemento
Tolomeo: aria Cielo ingiusto, potrai fulminarmi
2 Alessandro: aria Non lo dirò col labbro
Elisa: aria Quell’onda, che si frange
3 Seleuce: aria Mi volgo ad ogni fronda, m’arresta
4 Elisa: aria Se talor miri un fior che non può germogliar
Tolomeo: arioso Tiranni miei pensieri, datemi di riposo
5 Seleuce: aria Fonti amiche, aure leggiere, mormorando
6 Araspe: aria Respira almen un poco, oh misero mio core
Tolomeo: aria Torna sol per un momento, ombra cara
2 ATTO II Uitzending
1 Elisa: arioso Voi dolci aurette al cor, mostrate NPO Klassiek
2 Elisa: aria Quanto è felice quell’augelletto Dit concert wordt live uit­
3 Seleuce: aria Aure portate al caro bene le tante pene gezonden via NPO Klassiek.
4 Tolomeo: aria Se un solo è quel core ch’io chiudo nel petto Het is ook te beluisteren via
 ZATERDAGMATINEE.NL
PAUZE Het concert, zonder voor-
en/of pauze­programma,
5 Elisa: aria Il mio core non apprezza volgar fiamma kunt u na enkele dagen
Alessandro: aria Pur sento, oh Dio, che l’alma in calma terugvinden op dezelfde
6 Seleuce: aria Dite, che fà, dov’è, l’idolo mio? pagina.
7 Araspe: aria Piangi pur, ma non sperare
8 Seleuce e Tolomeo: duetto Se il cor ti perde
Programmaboekjes
ATTO III Wist u dat u de program-
1 Alessandro: recitativo Madre, pagasti al fine maboekjes vanaf enkele
Alessandro: aria Se l’interno pur vedono i Numi dagen vóór iedere Matinee
Araspe: aria Sarò giusto e non tiranno, se farò cader al kunt lezen op de site? U
2 Elisa: aria Voglio amore oppur Vendettada chi l’alma vindt er ook achtergrond-
3 Seleuce: aria Senza il suo bene la Tortorella sospira artikelen en nieuws.
4 Elisa: aria Ti pentirai crudel d’aver offeso un cor  ZATERDAGMATINEE.NL
che tanto t’ama
Tolomeo: aria Son qual rocca percossa dall’onde
5 Seleuce: aria Torni omai la pace all’alma De ZaterdagMatinee
6 Tolomeo: recitativo Inumano fratel, barbara madre op social media
Tolomeo: arioso Stille amare, già vi sento tutte in seno Via Facebook, X-Twitter
7 Seleuce e Tolomeo: duetto Tutto contento or gode en Insta­gram houdt de
quest’alma innamorata Matinee­u op de hoogte
coro Applauda ogn’uno il nostro Fato! van het laatste nieuws
rond de concerten.
Volg ons, en praat mee!
Jurjen Stekelenburg boventiteling
ntrzaterdagmatinee
@zaterdagmatinee
@ntrzaterdagmatinee
63e seizoen 25 mei 2024 3
FRANCO FAGIOLI
IN HÄNDELS OPERA TOLOMEO
Royal Academy of Music
Eind jaren 1720 had het operabedrijf van Händel in Londen niet
bepaald de wind in de zeilen. Een vriendin van de componist,
Mary Pendarves, schreef in november 1727 aan haar zus:
“I doubt operas will not survive longer than this winter, they are now at
their last gasp. […] the subscription is expired and nobody will renew it.
The directors are all squabbling, and they have so many divisions among
themselves that I wonder they have not broke up before.”
Met de ‘directors’ doelde ze op het groepje aristocraten dat twee
decennia eerder met eigen kapitaal de Royal Academy of Music
had opgericht. Met Händel als artistiek leider hoopten de inves-
teerders de Italiaanse opera in Londen een duurzame toekomst
te geven. Ze hadden het genre leren kennen tijdens hun Grand
Tour op het continent en wilden ook na hun terugkeer producties
van de allerhoogste kwaliteit kunnen bijwonen.
Het predicaat ‘royal’ was overigens vooral een keurmerk. De onder-
steuning door het hof beperkte zich tot een bescheiden jaarlijks
subsidie van £ 1.000, amper genoeg om het halve seizoenshono-
rarium van één stersolist te betalen. En die solisten waren precies
de kern van de vicieuze cirkel waarin de Academy gevangen zat.
Om de opera draaiende te houden, moesten kaartjes verkocht
worden, en om kaartjes te verkopen waren stersolisten – vooral
castraten en sopranen – onontbeerlijk. Diezelfde zangers waren
zich evenwel bewust van hun marktwaarde en dreven hun gages
per seizoen op, waardoor de oorspronkelijke doelstelling om de
4 opera rendabel te maken niet gehaald kon worden. Met daaraan
toegevoegd de teruglopende kaartverkoop en de betalingsachter­
stand onder de abonnees, leek voor de Royal Academy het einde
in zicht te zijn. Tolomeo was de laatste opera die Händel voor de
Royal Academy op de bühne bracht. Het gedrukte libretto werd
opgedragen aan een van de oprichters, de Earl of Albemarle, met
de woorden: “May your example give new vigour to the support of Opera,
now fast declining in England.”
