Gerçe■in Büyüsü Neyin Gerçekten

Do■ru Oldu■unu Nas■l Biliyoruz 1st

Edition Richard Dawkins
Visit to download the full and correct content document:
https://ebookstep.com/product/gercegin-buyusu-neyin-gercekten-dogru-oldugunu-nas
il-biliyoruz-1st-edition-richard-dawkins/
More products digital (pdf, epub, mobi) instant
download maybe you interests ...

Kör Saatçi 2nd Edition Richard Dawkins

https://ebookstep.com/product/kor-saatci-2nd-edition-richard-
dawkins/

■■■■■ 40■■■■■ ■■■ ■■■ Richard Dawkins

https://ebookstep.com/download/ebook-34492892/

■■■■■ 40■■■■■ ■■■ ■■■ Richard Dawkins

https://ebookstep.com/download/ebook-46987902/

■■■■■ 40■■■■■ ■■■ ■■■ Richard Dawkins

https://ebookstep.com/download/ebook-46699450/
■■■■■ 40■■■■■ ■■■ ■■■ Richard Dawkins

https://ebookstep.com/download/ebook-30627614/

■■■■■ 40■■■■■ ■■■ ■■■ Richard Dawkins

https://ebookstep.com/download/ebook-43994644/

Programador de Elite Como sair do absoluto zero e

trabalhar nas melhores empresas do mundo 1st Edition
Pedro Nascimento

https://ebookstep.com/product/programador-de-elite-como-sair-do-
absoluto-zero-e-trabalhar-nas-melhores-empresas-do-mundo-1st-
edition-pedro-nascimento/

Psicologia do jogo 2nd Edition Daniil B Elkonin

https://ebookstep.com/product/psicologia-do-jogo-2nd-edition-
daniil-b-elkonin/

O Amante do Tritão 11th Edition R B Mutty

https://ebookstep.com/product/o-amante-do-tritao-11th-edition-r-
b-mutty/
 RI CHARD
DAW KINS
Gerçeğin Büyüsü
Neyin gerçekten doğru o c u ğ u n u nasıl biliyoruz

Magic of Reality
How We Know Wkat’s Really True

İLLÜSTRASYONLAR

DAVE M cKEA N
ÇEVİREN
İSTEM FER
EDİTÖR
B. DUYGU ÖZPOLAT

O
k u zey

Kuzey Yayınları
www.kuzeyyayinlari.com
Clinton John Dawkins
1915-2010

Ey sevgili babam
 İçindekiler

Gerçek nedir? Büyü nedir?

Kimdi bu ilk insan?

Neden bu kadar çok çeşit

hayvan var?

Neden yapılmıştır şeyler acaba?

Neden gece ve gündüzümüz,

kış ve yazımız var?

Güneş nedir?

Gökkuşağı nedir?
Her şey nasıl ve 160

ne zaman başladı?

Uzayda yalnız mıyız? 182

Deprem nedir? 204

Neden kötü şeyler olur? 226

Bir mucize nedir? 246

İndeks 267

Teşekkürler 271

Resimler 271
m

<sr%

)uyu
necrıV

erçek , var olan h er şeyd İ r . Kulağa çok basit

G geliyor değil mi? Aslında o kadar basit değil. Çe­

şitli pürüzler var. Mesela b ir zam anlar var olan am a ar­
tık olm ayan dinozorlar ne olacak? Peki ya ışıkları bize
ulaşıp da onları görebildiğimizde kendileri sönüp git­
m iş olabilecek kadar uzaktaki yıldızlara n e demeli?
D inozor ve yıldızlara birazdan geleceğiz. Bırakalım
geçmişi, bugün bile b ir şeyin var o lduğunu nasıl biliyo­
ru z ki? Yani tam am , beş duyu organım ız (görm e, kok­
lam a, d okunm a, duym a ve tatm a) p ek çok şeyin gerçek
olduğu konusunda bizi ikna etm ede oldukça iyi iş çı­
karıyorlar: kayalar ve develer, yeni biçilm iş çim ve taze
dövülm üş kahve, zım para kâğıdı ve kadife, şela­
leler ve kapı zilleri, şeker ve tuz. A m a sadece beş
duyum uzdan biriyle tespit edebildiğim iz şeylere
m i “gerçek” diyeceğiz?
Ya çıplak gözle görülem eyecek k adar uzakta­
ki b ir galaksi? Ya güçlü b ir m ikroskop olm aksızın
görülemeyecek kadar küçük b ir bakteri? O nları
görem ediğim iz için var olm adıklarını m ı söyle­
meliyiz? Hayır. Elbette duyularım ızı özel araçların
kullanım ı yoluyla iyileştirm em iz m üm kün; galak­
si için teleskoplar, bakteriler için m ikroskoplar
kullanabiliriz. Teleskopların ve m ikroskopların
nasıl çalıştıklarını bildiğim iz için, onları duyula­
rım ızın (bu örnekte görm e duyusunun) erişim ini
arttırm ak için kullanabiliriz. Böylece, b u aletlerin
görm em izi sağladığı şeyler, bizi galaksilerin ve
bakterilerin var o lduğuna ikna eder.
Peki ya radyo dalgaları? O nlar var mı? Ne
gözlerimiz, ne de kulaklarım ız onları tespit ede­
bilir, ancak yine televizyon gibi özel araçlar radyo
dalgalarını, görebileceğimiz ve duyabileceğimiz
sinyallere dönüştürürler. Böylece, radyo dalgala­
rın ı görem esek ya da duyam asak da gerçekliğin
b ir parçası olduklarını biliriz. Teleskop ve m ik­
roskoplarda olduğu gibi, radyo ve televizyonların
da nasıl çalıştıklarını biliyoruz. Bu aletler bize,
var olanı g örüntülem ede yardım cı oluyorlar: yani
gerçek dünyayı, gerçekliği... Radyo teleskopları­
n ın (ve X-ışım teleskoplarının) bizlere yıldızları
ve galaksileri farklı bir gözden sunm ası da gerçek­
lik algımızı
genişletm enin
b ir başka
yolu.
Dinozorlara geri dönersek, bir zam anlar Dünyada Bir sofamda, icftesiaopbr bir tur zaman m a­
gezindiklerini nereden biliyoruz? O nları hiç gör­ kinesi o b n k çab ab ifirk t Herhangi bir şeye
medik ya da duym adık ya da onlardan koşarak Kaktığımrafa gördüğümüz şey aslında ışıktır
kaçmak zorunda kalmadık. Ne yazık ki dinozorları ve ışığın yol kat etmesi zaman alır. Bir arkada­
bize doğrudan gösterebilecek b ir zam an m akine­ şınızın yüzüne baktığınızda bile aslında onun
m iz d e yok. Ancak burada d a duyularım ızın farklı geçmişteki halini görürsünüz çünkü ışığın a r­
türde bir yardımcısı yani fosillerimiz var ve onları kadaşınızın yüzünden sizin gözünüze gelmesi
çıplak gözle görebiliyoruz. Fosiller koşup zıplamaz saniyenin çok küçük bir kısmı kadar zaman
ama fosillerin nasıl oluştuklarını anladığımız için alır. Ses ise çok d aha yavaş hareket eder, işte bu
bize milyonlarca yıl önce olup bitenler hakkında yüzden çakan şimşeğin görüntüsü, gök gürültü­
bir şeyler söyleyebilirler. İçinde çözünm üş halde sünden açık arayla daha erken gelir. Uzakta ağaç
mineraller bulunan suyun, taş ve çam ur katm anları kesen bir adam ı izlediğinizde, baltanın ağaca
arasında göm ülü ölü bedenlerin içine nasıl sızdığını vururken çıkardığı seste tuhaf b ir gecikme ol­
anlıyoruz. M inerallerin suyun dışına çıktığında na­ duğunu hissedersiniz.
sıl kristalize olduğunu ve atom atom ölü bedende­
ki m addelerin yerini alırken taşa orijinal hayvanın
biçim inin izini nasıl bıraktığını anlıyoruz.
Dolayısıyla dinozorları duyuları­
mızla doğrudan göremesek
de, onların bir zamanlar
var olduklarını, bize
duyularım ız aracılı­
ğıyla ulaşan dolaylı
kanıtlar sayesin­
de çıkarabili­
yoruz: antik
yaşamın taşsal iz­
lerini görüp, onlara
dokunuyoruz.
 Işık o k ad ar hızlı hareket eder ki, doğal olarak gördüğüm üz her şeyin o an
gerçekleştiğini düşünürüz. Am a yıldızlar için d u ru m farklıdır. Güneş bile
sekiz ışık dakikası uzaklıktadır. Eğer G üneş patlayacak olsaydı, b u yıkı­
cı olayın bizim gerçekliğim izin bir parçası olması için sekiz dakika •’ .
geçmesi gerekirdi ve b u olay bizim sonum uz olurdu! G üneş- • .
ten sonraki e n yakın yıldtz olan Proxim a C entauri’ye 2012 '* M
yılında bakacak olursanız gördükleriniz 2008’d e gerçek-,
leşmiş olan şeylerdir. Galaksiler çok büyük yıldız küm ele- ■. :
ridir. Bizler Samanyolu adlı galaksideyiz. Samanyolu’n un . '•
kapı kofnşusu A ndrom eda G alaksisine bakacak olduğunuzda
teleskopunuz sizi iki buçuk mjİyon yıl geriye götüren bir zam an m akinesi olur.
Stephanın Beşlisi adı verilen ve H ubble teleskopuyla gözlemleye­
bildiğimiz, beş galaksilik b ir küm e var; bu küm eler nefes
kesici bir şekilde birbiriyle çarpışıyorlar. Am a g ördü­
ğüm üz çarpışm a aslında 280 milyon yıl önce-

& sine aittir. O çarpışan

galaksilerde, bizleri gö-
rebilecek kadar güçlü bir
teleskopla bakan uzaylılar var­
sa, şu anda gördükleri şey dino­
zorların atalarıdır.
.-fc Uzayda gerçekten uzaylılar var mı? O nları hiç görme-
- / dik ya da duymadık. O nlar da gerçekliğin bir parçası mı?
Kimse bilm iyor; ama eğer varlarsa bunun göstergesi olabile­
cek şeylerin ne gibi şeyler olacağını biliyoruz. Eğer bir uzay­
lının yakınına yaklaşacak olursak, duyu organlarım ız bize
b ir uzaylıyla karşı karşıya olduğum uzu söyleyebilir. Kim
bilir belki de bir gün, birileri diğer gezegenlerdeki yaşamı
buradan tespit edebileceğimiz kadar güçlü bir teleskop icat
edecek. Ya da belki de radyo teleskoplarımız ancak uzaylı
^ zekâsının ü rü n ü olabilecek m esajlar yakalayacak. Gerçeklik
$ |sad ece şu anda bildiklerim izden ibaret değil. Henüz b ilm e­
diğim iz ve gelecekteki b ir zam ana kadar, belki d e beş duyu­
m uza yardım cı olabilecek d aha iyi araçlar geliştirene kadar
bilemeyeceğimiz şeyleri de kapsar.
 A tom lar h er zam an varlardı, an cak onların
varlığından em in o lm am ız görece yeni b ir şey ve
öyle görün ü y o r ki bizim to ru n larım ız da bizim şu ­
anda bilm ediğim iz birçok şeyi bilecekler. Bilimin
mucizesi ve keyfi d e yeni şeyleri o rtaya çıkarm aya
durm aksızın devam etm esindedir. Bu bizim h er­
hangi b irin in u ydurduğu herhangi bir şeye in an ­
m am ız gerektiği anlam ına gelm ez: hayal edebile­
ceğimiz am a gerçek olm ası hiç de olası olm ayan
m ilyonlarca şey vardır: periler ve gulyabaniler, si­
hirli lam ba cinleri ve tek gözlü devler. H er zam an
açık fikirli olmalıyız, am a b ir şeyin v a r olduğuna
inanm an ın geçerli tek nedeni, o n u n v ar o lduğuna
dair gerçek kanıtların bulunm asıdır.
Modeller hayalgücümüzü sınamak
Beş d u y u m u z d o ğ ru d a n tespit edem ediği za­
m anlard a, neyin gerçek o ld u ğ u n u an lam ak için,
bilim cilerin kullan d ıkları az bilin en b ir yöntem
var. Bu, o rad a n eler d ö n ü y o r olabileceğinin test
edilebilir b ir “m o d e r’in d e n faydalanm a yoludur.
O rad a ne olabileceğini h ayal ederiz, veya tah m in
ederiz de diyebilirsiniz. B una m o d el denir. D aha
sonra, (genellikle başka ölçü m cih azların ın yard ı­
mıyla) m o d el d o ğ ru o lduğu tak d ird e n e g ö rm e­
m iz ya d a n e duy m am ız gerektiğinin (genellikle
m atem atiksel h esaplam alar y ap m ak suretiyle) çı­
karım ın ı yaparız. S onrasın d a d a b u n u n gerçekten
de gözlem lediğim iz şey o lu p o lm ad ığ ın a bakarız.
M odel gerçek an lam d a tah ta ve plastik ten b ir m a ­
k et olabileceği gibi, kâğıt ü zerin d ek i birk aç satır
m atem atik den k lem i ya da bilgisayardaki b ir
benzetim d a olabilir. M odele d ikkatlice bakarız,
eğer m o d el doğruysa, duyularım ızla (ve belki
de ilave araçlar y ardım ıyla) ne gö rm em iz (ya
da duym am ız vs.) gerektiğini belirleriz. Sonra
da b u çık arım ların d o ğ ru ya d a yanlış o lu p ol­
m adıkların a bakarız. Eğer doğru larsa, b u , m o ­
delin sah id en de gerçekliği tem sil ettiğ in e d air
güvenim izi a rtırır; s o n ra bu lg u ları b iraz d ah a test
etm ek ve d o ğ ru lam ak için, belki de m o ­
deli te k ra r g özden geçirerek daha
16
ileri deneyler tasarlam aya devam ederiz. Eğer çı­
k arım larım ız yanlışsa, m odeli kabul etm eyiz ya
da b azı d eğişiklikler yaparak tekrar deneriz.
İşte size b ir örnek: B ugünlerde biliyoruz ki
genler (kalıtım ın birim leri) D N A denilen şeyden
oluşur. D N A ve nasıl çalıştığı h ak kında oldukça
fazla şey biliyoruz. A m a çok güçlü b ir m ik ro s­
kopla bile DNA’n ın neye benzediğinin d etaylarını
görem eyiz. D N A h ak kında b ildiğim iz h em en h er
şey dolaylı olarak oluşturduğum uz m odellerden
ve b u m o dellerin s ınanm asından geliyor.
Aslında, DNA’n ın ne olduğunu kim se bilmez­
den çok önce bile, bilimciler m odellerin tahm inlerini
test ederek genler hakkında birçok bilgiye ulaşmıştı.
O n dokuzuncu yüzyılda AvusturyalI raf
Gregor M endel, kilisesinin bahçesinde çok
m iktarda bezelye üreterek deneyler yap­
tı. Çiçeklerinin renklerine ya da bezelye
tanelerinin kırışık veya düzgün oluşları­
na göre nesiller boyu bitkileri saydı. Tek
gördüğü bezelye taneleri ve çiçeklerdi ve
gözlerini b u farklı tipteki çiçekle­
ri ve bezelyeleri saymak
için kullanabiliyor­
du. Mendel öyle
is im le n d ir m e ­
m iş olsa d a bi-
w zim artık gen adını verdiğimiz şeylere dair bir model
/ icat etti ve eğer m odeli doğruysa, belirli bir ürem e'
deneyinde düzgün yüzeyli bezelyelerin sayısının kı­
rışık bezelyelerin üç katı olması gerektiğini hesapla­
dı. Ve saydığında tam olarak öyle olduğunu gördü.
Detayları bir kenara bırakacak olursak, asıl nokta
Mendel’in sadece gözleriyle gözlemlediği ve hatta bir
mikroskopla bile göremediği “genleri” hayal gücüyle
bulmasıydı. Genleri mikroskopla göremiyordu ama
düzgün ve kırışık bezelyeleri görebiliyordu. Onları
sayarak kendi kaktım modelinin gerçek dünyada­
ki bir olgunun iyi bir temsili olduğuna dair dolaylı
yoldan kanıt bulmuş oldu. D aha sonra bilimciler
Mendel’in yönteminin bir uyarlamasını, bezelyeler
yerine meyve sinekleri gibi başka canlılar üzerinde, Crick DNA’yı kendi gözleriyle göremiyorlardı. Onlar
genlerin kromozom adı verilen (insanlarda kırk altı, da, modeller hayal ederek ve onları test ederek b u­
meyve sineklerinde sekiz adet bulunan) şeritler üze­ luşlarını yaptılar. Gerçekten de metal ve kartondan
rinde belli bir şuayla dizildiğini göstermek için kul DNA’nın neye benziyor olabileceğinin modellerini
landılar. Hatta modelleri test ederek, genlerin kro inşa ettiler ve bu modellerin doğru olması durum un­
mozom üzerinde tam olarak hangi sırada dizildiğin da belirli ölçümlerin hangi değerlerde çıkması gerek­
anlamak bile m üm kün oldu. Tüm bunlar biz genle tiğini hesap ettiler. Modellerden, ikili-sarmal olarak
rin DNAdan oluştuğunu bilmeden önce yapılmıştı. adlandırılan m odelin çıkarımları, Rosalind Franklin
Bugünlerde genlerin DNAdan oluştuğunu bi­ ve Maurice VVilkins’in saflaştırılmış DNA kristalle­
liyoruz ve DNAhın tam olarak nasıl çakştığmı da, rine x-ışını göndermeyi de içeren özel araçlar kul­
James VVatson ve Francis Crick ve onların ardından lanarak yaptıkları ölçümlere tamı tamına uyuyordu.
gelen birçok bilimci sayesinde biliyoruz. VVatson ve VVatson ve Crick, DNA yapısına dair modellerinin,

