Jak nie stracić punktów

na maturze z biologii
Poradnik z przykładowymi zadaniami
maturalnymi i komentarzami
Część

Biologia

Krzysztof Brom, Justyna Powałka

 Krzysztof Brom
Justyna Powałka

Jak nie stracić punktów

na maturze z biologii
Poradnik z przykładowymi zadaniami
maturalnymi i komentarzami

Zacznij od robienia tego, co konieczne;

potem zrób to, co możliwe;
nagle odkryjesz, że dokonałeś niemożliwego.

Św. Franciszek z Asyżu

 Spis treści

Numer ISBN 978-83-965249-5-9

Wstęp 6
Autorzy:
dr Krzysztof Brom, mgr Justyna Powałka Uwagi ogólne 10
Przykładowe zadania 1–17 20
Korekta merytoryczna: Metodyka badań biologicznych 70
mgr Justyna Powałka
Przykładowe zadania 18–44 78
Wydawnictwo Biomedica Elementy analizy statystycznej 146
www.biomedica.edu.pl Chemiczne podstawy życia 156
tel. 514 135 175
NIP: 5170375090, REGON: 364372662 Przykładowe zadania 45–57 162
Biologia komórki 192
Projekt okładki i skład: Jakub Fochtman (www.fochtman.studio), Zuzanna Górska Przykładowe zadania 58–83 202
Zdjęcie na okładce: unsplash.com/@pawel_czerwinski
Druk i oprawa: OSDW Azymut Sp. z o.o., Łódź, ul. Senatorska 31 Procesy metaboliczne 274
Wydanie pierwsze, sierpień 2023, Rzeszów Przykładowe zadania 84–101 284
Biologiczne czynniki zakaźne, prokarionty, protisty, grzyby, porosty 330
Wszelkie prawa zastrzeżone
Kopiowanie bez zgody wydawcy zabronione! Przykładowe zadania 102–128 338
Wstęp
Jak nie stracić punktów na maturze z biologii Wstęp
Wstęp
Biologia, ze względu na swoją złożoność i szeroki zakres tematyczny, uważana jest za jeden
z najtrudniejszych egzaminów maturalnych na poziomie rozszerzonym. Jednakże, niezależnie
od jej stopnia trudności, matura z tego przedmiotu co roku przyciąga tysiące młodych ludzi,
marzących o studiowaniu kierunków medycznych, biologicznych i przyrodniczych. Aby jed-
nak te marzenia się ziściły, konieczne i niezbędne są głęboka wiedza, ale i odpowiedni wynik.
Dlatego też, mając na uwadze potrzeby i oczekiwania maturzystów, którzy podejmują wy-
zwanie zdawania tego przedmiotu, postanowiliśmy stworzyć niniejszą publikację. Naszym
celem jest zapewnienie abiturientom doskonałego narzędzia do pogłębiania wiedzy i treningu
przed egzaminem, które pozwoli im osiągnąć sukces w tej niełatwej dziedzinie.
Publikacja skupia się na prezentacji pytań z arkuszy egzaminacyjnych, informatorów i zbio-
rów zadań wydanych przez Centralną Komisję Egzaminacyjną (CKE). Nie zawiera pytań au-
torskich. Zadania zostały dobrane tak, aby w odpowiedni sposób odzwierciedlić złożoność
tego egzaminu i zobrazować wachlarz umiejętności, które są niezbędne do osiągnięcia sa-
tysfakcjonującego wyniku, będącego przepustką na studia.
6 7
Jednakże, publikacja ta to nie tylko zbiór zadań CKE wraz z ich rozwiązaniami. Zdecydowaną
większość zadań opatrzyliśmy wnikliwymi komentarzami, które mają na celu wyjaśnienie,
dlaczego dana odpowiedź może być uznana za poprawną, bądź nie. Mają one na celu po-
szerzenie perspektywy maturzystów, dostarczenie dodatkowych informacji oraz zwrócenie
uwagi na często pojawiające się błędy. Jesteśmy pewni, że okaże się to przydatne podczas
przygotowań do egzaminów, testów i sprawdzianów.
Niniejszy poradnik, stanowiący pierwszą część serii, obejmuje następujące obszary tematycz-
ne: Uwagi ogólne, Metodyka badań biologicznych, Chemiczne podstawy życia, Biologia komórki,
Procesy metaboliczne oraz Biologiczne czynniki zakaźne, prokarionty, pro琀椀sty, grzyby i porosty.
W niedalekiej przyszłości ukażą się jeszcze kolejne dwie części. Druga skupiać się będzie na
zagadnieniach związanych z botaniką, zoologią oraz anatomią i 昀椀zjologią człowieka, nato-
miast trzecia dotyczyć będzie genetyki, biotechnologii, inżynierii genetycznej, ewolucjonizmu,
ekologii oraz ochrony przyrody z elementami ochrony środowiska.
Poradniki będą niezastąpionym narzędziem do samodzielnego treningu, umożliwiającym
maturzystom systematyczne i skrupulatne doskonalenie swoich umiejętności oraz przygo-
towanie się do egzaminu na najwyższym poziomie. Stanowić mogą również propozycję dla
przysposabiających się do zawodu nauczyciela studentów i korepetytorów.
Wierzymy, że efekty naszej wspólnej pracy pomogą maturzystom zbudować pewność siebie
i zdobyć umiejętności niezbędne do osiągnięcia sukcesu. Zachęcamy wszystkich uczniów
do skorzystania z tego źródła informacji i doświadczania fascynującego świata biologii na
najwyższym poziomie.
Życzymy owocnej nauki i satysfakcjonujących wyników na egzaminie!
Krzysztof Brom i Justyna Powałka
Uwagi ogólne
Jak nie stracić punktów na maturze z biologii Uwagi ogólne
Uwagi ogólne
Nieprawidłowe
sformułowania Poprawne
i często popełniane sformułowania
błędy
Nauka na maturę wszystkich za- Nauka na maturę wszystkich za-
gadnień zawartych w podręczniku. gadnień zawartych w podstawie
programowej.
Należy pamiętać, że podstawa
programowa różni się w zależno-
ści od tego, czy zdający jest absol-
wentem 3-letniego liceum (4-let-
niego technikum) czy 4-letniego
liceum (5-letniego technikum).
10
Uwagi
W przypadku matury, która będzie
odbywać się w roku 2023 i 2024
należy przygotowywać się na pod-
stawie pliku dostępnego na stronie
CKE o tytule: Aneks do Informato-
ra o egzaminie maturalnym z biolo-
gii obowiązujący w latach szkolnych
2022/2023 oraz 2023/2024.
Podstawa programowa z Biologii:
҄ Szkoła podstawowa IV-VIII
҄ Liceum/technikum
Aneks do informatora matural-
nego:
҄ Aneks 2023 i 2024
҄ Biologia wymagania 2023
i 2024
Nieprawidłowe
sformułowania
i często popełniane
błędy
O dpowiadanie na polecenia
w sposób zbyt ogólny i / lub sto-
sowanie skrótów myślowych,
np. Skutkiem niedoboru witami-
ny A w organizmie są zaburze-
nia jego funkcjonowania, Glikoli-
za zachodzi na terenie komórki /
cytoplazmy.
Stosowanie tautologii, np. Trzust-
