Gelati Monastery

Gelati Monastery, a UNESCO cultural heritage site, is the number one attraction in Georgia. The whole
monastery complex consists of architectural masterpieces, but the crowning glory of the complex is the
main church with its colorful fresco painting and valuable mosaic.

However, Gelati monastery has a special significance not only for its architectural and artistic aspects, but
mainly for its historical, spiritual and intellectual importance.

Monastic complex
1. st main church dedicated to the Dormition (Assumption) of the Virgin Mary – 12th century.
2. Church of St. George from the 13th century.
3. Two-storey church of St. Nicholas from the 13th and 14th centuries.
4. Tomb of king Dawit the builder 12th c.
5. Bell tower with water spring from 13th c.
6. Academy of Gelati 12th century.

The Name
The name Gelati was derived from the Greek word “Genesis”, which means creation, origin, birth or
beginning.

The original name of Gelati monastery was “Genati” and the diocese is also called “Diocese of Genati”
until today.

1. Main church dedicated to the Dormition

(Assumption) of the Virgin Mary - 12th century.
Width 35 m, length 36 m, height 34 m.

The main church, architecturally a cross-domed church, stands in the central part of the monastery. The
construction of the church was started under King Dawit the Builder, in 1106 and finished twenty years
later, in 1126, one year after his death, by his son Demetre I.

Yellow sandstone slabs of different sizes were used as building material for the main church. The building
stones are well cut, but little decorated. Nevertheless, the facades are finely finished. On each side of the
church, below the dome, a triumphal arch scheme (three-arched division of the facade) can be seen where
narrow windows are inserted.

The dome also has arched roundings with 16 narrow windows. The cathedral has entrances from three
sides, from the north, south as well as from the west. In total, the cathedral has 36 windows.

Annexes of the main church

The main church has three large annexes, respectively on the northern, southern and western sides, which
give the cathedral its massive appearance. These annexes date from the second half of the 12th century.
Northern extension
The northern extension runs along the entire northern wall, with a large entrance portal in the center. It
consists of four sections and houses several prayer rooms, one of which is dedicated to Jesus.

In the central section is the tomb of the Georgian Patriarch Zaqaria Qwaliani and his fresco can also be seen
in the central part of the cathedral. From the inscription above the entrance portal we learn that the fresco
painting was made between 1565 and 1584 and was donated by the archbishop of the cathedral, Anton.

Different kings of West Georgia are buried in the first section:

King Giorgi, son of Constantine 1604-1639.
King Alexander, son of Giorgi 1639-1660
King Giorgi, son of Alexander 1683-1720

Southern extension
Der südliche Anbau verläuft wiederum die gesamte südliche Wand entlang, auch mit einem großen
Eingangsportal in der Mitte. Im Anbau befindet sich ein Gebetsraum, der Andreas dem Erstberufenem
geweiht ist. Im Eingangsportal sind Fresken aus dem 16. Jhd. erhalten, die in der Regierungszeit des
westgeorgischen Königs Bagrat III. gemalt wurden.

In diesem Teil der Kathedrale ist der westgeorgische König Alexander, Sohn von Giorgi beigesetzt (1720-
1751).

Die Geschichtsschreiber der Königin Tamar wiesen in ihren Aufzeichnungen darauf hin, dass die Königin
in der Gelati Kathedrale beigesetzt ist, ohne zu erwähnen, wo genau sich das Grab befindet. Nach
mündlicher Überlieferung soll sich ihr Grab in diesem südlichen Anbau der Kathedrale befinden. Offiziell
ist noch ungewiss, wo Königin Tamar wirklich begraben ist.

Western extension (narthex)

The western extension runs along the western wall and has mainly the function of a narthex. This annex has
three entrances, from the southern, northern and western sides. The main entrance for narthex and generally
for the church is from the western side.

In this part of the cathedral is preserved a part of the original fresco painting from the 12th century. This
fresco depicts the Council of Chalcedon. The rest of the frescoes in the western annex are from the 16th
and 17th centuries.

Central part of the main church

In the east of the interior is the altar, with the sacristy and the room for the proskomidie respectively to the
left and right of it. Above the altar there is another floor with two secret rooms.

The west side of the central interior is very elaborately built. In the side corners there are stairs that lead to
the second floor, where the gallery is located. The gallery was once lit by daylight through two small
windows, but the windows are now blocked. Also closed is a connection to the narthex.

Fresco painting in the main church of Gelati monastery

12th-17th century
Gelati monastery and its main cathedral is like a museum of medieval fresco painting.

The abundance of daylight from the 16 windows of the dome, as well as from the side openings, brings out
well the variety of colors of the interior.
A special part of the frescoes in Gelati and also unique in all Georgia is the fresco of mosaics in the eastern
apse, above the altar. The mosaic dates back to the 12th century and depicts Mary with Jesus and the two
archangels by her side. In the mosaic the Byzantine influence is clear, but it is also different from classical
Byzantine frescoes: round faces, meaningful eyes, dynamism and no Byzantine frontality with the often
fixed eyes.
There is also a difference in technique, because the mosaic stones in Gelati are set very close together. The
stones themselves have different sizes and shapes. The material used for the mosaic was gagat, a vitrified
sandstone and other glass mosaic in different colors.
The lower part of the mosaic fresco was completed with a classical painting from the 16th century
depicting the Holy Communion with bread and wine. This combination of mosaic and classical mural
painting makes the fresco of Gelati unique.

In the dome is depicted a Jesus Pantocrator sitting on the throne with the sign of blessing. On the lower
corners of the dome are the four evangelists: Matthew, Mark, Luke and John (16th century).

On the northern side, in the uppermost register, Pentecost is depicted, and further on the altar side, the
Resurrection of Lazarus. In the middle register one can see the entry of Jesus into Jerusalem, and on the
windows are depicted St. Theodore Stratelates and Theodore Tiro. In the lower register there is a portrait of
King Dawit the Builder with the church and a scroll in his hand. Next to Dawit is the West Georgian
Patriarch Evdemon (1557-1578), the West Georgian King Bagrat III (1510-1565) and his wife Helena,
followed by the West Georgian King Giorgi II (1565-1583) and his wife Rusudan, and their son Leon. On
the eastern side of the northern wall is depicted Christ’s Descent into the Underworld (Christ’s Descent into
Hell) and below it Emperor Constantine, and Helen with the Cross.
These frescoes date from the 16th century. However, it is believed that the fresco by Dawit is a
reconstruction of the 12th century image.

