Geografia

Wiadomość

Jeziora

Wlk. J. Niedźwiedzie, Wlk. J. Niewolnicze, Winnipeg, Górne, Huron, Michigan,

Erie, Ontario, Titicaca, Maracaibo, Ładoga, Czad, J. Wiktorii, Tanganika, Malawi,
M. Kaspijskie, J. Aralskie, J. Bajkał, J. Bałchasz, J. Eyre.

Rzeki

Missisipi, Missouri, Mackenzie, Amazonka, Parana, Orinoko, Nil, Kongo, Niger,

Zambezi, Dunaj, Wołga, Jenisej, Ob, Lena, Jangcy, Huang-He, Ganges, Mekong,
Amur, Murray.

Morza i zatoki

M. Karaibskie, Zat. Meksykańska, Zat. Hudsona, M. Norweskie, M. Północne, M.

Bałtyckie, M. Śródziemne, M. Czarne, M. Czerwone, Zat. Perska, M. Arabskie, M.
Południowochińskie, M. Żółte, M. Japońskie, M. Ochockie, M. Koralowe, M.
Beringa.

Zasoby wód słodkich i słonych na Ziemi

Geografia 1
 PSU - zasolenie w promilach

Średnie zasolenie oceanu światowego → 35 PSU

Zróżnicowanie zasolenia wód morskich na świecie i czynniki wpływające na

poziom zasolenia

Geografia 2
 Strefa okołorównikowa → stężenie soli jest niższe od przeciętnego na skutek
rozcieńczenia wód powierzchniowych przez wody deszczowe lub rzeczne,
przewaga opadów nad parowaniem

Strefa zwrotnikowa → zasolenie osiąga duże wartości na skutek dużego

parowania i niewielkich opadów atmosferycznych oraz znikomego dopływu
rzecznego z lądów, przewaga parowania nad opadami, najwyższe wartości
zasolenia występują w izolowanych zatokach morskich i morzach

Regiony polarne → stężenie soli jest niewielkie, co wynika z odsalania

powierzchniowej warstwy wód na skutek cyklicznego zamarzania i topnienia
oraz dopływu wód z topniejących śniegów i lodów

Geografia 3
 BAŁTYK → średnie zasolenie 7PSU, przyczyny: niewielkie parowanie, duży
dopływ wód słodkich rzekami, sezonowo duży dopływ wód z topniejących
śniegów

Czynniki wpływające na zasolenie

Ilości opadów atmosferycznych

Intensywność parowania

Ilość wody dostarczanej przez rzeki i topniejące lody

Zróżnicowanie termiczne wód na świecie; rozmieszczenie najważniejszych

prądów morskich i ich znaczenie dla człowieka

Temperatura wód oceanicznych związana jest głównie z szerokością

geograficzną - im bliżej biegunów, tym jest niższa

Średnia temp. 17,4°C, na półkuli północnej 19,2°C, południowej 16°C

Prądy morskie
→poziome, strumieniowe ruchy ogromnych mas wód w obrębie oceanów i mórz
(zimne lub ciepłe)

Pływy → zmiany poziomu wody morskiej (przypływy i odpływy) związane z

przyciąganiem Księżyca i Słońca

Na rozmieszczenie prądów i ich kierunek wpływa:

Siła Coriolisa

Wiatry

Rozkład kontynentów

1. Prądy morskie ciepłe → przyczyniają się do wzrostu temperatury powietrza

oraz wzrostu rocznych sum opadów atmosferycznych

2. Prądy morskie zimne → obniżają wartości temperatur i roczne sumy

opadów

Geografia 4
 Miejsca mieszania się
Prądy ciepłe Prądy zimne
prądów

Umożliwiają uprawy roślin o

Na wybrzeżach Powstają tam zasobne w
większych wymaganiach
powstają pustynie ryby łowiska
klimatycznych

Umożliwiają rozwój żeglugi i

przemysłu stoczniowego

Obieg wody w przyrodzie

P = ET + ΔR
(R → zmiana retencji, P → opad, E → ewaporacja, T → transpiracja)

Geografia 5
 Elementy systemu rzecznego i zasilanie rzek

Źródło - początek rzeki

Ujście - koniec rzeki

Rzeka główna - to rzeka, które wpada bezpośrednio do morza lub oceanu

Dopływy - mniejsze rzeki wpływające do rzeki głównej

System rzeczny (sieć rzeczna) - tworzy go rzeka główna wraz z

dopływami

Dorzecze - obszar, z którego wody spływają do jednego systemu

rzecznego

Zlewisko - tworzą je dorzecza odprowadzające wodę do danego morza lub

oceanu

Dział wodny - granica pomiędzy dorzeczami lub zlewiskami

Biegi rzeki (w odpowiedniej kolejności):

górny

Geografia 6
 środkowy

dolny

Przepływ rzeki (Q) → to całkowita objętość wody przepływającej w jednostce

czasu przez przekrój poprzeczny koryta rzecznego [m3/s]