ka pełni funkcję gruczołu wydzie-
lania wewnętrznego, ponieważ
wydziela glukagon i insulinę en-
dokrynnie.
Rozdzielenie nici DNA dokonuje się
poprzez denaturację.
Na rysunku zaprezentowano kwiat
obupłciowy, ponieważ wytwarza
zarówno mikrospory, jak i makro-
spory.
Poprawne
sformułowania
Skutkiem niedoboru witaminy A
w organizmie są zaburzenia widze-
nia w warunkach słabego oświetle-
nia (tzw. kurza ślepota).
Glikoliza zachodzi na terenie cytozolu.
Trzustka pełni funkcję gruczołu wy-
dzielania wewnętrznego, ponieważ
wydziela glukagon i insulinę do krwi.
Rozdzielenie nici DNA dokonuje się
poprzez ogrzanie jej do temperatu-
ry 95 °C.
Na rysunku zaprezentowano kwiat
obupłciowy, ponieważ ma słupek/
słupki (żeńskie organy płciowe) i prę-
ciki (męskie organy płciowe).
Uwagi
Odpowiedzi zbyt ogólne nie są
zaliczane. Należy unikać skró-
tów myślowych oraz zbyt ogól-
nych sformułowań.
Patrz:
→ Przykładowe zadanie numer 1
→ Przykładowe zadanie numer 2
→ Przykładowe zadanie numer 3
Tautologia to konstrukcja języko-
wa, w której wyrazy powtarzają
swoje znaczenie.
Gruczoł wydzielania wewnętrzne-
go to inaczej gruczoł endokrynny,
co oznacza, że gruczoł ten wydzie-
la substancje do krwi.
Denaturacja nici DNA to rozdzie-
lenie tej nici.
Patrz:
→ Przykładowe zadanie numer 4
→ Przykładowe zadanie numer 5
→ Przykładowe zadanie numer 6
11
Jak nie stracić punktów na maturze z biologii Uwagi ogólne
Nieprawidłowe
sformułowania
i często popełniane
błędy
Odwoływanie się do cech, które
nie są widoczne na ilustracji, jeśli
w poleceniu wskazano, że udzie-
lając odpowiedzi, należy odnieść
się do cechy widocznej na ilu-
stracji, np. Na ilustracji została
przedstawiona komórka bakteryj-
na, ponieważ nie posiada jądra ko-
mórkowego.
Uznawanie cech budowy danej
struktury za funkcję, którą pełni,
np. Przykładową funkcją kości dłu-
gich człowieka jest zawieranie
szpiku kostnego.
12
Poprawne
sformułowania
Na ilustracji została przedstawiona
komórka bakteryjna, ponieważ po-
siada nukleoid.
Przykładową funkcją kości długich
człowieka jest funkcja krwiotwórcza.
Uwagi
Należy zwracać szczególną uwagę
na treść poleceń i odpowiadając
na nie, argumentować za pomocą
zdań twierdzących (chyba, że po-
lecenie wskazuje inaczej), czyli np.
wskazujących na obecność jakiejś
struktury, a nie jej brak. Zdający
musi też pamiętać o odwoływaniu
się do cech widocznych na ilustra-
cjach, o ile tak wskazuje polecenie.
Patrz:
→ Przykładowe zadanie numer 1
→ Przykładowe zadanie numer 6
→ Przykładowe zadanie numer 7
→ Przykładowe zadanie numer 13
→ Przykładowe zadanie numer 76
→ Przykładowe zadanie numer 109
→ Przykładowe zadanie numer 127
W zadaniach, w których należy
podać funkcję danej struktu-
ry (np. struktury komórkowej,
komórki, tkanki, narządu itd.),
nie należy podawać cechy jej
budowy. Wyjątek stanowią zada-
nia, gdzie należy wykazać zwią-
zek pomiędzy budową a funkcją
danej struktury, wtedy te infor-
macje należy ze sobą powiązać.
Patrz:
→ Przykładowe zadanie numer 8
Nieprawidłowe
sformułowania
i często popełniane
błędy
Narysowanie lub skonstruowa-
nie schematu, rysunku, wykresu
lub tabeli na podstawie informa-
cji przedstawionych w materiale
źródłowym bez spełnienia kry-
terium samoobjaśnialności, np.
wykonanie tabeli porównującej
proces mitozy i mejozy, składają-
cej się tylko z dwóch kolumn.
Poprawne
sformułowania
Narysowanie lub skonstruowa-
nie schematu, rysunku, wykresu
lub tabeli na podstawie informa-
cji przedstawionych w materia-
le źródłowym, które spełniają
kryterium samoobjaśnialności,
np. porównując mejozę i mitozę,
tabela, którą zdający ma za za-
danie skonstruować musi mieć
trzy kolumny. W pierwszej napi-
sane powinno być, co w danym
wierszu będzie ze sobą zestawia-
ne (np. Ilość komórek potomnych,
Miejsce zachodzenia podziału),
w drugiej będą wypisane cechy
mitozy, a w trzeciej mejozy.
Uwagi
W przypadku czasowników ope-
racyjnych narysuj lub skonstru-
uj zdający ma za zadanie wyko-
nać schemat, rysunek, wykres
lub tabelę na podstawie infor-
macji przedstawionych w mate-
riale źródłowym. Każda z tych
form powinna spełniać kryterium
samoobjaśnialności, czyli dane
w niej zawarte powinny być czy-
telne bez użycia informacji z ma-
teriału źródłowego.
Każda tabela powinna mieć ko-
lumnę, w której zdający wskazu-
je, co w danym wierszu będzie
porównywał (jeśli skonstruowa-
na tabela ma na celu porównać
jakieś dwie struktury, organizmy,
procesy, zjawiska itd.).
Informacje dotyczące konstru-
owania poprawnych wykresów
znajdują się w dalszej części pu-
blikacji.
Patrz:
→ Przykładowe zadanie numer 9
→ Przykładowe zadanie numer 10
13
Jak nie stracić punktów na maturze z biologii Uwagi ogólne
Nieprawidłowe
sformułowania
i często popełniane
błędy
Odpowiadanie na polecenia bez
zwrócenia uwagi na czasowniki
operacyjne, które się w nich po-
jawiają.
Dotyczy poleceń z czasownikiem
operacyjnym wyjaśnij.
Wskazywanie w odpowiedzi je-
dynie przyczyny i skutku, bez
podawania drogi, która prowa-
dzi od przyczyny do skutku.
Czynniki mutagenne zwiększa-
ją r yzyko w ystąpienia mutacji
w genach, co może prowadzić do
niekontrolowanych podziałów ko-
mórki.
Mylenie przyczyn i skutków ze
sobą, np. Wzrost tempa metabo-
lizmu komórek mięśniowych pro-
wadzi do pojawienia się dreszczy
/ szybkich skurczów mięśni szkie-
letowych.
14
Poprawne
sformułowania
O dpowiadanie na polecenia
ze szczególnym z wróceniem
uwagi na czasowniki operacyjne,
które się w nich pojawiają.
W podanym poniżej wariancie
odpowiedzi zawarto drogę pro-
wadzącą od przyczyny do skutku.
Czynniki mutagenne zwiększa-
j ą r y z y ko w ys tą p ie n ia m uta-
cji w genach kodujących białka,
które są odpowiedzialne za regu-
lację cyklu komórkowego. Zmiana
aktywności tych białek może pro-
wadzić do szybkich, niekontrolo-
wanych podziałów komórki.