On the southern side, in the topmost register are: the Annunciation of the Lord, Birth of Jesus, followed in
the middle register with the Crucifixion of Jesus, on the windows are recognizable St. Giorgi and St.
Demetrios, in the third register are depicted the Removal of the Body of Jesus from the Cross and the
Dormition of Mary (Assumption). In the lowest register, the Eucharist and the honoring of the Mother of
God can be seen.

The western side is also very interesting. Here you can see, among others, the following interesting
frescoes: Crowning of Christ with Thorns, The Last Supper, The Washing of the Feet, Denial of Peter,
Jesus and Pontius Pilate, Flogging of Jesus, and Death of Judas Iscariot.

The frescoes listed here are only a small part of the fresco painting in the Gelati Cathedral.

2. Church of St. George, 13th

century.
The second church of the Gelati monastery complex, dedicated to St. George stands about 10 meters east of
the main church. The building is a smaller model of the Gelati Cathedral with very similar architecture and
dates back to the 13th century.

Inside the church there are frescoes with scenes from the New Testament, as well as of historical figures.
The frescoes date back to the 16th century and the donors were the West Georgian Patriarch Evdemon, as
well as the West Georgian King Bagrat III with his wife. The frescoes of the three donors can be seen in the
Church of St. George.

The church was thoroughly restored and frescoed by Bagrat III after the Ottomans set the monastery on fire
in 1510. George Church later became the burial place of King Bagrat III and his family.

3. Church of St. Nicholas, 13th

century.
The third church in the Gelati monastery complex, dedicated to St. Nicholas, stands between the main
church and the Gelati Academy. The Church of St. Nicholas is a two-story building dating from the 13th-
14th centuries.

The first floor has arched openings and one can reach the second floor from the central room of the church
through a stone staircase attached to the side.

4. Bell tower 13th c.

The bell tower of Gelati is a three-story building. The first two floors are from the 12th century but the third
floor, with the arched openings dates from the 14th century.

On the second floor there is spring water, which is piped into the monastery through ceramic pipes. The
flow rate of water in 24 hours is 57,000 liters and originally every building of the monastery was supplied
with water. The water supply system dates back to the 12th century, but has been renewed several times
over time.

5. Academy of Gelati Monastery -

12th century.
The Academy of Gelati monastery was founded in 1106 by King Dawit on the model of the Academy of
Mangana in Constantinople. The academy had an extensive library, where numerous books were translated
and drafted. Among other things, the code “Regulation of the Royal Court” (გარიგება ხელმწიფის
კარისა) was written here.

Georgian scientists, theologians, philosophers and jurists who had worked at the Mangana Academy were
hired for the Academy. The most famous were Ioane Petrizi and Anton Ikaltoeli.

In Gelati Academy were taught seven liberal arts, according to trivium (grammar, rhetoric, dialectics) and
quadrivium, (arithmetic, geometry, music, astronomy).

In addition, in Gelati there was a medical school institution and an observatory.

For centuries, the Gelati Academy trained many scientists and professionals for leading positions in the
country, until teaching activities ceased after the Ottoman invasion in 1668, about 200 years after the
Ottomans also destroyed the Mangana Academy in Constantinople.

In the following decades, the academy building was rebuilt, but it no longer served as an academy, only as
the refectory of the Gelati Monastery.
The Gelati Academy, along with other monuments of the monastery complex, is part of the UNESCO
World Heritage Site.

6. The grave of David IV the builder

The tomb of the greatest Georgian king, who was later canonized, is located at the southern entrance gate
of Gelati monastery. The tombstone is about 2 meters tall and lies horizontally, so you have to step over it
to enter the monastery from the south.

It is believed that the king wanted to be buried in this place so that everyone who came to the monastery
would set foot on his grave, and the king thus kept a spiritual connection with future generation.

The tombstone reads:

“Jesus, this is my resting place now and forever, this is how I want to be buried”.
(ქრისტე! ესე არს განსასოჳენებელი ჩემი ოჳკოჳნითი ოჳკოჳნისამდე. ესე მთნავს, აქა
დავემკჳდრო მე.)

King Dawit was born in 1073, was crowned king in 1089 at the age of 16, and died in 1125.

At the entrance portal, where Dawit’s tomb is located, hangs a metal door with Arabic writing. This is the
gate of the city of Ganja (Azerbaijan). The gates were taken from Ganja by Dawit’s son, Demetre I, in the
12th century, after he took the city.

On the gate there is the following text:

“In the name of Allah, this gate is made for our Lord, His Highness Shavur-Bin-Al-Fadli,
May Allah grant him a long life.
Made by the blacksmith, Ibrahim-Bin-Utman-Mallaqun in 455″ (1063).

History of Gelati monastery

King David the Builder started the construction of Gelati Cathedral in 1106, at a time when he led the
entire country into an economic, political, military, as well as spiritual prosperity, and when he also
managed to unite Georgia including Tbilisi.

It is not known exactly which parts of the monastery were completed during David’s lifetime. However, it
is known that the construction of the cathedral was completed in 1126, a year after David’s death, by his
son Demetre. Demetre then also had the cathedral painted from the inside (1126-1130) .

After the construction of the cathedral, the monastery was founded here, which had a special status until the
15th century. Gelati was directly subordinated to the king and the patriarch was allowed to ordain only the
priests, otherwise the monastery was outside the sphere of influence of all religious hierarchies. High
priests and monks of Gelati Monastery were also members of the Royal Court.

Gelati monastery owned several estates, on which extensive agriculture was carried out, focusing on
viticulture, animal husbandry and beekeeping.

Besides its special status and wealth, Gelati underlined its intellectual leadership in the region with the
famous Academy.

Gelati monastery had an important collection of manuscripts from the 12th to 17th centuries and housed the
most famous Georgian workshop of gold and silversmith art.
Due to the Mongol raids from the second half of the 13th century, Georgia was weakened and Gelati
monastery was also greatly affected. The monastery was partially abandoned and the academy closed, but
King Giorgi V managed to get the country and also Gelati and its academy back on its feet in the 14th
century.

After the fall of Constantinople and the destruction of the Mangana Academy, it was only a matter of time
before the Ottomans appeared in Western Georgia. In 1510, they entered West Georgia through the Zekari
Pass and set fire to the whole region and especially to Kutaisi and Gelati, as well as other monasteries and
churches.

