PATRON WYDANIA

DWUMIESIĘCZNIK DLA RODZICÓW DZIECI Z WYZWANIAMI ROZWOJOWYMI

czasopismo bezpłatne ISSN 1896-8392

nr 3 (28)
maj/czerwiec 2011

Lili i Plaf na
placu zabaw

Molestowanie
seksualne

Rehabilitacja
wcześniaków

Pies, lek
na całe zło?

Ustno-twarzowa
terapia regulacyjna
metody Radolfo Castillo Morales
 infolinia: 801 5555 08
DE1388.04.11

www.nowaszkola.com
 nr 3 (28), maj/czerwiec 2011 roku
Temat numeru
Ustno-twarzowa terapia regulacyjna metody Radolfo
Castillo Morales................................................................4
Rodzic u psychologa
Molestowanie seksualne.................................................10
Zaburzenia emocjonalne
Strach i lęk cz. II.............................................................12
Lili i Plaf na Placu Zabaw
Profilaktyka wad postawy u przedszkolaków...................14
Spotkanie z logopedą
By mówić, muszę się komunikować................................16
Choroby nowotworowe
Dziecko z chorobą nowotworową – zarys problematyki cz.II...18 Szanowni Państwo
Rehabilitacja wcześniaków W Dwumiesięczniku Przyjaciel po raz
Prawidłowe układanie wcześniaków...............................20 kolejny poruszamy problem mowy, a co za
tym idzie, komunikacji z otoczeniem. Tym
Mózg razem opisujemy znaną i bardzo skuteczną
Czy mężczyzna i kobieta pochodzą z innych planet?.......22 metodę terapii Castillo Moralesa. Terapia ta
Terapia z udziałem psa jest powszechnie stosowana na polskim
rynku terapeutycznym i znana terapeutom
Lek na całe zło...............................................................24
oraz rodzicom na całym świecie. Publikując
Patron wydania ten materiał chcemy zwrócić szczególną
Żeby coś znaczyć dla innych...........................................26 uwagę na wywiad, jaki został
przeprowadzony przez Monikę Królak z dr
W co się bawić
Teresą Kaczan, w którym dokładnie opisane
Malarskie wariacje..........................................................28 są zasady terapii oraz udział w niej rodzica.
Bajkoterapia Kolejny temat, na który chciałabym
Przygoda Czerwonego Kapturka.................................... 29 zwrócić Państwa uwagę dotyczy
porównania płci damskiej i męskiej.
Warsztaty
Zapraszam do lektury artykułu Pani
Być mamą..................................................................... 32 Katarzyny Pluteckej pt.„Czy mężczyzna
Aktualności i wydarzenia.............................. 2 i kobieta pochodzą z innych planet?”
Nowości............................................................ 3 Artykuł ten pozwoli wielu mamom
zrozumieć, dlaczego ich dzieci bawią się
Książeczki dla dzieci...................................... 30
lub zachowują w sposób czasami
Warto przeczytać.......................................... 31 nieakceptowany przez otoczenie. Mam
Na okładce nadzieję, że po jego lekturze wszystkie
Maja Kojder
fot. marek zawadka wątpliwości, raz na zawsze, zostaną
rozwiane i pozwolą na zbudowanie
Sekretarz redakcji Opracowanie graficzne szczęśliwych i harmonijnych relacji
Maria Wojtanek Franciszek Prusiecki
m.wojtanek@przyjaciel.pl
pomiędzy kobietą a mężczyzną, czego
Biuro promocji i reklamy z całego serca Państwu życzę. Z okazji
Zespół redakcyjny Katarzyna Mierzejewska Dnia Dziecka chciałabym też w imieniu
Adres redakcji Wioletta Bartkiewicz, k.mierzejewska@przyjaciel.pl
01–010 Warszawa Iwona Jeziorska, Monika Królak, Magdalena Łabieniec swoim i całej redakcji, wszystkim
ul. Nowolipki 27 lok. 1A Magdalena Godlewska, m.labieniec@przyjaciel.pl dzieciom – młodszym, starszym, chorym,
tel. 0 22 887 39 55 Beata Antoszewska, tel. 0 785 723 872
fax. 022 831 48 79 Aneta Broda, Katarzyna Plutecka, zdrowym – życzyć dużo słońca,
www.gazeta.przyjaciel.pl Katarzyna Czerwińska, Wydawca: uśmiechów na twarzy i pogody ducha.
e-mail: redakcja@przyjaciel.pl Janina Knap (rysunki),
Marek Zawadka (zdjęcia) Druk
Wszystkiego najlepszego!
GRAFIS WYDAWNICTWO
Redaktor naczelna Korekta I POLIGRAFIA
Redaktor Naczelna
Nina Bekasiewicz Anita Kaczyńska,
n.bekasiewicz@przyjaciel.pl Agata Gogołkiewicz Nakład: 3500 egzemplarzy
Redakcja nie zwraca tekstów niezamówionych. Zastrzegamy sobie prawo skracania, zmiany tytułów i redagowania tekstów.
Za treść ogłoszeń redakcja nie odpowiada. Copyright © Fundacja Pomocy Osobom Niepełnosprawnym Przyjaciel 2010. Przedruk tylko za zgodą redakcji.
 AKTUALNOŚCI & WYDARZENIA
2

âWiosna w sercu Olimpiad Specjalnych działająca w Specjalnym

Ośrodku Szkolno-Wychowawczym im. Janusza

VIII Wielkopolski Dzień Treningowy

Programu Aktywności Motorycz-
nej Olimpiad Specjalnych pod hasłem „Wiosna
Korczaka w Koninie. Pracę Komitetu Organiza-
cyjnego koordynowała Renata Soboń. Imprezę
wsparli lokalni darczyńcy: Firma Pago z Ży-
w sercu” odbył się 28 kwietnia na Hali Spor- chlina, Piekarnia Dalen i Okręgowa Spółdzielnia
towej MOSiR w Koninie. Honorowy Patronat Mleczarska „Mona” z Konina, Zakład Przetwór-
objął Prezydent Miasta. W spotkaniu uczestni- stwa Mięsnego z Modlibogowic, firma Marcus
czyło 80 zawodników z 10 sekcji sportowych i Foto Video z Rychwała oraz partnerzy Olim-
Olimpiad Specjalnych. Towarzyszyli im tre- piad Specjalnych: Coca Cola i PZU S.A., Miejskie
nerzy, rodzice i wielkie grono wolontariuszy: Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej i Przedsię-
słuchaczy ze Studium Terapii Zajęciowej Ze- biorstwo Wodociągów i Kanalizacji z Konina.
społu Szkół Medycznych, młodzież z Zespołu Organizatorzy składają serdeczne podziękowa-
Folklorystycznego Uśmiech z Liśca Wielkiego tacje umiejętności ruchowych, zdobytych pod- nia wszystkim instytucjom, które wsparły or-
i uczniowie ze Specjalnego Ośrodka Szkolno- czas systematycznych treningów. Sportowcy ganizację tych wyjątkowych zawodów, szcze-
-Wychowawczego w Koninie. Podczas im- demonstrowali swoją sprawność w konkuren- gólnie Miastu Konin i Miejskiemu Ośrodkowi
prezy zawodnikom kibicowały Władze Mia- cjach unoszenie głowy, przetaczania, przejście Sportu i Rekreacji za udostępnienie obiektów
sta, Urzędu Marszałkowskiego, przedstawiciele po nierównym podłożu, przenoszenie przed- sportowych oraz lokalnym mediom i gazecie
władz oświatowych, samorządowych i służ pu- miotów, rzuty do celu, toczenie kręgli i wiele, „Przyjaciel” za pomoc w promowaniu imprezy.
blicznych. Mieli możliwość podziwiać prezen- wiele innych. Imprezę przygotowała sekcja Ze sportowym pozdrowieniem!

Sybiru 3 w Wałczu. Celem spotkań jest pro-

mocja twórczości osób niepełnosprawnych
skupionych w różnego rodzaju placówkach.
Programy i prace prezentowane w czasie spo-
tkań winny służyć daleko pojętej terapii roz-
â IV Wałeckie Spotkania Arty- wijać osobowość i szanować godność czło-
styczne Osób Niepełnospraw- wieka oraz prezentować dorobek artystyczny
nych „Con Anima”. Stowarzyszenie (taniec, śpiew, gra na instrumentach, panto-
Dzieci Niepełnosprawnych „Uśmiech” w Wał- mima oraz wszelkie inne formy artystycznego
czu, Warsztat Terapii Zajęciowej i Powiatowe wyrazu w połączeniu z muzyką).
Centrum Pomocy Rodzinie zapraszają na IV Projekt współfinansowany przez Urząd
Wałeckie Spotkania Artystyczne Osób Nie- Marszałkowski Województwa zachodniopo-
pełnosprawnych „Con Anima”. Spotkania morskiego i Starostwo Powiatowe w Wał-
odbędą się 17 czerwca 2011 r. w Wałec- czu. Więcej informacji na stronie www.
kim Centrum Kultury przy ul. Zesłańców wtzwalcz.za.pl
â I Targi Książki dla Dzieci. Od
1 do 3 czerwca w Krakowie odbędą się Targi
Książek dla Dzieci. Targi te, to nowa inicjatywa
firmy Targi w Krakowie, która ma przybliżyć
dzieciom świat książek, rodzicom zaś pokazać,
jak barwny i bogaty w wartościowe treści jest
polski rynek książki dla najmłodszych. Wstęp
na targi jest bezpłatny. Więcej informacji na
stronie www.targi.krakow.pl

SUPER NAGRODY!!!
Ponad 20 nagród!!!
NAGRODA GŁÓWNA:
SONY α 300
â Żółw Franklin ma 25 lat!
Opracowanie: Maria Wojtanek, zdjęcia: :Ela Kuberska, Renata Soboń
aparat fotograficzny
ponad 1500 zł
i zestaw o wartości
POZOSTAŁE NAGRODY:
bony o wartości: 500
300 zł, 100 zł,
zł,
W tym roku, znany wszystkim z telewizji oraz
i,
gry planszowe, plecak
piórniki, bilety do
Europejskiego Centru
m z serii sympatycznych książeczek, żółw Fran-
Bajki i inne…
klin świętuje jubileusz 25-lecia. Aby to uczcić
Wydawnictwo Debit ogłasza dwa konkursy
lat !!! – literacko – plastyczny pod tytułem „Nowe
To już wspólne 25

K ONKUR S !!!A
przygody Franklina”, skierowany do grup â Archiwalne numery Dwumie-
przedszkolnych, klas nauczania zintegrowa- sięcznika Przyjaciel dostępne
W
KARTKA URODZINO nego i bibliotek oraz plastyczny pod tytułem w Internecie! Redakcja Dwumiesięcz-
DLA FRANKLINA „Kartka urodzinowa dla Franklina” skiero- nika Przyjaciel w odpowiedzi na liczne prośby
H
Y DO OSÓB PRYWATNYC
KONKURS SKIEROWAN
TWA: Franklina*
wany do osób prywatnych. Na zwycięzców ze strony czytelników postanowiła udostęp-
WARUNKI UCZESTNIC 15.06.2011 kup dowolne książki z przygodami żółwia
czekają fantastyczne nagrody: aparat foto- nić archiwalne i niedostępne już numery
011 do
• W okresie od 01.04.2
wykonaną
za kwotę min. 40 zł. oraz własnoręcznie
n za zakupione książki
DEBIT prześlij parago wygraną zgłaszając
kilka prac
• Na adres Wydawnictwa yć swoje szanse na
Franklina (można zwiększ
graficzny Sony, zestaw artykułów szkolnych gazety. Są one dostępne pod adresem strony
kartkę urodzin ową dla
ą 40 zł).
zakupó w na kwotę będącą wielokrotności
i dokonując
łowo
wezmą wszystkie prawid
UDZIAŁ W KONKURSIE
nadesłane zgłoszenia
zawierające: o wartości 300zł, bilet rodzinny do Europej- www.issouu.com/yaghe/docs. Ponadto
• pracę konkursową,
• parago n(y),
• zgodę na przetwarzanie
(wzór formularza dostępny
danych osobowych w dziale KONKURSY).
na stronie www.wyda
wnictwo-debit.pl
skiego Centrum Bajki i wiele innych. Termin dostępne są również publikacje Fundacji
j lub mailowej*.

nadsyłania prac – 15 czerwiec. Regulamin Przyjaciel, których nakład jest już wyczer-
nie w formie listowe
Dopuszczalne jest zgłosze Wydawnictwo DEBIT
011 na stronie ul. M. Gorkiego 20

OGŁOSZENI E WYNIKÓW nastąpi 16.06.2 43-300 Bielsko-Biała

tel. 33 810 08 20

konkursu jest dostępny stronie wydawnictwa pany – Fenomen dotyku matki, Pies terapeuta
ebit.pl .debit@onet.pl
www.wydawnictwo-d e-mail: marketing

dostępne
*szczegóły regulaminu RSY
ebit.pl w dziale KONKU
na www.wydawnictwo-d
Debit – www.wydawnictwo-debit.pl i przyjaciel rodziny, Heca na czterech łapach.
Serdecznie zapraszamy! Zapraszamy do lektury.
SPONSORZY:

â Kolorowy
świat bajek
Pacynki Sterntaler – wyjątkowe
zabawki edukacyjne. Pajacyk, król, kró-
lowa, babcia, dziadek, czarodziej, krasnal,
rycerz, smok i wiele innych postaci pozwalają
zainscenizować ulubione bajki, lepiej zrozu-
mieć otaczający świat, rozwinąć wyobraźnie
dziecka oraz umocnić więź z opiekunem.
Pomocne także w nauce języków obcych.
Pacynki Sterntaler mają ok. 30 cm, wykonane
są z najwyższej jakości weluru, bawełny i plu-
szu, występują w ponad dwudziestu rodza-
jach. Za jakość i walory edukacyjne wyróż-
nione zostały prestiżową nagrodą „Spiel
Gut”. Cena detaliczna: ok.55 zł. W ofercie
dostępny jest również teatrzyk do zawiesze-
nia (165x80 cm). Cena – około 130 zł.
www.stokkids.pl
www.sterntaler.pl
â Luksusowy sen
hauck Dream’n Play Plus – mobilne
łóżeczko dziecięce. Przenośne łóżeczko
Dream’n Play Plus renomowanej niemiecki
marki hauck jest odpowiednie dla dziecka już
od chwili urodzin i może towarzyszyć mu do
czasu, kiedy to nie przekroczy 15 kg. Łóżeczko
jest lekkie (11kg) i łatwe do złożenia. Dzięki temu
rodzice mogą ustawić je obok swojego miejsca
pracy, a na noc przenieść do innego pomiesz-
czenia lub złożyć. Krótsze ścianki łóżeczka są
stałe, dłuższe natomiast wykonane zostały
ze specjalnej przezroczystej siateczki. Hauck
Dream’n Play zapewnia dziecku odpowiednią
NOWOŚCI
3
â Przenośna restauracja
Przenośne krzesełko do karmienia krzesełku do karmienia już nigdy nie będziecie
Seat Harness z serii Pack-it znanej jedli posiłku z maluchem na swoich kolanach.
angielskiej firmy Koo-di. W zestawie: Seat Harness dzięki regulowanym pasom
przenośne krzesełko do karmienia, woreczek można zamocować na większości krzeseł.
do przechowywania krzesełka (zintegrowany Można je prać w pralce. Cena: 75,00 zł.
z krzesełkiem). Krzesełko jest odpowiednie dla www.tublu.pl
dzieci od 6 do 30 miesiąca. Jedziesz na waka-
cje? Idziesz do restauracji? A może w odwie-
dziny do znajomych? Przeraża Cię wizja kar-
mienia Twojego dziecka ponieważ jest jeszcze
za małe aby siedzieć na normalnym krześle
albo zwyczajnie z niego ucieka? W takim razie
Koo-di stworzyło produkt idealny dla Cie-
bie – przenośne krzesełko do karmienia Seat
Harness, które ułatwi Ci karmienie Twojego
szkraba poza domem. Jest łatwe w użyciu,
w kilka sekund można je rozłożyć i ponownie
złożyć. Do krzesełka jest dołączone opakowa-
nie, w które szybko i bez problemu można
je zapakować, spakowane bez trudu zmieści
się do damskiej torebki. Dzięki przenośnemu
â Czystości czas i równocześnie skuteczne substancje myjące
oraz kwas mlekowy – składnik antybakteryjny
Antybakteryjne mydła i żele do rąk obecny w skórze. PH zostało obniżone do
Carex nie tylko zmywają widoczny poziomu 4,2 tak aby dodatkowo wzmocnić
brud, ale również usuwają niewi- własności antybakteryjne. Carex wspiera
dzialne dla oka mikroorganizmy, naturalną barierę ochronną skóry.
które mogą wywoływać choroby. Seria antybakteryjnych żeli do rąk
Żele Carex umożliwiają mycie rąk bez w płynie Carex: Moisture Plus, Aloe
wody niezależnie od miejsca i sytuacji Vera, Sensitive, Splash. Rekomendo-
wykorzystując odkażające właściwo- wana cena: 9,99 zł.
ści alkoholu etylowego. Nie kleją się Seria antybakteryjnych mydeł
i błyskawicznie wysychają, pozosta- w płynie Carex: Moisture Plus, Pure
wiając ręce higienicznie czyste i świeże. Blue, Aloe Vera, Sensitive oraz Splash
Niewielkie i praktyczne opakowanie dla dzieci od 3 roku życia. Rekomen-
wystarcza nawet na 100 użyć. Mydła dowana cena: 6,99 zł.
do rąk Carex zawierają delikatne www.carex.pl
cyrkulację powietrza, a rodzicom pozwala mieć po złożeniu: 75cm x 20cm x 20cm. Wyłączny
swoją pociechę zawsze na oku. Usztywnione przedstawiciel: IZZI Izabela Jagodzińska, tel.
krawędzie łóżeczka ułatwiają maluszkowi (091) 321 30 33. Cena ok. 290zł.
podciąganie się i wstawanie na nóżki. Z kolei www.hauck.de/pl
otwierane na zamek boczne wejście, umożliwia
starszym dzieciom samodzielne wchodzenie
i wychodzenie z łóżeczka i może być inspiracją
do różnych zabaw dziecięcych. Model Dream’n
Play Plus ma usztywnione składane dno (60cm
x 120 cm), wykonane z poliestru. Łóżeczko
łatwo utrzymać w czystości. Stabilność i bez-
pieczeństwo zapewniają 2 dodatkowe nóżki
oraz specjalny system zatrzasków uniemoż-
liwiający samoczynne złożenie się łóżeczka.
Wymiary łóżeczka: 60cm x 120cm, wymiary
4 TEMAT NUMERU
dr Rodolfo Castillo Morales
Jest lekarzem rehabilitacji i dyrektorem Centrum Rehabilitacji
Rayo De Sol (Promyk Słońca) w Argentynie. Jest twórcą
metody neurorozwojowej dla dzieci i dorosłych z zaburzeniami
neurorozwojowymi – Ustno-Twarzowa terapia regulująca
napięcie mięśniowe. Od lat związany z ośrodkami na całym
świecie. Współpracował z profesorem Hellbrugge, Vojtą
i Bobathami. Prowadzi szkolenia na całym świecie.
od 1976 wraz z nauczycielami szkoli terapeutów w Niemczech.
Metoda jest uznana przez znawców za bardzo cenną w leczeniu
dzieci i dorosłych z zaburzeniami neurologicznymi.

