Od Przemysła II do Łokietka – podsumowanie

Wprowadzenie
Przeczytaj
Gra edukacyjna
Sprawdź się
Dla nauczyciela

Bibliografia:

Źródło: Przebieg bitwy pod Płowcami według opracowania historycznego, [w:] Tadeusz M.
Nowak, Jan Wimmer, Historia oręża polskiego 963–1795, Warszawa 1981, s. 132–134.
Źródło: Przebieg bitwy pod Płowcami według Kroniki oliwskiej, [w:] Teksty źródłowe do
nauki historii w szkole. Powstanie państw scentralizowanych i rozwój dążeń narodowych w
XIII–XIV w., t. 10, oprac. Z. Dąbrowska, Warszawa 1959.
Źródło: Zdobycie Gdańska przez Krzyżaków wg Dziejów Polski Jana Długosza, [w:] Teksty
źródłowe do nauki historii w szkole. Śląsk, Ziemia Lubuska, Pomorze Zachodnie, Pomorze
Gdańskie oraz stosunki polsko-krzyżackie do schyłku w. XV, t. 12, oprac. B. Turoń, 1959, s.
28–29.
Źródło: Fragment kroniki Jana Długosza, [w:] Teksty źródłowe do nauki historii w szkole.
Powstanie państw scentralizowanych i rozwój dążeń narodowych w XIII–XIV w, t. 10, oprac.
Z. Dąbrowska, Warszawa 1959.
Źródło: Dan w Awinionie dnia dziewiętnastego sierpnia naszych rządów papieskich trzeciego
roku, [w:] Teksty źródłowe do nauki historii w szkole. Powstanie państw scentralizowanych i
rozwój dążeń narodowych w XIII–XIV w., t. 10, oprac. Z. Dąbrowska, Warszawa 1959.
Źródło: , [w:] Józef Mitkowski, Wybór tekstów źródłowych z historii Polski. Wiek IX–XV,
Kraków 1980.
Źródło: Testament Henryka IV Probusa, [w:] Henryk Paszkiewicz, Dzieje Polski. Czasy
piastowskie, t. 1, Warszawa 1924, s. 262.
 Od Przemysła II do Łokietka – podsumowanie

Ilustracja przedstawiająca portret Władysława I Łokietka.

Źródło: Ksawery Pilla , 1888, Wikimedia Commons, domena publiczna.

Podział kraju, do którego doszło na mocy tzw. testamentu Bolesława Krzywoustego,

z czasem przyczynił się do ogromnego rozdrobnienia terenów dawnej monarchii.
Przekonanie o istnieniu jednej wspólnej Polski było w XII–XIII w. wciąż żywe wśród elit
piastowskich, niemniej idea zjednoczenia państwa pod piastowskim berłem była bardzo
daleka od realizacji. Pierwsze takie ślady związane są z XIII‐wiecznym kultem krakowskiego
biskupa św. Stanisława. Tak jak w cudowny sposób zrosło się jego ciało, tak Polska miała się
ponownie scalić. Po pierwszych próbach zjednoczenia podjętych m.in. przez księcia
śląskiego Henryka IV Probusa i księcia wielkopolskiego Przemysła II udało się to ostatecznie
Władysławowi Łokietkowi.

Źródło: Contentplus.sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Twoje cele

Scharakteryzujesz sytuację polityczną i społeczną ziem polskich na przełomie XIII

i XIV w. oraz przyczyny, które doprowadziły do prób odbudowy zjednoczonego
królestwa.
Przeanalizujesz poszczególne etapy skupiania władzy i prób zjednoczeniowych
podejmowanych przez różnych władców w drugiej połowie XIII oraz w XIV w.
Określisz swój stan wiedzy i umiejętności odnośnie wydarzeń obejmujących czasy od
Przemysła II do Władysława Łokietka poprzez wykonanie zestawu ćwiczeń.
Przeczytaj

W stronę zjednoczenia
Idee zjednoczeniowe ziem polskich popierał Kościół katolicki, istniało wszak polskie
arcybiskupstwo gnieźnieńskie oraz cała organizacja kościelna, która stworzona została
wcześniej, w czasie jedności państwa polskiego. Tymczasem rozbicie dzielnicowe
przyczyniło się do podziału diecezji, często między kilku książąt. Niezadowoleni
z rozdrobnienia kraju byli również możni. Rodziny rycerskie były bowiem szeroko
spokrewnione, posiadały siedziby i dobra w różnych księstwach. Z powodów
ekonomicznych zjednoczenie kraju popierała część mieszczan, dla których kłopotliwe były
ówczesny system podatkowy oraz liczne opłaty handlowe (osobne komory celne i prawo
składu w każdym z księstw). Sprawiało to, że w połowie XIII w. wielu polskich możnych,
którzy oczekiwali od władzy ochrony swoich praw i przywilejów, znalazło wspólny cel:
zjednoczenie Polski.

Odrodzenie Królestwa Polskiego XIII-XIV wiek. Wymień terytoria stanowiące władztwo Wacława II. Czy
stanowiły one jednolite królestwo?
Źródło: Krys an Chariza i zespół, licencja: CC BY-SA 3.0.