17
 İS İ
• \

l ‘
£ |
1 H

18
Gregor Mendel’in kilisesinin bahçesinde gözlemlediği sonuçları
tam olarak üretebileceğini de hem en fark ettiler.
D em ek ki, neyin gerçek olduğunu anlam am ızın üç yolu
var. D oğrudan, beş d uyum uzu kullanarak anlayabiliriz. Dolaylı
olarak, teleskop, m ikroskop gibi özel araçların yardımıyla, ama
yine beş duyum uzla anlayabiliriz. Veya daha da dolaylı olarak,
neyin gerçek olabileceğine dair m odeller yaratıp, bu m odelleri,
gördüğüm üz (ya d a duyduğum uz vs.) şeyleri başarılı b ir şekil­
de tah m in edip edem ediklerine göre test ederek gerçeği tespit
edebiliriz. Sonuç olarak, öyle ya d a böyle, iş h er zam an d uyula­
rım ıza geliyor.
Peki bu, gerçekliğin sadece doğrudan veya dolaylı olarak,
duyularım ızla ya da bilimsel yöntem lerle tespit edilebilen şey­
lerden ibaret olduğu anlam ına m ı geliyor? Peki ya kıskançlık ve
neşe, m utluluk ve aşk gibi şeyler? Bunlar d a gerçek değil mi?
Evet, gerçekler. A ncak onların gerçeklikleri beyne dayanı­
yor; hiç şüphesiz, insan beynine ve bir ihtim al şempanze, köpek
ve balina gibi diğer gelişmiş canlıların beyinlerine de. Kayalar
neşeyi veya kıskançlığı hissedemez, dağlar âşık olmaz. Bu d uy­
gular, onları tecrübe e denler için oldukça gerçektirler am a be­
yinler olm asa bu duygular da olmazdı. Bu gibi duyguların ve
belki d e hayal bile edemeyeceğimiz başka duyguların, diğer ge­
zegenlerde v ar olabilmeleri m üm kün, am a ancak ve ancak, bu
gezegenlerde beyinler ya da beyin eşdeğeri (evrenin başka bir
yerinde ne garip düşünm e organları ya da hisseden makineler
pusuda bekliyordur kim bilir) b ir şeyler mevcutsa.

Bilim ve doğaüstü olaylar:

açıklama ve onun düşmanı

D em ek ki gerçeklik bu d u r ve b u saydıklarım d a bir şeyin gerçek

olup olm adığını nasıl anlayabileceğimizin yollarıydı. Bu kitabın
h er b ir bölüm ü, gerçekliğin belirli b ir yönünü ele alacak; örne­
ğin güneş ya da deprem ler ya da gökkuşağı ya da birçok farklı
hayvan çeşidi. Şimdi bu bölüm ün başlığındaki diğer anahtar ke­
limeye yani büyüye dönm ek istiyorum. Büyü biraz kaypak bir
kelime: genellikle üç farklı şekilde kullanılır ve önce benim de
bunları b irbirinden ayırm am gerekiyor. İlkine “doğaüstü büyü”
diyeceğim, İkincisine “sahne büyüsü (sihir)”, üçüncüsüne de (ki
bu benim başlıkta kullanm ak istediğim favori anlam ) “şiirsel
büyü” diyeceğim.

19
 D oğaüstü büyü dediğim iz tipteki büyü,
m itlerde ve p eri m asallarında (veya “mucizeler’de,
am a onu şim dilik b ir k enara bırakıp kitabın son
bölüm ü n d e geri döneceğim ) rastladıklarım ız­
d a . A laaddin’in lam basındaki, cadıların büyüle­
rindeki, G rim m Kardeşlerdeki, H ans C h ristian
A nderson’u n ve J. K. Rowling’in hikâyelerindeki
büyü, b u büyüdür. Bir cadının b ir p rensi kurbağa­
ya d ö n üştürm esindeki ya d a b ir p e rin in balkaba-
ğını pırıltılı b ir at arabasına d ö n üştürm esindeki
kurm aca büyüdür. T üm b u n lar çocukluğum uz­
dan sevgiyle andığım ız hikâyelerdir ve çoğum uz
hâlâ geleneksel N oel gösterilerinde anlatıldığında
b unları keyifle dinleriz, am a h epim iz biliyoruz ki
bu tip büyü sadece k urm acad ır ve gerçekte böyle
şeyler olmaz.
Sahnede yapılan büyü, yani sih ir ise tam ter­
sine gerçekten de v a rd ır ve çok eğlencelidir. Ya da
20
en azından,
seyircinin dü­
şündüğü şey olm asa da
gerçekten bir şeyler olm akta­
dır. Sahnedeki bir adam (nedense
genellikle b ir adam olur am a isterseniz
kadın d a diyebilirsiniz) gerçekte olan şey ol­
dukça farklıyken, çok hayret verici (ve h atta doğa­
ü stü görünen) bir şeyin gerçekleşmekte olduğunu
düşünm em izi sağlayarak bizi kandırır. İpek m e n ­
diller tavşanlara dönüşem ez, tıpkı kurbağaların
prenslere dönüşem ediği gibi. Sahnede gördüğü­
m üz şey sadece b ir num aradır. Gözlerim iz bizi
yanıltır. D aha doğrusu sihirbaz, belki de sözcük­
leri akıllıca kullanarak, dikkatim izi ellerinin yap­
tığından uzaklaştırıp gözlerim izi yanıltm ak için
büyük çaba harcar.
 Bazı sihirbazlar d ü rü sttü r ve izleyicileri­
nin sahnede gerçekleşenin b ir num aradan iba­
ret olduğunu bildiklerinden em in olm ak için
uğraşırlar. Bunu söylerken James “M uhteşem ”
R andi ya da Penn ve Teller ya d a D erren Brown
gibi isim leri düşünerek söylüyorum. Bu takdir
edilesi sihirbazlar num arayı nasıl yaptıklarını
tam olarak anlatm asalar da, (çünkü anlatsalar
belki de sihirbazlar kulübünden kovulurlardı),
gösterilerin doğaüstü bir sihir içerm ediğini iz­
leyicinin bildiğinden em in olm ak için gerekeni
yaparlar. Diğerleri yaptıklarının bir num ara ol­
duğunu açıkça söylem ezler am a yaptıkları için
abartılm ış iddialarda da bulunm azlar; alenen ya­
lan söylem eden izleyiciyi keyifli bir gizemle baş
başa bırakırlar. A ncak maalesef, bile bile dürüst
olmayan ve sanki “doğaüstü” ya da “paranorm al”
güçleri varm ış gibi davranan sihirbazlar da var:
böyleleri sadece düşünce gücüyle m etalleri b ü ­
küp saatleri d urdurabildiklerini iddia edebilirler.
Bu sahtekârlardan (“şarlatan” b u gibi kim seler
için uygun bir kelim edir) bazıları, “psişik güç­
lerini” kullanarak nerenin kazılm ası gerektiğini
anlayabildiklerini iddia edip m aden ya da p et­
rol şirketlerinden büyük p aralar alırlar. Başka
şarlatanlar ise, ölülerle iletişim kurabildikle­
rin i iddia ederek yas tutan insanları istism ar
ederler. İşler b u noktaya varınca artık keyif
verm ekten, eğlenceli olm aktan çıkar, insanla­
rın saflıklarından ve üzüntülerinden faydalan­
m aya dönüşür. Bazıları bu sahtekârların ölülerle
k onuştuklarına içtenlikle inanabilir.
 B üyünün b ir ü çü n cü anlam ı da b ö lü m ü n h gökyüzüne karşı bir gökkuşağı gördüğüm üzde
başlığında kastetm ek istediğim şiirsel büyüdür, de kullanırız. “Büyüleyici” b u anlam da kullanıl-
Güzel b ir m ü zik parçasıyla gözlerim iz do lar ve dığında basitçe bizi d erinden etkileyen, uyaran,
bu perform ansı “büyüleyici” olarak adlandırırız, tüylerim izi d iken d iken eden, bize tam o larak ya-
Ayın ve şeh ir ışıklarının olm adığı karanlık b ir şadığım ızı hissettiren şey anlam ına gelir. Ben size
gecede gökyüzündeki yıldızlara bakar, nefesim i- bu kitapta, gerçeklerin, bilim sel yöntem lerle an-
'.z i. kesen b ir m utlulukla g ördüğüm üzün “büyü ladığım ız gerçek dünyanın olgularının bu ü çüncü
■ğibi” ö ldüğünü söyleriz. Aynı kelim eyi görkem li _ şiirsel ve iyi ki yaşıyorum dedirten anlam da bü-
“ bir güpbafım ı ya d a d ağ m anzarası ya-’dS kapa- yüleyicî ojdûğunu.gö'sterm eyi um uyorum .
 Şim di d oğaüstü olaylar düşüncesine geri
d ö nm ek ve bu d üşü n ce n ed en asla içinde yaşadı­
ğım ız dünyada ve evrende g ö rd ü ğ ü m ü z şeylere
dair do ğ ru b ir açıklam a su nam az b u n u açıkla­
m ak istiyorum . A slında b ir şeyin d oğaüstü açık­
lam ası b ir açıklam a b ile değildir, d ah a d a kötüsü
o şeyin açıklanm a ihtim alin i de ebediyen o rta ­
dan kaldırır. N eden böyle söylüyorum ? Ç ün-
.kü^ “doğaü stü ” olan h e r şey ta n ım gereği doğal
açıklam anın erişim inin ötesindedir. D oğaüstü,
son 400 küsur yıldır yararlandığım ız bilgi b iri­
kim indeki b üyük ilerlem eleri b orçlu o lduğum uz
bilim in ve iyi yapılandırılm ış, d enenm iş ve test
ed ilm iş bilim sel yöntem in erişim inin ötesinde­
dir. Bir şeyin d oğaüstü o lduğunu söylem ek sade­
ce “anlam ıyoruz” dem ek değildir, aynı zam anda
“hiçbir z am an d a anlam ayacağız, o y üzden a n la­
mayı denem e bile” dem ektir.
 Bilim tam tersi b ir yaklaşım sergiler. Bilimin
gücü şim dilik h er şeyi açıklam aya yetm ez ama
başarılı olm asını sağlayan şey de b u yetersizliktir.
Bilim b u n u sorular sorm aya, olası m odeller ya­
ratm aya ve test etmeye, böylelikle doğruya giden
yolu santim santim açmaya devam etm ek için bir
itici güç olarak kullanır. Bugünkü gerçeklik algı­
m ızın d ışında b ir şey gerçekleşecek olursa, b ilim ­
ciler bu d u rum u, şim diki m odellerinde bir sorun
olduğu ve bu m odeli terk etm ek ya da değiştirm ek
gerektiği şeklinde yorum larlar. D o ğ ru olana adım
adım yaklaşm am ız işte bu düzeltm eler ve arkasın­
d an gelen test etm eler yoluyla olur.
Bir cinayet karşısında şaşırıp k alan ve ola­
yı çözm eyi den em ek için bile çok tem bel olup
“doğaüstü” diyerek dosyayı k ap atan b ir dedek tif
hakkın d a ne düşü n ü rd ü n ü z? Bir zam an lar (kız­
gın ya da m u tlu tanrılar, şeytanlar, cadılar, ru h ­
lar, lan etler ya d a b üyülerin y ol açtığı) doğaüstü
bir olayın so nucu olarak g örülen şeylerin aslında
anlayabileceğim iz, test edebileceğim iz ve güve­
nebileceğim iz doğal açıklam aları o ld uğunu tüm
bilim ta rih i b oyunca gördük. Bilim in h en ü z d o ­
ğal açıklam alarda bulunam adığı şeylerin d oğa­
üstü b ir ned en d en kaynaklandığına inanm am ız
24
için kesinlikle hiçbir n eden yok, tıpkı b ir zam an­
lar insanların sandığı gibi volkanlara ya da dep­
rem lere ya d a h astalıklara kızgın kutsal varlıkla­
rın n eden olduğuna inanm am ız için bir neden
olm adığı gibi.
Elbette kim se bir kurbağanın bir prense
(ya da prensin kurbağaya mıydı? Bir tü rlü h a ­
tırlayam attı), veya bir balkabağınm at arabasına
dönüşebilm esinin m ü m k ü n olduğuna gerçek­
ten inanm az, am a böyle şeylerin gerçekte neden
im kânsız olduğunu hiç d u ru p düşü n d ü n ü z m ü?
B unu açıklam anın çeşitli yolları var. B enim fa­
vorim şu.
K urbağalar ve at arabaları özel b ir şekilde
b ir araya getirilm esi gereken çok sayıda parçadan
oluşan karm aşık şeylerdir. Yani kazara (ya da bir
değneğin hareketiyle) oluşam ayacak bir yapıya
sahiptirler, “karm aşık”tan kastım bu. Kurbağa ya
da at arabası gibi karm aşık b ir şeyi yapm ak ol­
dukça zordur. A t arabası yapm ak için tü m parça­
ları doğru biçim de bir araya getirm eniz gerekir.
Bir m arangozun ve diğer zanaatkârların hüner­
lerine ihtiyacınız vardır. At arabaları şans eseri
veya parm ağınızı şıklatıp “A brakadabra” dem e­
nizle ortaya çıkıvermez. At arabasının belli bir
yapısı, karm aşıklığı, tekerlekler ve akslar, p en c e ­
reler ve kapılar, yaylar ve k aplam alı ko ltu k lar gibi
kısım ları vardır. A t arabası gibi k a rm aşık b ir şeyi,
kül g ibi basit b ir şeye d ö n ü ştü rm e k görece kolay
olurdu, p e rin in sih irli değneğinde, kıvılcım çı­
karacak b ir d ü z e n e k o lm ası yeterdi. H e m e n h e r
şeyi k üle çev irm ek kolaydır. A m a k im se b ir yığın
külü ya da b ir b alkabağm ı alıp at arab asın a çe-
virem ez ç ü n k ü a t arabası fazlasıyla karm aşıktır.
H atta at a rabası sadece k arm aşık değildir, ulaşım
için in sanlara fayda sağlayan b ir nesn e olduğu
için fa ydalı b ir yönde karm aşıktır.
H adi işleri p eri için b iraz kolaylaştıralım .
P erin in ön ü n d e balkabağı yerine, m ak et uçak
yap m ak için kullan d ığ ım ız te k te k parçalardan
oluşan setlere b e n z e r şekilde, içinde b ir at arabası
o lu ştu rm ak için gerekli tü m parçaların k a rm ak a­
rışık d u rd u ğ u b ir koli o lsun. At arabası yapm ak
için gerekli p a rça seti yüzlerce tah ta kalas, cam
levha, d em ir ç u b u k ve parm aklık, to m a rla k a p ­
lam a, çarşaf ç arşaf d eri ile b irleştirm ek için çi­
viler, tornav id alar ve k ap kap yapıştırıcı içerirdi.
Şim di p eri a n n e n in dü zen li b ir sırayla kullanm a
kılavuzundak i talim atları okuy u p p arçaları b ir­
leştirm ek y erine, h e p sin i dev b ir bohçaya koyup
çalkaladığını düşü n ü n . Sizce parçaların ta m da
çalışır haldeki b ir at arabası o lu ştu rm ak üzere
b ir araya gelip b irb irlerine yapışm a şansı nedir?
C evap h içtir, yani sıfırdır. B unun ned en lerin d en
b iri şu: k arm akarışık haldeki parçaları b ir araya
getirerek çalışan b ir a t arabası h atta çalışan her­
hangi bir şey o lu ştu ram am an ın yollarının sayısı,
oluşturabilm e y ollarının sayısından çok a m a çok
d a h a fazladır.
Bir yığın parça alsanız ve rasgele etrafa sa-
vursanız, ara sıra işe yarar bir yapı oluşturacak
ya d a iyi kötü b ir şeylere benzetebileceğim iz şe­
k ilde düşebilirler. A ncak b u n u n gerçekleşm e y ol­
la rın ın sayısı, bizim o n ları b ir hu rd a yığınından
başka b ir şeye benzetem eyeceğim iz şekilde düş­
m elerinin yollarıyla kıyaslanınca çok çok azdır.
B ir h u rd a yığınını m ilyonlarca kez tekrar tekrar
karıştırıp o n la r ı. . . başka b ir h u rd a yığını h aline
g e tirm enin m ilyonlarca yolu vardır. Parçaları h er
karıştırdığınızda d a h a önce görm ediğiniz özgün
b ir yığın elde edersiniz am a bu m ilyonlarca ola­
sılıktan sadece çok am a çok kü çü k bir g ru p ya­
yıntı, (sizi b aloya götürm ek gibi) herhangi b ir işe
yarayan ya d a tanıdık ya d a h atırlanabilir b ir şey
halini alabilir.
25
 Kim i duru m lard a, bu p ar­
çacıkları karıştırabileceğim iz yol­
ların sayısını saym ak gerçekten
de m üm kündür, aynı b ir deste
iskam bil kâğıdıyla yapabileceği­
Kartları dağıtanın desteyi k ar­
m iz gibi. Bu örnekte söz konusu
dığını ve dö rt oyuncuya, h e r birinde
parçacıklarım ız iskam bil kâğıtları
13’er k art olacak şekilde k artlan da­
olsun.
ğıttığını düşünün. E lime bakıyorum
ve şaşkınlıktan nefesim kesiliyor. 13
maçanın 13 u de bende! M açaların

