PROJEKT

TEMA:ROLI I LENDEVE
USHQYESE NE JETEN TONE
KLASA:VIII
LENDA:KIMI & BIOLOGJI

PUNOI:FRENSI MUJA, ENTELA

STAFA, SELDI SALLA , SAID
NASUFI,MEGISA ASLLANI, GILI
KASA.

PRANOI:FATIME CADRI
Roli i yndyrnave në organizmin e njeriut

Çfarë janë Yndyrnat ?

Ajo që ne quajmë “yndyrna” dhe mjekët i përcaktojnë si “lipide” janë ndër
makronutrientët të cilët në proporcione të duhura nuk duhet të mungojnë në një diet të
ekuilibruar. Yndyra është një lëndë ushqyese që përmban më shumë energji se
karbohidratet, në 100 gramë yndyrë ka dyfish më shumë energji se sa në 100 gramë
karbohidrate. Do me thënë që njerëzit duhet të bëjnë kujdes që të mos të hanë shumë
yndyrna, sepse njeriu absorbon shumë energji shpejt dhe prandaj rrezikon të bëhet i
trashë. Yndyrnat më të zakonshme janë “trigliceritet”
Dallojmë dy lloje të triglicerideve:
1.Të ngopura
2.Të pangopura

Të “mirat” dhe të “këqijat” e Yndyrnave ?

Yndyrnat janë një pjësë shumë e rëndësishme e dietës ditore, por jo të gjitha yndyrnat
kanë të njëjtin efekt në shëndet. Yndyrnat e mira mund ta ulin nivelin e kolesterolit në
gjak, rrisin funksionin e trurit dhe të japin ndjesin e ngopjes, ndërsa yndyrnat e
pashëndetshme mund të kontribojnë në sëmundjet kronike, shkaktojn shtimin e
peshës, mund të ndikojnë edhe në shtimin e akneve. Yndyrnat të dëmshme janë po ato
yndyrna të skuqura, te industrializuara dhe duhet sa më shumë ti shmangemi këtyre
lloje të yndyrnave.

.Ku mund të gjejmë Yndyrna të shëndetshme ?

Yndyrna të shendetshme mund të gjejmë në:

-Vaji i Ullirit,
-Vaji i Kokosit,

-Fruta të thata

-Omega 3 (Vaj Peshku: salmon, sardele, ton etj)

-Omega 6 (Misër,sojë,lulelakër,luledielli etj)

-Arrat, Kikirikët, bajamet, lajthitë

-Çokollata e zezë

-Avokado

-Drithërat

-Vezët

-Chia

-Bishtajoret etj.

Çfarë ndodh nëse konsumojmë shumë Yndyrna ?

Nuk është e shëndetshme të konsumojmë shumë yndyrë. I dëmton enët e gjakut sepse
yndyra mund të grumbullohet në muret e enëve të gjakut dhe në këtë mënyrë rritet
rreziku për bllokimin e enëve të gjakut, prej të cilave njeriu mund edhe të vdesë. Sasia
e madhe e yndyrnave në ushqim po ashtu na mundëson që të jemi mbi-peshë(obeziv).

NJERIU ËSHTË MBI PESHË KUR MERR MË SHUMË ENERGJI SE SA KA

NEVOJË, TRUPI E GRUMBULLON KËTË ENERGJI NË FORMË DHJAMI
RRETH BARKUT OSE EDHE NË VENDE TË TJERA TË TRUPIT.

Sa % yndyrna na nevoitet gjatë ditës?

Shumë burime rekomandojnë marrjen e një totali 20-30% kalori(KCAL) nga
yndyrnat, megjithatë kjo vlerë mund të ndryshojë pak. Në një dietë ketogjenike, sasia
e kalorive të marra nga konsumi i yndyrnave shkon deri 40-75% të kalorive.

*Gjatë ditës femrave i nevojitet rreth 2000-2200kcal (Kalori)

Kurse për meshkujt nevojitet rreth 2500-2700kcal (Kalori).

Pra, për femra prej 2000-2200 kalorive 20-30% duhet të vijnë nga yndyrnat , kurse tek
meshkujt fillon nga 2500-2700 ku 20-30% duhet të jenë yndyrna.

Semundjet qe shkaktohen nga pakica dhe teprica e

yndyrnave

Yndyra është një lëndë ushqyese që përmban më shumë energji, në 100 gramë yndyrë
ka dyfish më shumë energji se sa në 100 gramë karbohidrate. Njerëzit duhet të bëjnë
kujdes kur konsumojnë yndyrna, sepse njeriu absorbon shumë energji shpejt dhe
prandaj rrezikon të bëhet i bol. Mund të jetë e vështirë për të parë sa yndyrë ka në
një ushqim – vetëm kur ka gjalpë, vaj ose margarinë, që janë pothuajse yndyrna të
pastra. Prandaj mund të flitet për dhjamë të fshehur, që është ai dhjam që nuk mund të
shihet me sy te lire (për shembull është e vështirë të shikohet se sa dhjam ka
në djathë që mund të përmbaj nga 10 % deri në 80 % yndyrë). Prandaj është mirë që të
lexohet përbërja sa yndyrë ka në produktin ushqyes përkatës.