Dreszcze/ szybkie skurcze mięśni
szkieletowych prowadzą do zwięk-
szenia tempa metabolizmu komórek
mięśniowych.
Uwagi
Można np. podkreślić lub otoczyć
kółkiem zastosowany czasownik
operacyjny w poleceniu. Należy
również pamiętać, że w jednym
poleceniu może znaleźć się więcej
niż jeden czasownik operacyj-
ny, np. Określ, która komórka – na
zdjęciu A czy na zdjęciu B – pocho-
dzi z tkanki merystematycznej. Od-
powiedź uzasadnij, odnosząc się do
jednej widocznej na zdjęciu cechy
budowy wybranej komórki.
Czasowniki operacyjne określ i uza-
sadnij zazwyczaj współwystępują
ze sobą w poleceniach.
Odpowiadając na polecenia z cza-
sownikiem operacyjnym wyjaśnij,
należy w odpowiedzi zawrzeć
przyczynę, skutek oraz drogę
prowadzącą od przyczyny do
skutku.
Patrz:
→ Przykładowe zadanie numer 11
→ Przykładowe zadanie numer 12
→ Przykładowe zadanie numer 13
→ Przykładowe zadanie numer 14
Wzrost tempa metabolizmu jest
skutkiem szybkich skurczów włó-
kien mięśniowych, a nie – jego
przyczyną. Należy zapamiętać, że
skutek to rezultat działania przy-
czyny.
Nieprawidłowe
sformułowania
i często popełniane
błędy
Rybosomy cytoplazmatyczne i mi-
tochondrialne różnią się wielkością.
Rybosomy cytoplazmatyczne i mi-
tochondrialne różnią się stałą
sedymentacji.
Wskutek niedoboru surfaktantu do-
chodzi do zapadania się i zlepiania
pęcherzyków płucnych, co prowa-
dzi do zatrzymania wymiany gazo-
wej w płucach.
Powstający w glikolizie pirogronian
jest przetwarzany przez kompleks
dehydrogenazy pirogronianowej do
acetylo-CoA. Jeżeli ta reakcja zo-
stanie całkowicie zatrzymana, to
pirogronian zostaje przekształcony
w mleczan, a cykl Krebsa nie zaj-
dzie (przez brak cząsteczek acety-
lo-CoA).
Niedobór witaminy C hamuje syn-
tezę kolagenu, który zapewnia wy-
trzymałość ścian naczyń krwio-
nośnych na rozciąganie. Brak
kolagenu powoduje, że naczynia
krwionośne tracą swoją wytrzy-
małość.
Poprawne
sformułowania
Rybosomy cytoplazmatyczne są
większe od rybosomów mitochon-
drialnych.
Rybosomy cytoplazmatyczne mają
większą stałą sedymentacji od ry-
bosomów mitochondrialnych.
Wskutek niedoboru surfaktantu do-
chodzi do zapadania się i zlepiania
pęcherzyków płucnych, co prowa-
dzi do zmniejszenia powierzchni
wymiany gazowej w płucach.
Powstający w glikolizie pirogronian
jest przetwarzany przez kompleks
dehydrogenazy pirogronianowej
do acetylo-CoA. Jeżeli ta reakcja
jest ograniczona, to nadmiar piro-
gronianu zostaje przekształcony
w mleczan, a cykl Krebsa będzie
zachodził z mniejszą efektywno-
ścią.
Niedobór witaminy C upośledza
syntezę kolagenu, który zapewnia
wytrzymałość ścian naczyń krwio-
nośnych na rozciąganie. Niedobór
kolagenu powoduje, że naczynia
krwionośne tracą swoją wytrzy-
małość.
Uwagi
W zadaniach, w których należy
coś porównać ze sobą, nie są
uznawane odpowiedzi nieokre-
ślające kierunku różnicy. Takie
odpowiedzi traktowane są jako
zbyt ogólne.
Patrz:
→ Przykładowe zadanie numer 15
Niedobory (np. witamin, soli mi-
neralnych, różnych substancji,
hormonów) skutkują upośledze-
niem / ograniczeniem / spowol-
nieniem różnych procesów me-
tabolicznych i fizjologicznych.
Zazwyczaj nie prowadzą do cał-
kowitego ich zatrzymania.
Podobnie jest z procesami meta-
bolicznymi. Kiedy jeden zachodzi
z mniejszą efektywnością, kolejny
(sprzężony z nim) również będzie
zachodził z mniejszą efektywno-
ścią (nie zostanie całkowicie za-
hamowany).
Patrz:
→ Przykładowe zadanie numer 14
→ Przykładowe zadanie numer 16
→ Przykładowe zadanie numer 47
Jeśli w tekście źródłowym wyraźnie
stwierdzono, że dochodzi do zatrzy-
mania / zahamowania jakiegoś pro-
cesu komórkowego, wyżej podane
zasady nie mają zastosowania.
Patrz:
→ Przykładowe zadanie numer 82
→ Przykładowe zadanie numer 83
→ Przykładowe zadanie numer 89
→ Przykładowe zadanie numer 90
15
Jak nie stracić punktów na maturze z biologii Przykładowe zadania
Nieprawidłowe
sformułowania
i często popełniane
błędy
Nierozróżnianie pojęć nazwa ro-
dzajowa i nazwa gatunkowa lub
zamienne ich stosowanie.
Nazwa rodzajowa gatunku przed-
stawionego na ilustracji to cis
pospolity.
Nazwa gatunkowa gatunku przed-
stawionego na ilustracji to cis.
Określanie rodzaju, do którego
należy dany gatunek na podsta-
wie jego polskiej nazwy.
Wiewiórka czerwona i wiewiórka
szara należą do tego samego ro-
dzaju, ponieważ mają takie same
nazwy rodzajowe – wiewiórka.
Pozostawianie pytań zamknię-
tych bez odpowiedzi.
16
Poprawne
sformułowania
Nazwa gatunkowa gatunku przed-
stawionego na ilustracji to cis
pospolity.
Nazwa rodzajowa gatunku przed-
stawionego na ilustracji to cis.
Wiewiórka czerwona i wiewiórka
szara nie należą do tego samego ro-
dzaju, ponieważ wiewiórka czerwo-
na należy do rodzaju Tamiasciurus,
a wiewiórka szara – do rodzaju
Sciurus.
Uwagi
Do oznaczania nazw gatunków
wykorzystuje się dwa człony.
Pierwszym członem nazwy jest
nazwa rodzajowa w formie rze-
czownika, a drugim tzw. epitet
gatunkowy, występujący naj-
częściej w formie przymiotniko-
wej. Jeśli w poleceniu wymaga
się podania tylko nazwy rodzajo-
wej, należy podać tylko pierwszy
człon nazwy. Jeśli nazwy gatun-
kowej – oba. W zadaniach tego
typu uznaje się również podanie
odpowiedzi w języku łacińskim.
Patrz:
→ Przykładowe zadanie numer 17
Aby określić, czy dwa gatunki
należą do tego samego rodzaju, nie
należy sugerować się ich nazwami
polskojęzycznymi, a łacińskimi.
Patrz:
→ Przykładowe zadanie numer 1
Nie znając odpowiedzi na pytanie
zamknięte, zawsze jest warto za-
znaczyć cokolwiek.
Zdarzały się zadania na egzaminie
maturalnym (szczególnie typu
prawda / fałsz lub tak / nie),
gdzie ostatecznie oba warianty
odpowiedzi były uznawane za
poprawne.
Patrz:
→ Przykładowe zadanie numer 3
→ Przykładowe zadanie numer 96
17
Przykładowe zadania
1–17
Jak nie stracić punktów na maturze z biologii Przykładowe zadania

