CHÖÔNG 4.

ÑAËC T ÍNH CÔ CUÛA ÑC DC

KÍCH TÖØ ÑOÄC LAÄP - SONG SONG
(SPEED-TORQUE CHARACTERISTICS
OF SEPARATELY - SHUNT EXCITED
DIRECT CURRENT MOTORS)

Tại điểm laøm việc : �Đ = ��

IưĐ = IC
Vì taûi thay ñoåi neân IC var IưĐ : var
Nhưng phaûi ñaûm baûo ��� = const
Töø ñoù, ta coù:

+ I
I

Sơ đồ đấu dây của động cơ một chiều:

a / kích từ độc lập b/ kích từ song song
(Nguồn có CS nhỏ ) ( Nguồn có CS lớn )
I = �ư I = �ư + ���
4.1. Phöông trình ñaëc tính toác ñoä: laø quan heä giöõa doøng
ñieän Iö vaø toác ñoä cuûa ñoäng cô hoaëc ngöôïc laïi
Ñònh luaät Kirchoff 2 :
�= �

1
 − UÖ + IÖ ( RÖ ) = − Eö

Eö = UÖ − IÖ ( RÖ )

UÖ : Ñieän aùp löôùi (V)

IÖ : Doøng ñieän maïch phaàn öùng (A)
RÖ :Ñieän trôû cuûa maïch phaàn öùng (Ω)
RÖ = rö + rcf + rb + rct
rö : Ñieän trôû cuoän daây phaàn öùng
rcf : Ñieän trôû cuoän daây cöïc töø phuï
rb : Ñieän trôû cuoän daây buø
rct : Ñieän trôû tieáp xuùc choåi than vaø coå goùp
EÖ : Söùc ñieän ñoäng cuûa phaàn öùng (V) , ñöôïc tính nhö sau:

�ư = �� ∅ n
Trong ñoù:
��
KE = 60� : Hệ số sức điện động của ĐC
- P: laø soá ñoâi töø cöïc cuûa chính (ñoâi töø cöïc)
- N: laø toång soá thanh daãn taùc duïng cuûa cuoän daây phaàn öùng
(voøng)
- a: laø soá ñoâi maïch nhaùnh ñaáu song song cuûa cuoän daây phaàn
öùng (ñoâi maïch nhaùnh)
- ∅: Töø thoâng döôùi moät cöïc töø (Wb)
- ω : Toác ñoä goùc (rad/sec)
- n : Toác ñoä cuûa ñoäng cô (voøng/phuùt)
E Ö = KE. ϕ.n = UÖ - IÖ ( RÖ )
Neáu:° UÖ = Uư đ� ° ∅ = ∅đm

2
 Uư đm −(Rư ) I ư Uư đm �ö �ư
n= = -
�� ∅đm �� ∅đm �� ∅đm

Chia 2 vế cho 9,55:

Uư đm −(Rư ) I ư Uư đm �ö �ư
ω= = -
KM ∅đm KM ∅đm KM ∅đm

�
ω=
9,55

�� �� 60
K = �� = 2� � = = 9,55 �� : Hệ số moment của ĐC
2� � 60

Ñaây laø phöông trình ñaëc tính toác ñoä tự nhieân cuûa ñoäng cô
DCKT độc lập, song song
Ñ
Goïi :  no : Toác ñoä khoâng taûi lyù töôûng :
Uư đm
n0 =
KE ϕđm
�ö
��� = : Heä soá goùc (ñoä doác) cuûa ñöôøng ÑT
�� �đ�
toác ñoä töï nhieân
 Δ��� = ��� .Iö : Ñoä suït toác ñoä treân ñöôøng ÑT toác
ñoä töï nhieân öùng vôùi taûi coù trò soá laø Iö

3
 n

�0 A

�� B
�ư

0 �� �ư

°�� = �0
�ö
°��� = :Hệ số góc (độ dốc) của đường ĐTTN
� � ∅đ�
�ö � ư
°AB = ∆��� = ��� . �ư = : Độ sụt tốc độ trên đường ĐTTN
�� ∅đ�
ứng với tải có trị số là �ư
�ö �ư
°BC = �� = �0 - ∆��� = �0 - : Tốc độ làm việc tại điểm làm
�� ∅đ�
việc B trên đường đặc tính TN
°ĐTTN ∩ Ic đm = ĐTTN ∩ Iư đm : điểm làm việc định mức