Persiflage
Want ook in artistieke zin was de Italiaanse opera in Londen
wellicht over zijn hoogtepunt heen. De populariteit van het genre,
die Händel met meer dan vijftien titels
voor een groot deel op zijn conto kon
schrijven, begon te tanen. Dat bleek in
1728 ook uit het sensationele succes (met
62 uitvoeringen in het eerste seizoen!)
van The Beggar’s Opera van John Gay en
Johann Christoph Pepusch, een Engels-
talige persiflage waarin de Italiaanse
mode van de opera seria, inclusief de
ruziënde primadonna’s op de korrel
werd genomen. Hele drommen mensen
stonden in de rij om zich tegoed te doen
aan het gekibbel van Polly Peachum en
Lucy Locket, een persiflage op Händels
rivaliserende stersopranen Francesca
Cuzzoni en Faustina Bordoni, die elkaar
tijdens een uitvoering van een opera van
Bononcini in de haren gevlogen zouden
zijn. Dat laatste was naar alle waarschijn­
lijkheid een mateloze overdrijving van
de Britse pers, die blijkbaar ook al in
de achttiende eeuw soms een dubieuze
journalistieke standaard hanteerde. De
gemoederen van de respectievelijke sup-
porters van beide zangeressen waren
wellicht wat verhit geraakt, maar van
een handgemeen op de bühne was
geen sprake.
Vintage Händel 5
Al die sores op het bord van manager en ondernemer Händel
gingen evenwel niet gepaard met een artistieke dip bij de com-
ponist. In het laatste seizoen van de Royal Academy presenteerde
hij niet minder dan drie nieuwe titels, waarvan de laatste dus
Tolomeo, Re d’Egitto was. Misschien een laatste offensief om het tij
te keren? Uit de manuscripten blijkt dat Händel haast had bij het
componeren en zoals meestal recycleerde hij materiaal uit eerdere
opera’s. Als opening, bijvoorbeeld, gebruikte hij de ouverture die Francesca Cuzzoni
hij eerder had geschreven voor de opera Genserico, die overigens
nooit het licht zag, en ook het slotkoor van Tolomeo werd aan dat
stuk ontleend. Maar recycleren van eigen werk, of het ‘lenen’ van
aria’s bij collega’s, betekende in Händels geval nooit een concessie
aan de kwaliteit. Elk nieuw libretto werd met de grootste zorg
behandeld en Händel haalde telkens weer zowel zijn hele muzi-
kale kunnen als zijn feilloze gevoel voor theater uit de kast om de
nieuwe titel tot een succes te maken. Tolomeo is ‘vintage Händel’.
Ontdaan van de toeters en bellen die hij zich bijvoorbeeld bij Giulio
Cesare (1724) nog kon veroorloven, geeft deze opera ons de essentie
van zijn compositorische en dramaturgische meesterschap. Faustina Bordoni
Zwaluwen, motten en bijen
Het libretto van Tolomeo is van de hand van Nicola Francesco Haym,
met wie Händel al veelvuldig had samengewerkt. Tolomeo zou
hun laatste gezamenlijke wapenfeit worden. Haym was zelf ook
componist, zat geregeld als cellist in de orkestbak en was vanaf
1722 secretaris van de Royal Academy. Als geboren Romein was
hij erg bedreven in het bewerken van Italiaanse libretti voor het
Londense publiek. Voor Tolomeo baseerde hij zich op een libretto
van Carlo Sigismondo Capece: Tolomeo ed Alessandro, ovvero La corona
disprezzata (Tolomeo en Alessandro, of de versmade kroon), dat
in 1711 in Rome op muziek was gezet door Domenico Scarlatti.
Haym kortte de tekst van Capece drastisch in door één personage
en meer dan de helft van de recitatieven te schrappen. Vervolgens
voegde hij twaalf nieuwe aria’s, twee duetten en een slotkoor toe.
Capece had zijn Tolomeo geschreven in de pastorale, arcadische
sfeer die in de literatuur en de beeldende kunst van het barokke
Rome erg populair was. Haym borduurde daarop voort met teksten
waarin ongelukkige minnaars de natuur bezingen. Dat was een
kenmerk van Händels opera’s dat overigens ook door Gay en
6 Pepusch was gehekeld. De ‘Beggar’ uit de titel belooft het publiek
in de proloog muzikale verklankingen van ‘zwaluwen, motten
en bijen’.
Het verhaal van Tolomeo maakt gebruik van een aantal historische
personages en voegt daar met het oog op de nodige liefdesver-
wikkelingen enkele fictieve figuren aan toe. Zoals meestal zijn
de gebeurtenissen grotendeels verzonnen. De titelheld is Ptole-
maeus, een van de vele farao’s met die naam. Zijn specifieke rug-
nummer was ‘IX Soter II’. In wat aan de handeling van de opera
voorafging, is hij afgezet door zijn moeder Cleopatra III (niet de
beroemde, latere Cleopatra die we kennen van Shakespeare of
Asterix), ten gunste van haar jongere zoon Alessandro. Cleopatra
verschijnt zelf niet op het toneel, maar op de achtergrond is ze
wel de aanstichter van dit koningsdrama, een moraliteit over de
bekende thema’s: macht en corruptie, trouw en ontrouw, wraak
en verzoening.