O yuna devam
etm ek için fazla ürk­
tüğüm den diğer üç
oyuncuya, onların da
benim kadar şaşıra­
caklarını bilerek elimi
açıyorum.

A ncak teker teker diğer oyun­

cular da k artlarını m asaya açtıkla­
rın d a şaşkınlığım ız h er b ir oyun­
cunun eliyle daha da artıyor. H er
birin in eli “m ükem m el”, b irinde 13
kupa, öbü rü n d e 13 sinek diğerinde

İM ise 13 karo var.

 Böyle b ir şey doğaüstü b ir büyü m ü olurdu?
Öyle düşünm eye m eyledebiliriz. M atem atikçiler
böylesi olağanüstü b ir dağıtım ın tam am en şans
eseri d enk gelebilmiş olm asının olasılığını he­
saplayabilirler. G ö rü n en o ki b u sayı m üm kün
olam ayacak k ad ar küçük b ir sayı 53.644.737.76
5.488.792.839.237.440.000’da 1. Bu sayıyı nasıl
okum am gerektiğinden bile em in değilim! Bir
trilyon yıl b oyunca o tu ru p k art oy u n u oynaya­
cak olursanız, böyle m ükem m el b ir el yakalam a
Evrimin yavaş büyüsü
fırsatınız b ir kere olabilir, o da belki. A m a, mesele
şu ki, o el gelebilecek diğer her elden d aha a z olası Peri masallarında olduğu gibi, bir kar­
değil! 52 k a rttan herhangi b ir belirli elin gelme m aşık organizmayı tek bir adım da
olasılığı 53.644.737.765.488.792.839.237.440.000’ diğer bir karmaşık
da 1, çünkü b u tü m olabilecek k art dağılım larının nizmaya çevirmek ha
toplam sayısı. Yalnızca biz dağıtılan ellerin büyük kikaten de gerçekçi
çoğunluğunda diğer belirli ö rü n tü leri fark e t­ olasılıklar diyarının
miyoruz, bize sıradan b ir d ağılım dan farklıymış ötesinde bir şey olur­
izlenim i verm iyorlar. Biz sadece b ir şekilde d ik ­ du. Ama karmaşık
katim izi çeken elleri fark ediyoruz. canlıların var olduğu
Eğer parçaların ı rasgele kom bin asy o n lar­ b ir gerçek. Peki bu can­
da yeniden düzenleyecek k a d a r caniyseniz, b ir lılar nasıl ortaya çıktılar?
prensi dönüştürebileceğiniz m ilyarlarca şey var.
A m a b u k om b in asy o n ların çoğu tıp k ı m ilyarlar­ bunlar ve çam ağaçlan, prens­
ca anlam sız k a rt d a ğ ılım ın d a o lduğu gibi hiçbir ler ve balkabaklan, siz ve ben
şeye benzem eyecektir. Rasgele k a rıştırılan b u gibi karm aşık şeyler gerçekte
parçaların kom bin asy o n ların d an sadece k ü çü ­ nasıl meydana geldiler? Tarihin
cük b ir azın lık ancak, (kurbağayı g eçtim ), ta n ı­ büyük bir bölüm ü boyunca kim­
n abilir ya d a işe y arar b ir şeye benzer. senin düzgün bir şekilde cevap-
Prensler kurbağaya, balkabakları at araba­ layamadığı güç bir soruydu
larına d önüşm ez çü n k ü k urbağalar ve at arabala­ bu. O nedenle insanlar bunu açık­
rı, parçaları neredeyse sonsuz tane h u rd a yığını lam ak için hikâyeler uydur- ■
şeklinde bir araya gelebilecekken gelm em iş olan dular. A ma sonra b u soru, ya­
karm aşık şeylerdir. Bir gerçek o larak artık biliyo­ şamış en büyük bilimcilerden
ruz ki yaşayan h e r canlı, h er insan, h e r tim sah, Charles D anvin tarafından, on
h e r karatavuk ve h atta h er B rüksel lahanası aslen dokuzuncu yüzyılda çok da
daha basit b içim lerden evrildiler. Yani bu sadece talıkh b ir şekilde
şanstan ibaret b ir süreç ya d a b ir tü r b ü y ü mü? bölüm ün geri
Hayır! Kesinlikle değil! Bu çok sık rastlanılan b ir saca açıklamak için
yanlış anlam a, o y üzden gerçek hayatta gördükle­ fakat bunu yapaı
rim izin neden ve nasıl, tesadüfen ya d a şans eseri kendi anlatım ından farklı bir anla­
ya da “büyülü” b ir şeylerle (tabii ki bizi h uşu ve tım kullanacağım.