Przykładowe zadania 1-17

Przykładowe rozwiązania:
Przykładowe zadanie numer 1
Wiewiórka czerwona i wiewiórka szara nie należą do tego samego rodzaju, ponieważ wie-
Matura Maj 2022, Poziom rozszerzony (Formuła 2015) – Zadanie 12.
wiórka czerwona należy do rodzaju Tamiasciurus, a wiewiórka szara – do rodzaju Sciurus.

Są klasy昀椀kowane w dwóch rodzajach, na co wskazują ich nazwy rodzajowe w języku

łacińskim, które są inne.

Należą do dwóch rodzajów, gdyż mają odmienne pierwsze człony nazw łacińskich.

Nie, bo ich nazwy rodzajowe się różnią.

Podaj dwie różne widoczne na zdjęciu cechy morfologiczne wiewiórki pospolitej, któ-
re pozwalają jednoznacznie zaklasy昀椀kować ten gatunek do ssaków.

Przykładowe rozwiązania:
W Ameryce Północnej wiewiórka czerwona (Tamiasciurus hudsonicus) i wiewiórka szara
(Sciurus carolinensis) współwystępują w wielu regionach. Na Wyspach Brytyjskich jedynym 1. włosy, 2. nos.
rodzimym gatunkiem wiewiórki jest wiewiórka pospolita (Sciurus vulgaris), przedstawiona 1. sierść, 2. małżowina uszna (dopuszcza się odpowiedź ucho zewnętrzne).
na zdjęciu obok. Wiewiórki szare zostały wprowadzone na Wyspy Brytyjskie w 1876 roku.
Od tamtej pory liczebność wiewiórek pospolitych zaczęła się zmniejszać. Jedną z przyczyn 1. sutki, 2. wibrysy.
jest przenoszenie wirusa ospy przez wiewiórki szare, które nie wykazują przy tym objawów
choroby. Dla większości wiewiórek pospolitych ta infekcja jest śmiertelna. Oba gatunki wie-
Nie uznaje się odpowiedzi zbyt ogólnych, np. ucho, ponieważ wszystkie czworonogi
wiórek, szara i pospolita, wykorzystują podobne zasoby pokarmowe, przy czym wiewiórka
mają narząd słuchu, ale tylko ssaki mają małżowiny uszne.
szara efektywniej wykorzystuje żołędzie.
Nie uznaje się odpowiedzi odnoszących się do heterodontyzmu, np. Obecność siekaczy,
Na podstawie: J.R. Freeland, Ekologia molekularna, Warszawa 2008; sitn.hms.harvard.edu
ponieważ na zdjęciu nie widać zróżnicowania w budowie zębów.

Na podstawie przedstawionych informacji określ, czy wiewiórki Ameryki Północnej –

wiewiórka czerwona i wiewiórka szara – są klasy昀椀kowane w jednym, czy – w dwóch
rodzajach. Odpowiedź uzasadnij.