In Tolomeo toont Händel de essentie van zijn kunstenaarschap.
roemde castraat volgens Quantz in de langzame aria’s spaarzaam 7
om met ‘willekeurige versieringen’ maar overtuigde hij door zijn
verfijnde en natuurlijk voordracht. Ook andere bronnen maken
specifiek melding van zijn grote expressie in de adagio’s. Zeer
waarschijnlijk was zijn aria Stille amare, aan het eind van de derde
akte, het hoogtepunt van de voorstelling. Het is een echte tranen-
trekker, een van Händels handelsmerken. In een briljante vondst
van de dramaturg Händel wordt het laatste deel van de aria, de
gebruikelijke herhaling van het begin, niet uitgezongen. Het
personage Tolomeo valt onder invloed van de hem door Seleuce
aangereikte drank in slaap en kan het da capo niet afmaken.
Schijnwerper
Ook de twee primadonna’s Francesca Cuzzoni en Faustina Bordoni
waren grote publiekstrekkers, en ook bij hen moest Händel vaak
op eieren lopen. Bij het schrijven van zowel het libretto als de
muziek diende rekening gehouden te worden met de wensen van
de solisten. Zolang Cuzzoni en Bordoni deel uitmaakten van het
gezelschap was een opera met slechts één vrouwelijke hoofdrol

Tranentrekker
Mary Pendarves vervolgde de brief aan haar zus als volgt: “Senesino
goes away next winter, and I believe Faustina, so you see harmony is almost
out of fashion.” In voetbaltermen dreigde Händel twee van zijn
spitsen te verliezen aan het continent. De beroemde solisten waren
een essentieel element in zijn businessmodel, maar tegelijkertijd
waren ze een nagel aan zijn doodskist.
‘Senesino’ was de bijnaam van de uit Sienna afkomstige castraat
Francesco Bernardi. Sinds zijn engagement in Londen zong hij
doorgaans de mannelijke hoofdrol in Händels opera’s, in dit geval
de titelrol Tolomeo. Händel en Senesino waren verre van de beste
vrienden, maar hun wederzijdse afhankelijkheid hield de relatie
in stand. Händel had de castraat nodig als publiekstrekker, en de
zanger kon op zijn beurt op Händel rekenen voor het schrijven
van prachtige hoofdrollen met steeds weer sublieme nieuwe
aria’s die zijn stem pasten als een handschoen.
De Duitse fluitist, componist en auteur Johann Joachim Quantz
hoorde Senesino verscheidene malen zingen, in Dresden en in
Londen. In zijn autobiografie roemt hij Senesino’s ‘doordringende,
heldere en aangenaam lage sopraanstem’. Bovendien ging de be-
8 uitgesloten. Bovendien moest Händel erop toezien dat alle sterren
evenveel aan zet kwamen en aria’s van vergelijkbare kwaliteit
kregen. Ze moesten alle drie kunnen schitteren met virtuoze
trillers en coloraturen, maar ze wilden ook de kans krijgen om
publiek kippenvel te bezorgen met een emotioneel adagio.
Meer dan ooit lijken de aria’s van Tolomeo op het lijf van zijn cast
geschreven te zijn. Händel zet bijvoorbeeld geen obbligato solo-
instrumenten in. Na een doorgaans bondige instrumentale
inleiding, staat de schijnwerper exclusief op de vocale solist. Zo
mocht la Cuzzoni in de rol van Seleuce haar eerste aria Mi volgo
ad ogni fronda meteen op een hoge g inzetten, waarbij ze begeleid
werd door zachte strijkers. Haar fans wisten meteen dat ze waar
voor hun geld zouden krijgen.
Maar de geruchten die Mary Pendarves ter ore waren gekomen,
werden bewaarheid. Na Tolomeo vertrok Senesino naar Venetië,
Bordoni naar Turijn en Cuzzoni naar Wenen.
voorstellingen. Daarna brak de castraat definitief met Händel 9
en stapte over naar een concurrerend gezelschap: de Opera of
the Nobility, dat kort daarna ook het fenomeen Farinelli wist te
strikken.
Tolomeo bleef, zoals de meeste opera’s van Händel, bijna twee-
honderd jaar in de lade liggen. De aria Non lo dirò col labbro van
Alessandro kreeg onder de titel Silent Worship een tweede leven
in de versie van Arthur Sommervell op de tekst Did you not hear
my lady come down the garden singing. Het lied wordt gezongen door
Gwynteth Paltrow, aan de piano gezeten, in duet met Ewan
McGregor in de verfilming van Jane Austens Emma (1996).
De eerste uitvoering van Tolomeo in moderne tijden, weliswaar
in het Duits, vond plaats in volle nazitijd, tijdens de Göttinger
Händel Festspiele van 1938. De eerste uitvoering van het Italiaans-
talige origineel kwam er pas in 1996, tijdens de Händel Festpiele
in zijn geboortestad Halle.

Händel moest erop toezien dat de drie sterren konden schitteren Jan Van den Bossche
met virtuoze trillers en coloraturen, maar het publiek ook kippenvel
konden bezorgen met een emotioneel adagio.

Doorstart
De première van Tolomeo vond plaats op 30 april 1728 in het King’s
Theatre, Haymarket. De opera werd in de drie daaropvolgende
weken nog zes keer uitgevoerd, wat op een redelijk succes duidt.