4.2.Phöông trình ñaëc tính cô

laø quan heä giöõa momen MÑ vaø toác ñoä cuûa ñoäng cô
hoaëc ngöôïc laïi

4
 Pđ=UI P=Mω= FV: công suaát cô

Pđt =EöIö
ΔPcu 1,2

ΔPcơ + ΔPst = ΔP0

Pcơ= Pđm
Giaûn ñoà coâng suaát

Mđt

M0

Mcơ
Giaûn ñoà momen
Moment ñieän töø Mñt cuûa ñoäng cô ñieän moät chieàu laø:
Mñt =KM.ϕñm.Iö
Trong ñoù:
�� �� 60
K = �� = = = 9,55 �� Heä soá momen cuûa
2� � 2� � 60
ñoäng cô
Neáu toån thaát khoâng taûi laø khoâng ñaùng keå thì
Mñt= Mcô + M0 = Mcô= M
M = KM.ϕñm.Iö

5
 M
Iö = KM ∅đm

Uđm Rư M
n= -
KE ϕđm KE KM ∅2đm
Uđm Rư M
n= -
KE ϕđm 9,55(KE ∅đm )2
Chia 2 vế cho 9,55:
Uđm Rư M
ω= -
KM ϕđm (KM ∅đm )2
Ñaây laø phöông trình ñaëc tính cô töï nhieân cuûa ñoäng cô
Goïi :  no : Toác ñoä khoâng taûi lyù töôûng :
U đm
n0 =
KE ϕđm
�ư
 ��� = : Heä soá goùc (ñoä doác) cuûa
9,55(�� ∅đ� )2
ñöôøng ÑTC töï nhieân
 ΔnTN =��� M = n0 – nTN : Ñoä suït toác ñoä treân ñöôøng
ÑTC töï nhieân öùng vôùi taûi coù trò soá laø M
n
no A
nđm ĐTCTN

0 Mc M

6
4.3. AÛNH HÖÔÛNG CUÛA CAÙC THOÂNG SOÁ ÑEÁN ÑAËC TÍNH CÔ:

Xuaát phaùt töø phöông trình ñaëc tính cô cô baûn cuûa

ÑCÑDCKT// :
�ư �ö +�� �
n= -
�� � 9,55(�� ∅ )2

Ta thaáy coù ba yeáu toá aûnh höôûng ñeán quan heä phöông trình
n=f(M) cuûa ñoäng cô ñieän ñoù laø: Uư , Rf , ∅
4.3.1. AÛnh höôûng cuûa ñieän aùp leân ñoäng cô ñieän:
Ukt đm

��� đ�

7
 �ư thay đổi
�� =0
��� đ�
�� �� = 0 ��� đ� = ∅đ� = �∅ . ��� đ� = const
���
�ư �ö �
n= -
�� �đ� 9,55(�� ∅đ� )2
n
Khi �ư �� ��� =���
Khi �ư �� ��� =���
n’0

n0
U’>Uñm
A
n01
Uñm
n02
U1 < Uñm

U2 < U1

M
0
��

Ñaëc tính cô cuûa ÑCÑDCKTĐL, // khi thay ñoåi Uö

Ta được họ các đường ĐTCNT // ĐTCTN
4.3.2.AÛnh höôûng cuûa ñieän trôû treân maïch phaàn öùng:
Ukt đm

��� đ�

�đ�

8
 �ư = �ư đ� = const
�� ≠0 �ư + �� : thay đổi
��� đ�
�� �� = 0 ��� đ� = ∅đ� = �∅ . ��� đ� = const
���

�ư đ� �ö + �� �
n= -
�� �đ� 9,55(�� ∅đ� )2

n
Khi �� �� :const
n0
A ��� >���
A
Rư

Rf1 >Rư

Rf2 >Rf1

Rf3 >Rf2

0 �� M

Ñöôøng ñaëc tính cô cuûa ÑCDCKTĐL, // Khi thay ñoåi Rf treân phần ứng
là chùm đường thẳng xuất phát từ �0
4. 3.3. Aûnh höôûng cuûa töø thoâng:
��� đ�

�đ�

9
 �ư = �ư đ� = const
�� = 0 �ư + �� = �ư = const
��� đ�
�� �� ≠ 0 ��� = � +����
< ��� đ� ∅ = �∅ . ��� < ∅đ�
��
�ư đ � �ö �
n= -
�� � 9,55(�� ∅ )2
°Xét đặc tính tốc độ
�ư đ � �ö �ư
n= -
�� � (�� ∅ )
Khi mở máy: n=0
�ư đ� = 0 = �ư đ� - �ư �ư ��

Uư đm
Iư mm = Iư nm = rất lớn
Rư
�ư đ�
Khi ∅ giảm thì: ∗ �ư �� = �ư �� = �ư
= const ∉ ∅
�ư đ�
* �0 =
�� �
tăng
Họ các đặc tính tốc độ khi giảm từ thông là chùm đường thẳng đồng quy
tại điểm mở máy

�0

�ư �đ� ���2 ���1 M

°Xét đặc tính cơ

10
 �ư đ �
n= - 9,55(�
�ö �
∅ )2
�� � �

Moment mở máy : ��� = �� .∅.�ư �� : tỷ lệ bậc nhất với tốc dộ

Khi ∅ giảm thì: ∗ � �� = ��.∅.�ư �� giảm
�ư đ�
* �0 = tăng
�� �
Họ các đặc tính cơ khi giảm từ thông có dạng

4.4. ÑÖÔØNG ÑAËC TÍNH CÔ KHI ÑAÛO CHIEÀU QUAY.

Trong saûn xuaát coù nhieàu tröôøng hôïp raát caàn ñaûo chieàu quay
cuûa ñoäng ñieän. Ví duï nhö caùc ñoäng cô ñieän trong cô caáu naâng haï
caàu truïc, chuyeån ñoäng trong maùy tieän, di chuyeån ñieän cöïc trong
loø luyeän theùp baèng hoà quang ñieän …
Döïa vaøo phöông trình ñaëc tính cô cuûa ñoäng cô ñieän moät chieàu
ta coù đảo chiều quay bằng 1 trong 2 cách sau đây:
a. Đảo chiều quay bằng cách đảo cực tính điện áp
đặt lên phần ứng

11
 Ukt đm

Ikt đm

Uư đm

Uư = Uư đm > 0
n >0
∅đm > 0
Eư đm = KE ∅đm n > 0
Uư đm −Eư đm
Iư đm = >0
Rư

M đm = KM ∅đm Iư đm > 0

�ư đ�
n= - 9,55(�
�ö �
2
�� �đ� � ∅đ� )

n = �0 - ∆ n > 0
KL :

Uư = -Uư đm < 0

12
 Ukt đm

Ikt đm
���

Uư đm

n <0
∅đm > 0
Eư đm = KE ∅đm n <0
− Uư đm −Eư đm − Uư đm + Eư đm
Iư đm = = <0
Rư Rư
M đm = KM ∅đm Iư đm < 0

−�ư đ�
n= - 9,55(�
�ö �
2
�� �đ� � ∅đ� )

−�ư đ�
n= + 9,55(�
�ö �
2
�� �đ� � ∅đ� )

13
 n = − �0 + ∆ � < 0
KL :

n
( vòng /phút ) +
�0
Trạng thái
�� ĐC quay
thuận
n>0
�Р> 0
- MC

- ��'
Trạng thái ĐC
−�0
quay nghịch
n<0
�Р< 0

b . Đảo chiều quay bằng cách đảo chiều từ thông ( ��� )

Uư = Uư đm > 0
n >0
∅đm > 0
Eư đm = KE ∅đm n > 0
Uư đm −Eư đm
Iư đm = >0
Rư

14
M đm = KM ∅đm Iư đm > 0

�ư đ�
n= - �ö �
9,55(�� ∅đ� )2
�� �đ�

n = �0 - ∆ n > 0
KL:
Ukt đm

��� đ�

Uđm

<

Uư = Uư đm > 0
n <0
∅đm = - ∅đm < 0
Eư đm = KE ∅đm n > 0
Uư đm −Eư đm
Iư đm = >0
Rư