Pierwsze próby zjednoczenia ziem piastowskich podjęli książęta śląscy Henryk I Brodaty
i jego syn Henryk II Pobożny. Udało im się objąć panowanie nad kilkoma księstwami:
Śląskiem, Małopolską i częścią Wielkopolski, jednak żaden z Henryków śląskich nigdy nie
zasiadł na polskim tronie. Proces zjednoczenia przerwał najazd mongolski i przegrana
Henryka Pobożnego w bitwie pod Legnicą w 1241 r. Przełomowy charakter miały próby
podejmowane przez księcia wrocławskiego Henryka IV Probusa. Po zajęciu Krakowa w 1290
r. podjął on oficjalne starania o koronę królewską na dworze papieskim, ale w tym samym
roku zmarł.

Na nowo podjął je Przemysł II, książę Wielkopolski i Pomorza Gdańskiego. Dzięki

wstawiennictwu arcybiskupa gnieźnieńskiego Jakuba Świnki u papieża w 1295 r. został
uroczyście koronowany w Gnieźnie na króla Polski. Było to wydarzenie bezprecedensowe
i doniosłe, gdyż od poprzedniej koronacji minęło ponad 200 lat. Niestety wskrzeszone
przez Przemysła Królestwo Polskie ograniczało się jedynie do dwóch dzielnic:
Pomorza Gdańskiego i Wielkopolski, a przetrwało tylko rok. W środę popielcową, 8 lutego
1296 r., w Rogoźnie król został zaskoczony podczas snu, raniony i uprowadzony
prawdopodobnie z inspiracji margrabiów brandenburskich. Zmarł tego samego dnia
z powodu wykrwawienia.

Krótkie czeskie panowanie

O schedę po Przemyśle II konkurowali książęta piastowscy Władysław Łokietek i Henryk III
Głogowski oraz król Czech Wacław II z dynastii Przemyślidów. Ten ostatni sprawował już
rządy w Małopolsce, a w 1300 r. zajął Wielkopolskę i Pomorze Gdańskie oraz koronował się
na króla Polski. Jego rządy popierało przede wszystkim małopolskie rycerstwo,
mieszczaństwo i duchowieństwo, zadowolone z nadania w 1291 r. przywileju lutomyskiego,
gwarantującego, że władca nie nałoży nowych podatków oraz nie obsadzi urzędów bez
porozumienia z miejscową elitą. Ponadto Wacław II usprawnił administrację, ustanawiając
urząd starosty, poprawił finanse państwa i wprowadził nową, mocniejszą walutę - grosz
praski. Otaczał się jednak Niemcami i Czechami, czym zraził do siebie część polskich
poddanych. Jego władza spotkała się też ze zgodnym oporem wśród przedstawicieli
dynastii Piastów. Choć książęta piastowscy toczyli między sobą walki, to zgodnie uważali, że
niedopuszczalne jest, aby korona polska spoczywała na głowie przedstawiciela obcej
dynastii. Wacław II dzierżył tytuł króla Czech i Polski do śmierci w 1305 r., następnie
zaledwie na rok przejął go syn Wacław III. Jego śmierć stworzyła dogodną sytuację do
przejęcia władzy przez księcia kujawskiego Władysława Łokietka. W ciągu kilku lat
podporządkował on sobie większość księstw piastowskich, w tym Małopolskę z Krakowem,
gdzie musiał uporać się z buntem możnych i mieszczan pod wodzą wójta Alberta, a także
z potężnym biskupem Janem Muskatą, popierającym Wacława II oraz jego syna Wacława III,
a po śmierci tego drugiego sprzyjającym Janowi Luksemburskiemu, który odziedziczył
schedę po Przemyślidach. Krakowski duchowny stał też prawdopodobnie za buntem wójta
Alberta. Mieszczanie, a przede wszystkim niemiecki patrycjat, widzieli na polskim tronie
Jana Luksemburskiego, a nie księcia kujawskiego. Niechęć do Łokietka nasiliły również
kłopoty gospodarcze, spowodowane utratą Pomorza gdańskiego na rzecz zakonu
krzyżackiego.
Po stłumieniu buntu wójta Alberta Władysław Łokietek powrócił do planów odzyskania
korony królewskiej. Nie miał dość siły, by odbić Pomorze Gdańskie, ale zdobył dwie
najważniejsze dzielnice - Wielkopolskę oraz Małopolskę. Koronował się w 1320 r.
w Krakowie na króla Polski. Faktu tego nie uznali ani książęta śląscy i mazowieccy, ani
władca czeski Jan Luksemburski, który sam zgłaszał pretensje do tytułu (jako zięć Wacława
II i następca Wacława III). Mimo to po śmierci Władysława Łokietka w 1333 r. korona
pozostała w dynastii piastowskiej, a królem Polski został jego syn Kazimierz, nazwany
Wielkim. Koronacja Władysława Łokietka i przekazanie władzy synowi zakończyły okres
ponad 200‐letniego rozbicia dzielnicowego Polski.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DqhNAK4PU

Nagranie dźwiękowe lekcji Bulla papieża Jana Dwudziestego Drugiego.

Bulla papieża Jana XXII, 20 sierpnia 1319 r.