In the same year 1510, Bagrat III was crowned king of Western Georgia. During his reign, the cathedral, as
well as other monuments in the monastery complex, were restored and the damaged frescoes of the
churches were repainted. Gelati monastery became a bishop’s seat and the residence of the West Georgian
Patriarch was moved from Pitsunda to Gelati. King Bagrat III received the nickname “New Builder of
Gelati”.

Bagrat’s son Giorgi II continued his father’s construction work in West Georgia and Gelati monastery, thus
earning the place on the cathedral’s mural, next to King David. At the side of the kings in the construction
work was also the Patriarch of West Georgia Evdemon. He is also depicted on the fresco next to King
David.

Gelati monastery suffered a second Ottoman raid in 1668, during which the monastery was looted and the
buildings damaged. During this time the academy of Gelati monastery ceased to exist.

The third and last, but also the worst, raid on Gelati monastery occurred in 1759. This time, Islamist
irregulars from the North Caucasian Dagestan invaded Gelati and severely damaged the monastery. What
they could carry away they looted and the rest they simply destroyed on the spot.

The background of this destruction was that at that time almost all important fortresses of Western Georgia
were in Ottoman hands and the region was officially ruled by the Ottomans. West Georgian kings had only
formal power and, accordingly, very little room for maneuver. The named irregulars were a punitive
expedition organized by the Ottomans. The punitive expedition followed the attempt of the West Georgian
King Solomon I to free his domain from the Ottomans. (See for this: Battle of Khresili).

King Solomon I eventually managed to free the region, at least partially, from Ottoman rule and rebuilt the
Gelati Monastery.

Gelati monastery under Russian Empire

In 1810, the Kingdom of Western Georgian Imereti was also dissolved and incorporated into the Russian
Empire.
Between 1811 and 1814 the Empire abolished the autocephaly of the Georgian Church. At the top of the
ecclesiastical hierarchy at that time were no longer Georgian Patriarchs, but Russian Exarchs. This and
many other things caused several uprisings in Georgia.

During an uprising against the Russian Tsarist Empire, the head bishop of West Georgia, who had his seat
in Gelati, as well as the bishop of Gelati were also arrested and deported to Russia. The Bishop of Gelati
(Dositeos Qutateli) died on the way to Russia and was buried in Georgia, in the fortified church of Ananuri.
The chief bishop of West Georgia (Eqvtime Gaenateli) was exiled to a Russian monastery, where he died in
1822.

More than 100 years later, in 1917, the Georgian Church restored its autocephaly and a new bishop was
consecrated in Gelati monastery according to Georgian Orthodox rites.
Gelati monastery during the Soviet era
In 1923 it was forbidden to hold liturgies in Gelati monastery and soon the monks were not allowed to stay
in the monastery either. The almost thousand years old monastery was closed.

Part of Gelati’s valuable treasure was lost during the Soviet period and part of it went to various museums
in the country. Soon the monastery itself became part of the Kutaisi State Museum.

Gelati monastery in the present day

Gelati monastery was re-consecrated by the Georgian Patriarch shortly before the collapse of the Soviet
Union, in 1988, and since then it has served as a men’s monastery.

In 2003 Gelati monastery was visited by the Ecumenical Patriarch of Constantinople Bartholomew I.

In 2005 the bones of the head bishop Eqvtime Gaenateli, who was deported to Russia in Tsarist times and
died there, were brought to Gelati and buried in the monastery.

Since 1994 the monastery of Gelati is part of the UNESCO World Heritage.

Religious festival "Gelatoba

Every year on 28.08 , on the day of the Nativity of the Virgin Mary, the foundation of Gelati Monastery is
celebrated. The feast is called “Gelatoba” and on this day a special service is held by the Archbishop of
West Georgia or the Georgian Patriarch. Usually many residents of the city of Kutaisi are present.

utaisi, Gelati Monastery

Era 12AD

Location Rd to Gelati Monastery, Motsameta, Georgia

The monastery church at Gelati in Georgia has an apse mosaic. The

church is a domed cross in square building dedicated to the Mother
of God, built during the first quarter of the twelfth century. The
mosaic in the conch of the apse was part of the original decoration.
It shows Mary between the archangels Michael and Gabriel and is
the only surviving post-seventh century monumental mosaic in
Georgia.

The church was founded by King David IV ‘the Builder’, as his funeral
church, though he died before it was completed, at a point when
Georgia was in a period of political, economic and cultural
expansion. David’s choice of the medium was presumably a nod to
previous Georgian uses of the medium in the sixth and seventh
centuries, an evocation of the glorious past. But the artists and raw
materials for the mosaics may well have had to come from the
Byzantine Empire, since there is no evidence to suggest that
Georgia had any mosaic workshops at this time.
Następna pod względem wieku jest katedra patriarchalna Życiodajnej Kolumny (Sweti cchoweli) w
Mcchecie, wybudowana przez mistrza Konstantyna Arsukidze między rokiem 1010 a 1029 na rozkaz
katholikosa-patriarchy Melkisedeka. Trzecia to z kolei świątynia, która stanęła na centralnym miejscu
w dawnej chrześcijańskiej stolicy Gruzji; pierwszą była zwykła drewńiana kaplica wzniesiona przez
świętą Nino około roku 330, w półtora wieku później na jej miejscu wybudował bazylikę król
Wachtang Gorgaslan. Katedra Arsukidzego, kilkakrotnie odnawiana i przebudowywana, jest
największą tego typu budowlą w całej Gruzji, ma bowiem 60 metrów długości i jest odpowiednio
wysoka. Jej unikalny charakter wynika stąd, że nie tylko nawa, lecz także transepty kryte są dachem o
urywańym spadku, takim jak w bazylice sklepieniowej. Mury katedry mają arkady; u wschodniego
krańca dwa boczne łuki zamykają nisze zaznaczające położenie apsyd. Na ścianach występują liczne
rzeźby wykonane w kamieniu i przedstawiające groteskowe bestie, fantazyjne rzeźbienia zdobią też
okńa, przy czym szczególnie pięknie wygląda przeplatający się motyw winnej latorośli. Według
tradycji dłoń ludzka trzymająca trójkąt kreślarski, której przedstawienie widnieje wysoko na
północnej ścianie, należała do samego znakomitego budowniczego Arsukidze. Legenda głosi, że
pochodzący z biednej rodziny architekt ubiegał się o względy Szoreny, córki książęcej, w czym
rywalizował ze swym władcą, królem Giorgim I. Skutek był taki, że Arsukidzemu rozkazano obciąć
rękę, a Szorenę zamknięto w klasztorze. Historię katedry i jej budowniczego pięknie opowiedział
gruziński pisarz Konstantyn Gamsachurdia (ur. 1891) w swej powieści Ręka wielkiego mistrza; Szalwa
Mszwelidze zaś dokonał przeróbki operowej powieści. Katedra stoi na dużym dziedzińcu porosłym
trawą, wokół którego ciągną się mury zwieńczone blankami. Wewnątrz znajdują się grobowce
gruzińskich królów i książąt, których chowano tam aż do XIX wieku, i inne ciekawe pamiątki
historyczne. Mccheta to niewielkie miasteczko, a jest w nim jeszcze jeden frapujący kościół z tegoż
okresu, kościół Samtawro, z przepięknymi plecionkami kamiennymi, którymi obramowane są otwory
okienne.