Toch was het laatste seizoen van de Royal Academy niet bepaald
een triomf. In een spoedzitting van de aandeelhouders werd be-
sloten de onderneming te liquideren. Toen het doek definitief
gevallen was, maakte Händel samen met de Zwitser Johann Jacob
Heidegger een doorstart. Ze mochten het theater vijf jaar lang
huren en gebruikmaken van de voorhanden zijnde kostuums en
decors. Ze hielden het nog vijf jaar vol. Ondertussen ging Händel
zich steeds meer toeleggen op het componeren van oratoria,
waarmee hij zowel zijn eigen carrière als de geschiedenis van de
Engelse muziek een nieuwe impuls gaf. Toch hield hij het opera-
genre niet voor bekeken; hij schreef nog talrijke nieuwe titels. In
1730 bewerkte hij Tolomeo voor een reeks van vier voorstellingen
Manuscript van de
met een nieuwe cast. In 1733 werd Senesino nog een keer inge- Ouverture van
vlogen, tegen een astronomisch hoge gage, voor de vier laatste Tolomeo, Re d’Egitto.
 10 Vooraf TWEEDE AKTE 11
SYNOPSIS

Tolomeo, die samen met zijn moeder Cleopatra over Egypte regeerde, is door haar afgezet ten gunste 1 Tolomeo’s geduld is op en hij onthult 5 Alessandro verschijnt en verklaart zijn
van zijn jongere broer Alessandro. De handeling speelt zich af op Cyprus, rond 100 voor Christus. zijn ware identiteit aan Elisa: hij is niet liefde voor Elisa. Hij heeft van Araspe de
Osmin, maar Tolomeo, de verdreven toestemming gekregen om met haar te
EERSTE AKTE heerser van Egypte, die door haar broer trouwen. Elisa antwoordt dat ze hem
1 Tolomeo verblijft vermomd als herder zij wijst hem af. Araspe gaat weg om Ales- Araspe wordt gezocht. alleen kan liefhebben als hij zijn broer
op Cyprus en heeft daar de schuilnaam sandro te verwelkomen. Seleuce verklaart vermoordt en zijn eigen recht op de Egyp-
Osmin aangenomen. Hij verkeert in de haar eeuwige liefde voor Tolomeo. 2 Tolomeo en Elisa worden onderbroken tische troon doet gelden.
veronderstelling dat zijn geliefde echt- door Araspe, die woedend is omdat Osmin Alessandro staat voor een dilemma. Hij
genote Seleuce op zee is omgekomen en 4 Elisa komt naar de hut van Osmin en nog steeds op het eiland verblijft. Elisa had eigenlijk besloten om zijn broer weer
wil haar volgen in de dood. Op dat mo- probeert hem over te halen om zijn her- vraagt Araspe om Osmin mee te nemen op de troon te helpen, maar Elisa laat
ment hoort hij de kreten van een dren- dersbestaan in te ruilen voor een leven naar Delia en te kijken of hij de waarheid hem niet onverschillig, ofschoon haar
keling. Hij schiet hem te hulp en herkent aan het hof. Hij weigert, maar Elisa nodigt spreekt. Araspe stemt in en gaat weg. wreedheid hem ook afschrikt.
zijn broer Alessandro, die schipbreuk hem uit naar haar vertrekken. Tolomeo Elisa belooft Tolomeo dat ze hem zal
heeft geleden. Alessandro was door hun is bedroefd over de dood van zijn vrouw helpen. 6 Seleuce zingt een klaagzang die door
moeder, Cleopatra, naar Cyprus gestuurd en wil haar wreken. Verzonken in som- Tolomeo in echo wordt beantwoord
met de opdracht om Tolomeo te doden. bere gedachten valt hij in slaap. 3 Seleuce (Delia) treurt om haar achter de coulissen.
Tolomeo overwint de impuls om zijn ver- verdwenen echtgenoot.
zwakte broer Alessandro te vermoorden, 5 Seleuce, nog steeds op zoek naar Tolo- 7 Araspe komt aangestormd en probeert
waardoor deze dubbel bij hem in het meo, treft de slapende herder aan en 4 Elisa verschijnt met Tolomeo, die in de zich aan Seleuce te vergrijpen. Tolomeo
krijt staat. Tolomeo laat hem slapend meent haar echtgenoot te herkennen. herderin Delia terstond Seleuce herkent. snelt haar te hulp. De echtgenoten ont-
op een rots achter. Maar om hem te beschermen, doet zij hullen hun ware identiteit en Araspe
6 Araspe ziet hoe Delia (Seleuce) zich alsof ze niet weet wie hij is en gaat weg. neemt zich voor de twee van elkaar te
2 Wanneer Alessandro wakker wordt, liefkozend over Tolomeo buigt, wordt Maar Elisa is nu overtuigt van Tolomeo’s scheiden en te straffen.
ontwaart hij Elisa. Zij is de zuster van jaloers en wil zijn onwaardige rivaal do- identiteit. Ze belooft hem terug op de
Araspe, de koning van Cyprus en bond- den. Seleuce vlucht, maar eerst maakt ze troon te helpen in ruil voor zijn liefde. 8 Het stel blijft alleen achter en zingt
genoot van Cleopatra. Alessandro wordt Tolomeo wakker en zegt hem dat ook hij Maar Tolomeo verklaart dat alleen een ontroerend duet over hun vermale-
op slag verliefd op haar. Zij ziet dat en moet vluchten. Tolomeo denkt dat hij Seleuce daar recht op heeft. Elisa blijft dijde liefde.