Jan biskup […] przewielebnym braciom arcybiskupowi gnieźnieńskiemu i jego sufraganom
[przesyła] pozdrowienie i apostolskie błogosławieństwo […]. Żądaliście zatem, abyśmy
ukochanego syna naszego przesławnego męża Władysława, krakowskiego,
sandomierskiego, sieradzkiego, łęczyckiego, kujawskiego, wielkopolskiego i pomorskiego
księcia i dziedzica […], słynnego odwagą i przezornością, zasobnego w wojsko i bogactwa,
potężnego wielką liczbą poddanych, twierdz i grodów, z łaski naszej apostolskiej wynieśli na
stolicę królewską i zgodnie królem Polski mianować i koronować zalecili. […] Przyjęliśmy
łaskawie pomienionego biskupa i złożone przezeń listy, wysłuchaliśmy z przychylnością
prośby o przyznanie korony rzeczonemu księciu […]. Wprawdzie posłowie ukochanego
syna naszego Jana, dostojnego króla czeskiego, do nas przybyli dopraszali się u stolicy naszej
apostolskiej z pokorą, abyśmy wstrzymać raczyli przyznanie korony rzeczonemu księciu
z przyczyny, iż król Jan rościł z swej strony prawo do królestwa polskiego, co w swoim
miejscu i czasie obiecywali udowodnić; ale tenże biskup [Gerward] po przełożonych
wnioskach posłów twierdził przeciwnie i dowodził wiele razy, iż król [czeski] […] żadnego
nie może przywłaszczyć sobie prawa do królestwa polskiego, gdyż prawo to służy
w zupełności samemu tylko księciu Władysławowi, jako królestwa tego prawemu
dziedzicowi, który je prawem przyrodzonym odebrał po przodkach swoich w spadku;
a stąd usilnie nalegał o przyznanie […] księciu [Władysławowi] korony. My zatem, chcąc
każdego przy prawach, mu służących, zostawić, osądziliśmy za rzecz słuszną wstrzymać się
z wyrokiem takowego przyznania, przez co atoli nie myślimy bynajmniej przesądzać prawa,
należącego wam i innym proszącym, którego wolno wam będzie używać, jak i kiedykolwiek
zechcecie, bez ujmy i ubliżenia prawu cudzemu.
Dan w Awinionie dnia dziewiętnastego sierpnia naszych rządów papieskich trzeciego
roku.
Zjednoczenie Polski przez Władysława Łokietka. Wymień ziemie tradycyjnie związane z państwem Piastowskim,
które nie weszły w skład państwa Władysława Łokietka po okresie rozbicia dzielnicowego.
Źródło: Krys an Chariza i zespół, licencja: CC BY-SA 3.0.

W obronie integralności państwa

W czasie swojego panowania Władysław Łokietek musiał stawić czoło nie tylko
zagrożeniom ze strony rywalizujących z nim książąt dzielnicowych, ale również Krzyżaków
i Brandenburgii oraz Czech i ich króla Jana Luksemburskiego. Na początku XIV w. Pomorze
Gdańskie zajęli brandenburscy margrabiowie, oblegając także Gdańsk. Władysław Łokietek
wezwał na pomoc Krzyżaków,których początkowo postrzegał jako stronę neutralną w jego
sporach terytorialnych. Zakon krzyżacki w zamian za zapłatę miał usunąć obce wojska
z tych ziem. Stało się jednak inaczej, bo chociaż Krzyżacy wyparli Brandenburczyków
z Pomorza Gdańskiego, to ostatecznie w 1308 r. sami je zajęli, a w 1329 r. opanowali również
ziemię dobrzyńską. To jasno określiło relacje polsko - krzyżackie jako wrogie. Wojny
z zakonem i wspierającym go posiłkami czeskimi Janem Luksemburskim zdominowały
ostatnie lata panowania Władysława Łokietka oraz pierwsze lata rządów jego następcy
Kazimierza Wielkiego.

Słownik
testament

(łac. testamentum) dokument, akt prawny, w którym spadkobierca rozporządza swoim

majątkiem na wypadek swojej śmierci

dzielnica
 część Polski we władaniu księcia, która powstała po podziale kraju dokonanym przez
Bolesława Krzywoustego w 1138 r.

prawo składu

przywilej handlowy nadawany miastu przez monarchów, na mocy którego nie można było
przewozić towarów bez wystawienia ich na sprzedaż miejscowym kupcom

bunt

zbrojne wystąpienie przeciwko legalnej władzy

centralizacja

proces koncentrowania i budowania władzy poprzez podporządkowywanie jej organom

naczelnym, np. władcy

komora celna

miejsce poboru cła

Krzyżacy

zakon rycerski, sprowadzony na Mazowsze przez Konrada Mazowieckiego w 1226 r., jego
pełna nazwa brzmi: Zakon Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego
w Jerozolimie

scheda

(łac.) odziedziczony po kimś majątek, wysokie stanowisko; dziedzictwo

sukcesja

zasada przekazywania, dziedziczenia władzy monarszej następcy w przypadku śmierci,

abdykacji lub w innych okolicznościach

Słowa kluczowe
koronacja, centralizacja, testament Bolesława Krzywoustego, Przemysław II, Wacław II,
Władysław Łokietek, Polska w XIV–XV w.

Bibliografia
H. Paszkiewicz, Dzieje Polski, Czasy Piastowskie, t. 1, Warszawa 1924.
Teksty źródłowe do nauki historii w szkole. Śląsk, Ziemia Lubuska, Pomorze Zachodnie,
Pomorze Gdańskie oraz stosunki polsko‐krzyżackie do schyłku w. XV, t. 12, oprac. B. Turoń,
1959.