Budowa klasztoru i akademii w Gelati – 1106-1125.

Opiekun sztuk i nauk, Dawid Budowniczy znalazł czas na wiele innowacji w dziedzinie oświaty i
kultury. Pod Kutaisi w Imeretii, starożytnym miastem Medei i króla Ajetesa, Dawid założył klasztor,
katedrę i akademię w Gelati pod kierunkiem znakomitego gruzińskiego neoplatończyka Joane
Petriciego. Dokonał gruntowniej reorganizacji Kościoła gruzińskiego, której uwieńczeniem był synod
w Ruisi-Urbnisi w 1103 roku, gdzie przyjęto ściślejsze kanony prawa kościelnego i nakazano
pozbawienie stanowisk pewnej liczby sprzedajnych i skorumpowanych duchownych. Pod rządami
Dawida kwitł handel i przywrócona została jedność narodowa; jego przedwczesną śmierć w styczniu
1125 roku opłakiwał cały ńaród.

Omówię tutaj cztery dobrze znane obiekty, które sam zwiedziłem, a mianowicie ruiny katedry
Bagrata w Kutaisi i pobliski ośrodek klasztorny w Gelati, katedrę Życiodajnej Kolumny w Mcchecie
oraz katedrę Alawerdi na równinie Kachetii.

Wybitne miejsce w kulturze gruzińskiej zajmuje katedra, klasztor i akademia w Gelati, o jakieś 10
kilometrów od miasta Ku- taisi. Gelati zbudował i ufundował Dawid Budowniczy, który pewnego
razu spadł tu z rusztowania i dotkliwie się potłukł. Fresk z wizerunkiem Dawida w całej postaci, teraz
zniekształcony inskrypcjami współczesnych turystów rosyjskich i gruzińskich, wciąż zdobi ścianę
katedry, podobnie jak wspaniała mozaika w ap- sydzie, przedstawiająca Madonnę z Dzieciątkiem oraz
archaniołami Michałem i Gabrielem, dar bizantyńskiego cesarza. Cały zespół składa się z trzech
kościołów zwieńczonych kopułami. Ich budowę ukończono między rokiem 1106 a 1125. Główna
katedra jest 110 pod wezwaniem Matki Boskiej, a mńiejsze kaplice, z których jedna

wznosi się nad studnią, pod wezwaniem świętego Jerzego i świętego Mikołaja. Proporcje katedry, z
trzema apsydami wysuniętymi na wschód, są prawdziwie majestatyczne i piękne dla oka. Miejscu
temu urody dodaje zielona murawa, na której stoją budynki przeróżnego typu. Zespół ten wznosi się
na zadrzewionym wzgórzu nad rzeką Ckalcitelą, skąd widać główne pasmo Kaukazu, co potęguje
ogólńe wrażenie, jakie wywiera ta perła architektury światowej. Barwny film o monastyrze, z
utrwalonymi na taśmie dźwiękowej hymnami i pieśniami kościelnymi średniowiecznej Gruzji,
wyświetlony podczas Międzynarodowego Kongresu Orientalistów w Moskwie w 1960 roku, odniósł
tam duży sukces.

Oprócz 114 Opizy obróbka drogocennych metali i kamieni szlachetnych kwit

ła w Tbeti oraz w monastyrze i akademii w Gelati. Szkoła Gelati słynie z cudownego tryptyku z
Chachuli, wykonanego

la Bakuriamsdze — który sam pochodził z Kaukazu — podjął ba-

:“ re 1 WyI?'? W n°W0 założonym seminarium Petri- oni w Baczkc vie w Bułgarii, i stąd właśnie
pochodzi jego przy-
ztTk W k0ńcu Petrici właiami^-
króla^wYd^R d 1 Wr°Clł d° fiemi °jczystej- by i**1 patronatem rola Dawida Budowniczego odegrać
wybitną rolę w organizowaniu gruzińskiej akademii w Gelati.
rvł Piefwszym teologiem gruzińskim, który zwrócił się bezpośrednio do klasycznych myślicieli
greckich, Platona i Ary- elesa przetłumaczył na gruziński dwa traktaty Arystotelesa (przekłady te
zaginęły), jak też dwa dzieła neoplatonistyczne O naturze ludzkie Nemezjusza z Emesy (działał ok.
390) — próbę
chrzSrM 7^ ailtr°P°logicznego - punktu widzenia filLfb chrześcijańskiej po lązanej z platońskimi
doktrynami preegzy-
S mTlasf Elemenfy te°l°#> SL
rzem T!, ™ : t 0Pf yl W,asnym obszernym komenta-
■ aczenie to, oparte na starożytnych rękopisach wykorzystał angielski wydawca Proklosa, profesor E.
R ’ Dodds 140 a komentarz Petnciego dowodzi niezbicie, że w Gruzji przekro