Ustno-twarzowa
terapia
regulacyjna
metody Rodolfo
Castillo Moralesa
Rozwój mowy dziecka stanowi podstawę kształtowania
się jego osobowości. Dzięki rozumieniu mowy, dziecko
poznaje otaczający go świat, dzięki umiejętności mówienia
jest w stanie wyrazić swoje uczucia i spostrzeżenia.

M
etoda Rodolfo Castillo
 dr Teresa Kaczan Moralesa jest całościo-
logopeda, terapeuta S I, wą neurorozwojową
terapeuta metody Castillo metodą stosowaną przy
Moralesa w Ośrodku sensomotorycznych
Rehabilitacji dla Dzieci- i neurofizjologicznych zaburzeniach
Ottoprodent Wrocław w obszarze całego ciała, ze szczegól-
TEMAT NUMERU
5
Zdjęcia: Marek Zawadka
nym uwzględnieniem twarzy i apara-
tu artykulacyjnego. Istotą podejścia jest
objęcie terapią całego ciała pacjenta.
Regulacja nieprawidłowego napięcia
mięśniowego w obrębie całego ciała
wpływa na oddychanie, połykanie, ssa-
nie, żucie oraz artykulację.
 TEMAT NUMERU
6

Za pomocą metody Castillo Moralesa Czy kieruje się pani dewizą

mogą być leczone wszystkie C. Moralesa: „dużo obserwować,
neuromotoryczne zaburzenia strefy ustno następnie myśleć i nie przyczepiać
żadnej etykiety; być z dzieckiem „ i co
twarzowej od pierwszych dni życia dziecka:
ona oznacza w pani pracy?
 dzieci z zespołami genetycznymi i obniżonym napięciem mięśniowym – Po wielu latach pracy z dziec-
 np. zespół Downa, zespół Prader-Willi, sekwencja Pierre Robin, kiem i dorosłym nauczyłam się przede
 niemowlęta z zaburzeniami funkcji ssania i połykania, wszystkim nie szkodzić. Obserwować,
 wcześniaki, dużo obserwować i nie przyczepiać
 dzieci z opóźnionym rozwojem sensomotorycznym, żadnej etykiety. Myśleć, być z dziec-
 dzieci z niewydolnością domykania ust i słabą kontrolą ślinienia, kiem i rodzicem. Pozwala to na wni-
 dzieci i dorośli z ośrodkowymi zaburzeniami ruchowymi, kliwą, bardzo szczegółową analizę roz-
 dzieci z rozszczepem warg i podniebienia, woju dziecka, szczególnie, gdy dziecko
 dorośli i dzieci z porażeniem nerwu twarzowego, ma poważnie zaburzony rozwój senso-
 pacjenci po urazach czaszkowo-mózgowych oraz w śpiączce, motoryczny i jest po wielu przejściach,
 dzieci z wadami wymowy. takich jak szpital, operacje, wcześniac-
two, wady genetyczne. Ważna jest też
dobra komunikacja z rodzicami, bądź
Cele metody W zależności od czasu, w którym te opiekunami dziecka. To wszystko razem
w postępowaniu różne formy będą stosowane możemy pozwala cieszyć się z małych sukce-
terapeutycznym wyróżnić ćwiczenia wspomagające roz- sów, jakie dziecko osiąga, a także zro-
i wczesnej stymulacji wój mowy, które rozpoczynają się zaraz zumieć, że dziecko potrzebuje więcej
Celem metody jest wspomaganie pro- po urodzeniu i mają cele zapobiegawcze, czasu na uzyskanie tej, czy innej funk-
cesu leczenia oraz stworzenie optymal- oraz ćwiczenia zorientowane na rozwój cji. Nie poganiamy dziecka i rodzica,
nych warunków dla właściwego roz- mowy, które mają zadanie korygujące, nie wyrokujemy, nie porównujemy
woju psychoruchowego, emocjonalnego nadrabiające i wyrównujące. z dzieckiem koleżanki, która mówi, że
oraz społecznego dzieci. Ograniczenie Wczesne wspomaganie mowy jej 12 miesięczne dziecko biega i mówi.
wpływu na rozwój dziecka nieprawidło- u dzieci obejmuje: Obserwujemy jakość danej funkcji, bo
wych doświadczeń sensomotorycznych,  prawidłowe karmienie piersią lub to jakość, a nie ilość jest ważna. Oczy-
aby uniknąć lub ograniczyć rozwój butelką, wiście bierzemy pod uwagę normy roz-
patologicznych lub nieprawidłowych  masaże ustno-twarzowe, wojowe, ale też musimy dać dziecku
wzorców postawy, ruchu i zachowa-  gimnastykę leczniczą całego ciała, trochę czasu. Dotyczy to w szczególno-
nia w przyszłości. Metoda oparta jest stymulującą sferę ustno-twarzową. ści dzieci z tak zwaną przeszłością.
na koncepcji integracji sensorycznej Metoda Castillo Morales obej-
czyli organizacji wszystkich zmysłów do muje: Czy są jakieś przeciwwskazania do
użytku w życiu codziennym, w wyniku  neuromotoryczną terapię rozwojową, stosowania tej metody? A może są
zmieniających się wymagań otocze-  ustno-twarzową terapię regula- jakieś zaburzenia, dysfunkcje dla
nia. Nadrzędnym celem tej metody cyjną ze szczególnym wskazaniem których terapia C. Moralesa nie jest tą
jest komunikacja. Wspieranie rozwoju do leczenia zaburzeń funkcji ssania, właściwa?
mowy musi uwzględniać różnorodne żucia, połykania i mowy, – Terapia Castillo Moralesa jest tera-
i naprzemienne działania czynników  wspomaganie leczenia kompleksu pią neurorozwojową, opartą na koncep-
motoryczno-funkcjonalnych i poznaw- ustno-twarzowego płytkami podnie- cji sensomotorycznej, a więc jest tera-
czo-społecznych w rozwoju mowy. biennymi. pią czuciowo-ruchową, ze szczególnym
uwzględnieniem kompleksu ustno-twa-

punkty neuromotoryczne

Z dr Teresą Kaczan rozmawia Monika Królak
rzowego, ważnego dla rozwoju funkcji
pokarmowych i mowy.
Terapię rozpoczynamy od obserwacji
dziecka? Castillo Morales opracował
kryteria obserwacji komunikacji,
sensomotoryki, według, których
dokonuje diagnozy. Czy rodzice mogą
dokonać wstępnej oceny swojego
dziecka? Co powinno ich zaniepokoić?
– Profesor uczy patrzeć na pacjenta
całościowo, obserwować jego roz-
wój w zabawie, komunikacji, ruchu,
jedzeniu i piciu. Dzięki tym kryteriom
możemy planować cele bliższe i dalsze
terapii. Rodzice są najlepszymi obser-
watorami swojego dziecka, często nie-
pokoi ich stan dziecka, ale nie potrafią
tego specjalistycznie ocenić. Lekarz
pediatra powinien być tą pierwszą
osobą, która kieruje dziecko do specja-
listy-logopedy, rehabilitanta.
Każdą interwencję terapeutyczną
powinno się rozpocząć wcześnie.
A czy metoda C. Moralesa stawia
jakieś ograniczenia wiekowe? Czy
u dzieci starszych też można zacząć
terapię?
– Przez wszystkie lata obserwa-
cji moich pacjentów, tych maleńkich
i tych dorosłych z przeróżnymi zabu-
rzeniami wiem, że zawsze warto pod-
jąć leczenie, bez względu na wiek.
Należy zawsze pomagać, ponieważ
efekty na miarę możliwości każdego
pacjenta są zawsze możliwe. Musimy
jednak być bardzo ostrożni, ponieważ
pracując z niemowlakami, z braku wie-
dzy lub dobrych chęci możemy uczy-
nić więcej złego niż dobrego. Zatem,
obserwować!
Mózg dziecka jest najbardziej
plastyczny w pierwszych latach życia.
– Maluchy we wczesnym okresie
potrzebują dobrej pielęgnacji, nosze-
nia, układania, karmienia, przewijania,
ponieważ w każdej z tych pozycji kształ-
tuje się kompleks ustno-twarzowy, a więc
możliwości dla komunikacji werbalnej.
A czy trening karmienia, który jest też
elementem terapii może wykonywać
rodzic? Czy jest jakieś ograniczenie
wiekowe, w którym zacząć lub
w którym już nie warto zaczynać
treningu?
– Rodolfo nie używa terminu tre-
ning karmienia, zaleca odpowiednie
techniki fizjoterapeutyczne, pozycję
ułożeniową pacjenta dla poprawy
warunków orofacjalnych w czasie
jedzenia, zaleca też dietę dla określo-
nego wieku dziecka. Dzisiaj mamy kar-
mią dzieci papkami bardzo długo, a to
dla kompleksu orofacjalnego nie jest
korzystne.
Czy poleca pani jakieś konkretne
kubki i łyżki?
– Co do kubków i łyżek to jest ich
już na rynku sporo, rodzice najczęściej
kupują Nuka, Madeli i Chico, ale pro-
szę mi wierzyć najważniejsze jest, jak
mama karmi dziecko, a nie czym.
Jest Pani zwolenniczką stwierdzenia
rodzić ma być rodzicem a nie
terapeutą? Co zatem z zaleceniami do
domu? Czy rodzice będący pod Pani
opieką wykonują ćwiczenia w domu?
Jeśli tak, to jakie?
– Stwierdzam absolutnie: rodzic ma
być rodzicem dla dziecka, a nie tera-
TEMAT NUMERU
7
peutą. Wiem, że to bardzo trudne, dla-
tego my, terapeuci dajemy rodzicowi
wskazówki, a nie zadanie domowe
na cztery strony. Pracujemy małymi
kroczkami, nie zarzucamy rodzica
tysiącem informacji i zadań. Często
dziecko ma kilka terapii, co powoduje,
że rodzic jest zabiegany i zmęczony. Ale
raz jeszcze podkreślam, to terapeuta
wykonuje wibrację, a nie rodzic!
Jest wielu rodziców, którzy mniej
więcej wiedzą, na czym polega ta
terapia i wielu, którzy twierdzą, że jej
nie wykonują, ponieważ nie potrafią
wywołać wibracji w rękach. Co Pani
o tym myśli?
– Terapia orofacjalna Castillo
Moralesa jest terapią neurorozwojową,
opartą na technikach fizjoterapeutycz-
nych, miedzy innymi wibracji. Należy
jednak bardzo dobrze ją wykonać, tak
by nie zaszkodzić dziecku. Moi rodzice
jej nie wykonują.
Czy, aby pracować tą metodą
z własnym dzieckiem należy skończyć
szkolenie?
– Terapeuci, którzy pracują metodą
Castillo Moralesa muszą skończyć
kursy dające certyfikat terapeuty tej
metody, podobnie, jak Vojty, czy NDT-
-Bobath.
Gdzie w Internecie można znaleźć
bieżące informacje na temat szkoleń
i literatury odnośnie tej metody?
– Informacje o metodzie są www.
promykslonca.wroc.pl oraz na stro-
nach www.castillomoralesvereinigung.
de lub www.stowarzyszeniecastillomo-
rales.pl.
 TEMAT NUMERU
8

do mówienia wyróżnia się ćwicze-

Kryteria obserwacji Im wcześniej, nia ogólnorozwojowe oraz stymulację
dla komunikacji tym lepiej zmysłów. Ćwiczenia ogólnorozwojowe
Warto wprowadzać Ustno Twarzową usprawniają fizycznie dziecko, a co
 Jak komunikuje się dziecko? (mowa Terapię Regulacyjną w pierwszym za tym idzie, poprawia się sprawność
ciała, wzrok, mimika, gestykulacja, roku życia, gdyż znaczna plastycz- w obrębie aparatu artykulacyjnego.
oddychanie, głos, reakcje wegetatywne) ność mózgu oraz fazowość rozwoju Nie mniej ważne są funkcje zmysłów,
 W jakiej sytuacji ? sensorycznego, pozwala na skuteczną które poprzez słuchanie, oglądanie,
 Kto jest inicjatorem kontaktu? kompensację deficytów i nie pozwala obmacywanie, smarowanie, mazanie,
 Jak długo trwa dialog? na wytworzenie błędnych wzorców. kąpiele, ślizganie, smakowanie, wącha-
 Jaki jest sens integracji? Jako etap wstępny przygotowujący nie usprawniają się.
 Jak reaguje dziecko w kontakcie
wzrokowym słuchowym i czuciowym? Podsumowanie
O tym, jak wielkie znaczenie dla roz-
Kryteria obserwacji woju dziecka ma prawidłowy rozwój
dla sensomotoryki
 Kiedy i jak porusza się dziecko?
 Jakie wyrażenie ma ruch?
 Jak dziecko oddycha w ruchu?
 Jak dziecko bawi się i jakie przyjmuje
pozycje ciała w zabawie ?
 Obserwujemy: mobilizację do ruchu,
stabilizację ruchu, ciszę i odpoczynek.
 Jaka jest aktywność ruchu?
 Jakie strategie ruchu posiada dziecko?
 Jakimi strategiami dysponuje?
 Jak zachowuje się kompleks ustno-
twarzowy w ruchu?

Kryteria obserwacji
dla zabawy
 Jakie są pierwotne zainteresowania
dziecka?
 Czy interesuje się swoim ciałem,
osobami, różnymi formami,
przedmiotami, ruchem?
 Jakie dźwięki wydobywa w czasie
zabawy?
 Czy ma potrzebę włączania do zabawy
innych osób?