Teksty źródłowe do nauki historii w szkole. Powstanie państw scentralizowanych i rozwój

dążeń narodowych w XIII–XIV w., t. 10, oprac. Z. Dąbrowska, Warszawa 1959.

J. Mitkowski, Wybór tekstów źródłowych z historii Polski. Wiek IX–XV, Kraków 1980.

T. M. Nowak, J. Wimmer, Historia oręża polskiego 963‐1795, Warszawa 1981.

Gra edukacyjna

Polecenie 1

Zagraj w grę interaktywną i sprawdź swoją wiedzę. Następnie wykonaj poniższe zadania.

Test

Sprawdź swoją
wiedzę
Poziom Limit czasu: Twój ostatni

4 min
trudności: wynik:

łatwy -
Uruchom

Polecenie 2

Oceń rządy Władysława Łokietka.

Polecenie 3

Wyjaśnij rolę Kościoła w drodze do zjednoczenia ziem polskich.

Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Zapoznaj się z datami kilku ważnych wydarzeń, a następnie umieść pozostałe wydarzenia
z historii Polski na osi czasu.

1270 r. – VII krucjata

1302 r. – zwołanie Stanów Generalnych we Francji

1309 r. – przeniesienie papiestwa do Awinionu

1337 r. – początek wojny stuletniej

Połącz wydarzenia z datami

1300,
1308,
1331,
1295,
1320

koronacja Przemysła II

koronacja Wacława II

zagarnięcie przez Krzyżaków Gdańska

koronacja Władysława Łokietka

bitwa pod Płowcami

Ćwiczenie 2 輸

Zapoznaj się z treścią testamentu Henryka IV Probusa i na jego podstawie wskaż zdania
prawdziwe i fałszywe.

“ Testament Henryka IV Probusa

W imię Boga. Amen […] My […] Henryk, z łaski Bożej książę Śląska,
Krakowa i Sandomierza, dotknięty słabością ciała, pełen bezsilności,
jednak z przytomnym umysłem i zdrowym rozumem […] sporządzamy
tego rodzaju testament. Najpierw w ziemi śląskiej, w całym księstwie
wrocławskim, które spadło w dziedzictwie na nas po ojcu, lub
krewnych, czynimy kompletnym dziedzicem najdroższego brata naszego
Henryka, księcia śląskiego, pana Głogowa. […] W ziemi zaś krakowskiej
i sandomierskiej, w których władzę w myśl tradycji sprawiedliwie
osiągnęliśmy, z wielkimi kosztami i ciężkim trudem, czynimy
i wyznaczamy jako dziedzica pana Przemysła, księcia wielkopolskiego,
polecając naszym baronom, rycerzom […], wójtom i zwykłym
obywatelom, oraz ogólnie wszystkim poddanym ziem naszych na
wierność złożonej nam przysięgi, ażeby byli posłusznymi wspomnianym
naszym następcom w ich księstwach i ażeby wspomagali ich zgodnie,
tak jak nas […].

Prosimy pokornie czcigodnego ojca […], biskupa wrocławskiego, ażeby

z obowiązku swej godności czuwał, by ta nasza ostatnia wola bez zmian
była wykonana, by ją poparł a w całości zrealizował […], gdyby
wspomniani następcy nasi, wykonując to polecenie im powierzone,
zostali opuszczeni, lub gdyby okazali się bezczynnymi i zaniedbującymi
swe obowiązki, leży w mocy tegoż biskupa, aby zaprowadził ład, by
testament ten w zupełności na drodze prawa został wykonany. Chcemy,
aby następcy nasi zachowali nienaruszony ten oto testament i ostatnią
wolę naszą, sporządzoną w obecności wiernych i możnych (poddanych
naszych).
 Źródło: Testament Henryka IV Probusa, [w:] Henryk Paszkiewicz, Dzieje Polski. Czasy piastowskie, t. 1, Warszawa 1924,
s. 262.

Zdanie Prawda Fałsz

Wymieniony w testamencie Przemysł był synem Henryka
 
IV.
Przemysł II został dziedzicem ziem, które Henryk IV
 
odziedziczył po ojcu.
Wykonawcą testamentu Henryka IV Probusa został biskup
 
wrocławski.
Ćwiczenie 3 輸

Przeczytaj tekst źródłowy, a następnie na podstawie jego treści i własnej wiedzy wskaż zdania
prawdziwe.