20 21
Jak nie stracić punktów na maturze z biologii Przykładowe zadania
Komentarz Biomedica:
→ Aby określić, czy dwa gatunki należą do tego samego rodzaju, nie należy sugerować
się ich nazwami polskojęzycznymi, a łacińskimi. W przedstawionym zadaniu zarówno
wiewiórka czerwona, jak i wiewiórka szara, mają takie same nazwy rodzajowe w języku
polskim. W języku łacińskim nazwy te są odmienne, odpowiednio Tamiasciurus i Sciurus,
co oznacza, że należą do różnych rodzajów. Przykłady:
҄ kot domowy (Felis catus) i żbik europejski (Felis silvestris) – gatunki te należą do tego
samego rodzaju, ponieważ mają taką samą nazwę rodzajową (Felis),
҄ wilk szary (Canis lupus) i szakal złocisty (Canis aureus) – gatunki te należą do tego
samego rodzaju, ponieważ mają taką samą nazwę rodzajową (Canis),
҄ żmija zygzakowata (Vipera berus) i żmija rogata (Cerastes cerastes) – gatunki te należą
do odmiennych rodzajów, ponieważ mają inne nazwy rodzajowe, tj. żmija zygzako-
wata do rodzaju Vipera, natomiast rogata do rodzaju Cerastes.
→ W zadaniach, w których należy podać cechy morfologiczne organizmu (np. przedsta-
wionego na ilustracji lub fotogra昀椀i), nie można podawać cech anatomicznych w odpo-
wiedzi (odnosić się do struktur wewnętrznych). W powyższym zadaniu, jeśli zdający
wskazał na obecność gruczołu mlekowego, tracił punkt. Gruczoł mlekowy to struktura
wewnętrzna, natomiast zewnętrzną strukturą związaną z karmieniem młodych ssaków
jest sutek.
→ W powyższym zadaniu należało podać dwie różne (niezależne od siebie) cechy. Od-
powiedź: 1. włosy, 2. wibrysy nie mogła być oceniona na 2 punkty, gdyż wibrysy są
włosami czuciowymi, podobnie jak 1. sierść, 2. wibrysy (z tego samego powodu).
→ Ucho zewnętrzne posiadają tylko ssaki. Czasami omyłkowo określa się mianem uszu
pęki piór występujące np. na głowie niektórych gatunków sów. Należy jednak zapamię-
tać, że narząd słuchu ptaków nie posiada małżowiny usznej (ucha zewnętrznego), ale
22
u niektórych sów występuje szlara, czyli talerzowato ułożone pióra wokół dzioba i oczu.
Szlara służy do skupiania fal akustycznych i kierowania ich do narządu słuchu. Można
więc uznać, że szlara i małżowiny uszne ssaków to struktury analogiczne względem siebie.
→ Nie wszystkie ssaki posiadają małżowiny uszne. Przykładem mogą być walenie, aczkolwiek
ich lądowi przodkowie małżowiny uszne posiadali, a ich utrata wiązała się z przystosowa-
niem do życia w wodzie. Walenie utraciły również owłosienie, ich kończyny tylne uległy
uwstecznieniu, kończyny przednie przekształciły się w płetwy, a ogon w płetwę ogonową.
→ Heterodontyzm to typ uzębienia, w którym poszczególne zęby charakteryzują się zróżni-
cowaniem kształtów i wielkości (w zależności od ich przeznaczenia). Występuje u ssaków
oraz u wymarłych grup gadów z których ssaki wyewoluowały. Homodontyzm natomiast
to typ uzębienia, w którym wszystkie zęby zwierzęcia mają podobny kształt i wielkość.
Przykładowe zadanie numer 2
Matura Marzec 2021, Poziom rozszerzony (Formuła 2015) – Zadanie 11.
Owce to przeżuwacze o wielokomorowym żołądku, w którym bytują symbiotyczne pierwot-
niaki. Przeprowadzono doświadczenie, w którym określono średni przyrost dziennej masy ciała
w dwóch grupach jagniąt owcy:
҄ Grupa 1. – jagnięta mające w żwaczu symbiotyczne pierwotniaki,
҄ Grupa 2. – jagnięta, które pozbawiono symbiotycznych pierwotniaków.
Wyniki badań przedstawiono w tabeli.
23
Jak nie stracić punktów na maturze z biologii Przykładowe zadania

Liczba jagniąt Liczba dni doświadczenia

Średni dzienny przyrost
masy ciała [kg]
Rozwiązanie:
Grupa 1. 15 84 0,56 Problem badawczy: E
Grupa 2. 15 84 0,42
Hipoteza: C
Na podstawie: Z. Ewy, Zarys 昀椀zjologii zwierząt, Warszawa 1987.

Określ, która z grup doświadczalnych – 1. czy 2. – stanowiła próbę kontrolną w tym

Spośród A–E wybierz i zapisz literę oznaczającą jeden poprawnie sformułowany pro- doświadczeniu. Odpowiedź uzasadnij, odwołując się do przebiegu doświadczenia.
blem badawczy przedstawionego doświadczenia i literę oznaczającą jedną hipotezę
potwierdzoną wynikami tego doświadczenia.
Przykładowe rozwiązania:
A. Czy obecność symbiotycznych pierwotniaków w żwaczu dorosłej owcy ma wpływ na
Grupa 1., ponieważ owce w naturalnych warunkach mają symbiotyczne mikroorgani-
średni dzienny przyrost masy?
zmy w żołądku, a więc nie wprowadzano w tej grupie żadnych zmian.
B. Wpływ symbiotycznych pierwotniaków na wydajność trawienia i wchłaniania substancji
Grupa 1., ponieważ jagnięta bardzo szybko po urodzeniu nabywają symbiotyczne
odżywczych u jagniąt owcy.
pierwotniaki – wyniki w tej grupie odzwierciedlają to, w jaki sposób funkcjonują zdro-
C. Obecność symbiotycznych pierwotniaków w żołądkach jagniąt owcy zwiększa dzienny we zwierzęta.
przyrost ich masy ciała.
Grupa 1., ponieważ u tych owiec nie zmieniano naturalnego mikrobiomu żwacza.
D. Czy symbiotyczne pierwotniaki przyspieszają średni przyrost dziennej masy ciała jagniąt
owcy? Grupa 1., ponieważ nie usuwano pierwotniaków naturalnie występujących w ich żołądku.
E. Czy obecność symbiotycznych pierwotniaków w żwaczu jagniąt owcy zwiększa średni
dzienny przyrost ich masy ciała? Nie uznaje się odpowiedzi odnoszących się jedynie do de昀椀nicji próby kontrolnej np.
Grupa 1., ponieważ nie były wprowadzone żadne zmiany.

Nie uznaje się odpowiedzi, w których zdający odnosi się do badania wpływu symbio-
Problem badawczy: tycznych pierwotniaków na wydajność trawienia, ułatwianie wchłaniania lub ilość
przyswajalnego pokarmu, ponieważ tych zjawisk nie badano w przedstawionym do-
Hipoteza: świadczeniu.

24 25
Jak nie stracić punktów na maturze z biologii Przykładowe zadania

Określ, jaką funkcję w trawieniu pokarmu pełnią pierwotniaki znajdujące się w żwa- pokarmowe, aczkolwiek pojęcie błonnika pokarmowego (włókna pokarmowego) nie
czu owiec. jest jednoznaczne i nie odnosi się tylko do celulozy będącej podstawowym budulcem
ściany komórkowej komórek roślinnych, dlatego nie zaleca się używania tego terminu
(chyba, że możliwość operowania tym terminem wynika wprost z poleceń i/lub mate-
Przykładowe rozwiązania: riałów źródłowych).

Pierwotniaki mają odpowiednie enzymy trawienne pozwalające na rozkład celulozy → Najczęściej pojęciem błonnik pokarmowy operuje się w przypadku zadań związanych
znajdującej się w komórkach roślin zjadanych przez owce. z żywieniem człowieka i pozytywnego wpływu błonnika na jego organizm.
Umożliwiają trawienie celulozy wchodzącej w skład pokarmu owcy.

Trawią celulozę.

Nie uznaje się odpowiedzi, że pierwotniaki są źródłem białka dla owiec np. Pierwotnia-
ki w żwaczach owiec stanowią źródło białka dla owcy, gdyż rozmnażają się tam a następnie
są transportowane do innych części żołądka, gdzie są trawione.
Nie uznaje się odpowiedzi z których wynika, że pierwotniaki dostarczają jagniętom
enzymów potrzebnych do strawienia celulozy.
Nie uznaje się odpowiedzi zbyt ogólnych: biorą udział w trawieniu pokarmu, rozkładają
niestrawione związki.
Przykładowe zadanie numer 3
Matura Maj 2022, Poziom rozszerzony (Formuła 2015) – Zadanie 1.
Na poniższym schemacie przedstawiono wybrane procesy (1–5) zachodzące w komórce
zwierzęcej.
Uwaga: Nie uwzględniono części substratów i produktów poszczególnych przemian oraz stechio-
metrii przedstawionych reakcji.