27
 Danvin’in bu soruya verdiği cevap şöyleydi: İn­
sanlar, timsahlar ve Brüksel lahanaları gibi karmaşık
organizmalar, birdenbire, bir hamlede ortaya çıkmadı.
Her yeni adımdaki canlı, adım adım, aşamalı olarak
bir önceki adımda zaten var olandan azıcık daha fark­
lılaştı. Uzun bacaklı bir kurbağa yaratmak istediğinizi
duşunun. Amacınıza ulaşmak için hemen hemen is­
tediğinize yalan bir başlangıç noktası belirleyin, örne­
ğin kısa bacaklı kurbağalardan başlayın. Kısa bacaklı
kurbağalarınızı şöyle bir inceleyin ve bacak boylarım
ölçün. Bu kurbağaların diğerlerinden birazcık daha
uzun bacaklı olanlarından birkaç erkek ve dişi seçip
çiftleşmeleri için bırakın, daha kısa bacaklı olanların
ise çiftleşmelerini tüm den engelleyin.
Uzun bacaklı erkekler ve dişiler üreyecekler ve
iribaşlar meydana getirecekler, bu iribaşlar da bacak­
ları olan kurbağalara dönüşecek. Yeni nesildeki kur­
bağaların bacaklarını da ölçün ve yine ortalamadan
daha uzun bacaklı olan erkek ve dişileri seçip ürem e­
leri için bir araya koyun.
28
Bunu bir 10 nesil boyunca tekrarladıktan
sonra ilginç bir şey fark etmeye başlayabilirsiniz.
Kurbağa nüfusunuzun ortalam a bacak boyu u zun­
luğu, başlangıçtaki nüfusun ortalam a bacak boyu
uzunluğundan fark edilebilir derecede fazla ola­
caktır. H atta 10. nesildeki tüm kurbağaların ilk ne­
sildeki herhangi bir kurbağadan daha uzun bacaklı
olduğunu bile görebilirsiniz. Ya da belki de 10 nesil
yeterli olmaz, 20 nesil hatta daha fazlası gerekebilir.
Ama eninde sonunda g ururla “eski kurbağalardan
daha u zun bacaklı yeni b ir kurbağa yaptım” diye­
bilirsiniz.
Bunu yapmak için ne bir sihirli değneğe ne de
herhangi bir çeşit büyüye gerek var. Burada yaptığı­
m ız işlemin adı seçici üretme. Bu işlem, kurbağala­
rın kendi aralarındaki çeşitlilikten ve bu çeşitliliğin
sonraki nesillere, ebeveynlerden çocuklara genler
yoluyla aktarılm asından faydalanır. Basitçe hangi
kurbağaların üreyeceklerini hangilerinin ürem e­
yeceklerini seçerek yeni bir tip kurbağa yapabiliriz.
 Basit değil mi? A m a sadece u zu n bacaklar
yapm ak yeterince etkileyici değil. S onuçta bacak­
ları daha kısa da olsa y in e de kurbağalar ile işe
koyulduk. Bir de d a h a kısa bacaklı kurbağalarla
değil de, h ep ten kurbağa olm ayan b ir şeyle, ö r­
neğin d ah a ç ok sem endere b enzeyen b ir şeyle bu
işe başladığınızı d ü şü n ü n . S em enderler, k urb ağ a­
ların bacaklarıyla (en azın d an arka bacaklarıyla)
kıyaslanınca oldukça kısa bacaklara sahipler ve
onları zıplam ak yerine y ü rü m e k için kullanırlar.
Ayrıca sem enderlerin u zu n kuyru k ları varken,
kurbağalarda k uyruk b ile y oktur ve sem enderler
çoğu kurbağadan d a h a ince ve u zundur. Am a
binlerce nesil geçm esi için yeterince zam an ve­
rilirse, sabırla kurbağaya d ah a çok benzeyen dişi
ve erkeklerin ü rem esine izin verip, kurbağaya
daha az benzeyen b ireylerin ürem esini engelle­
yerek b ir sem en d er n ü fu su n u n nasıl b ir k urbağa
nüfusuna dönüşebileceğini sanıyorum kafanızda
canlandırabilirsiniz. Bu işlem in hiçb ir a d ım ın d a
öyle büyük b ir değişim görm ezsiniz. H er nesil
b ir önceki nesle oldukça benzeyecektir. Ancak
yeterince nesil geçtikten sonra ortalam a kuyruk
u zu n lu ğ u n u n b iraz azaldığını, o rtalam a a rka b a­
cak u zunluğunun d a biraz arttığını fark etm eye
başlayabilirsiniz. B elirli b ir sayıda nesli g eride bı­
raktıktan sonra, eskisinden d ah a kısa kuyruklu ve
d a h a u zun arka bacaklı bireyler, sürü n m ek yerine
zıplam ayı daha kolay bulm aya başlayabilirler. Bu
böyle s ü rü p gider.
Tabi b u senaryoda kendim izi, varm aya ça­
lıştığım ız sonuca ulaşm ak için çiftleşm esini iste­
diğim iz dişileri ve erkekleri seçen b irer yetiştirici
olarak hayal ettiğim iz b ir tablo çizdim . Çiftçiler
b u tekniği, daha ço k ü rü n veren ya da hastalığa
daha dayanıklı ekinler ve hayvanlar ü retm ek gibi
am açlar için binyıllardır uyguluyorlar. D arw in
b u sürecin işlemesi için bir yetiştiricinin seçim
yapm asına bile gerek olmadığım anlayan ilk kişiy­
di. D arw in basitçe, bazı bireyler üreyecek kadar
29
yaşayam ayıp b azıları yaşayabildiği için, tü m bu
sürecin doğal olarak işleyebileceğini gördü. Ü re­
yebilecek k a d a r u z u n sü re hayatta kalabilenler,
kalam ayanlardan d ah a iyi özelliklere sahip old u k ­
larınd an yaşam larını sü rdürebiliyor ve üreyebili­
yorlardı. Böylece o n ların çocukları d a ann e-b ab a­
ların ın hayatta k alm alarına y ardım cı olan genleri
alm ış oluyorlardı. İster sem enderler y a da k u rb a ­
ğalar, ister kirp iler ya d a hin d ib a otları söz k o nusu
olsun, b ir toplulukta h er z am an hayatta kalm akta
diğer bireylerden d a h a iyi olan bireyler olacaktır.
Eğer u zu n bacaklar, k urbağalar ve çekirgelere zıp­
layarak tehlikeden uzaklaşm akta, çitalara ceylan­
ları kovalam akta, ceylanlara çitalardan kaçm akta
yardım cı olacaksa, d ah a u z u n bacaklı bireylerin
ölm e olasılığı, d a h a kısa bacaklı bireylerin ölm e
olasılığından d ah a a z olacaktır. Böylece, u zu n b a ­
caklı bireylerin üreyecek k ad ar yaşam aları d aha
olası hale gelecektir. A yrıca, çiftleşm ek için uygun
eş adayı olan bireyler arasında u zu n b acaklılar ço­
ğ u nlu k ta olacaktır. D olayısıyla h e r y en i nesilde,
uzu n bacaklılık için gerekli g enlerin b ir sonraki
nesle aktarılm a şansı artar. Z am anla n ü fu sta u zu n
bacaklılık g en in i taşıyan bireylerin sayısı çoğalır.
30
Yani b u doğal süreç, ürem eleri için uzu n bacaklı
bireyleri seçen insan gibi akıllı bir tasarım cının
yaratacağı etkiyle tam olarak aynı etkiyi yaratır.
Tek bir farkla, böyle bir tasarımcıya ihtiyaç du y­
m adan. O lan biten h e r şey, ü rem ek için y eterin­
ce uzun bacaklı olanların ürem esi, uzu n bacaklı
olm ayanların ise üreyem em esinin doğrudan bir
sonucu olarak, doğal yollardan kendi b aşına ger­
çekleşir. Bu n edenle b u sürece doğal seçilim adını
veriyoruz.
Yeterince nesil geçmesi için zam an tanınırsa,
semendere benzeyen atalar kurbağaya benzeyen
torunlara dönüşebilir. D aha da zam an tanınırsa b a­
lığa benzeyen atalar, m aym una benzeyen torunlara
dönüşebilir. D aha daha çok zam an tanınırsa bakte­
riye benzeyen atalar insanlara benzeyen torunlara
dönüşebilirler ve zaten tam olarak olan da budur.
Bu şimdiye kadar yaşamış h er hayvan ve bitkinin
geçmişinde meydana gelmiş bir şeydir. B unun için
gerekli nesillerin sayısı sizin veya b enim hayal ede­
bileceğimizden çok daha fazladır am a dünya milyar­
larca yıl yaşındadır ve fosillerden bildiğimiz kadarıy­
la yaşam, 3,5 milyar yıl önce başladı, yani evrimin
gerçekleşmesi için yeterince zam an bulunuyordu.
 İşte Darvvirî:in bü y ü k fikri de b u d u r ve adı da
D oğal Seçilim Yoluyla Evrim’dir. Bu, insan zih n i­
n in b u lduğ u en önem li fikirlerden biridir. D ünya
üzerindeki yaşam la ilgili bildiğim iz h er şeyi açık­
lar. O kad ar önem lid ir ki, ilerleyen bölüm lerde
evrim e geri döneceğim . Şim dilik sadece evrim in
çok yavaş ve aşam alı olarak ilerlediğini anlam a­
nız yeterli. A slm da pren sler ve kurbağalar gibi
karm aşık şeylerin v ar o lm asını m ü m k ü n k ılan da
evrim in böyle çok aşam alı oluşudur. Bir kurbağa­
n ın büyüyle b ir p rense d ö n ü şü m ü aşam alı değil,
an id ir ve b u olayı gerçeklik dünyasının dışına iten
de b u aniliktir. Evrim ise olan lar için gerçek b ir
açıklam adır, gerçekten işe yarar ve evrim in doğ­
ruluğunu gösteren gerçek kanıtları vardır. K arm a­
şık yaşam b içim lerinin b ir anda, (aşam alı olarak
adım adım evrilm ek yerine) te k b ir ham lede o rta ­
ya çıktığını iddia eden h e r şey, p e rin in sihirli d e ğ ­
neğinin kurm aca büyüsü n d en d a h a iyi olm ayan
tem bel işi b ir hikâyedir sadece.
Balkabaklarının at arabalarına dönüşm ele­
rinde de d u ru m aynıdır: büyülü sözler kurbağalar
ve prenslerde işe yaram adıkları gibi balkabakla-
rın d a da işe yaramaz. At arabaları evrilmezler, en
azından doğal yollardan prensler ve kurbağalar gibi
evrilemezler. Ama yolcu uçakları, bilgisayarlar ve
kilden yapılmış ok uçları gibi, at arabaları da, aslen
kendileri evrilm iş olan insanların yapımıdırlar. İn ­
san beyni ve elleri doğal seçilimle evrilm iştir tıpkı
sem enderlerin kuyrukları, kurbağaların bacakları
gibi. Evrilen insan beyni, at arabaları ve norm al
arabalar, m akaslar ve senfoniler, çam aşır m akine­
leri ve saatler tasarlam a ve yaratm a kabiliyetine sa­
hiptir. B urada bir kez daha büyü yok. Bir kez daha
düzenbazlık yok. Bir kez daha h er şey güzelce ve
basitçe açıklandı.
Bu kitabın geri kalanında size bilimsel olarak
algılanabilir gerçek dünyanın kendine has büyü­
sünü gösterm ek istiyorum. Gerçek olan ve nasıl
çalıştığını anladığım ız ilham verici güzelliklerden
oluşan, benim şürsel dediğim büyüyü... Gerçek
dünyanm gerçek güzelliği ve büyüsünün yanında,
doğaüstü büyüler ve sihirler ucuz ve basit kalır.
Gerçeğin büyüsü n e d oğaüstüdür ne de kandırm a­
cadır, sadece m uhteşem dir. M uhteşem ve gerçektir.
M uhteşemdir, çünkü gerçektir.
 u kitap tak i çoğu b ö lü m ü n başlığı b ir sorudan
B oluşuyor. A m acım , b u soru lara cevap verebil­
m ek ya d a en azından olabilecek e n olası cevabı
verm ektir, y ani bilim in cevabını. A m a çoğunlukla
önce m asalsı cevaplarla başlayacağım ç ü n k ü b u n ­
lar ilginç ve eğlenceli oluyorlar ve b ir zam anlar
b u n lara gerçekten in an an in san lar vardı. Bazıları
şu a nda bile inanıyor.
D ü n y an ın h er yerinde insanların, kökenleri­
ne yani n ereden geldiklerine d a ir b ir söylenceleri
vardır. Birçok soyun söylenceleri sadece o soyun
kökenin e d a ir b ir şeyler anlatır, san k i diğer soylar hiç
yokm uş gibi! Aynı şekilde birço k soyun, in sanları öldür­
m em eleri gerektiğine d a ir kuralları v a rd ır am a “insanlardan”
kastın sadece k en d i so y u n d an in sanlar olduğu ortaya çıkar. Diğer
soylardan gelen in sanları ö ldürm ekte h iç so ru n yoktur!
îşte size tip ik söylencelerden T azm anya abo rjinlerinden b ir
g ru b u n kökenlerine d a ir b ir tanesi. M oinee isim li b ir tanrı, yıl­
dızlarda geçen b ir savaş esnasında D rom erd een er isim li d üşm an
b ir ta n rı tarafın d an yenilgiye uğratılır. M oinee ölm ek üzereyken
yıldızlardan Tazm anya’ya düşer. Ö lm eden önce, istirahat m ekânını
son b ir kez ku tsam ak ister ve insan ları yaratm aya k a rar verir. A ncak
ölm ek üzere o ld u ğ u nu b ildiğinden öyle b ir telâşe içindedir ki
onlara d iz verm eyi u n u tu r, (hiç şüphesiz zor d u ru m u n u n da
dikkatin i d ağıtm asının verdiği) dalgınlıkla onlara kangu­
ru la r gibi b ü y ü k kuy ru k lar verir, b u d u ru m insan larm h iç­
b ir zam an oturam ayacakları anlam ın a gelm ektedir. S onra
da ölür. İnsan lar k a n g u ru ku y ru k lu ve dizsiz olm aktan
nefret edip yardım için gökyüzüne yalvar-

Bunun üzerine hâlâ gökyüzünde ||g|R B ğ&

haykırarak zaferini kutlam akta olan ulu
D rom erdeener in sanların yardım çığlıkla-
K rını işitir ve ne olup bittiğini görm ek için *
\ Tazmanya’ya iner. İnsanlara acır ve onlara
bükülebilen dizler verip vücutlarına uy-
m ayan o kanguru kuyruklarını keser. Ar
tık hepsi oturabilecektir ve sonsuza kadar
^ mutlu yaşarlar.
r Sık sık bu söylencenin farklı türleriyle karşı-
k laşırız. Bu şaşırtıcı bir şey değil çünkü insanlar kamp
I ateşinin etrafında hikâyeler anlatırken genelde de-
I tayları değiştirirler, böylece hikaye yörelere göre fark- *
■ hlıklar göstermeye başlar. Bu Tazmanya söylencesinin İ
A farklı bir anlatımında Moinee, Parlevar adını verdiği ilk
m a k insanı gökyüzünde yaratır. Parlevar kanguru gibi bir kuy-
K » ruğa ve bükülemeyen dizlere sahip olduğundan oturama-
maktadır. Yine önceki öyküde olduğu gibi düşman tanrı
Dromerdeener kurtarmaya gelir. Parlevara uygun dizler
I verip kuyruğunu keser, yarayı merhem ile iyileştirir.
I Parlevar daha sonra gök yolu (Samanyolu) bo-
yunca yürüyerek Tazmanya’ya iner.

33
 O rta D o ğ u n u n M usevi soylarının sadece
bir tan rıları vardı ve M useviler bu tanrıyı dü ş­
m an soyların tan rıların d an ü stü n görüyorlardı.
Bu ta n rın ın çeşitli isim leri vardı ve insan ların ona
b u isim lerle seslenm eleri yasaktı. Söz k o nusu ta n rı ilk
insanı tozdan y aratır ve adını Â dem (“adam ” anlam ına
gelir) koyar. Âdem’i kasten kendisine b en zer şekilde yarat­
m ıştır. A slında tarihteki çoğu tan rı, erkek (veya bazen kadın) o la­
ra k resm edilir, genellikle dev gibidirler ve h er zam an doğaüstü güçleri
vardır.
T anrı Â dem ’i, (biri h ariç tü m ü n ü n ) m eyvelerini yiyebileceği ağaçlarla dolu Eden
adı verilen b ir cennet bahçesine yerleştirir. Bu yasak olan ağaç “iyiliğin ve kötülüğün bilgisi
ağacıdır” ve ta n rı Âdem’i b u ağacın m eyvelerini yem eyeceğinden e m in b ir şekilde bırakır.
D aha so n ra ta n rı Â dem ’in tek başın a yalnızlık hissedeceğini fark edip b u konuda bir
şeyler yapm ak ister. İşte b u noktada, D rom erd eener ve M oinee’n in hikayesinde oldu­
ğu gibi, efsanenin iki farklı türüyle karşılaşıyoruz ve h e r iki tü r de kutsal Yaratılış
Kitabı’n d a bulunuyor. D ah a eğlenceli olan tü re göre, tan rı tüm hayvanları Âdem’e
yardım cı o lm aları için y aratır a m a hâlâ b ir şeylerin eksik olduğuna k arar verir: bir
kadm ! Böylece Âdem’i u yuşturup göğsünü açar, b ir kaburgasını çıkarır ve göğsünü
tekrar diker. D ah a s o n ra b u kaburgadan b ir k ad ın yetiştirir, tıpkı sizin kestiği­
niz b ir d aldan yeni b ir bitkiyi yetiştirebileceğiniz gibi. O na Havva adını v erir ve
Âdem’e karısı o larak sunar.
N e yazık ki bahçede kahrolası b ir yılan
vardır ve Havva’ya yanaşıp o n u iyiliğin v e k ö ­
tülüğ ü n bilgisi ağacm m yasak m eyvesinden
koparıp  dem ’e yedirm eye ik n a eder.  dem ve
Havva m eyveyi yerler ve d erhal çıplak oldukla-

34
rın ın bilgisine sahip olurlar. Bu o nları u tandırır ve
kendilerine in cir yaprağından birer ön lük yapar­
lar. Tanrı b u n u fark ettiğinde, yasak meyveyi yiyip
bilgilendikleri ve san ırım m asum iyetlerini kaybet­
tikleri için onlara kızar. O nları bahçeden kovarak,
hem A dem ve Havva’yı hem de tü m çocuklarını
zorluklar ve acılarla dolu b ir yaşam la lanetler. Bu­
güne kadar, Â dem ve Havva’n ın korkunç itaatsizli­
ğin in hikâyesi “ilk günah” adı altında hâlâ birçok
insan tarafından ciddiye alınm aktadır. H atta ba­
zıları, (Âdem’in gerçekten var olm adığını kabul
etm elerine rağm en) b u “ilk günahın” Âdem’den
hepim ize geçtiğini ve hepim izin  dem ’in suçunu
paylaştığım ıza inanırlar.

35
 İskandinavya’n ın denizci V ikingler
olarak ü n salm ış olan N orveçli in san ­
ları, Y unanlar ve R om alılarda olduğu
gibi birço k tan rıy a sahiptiler. Baş ta n ­
rıların ın ism i O din’d ir ve bazen W otan
ya d a W oden o la ra k d a isim lendirilir, ki
İngilizce “W ednesday” yani çarşam ba
g ü n ü n ü n ism i b u rad an gelm ektedir. (İn ­
gilizce “T hursday” yani p erşem be g ü n ü ­
n ü n ism i d e y ine b ir başka N orveç ta n rı­
sından , u lu çekiciyle şim şekler çaktıran
T hor’d a n gelir).
Bir g ü n O d in , kendileri de b irer
tan rı olan kardeşleriyle b e rab er sahil
kıyısında y ü rü rk e n iki ağaç gövdesine
rastlar.
 Gövdelerden b irini “Ask” adını verdikleri ilk adam a, ö bü­
rü n ü de “Embla” adını verdikleri ilk k ad ın a dönüştürürler. İlk
adam ve kad ın ın b edenlerini yaratan ta n rıla r d ah a sonra da
onlara yaşam ın nefesini verirler; bilinç, y üz ve konuşm a arm a­
ğanları d a b unları takip eder.
N eden ağaç gövdeleri m erak ediyorum . N eden b uz sar­
kıtları ya da k u m tepeleri değil? K im in, n eden b u hikâyeleri
uydurduğunu m erak etm ek sizce de çok ilginç değil mi? Tah­
m inen tü m bu efsaneleri ilk icat eden ler b u n ların kurm aca ol­
duğu n u u ydurdukları esnada biliyorlardı. Ya d a b irçok farklı
insan, farklı zam anlarda, farklı yerlerde hikâyelerin farklı k ı­
sım larını uydurdu; başka in sanlar d a bu parçaları aslında k u r­
m aca olduğunu fark e tm eden, belki d e b azılarını d eğiştire­
rek b ir araya g etirdi m i dersiniz?
M asallar eğlencelidir ve onları tekrar etm eyi
severiz. A m a k adim b ir söylence ya d a internette
dolaşıp du ran m o d ern b ir “şehir efsanesi” de
olsa, eğlenceli b ir hikâye duyduğum uzda
d u ru p b u hikâyenin ya da en azından
herhangi b ir parçasının doğ ru olup ol­
m adığını sorm aya da değer. Ö yley­
se hadi soralım , ilk insan kimdi?
Ve bu so ru n u n doğ ru
olan, bilim sel cevabı­
n a bir göz atalım .