“
[…] my, Mściwój, z Bożej opatrzności książę Pomorza […] nie pod
przymusem ani z obawy, lecz z własnej i dobrowolnej pobudki,
w imieniu naszym oraz naszych następców i spadkobierców, tytułem
rzeczywistej i szczerej darowizny za życia dajemy, przekazujemy
i przyznajemy umiłowanemu siostrzeńcowi naszemu, sławnemu władcy
Przemysłowi, z Bożej łaski księciu [wielko]polskiemu, całą ziemię
naszego księstwa, mianowicie Pomorze, z wszystkimi miastami,
zamkami, wsiami, wasalami, kościołami, patronatami, majątkami, […]
z lennami, […] i władzą sądowniczą, […] aby to wszystko miał, zachował
i posiadał. […] Lecz postanowiliśmy dzierżyć w imieniu tego
Przemysława rzeczone księstwo z wszystkimi innymi wyżej
wspomnianymi [dobrami], dopóki nie weźmie ich w rzeczywiste
posiadanie. Dajemy mu nieograniczone pozwolenie na przyjęcie ich […]
wspomnianemu Przemysławowi, księciu [wielko]polskiemu, który
zaręcza w imieniu własnym, swoich dziedziców i następców, że będzie
się z tym liczył, zachowywał to i spełniał, oraz przeciw tej darowiźnie
nie będzie nic czynił […] i nie będzie jej odwoływał pod pozorem
niewdzięczności bądź dlatego, że przekracza miarę prawem określoną
[…] i dotknąwszy świętej ewangelii składamy w tej sprawie osobiście
przysięgę, odrzucając zarzut […], że umowa była niepotrzebna i niczym
nieuzasadniona. […] Aby zaś ta rzeczona darowizna zachowała trwałą
moc, kazaliśmy niniejszy dokument potwierdzić przyłożeniem naszej
pieczęci. Działo się dan w Kępnie, roku Pańskiego 1282, nazajutrz po
dniu Walentego męczennika.

Źródło: , [w:] Józef Mitkowski, Wybór tekstów źródłowych z historii Polski. Wiek IX–XV, Kraków 1980.

 Cytowana umowa nie weszła w życie, ponieważ Przemysł II zmarł przed Mściwojem.
 Mściwój został zmuszony do oddania swojego księstwa po przegranej wojnie

z Przemysłem.

 Mściwój przekazał swoje ziemie Przemysłowi II jako swojemu zięciowi.

 Przemysł II objął w posiadanie ziemie Mściwoja w 1294 r.

Przemysł II miał objąć w posiadanie darowane mu ziemie dopiero po śmierci


Mściwoja.

Ćwiczenie 4 醙

Na mapce konturowej oznacz ziemie objęte przez Przemysła II na mocy testamentu Henryka IV
i darowizny Mściwoja.

Źródło: Contentplus.sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Ćwiczenie 5 難

Zapoznaj się z fragmentem bulli papieża Jana XXII z 20 VIII 1319 r. i wykonaj zamieszczone pod
nim polecenia.

“ Dan w Awinionie dnia dziewiętnastego sierpnia

naszych rządów papieskich trzeciego roku

Jan biskup […] przewielebnym braciom arcybiskupowi gnieźnieńskiemu

i jego sufraganom [przesyła] pozdrowienie i apostolskie
błogosławieństwo. […]

Żądaliście zatem, abyśmy ukochanego syna naszego przesławnego męża

Władysława, krakowskiego, sandomierskiego, sieradzkiego, łęczyckiego,
kujawskiego, wielkopolskiego i pomorskiego, księcia i dziedzica […],
słynnego odwagą i przezornością, zasobnego w wojsko i bogactwa,
potężnego wielką liczbą poddanych, twierdz i grodów, z łaski naszej
apostolskiej wynieśli na stolicę królewską i zgodnie z królem Polski
mianować i koronować zalecili.

[…] Przyjęliśmy łaskawie pomienionego biskupa i złożone przezeń listy,

wysłuchaliśmy z przychylnością prośby o przyznanie korony rzeczonemu
księciu […]. Wprawdzie posłowie ukochanego syna naszego Jana,
dostojnego króla czeskiego, do nas przybyli dopraszali się u stolicy
naszej apostolskiej z pokorą, abyśmy wstrzymać raczyli przyznanie
korony rzeczonemu księciu z przyczyny, iż król Jan rościł z swej strony
prawo do królestwa polskiego, co w swoim miejscu i czasie obiecywali
udowodnić; ale tenże biskup (Gerward) po przedłożonych wnioskach
posłów stwierdził przeciwnie i dowodził wiele razy, iż król [czeski] […]
żadnego nie może przywłaszczać sobie prawa do królestwa polskiego,
gdyż prawo to służy w zupełności samemu tylko księciu Władysławowi,
jako królestwa tego prawemu dziedzicowi, który je prawem
przyrodzonym odebrał po przodkach swoich w spadku; a stąd zatem,
 chcąc każdego przy prawach mu służących, zostawić, osądziliśmy za
rzecz słuszną wstrzymać się z wyrokiem takowego przyznania, przez to
atoli nie myślimy bynajmniej przesądzać prawa, należącego wam i innym
proszącym, którego wolno wam będzie używać, jak i kiedykolwiek
zechcecie, bez ujmy i ubliżenia prawa cudzemu.

Źródło: Dan w Awinionie dnia dziewiętnastego sierpnia naszych rządów papieskich trzeciego roku, [w:] Teksty źródłowe
do nauki historii w szkole. Powstanie państw scentralizowanych i rozwój dążeń narodowych w XIII–XIV w., t. 10, oprac.
Z. Dąbrowska, Warszawa 1959.

Przedstaw pretendentów do korony polskiej wymienionych w bulli.

Wyjaśnij, dlaczego bulla papieska została wydana w Awinionie.

Ćwiczenie 6 醙

Na podstawie fragmentu kroniki Jana Długosza oraz bulli Jana XXII wykonaj polecenia.