Ushqimi i përpunuar industrialisht nuk është më i keq se ushqimi i gatuar në shtëpi,

por duhet pasur parasysh që dhjami është më i lirë se mishi dhe prandaj për prodhuesit
është me interes që të shkëmbejnë pjesë të mishit me dhjam.

Nuk është shumë e shëndetshme që të hash shumë yndyrë. Midis të tjerave është
shumë e pashëndetshme për enët e gjakut në trup të ekspozohen nga shumë yndyra,
sepse yndyra mund të grumbullohet në muret e enëve të gjakut dhe në këtë mënyrë
rritet rreziku për bllokimin e enëve të gjakut, prej të cilave njeriu mund të vdesë. Ndër
të tjerash sasia e madhe e yndyrës në ushqim bën që njeriu të peshojë
shumë. Njeriu është mbipeshë kur merr më shumë energji, sesa ka nevojë, sepse trupi
e grumbullon këtë energji ekstra në formë dhjami rreth barkut ose vende të tjera në
trup. Yndyrnat janë të rëndësishme për ndërtimin e membranave qelizore. Yndyrnat
me te zakonshme janë trigliceritet.Acidet yndyrorë përbërës të triglicerideve janë
dyllojësh të ngopur dhe të pangopur.

Semundjet nga pamjaftueshmeria e ushqimit

Simptomat :

• fiksimi pas ushqimit

• nevoja per sheqer dhe kafeine

• rritja e shpjete e peshes

• probleme me tretjen

• dhimbje muskulore

• duar dhe kembe te ftofta

• lodhje dhe marramendje

• ndwrrime humori

Semundjet nga pamjaftueshmeria e ushqimit

Shkaqet :

• mungesa e oreksit

• fakt. ekonomik

• fakt.politik

• fakt. social

• fakt. psikologjik

• fakt. kulturor

Uria - marrja e manget e ushqimit

yndrynat + glikogjeni ≠ vitaminat + kripwrat + karbohidratet + yndyrnat + proteinat

Rakitisi - munges e vitamines D,

kalciumit, fosforit, kaliumit.

Zbuten, dobesohen dhe deformohen

eshtrat. Peshku, vajrat, qumesht dhe

qendrimi ne diell.

Pelagra - mungesw e vitaminws B3(niacina), aa, triptofanit.

Mund te shkaktoj harrese,dermatis,diarre dhe me vdekje.

Tune, drithera, kepurdha,pule, kikirik.

Beri-beri - mungese e vitamines B1(tiamina).

Dobesohen muskujt dhe njolla ne trup.

Mishi, vezet, dritherat,bizelet.

Skorbuti - mungese e vitamines C

(acidi askorbik) gjate pranveres.

Shkakton mungesen e kolagjenit,

gjakderdhje te gingivave,rrallim i

ashtit kercor,vonese ne sherimin e

plageve etj. Limoni, portokalli,

dredheza dhe brokoli.

Kseroftalmia ose verberia e nates - mungese e vitamines A mund te shkoj deri ne

verbrim. Karrotat, perime te gjelberta etj.

Struma - mungesa e jodit. Rritje e ngadalshme, prapambetje mendore. Kripe te

jodinizuar dhe peshk te ujerave te kriposura.

Anemia e hekurit - mungesa e hekur...

Anemia e hekurit - mungesa e hekurit.

Zvog. i hmoglobines,zbehje, lodhje.

Kungulli, arra.
Kwashiorkor - mungese e proteinave

dhe energjise.fyrerje e barkut,kyceve

dhe kembeve. Veze,oriz.

Depresioni - mungese e vitamines B7(biotines).Renie e

flokeve,probleme mendore,puqrra. Bylmet,kikirika, arra.

Osteoporoza - mungese e vitamines D

d...

Osteoporoza - mungese e vitamines D

dhe kalciumit.Rritje e poreve te

eshterave.Eshterat te butedhe te

dobet qe shkaktoje frakturadhe

demtime shpinore. Banane, spinaq,

qumesht, soje,drite dielli. Kryesisht

ne mosha te vjetra, femra.

Anoreksia - mungese e oreksit,

refuzim i ushqimit.Simptomat :

humbja e peshes,dieta, mungese

e ciklit menstrual,duar dhe kembe

te ftofta,crregullime kardiake,

lekura qerohet.
Semundjet nga konsumi i tepert i ushimit

Konsumimi i tepert i ushqimit mund te jete pasoje e pasigurise,vetmise,pakenaqesive

personale,gendjet endokrine, shtatzania etj.

Kryesisht behet konsumimi i tepert

i fast-food.