37
Kimdi t>ULilk
insan gerçekten*?
BU SİZİ ŞAŞIRTABİLİR am a ilk insan diye bir
şey hiç olm adı, çü n k ü h e r insanın ebeveynlerinin
olm ası gerekir ve o ebeveynlerin de insan olm a­
sı gerekir! Tıpkı tavşanlarda olduğu gibi. H içbir
zam an b ir ilk tavşan yoktu ya da ilk tim sah ya
da ilk yusufçuk. Şimdiye k adar doğan h e r yaratık
ebeveynleriyle aynı tü re m en su p tu (belki birkaç
istisna olabilir am a b u ra d a onları g örm ezden ge­
leceğim). Yani b u d oğm uş olan h er yaratığın b ü ­
yükanne ve büyükbabalarıyla da aynı tü re ait ol­
duğu anlam ın a gelmelidir. Ve b ü y ü k büyükanne
ve büyük büyükbabalarıyla da. Ve büyük büyük
büyük an n e ve bü y ü k büy ü k büyükbabalarıyla da.
Ve b u böyle sonsuza k ad ar gider.
Sonsuza kadar m ı? A slında hayır, o k ad ar
basit değil. B unu b iraz açıklam ak gerekecek ve
açıklam aya b ir d üşünce deneyiyle başlayacağım.
D üşünce deneyi, hayal g ü cünüzü kullanarak
yaptığınız b ir d eneydir. Şim di hayal edeceğim iz
gerçekte im kânsız çü n k ü bizi zam anda geriye
götürecek y ani b iz d oğm adan ço k öncesine. Fa­
kat bunu hayal ederek de önem li bir şeyler öğre­
nebiliriz. O y üzden işte d üşünce deneyim iz. Tek
yapm anız gereken şu k om utları takip etm ek.
K endinize ait b ir fo toğraf bulun. Şimdi
babanızın bir fotoğrafını b u lu n ve o n u sizinki­
n in üzerin e k oyun. D aha s o n ra o n u n b abasının,
yani dedenizin fotoğrafını bulun. D aha sonra
da o n u n babasının, yani d ed enizin babasının
bir fotoğrafını bu lu n ve en üste yerleştirin. Bü­
yük büyük dedelerinizin hiçbiriyle tan ışm a­
m ış olabilirsiniz. B en b en im kilerin hiçbiriyle
ta n ışm a d ım am a b irin in b ir k ö y o k u lu m ü d ü ­
rü , b irin in b ir k ö y d o k to ru , d iğ e rin in B ritanya
H in d istan ’ın d a o rm a n c ı, b ir d iğ e rin in d e k re m a
d ü şk ü n ü , yaşlılığında b ir kaya tırm a n ış ı s ıra s ın ­
d a ö len b ir av u k at o ld u ğ u n u b iliy o ru m . Y ine de
b ab an ızın b a b a s ın ın b a b a s ın ın neye b e n z e d iğ in i
b ilm iy o rsan ız b ile o n u d e ri çerçevede so lm a k ­
ta o lan kah v eren g i b ir foto ğ raftak i h ayal m eyal
b ir su re t o la ra k h ayal ed eb ilirsin iz. Ş im d i b u n u
o n u n b abası iç in d e d ü ş ü n ü n . R esim leri b irb iri­
n in ü zerin e te p elem e k o ym aya, b ü y ü k b ü y ü k b ü ­
y ü k le r a ra sın d a d a h a d a gerilere g itm ey e d ev am
ed in . B un u y ap m ay a fo to ğ ra fın k eşfin d e n öncesi
için bile d ev am edeb ilirsin iz; n e d e olsa b u b ir
d ü şü n c e deneyi.
D üşü n ce d en ey im iz için kaç ta n e b ü y ü k b a­
baya ihtiyaç duyacağız? H m m , sadece 185 m ilyon
ka d arı y eterli olur!
Sadece mi?
SADECE Mİ?
Ü st üste dizilm iş 185 m ilyon fotoğrafı hayal
etm ek k olay değildir. Böyle b ir y ığının yüksekliği
ne olurdu? Şöyle ki h e r b ir fotoğrafın n o rm a l fo­
to ğ ra f kâğıdına basıldığını d ü şü necek olursak, 185
m ilyon fo toğraf 7.000 m etrelik b ir k ule o lu şturur:
b u ü st üste 180 tan e N ew York g ö kdeleninden bile
yüksek. D evrilm ese bile (ki d evrilir) tırm a n m a k
için ço k yüksek. Ö yleyse h adi o n u yan yatıralım
ve fotoğrafların hepsini tek b ir k itap rafına yerleş­
tirelim .
Kitap rafının u zunluğu n e k ad ar olur?
Yaklaşık altm ış beş kilom etre.
R afın size yakın u cu n d a sizin fotoğrafınız,
u zak u cu n d a ise 185 m ilyonuncu büyük
b ü y ü k b abanızın fotoğrafı b ulunur. N eye b en zi­
yor? D ökülm üş saçları v e b eyaz favorileriyle yaşlı
b ir ad am a mı? L eopar kü rk ü giym iş b ir m ağara
a d am ına mı? Böylesi d üşünceleri u n u tu n . Tam
olarak neye b en zed iğ in i b ilm iyoruz am a fosiller
bize oldukça iyi b ir fikir veriyorlar. 185 m ilyo­
n u n c u büy ü k büyükbabanız ş u n u n gibi b ir şeye
b en ziyordu -------------------------------------------------►
39

Evet doğru. 185 m ilyonuncu bü y ü k bü y ü k ­
babanız b ir balıktı. 185 m ilyonuncu büyük büyü­
kanneniz de öyle, zaten öyle olm asalar çiftleşe-
m ezlerdi ve siz de bu rad a olm azdınız.
H aydi şim di birer b irer fotoğraflara göz ata­
ra k 65 kilom etrelik kitap rafı b oyunca yürüyelim .
H er fotoğraf önün d ek i ve arkasındakiyle aynı
tü rd e n b ir canlıyı gösterir. H erkes tıp k ı önündeki
ve arkasındakine benzem ektedir, tıpkı derken, en
azından b ir b aba ve oğlu b irb irin e n e k ad ar b e n ­
ziyorsa o kadar. Yine de rafın b ir ucu n d an öb ü r
ucuna d u rm ad an yürüyecek olursanız b ir u çta
insan, öb ü r uçta b ir balık g örürsünüz. A rada da
b ir sü rü diğer ilginç büy ü k bü y ü k ... büyükba­
balarınızı görürsünüz, az sonra da göreceğimiz
gibi bunlara kim i insansılar, bazı m aym unlar,
bazı sivrifareler ve benzeri hayvanlar dahil­
dir. H er biri, sıradaki kom şularıyla benzerdir,
yine de birbirinden uzak h erhangi iki fotoğ­
rafı alırsanız birbirlerinden çok farklıdır ve
sırayı insandan uzaklaşarak yeterince takip
ederseniz bir balığa ulaşırsınız. Bu nasıl ola­
bilir?
Aslında bu anlam ası o kadar da zor
bir şey değil. Birbirini k üçük adım larla ta­
kip eden aşamalı değişim lerin, büyük bir
değişime yol açabileceği fikrine oldukça
aşinayız. Bir zam anlar bebektiniz. Şimdi
değilsiniz. Ç ok daha yaşlı olduğunuzda
yine çok farklı görüneceksiniz. Yine de
hayatınızın h er g ünü, uyandığınızda bir
gece önce yatağa giden kişiyle aynı kişi­
siniz. B ir bebek yürüm eye başlar, sonra
bir çocuğa dönüşür, sonra b ir ergene,
sonra genç b ir yetişkine, sonra orta-
yaşlı b ir yetişkine, sonra da yaşlı bir
insana dönüşür. Bu değişim o kadar
yavaş gerçekleşir ki “Bu kişi birdenbi­
re b ebek olmayı bıraktı ve bir çocuk
oldu” diyebileceğiniz b ir gün asla o l­
maz. D aha sonra da “Bu kişi çocuk olmayı bıraktı
ve b ir ergen oldu” diyebileceğiniz bir gün asla gel­
mez. “D ü n b u adam orta-yaşlıydı; bugünse yaşlı
b ir adam ” da demezsiniz.
Bu, bir balıkla karşılaşıncaya k adar bizi 185
milyon nesil boyunca baba,
büyük baba, büyük b ü ­
yükbaba diye geriye
götüren düşünce de­
neyim izi anlam am ıza
yardım cı olur. Tersten
gidip zam anda ileri
saracak olursak, ken­
d i balık çocuğunun
çocuğu da balık olan
balık atanızın (git
gide daha az balıksı olacak şekilde) 185 m ilyon
nesil sonra o rtaya çıkan çocuğu d a siz olursunuz.
Yani b u n la rın h e p si çok yavaş, öyle k i bin
h atta o n b in yıl geriye gitseniz ve 400. b ü y ü k b ü ­
yükbabanızın oralara b ir yere gelseniz b ile b ir
değişim fark edem eyeceğiniz k ad ar yavaştı. Ya da
d ah a doğrusu, kim se tıpatıp babasına b enzem e­
diği için tü m yol boy u n ca b ir sü rü ufak değişikli­
ği fark ederdiniz a m a değişim lerde genel b ir g id i­
şat fark edem ezdiniz. M o d e rn in san lard an geriye
o n bin yıl gitm ek, b ir eğilim in açığa çıkm ası için
yeterli değildir. O n b in yıl önceki a tanızın p o rtre ­
si m odern in san lard an h iç d e farklı olm ayacaktır
tabi eğer kıyafet, saç v e favorilerindeki yüzeysel
farklılıkları saym azsak. B izlerden yani m o d ern
insanlardan, b ir m o d e rn in san ın d iğerinden
farklı oldu ğ u n d an daha farklı olmayacaktır.
Peki ya 4000. b ü y ü k büyükbabanızı b u la­
bileceğiniz, y üz b in yıl öncesi için d u ru m nedir?
İşte ancak o n o k tad a fark edilebilir b ir değişim
olabilir. Belki kafatasında h afif b ir kalınlaşm a,
özellikle d e kaş k em erinde. A m a bu hâlâ, sadece
h a fif bir değişim olacaktır. H adi şim d i zam anda
biraz dah a geriye gidelim . Eğer ra f b oyunca ilk
b ir m ilyon yılı yürüyecek olursanız, 50 bininci
büyük büyükbabanız, H om o erectus dediğim iz
başka b ir tü rd e n sayılacak k ad ar farklı olacaktır.
Bildiğiniz gibi b u g ü n bizler H om o sapiensleıiz.
H om o erectusfoı ve H om o sapierısler b ü y ü k ih ­
tim alle birbirleriyle çiftleşem ediler; am a çiftle-
şebilselerdi bile çocu k ların ın ç o cu k sahibi olm a
4 bininci büyük büyükbabanız
yeteneği b üy ü k ihtim alle olm ayacaktı, tıpkı eşek
babaya ve at anneye sahip, neredeyse hiçbir za­
m an çocuk sahibi olam ayan k atırlar gibi. (Bunun
n e den böyle olduğunu bir so n rak i b ö lüm de gö­
receğiz.)
A m a y ine b ir k ez dah a h e r şey ç ok yavaş ve
aşam alı gerçekleşiyor. Siz H om o sapienssm iz ve
50 bininci b üy ü k büyükbabanız H om o erectustu.
A m a, b ir anda H om o sapiens b ir b ebek d oğuran
b ir H om o erectus hiç b ir zam an v a r olmadı.
Yani, ilk insan kim di ve n e zam an yaşadı
so ru su n u n kesin b ir yanıtı yoktur. “N e zam an be­
b ek olm ayı b ırakıp b ir ç ocuk o ldun?” s o rusunun
cevabı gibi bulanıktır. B üyük ihtim alle b ir milyon
yıldan dah a a z am a yüz b in y ıldan daha fazla bir
süre ö nce b ir n oktada, atalarım ız b ir m o d ern in ­
sanla karşılaşsalar, birbirleriyle üreyem eyecekleri
k adar b irbirlerinden farklı olacaklardı.
H om o erectus’a insan denip denm em esi
gerektiği ise ayrı b ir tartışm a konusu. Bu an-
lam bilim sel dediğim iz tü rd e n y ani kelim eleri
nasıl kullanm ayı tercih ettiğinizle ilgili b ir k o ­
nu dur. Bazı in san lar zebrayı çizgili at olarak
a d lan d ırm ak isterken, bazıları “at” kelim esinin
sadece b indiğim iz tü r için k ullanılm asını ister.
Bu d a b aşka b ir anlam bilim sel so ru n d u r. “Kişi”,
50 bininci büyük büyükbabanız
“a d a m ”, “ k a d ı n ” g ib i s ö z c ü k le r i s a d e c e Homo sapiens i ç in
k u l l a n m a y ı t e r c i h e d e b i li r s i n i z . B u s iz e k a l m ı ş b i r şey.
A n c a k h i ç k i m s e 1 8 5 m i ly o n u n c u b ü y ü k b a l ı k s ı b a b a n ı ­
z a “a d a m ” d e m e z . S iz le o n u b a ğ l a y a n k e s i n t i s iz z i n c ir e v e
z i n c ir d e k i h e r b i r e y i n k e n d i n d e n ö n c e k i v e s o n r a k iy l e t a ­
m a m e n ay n ı tü re m e n s u p o lm a s ın a ra ğ m e n b u sa ç m a b ir
ş e y o lu rd u .

