Professional Documents
Culture Documents
Full Download Szczegolna Teoria Wzglednosci Notatki Z Wykladu 1St Edition Leszek Sokolowski Online Full Chapter PDF
Full Download Szczegolna Teoria Wzglednosci Notatki Z Wykladu 1St Edition Leszek Sokolowski Online Full Chapter PDF
Full Download Szczegolna Teoria Wzglednosci Notatki Z Wykladu 1St Edition Leszek Sokolowski Online Full Chapter PDF
https://ebookstep.com/product/szczegolna-teoria-wzglednosci-
notatki-z-wykladu-leszka-m-sokolowskiego-leszek-m-sokolowski/
https://ebookstep.com/download/ebook-43495642/
https://ebookstep.com/download/ebook-51595334/
https://ebookstep.com/product/nikon-z-6ii-1st-edition-frank-
spath/
X Y Z 1st Edition Carolina Tobar
https://ebookstep.com/product/x-y-z-1st-edition-carolina-tobar/
https://ebookstep.com/product/teoria-da-musica-vademecum-da-
teoria-musical-5th-edition-bohumil-med/
https://ebookstep.com/product/krotki-traktat-z-ontologii-
przejsciowej-1st-edition-alain-badiou/
https://ebookstep.com/product/tarama-sozlugu-u-z-tdk/
https://ebookstep.com/product/medizinische-fachworter-von-
a-z-1st-edition-anna-marie-seitz/
Leszek M. SokoBowski
SZCZegolnateona wzglednosci
Notatkizwyktadu
ctA ct
PROJEKT OKLADK
i Informa-
Publikacja dofinansowana przez Uniwersytet Jagielloriski ze [rodków WydziaBu Fizyki, Astronomii
tyi Stosowanej
i rozpowszechniany
Niniejszy utwór ani |adenjego fragment nie mo|e byé reprodukowany, przetwarzany
i in-
w jakikolwiek sposób za pomoc urzdzern elektronicznych, mechanicznych, kopiujcych, nagrywajcych
bez uprzedniej pisemnej zgody
nych oraz nie mo|e by¢ przechowywany w |adnym systemie informatycznym
Wydawey.
ISBN 978-83-233-4715-6
wYDAWNICTWO
UNIWERSYTETU
JAGIELLONSKIEGO
www.wuj.pl
9
yreMÁRerzppo joe]sod [anarquoy ejsanyo aru are u
-3JPI yeMágeLzppo åuuiog eu eruazo{ueiao epepreu tuG .uaznsoz1dosezo eLnauuoa9
o3apysnoyun
uazsysazudosvzo ypfuziyuos8 yazpiaznj uassks kuvnoaudsauz auznf o1 MISs
I elorugaa
(auzoásep
DYTUeypau ezsnarPo {uaznsaz1dosezo [ounnjosqe po euzoI isaf { PÁzy kusos (euzoju
-Puspau) euynjosqe isal-G 1sol yaznsazidosezo 1{oe1Me3 9sousaqoau M MIS
CG osopSMouiN YAZNsazIdosezo - eysezd 1saf yaznsaz1dosezo o1
9buuod euzou aulkoeymes3 aqej ! IuaNeu aulkoeymei3 euemágeyzppo Áp3 :MLO
(yoÁuTejuaueja yeistry Ámoprepueis japon) 3qPis 1aus 'auz>íjaus
-Buonyeja eyuemÁfeyzppo oyti -geujuod afoeLMel8 euzouu yokureuauajo xoistz
aMopel aoÁzy M = eqe}s Isaf eloeismeis fa191 M °2eLM^YoazsM p_$zo M kualkz
nyonqám O3
-opjeIM azIHqod 'An1zp fourezo gsOMIjqoso :eu|is 1saf e{oesmeis qpÁi91 M "eysiMelz
oenime3 Afys aobzony 3obzemoumg01 1o5o1skzàuds Áys u blep aModoysoneui
eyero efefeds [ureuuoje Ázpåju auzoÁiauaeuonmoje As = aModoysoneu eyeio èlojuns
(9ezsniod àys Auazou) Fuiayz eue8tyokz1d dpis Áuafnuoxod æqejs isaf efpeymeio