stuurt hem met haar gevolg naar haar ver- in zijn dromen de stem van zijn vrouw alleen achter en zint op wraak.
trekken, waar hij op kracht kan komen. heeft gehoord. Wanneer hij Araspe met
Aan het publiek onthult ze evenwel dat getrokken zwaard ziet, smeekt hij om PAUZE
ze houdt van de herder Osmin, in werke- gedood te worden. Araspe beschuldigt
lijkheid Tolomeo. Osmin (Tolomeo) ervan de minnaar van
Delia te zijn, wat hij ontkent. Araspe laat
3 Seleuce, die dus nog leeft, is op zoek hem in leven, maar gebiedt hem het
naar haar verbannen echtgenoot Tolomeo. eiland te verlaten.
Ook zij heeft zich als herderin vermomd Tolomeo blijft alleen achter en verlangt
en een nieuwe naam, Delia, aangenomen. naar de schim van zijn echtgenote en
Ze wordt achternagezeten door koning het einde van alle verdriet.
Araspe, die een oogje op haar heeft. Maar
12 DERDE AKTE
1 Alessandro heeft bericht ontvangen
over de dood van zijn moeder, Cleopatra.
Araspe verschijnt en laat Alessandro
weten dat hij Tolomeo heeft gevangen-
genomen. Hij raadt hem aan zijn broer te
doden. Alessandro, die in werkelijkheid
zijn broer wil helpen, beweert dat hij
hem in ketenen naar Egypte af zal voeren.
Araspe verdenkt hem van gebrek aan
moed en neemt zich voor de kastanjes
voor Alessandro uit het vuur te halen en
Tolomeo zelf te doden.
2 Elisa houdt Seleuce (nog steeds ver-
momd als de herderin Delia) gevangen en
zegt haar dat ze Tolomeo’s leven kan
redden door hem los te laten, zodat hij
met haar (Elisa) kan trouwen.
3 Wanneer Tolomeo verschijnt, pro-
beert ze dit inderdaad te doen, maar
Tolomeo is onwrikbaar. Hij gaat nog
liever dood dan dat hij zich gewonnen
geeft en Seleuce verlaat.
4 Elisa is woedend over Tolomeo’s
afwijzing en beraamt de dood van het
trouwe echtpaar.
5 Alessandro treft Seleuce aan in een
verlaten deel van het bos. Hij bevrijdt
haar van haar bewakers, maar zij is bang
voor hem, omdat ze gelooft dat hij Tolo-
meo al vermoord heeft. Alessandro her-
kent haar nu als zijn schoonzus Seleuce.
Hij verzekert haar ervan dat hij zijn broer
weer op de troon wil helpen en smeekt
om vergiffenis. Seleuce begint in een
goede afloop te geloven.
UITVOERENDEN
6 Tolomeo heeft zich door Elisa een
gifdrank laten bezorgen. Hij beklaagt
zijn lot, neemt het gif in en bezwijmt.
7 Araspe brengt Alessandro tot bij het
lichaam van zijn broer, die dood lijkt te
zijn. Alessandro waarschuwt Araspe dat
hij voor deze moord zal boeten. Maar
Araspe kan alleen maar aan Seleuce
denken, die nu vrij is om met hem te
trouwen.
Elise kondigt aan dat ze Seleuce heeft
laten doden en vertrouwt Alessandro toe
dat ze Tolomeo slechts een slaapdrank
heeft gegeven. Tolomeo wordt wakker en
Alessandro brengt hem Seleuce, die hij
eerder had bevrijd. De echtgenoten wor-
den eindelijk in vrijheid herenigd en
Tolomeo verzoent zich met zijn broer.
Hij schenkt iedereen vergiffenis en be-
reidt zich voor om terug te keren naar
Egypte en naar zijn troon. De opera
eindigt met een uitbundig kwartet dat
de gunstige afloop van alle tegenspoed
bezingt.
Jan Van den Bossche
KEMAL MEHMET GIRGIN
Giovanni Antonini dirigent
Giovanni Antonini studeerde aan de
Civica Scuola di Musica in zijn geboorte­
plaats Milaan en aan het Centre de Mu-
sique Ancienne in Genève. Hij is mede-
oprichter van Il Giardino Armonico (1985)
dat hij sinds 1989 leidt. Met dit ensemble
heeft hij als dirigent en solist – op blok-
fluit en traverso – opgetreden in Europa,
de Verenigde Staten, Canada, Zuid-Ame-
rika, Australië, Japan en Maleisië.
Giovanni Antonini is artistiek directeur
van het Wratislavia Cantans Festival in
Polen en vaste gastdirigent van het
Mozarteum Orchester Salzburg en het
Kammerorchester Basel. Hij trad op met
solisten als Cecilia Bartoli, Kristian Bezui-
denhout, Giuliano Carmignola, Isabelle
Faust, Sol Gabetta en Viktoria Mullova.