“ Fragment kroniki Jana Długosza

Prałaci i panowie, możni i szlachta całego Królestwa Polskiego […]

nakłonieni nadto przestrogami biskupa włocławskiego Gerwarda, nie
czekając na wyraźniejszy dekret papieża, postanawiają za powszechną
aklamacją, poparciem i zgodą koronować księcia Władysława Łokietka
na króla polskiego […]. By zaś uroczystość wspomnianej koronacji
odbyła się pomyślniej i bardziej uroczyście, postanowiono odebrać
zaszczyt koronowania królów polskich katedrze gnieźnieńskiej
i przyznać go katedrze krakowskiej, która niegdyś miała wspaniały tytuł
metropolii. Starszyzna i wszyscy możni uznali za rzecz godną i bardzo
słuszną przez ten przywilej wsławić jeszcze więcej katedrę krakowską
i miasto, które zażywając ogromnej sławy zarówno dzięki położeniu
i wielkiej liczbie mieszkańców, jak wzniesionym murom i wszystkiemu,
czego mu dostarczają sąsiadujące z nim ziemie, słynie nadto różnego
rodzaju chlubnymi czynami, szczególnie jednak niezwykłym kultem
i czcią szczątków św. Stanisława i bardzo wielu świętych. Kiedy więc
nadeszła niedziela, […] wszystkie stany i warstwy, prałaci i panowie
polscy udali się do Krakowa. Arcybiskup gnieźnieński Janisław w czasie
uroczystej mszy […] namaszcza księcia Władysława Łokietka na króla,
jego zaś żonę, księżną Jadwigę, […] na królową, Koronuje ich koronami
królewskimi, które z jabłkiem, berłem i innymi insygniami królewskimi
przeniesiono z Gniezna do Krakowa. Nazajutrz zaś po koronacji król
Władysław odziany po królewsku zaszedł z prałatami i panami do miasta
Krakowa, by zająć przygotowany dla niego tron, a okrążywszy przedtem
miasto, przyjął hołd i przysięgę wierności dobrowolnie złożoną przez
mieszczan krakowskich.

Źródło: Fragment kroniki Jana Długosza, [w:] Teksty źródłowe do nauki historii w szkole. Powstanie państw
scentralizowanych i rozwój dążeń narodowych w XIII–XIV w, t. 10, oprac. Z. Dąbrowska, Warszawa 1959.
Wskaż zdanie najtrafniej oddające polityczne okoliczności koronacji Władysława Łokietka.

Koronacja odbyła się za zgodą panów i braku jednoznacznej deklaracji Stolicy


Apostolskiej.

 Koronacja odbyła się za zgodą Stolicy Apostolskiej i przy sprzeciwie panów polskich.

 Koronacja odbyła się za zgodą panów polskich i Stolicy Apostolskiej.

Koronacja odbyła się za zgodą panów polskich i wbrew sprzeciwowi Stolicy


Apostolskiej.

Ćwiczenie 7 醙

Na podstawie tekstu źródłowego z ćwiczenia 6 wymień trzy elementy ceremonii koronacyjnej,

które podkreślały jej religijny charakter.

1.

2.

3.
Ćwiczenie 8 難

Zapoznaj się z tekstem źródłowym i wykonaj zamieszczone pod nim polecenia.

“ Zdobycie Gdańska przez Krzyżaków wg Dziejów

Polski Jana Długosza

Mistrz i Krzyżacy Pruscy, jęli myśleć o zagarnieniu całego Pomorza.

Mając przeto zebrane w znacznej liczbie i potężne wojsko,
i przygotowane do wojny zasoby, nagłym pochodem wtargnęli do kraju,
i miasto Gdańsk, zostające wtedy pod władzą książęcia Władysława,
w sam dzień Św. Dominika, w którym z powodu przypadającego
jarmarku lud zazwyczaj licznie się do niego zgromadził, oblężeniem
ścisnął. Wstrzymało miasto przez dni kilkanaście takowe oblężenie, gdy
rycerstwo i szlachta walecznie go broniło; ale nareszcie przez zdradę
niektórych mieszczan gdańskich rodu teutońskiego, którzy o poddanie
miasta z Krzyżakami tajemnie się byli umówili, w nocy otwarte im
zostało i nieprzyjaciele wpuszczeni jedną bramą miasto opanowali.
Wnet wszystkich rycerzy, panów i szlachtę pomorską, a co większą
jeszcze było niegodziwością, wszystek lud rozmaitym rodzajem kaźni
wymordowali; żadnemu z Polaków nie przepuszczając, i nie szczędząc
żadnego stanu, ani płci, ani wieku, wycięli bez miłosierdzia zarówno
młodzież jak dzieci i niemowlęta, a to dlatego, aby rozgłos takiej
srogości wszystkich przeraził, i odstręczył inne miasta i warownie od
stawiania im oporu, niemniej aby po wytępieniu panów i szlachty tej
okolicy snadniej im było całą ziemię owładnąć. Mało było przykładów
w Polsce podobnej rzezi, rzadko kiedy przy zdobyciu jakiego miejsca
warownego tyle krwi wypłynęło. Nie było żadnego rodzaju gwałtu
i okrucieństwa, którego by ręka nieprzyjaciela nie użyła na zagładę
Polaków. Dwojaką Krzyżacy a najhaniebniejszą ośmielili się popełnić
zbrodnię, z którą żaden czyn najsroższych nawet barbarzyńców
porównać się nie może. Najprzód bowiem wezwani przez księcia
Władysława Łokietka do obrony gdańskiego zamku, wypędziwszy
 z niego z największą sromotą tych, którym stać się mili pomocą, sami
zamek opanowali. Potem w niejaki czas zagarnęli i miasto Gdańsk,
wymordowawszy szlachtę, która się była do niego zjechała na jarmark,
i inne niewinne ofiary.