czono próg dojrzałości filozoficznej i że jego autor mógł sam wiele dokonać w dziedzinie metafizyki.
Petriciego cechowała odwaga i oryginalność poglądów i był chyba najbardziej utalentowanym
filozofem, jakiego wydała Gruzja. Starał się, w myśl własnego oświadczenia, z pomocą Ateny,
Hermesa i Prometeusza objaśnić posłanie Najwyższego Logosu, Jezusa Chrystusa, i powiązać wiarę
chrześcijańską z najwyższymi formami filozofii antycznej. Próbował jednak pogodzić to, co się
pogodzić nie daje, jego pisma musiały przeto wywołać sprzeciw tradycyjnie myślących scholastyków
ówczesnych. Dopiero w XVIII wieku uczony katholikos, patriarcha Antoni I, mógł oświadczyć, że
Petrici jest jego ulubionym teologiem, „nabożnym filozofem, słońcem naszego narodu” — którą to
ocenę w pełni potwierdza współczesna nauka.
Szczytowym osiągnięciem średniowiecznej literatury
Zespół klasztorny Gelati został ufundowany przez króla Dawida Budowniczego w roku
1106. Świecką poezję miłosną można było w miarę potrzeby usprawiedliwić jako nieszkodliwą
rozrywkę królów i książąt. O wiele niebezpieczniejsze były, z punktu widzenia ścisłej ortodoksji,
innowacje w dziedzinie dogmatu religijnego. Pod tym względem poważne zagrożenie stań owiło
dzieło filozoficzne wielkiego gruzińskiego neoplatończyka Joane Czimczimeli, zwanego Petricim
(zm. 11251. Petrici poświęcił swe życie dziełu stworzenia narodowej gruzińskiej szkoły filozofii
metafizycznej, która miałaby pogodzić rozum z objawieniem i zharmonizować dogmaty
chrześcijańskie z naukami filozofów greckich, przede wszystkim Platona. Joane Czimczimeli kształcił
się w akademii Mangana w Konstantynopolu, u sławńych nauczycieli, Jana Italosa i Michała Psellosa
(1018_1079), którzy odrodzili kult Platona i starożytnych i poło
żyli podwaliny średniowiecznego humanizmu. Pewne źródło greckie mówi o jakimś „Abasgu”, to jest
Gruzinie, jako o jednym z najwierniejszych uczniów Jana Italosa i wzmianka ta niewątpliwie odnosi się
do Joane Czimczimeli. Około roku 1076 wrócił on do ojczyzny, lecz okazało się, że konserwatywna
hierarchia kościelna ustosunkowała się do niego i jego idei nieprzychylnie, tak samo zresztą jak do
jego nauczycieli w Bizancjum. W roku 1083, przy-

W "złotym wieku" państwowości i kultury gruzińskiej podniósł

się poziom oświaty. Zwiększyła się sieć szkół niższego i średniego
stopnia. Przy niektórych klasztorach istniały uczelnie typu wyższego,
które swym poziomem nauki nie ustępowały najlepszym akademiom
w cesarstwie bizantyjskim czy w Armenii. Przypuszczalnie też reprezentowały
wyższy poziom niż powstające dopiero wówczas na zachodzie
Europy uniwersytety. Pierwsze miejsce w tym zakresie dzierżyła akademia
przy klasztorze w Gelati w okolicach Kutaisi, ufundowana przez
Dawida IV Budowniczego na początku XII w. Do poważnych ośrodków
nauki zaliczyć można akademie przy klasztorze w Ikalto w Kachetii
(północno-wsehodnia Gruzja) oraz przy klasztorze w Sziomgwime
w Kartlii. W uczelniach tych przede wszystkim rozwijała się teologia.
Wielu jednak uczonych pisało traktaty z zakresu filozofii, prawa,
historii, a także innych dyscyplin.
Wśród gruzińskich uczonych tego okresu czołowe miejsce zajmuje
Joane Czimezimeli, zwany Petricim (zm. w 1125 r.). Kształcił się on
w Konstantynopolu pod kierunkiem sławnego filozofa,Iana Italosa,
którego słusznie uważa się za jednego z prekursorów późniejszego
odrodzenia, gorąeego zwolennika starożytnej filozofii greckiej, a szczególnie
Platona. Joane Czimezimeli stał się również zdecydowanym zwolennikiem
tego kierunku i jednym z najwybitniejszych przedstawicieli
neoplatonizmu. Jego poglądy cieszyły się olbrzymim uznaniem w postępowych
kręgach naukowych. Natomiast napotkał on wyraźną dezaprohatę
ortodoksyjnych władz duchownych. Prześladowany za swe poglądy
filozoficzne na terenie państwa bizantyjskiego Joane Czimezimeli wrócil
65
do rodzinnego kraju. I tu również spotkał się z wyraźną niechęcią
konserwatywnie nastawionych sfer kościelnych. Musiał więc opuścić
Gruzję i przenieść się na Bałkany. Tam zaproszony został przez
wybitnego męża stanu i uczonego, gruzińskiego pochodzenia, Grigola
Bakurianisadze, do prowadzenia wykładów w seminarium Petriconi
koło Baczkowa w Bułgarii. Stąd też później nazywany był on Petricim.
Zatęskniwszy za krajem, znów wrócił do Gruzji. Zrezygnował z głoszenia
zbyt radykalnych poglądów, co umożliwiło mu pracę w świeżo
zorganizowanej akademii w Gelati. Odegrał on wszakże dużą rolę
w szerzeniu na terenie Gruzji neoplatonizmu.
Czimczimeli-Petrici przetłumaczył na język gruziński dwa traktaty
Arystotelesa, które to przekłady nie zachowały się do naszych czasów.
Dokonał też przekładu dwóch traktatów neoplatońskich, a mianowicie
Nemezjusza z Emesy (z IV w.) oraz Proklosa Diadocha (z V w.),
które uzupełnił obszernymi własnymi komentarzami. Komentarze te
świadczą, że był on najbardziej oryginalny spośród filozofów neoplatonizmu.
Jak zresztą wielu zwolenników tego kierunku, próbował stworzyć
pomost między najwyższymi osiągnięciami starożytnej filozofii greckiej
a chrystianizmem. Czynił to z dużym umiarem, wykazując doskonałą
znajomość antycznej filozofii, a także umiejętność wysuwania własnych,
nadzwyczaj oryginalnych poglądów. W okresie pełnego triumfu ortodoksyjnej
scholastyki były to poglądy nie do przyjęcia. Dlatego też
Czimczimeli-Petrici za życia napotkał tak silne opory i dopiero po
wielu stuleciach uznany został za wielkiego uczonego.

XII w. w znanym ośrodku nauki i kultury w Gelati koło Kutaisi.