SEO1 EZ= 4/4 quu kzpðju eysaMouo
-Mau eulkoenLMes8 egis-3J "uauojoid. wauonypja izpôyu euzoÁouaeuonypjo eys-y
yofueuouepunj yeMÁJeIZppo z uuÁzsqessfeu 1saf efoeiumei9
AueMoy|duoys isal 1{oesme13 1osouaqo m ypÁuzokzy m9sasoid sido
MOypni yII YOÁuz3Ázy mo1ya1qo yokuzo1 isal a! 'a[ki 'quaznsaz1d
-OSeZ yAuzo1 ajoLm auazoyoysaru alarust = (aju Màjs .uísbfnpfeuz jueyeo z afneyzp
po 'uzoyureuáp uavypyqo 1saf 'Kuz»kzy iyajqo kasjoMs o1 yaznsazidosezo MIO
aUzIY
-Áoads bs ouz>ízoußeuonyojo I aqeys *aups aueuauepuny ejueMezppo ayeisozod
oyulkoeime13 ofngerzppo oo o1 1saf euaNeW = *aqulkoeymer3 afngerzppo 9BMizeyazid
of Aobsou! påd 1àj31aua Kobsoju ya1qo ápzey :(MLO) p50upåazm puoa1 eup3o
npàd qniyi 181ou9 zeyaz1d = 9EMÁeIzppo azou Ap8 alous -[uzokzy 1yo1qo
ILLOJPI ÀULoy bujomop z02id aueMOJoua8 afuemáeizppo aues1aM[un - efpenmeio
*auz>Ázy Ásao01d apy1sAzsm dys bfemár8zo1 (o19 eu 'euaos - yaznsazidosezo
-[hoenme3 yemÁrejzppo .osousaqoau M [uaznsaz1dosezo .o_ousezm eu03] 0] 1saf
(M.IS) pSoupàj@zm eyo) eu19Bazzs TI
e.uoIsa[upo ápepn. yaznsazadosez) 'I
Okre[leniem oddziaBywaD materii zgodnych z geometri M4 zajmuj si klasyczna oraz
kwantowa teoria pola = oddziaBywania musz mie charakter polowy.
W tym wykBadzie
zajmujemy si fizycznymi konsekwencjami geometrii M czyli ki-
nematyk zjawisk fizycznych. Na koDcu zajmiemy si podstawami mechaniki relatywi.
stycznej.
1.2. CzasoprzestrzeD
Umieszczenie w czasie i
przestrzeni uniwersalna charakterystyka zjawisk fizycznych,
-
12
O
i Einsteina (OTW) maj
Wszystkie czasoprzestrzenie w fizyce: Galileusza, Minkowskiego
te same pierwsze trzy struktury, takie same jak przestrzeD euklidesowa E". Ró|ni si
14
s u o = L op 09 aupo32. ouemoxnpoida1 bs - Kresind aobfnism 'uaiz
AmoiM yonI 'aMouoJE Área3z 'noremy MoJeizsÁny afoejdoso :aMoIeßaz kuz ueyoaW
JuuÁuzoÁporod .uu
-EysLME{Z uIÁuu. 01 Áuezpmeids isuoo = L saIyo oBo[ :ouzoápo;uad ajsios oysLMelz
AFeis isaf saryo oßal Azo "9YPisn
Áuazou au '(myseid od àys eobzo01 PN}Id) 9souzoipáo oyIÁI - BUzoÁzy oxs;mesz oupaf
uzoApo
-ad ajstos (øuezrejmod) auz»ipYÁa eysIMelz anreurzo1 blatu1s :ÁuzaÁIdua 1ensod
nSezo
MApdn Aoezzouu kuzskzy pepn = Jeiaz keaaz Áuvzozsa un on 1paIs yOezzm M
nsezo JBIUOd 9'I
Kureluiod afoeniks àI nsezo po bzajez .oo!s [uuerzåm Ázpðju jo_oßopo! epmoJu"
saf Monåid 9ajs = e{lojuis/ au auMÁIzs egeo MLO M uku[íoejLMers njod uukurs M
On o8uep wapåszM e.uIzIepz euuaznsazid efoez1eyoj isaf oL 31s;MÁzD
-az1Áqzo}| o (2 *) aupàzypdsm =0- {ouuspsazs pajs uouoy 1equuzoi íorue18M
pas egzàM oß»zsz|9{eu (zf'x) .MOIaunu = aupåz4odsm eur aMOIYUnd aruezrepz
uuajuuáMm es 2 .{'* Áqzo| = ejs38 Isal
aIs zK'x ureqzo| ¬ Áuofniounu pojs AgzåM buuajosazs poys ÁunerajqÁm ápoBÁM eIa
euzokpuio euzokiojs euuojo_azs :1pa1s a;nauoss .