Kryteria obserwacji
w czasie jedzenia
i picia
 Jaką postawę i pozycję ciała przyjmuje
dziecko w czasie jedzenia?
 Co najczęściej je, jaka jest konsystencja
pokarmu, czym dziecko je najczęściej?
 Jakie smaki i w jakiej temperaturze
toleruje? Najczęstsze
 Jak długo trwa karmienie? postacie zaburzeń
 Co robią ręce i stopy w czasie posiłku?
u dzieci ryzyka:
 Jaki jest ruch kompleksu ustno-
twarzowego?  nieprawidłowe napięcie mięśniowe,
 Jaka jest koordynacja oddychania  nieprawidłowe wzorce postawy i ruchu,
i połykania?  zaburzenia organizacji czucia,
 Jak zachowuje się dziecko w czasie  zaburzenia rozwoju funkcji oralnych,
karmienia, jedzenia?  zaburzenia i wady wzroku i słuchu.

jego mowy, nie trzeba nikogo przeko-
nywać. Stanowi ono podstawę kształ-
towania się jego osobowości. Dzięki
rozumieniu mowy, dziecko poznaje
otaczający go świat, dzięki umiejęt-
ności mówienia jest w stanie wyrazić
swoje uczucia i spostrzeżenia. Dlatego
wspomaganie i wspieranie rozwoju
mowy należy rozpocząć zaraz po uro-
dzeniu dziecka, stosując ćwiczenia
specjalistyczne dla tej właśnie funkcji.
Tylko wtedy szeroko rozumiana tera-
pia logopedyczna pozwoli możliwie jak
najwcześniej uzyskać widoczne efekty
w zakresie komunikacji językowej. º
Prawidłowy rozwój mówienia
i sposób stymulowania mowy
u dzieci w wieku od 0
do końca 3 roku życia
Wiek Zakres mówienia
(w miesiącach)
0-3 Wydaje z siebie dźwięki,
I kwartał głużenie, głoski: wargowe,
frykatywne, szczelinowe,
nosowe, gardłowe (sk, gh,
h, gr, eku)
4-6 Śmieje się, piszczy,
II kwartał w położeniu na plecach –
łańcuchy głosowe, dźwięki –
cmokanie przy ssaniu, głoski
– a-u-i, erre, eche;
7-9 Głoski (b, p) i szczelinowe
III kwartał (s-s) podwojenia, łańcuchy
sylabowe ga-ga-ga, ta-ta-ta,
wyrażanie się głośno –
cicho, wyrażane są emocje
np. głoski „złości”;
10-12 Naśladuje dźwięki, głoski
IV kwartał wargowe, zabawowe ruchy
językiem, dźwięki wołania,
zmienia akcent i wysokość
dźwięku, częste powtórzenia
dźwięków, kombinacje
sylabowe;
12-18 Kieruje się do matki i ojca,
drugi rok życia imituje głoski mowy,
naśladuje poszczególne
słowa obrazujące dźwięki
(zegar: tttti, pies: hau-
hau i inne) dużo gaworzy,
sylaby z trudnymi wzorami
intonacyjnymi, monologi,
gaworzenia;
19-24 Trzy słowa poza
mama i tata, zdania
jednowyrazowe, zasób słów
dla jedzenia i picia;
25-30 Słownictwo większe niż
trzeci rok życia 50 pojedynczych słów,
mówienie skierowane
na komunikację;
30-36 Kombinuje sensownie
trzy lata 2 słowa +, nazywa obrazek
+, stosuje liczbę mnogą,
zadania są z trzech słów,
mówienie jest jeszcze
nie całkiem zrozumiałe,
dziecięca gramatyka
„logiczno-sensowna”.
TEMAT NUMERU
9
Sposób terapii
Ćwiczyć normalne ssanie i picie,
przeprowadzić masaże ustno-
twarzowe, wzmacniać występujące
dźwięki przez prowokowanie
dziecka;
Pobudzanie głośni przez wibracje,
wywoływać palcami głoski
„ssące” i „mlaszczące”, zabawy ze
smoczkiem;
Masaż języka, żuchwy i warg,
proponowanie różnych głosek
przy wibrowaniu, prowadzenie
dźwięków wargowych
i „mlaszczących”, wspomagać
ukierunkowaną uwagę, ćwiczyć
naśladownictwo prostych ruchów
i dźwięków towarzyszących
działaniu;
Pierwsze akcenty zabawy
z funkcjami, ćwiczyć naśladowanie
głosek zamykających usta (m, b,
n) ćwiczyć łańcuchy dźwiękowe
związane z działaniem, wspomagać
by dźwięki towarzyszyły zabawie
(głośno-ucho);
Ćwiczyć określenia obrazujące
dźwięki, informacje towarzyszące
działaniu, ćwiczenia zabawowe
w naśladowaniu poszczególnych
dźwięków, prowadzić dialogi
w gaworzeniu;
Poszerzać słownictwo określające
dźwięki, oczekiwać słów
w sytuacjach codziennych,
pobudzać do mówienia zabawkami
i książkami z obrazkami, nazywać
czynności, wspólnie wykonywane;
Wielowarstwowe ćwiczenia do
rozbudowy aktywnego słownictwa
(sytuacje codzienne, zabawki,
książki z obrazkami), pobudzanie
zdań złożonych z dwóch słów,
ćwiczenia rytmiczne, gry językowe
z użyciem przypadków
Rozwijać ćwiczenia do nazywania
czasowników i przymiotników
w działaniu i przy okazji różnych
przeżyć, odpowiedzi na proste
pytania.
 Rodzic u psychologa
10

Jak niec, wnuk (więzy krwi), dziecko przy-

sposobione lub przyrodnie rodzeństwo.
wynika ze Każda forma aktywności seksualnej
osoby dorosłej wobec dziecka jest prze-
światowych stępstwem ściganym z urzędu. Oznacza

badań, to, że na mocy prawa każda osoba, któ-

ra o tym wie, ma obowiązek zawiado-
co siódme mić prokuraturę (mówi o tym kodeks
postępowania karnego art. 304 § 1)
dziecko
Ofiary bez pomocy
poniżej Dzieci będące ofiara przemocy sek-
15 roku życia sualnej prawie nigdy same nie szuka-
ją pomocy. Absolutna większość ofiar
pada ofiarą nie otrzymała pomocy, otrzymała nie-
wystarczającą pomoc lub, co gorsza,
molestowania próby pomocy skończyły się niepowo-
seksualnego. dzeniem, dodając do pierwotnego ura-
zu kolejne. Około 90 % dzieci nigdy nie
ujawniło faktu wykorzystania i nie ko-
rzystało z żadnej z form pomocy psy-
chologicznej. Głównym powodem
takiego stanu rzeczy jest fakt, iż mówie-
nie o wykorzystaniu seksualnym ozna-
cza dla dziecka pokonanie wielu ba-
rier. Większość dzieci długo waha się

Molestowanie zanim podejmuje próby odkrycia swo-

jej strasznej tajemnicy. Robi to stopnio-

seksualne
wo, etapami sprawdzając gotowość do-
rosłego na przyjecie informacji. Jednak
czasami bardzo trudno jest zobaczyć,
uwierzyć i pomóc. Pierwsza reakcja
rodzica to często złość na osobę ujaw-
niającą sprawę, na dziecko, wycho-
wawcę psychologa. Często też rodzice
w pierwszych chwilach nie są w stanie
wesprzeć dziecka, gdyż sami boryka-
 Magdalena Godlewska Molestowanie ją się ze swoimi negatywnymi emocja-
to nie tylko gwałt

D
ziecko wykorzystane sek-
sualnie to każda jednostka
w wieku bezwzględnej
ochrony określonej przez
prawo, którą osoba doj-
rzała seksualnie naraża na jakąkolwiek
aktywność natury seksualnej. Inten-
cją takiego działania jest seksualne
zaspokojenie osoby wykorzystującej.
Sprawca nadużycia wbrew powszech-
nym wyobrażeniom rzadko bywa osobą
obcą, najczęściej jest on dziecku dobrze
znany wychowawca, instruktor, wujek,
kolega mamy, wreszcie tata lub dzia-
dek. W większości przypadków spraw-
cami są mężczyźni, a ich ofiarami
padają dziewczynki. Aktywność sek-
sualna dorosłego wobec dziecka nosi
miano pedofilii.
O pedofilii mówimy zarówno wtedy,
gdy następują akty seksualne jak i tyl-
ko fantazje, jako preferowany lub wy-
łączny sposób osiągania podniecenia
i rozładowania napięcia seksualnego.
Molestowanie seksualne to nie tylko
gwałt, ale i dotykanie genitaliów dziec-
ka, zmuszanie dziecka do dotykania ge-
nitaliów innej osoby, zabawy seksual-
ne, pokazywanie dziecku pornografii,
ekshibicjonizm, podglądanie dziecka,
fotografowanie dziecka w seksualnych
pozach, zachęcanie dziecka do ob-
serwowania lub słuchania aktów sek-
sualnych. Szczególną formą czynów
pedofilnych są wewnątrz rodzinne wy-
korzystania seksualne, czyli kazirodz-
two. Kazirodztwo ma miejsce wtedy,
gdy ofiarą jest własne dziecko, siostrze-
mi. Jeszcze trudniej jest, gdy dziecko
skrzywdziła osoba bliska, mąż, partner,
brat, starszy syn, przyjaciel. W takiej sy-
tuacji ujawnienie sprawy oznacza naj-
częściej rozpad rodziny i aresztowanie
bliskiej osoby.
Podwójna krzywda
Często w rodzicach pojawia się niedo-
wierzanie i myśl, że dziecko wszystko
zmyśliło. Nierzadko doprowadza to do
opowiedzenia się po stronie sprawcy, co
w konsekwencji daje podwójne skrzyw-
dzenie dziecka. Przeżycia, jakie towa-
rzyszą dziecku w związku z doznanym
wykorzystaniem to: strach przed ponow-
nym przeżyciem traumy; strach przed
odrzuceniem przez kochane osoby,
wstyd w związku z uczestnictwem w tak
„złym akcie”; poczucie winy za to, co się

stało (dzieci nie wiedzą, że pełną odpo-
wiedzialność za zaistniałą sytuację po-
nosi dorosły, bez względu na to, co robi-
ło dziecko). Lęk prze groźbami sprawcy,
który tym samym zapewnia sobie tajem-
nicę i bezpieczeństwo; trudność w na-
zwaniu tego, co się stało spowodowana
nieznajomością słownictwa.
Zmiany w zachowaniu
Doznawane, negatywne emocje dopro-
wadzają do zmian w obserwowalnym
zachowaniu dziecka. Jest nią częsta
ucieczka w fantazję, poczucie inności,
izolacja od rówieśników, stałe zgene-
ralizowane poczucie winy, zachowa-
nia regresywne (moczenie nocne, ssa-
nie kciuka), wahania nastroju, nocne
koszmary, kłopoty ze snem, unikanie
kontaktu fizycznego, zmiany apetytu,
samookaleczenia, sygnalizowanie ta-
jemnicy, lęk przed określoną osobą lub
miejscem, unikanie rozbierania na za-
jęciach wychowania fizycznego. Nale-
ży jednak pamiętać, że te same sygna-
ły i objawy mogą być spowodowane
różnego typu wydarzeniami i nieko-
niecznie wskazywać na to, że dziecko
padło ofiarą molestowania, na pew-
no jednak są to sygnały sugerujące, że
dziecko ma z czymś problem, przeży-
wa coś trudnego. Hipotezę wykorzysta-
nia potwierdzają także objawy fizyczne
tj. uszkodzenia okolic genitalnych i od-
bytu, nawracające stany zapalne dróg
moczowych, choroby przenoszone dro-
gą płciową, bóle w dole brzucha, trud-
ności w chodzeniu, siedzeniu wydala-
niu. Szczególną uwagę rodzic powinien
zwrócić wtedy, gdy nagle i niespodzie-
wanie u dziecka pojawia się nadmierna,
w stosunku do wieku, orientacja i zain-
teresowanie seksem, erotyzacja zacho-
wań dziecka występująca, jako na przy-
kład publiczna masturbacja, wciąganie,
często przemocą w aktywność seksual-
ną młodsze dzieci, używanie nowych
określeń na intymne części ciała.
Uwierzyć
i odseparować
Ażeby zrozumieć, co przeżywa dziec-
ko wykorzystane i skutecznie mu po-
móc należy dowiedzieć się, kim jest
sprawca i w jaki sposób działa. Spraw-
ca przemocy seksualnej nie przestanie
jej stosować sam z siebie, jedyne, co
zastopuje przemoc seksualną to izola-
Rodzic u psychologa
11
cja od niego dziecka. Odseparowanie acjach podejrzenia molestowania sek-
dziecka od sprawcy jest też potrzebne sualnego. Specjalista dzięki metodom
po to, aby sprawca nie mógł zastraszać diagnostycznym (testom projekcyjnym,
dziecka. Gdy pedofilem jest osoba bli- analizie wytworów dziecka, zabawą lal-
ska, po ujawnieniu tajemnicy dziecko kami anatomicznymi) lepiej poradzi so-
ma wobec niej mieszane uczucia, kie- bie z oceną sytuacji.
dy dodatkowo dowiaduje się, że ta trafi
ona do więzienia może chcieć odwołać Edukacja
zeznania. Jeśli więc mamy podejrzenie, seksualna dziecka
że nasze dziecko lub dziecko, które zna- Widząc, jak bardzo powszechne są tego
my jest ofiarą porozmawiajmy z nim typu zachowania, każdy rodzic powi-
o tym. Język rozmowy powinien być nien zachować czujność i rozmawiać
dostawany do wieku dziecka. Im dziec- z dzieckiem na tematy związane ze sfe-
ko starsze tym bardziej wprost moż- rą seksualną. Ważnym elementem jest
na pytać o to, czy słyszało o molesto- też edukacja dziecka, zwłaszcza w te-
waniu seksualnym, czy słyszało o tym, macie jego prawa do mówienia „nie”
nawet dorosłym i zgłaszania takich sy-
Gdzie szukać tuacji, gdy ktoś nie respektuje zakazu,
pomocy? nazywania intymnych części ciała i od-
różniania dobrego dotyku wyrażające-
 Komitet Ochrony Praw Dziecka go miłość od złego, niechcianego doty-
tel. 22 626 94 19; 22 745 06 01 ku. Ważne jest też mówienie dziecku, że
 Centrum dziecka i Rodziny Fundacji nikt nie ma prawa dotykać go w miej-
„Dzieci Niczyje”, tel. 22 616 02 68 sca intymne, i jeżeli ktoś będzie chciał
 Centrum Pomocy Dzieciom to robić, to ma o tym natychmiast po-
„Mazowiecka” Fundacja „Dzieci wiedzieć. Temat ten powinien być po-
Niczyje”, tel. 22 826 88 62 ruszony przez każdego rodzica ze swo-
 Ogólnopolskie Pogotowie dla ofiar im dzieckiem. Myślenie, że mnie to
przemocy w rodzinie „Niebieska Linia” nie spotka i unikanie tematu może do-
tel. 0 801 120 002; 22 666 00 60 prowadzić do sytuacji, w której mole-
Więcej adresów ośrodków z całej Polski stowanie dziecka nie zostanie wykryte
znajdziesz na www.dzieckoswiadek.fdn.pl lub wykryte będzie późno, a im dłu-
żej dziecko jest osamotnione ze swoja
aby komuś z jego znajomych przytrafił tajemnicą, tym większego urazu psy-
się taki zły dotyk, czy jego samego spo- chicznego doznaje. º
tkało tego typu zdarzenie. Jeżeli dziec-
ko ujawnia fakty świadczące o mole- Autorka jest absolwentką psychologii,
stowaniu to, osoba słuchająca powinna terapeutką rodzinną, mediatorką
w to uwierzyć dziecku, zapewnić, że nie w sprawach rozwodowych. Specjalizuje
jest winne temu, co się stało, zapewnić się w kompleksowej diagnozie
dziecku fizyczne bezpieczeństwo oraz psychologicznej dzieci. Prowadzi
zapewnić profesjonalną pomoc psy- konsultacje psychologiczne w sprawach
chologiczną. Jeśli dziecko nic nie po- wychowawczych oraz warsztaty dla
wiedziało, a my nadal mamy obawy rodziców. Pracuje w Ursynowskim
wyślijmy dziecko do psychologa, który Centrum Wspierania Rozwoju Dziecka
zajmuje się diagnozowaniem w sytu- i Rodziny PoraDnia (www.pora-dnia.pl)
Bibliografia
Maria Beisert „Seks twojego dziecka” wydawnictwo K. Domka, Poznań
Maria Beisert „Seksualność w cyklu życia człowieka” wydawnictwo K. Domka, Poznań
Danya Gloser i Stephen Frosh „Dziecko seksualnie wykorzystane” Wydawnictwo
Lekarskie PZWL
Beverly James „Leczenie dzieci po urazach psychicznych” PARPA Warszawa
Cloe Madanes „Seks, miłość, przemoc” GWP
B. Pawlak-Jordan, W. Czernikiewicz „Dziecko seksualnie wykorzystane” Fundacja Dzieci
Niczyje
Alicja Pacewicz „O nadużyciach seksualnych wobec dzieci” Instytut Psychologii Zdrowia
i Trzeźwości
 Zaburzenia emocjonalne
12

Niniejszy artykuł czym bodźcem. W efekcie uniknięcie

sytuacji stanowi swoiste pozytywne
jest kontynuacją wzmocnienie. Dziecko „ochroniło”
tematu o zaburzeniach siebie, nie przeżywa trudnych emocji,
wręcz przeciwnie, pojawia się radość
emocjonalnych u dzieci. i satysfakcja. Konsekwencje podejmo-
Pokrótce wania takiej strategii radzenia sobie
skupię się z trudnościami są dalekosiężne. Istnieje
duże prawdopodobieństwo, że dojdzie
na omówieniu zjawiska ta zwanego błędnego koła.
jeszcze kilku Każde wyzwanie, każda nowa sytuacja,
która wiązać się może z doświadcza-
ważnych niem lęku powodować będzie urucho-
kwestii, mienie mechanizmu unikania, w celu
które mogą ochrony siebie i swoich granic.

być pomocne Skutki bliskie i dalekie

w uzyskaniu Dla przykładu – dziecko nie chce
uczestniczyć w spotkaniach z rówie-
szerszego śnikami poza terenem szkoły, bo czu-
spojrzenia je się gorsze, mniej atrakcyjne, mniej
na poruszaną przebojowe. Aby uniknąć negatywnych
doświadczeń pozostaje w domu, nie
tematykę. spotyka się z rówieśnikami na podwór-
ku, nie wyjeżdża z nimi na wycieczki,
nie odwiedza ich w domach, ani też nie
zaprasza ich do siebie. Dom zaczyna
być kojarzony z miejscem związanym
ze zmniejszeniem lęku i ogólnego dys-
komfortu. W przyszłości dziecko, aby
uniknąć lęku będzie dalej unikało kon-
taktów z rówieśnikami i poszukiwało
bezpiecznej niszy. W takiej sytuacji
nie będzie odczuwało niepożądanych