Kolejny region zachodniej Gruzji to Imeretia, której stolica – Kutaisi
jest drugim pod względem wielkości (ok. 230 tys. mieszkańców)69 miastem
tego kraju. Kilkanaście kilometrów od Kutaisi znajduje się słynny monastyr
Gelati założony jeszcze na początku XII wieku, należący do najważniejszych
centrów kulturalnych średniowiecznej Gruzji. Zabytkowy kompleks składa
się z trzech kościołów, klasztoru i ruin akademii. Część zabytków (katedra)
została wzniesiona przez Dawida Budowniczego. Jej wnętrza zdobią wspaniałe
freski i mozaiki. Od 1996 roku cały tutejszy kompleks architektoniczny z trzema
kościołami został wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO70.

Twierdza Narikala w Tbilisi z IV w., później wielokrotnie przebudowywana

Nad tbiliską starówką góruje dawna twierdza Narikała. Jej początki
sięgają IV wieku i wiążą się z perską dominacją nad tymi terenami. Jednakże
większość zachowanych murów twierdzy, a także wieże pochodzą z VIII
wieku, z okresu, gdy Tbilisi było siedzibą arabskiego emira. Twierdza popadła
w ruinę w 1827 roku, w wyniku eksplozji amunicji składowanej przez Rosjan
w Narikale47.

U podnóża twierdzy znajduje się jeden z najważniejszych zabytków

gruzińskiej stolicy – Świątynia Matki Bożej Metechskiej. Budowla ta została
wzniesiona na miejscu starszej w końcu XIII wieku i, co najważniejsze,
przetrwała do naszych czasów, zachowując swój pierwotny wygląd48. Kościół
Metechi, nie tylko ze względu na swoją metrykę, ale głównie z powodu malowniczego
położenia na skalistej skarpie górującej nad doliną rzeki Mtkwari,
stała się jednym z symboli Tbilisi. Przez wiele lat świątynia była zamieniona
na więzienie, a następnie urządzono w niej teatr. Dopiero pod koniec XX wieku
zwrócono ją gruzińskiemu Kościołowi prawosławnemu49

Najstarsza część Tbilisi znajduje się na południu

miasta, pod wzgórzem, na którym
wznosi się rozpoznawalna twierdza Narikala.
Wprawdzie dokonywane na przełomie
ostatnich lat prace restauracyjne w pewnym
stopniu zmieniły oblicze tutejszej
starówki, nadając jej bardziej turystyczny
charakter, jednak ogranicza się to jedynie
do najbliższych okolic opisanego niżej
placu Gorgasalego.

Plac to również strategiczny punkt,

z którego widocznych jest wiele stołecznych
atrakcji – górująca nad starówką twierdza
Narikala,

{narikala}Narikala

{narikala_desc}Jest starożytną twierdzą wznoszącą się nad Tbilisi – stolicą Gruzji i rzeką Kurą.
Twierdza, składająca się z dwóch otoczonych murem części, jest usytuowana na stromym wzgórzu
pomiędzy łaźniami siarkowymi i ogrodami botanicznymi.Powstała w IV wieku twierdza nosiła
początkowo nazwę "Shuris-tsikhe" ("Niewdzięczny fort"). Fort został znacznie rozbudowany przez
Umajjadów w XII wieku, a następnie przez króla Dawida Budowniczego (1089-1125). Mongołowie
zmienili nazwę na "Narin Qala" (“Mała Twierdza”). Większość ocalałych fortyfikacji datuje się na XVI-
XVII wiek. W 1827 roku część twierdzy została zniszczona przez trzęsienie ziemi i rozebrana.

{narikala_desc_short}Narikala jest twierdzą znajdującą się w centrum Tbilisi, jest szczególnie ważna
bo daje bonus do obrony.

wierdza Narikala (ang. Narikala)

lokalizacja: Stare Miasto w Tbilisi

Ruiny twierdzy majestatycznie górują ponad czerwonymi dachami tbiliskiej starówki. Mimo, że niewiele z
pierwotnej konstrukcji przetrwało do dziś, to jednak całość wygląda niezwykle imponująco. Najlepiej
podziwiać twierdzę spod murów kościoła Metechi stojącego na lewym brzegu Mtkwari. Z kolei
najdogodniejsze wejście do środka wiedzie od strony Abanotubani - dzielnicy łaźni. Mury Narikali
szczególnie upatrzyli sobie zakochani w czasie letnich zachodów słońca. W obrębie zewnętrznych murów
znajduje się odbudowany niedawno kościół Św. Mikołaja.

Narikala były wielokrotnie niszczona i odnawiana. Pierwsze mury powstały już w IV wieku z rozkazu
perskich ciemiężycieli. Jednak większość tego co przetrwało do dziś, zbudowano za rządów arabskich
emirów w VIII w. Ostatecznie twierdza stała się ruiną w XIX w. na skutek potężnej eksplozji, która
wstrząsnęła rosyjskim składem amunicji, mieszczącym się w jej murach.

Narikala jest swiadectwem burzliwej historii Tbilisi i warto ja zwiedzic. Ponadto, widok na
panorame miasta na pewno zachwyci kazdego zwiedzajacego.

Historia Twierdzy Narikala

Zawiła i wielowarstwowa historia twierdzy górującej nad Tbilisi liczy nie mniej niż 15 wieków,
lecz dokładna data jej budowy nie zachowała się, co też i dało badaczom prawo do
wysuwania różnorodnych wersji dotyczących wieku tej wiekowej cytadeli. Najbardziej
rozpowszechnioną i najbardziej uznawaną przez wielu historyków jest wersja głosząca, iż
niejaki obiekt obronny górujący na grzbiecie wzgórza Sololaki został wzniesiony w latach 360,
kiedy to na tronie Kartli zasiadał Waraz Bakur, irański protegowany i wasal dynastii
Sasanidów. Pod koniec 4 wieku, kiedy to kraj zupełnie podlegał Persom, Tbilisi stało się
rezydencją «kartlijskich pitiachszy», perskich namiestników, którzy władali państwem na
równi z kartlijskimi carami. Obrończyni miasta, perska cytadela, otrzymała w tym czasie imię
„Shuris-tsikhe” («shuri» – bitwa, potęga wojenna w języku średnioperskim). I rzeczywiście,
dzięki dogodnej lokalizacji twierdza prezentowała sobą imponującą budowlę obronną, która
oprócz murów posiadała także naturalną ochronę w postaci stromych skalistych zboczy
grzbietu Sololaki i rzeki Kura. (więcej)
Co można zobaczyć?
Biorąc pod uwagę burzliwą wojenną historię Twierdzy Narikala, nie dziwi to, iż, ogromny i
potężny niegdyś kompleks obronny przetrwał do dziś w niezbyt zadowalającym stanie.
Fragmenty murów i wież na odrębnych odcinkach obiektów zamkowych zostały
odrestaurowane i pozwalają wyobrazić sobie, jak wyglądała Narikala w okresie swego
rozkwitu. Jednakże, liczne obiekty wciąż czekają na przywrócenie do życia, jak choćby na
przykład na wpół zburzony Fort Szachtahti, który na starych planach widnieje jako masywny
bastion z pięcioma basztami. Fort Szachtahti, wzniesiony przez Arabów w okresie Emiratu
Tbilisi, pełnił rolę strażniczej i obronnej baszty, а ponadto, za jego murami miesiło się
obserwatorium. Niektóre obiekty fortyfikacyjne Twierdzy Narikala datowane są na 8 wiek, а
od czasów epoki cesarza Wachtanga I Gorgasali zachował się zaledwie fragment baszty w
północno-wschodniej części dziedzińca zamkowego.

