BEHAWIORYZM

WARUNKOWANIE INSTRUMENTALNE, TEORIA UCZENIA SIĘ

Behawioryzm – dziedzina psychologii badająca reakcje jednostki na bodźce społeczne i

fizyczne oraz jej zachowania. Powstał na przełomie XIX i XX wieku, jako próba zastosowania
ścisłych metod badawczych do badania ludzkiej psychiki. Twórcą jest John B. Watson. Nazwa
pochodzi od angielskiego słowa „behave”.
Behawioryzm stawia sobie za cel wyjaśnienie, przewidywanie i modyfikowanie zachowań
ustalając uprzednio związki zależnościowe przyczynowo – skutkowe pomiędzy docierającymi
do jednostki bodźcami a jej reakcjami.
Najważniejsze dla behawioryzmu to: wyjaśnianie, przewidywanie, modyfikowanie, ustalenie
związków przyczynowo skutkowych ( zależnościowych ), określenie jakie nagrody lub kary
uzyskuje osoba w wyniku podejmowanego zachowania.

Osobowość – w ujęciu behawioralnym, zorganizowana struktura popędów i nawyków oraz

sposobów zachowania zapewniająca jednostce przystosowanie do środowiska.

Popędy pierwotne i wtórne oraz nawyki mogą pozostawać w stosunku do siebie w stanie
konfliktu. Standardowe sytuacje konfliktowe to: dążenie – dążenie, unikanie – unikanie,
dążenie – unikanie.

John B. Watson ( 1878 – 1958 ) – amerykański psycholog, twórca behawioryzmu, profesor

na uniwersytecie Johna Hopkinsa w Baltimore. W 1913 r. wydał manifest pt. „Psychologia,
jak ją widzi behawiorysta”. Wystąpił z tezą, że świadomość jest fikcją. Psychologię naukową
trzeba uprawiać konkretnie, badać to, co można opisać i zmierzyć. Przeprowadził słynne
badanie znane jako „eksperyment mały Albert”. Twórca modelu S – R. Zmarł w nędzy.
MODEL S – R ( BODZIEC – REAKCJA )
Człowiek według behawioryzmu działa w myśl modelu: S – R. Oznacza to, że środowisko jest
układem aktywnym, człowiek zaś układem reaktywnym, którym nie kierują wewnętrzne
motywy i dążenia.

J. Dollard i N. Miller w 1939 r. w oparciu o schemat S – R stwierdzili, że wszelkie zachowanie

człowieka jest wyuczane. Uczymy się odczuwać lęk, przyjemność, radość, smutek, dobre i złe
rzeczy.

Zachowanie – ruchowa odpowiedź człowieka lub zwierzęcia na podniety.

 Neobehawioryzm MODEL S – O – R
O – zachowanie celowe, nawyk, konstrukty poznawcze, potrzeby
Edward C. Tolman – psycholog amerykański, twórca koncepcji behawioryzmu
celowościowego ( neobehawioryzmu ). Twórca modelu S – O – R.

B. Skinner - amerykański psychologa, jeden z twórców i najważniejszych przedstawicieli

behawioryzmu, rozwijał teorię warunkowania instrumentalnego. Twórca teorii uczenia się.
Założenia B. Skinnera:
- Obserwacje na zwierzętach mają zastosowanie w wyjaśnieniu zachowań człowieka.
- Schemat S – R jest zupełnie zadowalający. Człowiek staję się tym, czym jest dzięki
oddziaływaniom środowiska.
- Człowiek, to istota bez właściwości, która staje się kimś tylko jako wiązka reakcji na
środowisko.
- Człowiek jest maszyną tzn. złożonym układem, którego zachowanie podlega określonym
prawom, tyle, że jego złożoność jest wyjątkowa.
- Psychologia nie zajmuję się inną rzeczywistością niż zmysłową.

WARUNKOWANIE INSTRUMENTALNE
Warunkowanie instrumentalne – proces, w którym określone zachowanie człowieka bądź
zwierzęcia, staję się częstsze lub rzadsze, w zależności od konsekwencji, jakie to zachowanie
wywołuję w środowisku. Forma uczenia się.
Wzmocnienie – proces, w którym odpowiedni czynnik wzmacniający ( jakiś bodziec ) podany
wraz z wystąpieniem danej, oczekiwanej reakcji, zwiększy prawdopodobieństwo wystąpienia
podobnej reakcji w przyszłości.
Warunkowanie instrumentalne wyróżnia wzmocnienie pozytywne i wzmocnienie negatywne.
Wzmocnienie pozytywne – uśmiech, pochwała, dotyk. Po określonej reakcji zwierzęcia lub
człowieka środowisko dostarcza bodziec, po którym następuję zwiększenie jakiegoś
działania.
Wzmocnienie negatywne – proces wzmocnienia zachowania, zwiększenie częstotliwości
jego występowania poprzez usunięcie czegoś dla nas nieprzyjemnego. Po konkretnej reakcji
organizmu następuję usunięcie bodźca, który powoduję dyskomfort. Przykład: boli cię głowa,
bierzesz tabletkę na ból głowy.
- W uczeniu instrumentalnym mamy do czynienia ze zmianą w sile tendencji do
poszczególnych reakcji w zależności od następstw, jakie te reakcje przyniosły.
- Jeśli jakiś obojętny bodziec, poprzedza szereg razy inny bodziec wywołujący reakcję R, to
ten obojętny poprzednio bodziec nabywa zdolności wywoływania reakcji R.
- Ważne dla uczenia się, jest współwystępowanie bodźców.