Strach
emocji, ale istnieje duże prawdopo-
dobieństwo, że mechanizm unikania
zostanie utrwalony i dalej zgeneralizo-
wany. Istnieje prawdopodobieństwo,
że w każdej sytuacji związanej z lękiem

i lęk cz. 2
lub w sytuacji antycypowania lęku, ten
mechanizm zostanie odtwarzany, co
początkowo może dotyczyć redukcji
kontaktów z rówieśnikami, a potem in-
nych obszarów życia. Pytanie o skutki,
te bliskie i dalekie. Bliskie skutki mogą
dotyczyć przede wszystkim ograni-
czenia kontaktów z innymi, a więc
zawężają też pole dotyczące możli-
 Iwona Jeziorska nić siebie przed trudnymi uczuciami wości uczenia się, wszelkie społeczne
i doświadczeniami. Zatem zachowania interakcje stają się ograniczone, moż-
Fot. AGE Fotostock /East News

unikania w swoim założeniu mają chro- liwość budowania partnerskich relacji,

Kilka dodatkowych
kwestii
Zarówno dla dzieci, jak i dorosłych
z zaburzeniami lękowymi charaktery-
stycznym mechanizmem jest uczenie
się unikania. Czyli uczenie się tego,
jak uniknąć trudnej sytuacji i uchro-
nić przed trudnymi, niepożądanymi sy-
tuacjami lub ich skutkami. W sytuacji
uniknięcia przykrego doświadczenia,
czy zagrożenia to, czego dziecko do-
świadcza, to przede wszystkim poczu-
cia ulgi, satysfakcji, że nie doszło do
bezpośredniej konfrontacji z lękotwór-
uczenia się współpracy i współdziała-
nia konsekwentnie ograniczona. Dale-
kie skutki dotyczą trudności w zakre-
sie wchodzenia w kontakty z innymi
ludźmi, tzw. „pogotowie ucieczkowe”,
które będzie uruchamiane w każdej
trudnej sytuacji, przy komponencie

dużego napięcia psychofizycznego
i dyskomfortu.
Naśladuje, czyli uczy
Inną bardzo ważną kwestią, którą chcę
poruszyć w niniejszym artykule, a która
dotyczy powstawania zaburzeń emo-
cjonalnych jest modelowanie. Dla ni-
kogo nie jest nowością stwierdzenie, że
dziecko uczy się poprzez obserwację
zachowań i reakcji innych osób. Doty-
czy to oczywiście nauki zachowań i re-
akcji „właściwych, czy adekwatnych”,
jak i dysfunkcjonalnych, których skutki
mogą być widoczne w różnych obszarach
funkcjonowania. Różne lękowe zacho-
wania mogą rozwinąć się na bazie obser-
wacji dorosłych. Dziecko nie musi brać
zatem bezpośredniego udziału w danym
zdarzeniu, czy sytuacji, aby nauczyło się
reagować na nie lękiem. Dla przykładu
– dziecko nie chce pójść na pierwszą wi-
zytę u dentysty, reaguje płaczem, złością
czy bezpośrednią ucieczką. Mimo, że nie
miało jeszcze kontaktu z dentystą jego
nastawienie jest negatywne, a dentysta
Konkurs
Dla trzech pierwszych czytelników, którzy
odpowiedzą prawidłowo na dwa pytania,
mamy egzemplarz książki Elli Porawskiej
„Niepełnosprawność w naszej codzienności”
Aby wziąć udział w konkursie, należy
odpowiedzieć na dwa pytania:
1. J aki tytuł nosi pierwsza książka Elli
Porawskiej?
2. O d kiedy Fundacja Przyjaciel jest wydawcą
Dwumiesięcznik Przyjaciel?
Odpowiedzi prosimy przesyłać na adres
mailowy: redakcja@przyjaciel.pl z dopiskiem
w temacie: Konkurs.
„Książkę Pani Elli Porawskiej przyjmuję jako światełko w tunelu nowego myślenia o najtrudniejszym chyba ludzkim zadaniu.”
„Lekka jak piórko, jednak bolesna jak kamyk…”
[Polski Kurier – The Polish Courier]
jawi się jako „potwór”, będący jedynie
źródłem bólu i ogólnego zagrożenia. Ale
jeśli to dziecko obserwuje dorosłego nie-
ustannie przekładającego wizyty i słyszy
jakie to „tortury przechodzi na fotelu” to
jego nastawienie i ocena całej sytuacji
najczęściej nie może być pozytywna.
To, co przeżywa i doświadcza doro-
sły bezpośrednio wpływa na przeżycia
i doświadczenia dziecka. W tej sytuacji
kontaktu z dentystą na pierwszym pla-
nie pojawiają się lęki dorosłego, które
zostały zaindukowane dziecku. Zatem
dziecko naśladując, uczy się unikania
przez doświadczenie nie bezpośrednie,
a zastępczo. Tu także istnieje duże praw-
dopodobieństwo, że taka reakcja lękowa
w każdej potencjalnej sytuacji ocenianej
jako trudna, czy zagrażająca będzie uru-
chamiana.
Życie zdominowane
przez lęk
Ostatnią kwestią dotyczącą specyfi-
ki tych zaburzeń, którą chcę omówić
na łamach tego artykułu jest zagadnie-
Rodzic u psychologa
13
nie związane ze specyficzną interpreta-
cją świata. Lęk powoduje koncentrację
na wyszukiwaniu rożnych zagrożeń,
nawet w radosnych sytuacjach. Zatem
możliwość doświadczania innych emo-
cji staje się ograniczana. Życie emocjo-
nalne staje się zdominowane przez lęk.
W konsekwencji wyczerpują się zasoby
poznawcze. Cała uwaga i energia pozo-
staje skupiona na ochronie siebie, a nie
na poznawaniu świata. A brak chęci
i wystarczających sił powoduje ogra-
niczenie możliwości angażowania się
w różne aktywności. º
W kolejnych artykułach dalej pozostaniemy
w kręgu zaburzeń emocjonalnych, zostaną
szczegółowo omówione te najczęściej
występujące.
Autorka jest pedagogiem, terapeutą.
Kierownik ośrodka terapii w środowisku
Instytutu Psychiatrii i Neurologii. Na stałe
współpracuje również z Fundacją Przyjaciel
i Hipoterapia. Prowadzi zajęcia z integracji
sensorycznej i hipoterapii.
R E K L A M A
[Magazyn Integracja]
 Lili i Plaf na Placu Zabaw
14
Profilaktyka
wad postawy
u przedszkolaków
Aktywny styl życia
może stać się nawykiem
dzieci, tak samo jak
codzienne picie wody,
czy oglądanie bajki
na dobranoc
 Aneta Broda
K
ażdego dnia stajemy oko
w oko z wyzwaniami i ograni-
czeniami naszych dzieci, ich
marzeniami oraz humorami.
Postęp cywilizacyjny, który tak
ułatwia nam codzienne życie, w obliczu
dbania o zdrowie dzieci, przemienia się
w naszego wroga. Nowe technologie
informacyjne i komunikacyjne kuszą
swoją szybkością, łatwością w obsłudze
oraz atrakcyjnością zawartych treści.
Oczywiście nie możemy pozbawić dzie-
ci tego co oferuje im współczesny świat
ale powinniśmy nauczyć je, w jaki spo-
sób zachować równowagę między tym
co łatwe i przyjemne, a tym co dobre dla
ich zdrowia. Tylko jak to zrobić?
Na to pytanie stara się odpowiedzieć
projekt Lili i Plaf na Placu Zabaw, poświę-
cony profilaktyce wad postawy u dzieci
w wieku przedszkolnym. Głównym celem
projektu jest rozpowszechnienie wiedzy
na temat problemu, jego przyczyn, konse-
kwencji i sposobów leczenia oraz zachę-
cenie do działań profilaktycznych. Naj-
skuteczniejszym sposobem zapobiegania
wadom postawy i ich konsekwencjom jest
aktywny styl życia czyli ruch.
Pomysłodawcami i organizatora-
mi projektu są rodzice, zaniepokojeni
doniesieniami na temat wagi i skali
problemu. A te są ogromne, ponieważ
blisko 80 % dzieci w wieku szkolnym
boryka się z nabytymi wadami postawy
rozumianymi jako mniej lub bardziej
znaczące odchylenia od tego, co zwy-
kło się uważać za postawę prawidłową.
Patronat merytoryczny nad projektem
objął Instytutu Matki i Dziecka. Projekt
skierowany jest do przedszkolaków,
ponieważ profilaktykę i kształtowanie
prawidłowych postaw społecznych,
związanych ze zdrowiem, należy roz-
powszechniać od najmłodszych lat.
Co daje dzieciom ruch?
Odpowiedni poziom aktywności rucho-
wej, stymuluje rozwój fizyczny, moto-
ryczny, intelektualny i psychospołeczny.
Prawidłowa postawa to nie tylko ładny
wygląd. To przede wszystkim brak pro-
blemów bólowych w przyszłości. Dodat-
kowo ruch dostarcza wielu pozytywnych
efektów zdrowotnych takich jak reduk-
cja nadmiernej masy ciała, poprawa
struktury kości, wzrost siły mięśni. Ruch
poprawa odporności organizmu i jego
wytrzymałości. Sprzyja koncentracji, re-
dukcji agresji i nadpobudliwości, lepszej
samoocenie oraz poprawie jakości rela-
cji społecznych. Maluchy, które spędzają
aktywnie czas na powietrzu lepiej śpią,
mają lepszy apetyt i samopoczucie.
Dlaczego więc
bagatelizujemy
problem?
Ponieważ dzieci nie skarżą się na ból.
Konsekwencje bólowe, dają o sobie znać
zazwyczaj gdy wada jest na zaawan-
sowanym poziomie. Wada nie pojawia
się z dnia na dzień. Tak jak nie widzi-
my, że nasze dzieci rosną, tak samo nie
dostrzegamy od razu nieprawidłowo-
ści w budowie ich ciała. Istnieje ciche
przyzwolenie na „posiadanie” wady po-
stawy. -Nie nazywamy ją chorobą, nie
myślimy o konsekwencjach, bo nie do-
tyczą dnia dzisiejszego.. Niewiele osób
wie, że wada postawy może być wtórną
przyczyną wad wymowy, dysleksji czy
gorszej koncentracji dzieci na zajęciach.
Co powinniśmy
zrobić?
Przede wszystkim powinniśmy przejąć
inicjatywę. Świadomi konsekwencji or-
ganizujmy czas sobie i dzieciom w taki
sposób, żeby dostarczyć nam dużo
ruchu. Najlepiej takiego, który przy-
spieszy czynność naszego serca, dając
poczucie, że „brak nam tchu”. Przy-
kładem może być bieg, szybki marsz,
jazda na rowerze, taniec, gra w piłkę.
Ważne jest również to, żeby jak najwię-
cej ruchu odbywało się na powietrzu.
Nie bójmy się „brzydkiej” pogody. Za-
dbajmy o odpowiednie ubranie a nawet
deszcz i wiatr będą atrakcyjne.
Z jakimi problemami
borykają się
rodzice próbujący
regularnych ćwiczeń
z dzieckiem?
 Z brakiem entuzjazmu i chęci do
ćwiczeń, wysiłku, ruchu zarówno
po stronie dziecka jak i swojej.
 Krótkim czasem koncentracji dzieci.
Krótkim czasem utrzymania skory-
gowanej postawy (kilka do kilkunastu
sekund).
 Brakiem wiary we własne możliwo-
ści. Jeśli dziecku nie wychodzi jakieś
ćwiczenie szybko się zniechęca.

 Brakiem wiedzy na temat tego, jakie
ćwiczenia są wskazane dla dziecka.
 Obawą, że możemy zaszkodzić dziecku.
Jak poradzić sobie
z tymi problemami?
Projekt Lili i Plaf na Placu Zabaw bio-
rąc pod uwagę wszystkie obawy rodzi-
ców i naturalne predyspozycje dzieci
proponuje rozwiązania, które są dosto-
sowane do potrzeb zarówno maluchów
jak i opiekunów. Wykorzystując własne
doświadczenia, wiedzę ekspertów i naj-
nowsze doniesienia naukowe, autorzy
stworzyli bajki o przygodach sympa-
tycznej kotki Lili i szczeniaka Plafa.
W książce znalazły się porady dla ro-
dziców jak zachęcić przedszkolaka
do ruchu oraz propozycje scenariuszy
ukierunkowanych zabaw ruchowych.
Bohaterowie ćwiczą nie ćwicząc, ponie-
waż najważniejsza jest dobra zabawa.
Lili i Plaf na Placu Zabaw
Ich podejście do zagadnienia profi-
laktyki wad postawy jest proste i oparte
na kilku zasadach:
 Mówimy o zabawie, bo każde
dziecko lubi się bawić. Nie uży-
wamy pojęcia problemu, nie zmu-
szamy dzieci do niekończącego się
powtarzania ćwiczeń korekcyjnych.
Zapraszamy do zabawy. Zastanawia-
my się jakie ćwiczenie dziecko po-
winno wykonać a następnie wymy-
ślamy do tego zabawę.
 Bawimy się razem z dzieckiem,
bo każde dziecko lubi spędzać
czas z rodzicami. Nic nie zmoty-
wuje do jazdy na rowerze lepiej niż
jadący obok rodzic. Wykorzystajmy te
naturalne motywatory póki możemy.
 Pokazujemy dzieciom co mają
zrobić, bo dzieci uczą się przez
doświadczenie. Pokażmy dziec-
ku jak dany ruch, ćwiczenie, zabawa
15
powinny być wykonane jednocześnie
opowiadając o tym. Takie dwutorowe
działanie aktywuje obydwie półkule
mózgowe i stymuluje rozwój dziecka.
 Indywidualnie dobieramy po-
ziom trudności zabawy, bo każ-
de dziecko jest inne. Nowe zadanie
nie od razu będzie przez dziecko wyko-
nane idealnie. Najważniejsze żeby pró-
bowało. Zaczynajmy zabawę od zadań
łatwych i systematycznie urozmaicajmy
je i utrudniajmy wraz z wzrostem umie-
jętności dziecka.
 Chwalimy, bo dzieci potrze-
bują pozytywnego wzmocnie-
nia. Nie krytykujmy i nie mówmy, że
dziecko robi coś źle. Proponujmy na-
tomiast inne rozwiązania. Najpierw
prośmy, żeby dziecko wyprostowa-
ło się a za chwilę gdy straci popraw-
ną pozycję poprośmy żeby pokazało
swojemu misiowi, lalce co oznacza
proste siedzenie. Mówmy o tym, że
to trudne zadanie ale dziecko świet-
nie sobie z nim radzi, że robi postępy,
że dzisiaj jest znacznie lepiej, że jeste-
śmy z niego dumni itp.
 Pozwalamy dzieciom popeł-
niać błędy, bo są dziećmi. Po-
każcie dziecku, że wam też nie za-
wsze wszystko wychodzi. Wspólnie
tworzymy scenariusze zabaw,
bo dzieci wiedzą co lubią. Po-
zwólmy dziecku przejąć inicjatywę.
To świetna okazja do lepszego
poznania dziecka. Prowadzenie
zabawy daje dziecku poczucie, że
może być pomysłodawcą, inicjato-
rem i sprawcą wydarzeń.
Wspólna zabawa, to świetna oka-
zja do wzmocnienia więzi z dzieckiem,
której potrzebują zarówno maluchy
jak i my, rodzice. A siła tej więzi może
zaowocować w okresie dorastania na-
szych pociech. º
Autorka jest pomysłodawczynią projektu
Lili i Plaf na Placu Zabaw, www.lili-plaf.pl
Patroni projektu:
Patronat merytoryczny
 SPOTKANIE Z LOGOPEDĄ
16
By mówić,
muszę się
komunikować
W ostatnich artykułach skupiłam się na komunikacji werbalnej, rozwoju
mowy i usprawnianiu stymulowaniu struktur uczestniczących w tych procesach.
W niniejszym artykule skupię się na komunikacji niewerbalnej.
 Monika Królak
C
zy zdajemy sobie sprawę
z tego, jak ważna jest ko-
munikacja niewerbalna?
Jak dużo można przekazać,
nie używając słów a jedy-
nie gestów, mowy ciała i mimiki? Ko-
munikacja niewerbalna pojawia się
przed komunikacją werbalną. Dziecko
już w pierwszych tygodniach życia ko-
munikuje się, a niemówiące dzieci nie-
pełnosprawne potrafią nadawać infor-
macje nie używając słów. Komunikacja
niewerbalna, może stać się zastępczą
lub wspomagającą formy komunikacji.
Mówię, nie mówiąc
– symptomy, apele,
sygnały
Zacznijmy od początku. Dziecko już
po urodzeniu porozumiewa się z otocze-
niem, używając reakcji niewerbalnych
(płacz, krzyk, mimika, ruchy ciała).
Na początku formą kontaktu jest krzyk
i płacz. W ten sposób opiekun może
poznać potrzeby i ocenić stan dziecka.
Matki dosyć szybko uczą się odróżniać
rodzaje płaczu. Dziecko może w ten
sposób wyrażać zmęczenie, ból, pra-
gnienie, przegrzanie, chęć kontaktu itp.
Powoli dzieci uczą się, że krzyk może
wywołać efekt – przyjście bliskiej osoby,
Etapy komunikacji
z otoczeniem:
1. Krzyk bądź płacz – symptomy
2. Okrzyki naturalne – apele wyższego
stopnia
3. Dźwięki, którym towarzyszą gesty
wskazujące – sygnały z treścią
4. Onomatopeje
w ten sposób przechodząc na dalsze
poziomy rozwoju komunikacji. Dzieci
z dysfunkcjami, które z jakiś przyczyn
zatrzymały się na wczesnym etapie roz-
woju, porozumiewają się z otoczeniem
używając symptomów, sygnałów, apeli.
Często dotyczy to dzieci z padaczką
lekooporną i dzieci z poważnymi zabu-
Fot. Cynthia Turek /www.sxc.hu
rzeniami układu nerwowego.
Płacz i krzyk w pierwszych tygo-
dniach życia są symptomami. Poja-
wiają się jako pierwsze na drodze roz-
woju komunikacji. Nie są celowe, ale są
wywołane czynnikami często natural-
nymi takimi jak dyskomfort z powodu
mokrej pieluchy, głód, ból. Dzieci nie są