1391s urezàm kzpaju joso3o1po kuezoeuzkm eoouod yoi ez :azou1o{u Ayånd èfarunsT
01S eu aueiomim ÁjS .{Oeuuojap zaq bfnukznám a101N 'O [uzord m
epems 1osoxpåid po ezs[oruu 1saf ezà1d iqund ua;mad eu Agys uayuegerzpEz oßoueyomÁM
a nyamzp 9s0xpåid) auMÁIzs ajeuoysop au are 'aumáizs Kaänd blaruns :auazoez
ajam oosalon {v3az m vuozvsodim uazs4sazid
a v n åzs vobfv3bzos noiàsd (9a1s) vozumojvy umizzs =M.LS m vuajsajupo pvpin
auzoAzy usznsazid ejuuím kuzoknyejo younpej du '3uoziouu ès ukr
-913 M On nioqim bzojez aju ouzokzy 1osoyjam a9YpIu :áueuoxÁM 1saf u i I y M 'On
po kzaez neuod yuám 1930 PN PeLMs (nsdo) eueßez.nsod oamoyneu uauauajo
wsupaqzaju 1sal on aueMÁsIdo1safauzaízy oystmelz ouep on uii m [o1osdzofeu On
wAUMad M euomeIsn 1sal eMOJejuod enerede epzey uaymoq '(on) euajsafupo ayzp
-epn uÁuz>Ázy uÁumad m íueMÁuoyím azsMez 1s0[ yoÁuzokzy 1osoxjaIM Iejuod
euojsajupo ápepin SI
yznsaz1d yel- ezsbp 1saf yaznsazidosez) equoziopz -9eujoazid
ors bBou eems ojurT ypÁmoyund yaskezo ejeims yuy z euexn 1saf uoznszidosez)
91
:0elndájSeu o1 ðIs ereisn'ues pre] azsSMez
1saf op y z mojazid yo SeZI aZ 'OuopeLM
yoAI9IY O Areusís a az}m M eeßaz op ejÁsÁm .paJS yaizàm mà.s ÁDb[npleuz eaaz yoaIN
C.ouMg") ayduo
wÁupoßz M ep. kre3az yok1o17 M ejuajsa[upo Apen bloyunst :kuzoÁIduua enisod
aqas wapåjßzm auoyonau bs Áre3»z appsÁzsm On uÁuep M
M9aeßoz efoezuozyouás 2'II
1aIS a1zðM uÁpzexM 'moreaaz ajoLm auazaYOYsau JÁq
Isnu on usuep M< A{Bapo Jeßaz 9íq o1 azou aIN 'e.uIzIepz nas{aruuMOn uÁuep m
Koesemizoods e3az zaz1d kuezeysm sezo = o3aujejuauour euaziepz eo_{ez ejiMYO =
"yazrepze{ouapí»ujoy- nsezo . .u»znsazid Áieuod
faisoid àiniynns eu erßaz oßapzey Sez)
v3z Auqop Azsou o3 o1 = svz» Auziza
punyos go d.S [ÁYppo uajomod z . dy{eues eu
Auoyza;mazid 'nyie1s
N8uy z
a{uesájoy ! ÁseznsM eu Áuiodpo nauouoiss :z9LI uos;uIeH uyof
[ouzoyei3oa3 1o_o8nyp niejuod
apojau euzoalkzn ! buz»kiqeid" ez epoiaeu '1oy
apnilsuoj:bILI PMs[KÁIq juauueued
(4 ZI aju
Teyo) eoyojs ejuemoioa o3aujeyoj uajuauou z ,0 nyiupnjod eu o8auomejseu eie߻z
yezeysM a.ueumoiod :nziou eu
[auzoyeiaoaa /o_oanp ajuezoeuzÁm eu qosods Áuápaf
e;uOJSIH
ouzindumaz ÁAs eu (e{udojs
=
oßauMad op) Anzoau 'uíuz»ípouad ajsjos nysLme{z eu Áuedo Jeßaz Je3az
kaqoa
(uaIz uÁu{koei[meis njod m opeqem) [uÁuznðuMaz [ueys Kuemoyuniemn
Áq 3zou ou eresaz uzjueypajN oßauzsápoLuad ajsios eys;Me{z apgáo ezoI|z Ieaaz
aupnn isal
Eedoz o3apyer auemopnqz yoju z oßoupal po ejoiqpo es auezoyz 'ajujonojan you po
os PqpoFpeioia;mz yoÁg8ojouM9I nmp op ajpedojsoid djsezsniod uoioj euaaaueT
-EUjoJsu!g kmouojojeaaz alajus. = Jsuo =o [uz9Id m epeLMs 9_oxpåid zemajuod
O
3) Quasi-statyczny transport zegarów.