Taşa dönüştüler
P e k i, u z a k a t a la r ı m ız ı n n e y e b e n z e d i k l e r i n i v e n e z a ­
m a n y a ş a d ık l a r ı n ı n a s ı l b iliy o r u z ? Ç o ğ u n lu k l a fo s ille rd e n .
B u b ö l ü m d e k i a t a la r ı m ız ı n t ü m r e s im l e r i f o s ille re d a y a n a ­
r a k y a p ı l a n c a n l a n d ı r m a l a r d ır a m a m o d e r n h a y v a n l a r a b a ­
k ı l a r a k r e n k le n d ir ild ile r .
F o s ille r t a ş t a n o lu ş m u ş tu r . B u n la r , ö l ü h a y v a n l a r ı n v e
b i t k il e r i n ş e k ille r in i a l m ı ş t a ş la r d ır . H a y v a n l a r ı n b ü y ü k b i r
ç o ğ u n l u ğ u ta ş a d ö n ü ş m e f ı r s a tl a r ı o l m a d a n ö lü r le r . E ğ e r
fo s il o l m a k i s tiy o r s a n ız b u i ş in p ü f n o k ta s ı, e n i n d e s o n u n ­
d a s e r tl e ş e r e k b i r “t o r t u l k a y a ” o l u ş tu r a c a k , d o ğ r u t i p te b i r
ç a m u r y a d a k i l in i ç i n e g ö m ü lm e k tir .
B u n e d e m e k o lu y o r? K a y a t i p le r i ü ç e a y r ıl ır : k a tıla -
ş ım , t o r t u l v e b a ş k a la ş ı m k a y a la r. B a ş k a la ş ım k a y a la r a s le n
d i ğ e r ik i t i p t e n y a n i k a tıla ş ım v e t o r t u l k a y a l a r d a n b a s ın ç
v e ıs ı n e d e n i y le b a ş k a la ş a r a k o l u ş tu k l a r ı i ç in b u r a d a o n l a r ı
g ö r m e z d e n g e le c e ğ im . K a tıla ş ım k a y a l a r b i r z a m a n la r , ş i m ­
d i p a t l a y a n v o l k a n l a r d a n g e le n s ı c a k l a v la r g ib i e r iy i k h a ld e
b u l u n u r l a r k e n s o ğ u d u k l a r ı n d a s e r t k a y a la r o l a r a k k a t ı l a ş ­
m ış la r d ır . H e r t ü r l ü s e r t k a y a , r ü z g â r v e y a s u t a r a f ı n d a n
d a h a k ü ç ü k k a y a la r, ç a k ılla r, k u m v e t o z o l u ş t u r m a k ü z e -
r e a ş ın d ır ılır (e ro z y o n a u ğ ra r). K u m v e to z , s u d a
a s ılı k a l ı r v e s o n u n d a tortul v e y a ç a m u r t a b a k a l a r ı
ş e k lin d e d e n iz in , g ö lü n y a d a d e r e n in d ib in e çö -
k e le b ilir. Ç o k u z u n z a m a n i ç i n d e b u ç ö k e l le r s e r t ­
le ş e r e k tortul kaya t a b a k a l a n (y a d a k a t m a n l a r ı )
o lu ş tu r a b i l i r . T ü m k a t m a n l a r i l k o l u ş tu k l a r ı n d a
d ü z v e y a t a y k e n m i l y o n l a r c a y ıl s o n r a b i z o n l a r ı
g ö re n e k a d a r g e n e ld e e ğ ilm iş, te r s d ü z e d ilm iş ya
d a b ü k ü lm ü ş o lu rla r ( b u n u n n a s ıl o ld u ğ u n u g ö r­
m e k i ç in 10. b ö l ü m d e k i D e p r e m l e r e b a k ı n ) .
Ş im d i ö l ü b i r h a y v a n ı n , b e l k i d e b i r ı r m a k
a ğ z ın d a , ç a m u r u n iç in e sü rü k le n d iğ in i d ü şü n ü n .
E ğ e r d a h a s o n ra h a y v a n ın iç in d e b u lu n d u ğ u b u
ç a m u r s e r tl e ş i p b i r t o r t u l k a y a h a l i n i a l a c a k o l u r s a ,
h a y v a n ın b e d e n i ç ü r ü y ü p g id e b ilir a m a ç a m u rd a ,
e n in d e s o n u n d a b u lu n m a k ü z e re b e d e n in b iç im i­
n i n b o ş b i r i z i n i b ı r a k ı r . B u fo s i l t i p l e r i n d e n b i r i ­
d i r v e h a y v a n ı n b i r ç e ş it “n e g a t i f ” r e s m i d i r . V e y a
b u b o ş b i ç i m , y e n i ç ö k e l ti l e r in i ç i n i d o l d u r a b i l e ­
c e ğ i b i r k a l ı p iş le v i g ö r ü r , b u k a l ı b a d o l a n ç ö k e l ti­
l e r d a h a s o n r a s e r tl e ş e r e k h a y v a n ı n b e d e n i n i n d ı ­
ş ı n ı n b i r “p o z i t i f ” k o p y a s ı n ı o l u ş tu r u r . B u d a fo s il
t i p le r i n d e n İ k i n c i s i d i r . B ir d e ü ç ü n c ü t i p fo s il
v a r d ır , b u n d a d a h a y v a n ı n b e d e n i n d e k i a t o m l a r
v e m o le k ü lle r b ir e r b ire r, s u d a d a h a s o n r a k r is ta l­
le ş e r e k ta ş l a ş a c a k o l a n a t o m l a r v e m o l e k ü l l e r ile
y e r d e ğ iş t i r i r l e r . E n iy i t i p fo s il b u d u r ç ü n k ü ş a n s
d a y a r d ım e d e r s e f o s i l i n o r t a s ı n a d o ğ r u , h a y v a ­
n ı n iç k ı s ı m l a r ı n a d a i r k ü ç ü k d e t a y la r ı n d a k a lıc ı
b i r ş e k ild e k o p y a s ı ç ı k a r ı lm ı ş o lu r.
F o s il l e r t a r i h l e n d i r i l e b i l i r l e r d e . Ç o ğ u n l u k ­
l a k a y a la r d a k i r a d y o a k t i f i z o t o p l a r ı ö l ç e r e k k a ç
y a ş ı n d a o l d u k l a r ı n ı s ö y le y e b ilir iz , i z o t o p l a r ı n v e
a t o m l a r ı n n e o l d u k l a r ı n ı 4 . B ö lü m d e ö ğ r e n e c e ğ iz .
K ıs a c a r a d y o a k t i f i z o t o p , b a ş k a ç e ş it a t o m l a r a b o -
z u n a b i le n t i p t e a t o m l a r d ı r : ö r n e ğ i n u r a n y u m - 2 3 8
d e n ile n a to m , k u rş u n - 2 0 6 d e n ile n a to m a b o z u n a -
b ilir . B iz d e b u n u n n e k a d a r z a m a n d a g e r ç e k le ş ti­
ğ i n i b i l d iğ i m i z d e n i z o t o p l a r ı b i r e r r a d y o a k t i f s a a t
o l a r a k d ü ş ü n e b i l i r i z . R a d y o a k t i f s a a tl e r d a h a ç o k ,
s a r k a ç lı s a a tl e r k e ş f e d ilm e d e n ö n c e i n s a n l a r ın
k u ll a n d ı ğ ı s u s a a tle r i v e m u m s a a tl e r i n e b e n z e r le r .
D i b i n d e d e l i k b u l u n a n b i r s u t a n k ı , ö lç ü le b ilir b i r
h ı z d a b o ş a lır . E ğ e r t a n k g ü n e ş d o ğ a r k e n d o l d u ­
r u l u r s a , k a l a n s u y u n s e v iy e s in e b a k ı l a r a k g ü n ü n
n e k a d a r ı n ı n g e ç tiğ in i b e l i r l e m e k m ü m k ü n o lu r.
M u m s a a ti i ç in d e a y n ıs ı g e ç e rlid ir. M u m b e lli
b i r h ı z d a y a n a r, b ö y le c e k a la n m u m m i k ta r ı n a
b a k a r a k n e k a d a r z a m a n d ı r y a n m a k ta o l d u ğ u n u
a n la y a b ilir s in iz . U r a n y u m - 2 3 8 s a a ti n d e is e , u r a n ­
y u m - 2 3 8 m i k ta r ı n ı n y a r ıs ı n ı n k u r ş u n - 2 0 6 ’y a b o -
z u n m a s ı i ç in 4 ,5 m ily o n y ıl g e ç m e s i g e r e k tiğ in i
b iliy o r u z . B u s ü r e y e u r a n y u m - 2 3 8 ’in “y a r ıl a n m a
ö m r ü ” d e n ir . B ö y le c e , b i r k a y a d a n e k a d a r k u r ­
ş u n - 2 0 6 o l d u ğ u n u ö l ç ü p u r a n y u m - 2 3 8 m i k ta r ı y ­
l a k ıy a s la y a ra k , h i ç k u r ş u n - 2 0 6 o lm a y ıp s a d e c e
u ra n y u m - 2 3 8 o ld u ğ u d u ru m d a n , y an i s a a ti n
“s ı f ır la n m ış ” o l u ş u n d a n b u y a n a n e k a d a r z a m a n
g e ç t iğ i n i h e s a p la y a b ilir s in iz .
P e k i s a a t n e z a m a n s ıf ır la n ır ? Ş ö y le k i b u s a ­
d e c e e r iy i k k a y a n ı n s e r tl e ş e r e k k a tıla ş tığ ı s ı r a d a
s a a tl e r i s ıf ı r l a n a n k a t ı l a ş ı m k a y a la r i ç i n g e ç e rlid ir.
N e y a z ık k i b i r “s ıf ır a n ı” o lm a y a n t o r t u l k a y a la r d a
b u y ö n t e m iş le m e z v e f o s ille r b i r t e k t o r t u l k a y a ­
l a r d a b u l u n u r . Ö y le y s e y a p m a m ı z g e r e k e n t o r t u l
k a y a ç la r a r a s ı n d a h a p s o l m u ş k a t ı l a ş ı m k a y a la r ı
b u lu p o n la rı s a a t o la ra k k u lla n m a k tır. Ö rn e ğ in
e ğ e r b i r fo s il, ü z e r i n d e 1 2 0 m i ly o n y ıllık , a l t ı n d a
is e 1 3 0 m i ly o n y ıllık k a t ı l a ş ı m k a y a l a r b u l u n a n b i r
t o r t u l k a t m a n d a y s a b u f o s ilin 1 2 0 ila 1 3 0 m ily o n
a r a s ı n d a b i r y a ş a s a h ip o l d u ğ u n u b ile b ilir s in iz .
B u b ö l ü m d e b a h s e tt i ğ i m t ü m t a r i h l e n d i r m e le r e
b u ş e k ild e u la ş ılıy o r . H e p s i y a k la ş ık t a r i h l e n d i r -
m e l e r v e ç o k h a s s a s o l d u k l a r ı d ü ş ü n ü lm e m e li.
 U r a n y u m - 2 3 8 , s a a t o l a r a k k u l l a n ı l a b i le c e ­
ğ im iz t e k i z o to p d e ğ ild ir. M ü k e m m e l b i r ş e k ild e
g e n iş y a y ılım g ö s te r e n y a r ı ö m ü rle r iy le d a h a b ir
s ü r ü b a ş k a iz o to p la r v a r d ır . Ö r n e ğ in , k a r b o n -
1 4 ’ü n y a r ı ö m r ü s a d e c e 5 7 3 0 y ı l d ı r v e b u o n u
k a z ıb ilim c ile rin in s a n g e ç m iş in i a r a ş tır m a la r ı
i ç i n y a r a r l ı k ı l a r . B ir ç o k f a r k l ı r a d y o a k t i f s a a t i n
ö r t ü ş e n z a m a n ö lç e k le r in e s a h i p o lm a la r ı ç o k
g ü z e l b ir d u r u m d u r , b ö y le c e o n la r ı b ir b ir le r i­
n i k o n tro l e tm e k te k u lla n a b iliriz v e h e r z a m a n
u y u ş u rla r .
K a r b o n - 1 4 s a a ti d i ğ e r l e r i n d e n fa rk lı b ir
ş e k i l d e ç a l ı ş ı r . K a t ı l a ş ı m k a y a l a r ü z e r i n d e d e ğ il,
y a ş a y a n c a n lıla r ın b ır a k tık la r ı k a lın tıla r ın k e n ­
d ile r in d e ç a lış ır, ö r n e ğ in e s k i b i r a ğ a ç ta . R a d ­
y o a k tif s a a tle r im iz a r a s ın d a e n h ız lıla r d a n b ir i­
d ir a m a 5 7 3 0 y ıl y in e d e in s a n y a ş a m ın d a n ç o k
ç o k d a h a u z u n b i r s ü r e d ir . Ö y l e y s e b u s ü r e n i n
k a r b o n - 1 4 ’ü n y arı ö m rü o ld u ğ u n u n a s ıl b ili­
y o r u z d i y e s o r a b il i r s i n i z , h e l e u r a n y u m - 2 3 8 ’in
y a r ı ö m r ü n ü n 4 ,5 m i l y o n y ı l o l d u ğ u n u n a s ı l b i ­
li y o r u z ? C e v a p ç o k b a s it! A t o m l a r ı n y a r ı s ı n ı n
b o z u n m a s ı n ı b e k l e m e m iz e g e r e k y o k t u r . A t o m ­
la rın s a d e c e k ü ç ü k b ir k ıs m ın ın b o z u n u m u n u n
h ız ın ı ö lç e b ilir (ç e y re k ö m ü r, y ü z d e b i r ö m ü r
v s .) v e o r a d a n y a r ı ö m r ü h e s a p la y a b i l i r i z .
Zamanda geriye yolculuk
H a y d i b i r b a ş k a d ü ş ü n c e d e n e y i y a p a l ım .
Y a n ın ız a b i r k a ç a r k a d a ş a l ı n v e z a m a n m a k i ­
n e s in in iç in e g ir in . M o to ru ç a lış tırın v e o n b in
y ı l ö n c e s i n e z ıp la y ın . K a p ıy ı a ç ı n v e e t r a f ı n ı z d a
k a r ş ıl a ş t ı ğ ı n ı z i n s a n l a r a b i r b a k ı n . E ğ e r b u g ü n
I r a k ’ı n o l d u ğ u y e r e i n m i ş s e n i z o i n s a n l a r ı n t a r ı ­
m ı k e ş f e tm e s ü r e c in d e o ld u k la r ın ı g ö re c e k tin iz .
D i ğ e r b i r ç o k y e r d e i s e “a v c ı - t o p la y ı c ı ”l a r b i r y e r ­
d e n b a ş k a b ir y e re h a r e k e t e d iy o r, y a b a n i h a y ­
v a n l a r ı a v la y ıp , y a b a n i m e y v e le r i , y e m i ş l e r i v e
k ö k le ri to p lu y o r o la c a k la rd ı. N e s ö y le d ik le rin i
a n la y a m a y a c a k tın ız v e (e ğ e r g iy iy o rla rsa ) k ıy a ­
f e tl e r i ç o k f a r k l ı o l a c a k t ı . N e v a r k i , e ğ e r o n l a r a
m o d e r n g iy s ile r g iy d ir ip , s a ç la r ın ı m o d e r n b ir
b iç im d e k e s e c e k o lu r s a n ız g ü n ü m ü z d e k i in s a n ­
la r d a n a y ır t e d ile m e z le r d i (y a d a e n fa z la b u g ü ­
n ü n in s a n la r ın ın b ir b ir le r in d e n a y ır t e d ile b ild i­
ğ i k a d a r e d i l i r l e r d i ) . A y r ıc a , z a m a n m a k i n e n i z e
a ld ığ ın ız m o d e r n in s a n la r ın h e r h a n g i b iriy le d e
ü r e m e k a b iliy e tin e ta m a m e n s a h ip o lu rla r d ı.
Ş im d i o n l a r ı n a r a s ı n d a n b i r g ö n ü llü a lın
(b u b e lk i d e s iz in 400. b ü y ü k b ü y ü k b a b a n ız o la ­
b ilir ç ü n k ü y a k la ş ık o la r a k o n u n y a ş a m ış o la b ile ­
c e ğ i z a m a n d ilim in e g e ld in iz ) v e z a m a n m a k in e ­
n i z i b i r o n b i n y ı l d a h a g e r iy e y a n i g ü n ü m ü z d e n
y i r m i b i n y ıl g e r iy e , 8 0 0 . b ü y ü k b ü y ü k b a b a n ı z l a
ta n ış m a ş a n s ın ız ın o la c a ğ ı z a m a n a a y a rla y ın . B u
s e f e r, k a r ş ı l a ş a c a ğ ı n ı z t ü m i n s a n l a r a v c ı - t o p la y ı -
c ı o la c a k tır a m a y in e h e p s i m o d e r n in s a n la r ın
b e d e n in e s a h ip o la c a k v e y in e m ü k e m m e l b i r ş e ­
k i l d e m o d e r n i n s a n l a r l a ç if t l e ş i p d o ğ u r g a n d ö l ­
le r ü r e te b ilm e k a b iliy e tin d e o la c a k la rd ır. O n la r ­
d a n b ir in i d e z a m a n m a k in e n iz e a lın v e b ir o n
b in y ıl d a h a g e r i g id in . B u n u y a p m a y a d e v a m
e d i n , o n b i n y ı l lı k a d ı m l a r l a z a m a n d a g e r i g i d i n
v e h e r d u r a k ta y e n i b i r y o lc u a lıp o n u d a g e ç m i­
şe g ö tü rü n .
O l a y ş u k i b i r ç o k o n b i n y ı llık z ı p l a m a n ın
a r d ı n d a n e n n i h a y e t, b e l k i d e g e ç m iş t e b i r m ily o n
y ıl g e r iy e g it ti ğ i n i z d e , z a m a n m a k i n e s i n d e n ç ık ıp
b a l o n c a g ö r d ü ğ ü n ü z i n s a n l a r ı n b i z l e r d e n k e s in ­
lik le f a rk lı o l d u ğ u n u v e y o l c u l u l u ğ u n u z u n b a ş ı n ­
d a y a n ı n ı z a a l d ı k l a r ı n ı z l a ü r e y e m e y e c e k l e r in i fa rk
e tm e y e b a ş la y a c a k s ın ız . A m a y o lc u l i s t e n iz e s o n
e k le d ik le r in iz , y a n i n e r e d e y s e o n l a r k a d a r k a d im
o la n la r , o n l a r l a ü re y e b ile c e k le r d ir .
B u r a d a y a p m a y a ç a lış tığ ım s a d e c e d a h a ö n c e
d e d i k k a t ç e k t iğ i m n o k t a n ı n b u k e z d e b a ş k a b i r
d ü ş ü n c e d e n e y iy le y e n i d e n a l t ı n ı ç iz m e k : b u a ş a ­
m a l ı d e ğ i ş i m le r i n a lg ıla n ış ı, a y n ı b i r s a a ti n a k r e p
k o l u n u n ile rle y iş i g ib i, k o la y d e ğ ild ir . B u n u ik i f a rk ı
y o l d a n d ile g e t i r m e y e d e ğ e r ç ü n k ü b u ç o k ö n e m li
v e b a z ı i n s a n l a r i ç in k a v r a m a s ı ç o k z o r b i r k o n u (v e
b ö y l e o l m a s ı d a g a y e t a n la ş ı l a b i l i r b i r ş e y ) .
250 bininci büyük büyükbabanız
( 6 m i l y o n y ıl ö n c e )
H a d i g e ç m iş e o l a n y o lc u lu lu ğ u m u z a d e v a m
e d e lim v e o g ü z e l b a lığ a g id e n y o l b o y u n c a a r a d a k i
b a z ı i s ta s y o n la r a g ö z a ta lım . Z a m a n m a k in e m iz le
“6 M ily o n Y ıl ö n c e s i ” o la r a k e tik e tle n m iş is ta s y o n a
h e n ü z v a r d ığ ım ız ı d ü ş ü n ü n . O r a d a n e b u lm a lıy ız ?
A f r ik a k ı t a s ın d a k a lm a y a d ik k a t e tt i ğ i m i z s ü re c e ,
b u la c a ğ ım ız ( a r t ı e k s i b ir k a ç n e s il) 2 5 0 b i n i n c i b ü ­
y ü k b ü y ü k b a b a m ız o la c a k tır. B u a ta la r ım ız in s a n s ı
m a y m u n l a r d ı r v e b i r a z ş e m p a n z e y i a n d ıra b ilir le r.
A m a b u n l a r ş e m p a n z e d e ğ ild ir. O n u n y e r in e ş e m ­
p a n z e le r le p a y la ş tığ ım ız o r t a k a ta la r ım ız d ır . F a k a t
B eş M ily o n D o k u z Y ü z D o k s a n B in Yıl ö n c e s i
İ s t a s y o n u n d a n a ld ığ ım ız y o lc u la r la ç iftle ş e b ile c e k ­
l e r v e b ü y ü k ih tim a lle B e ş M ily o n D o k u z Y ü z B in
Y ıl Ö n c e s i İs ta s y o n u y o lc u la r ıy la d a ... A m a b ü y ü k
ih tim a lle D ö r t M ily o n Yıl Ö n c e s i İs ta s y o n u ’n d a
b iz e k a tıla n la r la d e ğ il.
H adi Y ir m i B eş M i ly o n Y ıl öncesi
İ s t a s y o n u ’n a k a d a r o n b i n e r y ı llık s ı ç r a m a l a r ı m ı z a
d e v a m e d e lim . O r a d a y a k la ş ık b i r t a h m i n l e , s iz in
v e b e n i m b i r b u ç u k m i ly o n u n c u b ü y ü k b ü y ü k b a -
b a m ı z ı b u lm a lıy ız . B u n la r , k u y r u k l a r ı o la c a ğ ı iç in k a d a r y a k ın d ırla r v e m o d e r n le m u rla r a d a b iz d e n
i n s a n s ı m a y m u n o lm a y a c a k la r . B u g ü n g ö rse k , v e y a m o d e r n m a y m u n l a r d a n d a h a f a z la y a k ı n d e ­
o n la r a m a y m u n d e r d ik , o y s a g ü n ü m ü z d e k i m a y ­ ğ ild ir le r. G ü n ü m ü z d e y a ş a y a n h a y v a n l a r d a n h i ç ­
m u n l a r a b i z e o l d u k l a r ı n d a n d a h a y a k ı n d e ğ ille r. b ir iy le ç if tle ş m e le r i m ü m k ü n o lm a z . A m a b ü y ü k
B iz d e n ç o k f a r k l ı o l s a l a r d a , b i z i m l e v e y a m o ­ ih t im a ll e A ltm ış İ k i M ily o n D o k u z Y ü z D o k s a n
d e r n m a y m u n l a r l a ü r e y e m e s e le r d e , b iz e Y irm i B in Yıl ö n c e s i İs ta s y o n u y o lc u la r ıy la ç if tle ş e b ilir­
D ö r t M i ly o n D o k u z Y ü z D o k s a n B in Y ıl ö n c e s i ler. H a d i o n l a r ı d a z a m a n m a k i n e s i n e a lıp g e ç m i­
İ s t a s y o n u n d a k a t ı l a n l a r l a ü r e y e b i l ir l e r . B a ş ı n d a n ş e g id iş im iz i b i r a z h ı z la n d ır a lım .
s o n u n a k a d a r, y a v a ş y a v a ş, a ş a m a lı d e ğ iş im b u .
B ir i s t a s y o n d a n d i ğ e r i n e f a r k e d i l e b i l i r d e ­
ğ iş ik lik l e r g ö r e m e d e n , h e r s e f e r i n d e o n a r b i n y ıl 7 milyonuncu büyük büyükbabanız
g e r iy e v e d a h a g e r iy e g i d i y o r u z . A l t m ı ş Ü ç M i l ­ ( 6 3 m i ly o n y ıl ö n c e )
y o n Y ıl Ö n c e s i İ s t a s y o n u ’n a v a r d ı ğ ı m ı z d a b iz i
k i m k a r ş ıl a y a c a k g ö r m e k i ç in b i r d u r a l ı m . B u ­
r a d a y e d i m i l y o n u n c u b ü y ü k b ü y ü k b a b a m ız l a el
(p a ti? ) s ık ış a b ilir iz . B u b ü y ü k b a b a l a r ı m ı z
l e m u r g ib i b i r ş e y l e r e b e n z e y e c e k l e r
ve n ite k im , h e m b ü tü n m o d e r n le m u r-
la rın , h e m m o d e r n m a y m u n la rın h e m
d e b iz im d e d â h il o ld u ğ u m u z m o d e rn
in s a n s ı m a y m u n la r ın a ta şıd ırla r. M o d e r n
in sa n la ra , m o d e r n m a y m u n la ra o ld u k la rı