Als dirigent is hij geregeld te gast bij de
Berliner Philharmoniker, het Koninklijk
Concertgebouworkest, het Tonhalle Or-
chester Zürich, het Gewandhaus­orchester
Leipzig, het London Symphony Orchestra
en Chicago Symphony Orchestra. Zijn
operaproducties variëren van Händels
Giulio Cesare in Egitto tot Bellini’s Norma
(Salzburger Festspiele) en Mozarts Idome-
neo (Opernhaus Zürich) tot Cavalieri’s
Rappresentatione (Theater an der Wien).
Giovanni Antonini is artistiek leider van
het project Haydn2032 en brengt jaarlijks
twee cd’s uit met symfonieën van Haydn.
13
JULIAN LAIDIG
Franco Fagioli countertenor
Tolomeo, koning van Egypte
De Argentijnse countertenor Franco
Fagioli studeerde in Buenos Aires en brak
internationaal door als winnaar van het
Neue Stimmen-concours 2003. Sindsdien
is hij vaste gast in alle grote operahuizen
en concertzalen; zo was hij in het Royal
Opera House Covent Garden te zien als
Idamante (Idomeneo) en als Nerone in
Agrippina, een rol die hij ook vertolkte
in de Bayerische Staatsoper, Staatsoper
Hamburg en Teatro Real Madrid. Hij stond
als Andronico (Tamerlano) in de Milanese
Scala, zong de titelrol in Händels Serse in
het Staatstheater Karlsruhe en Piacere in
diens Il trionfo del tempo e del disinganno,
onder meer tijdens het Festival d’Aix-en-
Provence, Ruggiero (Alcina) in de Staats-
oper Hamburg en de Opéra de Lausanne,
de titelrol in Händels Giulio Cesare in Tea-
tro Colón Buenos Aires en Opernhaus
Zürich, en Achille/Pirra (Corselli’s Achille
in Sciro) in Teatro Real Madrid en Musik-
Theater an der Wien. Fagioli was bij De
Nationale Opera en de Opéra national de
Paris te zien in Cavalli’s Eliogabalo. Hij
werkte met dirigenten als René Jacobs
en Marc Minkowski en maakte talloze
cd-opnamen.
Eerder in de Matinee: Vinci Artaserse,
dramma per musica (2014), Porpora Carlo
il Calvo (2020), Porpora Polifemo (2023)
14
EDOUARD BRANE
Christophe Dumaux countertenor
Alessandro, broer van Tolomeo
Christophe Dumaux studeerde aan het
Conservatorium van Parijs en debuteerde
als Eustazio in Händels Rinaldo tijdens het
Festival Radio France. Hij maakte zijn
debuut in de New Yorkse Met als Unulfo
(Händels Rodelinda) en tijdens de Salzbur­
ger Festspiele als Tolomeo (Giulio Cesare),
een rol waarmee hij tevens terugkeerde
naar de Met. Hij zong Ottone (L’incorona­
zione di Poppea) tijdens het Glyndebourne
Festival, in Theater an der Wien en de
Opéra national de Paris, de titelrol in
Tamerlano en Giuliano (Cavalli’s Eliogabalo)
in De Munt, Polinesso (Ariodante) in de
Opéra de Lausanne, Gran Teatre del Liceu
en de Wiener Staatsoper, The Voice of
Apollo (Brittens Death in Venice) in Theater
an der Wien, en de titelrol in Cavalli’s
Giasone bij Opera Ballet Vlaanderen. Hij
was bij De Nationale Opera te zien als
Fernando (Conti’s Don Chisciotte in Sierra
Morena) en in de titelrollen van Tamerlano
en Giulio Cesare in Egitto. Onlangs zong hij
bij Opera Australia de rol van Orfeo in
Glucks Orfeo ed Euridice.
Eerder in de Matinee: Caldara La concordia
de’ pianeti (2018), Stradella San Giovanni
Battista (2020)
STEFANO PADOAN
Giulia Semenzato sopraan
Seleuce, vrouw van Tolomeo
Giulia Semenzato studeerde aan het Con-
servatorium van Venetië en de Schola
Cantorum Basiliensis. Ze staat bekend om
haar interpretatie van Mozart- en barok-
rollen; zo zong ze Susanna (Le nozze di Fi-
garo) in Royal Opera House Covent Garden,
Ilia (Idomeneo) in Grand Théâtre de Genève
en Zerlina (Don Giovanni) in MusikTheater
an der Wien en Teatro La Fenice. Onder
de baton van Ivor Bolton trad ze aan als
Dorinda (Händels Orlando) in Teatro Real
Madrid, waar ze tevens te zien was als
Amore in Glucks Orfeo ed Euridice; ze zong
Belinda (Purcells Dido and Aeneas) in de
Bayerische Staatsoper en was tijdens de
Salzburger Festspiele en het Festival d’Aix-
en-Provence te zien als Nanetta (Falstaff).
Ze zong Serpetta (Mozarts La finta giardi-
niera) en Zerlina in de Milanese Scala,
Poppea (L’incoronazione di Poppea) in de
Opéra national du Rhin, en Adalgisa (Bel-
lini’s Norma) in de Hamburgse Elbphil-
harmonie. Op haar repertoire staan tevens
werken als Mozarts Requiem en Pergolesi’s
Stabat Mater.
Giulia Semenzato werkte met dirigen­ten
als Ingo Metzmacher, René Jacobs en
Raphäel Pichon.