M đm = KM ( − ∅đm )Iư đm < 0

15
 �ư đ�
n= - �ö �
2
�� −∅đ� 9,55 �� −∅đ�

�
n=−
ư đ�
+ �ö �
2
�� ∅ 9,55 �� ∅đ�
đ�
n = - �0 + ∆ n <0
KL:
Uk đm

Ikt

n Uđm

16
+

N s

+ −

4.5. TÍNH ÑIEÄN TRÔÛ PHUÏ MỞ MÁY BAÈNG PHÖÔNG PHAÙP ÑOÀ THÒ
4.5.1. VAÁN ÑEÀ MÔÛ MAÙY
�ư = Uư đm - Rư Iư
Uư đm − Eư Uư đm −KE ∅đm n
Iư = =
Rư Rư
Khi mở máy n = 0 Eư mm = 0
Uư đm
Iư mm = Iư nm = Rư
Uđm
Thường Rư = (0,04 - 0,05) ≪1
Iđm
Iư mm = (20- 25) Iđm
Tác hại của dòng mở máy lớn:
+ Moment mở máy lớn
+ Quá trình mở máy nhanh
_ Đốt nóng ĐC
- Sụt áp lưới điện
_ Lực điện động sinh ra lớn làm biến dạng rãnh rotor
17
_ Gây rung lắc, gãy trục, vỡ bánh răng, đứt cáp,..
4.5.2. VẤN ĐỀ HẠN CHẾ DÒNG ĐIỆN MỞ MÁY
Thường hạn chế Iư mm = (2 - 2,5) Iđm
Cách 1: Giảm Uư
Uư
Iư mm = Iư nm = = (2 - 2,5) Iđm
Rư

Uư mm = (2 - 2,5) Iđm . Rư

Cách 2: Thêm điện trở phụ nối tiếp phần ứng

A. TRÌNH TÖÏ TÍNH ÑIEÄN TRÔÛ PHUÏ BAÈNG
PHÖÔNG PHAÙP ÑOÀ THÒ
A .1. Ñieàu kieän caàn bieát tröôùc.
°Caùc thoâng soá ñònh möùc cuûa ñoäng cô: Pñm, Uñm, Iñm, nñm
°Trò soá phuï taûi : Mc, Ic
°Soá caáp ñieän trôû môû maùy: m (m =2-6)

1G 2G 3G

Rf I
�� ��

Rf III 18
 �ư đ� i
Ckt a
k b
b
kt h 1
e g d
f �� �
2
g
f
�� ��
3

�� ���
h

0 �� �� ��

A.2. Caùc böôùc tieán haønh:

_ Döïa vaøo thoâng soá ñònh möùc cuûa ÑC, veõ ñaëc tính toác ñoä töï
nhieân
_ Choïn trò soá max I1 vaø min I2 trong quaù trình môû maùy:
I1 = 2 − 2,5 �đ�
I2 = 1,1 − 1,3 �đ�
_ Töø I1 vaø I2 keû 2 ñöôøng thaúng // truïc n. Chuùng seõ caét
ÑTTÑTN taïi 2 ñieåm a vaø b
_ Töø b keû ñöôøng baäc thang bcdefgh . Điểm h phải đi qua giao
điểm trục I và đường I1 nếu không đi qua điểm h thì phải chọn lại I1 hoặc I2
hoặc cả hai
A. 3. Tính toaùn
O Độ sụt tốc độ
Trên đường đặc tính tốc độ tự nhiên:

19
 RƯ
∆nTN = �0 - ��� = I
KE ∅đm ư
Trên đường đặc tính tốc độ nhân tạo:
(RƯ +Rf )
∆nNT = �0 - ��� = Iư
KE ∅đm
∆n RƯ
Lập tỷ số: ∆nTN = (R +R
NT Ư f )

∆nNT ∆n − ∆nTN
Rf = RƯ (
-1) = RƯ ( NT )
∆nTN ∆nTN
O Tổng điện trở phụ trên các đường đặc tính tốc độ :
∆nNT 1 − ∆nTN id − ib bd
1 : Rf I = RƯ ( ) = RƯ ( ) = RƯ ( )
∆nTN �� ��

∆nNT 2 − ∆nTN if − ib bf
2 : Rf II = RƯ ( ) = RƯ ( ) = RƯ ( )
∆nTN �� ��

∆nNT 3 − ∆nTN ih − ib bh
3 : Rf III = RƯ ( ) = RƯ ( ) = RƯ ( )
∆nTN �� ��
O Điện trở phụ:
Rf 1 = Rf I
Rf 2 = Rf II - Rf I
Rf 3 = Rf III - Rf II
A.4.Giải thích quá trình mở máy
Khi mở máy n =0 �ư �� = �� ∅đ� n = 0
Uư đm − Eưmm Uư đm −KE ∅đm n Uư đm
Nên Iư mm = Rư
= Rư
= Rư
Để Iư mm = ( 2-2,5)Iđm
Ta thêm điện trở phụ trên mạch phần ứng:

20
 Uư đm
I1 = ( 2-2,5)Iđm = R
ư +Rf1 +Rf2 +Rf3

Khi ĐC mở máy trên ĐTTĐ 2 thì :

Uư đm − Eư
I1 > Iư = Rư +Rf1
> I2
Để tránh làm việc ổn định với tốc độ thấp ta phải loại dần điện trở phụ
Ta thêm điện trở phụ trên mạch phầ ứng:
Uư đm
I1 = ( 2-2,5)Iđm =
Rư +Rf1