Wezbranie → okres wysokich stanów wody w rzece

Niżówki → okres niskich stanów wody w rzece

Zasilanie rzek
Opadowe → zależne od wielkości i sumy opadów

Roztopowe → przez wody z topniejącej pokrywy śnieżnej lub lodowców

Gruntowe → przez źródła z wód zgromadzonych pod ziemią

Typy rzek

Rzeki stałe - woda występuje w nich przez cały rok

Rzeki okresowe (periodyczne) - woda występuje regularnie, ale tylko w

porze deszczowej

Rzeki epizodyczne - najczęściej istnieją tylko przez kilka dni, zasilane są

podczas dużych opadów w pustych korytach

Typy genetyczne jezior, ich cechy i przykłady (polodowcowe - morenowe,

rynnowe, wytopiskowe i cyrkowe; przybrzeżne; deltowe; krasowe; starorzecza;
meteorytowe; wulkaniczne; tektoniczne; reliktowe; antropogeniczne)

Jeziora → naturalne zagłębienie terenu wypełnione w sposób naturalny wodą

Zasilanie jezior:

rzeki

opady atmosferyczne

wody podziemne

Geografia 7
 TPG, cechy i przykłady:
Jeziora polodowcowe:

1. Jeziora morenowe → powstałe w obniżeniach pomiędzy wzniesieniami moren

czołowych lub w obniżeniu moreny dennej, CECHY ( duża powierzchnia, mała
głębokość, rozwinięta linia brzegowa i łagodne brzegi) np. Jezioro Śniardwy,
Mamry

2. Jeziora rynnowe → wypełnia obniżenie rynny polodowcowej, CECHY ( długie,

wąskie, kręte, głębokie i o stromych brzegach) np. Jezioro Gopło, Miedwie

3. Jeziora wytopiskowe → powstałe w izolowanych, małych zagłębieniach po

wytopieniu tzw. bryły martwego lodu, CECHY ( niewielkie, płytkie, łagodne
brzegi) np. Jezioro Wigry, Nidzkie

4. Jezioro cyrkowe/karowe → powstałe w obrębie kotła lodowcowego po

ustąpieniu lodowca, CECHY (mała powierzchnia, owalny kształt, strome
brzegi, dosyć głębokie) np. Morskie Oko, Czarny Staw

Jeziora przybrzeżne → powstałe przy brzegach morza na skutek odcięcia

mierzejami zatok i zalewów, CECHY (bardzo płytkie, duże powierzchnie,
bagniste brzegi) np. Jezioro Gardno, Wicko

Jeziora Deltowe → powstałe w dawnych korytach rzecznych, utworzone

wskutek nierównomiernego osadzania materiału skalnego, który był niesiony
przez rzeki i deponowany przy ujściu, CECHY (płytkie, niewielkie rozmiary) np.
Jezioro Dąbie, Druzno

Jeziora Krasowe → utworzyły się w zapadliskach lub lejach wskutek

rozpuszczania skał podłoża, co doprowadziło do powstawania obniżeń terenu,
CECHY (dosyć płytkie, niewielkie) np. Jezioro Moszne, Długie

Starorzecza → powstały w dawnych odciętych korytach rzecznych, CECHY

(niewielkie, dosyć płytkie, podatne na niszczenie). np. Jezioro Czerniakowskie

Jeziora Tektoniczne → położone w obrębie obszarów objętych ruchom

tektonicznym skorupy ziemskiej (obniżenia tektoniczne w obrębie nizin, na
przedgórzach, w rowach tektonicznych), CECHY ( głębokie, o wydłużonym
kształcie) np. Jezioro Bajkał, Morze Martwe

Geografia 8
 Jeziora Wulkaniczne → utworzone w wyniku działalności wulkanicznej,
CECHY (niewielkie, głębokie), np. Jezioro Toba, Albano

Jeziora Reliktowe → pozostałości dawnych mórz i zatok, CECHY (

zróżnicowany kształt, endemiczna fauna i flora) np. Morze Kaspijskie, Jezioro
Aralskie

Jeziora Antropogeniczne → sztuczne zbiorniki wodne, powstałe w wyniku

działalności człowieka, CECHY ( - ), np. Jezioro Solińskie, Wrocławskie

Jeziora Meteorytowe → wypełniające zagłębienie krateru uderzeniowego,

CECHY ( mała powierzchnia, dosyć płytkie) np. Jezioro w kraterze
uderzeniowym na Morasku, pod Poznaniem, Jezioro w kraterze Kaali w Estonii

Geografia 9