świadomymi nadawcami. Nie potrafią
kontrolować i ponawiać sygnałów, gdy
nie ma reakcji. Symptomy powinny być
odczytywane przez otoczenie.
Gdy dziecko nauczy się, że jego
krzyk oznacza przyjście mamy,
a uśmiech zmianę głosu (intonacji,
dynamiki, tempa) pojawiają się apele
i sygnały. Dziecko zaczyna być świa-
domym nadawcą. Oczekuje i powinno
dostać informację zwrotną. Staję się
sprawcą i zaczyna swoje uczestnictwo
w prostym dialogu, gdzie ważna jest
naprzemienność. Sygnały skierowane
są na początku, na zjawiska dotyczące
dziecka, a nie świata zewnętrznego.
Mają wywołać konkretne zachowania
rodzica. Na uśmiech rodzic reaguje
uśmiechem, na krzyk – szybkim przyby-
ciem, na płacz – zainteresowaniem itd.
Zachowania te u zdrowych dzieci
przypadają na okres od 0 do 1 roku
życia, tzw. okres melodii. U dzieci
z dysfunkcjami może się przesunąć
nawet o kilkanaście lat, a nawet na tym
etapie się zatrzymać.
Do komunikacji na wczesnych eta-
pach najczęściej używane są okrzyki
naturalne i dźwięki połączone z gestem.
Pamiętajmy jednak, że nie możemy
przeskakiwać kolejnych etapów. A jedy-
nie podążać za dzieckiem poznawać
je jak najlepiej i motywować do wielu
działań.
Płaczę, więc mnie
posłuchaj
Dzieci płacząc, wyrażają bardzo wiele
emocji i swoich potrzeb. Nie są one
wynikiem złej opieki rodzicielskiej.
Jest to normalne zachowanie, któ-
rego symptomów musimy nauczyć się
odczytywać. Nie powinniśmy przypi-
sywać dzieciom swoich emocji związa-
nych z płaczem. Powinniśmy bacznie
obserwować dziecko a na podstawie
mimiki, pantomimiki, rodzaju dźwięku
nauczyć się odczytywać stan malucha.
Pamiętajmy, że nie możemy ignorować
płaczu lub tylko reagować na płacz.
Jest to częste zjawisko u rodziców
dzieci niepełnosprawnych. Wówczas
możemy wykształtować w dzieciach
złe nawyki, takie jak płacz i krzyk jako
forma wymuszenia, zwrócenia na sie-
bie uwagi. Możemy też niepotrzebnie
opóźnić lub zablokować motywację do
komunikacji.
SPOTKANIE Z LOGOPEDĄ
17
POTRZEBA, KTÓRA RODZAJ PŁACZU ZACHOWANIA DZIECKA
WYWOŁUJE PŁACZ
Głód Zaczyna się od pokasływania; Oblizuje usta, układa język
najpierw krótki przeradzający do ssania, otwiera usta, kręci
się w ciągłe „łaa, łaa”. głową w poszukiwaniu mleka,
ręka do buzi, ssanie palców
Zmęczenie Marudzenie przeradza się Ziewa, kręci głową
w zawodzenie i głośny zaczerwienione oczy i twarz
płacz. Narasta i kończy się
zaśnięciem.
Nadmiar bodźców Płacz z przemęczenia Odwracanie głowy od osób
z zabawkami, wzrok
zawieszony w jednym punkcie
Potrzeba bodźców Marudzenie, pojękiwanie, Odwracanie wzroku
od zakresu widzenia
Gazy, ból brzucha Gwałtowny płacz, wysoki, Unoszenie nóg i przyciskanie
pomiędzy poszczególnymi ich do tułowia, sztywne ciało,
atakami wstrzymany oddech język zawinięty do góry
Marznięcie Głośny z drganiem dolnej Gęsia skórka, chłodne dłonie,
wargi stopy, czkawka, siniejąca
skóra kończyn
Przegrzanie Marudzenie, ciężki, Wilgotna skóra, wypieki
przyspieszony oddech. na karku
Potrzeba bliskości Zawodzenie przechodzące Obracanie głowy, szukanie
w płacz mamy, taty
Przejedzenie Marudzenie po jedzeniu
połączone z pluciem
Rodzice, bliskość, lub na niego nie odpowiadać, ,może
komunikacja przerwać interakcji poprzez odwróce-
Najważniejszą osobą w pierwszych nie głowy, zamknięcie oczu, czy nawet
miesiącach życia dziecka jest matka. uśnięcie.
Jej głos, bicie serca dziecko słyszało Zaburzenia formy komunikacji
jeszcze w brzuchu, ale wstępna komu- matka–dziecko:
nikacja polega głównie na zaspoka-  nieobecność rodziców,
janiu potrzeb dziecka. W pierwszych  długa hospitalizacja,
miesiącach życia funkcjonuje ono, zbie-  brak predyspozycji rodzicielskich,
rając informację ze wszystkich kana-  brak sygnałów zwrotnych.
łów zmysłowych, a najistotniejszy jest
dotyk i słuch. By móc dotrzeć do malu- Komunikacja
cha, odebrać i nadać sygnał, musimy niewerbalna drogą
go dobrze poznać. Takie poznanie do mówienia
możliwe jest, dzięki ocenie zachowań Pamiętajmy, że bardzo ważne
noworodka wg Brazeltona. Oczywiście jest właściwie odczytywanie sygna-
rodzice też sami poznają dzieci pod- łów, symptomów, czy apeli dziecka.
czas spędzania z nimi czasu, ale czę- W ten sposób dziecko zaspokaja swoje
sto dopiero podczas badania tą skalą potrzeby, a zaspokojone i zrozumiane
okazuje się, że nie wiedzieli o wielu czuje się bezpieczne i kochane. Komu-
innych umiejętnościach swojej pocie- nikacja rodzice-dziecko jest bardzo
chy. Skala ta bazuje na poznaniu moż- ważna, szczególnie w pierwszych mie-
liwości dziecka, poprzez wykorzystanie siącach życia. Komunikacja oznacza
kilku pomocy – czerwonej piłki, latarki zrozumienie i odpowiedzenie na ode-
itp. To z kolei pozwala na łatwiejsze brany sygnał w adekwatny sposób.
nawiązanie kontaktu i lepszą opiekę. Nawiązanie właściwej relacji pozwala
Niestety badanie takie wykonuje się dziecku na rozwój i wpływa na przy-
jeszcze w niewielu miejscach w Polsce. szłość dziecka. By mówić dziecko musi
Dzieci, które nie są zrozumiane przez się komunikować, znać sens i mieć
otoczenie potrafią przerwać kontakt motywację ku temu. º
 Choroby nowotworowe
18

Dostosowanie
aktywności
dziecka
do przebiegu
choroby
zapobiega
powstaniu
poczucia
wyizolowania
i beznadziejnej
sytuacji. Natomiast
informowanie
dziecka o chorobie
i jej przebiegu
zmniejsza jego
strach i zagubienie
w nowym
środowisku.

Dziecko z chorobą
nowotworową
zarys problematyki cz. 2
 Beata Antoszewska
Aktywność dziecka
w trakcie choroby
Każda choroba, w tym także i nowo-
tworowa w sposób mniej lub bardziej
doniosły ogranicza aktywność dziecka.
Poszczególne etapy leczenia w różny
sposób ograniczają aktywność fizycz-
ną i/lub psychiczną. Jednak to ograni-
czenie, czy zablokowanie aktywności
może być całkowite lub częściowe,
własnej wartości, przeciwdziała nudzie
i monotonii chorobowej.
Nauka
Po rozpoznaniu u dziecka choroby no-
wotworowej rodzice powinni poinfor-
mować o tym wychowawcę klasy, czy
dyrektora szkoły bądź przedszkola, do
którego dziecko uczęszczało. Sprzy-
ja to nawiązaniu współpracy mającej
na celu zapewnienie płynnego powro-
tu dziecka do nauki w szkole ogólno-
dostępnej, czy w przedszkolu. Należy
ze swoimi rówieśnikami lub korzystać
z nauczania indywidualnego organi-
zowanego w domu rodzinnym dziecka
lub w szkole (Rozporządzenie Ministra
Edukacji Narodowej z dnia 18 wrze-
śnia 2008r. w sprawie orzeczeń i opinii
wydawanych przez zespoły orzekające
działające w publicznych poradniach
psychologiczno-pedagogicznych (Dz.
U. z dnia 30 września 2008 r.).
Optymistycznie
w przyszłość
fot. AGE FOTOSTOCK /EAST NEWS

stałe bądź tylko okresowe. Dlatego
dziecku leczonemu z powodu choroby
nowotworowej powinno zapewniać się
i dostosowywać aktywność do przebie-
gu choroby. Zapobiega to powstawaniu
poczucia wyizolowania i beznadziej-
ności sytuacji. Mobilizuje organizm
do walki z chorobą, podnosi poczucie
poinformować rodziców, że dziecko
leczone z powodu choroby nowotwo-
rowej w czasie leczenia szpitalnego
może uczęszczać na zajęcia do szkoły
zorganizowanej przy oddziale. Z ko-
lei w trakcie leczenia podtrzymują-
cego może uczestniczyć w zajęciach
szkolnych lub przedszkolnych razem
Istotne jest, by po rozpoznaniu cho-
roby nowotworowej, czy też w trakcie
jej leczenia pochopnie nie podejmo-
wać decyzji o zaprzestaniu nauki. Ona
bowiem wprowadza w świat dziecka
poczucie „normalności”, zaspakaja
potrzeby poznawcze, odciąga uwa-
gę od choroby, dodaje wiary w wyle-

czenie. Badania prowadzone przez
J. Binnebesela (2001, s. 6) pokazują,
że zajęcia dydaktyczne prowadzone
w szpitalu pozwalają dzieciom na uzu-
pełnianie zaległości i zapobiegają po-
wstawaniu nowych. Nauka w szkole
szpitalnej pokazuje, że pomimo choro-
by można się uczyć. Szkoła przyszpi-
talna pozwala spojrzeć optymistycznie
na to, co będzie się z działo z ucznia-
mi-pacjentami po wyjściu z oddziału.
Rodzice i nauczyciele powinni pa-
miętać, że nauka dziecka chorego to
wymagania stawiane na miarę jego
możliwości, to także wnoszenie ener-
gii w życie dziecka i motywacja do za-
angażowania w nią. Pracując z dziec-
kiem chorym należy być plastycznym,
dostosowywać stale treści do jego ak-
tualnego stanu somatycznego i wydol-
ności wysiłkowej.
Informowanie dziecka
o chorobie
Przed kilkunastu laty sądzono, że dziec-
ku nie jest potrzebna wiedza o rodzaju
Choroby nowotworowe
choroby i nie potrzebuje ono znać jej
nazwy. Obecnie jednak jest zupełnie
inaczej – istnieje tendencja by infor-
mować dzieci o rozpoznaniu choroby
nowotworowej, zwłaszcza, kiedy o to
pytają. Jednak stale zastanawiają i po-
zostają otwarte kwestie samego prze-
kazu – w jaki sposób, kto ma tę infor-
mację przekazać i jaki powinien być jej
zakres?
Europejska Karta
Praw Dziecka
w Szpitalu
Prawo dzieci do informacji o chorobie
zapisane jest w Europejskiej Karcie
Praw Dziecka w Szpitalu, której punkt
4. brzmi: Dzieci i Rodzice powinni
mieć prawo do uzyskiwania informa-
cji, a w przypadku Dzieci, w sposób
odpowiedni do ich wieku i możliwości
pojmowania. Należy starać się o łago-
dzenie i unikanie zbędnych stresów
fizycznych i emocjonalnych u Dziecka
w związku z jego pobytem w szpitalu.
Z kolei punkt 5: Dzieci i ich Ro-
19
dzice mają prawo współuczestniczyć
we wszystkich decyzjach dotyczących
leczenia. Każde Dziecko powinno być
chronione przed zbędnymi zabiegami
diagnostycznymi i leczniczymi.
Informując dziecko o rozpoznaniu
choroby należy brać pod uwagę jego
wiek i poziom rozwoju poznawczego.
Informacje należy przekazać bez pośpie-
chu, prostym i zrozumiałym językiem
z zachowaniem zasady utrzymania na-
dziei. Na rynku księgarskim istnieje już
kilka publikacji, które ten proces infor-
mowania mogą wesprzeć. º
Autorka jest adiunktem w Katedrze
Pedagogiki Specjalnej Uniwersytetu
Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie
oraz członkiem Polskiego
Towarzystwa Psychoonkologicznego.
Jej zainteresowania badawcze to
pedagogika specjalna i zagadnienia
związane z tematyką choroby
nowotworowej u dzieci, problemem
śmierci, umierania oraz żałoby.
R E K L A M A
 Rehabilitacja wcześniaków
20

Prawidłowe
układanie
wcześniaków

Właściwe
układanie
noworodka
maksymalizuje jego
potencjał rozwojowy
i sprawia, że czuje się
komfortowo, wygodnie
i bezpiecznie.

 Katarzyna Czerwińska
mgr fizjoterapii – www.olinek.pl

O
właściwy rozwój nowo
narodzonego dziecka
fot. AGE Fotostock /East News

troszczą się i starają

przede wszystkim jego
rodzice. Przed szczegól-
nie trudnym zadaniem stają rodzice
wcześniaków. W potrzebie informacji
pytają lekarzy, pielęgniarki i fizjote-
rapeutów, czy należy zastosować ja-
kąś terapię, ćwiczenia a może masaż