1.5 milyonuncu büyük büyükbabanız

(2 5 m i l y o n y ıl ö n c e )

45 milyonuncu büyük
büyükbabanız
( 1 0 5 m i l y o n y ıl ö n c e )
Y ü z B e ş M ily o n Y ıl Ö n c e s i İ s ta s y o n u ’n d a
4 5 m ily o n u n c u b ü y ü k b ü y ü k b a b a m ız a r a s tla rız .
O a y n ı z a m a n d a , k e s e li m e m e l i l e r i n ( k i b u n l a r
g ü n ü m ü z d e ç o ğ u n lu k la A v u s tra ly a ’d a v e b i r a z
d a A m e r ik a ’d a b u l u n u r ) v e ( g ü n ü m ü z d e s a d e c e
A v u s tr a ly a v e Y en i G in e ’d e b u l u n a n ö r d e k g a g a ­
lı o r n i t o r e n k le r v e d ik e n li k a r ın c a y iy e n le r g ib i)
m o n o t r e m m e m e l i l e r h a r iç t ü m m e m e lile r in d e
b ü y ü k a ta s ıd ır. R e s im d e b ü y ü k b a b a y ı a ğ z ı n d a e n
s e v d iğ i y iy e c e k o l a n b ö c e k le g ö r ü y o r s u n u z . B a z ı­
la r ı n a d a h a ç o k b e n z e s e d e t ü m g ü n ü m ü z m e m e ­
lile riy le e ş it d e r e c e d e y a k ı n a k r a b a d ır .
Ü ç Y ü z O n M i ly o n Y ıl Ö n c e s i İ s ta s y o n u b iz i
1 7 0 m ily o n u n c u b ü y ü k b ü y ü k a n n e m iz l e ta n ış tır ır .
O t ü m m o d e r n m e m e l i l e r i n v e y ıla n , k e r te n k e le ,
k a p l u m b a ğ a , t i m s a h g ib i s ü r ü n g e n le r i n v e t ü m d i ­
n o z o r la r ı n d a a ta s ı d ı r ( k u ş l a r ın d a , ç ü n k ü k u ş la r
d i n o z o r l a r d a n o r t a y a ç ık m ış la r d ır ) . D a h a ç o k b ir
k e r te n k e l e g ib i g ö r ü n s e d e d i ğ e r t ü m m o d e r n m e ­
m e lile r e e ş it u z a k lık ta a k r a b a d ır . B u , b ü y ü k a n n e ­
n i n z a m a n ı n d a n b u y a n a k e r te n k e le le r in , ö r n e ğ in
m e m e l i l e r d e n d a h a a z d e ğ iş tiğ i a n l a m ı n a g elir.
A r t ı k g ö r m ü ş g e ç i r m iş z a m a n y o l c u l a r ı o l a ­
r a k , d a h a ö n c e b a h s e tt i ğ i m b a l ı ğ a u l a ş m a m ı z a
ç o k k a l m a d ı . H a d i y o ld a s o n b i r k e z d a h a ,
175 m ily o n u n c u b ü y ü k b ü y ü k b a ­
b a m ız la k a r ş ıl a ş a c a ğ ı ­
m ız Üç Y üz
K ırk
 s o n r a d a . . . d a h a s o n r a s ın a g i t m e y e b a ş la d ık ç a b ilg i­
M ily o n Yıl ö n c e s i İ s t a s y o n u n d a d u r a l ı m . B u
m i z b i r b e lir s iz lik le r s i s in i n iç i n d e k a y b o lm a y a b a ş la r
b ü y ü k b a b a m ız b ir a z s e m e n d e re b e n z e y e c e k ­
ç ü n k ü b u n l a r b u l a b i l d i ğ im i z f o s ille r in a z a lm a y a b a ş ­
t i r v e t ü m m o d e r n i k i y a ş a y ı ş l ı la r ı n ( s e m e n ­
la d ı ğ ı k a d i m z a m a n la r d ır .
d e r le r v e k u rb a ğ a la r ın ) o ld u ğ u k a d a r d iğ e r
t ü m o m u r g a l ı l a r ı n d a b ü y ü k a ta s ıd ır .
D ö r t Y ü z O n Y e d i M i ly o n Y ıl Ö n c e ­
175 milyonuncu
si İ s t a s y o n u n d a is e 1 8 5 m i l y o n u n c u b ü y ü k
büyük büyükbabanız
b ü y ü k b a b a n ı z ı y a n i s a y f a 4 0 ’t a g ö r d ü ğ ü n ü z
( 3 4 0 m i l y o n y ıl Ö n c e )
b a lığ ı g ö r ü r s ü n ü z . Z a m a n d a g e r iy e g i t m e y e
o r a d a n s o n r a b i l e d e v a m e d e b i li r i z , g i t g i d e
ç e n e li, ç e n e s i z b a l ı k l a r ı d a i ç e r e n d a h a u z a k
b ü y ü k b ü y ü k b a b a la rım ız la ta n ış ırız , v e d a h a

170. milyoriuncu büyük'