Komentarz Biomedica:
glukoza
→ W zadaniach dotyczących symbiozy przeżuwaczy i mikroorganizmów bytujących w ich
1 2
żołądkach należy wprost wskazywać, że umożliwiają one trawienie celulozy. Nie uznaje 3
pirogronian acetylo-CoA
się odpowiedzi zbyt ogólnych, np. biorą udział w trawieniu pokarmu. Taka odpowiedź nie
wskazuje na to, które z substancji pokarmowych są trawione przez mikro昀氀orę przewo- NAD+, FAD H2O

du pokarmowego przeżuwaczy. 4 5

NADH + H+, FADH2 O2

→ W wiązce zadań numer 11 z arkusza Matura Czerwiec 2021, Poziom rozszerzony (Formuła
2015) zamiast celulozy można było używać terminów błonnik (pokarmowy) lub włókno

26 27
Jak nie stracić punktów na maturze z biologii Przykładowe zadania

Uzupełnij tabelę – podaj nazwę oraz określ lokalizację w komórce każdego z etapów Oznaczenie przemiany
Produkty

oddychania tlenowego oznaczonych na schemacie numerami 1 oraz 5. ze schematu

ATP CO2

Oznaczenie etapu oddychania 3

Nazwa etapu Lokalizacja etapu w komórce
tlenowego ze schematu
4
1

5
Rozwiązanie:

Przykładowe rozwiązania: Oznaczenie przemiany

Produkty
ze schematu
ATP CO2
Oznaczenie etapu
oddychania tlenowego Nazwa etapu Lokalizacja etapu w komórce 2 N N
ze schematu
3 N T
glikoliza / szlak Embdena-Meyerhofa- cytozol / cytoplazma podstawowa /
1 4 N(T) T
Parnasa hialoplazma

mitochondrium / grzebienie
mitochondrialsne / (wewnętrzna)
łańcuch oddechowy / łańcuch
błona mitochondrium / wnętrze
Uznaje się odpowiedzi wskazujące na produkcję ATP w przemianach oznaczonych cy-
5 transportu elektronów / utlenianie
końcowe / fosforylacja oksydacyjna
mitochondrium frą 4 (cykl Krebsa). Bezpośrednim produktem cyklu Krebsa jest GTP (inny przenośnik
[patrz: Komentarz Biomedica]
energii), ale może on być następnie wykorzystywany do syntezy ATP.

Nie uznaje się zbyt ogólnej odpowiedzi cytoplazma jako lokalizacji etapów 1 i 5. Komentarz Biomedica:

→ Uwaga! Zadanie pochodzi z arkusza w formule 2015, gdzie ogólniejsze odpowiedzi mo-
Określ pozostałe produkty przemian metabolicznych oznaczonych na schemacie gły być zaliczane. Matura w formule 2023 jest trudniejsza i wymaga ona od zdającego
numerami 2–4. W odpowiednie pola tabeli wpisz literę T (tak), jeśli bezpośrednim większej dokładności. Jeśli pojawi się pytanie o lokalizację łańcucha oddechowego,
produktem danej przemiany jest ATP lub CO2, albo N (nie) – jeśli nim nie jest. należy odpowiedzieć grzebienie mitochondrialne lub wewnętrzna błona mitochondrium.
Odpowiedzi typu mitochondrium lub wnętrze mitochondrium najpewniej od formuły
2023 zostaną uznane za zbyt ogólne. Na egzamin maturalny należy przyswoić miejsca
zachodzenia poszczególnych procesów komórkowych, ponieważ pytania o to pojawiają
się stosunkowo często.

28 29
Jak nie stracić punktów na maturze z biologii Przykładowe zadania
→ Do cytoplazmy zalicza się zarówno cytozol (inaczej cytoplazma podstawowa, hialopla-
zma), jak i zawieszone w nim struktury komórkowe (z wyjątkiem jądra komórkowego).
Cytoplazma podstawowa / cytozol / hialoplazma
Cytoplazma
Struktury komórkowe (za wyjątkiem jądra komórkowego)
→ Cytozol stanowi środowisko wielu reakcji biochemicznych. Jest to wodny, koloidalny
roztwór substancji organicznych i nieorganicznych. Głównym składnikiem cytozolu
jest woda. Wśród składników cytozolu wyróżnia się: enzymy biorące udział w róż-
norodnych procesach metabolicznych, białka składników cytoszkieletu, lipidy, wolne
aminokwasy oraz różne sole mineralne.
→ Cytoplazma to pojęcie używane do określenia obszaru pomiędzy jądrem komórkowym
a błoną komórkową w komórce eukariotycznej. Jest to pojęcie szersze w porównaniu
z cytozolem.
→ Nie znając odpowiedzi na pytanie zamknięte, zawsze warto jest zaznaczyć cokolwiek.
Na przykładzie tego zadania można zauważyć, że zdarzają się zadania typu prawda /
fałsz lub tak / nie, gdzie ostatecznie oba warianty odpowiedzi były uznawane za po-
prawne. W przypadku takich zadań punktu nie otrzyma tylko ta osoba, która nic nie
zaznaczy (lub zaznaczy obie odpowiedzi jednocześnie) (patrz: przykładowe zadanie
numer 96).
→ W zadaniach maturalnych uznaje się odpowiedzi wskazujące na produkcję ATP w cyklu
Krebsa. Bezpośrednim produktem cyklu Krebsa jest GTP, ale może on być następnie
wykorzystywany do syntezy ATP.
҄ Podręcznik wydawnictwa Nowa Era (podstawa programowa dla 4-letniego liceum
ogólnokształcące oraz 5-letniego technikum) – w cyklu Krebsa powstaje ATP.
30
҄ Podręcznik wydawnictwa Nowa Era (podstawa programowa dla 3-letniego liceum
ogólnokształcące oraz 4-letniego technikum) – w cyklu Krebsa powstaje GTP, prze-
kształcane później do ATP (na uproszczonych schematach podane jest tylko ATP).
҄ Podręcznik wydawnictwa Operon (podstawa programowa dla 4-letniego liceum
ogólnokształcące oraz 5-letniego technikum) – w cyklu Krebsa powstaje ATP /
GTP (na ilustracji podane jest GTP [przekształcane do ATP], a tekście podana jest
informacja o ATP).
҄ Podręcznik wydawnictwa Operon (podstawa programowa dla 3-letniego liceum
ogólnokształcące oraz 4-letniego technikum) – w cyklu Krebsa powstaje GTP,
przekształcane później do ATP (na uproszczonych schematach podane jest tylko
ATP).
· Niemal we wszystkich podręcznikach GTP liczone jest do zysku energetycznego
oddychania tlenowego jako cząsteczka ATP, również w podsumowaniach i rów-
naniach chemicznych cząsteczki GTP od razu traktowane są jako cząsteczki ATP.
· Warto pamiętać, że nie zawsze cząsteczki GTP są przekształcane do ATP. Czą-
steczki GTP mogą być wykorzystane np. w procesie transkrypcji (wraz z ATP,
CTP i UTP).
Przykładowe zadanie numer 4
Matura Maj 2021, Poziom rozszerzony (Formuła 2015) – Zadanie 11.
Trzustka jest gruczołem, który pełni u człowieka jednocześnie funkcję wydzielania wewnętrz-
nego oraz zewnętrznego. Funkcja zewnątrzwydzielnicza polega na wytwarzaniu enzymów
trawiennych i na uwalnianiu ich do światła przewodu pokarmowego.
Na podstawie: K. Sembulingam, P. Sembulingam, Essen琀椀als of Medical Physiology, 2012; P. Hoser, Fizjologia organi-
zmów z elementami anatomii człowieka, Warszawa 2000.
31
Jak nie stracić punktów na maturze z biologii Przykładowe zadania