Khi ĐC mở máy trên ĐTTĐ 1 thì :

Uư đm − Eư
I1 > Iư = Rư +Rf1
> I2
Để tránh làm việc ổn định với tốc độ thấp ta phải loại điện trở phụ còn lại
Uư đm
I1 = ( 2-2,5)Iđm =
Rư +Rf1

Khi ĐC mở máy trên ĐTTĐ 1 thì :

Uư đm − Eư
I1 > Iư = Rư +Rf1
> I2
Để tránh làm việc ổn định với tốc độ thấp ta phải loại dần điện trở phụ
Uư đm
ĐC làm việc trên ĐTTĐ TN tại điểm A với: Iưđm = Rư
kết thúc quá trình
mở máy
4.5.3. NGUYEÂN LYÙ LAØM VIEÄC
4.6. Haõm maùy ( Braking)
Laø traïng thaùi maø MÑ vaø n ngöôïc chieàu nhau

21
 +

ÑC ñieän laøm vieäc ôû trang thaùi haõm trong caùc tröôøng hôïp sau:
°Giaûm toác ñoä hay dừng maùy
°Giöõ cho heä thoáng laøm vieäc vôùi toác ñoä oån ñònh
°Ghìm cho heä thoáng ñöùng yeân khi hê thống chòu taùc ñoäng 1 löïc
coù xu höôùng gây chuyeån ñoäng
°Ghìm cho heä thoáng TĐĐ làm việc với tốc độ ổn định :khi xe điện
xuống dốc, khi hạ vật nặng ở cần trục, khi thang máy hạ tải,…
Haõm ñieän coù 3 traïng thaùi:
Haõm taùi sinh ( haõm maùy phaùt)
Haõm ngöôïc
Haõm ñoäng naêng
4.6.1. Haõm taùi sinh (haõm maùy phaùt)
4.6.1.1 Định nghĩa:
Haõm taùi sinh xaûy ra khi n>n0
HTS của TĐĐ là động cơ nhận cơ năng từ máy sản xuất và biến đổi năng lượng này thành điện
năng phát vào lưới điện
4.6.1.2. Cách thực hiện
a. HTS xaûy ra khi giaûm ñieän aùp phaàn öùng ñeå giaûm toác ñoä
( HTS do động năng)
22
 n

Tai B:
Uư = U2 > 0
nB = nA > n02 >0
∅đm > 0
Eư B = KE ∅đm nB > 0
Uư2 −Eư B KE ∅đm n0 2 − nB
Iư B = = <0
Rư Rư

M Đ B = KM ∅đm Iư B < 0

KL: B là điểm không tải lý tưởng ứng với điện áp

Trên Bn0 2
Uư = U2 > 0
nB > n > n02 >0
∅đm > 0
Eư = KE ∅đm n > 0

23
 U2 −Eư KE ∅đm n0 2 − n
Iư = = <0
Rư Rư

M Đ = KM ∅đm Iư < 0

KL: B n0 2 là đoạn đặc tính hãm tái sinh: do HTS thì n thì �Đ

Tại n0 2

Uư = U2 > 0
n = n02 >0
∅đm > 0
Eư = KE ∅đm n02 > 0
U2 −Eư02 KE ∅đm n0 2 − n02
Iư = = =0
Rư Rư

M Đn02 = KM ∅đm Iư = 0

KL: n0 2 là điểm không tải lý tưởng ứng với U2

Trên n0 2 C
Uư = U2 > 0
n02 > n > nC > 0
∅đm > 0
Eư = KE ∅đm n > 0
U2 −Eư KE ∅đm n0 2 − n
Iư = = > 0
Rư Rư

M Đ = KM ∅đm Iư > 0

KL: n0 2 C là đoạn đặc tính động cơ giảm tốc

Phương trình ĐTC:

24
 �2
n= - �ö �
9,55(�� ∅đ� )2
�� �đ�

b. HTS xaûy ra khi ñaûo cöïc tính ñieän aùp ñaët leân phaàn öùng ñeå haï
taûi theá naêng

Đoạn ĐTC B(-n0 2 ): đảo chiều Uư và thêm R f

Tai B:
Uư : -Uư đm < 0
nB = nA > 0 : do động năng tích lủy trong các bộ phận khi chuyển động
25
 ∅đm > 0
Eư B = KE ∅đm nB > 0
(−Uư đm ) −Eư B KE ∅đm −n0 − nB
Iư B =Iư bđ HN = = <0
Rư Rư