Źródło: Zdobycie Gdańska przez Krzyżaków wg Dziejów Polski Jana Długosza, [w:] Teksty źródłowe do nauki historii w
szkole. Śląsk, Ziemia Lubuska, Pomorze Zachodnie, Pomorze Gdańskie oraz stosunki polsko-krzyżackie do schyłku w.
XV, t. 12, oprac. B. Turoń, 1959, s. 28–29.

Wyjaśnij, co ułatwiło Krzyżakom opanowanie miasta.

Wyjaśnij, dlaczego Krzyżacy dopuścili się mordu na mieszkańcach miasta.

Ćwiczenie 9 難

Przeczytaj dwa opisy bitwy pod Płowcami i wykonaj zamieszczone pod nimi polecenia.

“ Przebieg bitwy pod Płowcami według Kroniki

oliwskiej

[Kiedy główny hufiec wojska krzyżackiego ruszył na Brześć] […]

mniejsza część wojska ze sztandarem mistrza powędrowała za
oddalonymi; na tę część król z jazdą swoją i piechotą […] napadł […], oba
wojska walczyły z niezwykłą zaciekłością i wielu padło z obu stron; ze
strony Zakonu czcigodni mężowie: wielki komtur […]. Oto z Bonsdorfu,
komtur elbląski […] Herman, komtur gdański […] Albert i wielu innych, ze
strony króla [również] wielu rycerzy poległo. Bitwa trwała dotąd, dopóki
ci [Krzyżacy], którzy poszli naprzód nie powrócili. Wtedy król
wyczerpany [walką] razem z wojskiem swoim uciekł – a z nim syn jego;
w ucieczce tej wielu [z Polaków] tak z jazdy, jak z piechoty zostało
zamordowanych; [tak] osiągnęli rycerze zakonni […] zwycięstwo i triumf.
Armia krzyżacka po pogoni wojsk królewskich wróciła z powrotem do
Torunia. Zaś biskup włocławski, Mateusz kazał pochować ciała
poległych na polu […] walki i zbudował na tym miejscu kaplicę.

Źródło: Przebieg bitwy pod Płowcami według Kroniki oliwskiej, [w:] Teksty źródłowe do nauki historii w szkole.
Powstanie państw scentralizowanych i rozwój dążeń narodowych w XIII–XIV w., t. 10, oprac. Z. Dąbrowska, Warszawa
1959.

“ Przebieg bitwy pod Płowcami według opracowania

historycznego

Około godziny 7 rano przemaszerowała nim pierwsza grupa krzyżacka,

dowodzona przez Henryka Reussa von Plauena, a w godzinę później
druga, pod dowództwem O ona von Luterberga. Po jej przejściu
Łokietek wyprowadził swe siły na trakt i ruszył na ich czele w kierunku
zachodnim, by zagrodzić drogę trzeciej grupie krzyżackiej, dowodzonej
przez Dietricha von Altenburgra. […] Mimo trudnej sytuacji dobrze
uzbrojony i wyćwiczony żołnierz krzyżacki, walczący pod rozkazami
doświadczonych dowódców, stawił zacięty opór przeważającym
liczebnie oddziałom polskim, które dopiero po kilkugodzinnej walce
zdołały otoczyć nieprzyjaciela i zmusić go do złożenia broni. […] Polacy
uwolnili pędzonych przez Krzyżaków jeńców i odebrali wiezione przez
nich łupy. […]

Nieliczni zbiegowie z pola bitwy zawiadomili o klęsce dwie pierwsze

grupy krzyżackie, zbliżające się już do Brześcia. Zawróciły one
natychmiast i w godzinach popołudniowych przybyły kolejno pod
Płowce. Pierwsza rozpoczęła walkę ze zwycięskimi wojskami polskimi
grupa Luterberga, została jednak pokonana i rozpoczęła odwrót, ale
wsparła ją przybyła jako ostatnia grupa Plauena. Zapadający zmrok
przerwał bitwę, w czasie której Krzyżakom udało się odbić dowódcę
pierwszej grupy, Altenburga, do niewoli polskiej dostał się natomiast
dowódca trzeciej grupy, Reusse von Plauen, oraz jeden z komturów i 40
rycerzy zakonnych. Po przerwaniu walki Łokietek wycofał swe siły do
obozu w Samszycach, Krzyżacy zaś, wymordowawszy większość
jeńców, udali się spiesznym marszem do odległej o 50 km bazy
w Toruniu, gdzie dotarli wieczorem 28 września 1331 r.

Bitwa pod Płowcami, w której zginęła 1/3 armii krzyżackiej biorącej

udział w wyprawie i podobna liczba Polaków, była pierwszym
zwycięstwem wojsk polskich nad zaborczym zakonem krzyżackim
odniesionym w polu.

Źródło: Przebieg bitwy pod Płowcami według opracowania historycznego, [w:] Tadeusz M. Nowak, Jan Wimmer,
Historia oręża polskiego 963–1795, Warszawa 1981, s. 132–134.
Porównaj oceny wyniku bitwy pod Płowcami oraz wskaż argumenty przywołane w celu
potwierdzenia swojej oceny obu źródeł informacji.