CECILE STOLLINI
Riccardo Novaro bariton
Araspe, koning van Cyprus
Riccardo Novaro heeft internationaal
naam gemaakt als solist in opera’s van
Mozart en Rossini. Zo zong hij de titelrol
in Le nozze di Figaro in Théâtre des Champs-
Elysées en Teatro Regio Torino, Conte
Almaviva in datzelfde werk in de Opéra
National de Bordeaux, Leporello (Don
Giovanni) in de Opéra de Lausanne, Papa-
geno (Die Zauberflöte) in Teatro Massimo
di Palermo en tijdens het Festival de
Beaune, en Don Alfonso (Così fan tutte) in
de Brusselse Munt en tijdens het Glynde­
bourne Festival. Hij vertolkte de rol van
Dandini (La Cenerentola) in onder meer de
Bayerische Staatsoper en Irish National
Opera, Taddeo (L’Italiana in Algeri) in de
Opéra National de Bordeaux, Cadmus
(Semele) tijdens de Internationale Händel-
Festspiele Göttingen, Prosdocimo (Il turco
in Italia) in de Opéra de Lausanne, Clistene
(Vivaldi’s L’Olimpiade) in Théâtre des
Champs-Elysées en Theater an der Wien,
en Astolfo (Orlando furioso) in La Fenice.
In Nederland was hij als Achilla in Giulio
Cesare in Egitto te zien bij de Nederlandse
Reisopera.
Riccardo Novaro werkte met dirigenten
als George Petrou en Vladimir Jurowski.
15
FRANCESCO SQUEGLIA
Giuseppina Bridelli mezzosopraan
Elisa, zus van Araspe
De Italiaanse mezzosopraan Giuseppina
Bridelli studeerde aan het Conservatorium
van Piacenza en debuteerde in Mozarts
Così fan tutte onder dirigent Diego Fasolis.
Ze vertolkte rollen als Corinna (Il viaggio
a Reims) tijdens het Rossini Opera Festival
Pesaro, Ernesto (Haydns Il mondo della luna)
in de Opéra de Monte-Carlo, en Cheru-
bino (Le nozze di Figaro) in Teatro di San
Carlo in Napels en de Malmö Opera. Ze
zong Sesto (Mozarts La clemenza di Tito) in
Teatro del Maggio Musicale Fiorentino,
Deianira (Cavalli’s Ercole amante) in de
Parijse Opéra Comique en de Opéra Royal
de Versailles – waar ze tevens te zien was
als Cybèle in Lully’s Atys – Piacere in
Händels Il trionfo del tempo e del disinganno
in Teatro La Fenice, Vita Mondana (Cava-
lieri’s Rappresentatione di anima et di corpo)
in Theater an der Wien en Giunone/La
fortuna (Monteverdi’s Il ritorno d’Ulisse in
patria) in Grand Théâtre de Genève.
Giuseppina Bridelli werkte met dirigen-
ten als Fabio Biondi en Andrea Marcon.
Eerder in de Matinee:
Monteverdi L’Orfeo (2020)
16 Kammerorchester Basel Sinds seizoen 2022/23 wijdt het orkest Il Giardino Armonico concerten van Mozart met Isabelle Faust 17
zich met Philippe Herreweghe aan alle
Het Kammerorchester Basel (1984) is ste- Het Italiaanse ensemble Il Giardino Armo- won in 2017 de Gramo­phone Award en Le
symfonieën van Felix Mendelssohn.
vig verankerd in Basel, waar het abonne- nico, opgericht in 1985, staat sinds 1989 Choc de l’année. Ook in de prijzen vielen
Het Kammerorchester Basel werkt met
ments­series verzorgt in het Stadtcasino onder leiding van Giovanni Antonini. Met de cd Serpent & Fire met Anna Prohaska,
en in Don Bosco. Daarnaast maakt het vooraanstaande solisten als Patricia musici uit heel Europa richt het orkest een album met werken van Telemann en
orkest wereldwijd tournees met meer Kopatchinskaja, Isabelle Faust, Kristian zich op muziek van de zeventiende en het Vivaldi-album Concerti per flauto. Met
dan zestig concerten per seizoen. Bezuidenhout en Franco Fagioli en achttiende eeuw. Het ensemble is uitge- violiste Patricia Kopatchinskaja bracht
In 2019 was het Kammerorchester Basel onder artistieke leiding van concert- groeid tot een van de meest vooraanstaan­ Il Giardino Armonico in 2020 What’s next
het eerste orkest dat werd geëerd met een
meesters en dirigenten als Nodoka de ensembles voor dit repertoire en heeft Vivaldi? uit. De hier genoemde opnamen
Zwitserse muziekprijs, onder meer van- Okisawa, Heinz Holliger, René Jacobs vele succesvolle concerten en opera­ zijn een selectie uit de rijke discografie.
wege kwaliteit, veelzijdigheid en door-en Pierre Bleuse. producties gepresenteerd, waaronder De omvang van Il Giardino Armonico
De concertprogramma’s variëren van
zettingsvermogen. Dat laatste spreekt uit Monteverdi’s L’Orfeo, Vivaldi’s Ottone in varieert, afhankelijk van het programma.