(−Uư đm ) −Eư B (−Uư đm )

Iư bđ HN = ≫ Iư mm = ≫1
Rư Rư

Để hạn chế Iư bđ HN ≤ (2-2,5) Iđm

Thì phải thêm Rf trên mạch phần ứng khi đảo cực tính điện áp đặt lên
phần ứng
(−Uư đm ) −Eư B KE ∅đm −n0 − nB
Iư B = Iư bđ HN = = <0
Rư + Rf Rư + Rf

M Đ B = KM ∅đm Iư B < 0

KL: B là điểm bắt đầu quá trình hãm ngược

Trên BC
Uư : - Uư đm < 0
nB > n >0
∅đm > 0
Eư = KE ∅đm n > 0
−Uư đm −Eư KE ∅đm −n0 − n
Iư = = <0
Rư +Rf Rư + Rf

M Đ = KM ∅đm Iư < 0

KL: B C là đoạn đặc tính hãm ngược

Do HN, điểm làm việc chuyển từ B C , tốc độ giảm về 0
MĐ Mmm

Tai C

26
 Uư : -Uư đm < 0
nC = 0
∅đm > 0
Eư C = KE ∅đm nC = 0
(−Uư đm ) −Eư C KE ∅đm −n0 − 0
Iư C = = <0
Rư + Rf Rư + Rf

M Đ C = KM ∅đm Iư C < 0
KL: Tại C, tốc độ bằng 0 nhưng trên trục ĐC còn MĐ và MC
Mà MC > MĐ nên rotor quay theo chiều MC , động cơ bắt đầu đảo
chiều để hạ tải. C là điểm bắt đầu quá trình mở máy nghịch

Trên C ( − n0 )
Uư : −Uư đm < 0
n<0
−�0 > n
∅đm > 0
Eư = KE ∅đm n < 0
−Uư đm −Eư −Uư đm + Eư KE ∅đm −n0 + n
Iư = = = < 0
Rư + Rf Rư + Rf Rư + Rf

M Đ = KM ∅đm Iư < 0

KL: C −�0 là đoạn đặc tính động cơ quay ngược tăng tốc

Trên ( − n0 )H
Uư : (−Uư đm ) < 0
n < 0, MĐ và �� quay cùng chiều
n > −�0
∅đm > 0
Eư = KE ∅đm n < 0

27
 −Uư đm −Eư KE ∅đm −n0 ) + n
Iư = = > 0
Rư + Rf Rư + Rf

M Đ = KM ∅đm Iư > 0

KL: C −�0 là đoạn đặc tính HTS

Để tránh hạ tải thế năng với tốc độ cao ( điểm H) thì khi hệ thống tăng tốc
đến điểm D thì người ta ngắt điện trở phụ chuyển điểm làm việc từ D sang F,
tốc độ n càng tăng thì MĐ càng tăng cho đến điểm G thì MĐ = MC : tải thế
năng được hạ xuống tốc độ không đổi nH

Phöông trình ñaëc tính cô 1:

−�ư đ�
- 9,55(�
� +�� �
ö
n=
�� �đ� � ∅đ� )2

Phöông trình ñaëc tính cô 2:

−�ư đ�
n= - �ö �
9,55(�� ∅đ� )2
�� �đ�
4.6.2. Haõm ngöôïc
4.6.2.1. Định nghĩa: HN xaûy ra khi rotor cuûa ñoäng cô quay ngöôïc
chieàu momen ñieän töø MÑ laø do:
 Ñoäng naêng tích luõy trong caùc boä phaän khi chuyeån ñoäng
 Hoaëc do taûi theá naêng
4.6.2.2. Cách thực hiện :
a.HN xaûy ra khi ñaûo cöïc tính ñieän aùp ñaët leân phaàn öùng

28
Đoạn ĐTC B(-n0 2 ): đảo chiều Uư và thêm R f

Tai B:
Uư : -Uư đm < 0
nB = nA > 0 : do động năng tích lủy trong các bộ phận khi chuyển động
∅đm > 0
Eư B = KE ∅đm nB > 0
(−Uư đm ) −Eư B KE ∅đm −n0 − nB
Iư B =Iư bđ HN = = <0
Rư Rư

(−Uư đm ) −Eư B (−Uư đm )