Zegary A i B synchronizujemy w jednym miejscu a nast pnie zegar B poruszamy
quasi-statycznie na dan odlegBo[ I.
t-czas podró|y zegara B mierzony przez nieruchomy zegar A, v const - pr dko[
Definicja 4.
Inercjalnym uktadem odniesienia (IUO) nazywamy UO, w którym:
Czas jest wsz dzie jednorodny: dowolne zjawisko fizyczne izolowane (wolne od dzia-
tania siB zewn trznych) powtórzone wielokrotnie w tych samych warunkach fizycznych
(te same warunki na pocz tku tego zjawiska i na jego przestrzennym brzegu) przebie-
ga jednakowo i ma za ka|dym razem te same wszystkie charakterystyki liczbowe, w tym
czas trwania tego zjawiska. Tak jest w ka|dym miejscu.
PrzykBad: czas Badowania akumulatora o okre[lonej pojemno[ci pr dem o ustalonym
napi ciu i nat |eniu jest taki sam niezale|nie od tego, gdzie i kiedy to si odbywa.
IUO istnieje tylko w czasoprzestrzeni Minkowskiego - geometrycznie jest to czaso-
1) Pole grawitacyjne Stonca (jest statyczne), bierzemy U0, w którym SBoDce jest nieru-
chome. PrzestrzeD (i czasoprzestrzeD) jest zakrzywiona - nie jest E*. Zegary nie id
równo: blisko StoDca czas pBynie wolniej ni| na Ziemi - linie emisyjne pierwiastków
18
i ka|dy czas jest jednorodny -
Dla F=0 mamy v = const, ale warunkiem koniecznym shuszno[ci II zasady jest praw
dziwos I zasady- I zasada nie wynikaz I, s tylko spójne.
Uwaga.
WIUOjego czas jest jednorodny, a przestrzeD jest E przestrzeD jest jednorodna
19
w M^ mamy kie-
wynika, |e caBa czasoprzestrzeD jest izotropowa
-
równanie toru.
Prawa fizyki to równania ró|niczkowe (zwyczajne i czstkowe), a nie ich rozwizania.
Przyktady.
1) Równania Newtona, Lagrange'a i Hamiltona w mechanice kdasycznej -a nie,prawa"
Keplera.
2) Równanie Poissona dla potencjaBu grawitacyjnego V-U = 4nGp -a nie ,prawo" po-
wSzechnego ci|enia Newtona.
21
. S
S.
n
czylir= f(t,r,V) - liniowa funkcja wielko[ci wS. Je|eli b =0 wt=0 osie obu ukBadów
pokrywaj si.
Wielko[ci fizyczne w fizyce nierelatywistycznej definiujemy w przestrzeni - a nie
w czasoprzestrzeni czyli w danym IUO jako 3-skalary i 3-wektory wzgldem zmiany
wspóBrzednych w tym IUO. Z zaBo|enia rozpatrujemy tylko wspóBrzdne kartezjaDskie
xtransformacja wspóBrzdnych w danym IUO jest liniowa:
=ax+ b.
Przytej transformacji wielko[ci skalarne nie zmieniaj si: s(t, x*) = s'(t,x"), a skBadowe
wektorów w' transformuj si liniowo jednorodnie:
w"(.)=aw"(t.r()
Transformacja Galileusza to transformacjawczasoprzestrzeni » 3-skalary i3-wektory
transformuj si rozmaicie przestaj by skalarami i wektorami w czasoprzestrzeni.
