Literacki obraz stanu wojennego.

Omów zagadnienie na podstawie opowiadania Profesor Andrews w Warszawie Olgi

Tokarczuk. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Przykładowa realizacja
Wprowadzenie
Władze komunistyczne wprowadziły w Polsce stan wojenny 13 grudnia 1981 r. W pierwszym
dniu internowano wielu działaczy „Solidarności”, z przewodniczącym Lechem Wałęsą na
czele. Tysiące ludzi wyrzucono z pracy, wielu otrzymało „wilczy bilet” utrudniający im
zatrudnienie. Wojsko wyszło na ulice, zarządzono godzinę milicyjną i cenzurę
korespondencji, zamilkły telefony. Reakcją na wprowadzenie stanu wojennego była fala
demonstracji i strajków, brutalnie pacyfikowanych przez ZOMO. Wśród ofiar śmiertelnych
znalazło się dziewięciu górników z kopalni Wujek (kontekst historyczny). Akcja
opowiadania Olgi Tokarczuk Profesor Andrews w Warszawie rozpoczyna się w sobotę 12
grudnia 1981 r., a kończy trzy dni później, we wtorek 15 grudnia. Stan wojenny jest
historycznym tłem wydarzeń oraz cichym bohaterem utworu.
Zajęcie stanowiska
Olga Tokarczuk buduje obraz stanu wojennego, operując dwiema konwencjami: realistyczną i
oniryczną.
Argumentacja
1. Konwencja realistyczna obejmuje elementy rzeczywistości, które gościowi przybyłemu z
Europy Zachodniej mogły się wydać egzotyczne, zadziwiające.
Przykłady z utworu:
 W mieszkaniu przydzielonym profesorowi nie działa telefon – Andrews nie wie, że
jednym z pierwszych posunięć władzy w nocy z 12 na 13 grudnia było wyłączenie
telefonów w całym kraju, aby uniemożliwić opozycjonistom kontaktowanie się
między sobą.
 Z dnia na dzień profesor Andrews zostaje porzucony przez swą przewodniczkę po
Warszawie (Goshę), co skazuje go na błąkanie się po mieście-widmie. W stanie
wojennym Gosia mogła zostać internowana, dzieląc los tysięcy działaczy
„Solidarności”.
 Andrews widzi z okna czołg stojący pod blokiem. Uznaje ten widok za niesamowity –
dla Polaków czołgi były symbolem przemocy władzy przeciwko cywilnej ludności.
 Profesor kilkakrotnie natyka się na uzbrojonych żołnierzy (na osiedlu i w czasie
przejażdżki autobusem). Ich widok go niepokoi, uświadamia mu powagę sytuacji.
 Jednym z obowiązkowych elementów polskiej kolacji wigilijnej lat 80., również w
stanie wojennym, był karp. Ludzie stali po niego w długich kolejkach, a fakt, że do
świąt zostały jeszcze prawie dwa tygodnie, nikomu nie przeszkadzał – po zakupie
żywe karpie przetrzymywano bowiem w wannach. Dla przybyszów z Zachodu karp
 nie stanowił żadnej atrakcji kulinarnej, miał błotnisty smak, a zabijanie go
odważnikiem było symbolem wschodniego barbarzyństwa.
2. Konwencja oniryczna obejmuje sceny mające wymiar symboliczny.
Przykłady z utworu:
 Sen z wroną – profesor interpretuje go zgodnie z kodem odczytywania symboli przez
szkołę psychologiczną, do której sam należy: zabawa z tym czarnym
ptakiem reprezentowała zmianę, coś dobrego, miała więc konotacje pozytywne;
tymczasem za wprowadzeniem stanu wojennego stała Wojskowa Rada Ocalenia
Narodowego (WRON) – przez Polaków nazywana pogardliwie „wroną”.
3. Literacki obraz stanu wojennego można znaleźć też w wierszu Adama Zagajewskiego Ach,
czołgi (kontekst literacki).
Przykłady z utworu:
 Podmiot liryczny widzi czołgi szalejące po łąkach i polnych drogach, demolujące
świat przyrody, rozjeżdżające arkadyjską oazę spokoju.
 W utworze nie mówi się wprost o stanie wojennym, jednak wymowa wiersza jest
jasna: bezpieczny dotąd świat uległ zagładzie 13 grudnia. Sprawcami są czołgi, a
raczej ci, którzy wysłali je w przestrzeń, w której nigdy nie powinny się znaleźć.
Podsumowanie
W przemowie noblowskiej Olga Tokarczuk zwróciła uwagę na konieczność wykraczania
poza konwencję realistyczną, co stanowi potwierdzenie w opowiadaniu Profesor Andrews w
Warszawie. Zasadniczo utwór jest utrzymany w konwencji realistycznej, pojawiają się jednak
elementy świadczące o odejściu od mimetycznego odzwierciedlania rzeczywistości stanu
wojennego na rzecz oniryzmu.