Uzupełnij tabelę – wpisz nazwy enzymów trzustkowych i substratu w odpowiednie Wykaż, że trzustka pełni funkcję gruczołu wydzielania wewnętrznego. W odpowie-
miejsca. dzi uwzględnij przykład substancji produkowanej przez ten narząd oraz sposób jej
wydzielania.

Nazwa enzymu Trawiony składnik pokarmowy (substrat)

trypsyna
Przykładowe rozwiązania:
polisacharydy Komórki trzustki wydzielają insulinę do krwi.
zemulgowane tłuszcze
Wytwarzane przez komórki trzustki insulina i glukagon przenikają do płynów ustro-
jowych.
Przykładowe rozwiązania:
Glukagon nie jest wyprowadzany przewodami trzustkowymi – co jest typowe dla
wydzielania zewnętrznego – ale tra昀椀a bezpośrednio do naczyń krwionośnych.
Nazwa enzymu Trawiony składnik pokarmowy (substrat)

trypsyna białka / polipeptydy

Nie uznaje się odpowiedzi tautologicznych, np. Trzustka wydziela glukagon endokrynnie,
amylaza (trzustkowa) polisacharydy ponieważ endokrynnie oznacza wewnątrzwydzielniczo.
lipaza (trzustkowa) zemulgowane tłuszcze

Uznaje się odpowiedzi: proteiny, peptydy, dipeptydy, tripeptydy, oligopeptydy jako
substraty trypsyny.
Podaj nazwę odcinka przewodu pokarmowego, do którego są wydzielane enzymy
trzustkowe.
Komentarz Biomedica:
→ Tautologia to konstrukcja językowa, w której wyrazy powtarzają swoje znaczenie.
W przypadku zaprezentowanego tutaj zadania nie można wykazywać, że trzustka pełni
funkcję gruczołu wydzielania wewnętrznego poprzez wskazywanie, że jest ona np. gru-
czołem endokrynnym, gruczołem wewnątrzwydzielniczym lub gruczołem hemokryno-
wym. W odpowiedzi należy wyjaśnić, na czym zjawisko wydzielania wewnętrznego po-
lega. Jest to wydzielanie substancji do płynów ustrojowych organizmu (np. krwi, limfy).

Przykładowe rozwiązania: → Warto zapamiętać, że trzustka jest gruczołem mieszanym. Oznacza to, że pełni funkcję
zarówno wewnątrzwydzielniczą, jak i zewnątrzwydzielniczą. Funkcję wewnątrzwydziel-
dwunastnica / jelito cienkie niczą pełni poprzez wydzielanie insuliny i glukagonu do krwi, natomiast zewnątrzwy-
dzielniczą poprzez wydzielanie soku trzustkowego do początkowego odcinka jelita
cienkiego, czyli dwunastnicy. Insulina jest produkowana przez komórki B (β) wysp

32 33
Jak nie stracić punktów na maturze z biologii Przykładowe zadania

trzustkowych, natomiast glukagon przez przez komórki A (α) wysp trzustkowych. Wy- dukowana tylko przez gruczoły obecne w ścianach żołądka, nie trzeba więc pisać
spy trzustkowe to inaczej wyspy Langerhansa. pepsyna żołądkowa.

→ Insulina i glukagon działają przeciwstawnie (antagonistycznie) do siebie w regulacji

stężenia cukru we krwi. Glukagon powoduje rozkład glikogenu w wątrobie do glukozy
(glikogenoliza) oraz wzmaga proces glukoneogenezy, czego efektem jest podwyższenie
poziomu tego cukru we krwi. Insulina natomiast zatrzymuje procesy glukoneogenezy Przykładowe zadanie numer 5
i stymuluje przekształcanie glukozy w glikogen (glikogenogeneza), co w efekcie obniża Matura Maj 2023, Poziom rozszerzony (Formuła 2023) – Zadanie 13.
zawartość cukru we krwi. W skrócie, insulina powoduje spadek stężenia glukozy we
krwi, natomiast glukagon wzrost stężenia glukozy we krwi. Na poniższym schemacie przedstawiono przebieg pierwszego cyklu ampli昀椀kacji DNA me-
todą PCR. Uwzględniono tylko dwa z czterech deoksyrybonukleotydów niezbędnych do
→ Skład soku trzustkowego: woda, enzymy trawienne (m.in. amylaza trzustkowa, lipaza syntezy DNA.
trzustkowa, trypsyna, chymotrypsyna), jony (aniony wodorowęglanowe, ka琀椀ony sodo-
we, potasowe, wapniowe, magnezowe). Uwaga: deoksyrybonukleotydy oznacza się czteroliterowymi skrótowcami, np. trifosforan
deoksyguanozyny – dGTP (ang. deoxyguanosine triphosphate).
→ W zależności od długości łańcucha peptydowego wyróżnia się kilka typów peptydów.
Jeśli łańcuch peptydowy (złożony z połączonych ze sobą wiązaniem peptydowym reszt
aminokwasowych) ma do 10 reszt aminokwasowych, określa się go mianem oligo-
peptydu, jeśli ma od 11 do 100 reszt – polipeptydu. Łańcuch peptydowy zawierający 5’

powyżej 100 reszt aminokwasowych określa się mianem makropeptydu, czyli białka. + polimeraza DNA

Dipeptydy i tripeptydy zalicza się do oligopeptydów. ETAP 1. ETAP 2. + dGTP ETAP 3.

rozdzielenie przyłączenie + dTTP synteza
dwuniciowy nici DNA starterów + .............. DNA

→ Pisząc o niektórych enzymach trzustkowych, zawsze lepiej jest dodawać do ich nazw DNA + ..............

określenie trzustkowa, np. amylaza trzustkowa, lipaza trzustkowa. Tak samo należy po- 5’

stępować w przypadku enzymów produkowanych przez inne narządy układu pokar-

mowego (np. amylaza ślinowa, lipaza żołądkowa, aminopeptydazy jelitowe itd.). Zasada ta
nie dotyczy enzymów charakterystycznych tylko dla jednego narządu układu pokar- Na podstawie: B. Alberts i in., Podstawy biologii komórki, Warszawa 2016.
mowego (np. pepsyna, trypsyna, chymotrypsyna).