W 20 wieku w czasie badań archeologicznych na terytorium twierdzy odnaleziono fragment

świątyni Świętego Mikołaja, uważanej za bezpowrotnie utraconą po trzęsieniu ziemi w 1827
roku. Ta zamierzchła świątynia, fragmenty której datowane są na 12 wiek, w okresie
Imperium Rosyjskiego została oddana na potrzeby garnizonu i przekształcona w prochownię.
Podczas trzęsienia ziemi potężny wybuch zniszczył budynek świątyni i część pobliskich
obiektów zamkowych, po czym na wiele lat ruiny trafiły pod warstwę gleby. Obecnie
odrestaurowany budynek jest czynnie działającą świątynią, lecz turystom nie zabrania się
wchodzenia do środka. Jednakże to co najciekawsze można dostrzec z zewnątrz – w dolnej
części nowej świątyni zauważyć można historyczny wątek, ten sam fundament, który został
odnaleziony przez archeologów.

Wysokościowa lokalizacja Twierdzy Narikala przyciąga tu i tych, którzy pragną napawać się
zapierającymi dech w piersi widokami na Stare Miasto, rzekę Kura, współczesny Park Rike i
słynny most dla pieszych zwany Mostem Pokoju. Od Parku Rike na szczyt wzgórza można
łatwo dotrzeć dzięki kolejce, która została uruchomiona w 2012 roku. Lecz i na tych, którzy
wybierają trudniejszą, pieszą drogę na szczyt, czeka masa wspaniałych wrażeń płynących w
tej wędrówki. W niedalekiej odległości od górnej stacji kolejki znajduje się gigantyczny posąg
«Matki Gruzji», który powstał na szczycie na cześć 1500 rocznicy założenia Tbilisi.

Twierdze Narikala można zwiedzać:

Narikala. Niewdzięczny fort z
widokiem na Tbilisi
PrzezMatimpex Travel31/05/2022

Wznosząca się dumnie nad Starym Miastem w Tbilisi twierdza Narikala jest
nieodłącznym punktem miejskiej panoramy. Poznajcie krótką historię budowli,
o której mieszkańcy mówią, że jest “sercem i duszą miasta!

Narikala – „Niewdzięczny fort”

Choć lokalna legenda mówi, że twierdzę wzniósł iberyjski król Vakhtang I
Gorgasali (Iberia to starożytne księstwo zajmujące tereny dzisiejszej Gruzji
wschodniej), to badania naukowe wskazują, że początki budowli sięgają już
IV wieku, a więc wyprzedzają legendę o niemal dwa wieki! Prawdopodobnie
zbudowano ją za czasów króla Ascpacuresa II, by bronić miasto i dolinę rzeki
Kury przed najazdami Persów, którzy koniec końców i tak zdobyli twierdzę pod
koniec IV wieku. To właśnie Persowie nazwali budowlę „Shuris-tsikhe”, czyli
“Niewdzięcznym Fortem”. Przez wieki ten teren przechodził z rąk do rąk –
rezydowali w nim m.in. władcy gruzińskich księstw, perscy namiestnicy i
Arabowie. Dziś Narikala uważana jest za twierdzę-matkę całej Gruzji i symbol
zbrojnego oporu przeciwko wrogom kraju.

Ruiny twierdzy Narikala i odbudowany Kościółek św. Mikołaja

Wybuchy w „Małej Twierdzy”

VII wiek przyniósł rozbudowę twierdzy przez arabską dynastię Umajjadów. W
owym czasie na terenie twierdzy powstał Pałac Emira oraz potężny Fort
Szachtahti z pięcioma basztami. Również słynny król Dawid IV Budowniczy
dorzucił swoją “cegiełkę” w XI wieku. Z kolei nazwę, którą w zasadzie
słyszymy do dziś, forteca zawdzięcza Mongołom. „Narin Qala” oznacza nic
innego jak “małą twierdzę”.

To co dziś możemy podziwiać na wzgórzu Mtatsminda w Tbilisi to efekt

kolejnej rozbudowy, która miała miejsce w XVII i XVIII wieku. Niestety w 1827
roku gruzińską stolicę nawiedziło trzęsienie ziemi, w wyniku którego mury
twierdzy zostały mocno uszkodzone. Od tego czasu słynna forteca stopniowo
popadała w ruinę. Dopiero od niedawna władze Tbilisi starają się stopniowo
restaurować poszczególne budowle wchodzące w skład dawnego kompleksu
obronnego.
 W czasie trzęsienia ziemi zniszczeniu uległ również XII-wieczny kościółek
św. Mikołaja. Zniszczyły go nie tyle wstrząsy, co wywołany nimi wybuch
prochu składowanego w budynku za czasów Imperium Rosyjskiego.
Niewielka świątynia praktycznie wyleciała w powietrze i wydawałoby się, że
została na zawsze stracona. Jednak podczas badań archeologicznych
odnaleziono fragmenty fundamentów i w 1996 roku kościół został
odbudowany. Dziś służy wiernym, a w środku można zobaczyć sceny z Biblii
oraz z historii Gruzji.

Odbudowany kościół św. Mikołaja na terenie dawnej twierdzy

Najlepszy widok w mieście!