Kronika oliwska
Ocena: Zwycięstwo Krzyżaków

Uzasadnienie

Opracowanie historyczne Tadeusza M. Nowaka i Jana Wimmera

Ocena: Zwycięstwo Krzyżaków

Uzasadnienie
Dla nauczyciela

Autor: Stanisław Mrozowicz

Przedmiot: Historia

Temat: Od Przemysła II do Łokietka – podsumowanie

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum

Podstawa programowa:
Zakres podstawowy
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
Zakres podstawowy
XII. Polska w XIV–XV w. Uczeń:
1) opisuje proces zjednoczeniowy i rozwój terytorialny państwa polskiego w XIV–XV w.;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

Uczeń:

charakteryzuje sytuację polityczną i społeczną ziem polskich na przełomie XIII i XIV w.

oraz przyczyny, które doprowadziły do prób odbudowy zjednoczonego królestwa;
analizuje poszczególne etapy skupiania władzy i prób zjednoczeniowych
podejmowanych przez różnych władców w drugiej połowie XIII oraz XIV w.;
sprawdza swój stan wiedzy odnośnie do wydarzeń obejmujących czasy od Przemysła II
do Władysława Łokietka, wykonując zestaw ćwiczeń.

Strategie nauczania:

konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

rozmowa nauczająca z wykorzystaniem ćwiczeń interaktywnych;

analiza materiału źródłowego (porównawcza);
 gra dydaktyczna.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

Nauczyciel poleca uczniom, aby powtórzyli wiadomości obejmujące okres rozbicia

dzielnicowego w XIII w. i zjednoczenie Polski przez Władysława Łokietka. Mogą
wykorzystać do tego e‐materiał (bez multimedium i zestawu ćwiczeń).

Faza wstępna:

1. Wyświetlenie tematu i celów zajęć oraz wspólne z uczniami ustalenie kryteriów

sukcesu.
2. Raport z przygotowań. Nauczyciel za pomocą dostępnego w panelu użytkownika
raportu sprawdza przygotowanie uczniów do lekcji, m.in. kto zapoznał się
z udostępnionym e‐materiałem.
Prowadzący zadaje uczniom pytanie o umiejscowienie tematu lekcji w czasie. Pyta:
W jakim okresie się znajdujemy? Co ważnego działo się wcześniej?

Faza realizacyjna:

1. Nauczyciel prosi uczniów, by wykonali sześć wybranych ćwiczeń z epodręcznika

celem przypomnienia sobie faktów dotyczących okresu w historii Polski od połowy XIII
w. do rządów Władysława Łokietka. Weryfikuje wspólnie z uczniami poprawność
odpowiedzi i udziela informacji zwrotnej.
2. Następnie dzieli uczniów na dwie, trzy lub cztery grupy i zapowiada, że zagrają w grę
interaktywną sprawdzającą ich wiedzę. Będzie to quiz na wzór Milionerów, ale
z ograniczeniem czasowym na udzielenie odpowiedzi. Prosi, aby grupy wyłoniły
liderów, którzy będą odpowiadali na pytania. Pozostałe osoby odgrywają rolę
publiczności, która może udzielać podpowiedzi. Zwycięża ta grupa, która najszybciej
odpowie poprawnie na wszystkie pytania.
 3. Uczniowie grają w grę interaktywną. Grupy rywalizują ze sobą i ta, która najszybciej
rozwiąże quiz, zostaje nagrodzona, np. oceną za aktywność.
4. Podsumowując quiz, nauczyciel odwołuje się do wiedzy uczniów i pyta: Które z pytań
sprawiło wam największą trudność? Omawia z uczniami pytania, wyjaśnia wątpliwości.

Faza podsumowująca:

1. Wybrany uczeń podsumowuje zajęcia, zwracając uwagę na nabyte umiejętności.

2. Na zakończenie nauczyciel dokonuje oceny pracy wylosowanej grupy. Prosi
o samoocenę uczniów dotyczącą współpracy w zespole oraz wykonanego zadania.
Ocenia pracę wybranych uczniów.

Praca domowa:

1. Wykonaj ćwiczenia interaktywne nr 7 i 8. Przygotuj uzasadnienia poprawnych

odpowiedzi.

Materiały pomocnicze:

H. Paszkiewicz, Dzieje Polski, Czasy Piastowskie, t. 1, Warszawa 1924.

Teksty źródłowe do nauki historii w szkole. Śląsk, Ziemia Lubuska, Pomorze Zachodnie,
Pomorze Gdańskie oraz stosunki polsko‐krzyżackie do schyłku w. XV, t. 12, oprac. B.
Turoń, 1959.
Teksty źródłowe do nauki historii w szkole. Powstanie państw scentralizowanych
i rozwój dążeń narodowych w XIII–XIV w., t. 10, oprac. Z. Dąbrowska, Warszawa 1959.
J. Mitkowski, Wybór tekstów źródłowych z historii Polski. Wiek IX–XV, Kraków 1980.
T. M. Nowak, J. Wimmer, Historia oręża polskiego 963‐1795, Warszawa 1981.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Gra interaktywna może być wykorzystana zarówno do sprawdzenia wiedzy indywidualnej

uczniów podczas lekcji (każdy uczeń odpowiada samodzielnie), jak i do sprawdzenia
wiedzy poza lekcją, np. przy powtórce wiadomości.