het langetermijnproject Haydn2032: oude muziek op historische instrumen- Villa, Händel’s Agrippina, Il Trionfo del Tempo In aanloop naar het driehonderdste ge-
onder leiding van vaste gastdirigent Gio-
ten tot uitvoeringen van hedendaagse e del Disinganno, La Resurrezione en Giulio boortejaar van Joseph Haydn in 2032
vanni Antonini en samen met ensemble muziek. Vele opnamen van het orkest Cesare in Egitto. Opnamen van werken van neemt Il Giardino Armonico, in samen-
Il Giardino Armonico legt het Kammer- zijn met prijzen onderscheiden. Vivaldi en andere achttiende-eeuwse com- werking met Kammerorchester Basel, alle
orchester Basel alle ruim honderd sym- Sinds 2019 is de Clariant Foundation ponisten zijn met prijzen onderscheiden, symfonieën van Haydn op. Dit grootse
fonieën van Haydn vast, met het oog op sponsor van het Kammerorchester Basel. zoals opnamen met Cecilia Bartoli (Vivaldi project is in 2014 van start gegaan.
het driehonderdste geboortejaar van Album, Grammy 2000; Sacrificium Grammy
deze componist.  KAMMERORCHESTERBASEL.CH 2009). De opnamen van de vijf viool­  ILGIARDINOARMONICO.COM

MATTHIAS MÜLLER

ALBERTO PANZANI
 18 DIRIGENT TWEEDE VIOOL CELLO zaterdag 1 juni, 13.30 uur | Concertgebouw Amsterdam 19
KAMMERORCHESTER BASEL & IL GIARDINO ARMONICO

VOLGENDE MATINEE
Giovanni Antonini Elisa Citterio iga Christoph Dangel kob
Antonio Viñuales kob Elena Russo iga UNSUK CHIN ALICE IN WONDERLAND
BLOKFLUIT Mirjam Steymans-Brenner kob Georg Dettweiler kob
Marco Brolli Francesco Colletti iga Ekachai Maskulrat kob Radio Filharmonisch Orkest & Groot Omroepkoor
Thomas Meraner Nina Candik kob CONTRABAS Markus Stenz dirigent | Sofi Jeannin koordirigent
TRAVERSO Elisabeth Kohler kob Stefan Preyer kob
Marco Brolli Anna Maddalena Ghielmi iga Peter Pudil kob Alice Gloria Rehm sopraan
HOBO Fanny Tschanz kob KLAVECIMBEL Queen of Hearts Heidi Melton sopraan
Priska Comploi ALTVIOOL Sergio Ciomei Mad Hatter/Duck Scott Hendricks bariton
FAGOT Ernest Braucher iga Cristiano Gaudio White Rabbit/March Hare/Badger Andrew Watts countertenor
Carles Cristobal Ferran Mariana Doughty kob THEORBE Ugly Duchess/Owl/Two Helena Rasker alt
Letizia Viola Maria Cristina Vasi iga Rosario Conte Old man 1/Eaglet Frederik Bergman bas-bariton
Donna Agrell Bodo Friedrich kob King of Hearts/Old man 2 Andrew Harris bas
HOORN Mouse James Kryshak tenor
Andrew Hale Cheshire Cat Juliana Zara sopraan
Mark Gebhart
EERSTE VIOOL Bestel uw abonnement Chin Alice in Wonderland (Nederlandse première)
of koop vanaf 1 juni losse kaarten
Baptiste Lopez kob
Stefano Barneschi iga Markus Stenz, voormalig chef-dirigent van het Radio Filharmonisch Orkest,
Angelo Calvo iga sluit het Matineeseizoen af met de opera Alice in Wonderland van Unsuk Chin.
Eva Miribung kob
Valentina Giusti kob Droomwereld vol sprookjesachtige muziek
Ayako Matsunaga iga Unsuk Chins opera Alice in Wonderland beleeft zijn Nederlandse première,
Fabrizio Cipriani iga nadat het werk in 2007 met veel succes voor het eerst werd uitgevoerd
Tamás Vásárhelyi kob bij de Bayerische Staatsoper. De bizarre avonturen van het jonge meisje
Alice in een hallucinante droomwereld vol fantasiefiguren inspireerden
kob Kammerorchester Basel Chin tot haar meest evocatieve muziek.
iga Il Giardino Armonico
Wonderlijke echo’s uit de muziekgeschiedenis
In het eerste deel cirkelt het atmosferische orkest rond de vervreemdende
verwikke­lingen en emoties van de hoofdpersoon. In het tweede deel wordt
deze kwaliteit gecombineerd met verwrongen flarden en verre echo’s uit
onze muziekgeschiedenis. Even klinkt Altijd is Kortjakje ziek, dan weer begeleidt
een mondharmonica het soepkoor van de Mock Turtle. Een hoogtepunt is het
Advice from a Caterpillar, waarin een basklarinet spelende rups steeds weer
tegen de blue notes van Gershwin en Stravinsky’s openingsmaten van de
Sacre aanschurkt. De titelrol wordt vertolkt door sopraan Gloria Rehm.
 concertgebouw.nl/ntr-zaterdagmatinee
REDACTIE EN OPMAAK Philip Leussink  CONCERTGEBOUW.NL/MATINEE
 en waarborg het

karakter
en de
hoge

van onze

Uw steun is harder nodig dan ooit!

Word Vriend of Genoot. Of overweeg de Stichting
Vrienden van de Matinee op te nemen in uw
testament. Kijk op www.vriendenvandematinee.nl