Dziś na samym szczycie wzgórza Mtatsminda znajdują się ruiny dawnej
twierdzy, niewielki kościółek i praktycznie nic więcej. Warto jednak wybrać się
na spacer po grubych murach (zupełnie niczym nie zabezpieczonych)
– widoki stąd są wprost niesamowite! Z łatwością dostrzeżecie kolorowe
domki Starego Miasta wygodnie rozlokowane u stóp wzgórza,
charakterystyczne kopuły siarkowych łaźni w części miasta zwanej
Abanotubani oraz błękitną wstążkę Kury z położoną na jej brzegu świątynią
Metechi i domkami na samym brzegu stromej skały. Tuż za rzeką widać
dzielnicę Alvabari i ogromny kompleks Soboru Trójcy Świętej.

Spacerując po wzgórzu możecie natknąć się na stragany z churchczelami

(tzw. “gruzińskimi snickersami”) i sokiem z granatów. Podpowiemy tylko, że
warto spróbować gruzińskich przysmaków, choć to temat na osobny post!

Panorama Tbilisi z jednego z punktów widokowych

Zobacz też:
 Wycieczka do Klasztoru Cminda Sameba
 Kartka z kalendarza: Zamek Bran
 Święta inne niż wszystkie, czyli świąteczne zwyczaje na świecie

Kolejka linowa z Parku Rike

Podejście na wzgórze Mtatsminda od strony miasta jest dość strome, dlatego
najlepiej wjechać na nie kolejką linową. Stacja początkowa znajduje się na
drugim brzegu rzeki, w nowym Parku Rike. Wagoniki suną nad rzeką i Starym
Miastem oferując piękne widoki. Wysiadamy również w punkcie bardzo
charakterystycznym – przy pomniku Matki Gruzji. To aluminiowy, 20-
metrowy kolos przedstawiający kobietę z mieczem i pucharem wina. Wino
przeznaczone jest dla przyjaciół, zaś miecz – dla wrogów. Sama statua jest
symbolem Gruzji.
Tuż za pomnikiem zaczyna się szlak spacerowy, długi na ok. 1,5 km. Wiedzie
on szczytem wzgórza, wzdłuż murów twierdzy, wokół Narikali aż w okolice
Ogrodu Botanicznego w Tbilisi. Niemal z każdego punktu na trasie widoki
zapierają dech w piersiach!

Na wzgórze najlepiej wjechać kolejką linową z Parku Rike (fot. Pixabay)

Narikala wygląda przepięknie zwłaszcza o wschodzie i zachodzie słońca,

nic dziwnego, że upatrzyły ją sobie zakochane pary. Jeśli chcecie poczuć
romantyczną atmosferę gruzińskiej twierdzy, zapraszamy Was na nasze city

breaki w Gruzji

Klasztor skalny Wardzia z końca XII w.

Ten typ budownictwa osiągnął stadium szczytowe w XII wieku, kiedy to ukończono wspaniałe skalne
miasto Wardzia w górnym biegu rzeki Mtkwari, nad dzisiejszą granicą turecką. Wardzia liczy co
najmniej 500 izb i komnat, łącznie z kaplicami, salami biesiadnymi, piwnicami na wino i stajniami,
połączonymi ze sobą labiryntem schodów i korytarzy. Ma ona kilka pięter wyciętych w wysokim
pionowym zboczu skalnym. Kaplicę królewską zdobiły freski, których ślady przetrwały do dzisiaj.
Wiele świetnych pociągnięć pędzlem świadczy o kunszcie średniowiecznych Gruzinów. Zwiedzającym
pokazuje się małą wnękę usytuowaną dokładnie nad niskim, wąskim przejściem wiodącym do
królewskiej jadalni; jest tam otwór dość szeroki, by można było wytknąć włócznię i pchnąć nią w szyję
człowieka, który pochylony szedł na obiad, i oszczę-

Ciekawym zabytkiem architektury sakralnej z okresu panowania

królowej Tamary jest wykuty w skale na lewym brzegu górnej Kury
olbrzymi klasztor w miejscowości Wardzia. W warstwach miękkiego
tufu podobno w ciągu czterdziestu lat wyżłobiono na różnych poziomach
ponad sześćset pomieszczeń przeznaczonych na potrzeby sakralne,
gospodarcze, biblioteki, cele mieszkalne dla mnichów, magazyny produktów
żywnościowych i in. W wypadku niebezpieczeństwa mogło znaleźć
w tej monumentalnej budowli schronienie około dwudziestu kilku tysięcy
ludzi. W kompleksie klasztornym znajdowało się również kilka cerkwi,
niekiedy o dużych rozmiarach. Na przykład tzw. Sala Świata miała 7 m
wysokości. Ściany świątyń i sal reprezentacyjnych były ozdobione wspaniałymi
Freskami, których resztki zachowały się do dziś. Klasztor ten
wzbudzał zachwyt wszystkich zwiedzających. Jeden z kronikarzy pisał:
"Trudno to opowiedzieć słowami, kto zechce, niech zobaczy Wardzie
sam". W późniejszych stuleciach, w okresie najazdów muzułmańskich,
klasztor ten został zdewastowany, a znajdujące się w nim cenne dzieła
sztuki zrabowane. To jednak, co pozostało z dawnej świetności klasztoru,
jeszcze dziś wzbudza zachwyt turystów.

Klasztor jaskiniowy w Wardzie

Wysoki poziom artystyczny reprezentowały gruzińskie miniatury
z rękopisów o treści religijnej. I one wbrew dawniejszym poglądom
nie były naśladownictwem wzorów bizantyjskich, lecz przeciwniewykazują
własną, odmienną drogę rozwoju. Na miniaturach o treści
religijnej w bardzo ciekawy sposób przedstawiano widoczne w tle
pejzaże architektoniczne. Na niektórych wyraźnie występują tendencje
do udramatyzowania przedstawianego tematu. Miniaturami ozdabiano
również rękopisy o treści świeckiej. Niestety, z omawianego okresu
zachowało się niewiele zabytków tego typu. Na uwagę zasługują
starannie wykonane miniatury w rękopisie wykonanym w 1188 r. przedstawiające
znaki Zodiaku.

Lew. Jedna z miniatur przedstawiających znaki Zodiaku, pochodząca z traktatu aslronomiczno-

astrologicznego. KOpia z 1188 r.

Miniatura lwa z traktatu astronomiczno-astrologicznego