lub stymulację? Zanim doradzimy lub
nauczymy rodziców pewnych czynno-
ści wspomagających, zatroszczmy się
o naukę właściwego układania dziec-
ka. Układanie jest jedną z rzeczy, któ-
re robimy dla dziecka, aby poczuło się
komfortowo, wygodnie i bezpiecznie.
Dzięki temu łatwiej mu będzie osiągnąć
spokój, zminimalizować stres i dobrze
rozwijać się we wszystkich kryteriach.
Właściwe układanie maksymalizuje bo-
wiem potencjał rozwojowy noworodka.
Czym rożni
się wcześniak
od noworodka
urodzonego
o czasie?
W porównaniu do typowego noworod-
ka, przedwcześnie urodzone dziecko
ma obniżone napięcie mięśniowe. Nie
będąc w stanie przeciwstawić się sile
grawitacji ma trudności w utrzyma-
niu pozycji ciała, a ruchy kończyn są
obszerne i gwałtowne. Traci przy tym
nadmiernie dużo energii, szybko się
męczy, ma trudności w ułożeniu się
i dobrym spaniu.
Dlaczego prawidłowe
układanie wcześniaka
jest takie ważne?
Prawidłowa pozycja dziecka wpływa
na pracę wielu układów i narządów:
Oddychanie – dobre ułożenie po-
winno pozwalać dziecku na wygodny od-
dech. Jednak noworodki z problemami
oddechowymi mogą lepiej rozwijać się,
kiedy leżą na brzuchu (uwaga! Ze wzglę-
du na ryzyko śmierci łóżeczkowej dzieci
mogą przebywać w pozycji na brzuchu
tylko pod kontrolą opiekuna).
Krążenie – starania, jakie należy
podjąć to komfortowa pozycja, która
zapobiegnie niewygodnym skręceniom
ramion, nóg, głowy i szyi, mogącym
utrudniać przepływ krwi.
Trawienie – w przypadku refluksu
żołądkowo-przełykowego może pomóc
ułożenie na brzuchu z lekko uniesio-
ną przednią częścią ciała lub ułożenie
na lewym boku.
Kontrolę temperatury – bez-
pieczna pozycja pomoże dziecku osią-
gnąć spokój i poczucie komfortu, co
ogranicza straty energii powodowane
na przykład płaczem. Właściwe ułoże-
nie chroni również przed wychłodze-
Rehabilitacja wcześniaków
Co oznacza
prawidłowe
ułożenie
wcześniaka?
Dobre ułożenie
 dostarcza dziecku poczucie spokoju
i bezpieczeństwa,
 przypomina pozycje doświadczane
podczas życia płodowego,
 wspiera prawidłowy wzrost,
 chroni dziecko przed problemami
w rozwoju kończyn oraz minimalizować
spłaszczenie głowy,
 zmniejsza ryzyko śmierci łóżeczkowej.
niem ciała.
Uspokojenie się – stabilna pozycja
pomaga dziecku czuć się bezpiecznie.
Dobry wzrost – odpowiednie uło-
żenie sprzyja rozwojowi i szybszemu
przybieraniu na wadze.
Konsekwencje
niewłaściwego
układania
Potwierdzono, że długotrwałe, niewła-
ściwe układanie wcześniaków może
prowadzić do zaburzeń utrzymujących
się nawet do czwartego roku życia. Do
niebezpieczeństw związanych z niewła-
ściwą pozycją dziecka można zaliczyć
zniekształcenia głowy, zniekształcenia
postawy ciała oraz kończyn górnych
– ręce w pozycji „W” i dolnych – nogi
w pozycji żaby.Dzieci z rączkami uło-
żonymi w kształcie „W” mogą w przy-
szłości mieć problemy z przenoszeniem
barków i rączek do przodu, łączenia
rączek razem, sięganiem i wkładaniem
paluszków do ust, aby possać, klaska-
niem lub trzymaniem butelki obu-
rącz. Później niż inne, osiągają leżnie
na brzuszku ze wsparciem na łokciach,
pełzanie i siedzenie. Dzieci z nóżkami
w pozycji żaby mają zbyt mocno odwie-
dzione i zrotowane na zewnątrz stawy
biodrowe (niebezpieczeństwo podwich-
nięcia). Takie dzieci mogą w przyszło-
ści mieć problemy z: czworakowaniem,
staniem i chodzeniem.
Zabezpieczenie dobrej
pozycji dziecka
Istnieje wiele pomocy służących do
układania niemowląt: gniazda, rogale,
21
bean bagi, maty żelowe, itp. Pielęgniar-
ka powinna przekazać instrukcje o tym,
jak i za pomocą czego układać dziecko.
Można również zwrócić się o poradę do
fizjoterapeuty, najlepiej doświadczone-
go w metodzie NDT Bobath. Pamiętaj-
my jednak, by zabezpieczając pozycję
dziecka pozostawić mu wystarczająco
dużo swobody. Ułożenie ma sprzyjać
ruchowi a nie go ograniczać.
W jakich
pozycjach
układać dziecko?
Na pleckach (supinacja)
Głowa w linii ciała, broda lekko skie-
rowana do klatki piersiowej. Barki są
zaokrąglone i wysunięte lekko do przo-
du. Nogi zgięte z oparciem stóp o ogra-
nicznik.
Leżenie na brzuszku (pronacja)
Łopatki są zaokrąglone i opadają
do przodu, nóżki są schowane pod
ciałem (unikajmy ułożenia na boki
w kształcie „W”), zmieniamy ułożenie
głowy na jedną i drugą stronę. Rogal
lub bean bag pomogą w utrzymaniu
pozycji, ale upewnijmy się, czy biodra
znajdują się poniżej poziomu głowy.
Uwaga! Używamy tej pozycji tylko,
jeśli jesteśmy przy dziecku. Pozosta-
wienie dziecka bez opieki w pozycji
na brzuszku jest wielokrotnie przyczy-
ną śmierci łóżeczkowej.
Leżenie na boku
Barki zaokrąglone do przodu, nóżki
zgięte z oparciem dla stóp. Nadmierne
przywiedzenie w stawach biodrowych
zabezpiecza większa pielucha lub wsu-
nięty pomiędzy nie koniec rogala. Rącz-
ki łączą się w linii środkowej, blisko
twarzy. Plecy i szyja lekko zaokrąglone
w kształcie litery C; zmieniamy strony.
Kontrola końcowa
– upewnij się!
Czy dziecko ma podparcie dla głowy?
Nie zostawiajmy główki zwróconej za-
wsze w tę samą stronę.
Czy szyja dziecka wygląda na uło-
żoną w wygodnej pozycji? Czy barki
mojego dziecka są lekko zaokrąglone
do przodu a raczki łączą się razem
w linii środkowej ciała? Czy dziecko
ma możliwość sięgania paluszkami do
buzi? Czy ma podparcie dla stópek?
Czy wygląda spokojnie, bezpiecznie
i komfortowo? º
 Mózg
22
Czy
mężczyzna i kobieta
pochodzą z innych planet?
Niewątpliwie mężczyzna i kobieta różnią się od siebie.
Ich mózgi są skonstruowane w inny sposób, co wpływa na odmienność reakcji,
spostrzeżeń, preferencji, emocji. Po prostu inaczej percypują rzeczywistość.
 Katarzyna Plutecka
W
minionym wieku na-
ukowcy dogłębnie
poznali różnice mię-
dzy płciami. Dzięki
osiągnięciom gene-
tyki, neurofizjologii, nauk o poznawa-
niu zdiagnozowano mechanizmy pracy
mózgu i wyjaśniono w jaki sposób je-
steśmy ukształtowani biologicznie i be-
hawioralnie. Jednym z pionierów w ba-
daniach dotyczących odmienności płci
była Corinne Hut, która zainspirowała
Anne Moir i Davida Jessela do opraco-
wania książki pt. „Płeć mózgu”. Autorzy
stwierdzili, że przychodzimy na świat
z ukształtowanym mózgiem będącym
modelem asymetrii płciowej, i dlatego
inaczej myślimy, postrzegamy, odczu-
wamy, kochamy, innych rzeczy pra-
gniemy czy doceniamy.
Pary chromosomów
Tożsamość przyszłego dziecka zostaje
zaprojektowana w okresie prenatalnym,
w formie 46 chromosomów w połowie
pochodzących od matki, a w drugiej po-
łowie od ojca. 44 chromosomy łączące
się po dwa, tworzą pary chromosomów,
niezbędnych dla rozwoju potomka
i określają ważne cechy dziecka, np. ko-
lor oczu, włosów, grupę krwi, czy kształt
nosa. Należy jednak dodać, że ostatnia
para chromosomów jest inna. Matka
przekazuje do komórki jajowej chromo-
som X, a ojciec chromosom X lub Y. Je-
żeli komórka jajowa zostanie zapłodnio-
na plemnikiem z chromosomem X, to
urodzi się dziewczynka, a jeżeli plemnik
przekaże chromosom Y, to noworodek
będzie chłopcem. Drugim czynnikiem
decydującym o płci dziecka są hormo-
ny, bo niezależnie od genetycznej na-
tury zarodka płód ukształtuje się jako
męski, gdy zadziałają hormony męskie,
a kształt żeński przyjmie wtedy, gdy
hormony męskie będą nieobecne. Gdy
mózg zaczyna się formować w szóstym,
siódmym tygodniu po zapłodnieniu to
płód męski zostaje poddany czterokrot-
nie wyższemu poziomowi hormonu mę-
skiego. W tym okresie rozwoju płodu
w łonie matki może dojść do pewnych
zaburzeń, np. narodzona dziewczynka
może mieć mózg ukształtowany według
wzorca męskiego (czyli niedorozwinię-
te męskie narządy płciowe i równocze-
śnie żeńskie narządy), przykładem tego
typu aberracji może być Zespół Turnera
(anomalia chromosomowa z defektem
genetycznym, w którym brak jednego
z chromosomów płciowych, ich ogólna
liczba wynosi 45, X), Zespół Klinefelte-
ra (anomalia chromosomowa charak-
teryzowana genotypowo wzorem XXY
w chromosomach płci), itp.
Różne światy
Funkcje naszych mózgów są wrodzone
i wymagają dalszego stymulowania za-
raz po urodzeniu. Mózg jest plastyczny,
wrażliwy, ale i podatny na działanie
czynników zewnętrznych, np. postawy
rodziców, przebieg procesu kształcenia,
uwarunkowania kulturowe, społeczne,
oddziaływanie masmediów. Podstawo-
wą cechą adaptacyjną dziecka jest zdol-
ność do uczenia się i dlatego trzeba to
wykorzystać. Dziewczynki – noworodki
są bardziej wrażliwe na dotyk, dźwięk,
mogą nawet słyszeć dwa razy głośniej
niż chłopcy w tym okresie rozwoju.
W związku z tym matce łatwiej pocie-
szyć ją kołysanką. Dziewczynki chętniej
gaworzą do osoby, a z kolei chłopcy
wolą przyglądać się jakimś wzorom,
a ewentualnie gaworzą z zabawkami.
Dziewczynki zdecydowanie wcześniej
wypowiadają pierwsze słowa i mają
bogatszy zasób słownictwa czynnego.
W okresie przedszkolnym chłopcy in-
teresują się zadaniami przestrzennymi,
funkcją różnych przedmiotów, ich dzia-
łaniem i dlatego rozkładają je na mniej-
sze części. Chłopcy i dziewczęta raczej
bawią się oddzielnie, przy czym chłop-
cy do grupy przyjmują chętniej osobę
starszą albo taką, z której będą jakieś
korzyści. Dziewczęta kierują się sympa-
tią dobierając partnerkę do wspólnych
zabaw. Zabawy chłopców mogą być
gwałtowne, a nawet brutalne.
Wszystkiemu
winne hormony
W okresie dojrzewania znów uwidacz-
niają się odmienności nie tylko osobo-
wościowe, ale i związane z wyglądem
fizycznym u chłopców i dziewcząt. Bez-
pośrednią przyczyną jest wzrastający
poziom różnych hormonów. U chłop-
Fot. AGE FOTOSTOCK /EAST NEWS
ców jest to przede wszystkim testoste-
ron, który odpowiada za ich budowę
kości, mięśni (pomagając uzyskać 40%
białka i 15% tłuszczu). U dziewcząt
ważne są dwa hormony: estrogen i pro-
gesteron, które odpowiedzialne są za
kontrolowanie poziomu białek (23%),
tłuszczów (25%). Dodatkowo estrogen

Literatura wykorzystana i zalecana:
Gray J. (2008) Mężczyźni są z Marsa, kobiety
z Wenus, Dom Wydawniczy REBIS, Poznań
Moir A., Jessel D. (1993) Płeć mózgu, PIW,
Warszawa
wpływa na dobre samopoczucie, opty-
mizm, a progesteron – działa depresyj-
nie. Praca hormonów jest też regulo-
wana przez podwzgórze. U chłopców
dzięki ujemnemu sprzężeniu zwrotne-
mu poziom hormonów prawie się nie
zmienia. Natomiast dziewczęta odczu-
wają „huśtawkę nastrojów”, wytworze-
nie się systemu cyklu menstruacyjnego
dzięki dodatniemu sprzężeniu zwrot-
nemu. John Gray stwierdził, że kobieta
jest jak fala emocjonalna, która unosi
się gdy czuje się radosna, a załamuje
się gdy jej samopoczucie diametralnie
się zmienia. Okres adolescencji obrazu-
je kolejne różnice w zainteresowaniach
i uzdolnieniach obu płci. Chłopcy do-
ganiają dziewczęta w umiejętnościach
mówienia i w pisania, wykazują prze-
wagę w myśleniu matematycznym,
zdolnościach przestrzennych. To testo-
steron powoduje, że ich mózg jest bar-
dziej uporządkowany, skłonny do kon-
centrowania się na jednej rzeczy, ale
też zwiększa i rozbudza ich potrzeby
seksualne. Świadomość seksualna po-
jawia się wcześniej u chłopców, a w do-
znaniach seksualnych istotne znaczenie
ma zmysł wzroku (dlatego tak podnie-
cająco mogą oddziaływać na nich obra-
zy nagiej kobiety).
Stereotypy myślowe
Okazuje się, że kobiety są wyczulone
na bodźce zmysłowe, mają inne potrze-
by emocjonalne, lepszy słuch, pamięć
wzrokową, posiadają tak zwaną „nadna-
turalną intuicję”, która pozwala im od-
bierać istotne subtelności na podstawie
tonu głosu lub intensywności wyrazu. Za
kontrolowanie emocji kobiet i mężczyzn
odpowiadają określone obszary w mó-
zgu, które są zlokalizowane w różnych
miejscach. Funkcje emocjonalne u ko-
biet są umiejscowione w obu półkulach,
dodatkowo ciałko modzelowate (zdecy-
dowanie grubsze u kobiet) pozwala im
na mocniejsze wyrażanie uczuć i więk-
szy przepływ informacji między prawą
a lewą półkulą. Dlatego też kobiety re-
agują silniej na zapach, dotyk, dźwięki.
U mężczyzn za emocje odpowiada pra-
wa półkula, a za zdolność wyrażania ich
poprzez język mówiony odpowiada lewa
półkula. W związku z tym mają trudności
w wypowiadaniu swoich uczuć wprost
i „ukrywają się w jaskiniach’ (wtedy w ci-
szy muszę sami rozwiązać swój problem).
Mózg
23
Funkcjonujące stereotypy myślowe na te-
mat niektórych cech osobowościowych
kobiety i mężczyzny znalazły poparcie
nie tylko w anatomicznej budowie. Fakt,
że mózgi kobiet są nieco mniejsze niż
mężczyzn nie ma żadnych konsekwencji
w rozwoju ich inteligencji.
Zrozumienie kluczem
do szczęścia
W porównaniu z mózgami innych istot ży-
wych mózg człowieka osiągnął najwyższy
poziom ewolucji. Pomimo prowadzonych
badań nadal stanowi tajemnicę, którą na-
ukowcy próbują poznać i zrozumieć. Jeżeli
uwierzymy John’owi Gray, że mężczyźni
pochodzą z Marsa, a kobiety z planety We-
nus, a wtedy łatwiej nam będzie zrozumieć
ich inne potrzeby, system wartości i język.
Niewątpliwe świadomość dzielących nas
różnic wynikających z asymetrii płciowej
mózgu pozwoli na stworzenie bardziej har-
monijnych i szczęśliwych relacji w związ-
ku między mężczyzną i kobietą. º
Autorka jest adiunktem w Katedrze Pedagogiki
Specjalnej Uniwersytetu Pedagogicznego
w Krakowie. Jest również opiekunem Studenckiego
Koła Naukowego Pedagogiki Specjalnej.
 TERAPIA Z UDZIAŁEM PSA
24
Lek
na całe zło…
Wokół terapii z udziałem zwierząt
często roztaczane są opowieści o ich cudownym
oddziaływaniu na problemy dziecka. Na podstawie
takich doświadczeń, czy zasłyszanych opowieści
w rodzicach dojrzewa myśl o decyzji zakupu
własnego psa. Czy słusznie?
 Wioletta Bartkiewicz
P
oszukując informacji o nowator-
skich metodach terapii często
możemy usłyszeć, że to delfiny,
czy właśnie psy uczyniły „cud”
i dziecko, które nie chodziło –
chodzi, nie mówiło – mówi, nie patrzyło
– patrzy i tak dalej. Zapewne stało się
tak kilkakrotnie, jednak bardziej niż
w kategoriach cudu należałoby rozpa-
trywać takie sytuacje, jako efekt dobrego
przygotowania przez dłuższy czas do
tych funkcji, a zwierzę okazało się być
dobrym motywatorem do pojawienia się
tych nowych umiejętności. Na podstawie
takich doświadczeń, czy zasłyszanych
opowieści lub po prostu obserwacji wła-
snego dziecka i jego reakcji podczas zajęć
dogoterapii często w rodzicach dojrzewa
myśl o decyzji zakupu własnego psa, któ-
rego chcieliby posiadać w domu.
Pies (nie) dla dziecka
Tu zwykle pojawia się pierwszy błąd
w myśleniu – kupimy psa dla dziecka.
Należy pamiętać, że pies nigdy nie będzie
własnością dziecka – psa kupujemy dla
siebie, a nasze dziecko pod naszą kon-
trolą będzie spędzać z nim czas. Obietnic
dziecka, że będzie go karmić, wychodzić
z nim na spacer i opiekować się należy
wysłuchać i o nich zapomnieć. Dziecko
nie będzie odpowiedzialne ani za zakup
pokarmu, czy jego przygotowanie, nie
pojedzie z chorym psem do wetery-
narza i nigdy nie powinno wychodzić
z nim samodzielnie na spacer. Dziecko
powinno jedynie współuczestniczyć
w tych wszystkich czynnościach. Nie
możemy jednak wymagać, żeby należało
to do jego obowiązków. Możemy sobie
zaplanować, że przecież wybierzemy
małego pieska, na przykład cavalierka, to
przecież nikomu nie zrobi krzywdy, jest
łagodny, nie pociągnie dziecka na smy-
czy. Być może jest to prawda, ale zasta-
nówmy się, co się stanie, jeśli wasz pies
zostanie zaatakowany przez inne zwie-
rze puszczone bez kontroli, jak zachowa
się wówczas wasze dziecko i w jakim
stawiamy je niebezpieczeństwie. Posia-
danie w domu dziecka, a w szczególno-
ści dziecka niepełnosprawnego często
wiąże się z nieobecnością w domu zwią-
zaną z wyjazdami na turnusy rehabilita-
cyjne, pobyty w szpitalu, czy chociażby
wyjazdy na wakacje. Należy się zastano-
wić, czy w takich sytuacjach będziemy
mieć kogoś, kto w odpowiedzialny spo-
sób w każdej chwili zaopiekuje się zwie-
rzęciem.
Tresura psa
Pamiętajmy o tym, że pies którego
widzimy na zajęciach, to zwykle zwierzę
starannie wyselekcjonowane z miotu,
poddane długotrwałej, kosztownej
i czasochłonnej tresurze. Żaden pies
nie jest sam z siebie aż tak posłuszny.
Posłuszeństwo to coś, co trzeba z psem
bardzo długo i konsekwentnie wypra-
Fot. Hector Landaeta www.sxc.hu
cowywać. Zastanówmy się, czy przez
pierwszy rok życia psa znajdziemy dla
niego przynajmniej 30 minut dziennie
na tresurę. Nigdy nie tresujemy psa
na własną rękę. Czy zatem będziemy
mieć czas i możliwości finansowe, żeby
przynajmniej raz w tygodniu poćwiczyć
z psem pod okiem doświadczonego tre-
sera? Jeśli nie – zrezygnujmy z decy-