҄ Mówiąc inaczej, ponieważ amylaza jest produkowana zarówno przez ślinianki, jak Uzupełnij powyższy schemat – wpisz w wyznaczone miejsca (+ ..........) oznaczenia
i przez trzustkę, warto dokładnie wskazywać, o której z nich w danym momencie dwóch deoksyrybonukleotydów niezbędnych do syntezy DNA, brakujących na sche-
się pisze (czy o amylazie ślinowej, czy o amylazie trzustkowej). Pepsyna jest pro- macie.

34 35
Jak nie stracić punktów na maturze z biologii Przykładowe zadania

Przykładowe rozwiązania: Przykładowe rozwiązania:

Pod wpływem wysokiej temperatury.

5’ W pierwszym etapie cyklu PCR denaturacja DNA jest możliwa dzięki zastosowaniu
+ polimeraza DNA wysokiej temperatury.
ETAP 1. ETAP 2. + dGTP ETAP 3.
rozdzielenie przyłączenie + dTTP synteza Wiązania wodorowe pomiędzy dwiema nićmi cząsteczki DNA można łatwo rozerwać
nici DNA starterów DNA
dwuniciowy
DNA
+ dATP
poddając cząsteczkę działaniu temperatury 95 °C.
+ dCTP

5’ Rozdzielenie dwuniciowego DNA w technice PCR uzyskuje się przez ogrzanie DNA
do ponad 90 °C.

PCR można przeprowadzić w warunkach izotermicznych, wykorzystując helikazę do

5’ rozdzielenia nici DNA.
+ polimeraza DNA
ETAP 1. ETAP 2. + dGTP ETAP 3. Przez dodanie helikazy.
rozdzielenie przyłączenie + dTTP synteza
dwuniciowy nici DNA starterów + dCTP DNA
DNA + dATP

5’ Uznaje się odpowiedzi odnoszące się do podgrzania (zwiększenia temperatury) próbki,

np. Przez podgrzanie próbki.

Nie uznaje się odpowiedzi, w których nie ma odniesienia do kierunku zmiany tempe-
Uznaje się odpowiedzi, w których zamiast oznaczeń deoksyrybonukleotydów podano ratury, np. Dzięki zmianom temperatury.
ich poprawne pełne nazwy.
Nie uznaje się odpowiedzi odnoszących się wyłącznie do denaturacji DNA, np. Roz-
dzielenie nici DNA dokonuje się poprzez denaturację (tautologia).
Nie uznaje się odpowiedzi, w których zamiast oznaczeń deoksyrybonukleotydów (np.
dATP) podano oznaczenia rybonukleotydów (np. ATP).
Komentarz Biomedica:

Określ, w jaki sposób przeprowadza się rozdzielenie dwuniciowego DNA podczas → Tautologia to konstrukcja językowa, w której wyrazy powtarzają swoje znaczenie.
pierwszego etapu każdego cyklu PCR. W przypadku zaprezentowanego tutaj zadania nie można stwierdzić, że rozdzielenie
nici DNA odbywa się przez jej denaturację, ponieważ denaturacja DNA to właśnie
rozdzielenie nici DNA.
36 37
Jak nie stracić punktów na maturze z biologii Przykładowe zadania

→ Denaturacja DNA i denaturacja białek to dwa różne procesy. Denaturacja DNA → Cząsteczki dNTP są wykorzystywane do syntezy DNA (zarówno tej zachodzącej na-
polega na rozerwaniu wiązań wodorowych występujących pomiędzy poszcze- turalnie w komórkach podczas replikacji, jak i tej zachodzącej w trakcie trwania reakcji
gólnymi zasadami azotowymi, wchodzącymi w skład deoksynukleotydów budu- PCR), natomiast NTP wykorzystywane są m.in. podczas syntezy RNA (zachodzącej
jących DNA. Natomiast denaturacja białek polega na rozerwaniu wiązań i od- w procesie transkrypcji).
działywań stabilizujących strukturę II-, III- i IV-rzędową* białka pod wpływem
czynników denaturujących (przykładowe zadania numer 52, 53, 55, 56, 89 i 103).
* – pod warunkiem, że białko wykazuje strukturę IV-rzędową

→ NTP to trifosforan nukleozydu, natomiast dNTP to trifosforan deoksynukleozydu. Róż- Przykładowe zadanie numer 6
nią się tym, że w skład cząsteczki NTP wchodzi ryboza, natomiast w skład cząsteczki Matura Maj 2016, Poziom rozszerzony (Formuła 2015) – Zadanie 7.
dNTP wchodzi deoksyryboza. Do NTP zalicza się: ATP, GTP, UTP, CTP, natomiast do
dNTP zalicza się: dATP, dGTP, dTTP, dCTP. Na rysunku przedstawiono budowę kwiatu pewnego gatunku rośliny okrytonasiennej.

→ Nukleozydy to połączenie zasady azotowej z monosacharydem (z rybozą lub deok-

syrybozą) wiązaniem N-glikozydowym. Nukleotyd to fosforanowa pochodna nukle-
ozydu. Grupa fosforanowa nukleotydu może ulegać reakcjom kondensacji z kolejnymi
cząsteczkami kwasu fosforowego(V), tworząc w ten sposób kolejno di- i trifosforany
nukleozydów (w zależności od ilości dołączonych reszt kwasu fosforowego [V]). W za-
C
leżności od liczby reszt fosforanowych (V) nukleotydy dzieli się na: B

҄ monofosforany nukleozydów – np. AMP, D

A
҄ difosforany nukleozydów – np. ADP,
E

҄ trifosforany nukleozydów – np. ATP.

→ W zależności od cukru (pentozy), który wchodzi w skład cząsteczki nukleotydu, nu-

kleotydy dzieli się na rybonukleotydy (zawierają rybozę) lub deoksyrybonukleotydy Określ, czy przedstawiony kwiat jest obupłciowy, czy – jednopłciowy. Odpowiedź
(zawierają deoksyrybozę). Rybonukleotydy zawierają jedną z czterech zasad azoto- uzasadnij, odnosząc się do jego budowy.
wych – guaninę, adeninę, cytozynę lub uracyl. Występują w cząsteczkach RNA. De-
oksyrybonukleotydy zawierają jedną z czterech zasad azotowych – guaninę, adeninę,
cytozynę lub tyminę. Występują w cząsteczkach DNA.

38 39
 Nowa seria książek

Jak nie nie stracić punktów

na maturze z biologii
Książka w pełnej wersji dostępna na www.biomedica.com.pl