V =v-v
-
vddr
to nie jest prawo transformacyjne wektora w E°.
2) Przyspieszenie:
dv dr a'= dddT -V) =a
d2dr2 1t
3) Moment pdu:
E T12
-r),
mamy
- = - » E=s-r)=E
-
23
N
Lo
Ba
P
J
Definicja 5. Energia potencjalna jest skalarem wzgldem transformacji wspóBrzd-
nych w obrbie jednego 1U0.
U-U-r)
=1j=1
i<j
Postulat empiryczny dla takiej energii potencjalnej: energia Uij nie zmienia si (jest
skalarem) przy transformacji Galileusza. WS':
u,=ui-r/)=Uu-)
-
energia nie zmienia warto[ci i jest form-inwariantna: zale|y tak samo odr, ir, jak
od r; irj.
0m d'r
dr
0 ma2= md?"dr2
-
dte
a prawazmieniasi, F=F-£Vx H.
To byB powa|ny problem
elektrodynamiki przed Einsteinem sdzono, |e elektrodyna-
mika jest sBuszna tylko w jednym IUO: ukBadzie
spoczynkowym eteru.
2.2.4. Komentarze
Obliczamny:
d cos o- xw sin)+ýsind+ yw coso =icos)+ ýsind + oy,
dy -*sino+ ýcos)-wx, d =0,
drugie pochodne:
d y+ 2w +*, -ox -2wi +wy, drz =0.
= (0,0,w) prdko[
-
rxo= (*y',-ôx',0),
x oxr)= -(x,y,0).
Pxw=(wy,-wt,0),
Wwirujcym N czstka swobodna speBnia równania
dr dw
dr
mr
ma2 dt
+2mx - mw x (wxr).|
29
dziaBa siBa F, to trzeba j odpowiednio przetransformowa w E
wN. Obecno[czstk
w S na
Je|eli
trzech siB bezwBadno[ci w N> równania Newtona w NiS s ró|ne
2) Niezmienniczo[ci równaD fizyki wzgldem zmian 1UO nie nale|y myli z transfor.
IUO.
macj wspóBrzdnych przestrzennych w jednym
PrzykBad: równania Newtona dla czstki w polu centralnym (potencjaB U(r)) przed.
stawiony we wspóBrzdnych kartezjaDskich
ma-arczyli m - r ' =(x,y.z).
Transformacja do wspóBrzdnych sferycznych (7,0.p): wyra|amy skBadowe kartezjaD-
skie tych równaD za pomoc wielko[ci przetransformowanych, czyli w tych równa-
niach wyra|amy x oraz x' za pomoc r,0,0, i,6,6 oraz Y,8,6, np. x = rsin8 cos),
i = tsin@ cosp + rê cos6 cos- rÙsin@ sind itd., a nastpnie z tych 3 równaD wy
liczamy , ð i ð. Szybciej wylicza si to metod rachunku tensorowego za pomoc
pochodnej absolutnej. W wyniku dostajemy równania Newtona z potencjaBem cen-
tralnym UN we wspóBrzdnych (r,6,0):
mf-r0-roê sin?0)= dU
m0+~rô- sin0cos0) d
= 0,
r
mld 20%ctg0)=0.
Równania te maj zupetnie inn posta ni| we wspóBrzdnych (x, y. z)
(1 0 2 02
u -
30
2) Dzwik w nieruchomym o[rodku (powietrze, woda). O[rodek jest nieruchomy» ist-
nieje IUO, w którym ten o[rodek spoczywa - jest to ukBad spoczynkowy (ukBad wBa-
sny) tej materii. O[rodek jest jednorodny i izotropowy wjego ukBadzie
wym dzwik rozchodzi si izotropowo ze staB
spoczynko-
prdko[ci vs.
u(t,x, y, z)- amplituda fali akustycznej, speBnia równanie falowe
2
8rx?oy? u=0 -
w spoczynkowym IUO o[rodka.
S' ma prdko[ Vwzgldem ukBadu wBasnego fala S'
Niech w ukBadzie wBasnym S fala
» w ma prdko[ v, Vs-V.
=
nym UO spoczynkowym.