zji o jego posiadaniu. Nieułożony pies
jest jedynie przyczyną niepotrzebnych
kłopotów i nerwów, a także może być
po prostu niebezpieczny dla dziecka.
Nie dlatego, że będzie agresywny, ale
dlatego, że nie zostanie nauczony tego,
że pewnych rzeczy nie wolno, mu robić.
Czystość w domu(?)
Pamiętaj, że szczenię w domu to zwy-
kle dużo zniszczeń, a zanim przejdzie
trening czystości, dużo sprzątania.
Zastanówmy się, czy mamy na to czas
i ochotę. Czy fakt, że potrzebujemy wię-
cej czasu dla naszego niepełnospraw-
nego dziecko, niż przeciętny rodzic,
nie przekreśla możliwości wygospoda-
rowania dodatkowego czasu z psem?
Czy będziemy mogli zostawić dziecko
samo w domu, w momencie kiedy
pies właśnie będzie potrzebował wyjść
na spacer? Pies, nawet dorosły, to także
konieczność częstszego sprzątania
w domu. Jeśli dziecko nie chodzi, poru-
sza się pełzając lub raczkując, na jego
ubrankach zawsze pojawi się sierść.
Sierść będzie też nieodłączną częścią
życia w kuchni, samochodzie, gardero-
bie. Zastanówmy się wcześniej, czy to
nam nie przeszkadza. Nawet najczy-
ściej i sterylnie trzymany pies ma swój
zapach, on również nie zawsze wszyst-
kim odpowiada.
Warunki mieszkaniowe
Kolejnym pytaniem, które powinien
postawić sobie każdy, przed przyjęciem
do domu psa to, czy nasze warunki
mieszkaniowe są do tego odpowiednie.
I nie chodzi tylko o wielkość mieszkania.
Rozejrzyjmy się dookoła, czy będziemy
mieć gdzie wychodzić z psem na spacer,
w jakiej okolicy mieszkamy i na którym
piętrze. Jeśli jest to szóste, bez windy, to
możemy być pewni, że czeka nas niejed-
nokrotnie wycieranie schodów!
Wybór rasy
Jeżeli jednak zdecydujemy się na psa,
musimy dokonać wyboru rasy. Pamię-
tajmy, że większość hodowców utrzy-
muje się ze sprzedaży swoich psów
TERAPIA Z UDZIAŁEM PSA
25
i zawsze będą zachwalać swoją rasę,
jako zrównoważoną i idealną do domu.
Jeśli nie mamy odpowiedniej wie-
dzy porozmawiajmy z kimś, kto się
na tym naprawdę zna i dobierze psa
do naszych potrzeb, a także do naszej
aktywności i temperamentu. Pamię-
tajmy, że każda rasa ma swoje cechy
jednak, każdy pies może mieć też swoje
własne, niewpisujące się w ogólny cha-
rakter rasy. Dobrze jest, żeby szczenię
z miotu pomógł wybrać behawiorysta,
który potrafi ocenić na podstawie kilku
testów jakie predyspozycje ma pies.
Pies żyje około 10 – 14 lat, więc jest
to zobowiązanie na długi okres czasu.
Pies szybko przywiązuje się do rodziny
i traktuje ją jak swoja naturalna sforę.
Przygarniając psa do domu musimy
być absolutnie pewni, że zamierzamy
go zatrzymać na długo! º
Partnerem cyklu artykułów o dogoterapii jest
R E K L A M A
 patron wydania
26
Żeby coś znaczyć
Roger, pochodzisz z Holandii a pracujesz
w firmie PVG Polska Sp. z o.o.
w Białobrzegach. Zanim opowiesz nam
o swojej pracy społecznej, odpowiedz
od kiedy mieszkasz w Polsce i skąd ten
wybór oraz czym na codzień zajmujesz
się w firmie.
– Pochodzę z Holandii i od 13 lat
pracuję na stanowisku dyrektora firmy
PVG Polska Sp.z o.o., która jest córką
Holenderskiej firmy PVG Internatio-
nal. Jest to międzynarodowa organiza-
cja zajmująca się handlem i produkcją
produktów poprawiających klimatu
w naszych domach. Naszym celem jest
konsumencki rynek europejski, który
jest głównym odbiorcą produktów. Wła-
śnie na ten rynek dostarczamy domowe
dogrzewacze, klimatyzatory, nawilżacze,
odwilżacze i oczyszczacze powietrza.
Sprzedaż tych urządzeń jest obsługiwana
przez spółki handlowe działające w wielu
krajach Europy. Niektóre obszary rynku
są również pod opieką agentów, któ-
rzy są nadzorowani bezpośrednio przez
Główną Centralę w Oss w Holandii, czy
jedną ze spółek handlowych PVG. Spółki
handlowe specjalizują się w marketingu,
sprzedaży i dystrybucji naszych pro-
duktów. Piece na paliwa ciekłe, paliwo,
piece na pellet, przenośne klimatyzatory,
czy odwilżacze powietrza są dystrybu-
owane poprzez tradycyjną sieć sprzedaży
(lokalne firmy i sieci DIY) jak również
poprzez e-handel. Grupa PVG dysponuje
dla innych
Z Rogerem
Huntjens,
dyrektorem firmy
PVG Polska Sp. z o.o.
– patronem wydania
rozmawia Nina
Bekasiewicz.
różnymi markami, które są sprzedawane
na europejskim rynku, jednak naszym
głównym znakiem handlowym jest
marka Zibro. Koncept ,,home made cli-
mates’’ jest stworzony wyłącznie dla tej
marki. Zibro zwraca uwagę jako ekspert
na polu ogrzewania, klimatyzowania,
(na)odwilżania i oczyszczania powietrza.
Nasi klienci są w stanie zawsze znaleźć
dla siebie właściwe produkty.
Skąd ten wybór?
– 13 lat temu, pracując jeszcze
w banku w Holandii myślałem o tym, żeby
pracować za granicą w branży bankowej.
Otrzymałem wtedy propozycję od firmy
PVG , która była jednym z moich klientów,
żeby pracować dla nich w Polsce. Chociaż
to nie była branża bankowa, po kilku roz-
mowach i wizycie w Polsce przyjąłem tą
propozycję. Było to dla mnie wyzwanie,
żeby pracować i mieszkać w słowiańskim
kraju. Polska była wówczas w okresie
ogromnych zmian i rozwiała się bardziej
dynamicznie niż ma to miejsce teraz.
Czy to prawda, że jesteś miłośnikiem
psów? Ile masz psów i jakiej rasy?
– Tak, w ogóle jestem miłośnikiem
wszystkich zwierząt i odkąd mam domek
z ogrodem mam również psa. Najpierw
kupiłem ‘buldoga wiktoriańskiego’. Ten
buldog jeździł ze mną do pracy codzien-
nie przez dwa lata. Od prawie pięciu
lat mam też drugiego psa. Mój buldog,
to sunia, urodziła osiem szczeniaków
i jeden z nich został ze mną.
Od lat wspierasz Fundację Przyjaciel.
Co myślisz o dogoterapii? Czy Twoim
zdaniem zwierzęta mają pozytywny
wpływ na rozwój emocjonalny osób
chorych?
– Odkąd usłyszałem o dogoterapii
w Polsce, 10 lat temu byłem tym faktem
niezmiernie podekscytowany i zacząłem
wspierać Fundacje Przyjaciel. Mam psy
i też sporo o nich czytam i jestem prze-
konany, że mają ogromny, pozytywny
wpływ na ludzi. Psy są wrażliwe, czujne,
lojalne i maja świetnie rozwinięte
wszystkie zmysły. Doskonałym przykła-
dem są psy dla osób niewidomych, czy
z epilepsja. Są niesamowitymi zwierzę-
tami, który potrafi stworzyć wyjątkowy
związek z człowiekiem, wyczuwając jego
potrzeby i będąc mu zawsze pomocnym.
Dlaczego wspierasz osoby
niepełnosprawne?
– Odczuwam ogromną potrzebę,
żeby coś znaczyć, dla kogoś, kto potrze-
buje trochę uwagi i miłości w swoim
życiu. Niestety jest za dużo osób
na świecie, żyjących poniżej akcepto-
walnego standardu, szczególnie osoby
niepełnosprawne. W krajach dynamicz-
nie rozwijających się należą oni do grup
‘pomijanych’. Tak naprawdę, nawet naj-
mniejsza ilość uwagi oraz miłości, którą
dałem po stokroć się do mnie wróciła..
Czy uważasz, że na tle innych
społeczeństw Polacy chętnie pomagają
innym, czy może powinni bardziej się
angażować społecznie?
– Zawsze można się jeszcze bar-
dziej angażować. Owszem… w lepiej
rozwiniętych krajach jest to może tro-
chę łatwiejsze, ale pamiętajmy, że nie
zawsze chodzi o pieniądze. One nie są
najważniejsze. Pamiętajmy o tym, że
każdy z nas potrzebuje uwagi, miłości
Fot. Marek Zawadka
i opieki. Czy to są rodzice, koledzy, zna-
jomi, czy też obcy, którzy czasami nie
maja nikogo, kto się nimi zaopiekuje
lub nawet kocha. Życie, to nie tylko to,
co się dzieje wokół nas. º

Internetowy portal fonetyki
– założenia projektu
Wykorzystanie usług internetowych czy e-learningu
jest coraz popularniejsze w nauce, edukacji, diagnozie i terapii.
 Joanna Gruba
Katedra Edukacji Muzycznej i Artetera-
pii, Uniwersytet Śląski w Katowicach
W
styczniu 2010 r. rozpoczęto pra-
ce projektowe nad nową plat-
formą edukacyjną. Projekt ten
otrzymał nazwę: „Portal edukacyjny pol-
skiej fonetyki stosowanej w zakresie nor-
my i patologii mowy”. Przedsięwzięcie jest
współfinansowane z Europejskiego Fun-
duszu Rozwoju Regionalnego. Głównym
celem projektu jest stworzenie zaawan-
sowanych animacji, które w sposób dyna-
miczny przedstawią motorykę narządów
mowy podczas wymawiania poszczegól-
nych głosek języka polskiego.
Opracowanie
W opracowaniu merytorycznym portalu
biorą udział przedstawiciele środowisk na-
ukowych (m.in. językoznawstwa, logope-
dii, ortodoncji) zatrudnieni w katedrach
znajdujących się na wiodących polskich
uczelniach: Uniwersytecie Śląskim, Uni-
wersytecie Gdańskim, Uniwersytecie Mi-
kołaja Kopernika w Toruniu, Uniwersyte-
cie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie,
Warszawskim Uniwersytecie Medycznym.
Nad przekazem audiowizualnym czuwają
specjaliści różnych dziedzin: graficy, reży-
serzy dźwięku, programiści, lektor i inni.
Zasoby portalu zostały podzielone
na dwa moduły:
1. Moduł przedstawiający animacje
wymowy normatywnej 45 głosek języka
polskiego,
2. Moduł przedstawiający 70 animacji
wad wymowy.
Animacje wymowy głosek normatyw-
nych zostały przedstawione w dwóch for-
Przykładowy
ekran
przedstawiający
głoski
normatywne
mach. Pierwsza jest innowacyjnym podej-
ściem do realizacji dźwięków. W tym celu
przeprowadzono badania z wykorzysta-
niem artykulgrafu, co pozwoliło na stworze-
nie obiektywnego modelu artykulacji. Na-
tomiast druga forma prezentacji powstała
na podstawie opracowań dostępnych w li-
teraturze. Wszystkie animacje są zintegro-
wane z nagraniami dźwiękowymi głosek.
Animacje i testy
W module wad wymowy znajdują się ani-
macje poszczególnych nieprawidłowo-
ści, filmy przedstawiające osoby (głównie
dzieci) z wadami wymowy wraz ze szcze-
gółowymi opisami.
W ramach portalu dostępny będzie
również moduł testów sprawdzających
wiedzę studentów, zintegrowany z nor-
matywną i nieprawidłową wymową. Apli-
kacja ta składa się z różnych typów za-
Przykładowy
ekran
przedstawiający
deformacje
głosek
artykuł sponsorowany
27
dań dostosowanych do potrzeb studentów
i wykładowców.
Adresaci projektu
Portal skierowany jest przede wszystkim do
dwóch grup odbiorców. Pierwszą z nich są
uczestnicy procesu kształcenia (pracowni-
cy naukowi i studenci) kierunków huma-
nistycznych i medycznych, gdzie wykłada-
na jest fonetyka oraz przedmioty związane
z prawidłową i nieprawidłową artykulacją.
Drugą grupę stanowią logopedzi zajmujący
się diagnozą i terapią wad wymowy. Po-
nadto ofertą portalu zainteresowani będą
obcojęzyczni studenci podejmujący eduka-
cję w Polsce. Będzie to dla nich narzędzie
pomocne w przyswajaniu języka polskiego
i jego specyficznej artykulacji. Portal udo-
stępni im gotowe narzędzia do nauki fone-
tyki. Dotychczas studenci musieli bazować
na opisach i przekrojowych rysunkach za-
wartych w podręcznikach. Platforma ułatwi
zaś zaznajomienie się z poszczególnymi
narządami mowy, ich specyfiką, ułożeniem
i ruchami typowymi dla danej głoski.
24 godziny na dobę
Portal będzie dostępny od czerwca
2011 r. na www.fonem.eu, przez 7 dni
w tygodniu, 24 godziny na dobę. Dzię-
ki niemu pracownicy naukowi będą mie-
li możliwość wykorzystywania nowocze-
snych narzędzi wspomagających proces
kształcenia studentów oraz dostęp do
efektywnych metod egzaminowania, któ-
re pozwolą zaoszczędzić czas i zobiek-
tywizują ocenę postępów studenta. Stu-
denci będą mieli możliwość sprawdzenia
i utrwalenia zdobytej wiedzy, a logopedzi
dostęp do nowoczesnych metod wspoma-
gających terapię. º
 W CO SIĘ BAWIĆ
28

Malarskie
wariacje
W poprzednim numerze zachęcałam Państwa do pobawienia
się z dziećmi farbami metodą malowania dziesięcioma palcami. Dzisiaj
chciałabym przypomnieć kilka technik do wykorzystania z dzieckiem,
których zadaniem jest urozmaicenie i pobudzenie dziecięcej wyobraźni.
 Wioletta Bartkiewicz Na kartkę bloku technicznego wyci- aby rysunek tworzył zamkniętą całość.
skamy kilka kolorów farby temperowej. Po wyschnięciu farby konturowej
Mokre na mokrym Następnie przykładamy linijkę i moc- (trwa to zwykle około jednej – dwóch
Pomoce: kartka z bloku, woda, nymi pociągnięciami rozprowadza się godzin) przestrzenie zamknięte liniami
akwarele, pędzle farbę po całej kartce. Powstają piękne, konturowymi należy wypełnić odpo-
Na czystą kartkę papieru nanosimy pędz- kolorowe pejzaże. wiednimi kolorami farbek WINDOW
lem wodę. Wody musi być na tyle dużo, COLOR oraz odczekać do wyschnięcia
żeby kartka została namoczona, jednak Czarodziejski rysunek malunku (trwa to od 12 do 24 godzin).
nie podarła się. Na mokrej powierzchni Pomoce: kartka, świeca, akwarela, Obrazy uzyskane za pomocą tych farb
akwarelami malujemy wzory. Tak roz- pędzle można odklejać od podłoża i przeno-
prowadzona farba będzie się ze sobą Na kartce papieru malujemy świecą sić w inne miejsce dowolną ilość razy,
łączyć dając bardzo delikatne barwy prosty obrazek. Potem malujemy całą a także naklejone na przykład na oknie
i lekko zaznaczone kontury przedmiotów. kartkę rozwodnioną akwarelą. Miejsca malunki w wypadku gdy już są nieuży-
pomalowane świecą nie zabarwia się wane przechowywać na „koszulkach do
Dmuchane obrazy i pozostanie obrazek z tłem. segregatora” w taki sposób, aby razem
Pomoce: słomka do napojów, farby się nie skleiły.
wodne, papier Malowanie farbami
Mocno rozcieńczone farby wodne lub Window Color Malowanie bez pędzla
tusze spuszczamy dużymi kroplami Pomoce: farby typu Window color, Pomoce: szczoteczka do zębów, sitko,
na papier i za pomocą plastikowej rurki wkład do segregatora. farby plakatowe, kartka, szablony.
rozdmuchujemy po papierze w różne Malowanie w tej technice jest bardzo Ta metoda jest szczególnie przydatna
strony. Jest to dobra technika dla dzieci, proste. Wystarczy pod odpowiednim, przy przygotowywaniu ciekawego tła
które z uwagi na zmiany neurologiczne półprzezroczystym podkładem (wyko- pod dalsze kompozycje. Na kartce
nie są w stanie utrzymać narzędzia nanym z polipropylenu „koszulki układamy wycięte szablony. Moczymy
pisarskiego w ręku. do segregatora”) umieścić rysunek szczoteczkę w farbie i przez drobne
Rys. Janina Knap

z zaznaczonymi wyraźnymi liniami sitko spryskujemy całą kartkę.