büyükanneniz
(310 m i l y o n y ıl ö n c e )
DNA bize hepimizin kuzen
olduğumuzu söylüyor
K a d im a ta la r ım ız ın t a m o la r a k n e y e b e n z e ­
d iğ in i b iz le r e g ö s te re b ile c e k f o s ille r im iz o lm a s a
d a , tü m y aşay an c a n lıla rın b iz im k u z e n im iz
o ld u ğ u n d a n v e o n la r ın d a b ir b ir le r in in kuze­
n i o l d u ğ u n d a n h i ç ş ü p h e m i z y o k . A y r ıc a h a n g i
m o d e r n h a y v a n la r ın b ir b ir le r iy le y a k ın k u z e n
(ş e m p a n z e le r v e in s a n la r y a d a s ıç a n la r v e fa re le r
g ib i ) , h a n g i l e r i n i n b i r b i r l e r i y l e u z a k k u z e n ( i n ­
s a n la r v e g u g u k k u ş la rı y a d a fa re le r v e tim s a h la r
g ib i) o l d u k l a r ı n ı d a b i l iy o r u z . N a s ı l m ı b i l iy o ­
ru z ? O n la r ı s is te m a tik b ir ş e k ild e k a r ş d a ş tır a ra k .
G ü n ü m ü z d e e n g ü ç lü k a n ıt, D N A k a r ş ıla ş tırm a ­
l a r ı n d a n g e l m e k t e d ir .
D N A tü m y a şa y a n y a r a tık la r ın h e r b ir h ü c ­
r e s i n d e t a ş ı d ı ğ ı g e n e t i k b i l g id i r . D N A , “ k r o m o ­
z o m ” a d ı v e r ile n , d ü z e n li b i r ş e k ild e s a r ılı h a ld e
b u l u n a n v e r i “ş e r i t l e r i ” b o y u n c a h e c e l e n i r . B u
k r o m o z o m la r g e r ç e k te n d e e s k i tip b ilg is a y a rla ­
r a v e r ile n v e r i ş e r itle r i g ib id ir le r ç ü n k ü ta ş ıd ık ­
la r ı b ilg i dijitaldir v e ş e r i t l e r b o y u n c a s ı r a l a n ır .
S a y a b i l e c e ğ i n i z “h a r f ” k o d l a r ı n d a n o l u ş a n u z u n
i p l ik ç i k l e r d e n m eydana g e lm iş le rd ir: her b ir
h a r f o r d a d ı r y a d a d e ğ i l d i r , o r t a s ı y o k t u r . D N A ’y ı
İnsan CTCCAACACTTCCAAAGCATCACCACCAAT.^
Şempanze CTCCACCACTTCCAAAGCGTCACCACCAAJ
Fare CTCCACCACGTCCAAAGCATCACCACCCAT»
d i j it a l y a p a n b u d u r v e D N A “ h e c e l e n i r ” d e m e ­
m in n e d e n i d e b u d u r.
B ugüne kadar b a k ıla n her h a y v a n d a k i,
b itk id e k i v e b a k te r id e k i tü m g e n le r, o c a n lın ın
n a s ı l i n ş a e d i l e c e ğ i n e d a i r b e lli b i r a lf a b e ile y a ­
z ı l m ı ş m e s a j l a r d ı r . B u a l f a b e n i n (2 9 h a r f l i T ü r k ­
çe a lfa b e d e n fa rk lı o la ra k ) A , T, C v e G o la ra k
y a z d ı ğ ım ı z s a d e c e d ö r t h a r f i v a r d ır . A y n ı g e n le r,
b irk a ç a y r ış tırıc ı fa rk la b irç o k c a n lıd a b u lu n u r.
Ö r n e ğ in F o x P 2 a d ı v e r ile n b ir g e n m e m e lile r v e
d a h a b i r ç o k c a n l ı d a o r t a k t ı r . B u g e n 2 0 0 0 ’d e n
f a z l a h a r f t e n o l u ş a n b i r d iz id ir . B u s a y f a l a r ı n
a ş a ğ ıs ı n d a F o x P 2 g e n i n i n o r t a s ı n d a b i r y e r l e r ­
d e n , 831. h a rfte n 910. h a rfe k a d a r g id e n 8 0 h a r f­
lik k ıs a b ir b ö lü m ü v a r. Ü s tte k i s ıra b ir in s a n d a n ,
o r t a d a k i s ı r a b i r ş e m p a n z e d e n , e n a l t t a k i s ı r a is e
b i r f a r e d e n . S o n i k i s ı r a n ı n s o n u n d a k i s a y ı l a r ise
o g e n in ta m a m ın ın , in s a n d a k i F o x P 2 g e n in in t a ­
m a m ın d a k i h a r fle rd e n k a ç h a r f fa rk lı o ld u ğ u n u
g ö s te r iy o r .
F o x P 2 g e n in in tü m m e m e lile rd e o r ta k o l­
d u ğ u n u sö y le y e b ilirsin iz ç ü n k ü h a r f k o d la r ın ın
b ü y ü k ç o ğ u n lu ğ u a y n ıd ır v e b u , g e n in ta m a m ı
i ç i n d e d o ğ r u d u r s a d e c e b u 8 0 h a r f l i k k ı s ım iç i n
d e ğ il. T ü m ş e m p a n z e h a r f l e r i b iz i m k i y le t a m ı
ta m ın a a y n ı d e ğ il ve fa re n in k ile rd e d a h a d a ç o k
f a r k v a r . F a r k l ı l ık l a r k ı r m ı z ı y l a r e n k l e n d i r i l ­
d i. T o p l a m d a 2 0 7 6 h a r f t e n ş e m p a n z e l e r d e
d o k u z u b iz d e n fa rk lıy k e n , fa re d e 139
h a r f f a r k l ı d ır . B u ö r ü n t ü d i ğ e r g e n l e r
iç in d e g e ç e rlid ir. B u d a , şe m p a n z e le ­
r i n b i z e n e d e n d a h a ç o k , f a r e l e r i n is e
d a h a a z b e n z e d i ğ i n i a ç ık la r.
Another random document with
no related content on Scribd:
THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE
 PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK

To protect the Project Gutenberg™ mission of promoting the

free distribution of electronic works, by using or distributing this
work (or any other work associated in any way with the phrase
“Project Gutenberg”), you agree to comply with all the terms of
the Full Project Gutenberg™ License available with this file or
online at www.gutenberg.org/license.

Section 1. General Terms of Use and

Redistributing Project Gutenberg™
electronic works
1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg™
electronic work, you indicate that you have read, understand,
agree to and accept all the terms of this license and intellectual
property (trademark/copyright) agreement. If you do not agree to
abide by all the terms of this agreement, you must cease using
and return or destroy all copies of Project Gutenberg™
electronic works in your possession. If you paid a fee for
obtaining a copy of or access to a Project Gutenberg™
electronic work and you do not agree to be bound by the terms
of this agreement, you may obtain a refund from the person or
entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8.

1.B. “Project Gutenberg” is a registered trademark. It may only

be used on or associated in any way with an electronic work by
people who agree to be bound by the terms of this agreement.
There are a few things that you can do with most Project
Gutenberg™ electronic works even without complying with the
full terms of this agreement. See paragraph 1.C below. There
are a lot of things you can do with Project Gutenberg™
electronic works if you follow the terms of this agreement and
help preserve free future access to Project Gutenberg™
electronic works. See paragraph 1.E below.
1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation (“the
Foundation” or PGLAF), owns a compilation copyright in the
collection of Project Gutenberg™ electronic works. Nearly all the
individual works in the collection are in the public domain in the
United States. If an individual work is unprotected by copyright
law in the United States and you are located in the United
States, we do not claim a right to prevent you from copying,
distributing, performing, displaying or creating derivative works
based on the work as long as all references to Project
Gutenberg are removed. Of course, we hope that you will
support the Project Gutenberg™ mission of promoting free
access to electronic works by freely sharing Project
Gutenberg™ works in compliance with the terms of this
agreement for keeping the Project Gutenberg™ name
associated with the work. You can easily comply with the terms
of this agreement by keeping this work in the same format with
its attached full Project Gutenberg™ License when you share it
without charge with others.

1.D. The copyright laws of the place where you are located also
govern what you can do with this work. Copyright laws in most
countries are in a constant state of change. If you are outside
the United States, check the laws of your country in addition to
the terms of this agreement before downloading, copying,
displaying, performing, distributing or creating derivative works
based on this work or any other Project Gutenberg™ work. The
Foundation makes no representations concerning the copyright
status of any work in any country other than the United States.

1.E. Unless you have removed all references to Project

Gutenberg:

1.E.1. The following sentence, with active links to, or other

immediate access to, the full Project Gutenberg™ License must
appear prominently whenever any copy of a Project
Gutenberg™ work (any work on which the phrase “Project
Gutenberg” appears, or with which the phrase “Project
Gutenberg” is associated) is accessed, displayed, performed,
viewed, copied or distributed:

This eBook is for the use of anyone anywhere in the United

States and most other parts of the world at no cost and with
almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it
away or re-use it under the terms of the Project Gutenberg
License included with this eBook or online at
www.gutenberg.org. If you are not located in the United
States, you will have to check the laws of the country where
you are located before using this eBook.

1.E.2. If an individual Project Gutenberg™ electronic work is

derived from texts not protected by U.S. copyright law (does not
contain a notice indicating that it is posted with permission of the
copyright holder), the work can be copied and distributed to
anyone in the United States without paying any fees or charges.
If you are redistributing or providing access to a work with the
phrase “Project Gutenberg” associated with or appearing on the
work, you must comply either with the requirements of
paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 or obtain permission for the use
of the work and the Project Gutenberg™ trademark as set forth
in paragraphs 1.E.8 or 1.E.9.

1.E.3. If an individual Project Gutenberg™ electronic work is

posted with the permission of the copyright holder, your use and
distribution must comply with both paragraphs 1.E.1 through
1.E.7 and any additional terms imposed by the copyright holder.
Additional terms will be linked to the Project Gutenberg™
License for all works posted with the permission of the copyright
holder found at the beginning of this work.

1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project

Gutenberg™ License terms from this work, or any files
containing a part of this work or any other work associated with
Project Gutenberg™.
 1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute
this electronic work, or any part of this electronic work, without
prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1
with active links or immediate access to the full terms of the
Project Gutenberg™ License.

1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary,
compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form,
including any word processing or hypertext form. However, if
you provide access to or distribute copies of a Project
Gutenberg™ work in a format other than “Plain Vanilla ASCII” or
other format used in the official version posted on the official
Project Gutenberg™ website (www.gutenberg.org), you must, at
no additional cost, fee or expense to the user, provide a copy, a
means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon
request, of the work in its original “Plain Vanilla ASCII” or other
form. Any alternate format must include the full Project
Gutenberg™ License as specified in paragraph 1.E.1.

1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying,

performing, copying or distributing any Project Gutenberg™
works unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9.

1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or

providing access to or distributing Project Gutenberg™
electronic works provided that:

• You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from
the use of Project Gutenberg™ works calculated using the
method you already use to calculate your applicable taxes. The
fee is owed to the owner of the Project Gutenberg™ trademark,
but he has agreed to donate royalties under this paragraph to
the Project Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty
payments must be paid within 60 days following each date on
which you prepare (or are legally required to prepare) your
periodic tax returns. Royalty payments should be clearly marked
as such and sent to the Project Gutenberg Literary Archive
Foundation at the address specified in Section 4, “Information
 about donations to the Project Gutenberg Literary Archive
Foundation.”

• You provide a full refund of any money paid by a user who

notifies you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that
s/he does not agree to the terms of the full Project Gutenberg™
License. You must require such a user to return or destroy all
copies of the works possessed in a physical medium and
discontinue all use of and all access to other copies of Project
Gutenberg™ works.

• You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of

any money paid for a work or a replacement copy, if a defect in
the electronic work is discovered and reported to you within 90
days of receipt of the work.

• You comply with all other terms of this agreement for free
distribution of Project Gutenberg™ works.

1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project

Gutenberg™ electronic work or group of works on different
terms than are set forth in this agreement, you must obtain
permission in writing from the Project Gutenberg Literary
Archive Foundation, the manager of the Project Gutenberg™
trademark. Contact the Foundation as set forth in Section 3
below.

1.F.

1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend

considerable effort to identify, do copyright research on,
transcribe and proofread works not protected by U.S. copyright
law in creating the Project Gutenberg™ collection. Despite
these efforts, Project Gutenberg™ electronic works, and the
medium on which they may be stored, may contain “Defects,”
such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or corrupt
data, transcription errors, a copyright or other intellectual
property infringement, a defective or damaged disk or other
medium, a computer virus, or computer codes that damage or
cannot be read by your equipment.

1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES -

Except for the “Right of Replacement or Refund” described in
paragraph 1.F.3, the Project Gutenberg Literary Archive
Foundation, the owner of the Project Gutenberg™ trademark,
and any other party distributing a Project Gutenberg™ electronic
work under this agreement, disclaim all liability to you for
damages, costs and expenses, including legal fees. YOU
AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE,
STRICT LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH
OF CONTRACT EXCEPT THOSE PROVIDED IN PARAGRAPH
1.F.3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE
TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER
THIS AGREEMENT WILL NOT BE LIABLE TO YOU FOR
ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE
OR INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF
THE POSSIBILITY OF SUCH DAMAGE.

1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If

you discover a defect in this electronic work within 90 days of
receiving it, you can receive a refund of the money (if any) you
paid for it by sending a written explanation to the person you
received the work from. If you received the work on a physical
medium, you must return the medium with your written
explanation. The person or entity that provided you with the
defective work may elect to provide a replacement copy in lieu
of a refund. If you received the work electronically, the person or
entity providing it to you may choose to give you a second
opportunity to receive the work electronically in lieu of a refund.
If the second copy is also defective, you may demand a refund
in writing without further opportunities to fix the problem.

1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set

forth in paragraph 1.F.3, this work is provided to you ‘AS-IS’,
WITH NO OTHER WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS
OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO
WARRANTIES OF MERCHANTABILITY OR FITNESS FOR
ANY PURPOSE.

1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied

warranties or the exclusion or limitation of certain types of
damages. If any disclaimer or limitation set forth in this
agreement violates the law of the state applicable to this
agreement, the agreement shall be interpreted to make the
maximum disclaimer or limitation permitted by the applicable
state law. The invalidity or unenforceability of any provision of
this agreement shall not void the remaining provisions.

1.F.6. INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the

Foundation, the trademark owner, any agent or employee of the
Foundation, anyone providing copies of Project Gutenberg™
electronic works in accordance with this agreement, and any
volunteers associated with the production, promotion and
distribution of Project Gutenberg™ electronic works, harmless
from all liability, costs and expenses, including legal fees, that
arise directly or indirectly from any of the following which you do
or cause to occur: (a) distribution of this or any Project
Gutenberg™ work, (b) alteration, modification, or additions or
deletions to any Project Gutenberg™ work, and (c) any Defect
you cause.

Section 2. Information about the Mission of

Project Gutenberg™
Project Gutenberg™ is synonymous with the free distribution of
electronic works in formats readable by the widest variety of
computers including obsolete, old, middle-aged and new
computers. It exists because of the efforts of hundreds of
volunteers and donations from people in all walks of life.

Volunteers and financial support to provide volunteers with the

assistance they need are critical to reaching Project
Gutenberg™’s goals and ensuring that the Project Gutenberg™
collection will remain freely available for generations to come. In
2001, the Project Gutenberg Literary Archive Foundation was
created to provide a secure and permanent future for Project
Gutenberg™ and future generations. To learn more about the
Project Gutenberg Literary Archive Foundation and how your
efforts and donations can help, see Sections 3 and 4 and the
Foundation information page at www.gutenberg.org.

Section 3. Information about the Project

Gutenberg Literary Archive Foundation
The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non-
profit 501(c)(3) educational corporation organized under the
laws of the state of Mississippi and granted tax exempt status by
the Internal Revenue Service. The Foundation’s EIN or federal
tax identification number is 64-6221541. Contributions to the
Project Gutenberg Literary Archive Foundation are tax
deductible to the full extent permitted by U.S. federal laws and
your state’s laws.

The Foundation’s business office is located at 809 North 1500

West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887. Email contact
links and up to date contact information can be found at the
Foundation’s website and official page at
www.gutenberg.org/contact

Section 4. Information about Donations to

the Project Gutenberg Literary Archive
Foundation
Project Gutenberg™ depends upon and cannot survive without
widespread public support and donations to carry out its mission
of increasing the number of public domain and licensed works
that can be freely distributed in machine-readable form
accessible by the widest array of equipment including outdated
equipment. Many small donations ($1 to $5,000) are particularly
important to maintaining tax exempt status with the IRS.

The Foundation is committed to complying with the laws

regulating charities and charitable donations in all 50 states of
the United States. Compliance requirements are not uniform
and it takes a considerable effort, much paperwork and many
fees to meet and keep up with these requirements. We do not
solicit donations in locations where we have not received written
confirmation of compliance. To SEND DONATIONS or
determine the status of compliance for any particular state visit
www.gutenberg.org/donate.

While we cannot and do not solicit contributions from states

where we have not met the solicitation requirements, we know
of no prohibition against accepting unsolicited donations from
donors in such states who approach us with offers to donate.

International donations are gratefully accepted, but we cannot

make any statements concerning tax treatment of donations
received from outside the United States. U.S. laws alone swamp
our small staff.

Please check the Project Gutenberg web pages for current

donation methods and addresses. Donations are accepted in a
number of other ways including checks, online payments and
credit card donations. To donate, please visit:
www.gutenberg.org/donate.

Section 5. General Information About Project

Gutenberg™ electronic works
Professor Michael S. Hart was the originator of the Project
Gutenberg™ concept of a library of electronic works that could
be freely shared with anyone. For forty years, he produced and
distributed Project Gutenberg™ eBooks with only a loose
network of volunteer support.

Project Gutenberg™ eBooks are often created from several

printed editions, all of which are confirmed as not protected by
copyright in the U.S. unless a copyright notice is included. Thus,
we do not necessarily keep eBooks in compliance with any
particular paper edition.

Most people start at our website which has the main PG search
facility: www.gutenberg.org.

This website includes information about Project Gutenberg™,

including how to make donations to the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation, how to help produce our new
eBooks, and how to subscribe to our email newsletter to hear
about new eBooks.