-
Temperatura wyra|a si przez [redni prdko[ molekuB (v) w stanie równowagi ter-
modynamicznej » w ukBadzie ruchomym (v') jest zaburzona przez V. Nie istnieje
uniwersalne prawo transformacyjne dla T- zale|y to od
sytuacji fizycznej.
Postulat:
termodynamik formuBujemy tylko w ukBadzie wBasnym ciaBa makroskopowego. Od-
rzucamy idealizacj prowadzc do ciaBa doskonale
sztywnego i stosujemy opis hydro-
dynamiczny.
PrzykBad: górski potok.
Phync ciecz dzielimy na makroskopowe krople. Ka|d kropl traktujemy jak jedno-
rodny ukBad termodynamiczny majcy dobrze okre[lone wszystkie wielko[ci
namicznei mechaniczne. Wprowadzamy dowolnie termody-
wybrany IUO LAB, w którym opi-
sujemy ruch cieczy. W LAB ka|da kropla ma pewn prdko[ v, tak |e wszystkie
ple potoku wyznaczaj gBadkie pole prdko[ci v{t,x). Prdko[ ka|dej kro
w czasie w skutek
kropli zmienia si
oddziaBywaD (ci[nienie) z kroplami j otaczajcymi.
Dla ka|dej kropli wprowadzamy jej
chwilowy ukBad wBasny jest to IUO, który ma
31
prdko[ci tej kropli. tym ukBadzie definitt.
W
wzgledem LAB prdko[ róWn chwilowej kropli: gesto[ masy p, Ba
mechaniczne i
termodynamiczne
jemy wszystkie parametry temperatur T itd. Te wiel.
gesto[ energii wewn trznej ientropii,
dunek elektryczny IUO. W ukBadzie, w którym kropla sie
e,
zmiany
ko[ci traktujemy jak skalary wzgldem tego sensu fizycznego, jaki maja
porusza
-
Zasada wzgldno[ci:
Galileusz - mechanika,
Einstein wszystkie procesy fundamentalne (elektrodynamika klasyczna i kwantowa,
Model Standardowy Czstek Elementarnych).
3. Podstawy teorii wzgldno[ci
3.1. Grupy przeksztaBceD i niezmienniki
Zasada wzgledno[ci fundamentalne prawa fizyki musz by takie, by byBy nie-
zmiennicze przy zmianie IUO.
Zasada wzgldno[ci nie wyznacza transformacji midzy 1UO. Nie istnieje ,zdrowo-
rozs dkowa" transformacja mi dzy IUO - bB d fizyków przed Einsteinem.
Geometrycznie: zmiana IUO to transformacja wspóBrzdnych (,transformacja bier-
na') w czasoprzestrzeni. Jej odwrotno[ci jest,transformacja czynna" - odwzorowanie
czasoprzestrzeni na siebie.
Do rozró|niania pomi dzy ró|nymi geometriami i okre[lenia, jakie wBasno[ci maj
sens geometryczny, a jakie s zwi zane z danym ukBadem wspóBrz dnych, sBu|y pro-
gram erlangeDski Felixa Kleina (1872).
Mamy przestrzeD (zbiór punktów) i w niej zbiór obiektów (figury, bryly) zbudowanych
z punktów oraz grup przeksztaBceD (odwzorowaD) tej przestrzeni na siebie.
Definicja 6.
Geometria przestrzeni to teoria wtasnosci niezmienniczych bryB i figur okreslonei grupy
przeksztatceD tej przestrzeni. Cayli:
Wlasno[ci geometryczne to te wBasno[ci uktadów punktów (figur, bry), które nie zmie-
niaj si przy dowolnych przeksztatceniach danej grupy-s to niezmienniki tej grupy.
Ró|nych geometrii jest du|o. Dwie geometrie kluczowe dla STW.
1) Geometria metryczna.
PrzestrzeD metryczna: istnieje w
niej metryka p{p, q) odlegBo[ punktów piq.
-
33
O
E
OS Øct to linia [wiata pocztku 0'uktadu wspóBrzdnych przestrzennych.
Ten sam proces przedstawiam na diagramie Minkowskiego w S i na ten diagram na-
nosz uktad S'.
ctt ct
O
tCT
V>0
tA
37
ct ct
f tc
x
B
A A
V <0
38
3.4. InterwaB czasoprzestrzenny
wyka|emy, |e z postulatu c = const wynika fundamentalny niezmiennik w czaso-
przestrzeni: odlegBo[ dowolnych dwóch zdarzeD = czasoprzestrzeD jest metryczna.