Malowanie linijką konturowymi, a następnie bezpośred-
Pomoce: kartka, farba temperowa, nio na podkładzie zaznaczyć farbą kon- Literatura: J.Bajorek
gruba , długa linijka turową odpowiednie linie. Ważne jest, „Techniki malarskie i graficzne”.
 bajkoterapia
29
Komentarz bajkoterapeutyczny
Każdy rodzic chce, żeby jego dziecko było bezpieczne i szczęśliwe.
Nie jesteśmy jednak w stanie ochraniać dziecka cały czas. Musimy
pokazać i nauczyć jak reagować w sytuacjach, które nie są
bezpieczne. Po pierwsze dziecko powinno wiedzieć, że nie musi się
na wszystko zgadzać. Dlatego w domu musimy pamiętać, że dziecko
ma prawo do swojego zadnia i odmowy. Dziecko musi wiedzieć, że
każdą próbę zaczepiania ze strony dorosłej obcej osoby należy zgłosić
rodzicom. Musi mieć świadomość, że trzeba się bronić, można
wtedy nawet kopać, gryźć i krzyczeć. Wszystkie okoliczności dobrze
jest przećwiczyć w domu i zainscenizować jak powinno dziecko
zachować się w poszczególnych sytuacjach. Łatwiej wtedy będzie mu
odpowiednio zareagować jeśli znajdzie się w takiej sytuacji

Przygoda
Czerwonego Kapturka
 Natalia Dykas, lat 9 Nieznajomy zapytał: Na szczęście przechodził tamtędy
– Gdzie idziesz ślicznotko? leśniczy i jak zwykle wstąpił do bab-
– Idę do mojej babci po miód. ci. Zaniepokoił się tym że na jego tere-
Dawno, dawno – A gdzie mieszka twoja babcia? nie grasuje jakiś złodziejaszek. Razem
temu wraz ze swoją – Babcia mieszka o tam na polanie z babcią zastanawiali się kto mógł się
za lasem. – odpowiedziała dziewczynka. tutaj włamać. Kiedy leśniczy rozma-
matką mieszkała sobie – A z kim mieszka twoja babcia? – wiał z babcią dziewczynka przypomnia-
dziewczynka którą zapytał nieznajomy. ła sobie o rozmowie z nieznajomym.
wszyscy nazywali – Mieszka sama. Ma tylko pieska Opowiedziała o wszystkim gajowemu.
i kotka. Kapturek nie mógł uwierzyć, że taki
„ Czerwonym – A babcia nie boi się sama mieszkać? miły pan mógł okraść biedną starusz-
Kapturkiem”. – Nie. Często odwiedza ją leśniczy. kę. Dziewczynka opisała dokładnie wy-

D
ziewczynka była niesforna
i roztrzepana. Kochała wszyst-
ko i wszystkich, i była bardzo
ufna. Pewnego razu mama
wysłała ją do babci po miód,
ponieważ babcia Kapturka miała pasiekę
uli. Dziewczynka założyła swoją ulubio-
ną czerwoną czapeczkę i z uśmiechem
na twarzy szybko pobiegła do babci. Jak
zwykle mama ostrzegła córeczkę przed
niebezpieczeństwami czyhającymi w le-
sie. Przypomniała jej także, że nie wolno
jej rozmawiać z nieznajomymi. Dziew-
czynka szybko pobiegła do babci. Jak
zwykle Czerwony Kapturek nie szedł
prostą drogą do babci tylko ciekawiło go
to, co napotkał na swojej drodze. Wąchał
kwiatki i śpiewał różne piosenki.
Nagle naprzeciwko zobaczyła jakiś
cień. Dziewczynka nie bała się, była
odważna i zapomniała, że ma uważać
rys. Janina Knap
Nie ma się czego obawiać.
– A gdzie twoja babcia robi zakupy?
– W każdy wtorek jedzie do pobli-
skiego miasteczka. Właśnie jutro wy-
biera się na zakupy. W mieście sprze-
daje też swój miód bo ma pasiekę uli.
– Oj, to pewnie twoja babcia ma
dużo pieniążków. A nie boi się że ktoś
te pieniądze jej ukradnie?
– Nie. Babcia ma specjalny schowek
w szafie na górnej półce w czerwonym
pudełku. Tam ich nikt nie znajdzie.
Po tych słowach nieznajomy pan
pożegnał się z dziewczynką, któ-
ra szybko pobiegła w kierunku domu
babci bo była już spóźniona. Następ-
nego dnia, kiedy Czerwony Kapturek
przyszedł do babci zastał ją płaczącą.
Dziewczynka zapytała babcię dlacze-
go płacze. Okazało się że zginęły jej
wszystkie pieniądze, które trzymała
w szafie na górnej półce w czerwonym
gląd nieznajomego. Leśniczy pożegnał
się z babcią i Czerwonym Kapturkiem
i obiecał znaleźć sprawcę.
Dwa dni później leśniczy przyniósł
babci dobrą wiadomość – sprawca zo-
stał złapany na gorącym uczynku. Oka-
zało się że okradł już wiele samotnych
starszych osób w tej okolicy. Dzięki tej
przygodzie Czerwony Kapturek stał się
bardziej czujny i nie wdawał się już
w rozmowy z nieznajomymi. Słuchał
rad i przestróg dorosłych.
Jak długo? Tego nie wiemy. Pewnie
do następnej nowej przygody. º
Źródło: Copyright by
Oficyna Wydawnicza Impuls
ul. Fatimska 53 B

i nie rozmawiać z osobami, których nie pudełku. Dziewczynce zrobiło się żal 31-831 Kraków
zna. Gdy podeszła bliżej ujrzała wyso- zrozpaczonej babci. Pocieszała ją jak tel. (12) 422-59-47 lub 422-41-80
kiego brodatego pana. Jak gdyby nigdy umiała ale babcia nadal była smutna www.impulsoficyna.com.pl
nic, grzecznie ukłoniła się. i zmartwiona. e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl
 KSIĄŻECZKI DLA DZIECI
30
q
W poszukiwaniu
q
Najważniejszego.
Bajka trochę naukowa
Janusz L. Wiśniewski
æ www.nk.com.pl
q Główna bohaterka – Mar-
celinka – wyrusza w pa-
sjonującą podróż po Wszech-
świecie, aby odnaleźć to, co
Najważniejsze. Jej przewodnikiem jest
q
tajemniczy Duszek. To dzięki niemu dziew-
czynka, a z nią i czytelnik, dowie się mię-
dzy innymi: dlaczego gwiazdy umierają, co
wspólnego mają ze sobą wieczność i ziaren-
ko piasku, czy Wszechświat miał gorączkę,
Anioł Stróż
od wszelkich
wypadków
Gaby Sholz
æ www.wydawnictwo-debit.pl
q Niezwykle sympatyczna
q
książka opowiada o pe-
rypetiach świeżo upieczonego
q
anioła stróża, który, jak to anioł
stróż, ma za zadanie strzec swo-
ją małą podopieczną od wszel-
kiego złego. Wspiera go w tym grupka
bardziej doświadczonych aniołów opiekują-
Chcę do mamy, czyli
ćwiczenia ręki i głowy
dla małej osoby.
Ćwiczenia do odkrywania, słuchania,
rysowania, rozmów
Regina Dąbrowska
æ www.harmonia.edu.pl
q Książeczka ta pomoże
maluchom w poznaniu
zwierząt domowych, a szcze-
gólnie samic i młodych osob-
ników (mam i dzieci). Każda stro-
na książeczki podzielona jest na dwie części
– zadaniem dziecka jest kolejno: odszukanie
i przyporządkowanie zwierzęcej matce jej
dziecka lub dzieci znajdujących się na dolnych
połówkach kartek – po obejrzeniu obrazka
a także czy światło jest rzeczywiście powolne
jak ślimak i co by się stało, gdyby choć trochę
przyspieszyło. Czy jednak – mimo że w nie-
zwykłej wyprawie Marcelince pomoże rów-
nież sam Pan Foton, najszybszy we Wszech-
świecie – uda się jej zrealizować założony cel?
Czy trzeba przemierzyć cały Wszechświat,
a nawet dotrzeć do jego końca, aby dowie-
dzieć się, co jest Najważniejsze? Przekonajcie
się sami i przeczytajcie koniecznie tę książkę!
cych się pozostałymi członkami rodziny. Krót-
kie historyjki są pełne zabawnych wpadek,
a jednocześnie ważnych doświadczeń, dzię-
ki którym i debiutujący anioł, i dorastająca
dziewczynka uczą się, jak radzić sobie na co
dzień i nie narażać się na niebezpieczeństwo.
matki i wysłuchaniu tekstu umieszczonego
obok niego. Wypełnienie konturów zwierząt
poprzez kolorowanie; odwrócenie obu po-
łówek kartki (z matką i dzieckiem/dziećmi)
i obejrzenie ich treści. Rozmowa z dorosłym
na temat zwierząt z obrazków oraz odpowie-
dzenie na zadane przez niego pytania zawar-
te w ćwiczeniu (część górna strony); wykona-
nie zaproponowanego ćwiczenia graficznego
(część dolna strony).
Bracia Lwie Serce
Astrid Lindgren
æ www.nk.com.pl
q Niesamowite przygody
Karola i Jonatana rozgry-
wają się w scenerii fantastycz-
nej krainy Nangijali. Ale „Bracia Lwie
Serce” to nie tylko opowieść o niezwykłych
wypadkach, lecz także głęboko wzruszają-
ca książka o męstwie, umiłowaniu wolności,
poświęceniu, pokonywaniu własnych słabości
i o wielkiej miłości braterskiej, zdolnej zwycię-
żyć nawet śmierć.
Chcę mieć
przyjaciela
O dziewczynce, która chciała
zaprzyjaźnić się z krokodylem
Zubrzycka Elżbieta, il. Marianna
Jagoda-Mioduszewska
æ www.gwp.pl
q Mała dziewczynka, jak
każde dziecko, szuka
przyjaciela. Chciałaby zaprzyjaźnić się
z miłym puchatym misiem koala, ale przy-
padkiem spotyka kogoś zupełnie innego –
krokodyla o smutnych oczach. Zostaje jego
przyjaciółką, bo on tego chce, i wydaje się,
że potrzebuje pomocy. Co wyniknie z tej
przyjaźni? Głównym przesłaniem książki jest
opracowanie: maria wojtanek
ostrzeżenie: jeśli przypadkiem zaprzyjaźnisz
się z krokodylem, nie czekaj, aż on się zmie-
ni, i nie licz na to, że nauczysz go zachowy-
wać się inaczej. Po prostu trzymaj się od niego
z daleka i pozwól mu żyć tak, jak chce.
Dziecko nauczy się z tej książki, czym jest
i na czym polega przyjaźń oraz czego można
oczekiwać od prawdziwego przyjaciela.
 WARTO PRZECZYTAĆ
31

Mowa dorosłych
skierowana do niemowląt.
Studium fonotastyczno-fonotaktyczne

Stanisław Milewski
 www.harmonia.edu.pl

» Książka poświęcona jest pro-

blemom mowy adresowanej
do małych dzieci, a dokładniej
jej strukturą fonostatystyczno-
-fonotaktyczną. Autor szczegółowo
omawia przeprowadzone przez siebie bada-
nia (m.in. zasady doboru oraz charakterystykę
grupy osób, których wypowiedzi były przed-
miotem analizy) oraz ich wyniki – frekwencję
poszczególnych fonemów i ich połączeń, pro-
Niepełnosprawność
w naszej
blematykę grup spółgłoskowych oraz rozkład codzienności
wyrazów n-fonemowych i n-sylabowych.
Ella Porawska
 www.hedom.pl

» Kluczowym zagadnieniem
w książce jest głębsze spoj-
rzenie na życie osób dotknię-
tych niepełnosprawnością, ale
również tych, którzy podejmu-
ją wyzwanie udzielania im od-
Zaburzenia artykulacji. powiedniej pomocy i wsparcia.
Teoria i praktyka Książka ujmuje też przykłady z życia niepeł-
Anna Sołtys-Chmielowicz
nosprawnego syna autorki. Zauważmy talen-
 www.impulsoficyna.com.pl ty niepełnosprawnych i dodajmy im pewno-
ści siebie, by mogli się rozwijać, stwarzając

» Istnieje dość powszechne

przekonanie, że nieprawidło-
wa wymowa głosek jest zabu-
rzeniem mowy najprostszym do
opisania i terapii. Jednak okazuje się,
że zaburzenia artykulacji, najczęściej nazywa-
ne dyslalią, nie zawsze łatwo jest scharaktery-
zować, a ich leczenie może trwać bardzo dłu-
go. Należy się więc głębiej zastanowić nad ich
istotą, postawić diagnozę, zastosować wła-
ściwą terapię i wreszcie umieć posłużyć się
odpowiednią terminologią. Obecnie używa
i budując tym samym lepsze jutro. Nie wolno
nam zapomnieć, że to też ludzie, którzy po-
przez swą wrażliwość, uczucia pragną speł-
się bowiem wielu różnych określeń, najczę- nić się we własnym życiu.
ściej mało precyzyjnych, nieoddających isto-
ty zagadnienia. Ambicją autorki niniejszego
opracowania jest pokazanie szczegółowej Nadążyć za sobą
metodyki wywoływania głosek i wprowadza-
nia ich do większych struktur językowych. Ella PoRawska
 www.hedom.pl

» Opowiadanie jest oparte

na faktach z życia autorki,
a w szczególności jej niepełno-
sprawnego syna – Łukasza. Książ-
ka opowiada o jego dąże-
Edukacja niu do spełnienia swoich
i nierówności społeczne marzeń o chodzeniu. Ta
Studium porównawcze książka wyraża ból i wal-
na przykładzie Anglii, Hiszpanii i Rosji kę, radość jak i uśmiech
dziecka. Jest książką głę-
Tomasz Gmerek
 www.impulsoficyna.com.pl bokiej szczerości, dającej
obraz życia rodziny która

» Książka Edukacja i nierów- nawczej. Książka jest także próbą wpisania się poświęciła wszystko aby
opracowała maria wojtanek

ności społeczne. Studium porów- w nurt analiz i poszukiwań badawczych repre- ratować dziecko, nawet
nawcze na przykładzie Anglii, Hiszpanii i Ro- zentowanych przez polskich pedagogów, któ- opuszczając swój rodzin-
sji stanowi wyraz zainteresowań badawczych rych dzieła są punktem wyjścia dla tytułowych ny dom w Polsce i wyjeżdżając
autora – zorientowanych wokół problematyki rozważań. Autor pragnie zwrócić uwagę, że w świat do Australii, Stanów Zjednoczonych,
zróżnicowania społecznego i roli szkolnictwa książka jest rozwinięciem i logiczną kontynuacją Wielkiej Brytanii by szukać pomocy. Staje się
w procesach stratyfikacji społecznej. Jej pod- jego poprzednich przedsięwzięć badawczych, przesłaniem i wołaniem aby nigdy się nie pod-
łoże teoretyczne stanowią koncepcje z zakre- mieszczących się w sferze relacji pomiędzy edu- dawać. Życie jest tak piękną chwilą, że każdy
su socjologii edukacji oraz pedagogiki porów- kacją a procesami stratyfikacji społecznej. moment zasługuje na wdzięczność że żyjemy.
R E K L A M A
Być mamą
Trwa nabór na warsztaty organizowane
przez Fundację Dzieci Niczyje

W
arsztat „Być mamą” jest
skierowany do mam
najmłodszych dzieci (do
ukończenia przez nie
pierwszego roku życia).
W tym pierwszym roku rozstanie mamy
z dzieckiem jest bardzo trudne dla obu
stron, dlatego mamy w warsztacie uczest-
niczą razem ze swoimi maluszkami.
Warsztat przede wszystkim stwarza moż-
liwość spotkania się kobiet znajdujących
się w podobnej sytuacji. Pojawienie się
dziecka to wielkie szczęście i radość ale
także ogromna zmiana w życiu kobiety
i całej jej rodziny, a także masa pytań
i wątpliwości związanych z tym, jak ade-
kwatnie zaspokajać potrzeby dziecka.
Czego dotyczy?
Na spotkaniach poruszane będą za-
równo tematy związane ze zmianą dla
rodziny jaką jest pojawienie się dziec-
W warsztacie wykorzystywane będą
również elementy videotreningu. Pod-
czas spotkań towarzyszyć będzie ka-
mera, która nagrywa naturalne „bycie
ze sobą” mam i ich dzieci. Po każdym
spotkaniu nagrania te są analizowane
przez prowadzące. Dla każdej uczest-
niczki z dzieckiem wybierane są waż-
ne fragmenty pokazujące komunikację
mama-dziecko. Skupiamy się wyłącznie
na tym, co pozytywne w interakcji, co
służy dziecku, co pomaga we wzajem-
nym komunikowaniu się i zaspokajaniu
potrzeb maluszka.
Jakie korzyści ma Mama
z takiej formy pracy?
 możliwość nawiązania kontaktu z in-
nymi mamami i wymieniania z nimi
doświadczeń;
 okazja dla dziecka do przebywania
z rówieśnikami ale w bezpiecznych

ka, jak również różne kwestie dotyczą-
ce wychowywania dziecka – potrzeby
dziecka na poszczególnych etapach
rozwojowych i sposoby ich zaspokaja-
nia, uczucia rodzica i dziecka, stawia-
nie granic, zachęcanie do samodzielno-
ści, pochwały, kary i konsekwencje.
Do pracy metodą warsztatową nie-
zbędna jest aktywność uczestniczek.
Dlatego mamy uczestniczące w spo-
tkaniach biorą udział w „burzach mó-
zgów”, pracach w parach, podgrupach,
czasem także w odgrywanych scen-
kach. Ważne jest również korzystanie
z własnych doświadczeń i dzielenie się
nimi w grupie. Każdy jednak może mó-
wić o sobie tyle ile czuje, że chce powie-
dzieć, nikt do tego nie jest przymuszany
– szanujemy swoje granice.
Informacja prasowa
warunkach tzn. w obecności mamy;
 możliwość pozyskania wiedzy na te-
mat rozwoju i potrzeb dziecka od jego
urodzenia do trzeciego roku życia;
 możliwość pozyskania wiedzy i no-
wych umiejętności z zakresu wycho-
wywania dziecka;
 możliwość zobaczenia siebie w rela-
cji z dzieckiem;
 możliwość obserwowania zachowań
dziecka, wysyłanych przez niego sy-
gnałów i lepsze ich zrozumienie;
 możliwość obserwacji własnych re-
akcji na sygnały wysyłane przez
dziecko i sprawdzenie, które z nich
służą dziecku;
 zyskanie większego spokoju i świado-
mości własnych kompetencji w kon-
takcie z dzieckiem. º

Spotkania odbywają się w środy w godzinach 12.30 – 14.30

Terminy spotkań: 11 maja – 13 lipca 2011.
Warsztaty „Być mamą” są bezpłatne. Spotkania odbywają się w Praskim Centrum Dziecka
i Rodziny (ul. Walecznych 59, Warszawa). Warsztaty realizowane są w ramach programu
Dobry Rodzic – Dobry Start Fundacji Dzieci Niczyje.
Mamy zainteresowane wzięciem udziału w warsztatach „Zamiast klapsa” zapraszamy
do przesłania wypełnionego formularza (dostępny na stronie www.fdn.pl) na adres
e-mail warsztaty@fdn.pl lub na nr faksu 022 616 16 69.