Iư bđ HN = ≫ Iư mm = ≫1
Rư Rư

Để hạn chế Iư bđ HN ≤ (2-2,5) Iđm

Thì phải thêm Rf trên mạch phần ứng khi đảo cực tính điện áp đặt lên
phần ứng
(−Uư đm ) −Eư B KE ∅đm −n0 − nB
Iư B = Iư bđ HN = = <0
Rư + Rf Rư + Rf

29
 M Đ B = KM ∅đm Iư B < 0

KL: B là điểm bắt đầu quá trình hãm ngược

Trên BC
Uư : - Uư đm < 0
nB > n >0
∅đm > 0
Eư = KE ∅đm n > 0
−Uư đm −Eư KE ∅đm −n0 − n
Iư = = <0
Rư +Rf Rư + Rf

M Đ = KM ∅đm Iư < 0

KL: B C là đoạn đặc tính hãm ngược

Do HN, điểm làm việc chuyển từ B C , tốc độ giảm về 0
MĐ Mmm

Tai C
Uư : -Uư đm < 0
nC = 0
∅đm > 0
Eư C = KE ∅đm nC = 0
(−Uư đm ) −Eư C KE ∅đm −n0 − 0
Iư C = Rư + Rf
= Rư + Rf
<0

M Đ C = KM ∅đm Iư C < 0
KL: Tại C, tốc độ bằng 0 nhưng trên trục ĐC còn MĐ và MC
Mà MC > MĐ nên rotor quay theo chiều MC , động cơ bắt đầu đảo
chiều để hạ tải. C là điểm bắt đầu quá trình mở máy nghịch

Trên C ( − n0 )

30
 Uư : −Uư đm < 0
n<0
−�0 > n
∅đm > 0
Eư = KE ∅đm n < 0
−Uư đm −Eư −Uư đm + Eư KE ∅đm −n0 + n
Iư = Rư + Rf
= Rư + Rf
= Rư + Rf
< 0

M Đ = KM ∅đm Iư < 0

KL: C −�0 là đoạn đặc tính động cơ quay ngược tăng tốc

Phöông trình ñaëc tính cô 1:

−�ư đ�
- 9,55(�
�ö + � � �
n=
�� �đ� � ∅đ� )2

Phöông trình ñaëc tính cô 2:

−�ư đ�
n= - 9,55(�
�ö �
2
�� �đ� � ∅đ� )

31
b.HN xaûy ra khi theâm Rf vaøo maïch phaàn öùng ñeå
haï taûi theá naêng

32
Khi thêm �� trên mạch phần ứng, điểm làm việc chuyển từ A sang B
Tai B:
Uư đm > 0
nB = nA > 0 :
∅đm > 0
Eư B = KE ∅đm nB > 0
(Uư đm ) −Eư B KE ∅đm n0 − nB
Iư B = = >0
Rư +Rf Rư +Rf

M Đ B = KM ∅đm Iư B .> 0

KL: B là điểm bắt đầu quá trình động cơ giảm tốc

( MĐ , MC quay ngược chiều nhưng do MĐ < MC nên hệ thống giảm tốc)
33
Trên BC
Uư đm > 0
n >0
∅đm > 0
Eư = KE ∅đm n >0
Uư đm −Eư KE ∅đm n0 − n KE ∅đm n0 − n
Iư = = = >0
Rư +Rf Rư + Rf Rư + Rf

M Đ = KM ∅đm Iư > 0

KL: B C là đoạn đặc tính động cơ giảm tốc

n Iư MĐ

Tai C

Uư đm > 0
nC = 0
∅đm > 0
Eư C = KE ∅đm nC = 0
(Uư đm ) −Eư C KE ∅đm n0 − 0
Iư C = = >0
Rư + Rf Rư + Rf

M Đ C = KM ∅đm Iư C > 0
KL: Tại C, tốc độ bằng 0 nhưng trên trục ĐC còn MĐ và MC ngược chiều
nhau mà MC > MĐ nên rotor quay theo chiều MC , động cơ bắt đầu đảo
chiều để hạ tải. C là điểm bắt đầu quá trình mở máy nghịch để hạ tải thế
năng

Trên C D
Uư đm > 0
n<0
∅đm > 0
Eư = KE ∅đm n <0
34
 Uư đm −Eư Uư đm + Eư KE ∅đm n0 + n
Iư = = = >0
Rư + Rf Rư + Rf Rư + Rf

M Đ = KM ∅đm Iư > 0

KL: CD là đoạn đặc tính hãm ngược

MĐ và MC ngược chiều nhau mà MC > MĐ , n và MC cùng chiều
nên MC hỗ trợ chuyển động , hệ thống càng tăng tốc thì Iư , MĐ tăng. Đến
điểm C thì MĐ = MC , hệ thống làm việc ổn định tại C. tải thế năng được
hạ xuống với tốc độ ổn định nĐ
Phöông trình ñaëc tính cô hi HN thêm điện trở phụ:

�ư đ�
- 9,55(�
�ö + � � �
n =
�� �đ� � ∅đ� )2

4.6.3. Haõm ñoäng naêng

a. HÑN kích töø ñoäc laäp

35
I�� đm

36
Tai �1

Uư đm = 0
nB1 = nA > 0
∅đm > 0
Eư B1 = KE ∅đm nB1 > 0
(Uư đm ) −Eư B1 −Eư B1 KE ∅đm − nB1
Iư B1 = Rư + Rf HĐN
= Rư + Rf HĐN
= Rư + R f HĐN
= Iư bđ HĐN < 0

R f HĐN được tính sao cho: Iư bđ HĐN ≤ (2 - 2.5) Iđm

M Đ B1 = KM ∅đm Iư B1 < 0
KL: Tại B1 : là điểm bắt đầu quá trình hãm động năng kích từ độc lập. Do
n ngược chiều MC , MĐ nên hệ thống bắt đầu giảm tốc trên B1 0

Tai �1 0

Uư đm = 0
nB1 > n > 0
∅đm > 0
Eư = KE ∅đm n > 0
(Uư đm ) −Eư −Eư KE ∅đm − n
Iư = = = <0
Rư + Rf HĐN Rư + Rf HĐN Rư + R f HĐN

M Đ = KM ∅đm Iư < 0
KL: B1 0: là đoạn đặc tính hãm động năng kích từ độc lập.
Nếu tại 0 ta ngắt điện thì HỆ THỐNG DỪNG. Nếu tải là thế năng thì do tải
thế năng nên HT quay ngược để hạ tải thế năng và cuối cùng hạ tải với
tốc độ ổn định nC1 .
B1 0 C1 : là đoạn đặc tính hãm động năng kích từ độc lập với tải thế
năng.

37
Phương trình đặc tính cơ khi hãm động năng kích từ độc lập
�ö + � � �Đ� �
n= - 9,55(�� ∅đ� )2

b. HÑN tự kích töø

Iư
IHĐN

�� ��

38
Tai �1

Uư đm = 0
nB1 = nA > 0
∅dư > 0
HT làm việc như máy phát điện:
Eư B1 = KE ∅dư nB1 > 0
(Uư đm ) −Eư B1 −Eư B1 KE ∅dư − nB1
Iư B1 = = = <0
Rư + Rf HĐN Rư + Rf HĐN // Rkt Rư + Rf HĐN // Rkt

Iư B1 = Ih + Ikt
M Đ B1 = KM ∅đm Iư B1 < 0
KL: Tại B1 : là điểm bắt đầu quá trình hãm động năng tự kích từ . Do
n ngược chiều MC , MĐ nên hệ thống bắt đầu giảm tốc trên B1 0

Tai �1 0

Uư đm = 0
nB1 > n > 0
∅dư > 0
Eư = KE ∅ n > 0
(Uư đm ) −Eư −Eư KE ∅ −n
Iư = = = <0
Rư + Rf HĐN // Rkt Rư + Rf HĐN // Rkt Rư + Rf HĐN // Rkt

M Đ = KM ∅ Iư < 0
KL: B1 0: là đoạn đặc tính hãm động năng tự kích từ .
Do hãm nên n giảm, Eư = KE ∅ n giảm,
Iư = Ih + Ikt giảm nên Ikt giảm, ∅ giảm nên ĐTC có dạng đường cong

Nếu tại 0 ta ngắt điện thì HỆ THỐNG DỪNG. Nếu tải là thế năng thì do tải
thế năng nên HT quay ngược để hạ tải thế năng và cuối cùng hạ tải với
tốc độ ổn định nC1 .
B1 0 C1 : là đoạn đặc tính hãm động năng tự kích từ với tải thế năng.
39
Phương trình đặc tính cơ khi hãm động năng tư kích từ độc lập
Rư + Rf HĐN // Rkt �
n= -
9,55(�� ∅ )2

R .R
f HĐN kt
Rư + R + Rkt
�
n= -
f HĐN
9,55(�� ∅ )2

Thường Rkt ≫ Rf HĐN

Rf HĐN . Rkt
Rf HĐN // Rkt = = Rf HĐN
Rf HĐN + Rkt

Rư + Rf HĐN �
n= -
9,55(�� ∅ )2

40