Znaneprzestrzenie stanów w fizyce s niemetryczne:
-
Definicja7.
Interwat czasoprzestrzenny As midzy A iB definiujemy wzorem dla jego kwadratu:
wS: (As) =c(t2-h)- (x2-X1)
wS:(As)
Znak
=c(t-{)-(-x).
minus- narzucony przez fizyk: aby As byB niezmiennikiem.
Rozpatrujemy dwa przypadki.
39
N
+
S
N
O
N
T
-O;MOs{ajun) yoÁmÁzny op auz»ÁIs ÁIoyaM 'ouEMOJoYs pquiopo - ÁIoyaM-b apisAzSM
:00heId M
s a au - »d påd-p íLmONIe3 eu zoajo eje AuoIMo»sla un
Auomoosfojun
101%eM - (*) ,d pd-p eu
(OnI uÁuep m) * aONund m ds eobfnpleuz ejdoiy odoy z àjs epepys zoa1p eobuljd
pepzid
wound _uupe[ z .uuÁuezb;mz aqu -.uÁuI
-poqoMs ureiolyam Áuua[nsdo auzIÁZy 13_oN1a;M YOÁuo;moos{opuun M910jyaM zo9Ido
wu M yoÁupåzyodsM po! OnI nioqÁm po au
-zaJezaju es =
q»ÁmKzIy qoÁUmad op auzoÁJs es :ÁuzÁINSUUOa8 suas è[eu Ároryam-7 aL
und Amojuifodsm Áu[OMop obyZM PUZOU g iseurez
s 8 = [p] npåd erp) EMOIeJULÁM gsOxjo;M -0#D ( * - =d
3zl 'gV EYuIopo yuniay e u y MÁuoIdazoez jd npòd 101yAM-b
-01d yoju op 1sa[ Kio1y
Áueuofoiod
'o8sueMo1apys eyupp0 yauniam èfeu . pfezns oxe[ a[ kuus|nsáy
y oßauzÁjaußeuonyep nefoua1od Áys "eguszsajdsÁz1d 'npåd 1osoxpåid AioyM-t
0 es :(uo) .o_oaNHp po auzoI KrejuÁm èfeN [UÁUO;MoOs[a[un .ureioiyaM ès zo] = eJu
-adazoez nyund - nxund o3oupaf op auemoypbziodkzid bs (eupåqzau jsal aqu [enm
louzoÁjsimKPja1 a»kiewauy o aezpzo1 mÁuafepod aforuyap å1! M [aMo1OYOM YZ
PUE M e[Yp] alåjs afnjuyaa) *G M YoÁmízIy op auz»ájs ÁIoYaM Oxe[ - qosods kuu/ m
s fnugop Kuemozays youppo ore[M9rund åred zozid aueMOJuyapzbs aIN
4pÁuzÁny osoyjom soíuzo1 ÁiovyoM 7l7
D h 'oßapysmoyuin byÁnou [ukuozoeuzÁm ,Jueny" 1kmosap1pnabyí
2 397EMjo any zaz1d euozoeuzÁm esßojodo1 Azpdjuod g_ouzajqzo1 afoyunst ' G M
00+ >Z'f'r'19>oo-auozo{uea8oajuèsS
j1eMZ bs
ou:,3m kays-E p$ousezm bfeuu apu hg M oJuyszioLMOdiodjs Kz1gaL
Amoaz)
Áupomsyazojs -1=*rATL =(Ød)s
EMOYOModnmp qnj
Oupol epjojoquadjs-T)
ne), wektory swobodne zapisujemy jako 4 skBadowe w bazie wyznaczonej przez kon-
kretny ukBad wspóBrzdnych:
-
jest wy-
znaczony z dokBadno[ci do translacji i obrotów.
W tak ustalonym ukBadzie wspóBrzednych x ka|dy 4-wektor u ma skBadowe
u=
(u") {",u',i,ë) {u",u).|
= =
diagl+1,-1,-1,-1.
Ta metryka definiuje równie| iloczyn
skalarny wektorów.
Definicja 8.
lloczyn skalarny dwóch wektorów zaczepionych w tym samym punkcie Ma jest liczb
równq