E. L. Thorndike – amerykański psychologa, współtwórca psychologii wychowawczej, twórca

prawa efektu i teorii koneksjonizmu.
- Uważał, że reakcję, które spełniają funkcję redukcji popędu utrwalają się, a te, które tej
funkcji nie spełniają – zanikają.
Prawo efektu – zachowania, które prowadzą do satysfakcji w określonej sytuacji,
prawdopodobnie będą się powtarzać, gdy sytuacja się powtórzy. Zachowania, które
prowadzą do dyskomfortu w określonej sytuacji, są mniej prawdopodobne, gdy sytuacja się
powtórzy.
„Istnieje duże prawdopodobieństwo, iż działanie prowadzące do pożądanego wyniku będzie
się powtarzać w podobnych okolicznościach. Prawo to dotyczy uczenia się zależności i
związków miedzy działaniem a wynikiem działania.”

MECHANIZMY UCZENIA SIĘ

Uczenie się nowych form dokonuję się według określonych prawidłowości na podstawie
mechanizmów:
- warunkowania klasycznego,
- warunkowania instrumentalnego,
- rozwiązywania problemów: metodą prób i błędów, przez wgląd, wyboru odpowiednich
metod i strategii, przez naśladownictwo i modelowanie społeczne.

„UCZENIE SIĘ”
Uczenie się polega na różnych sposobach modyfikacji naszych reakcji na oddziaływujące na
nas bodźce.
Uczenie – odkrywanie lub wymyślanie czegoś, zapamiętywanie, nabywanie skuteczności w
działaniu.
Efektem uczenia się są nawyki.
Nawyk – wprawa w reagowaniu.
( Psychologowie o orientacji behawioralnej nie skonstruowali żadnej zwartej teorii
osobowości, ale przyczynili się do zainicjowania, na bazie przeprowadzanych
eksperymentów laboratoryjnych bardzo wielu koncepcji odnośnie mechanizmów i struktur
osobowości np. wyuczonej bezradności, kontroli wewnętrznej, asertywności. )

Julian B. Rotter – amerykański psycholog. Twórca teorii poczucia umiejscowienia kontroli.

Przedstawiciel perspektywy społeczno-poznawczej w psychologii.
TEORIA OSOBOWOŚCI J. B. ROTTERA
- J. B. Rotter przyjął dwie zasadnicze przesłanki dla swojej teorii uczenia się zachowań:
 wzmacnianie nie jest związane z redukcją popędu fizjologicznego,
 wzmacnianie społeczne jest najważniejszym czynnikiem determinującym zachowanie
jednostki.
- Pojęcia tej teorii mają charakter konstruktów teoretycznych, ich kryterium poprawności
jest stopień przewidywalności zachowania.
- Analizując osobowość trzeba badać interakcję człowieka ze środowiskiem i szukać jaki ma
to sens dla niego.
- Zachowanie człowieka opisane za pomocą konstruktów teoretycznych ma miejsce w czasie i
przestrzeni.
- Wyjaśnienie zachowania za pomocą konstruktów teoretycznych tej teorii jest niezależne od
konstruktów z innej teorii.
- Nie wszystkie reakcje i zachowania organizmu można opisać za pomocą konstruktów
osobowościowych.
- Osobowość charakteryzuję się względną jednością tzn. stabilnością i związkami ze
środowiskiem, które na siebie wzajemnie wpływają. Predykcja zachowania opiera się na
wskazaniu przeszłych i bieżących zdarzeń.
- Zachowanie człowieka jest ukierunkowane na cel, a konstrukty teoretyczne mają aspekt
kierunkowości, dla wyjaśnienia zachowania potrzebna jest znajomość i znaczenie dla
jednostki oczekiwań, które wiążą się z zaspokojeniem potrzeb: uznania, dominacji,
niezależności, ochrony, miłości i uczucia, komfortu fizycznego.

TEORIA POCZUCIA KONTROLI J. B. ROTTERA

- J. B Rotter przyjmował, że zachowanie jednostki jest uzależnione od jakości bodźca
(podniety) oraz oczekiwań związanych z tym działaniem.
- J. B Rotter przyjmował, że podczas eksperymentów laboratoryjnych zwierzęta, które
wcześniej nie miały żadnych doświadczeń z zakresu radzenia sobie z traumatycznymi
warunkami wydają się bardziej podatne na wyuczone bezradności.
- W 1966 r, przyjął, że wprawdzie nie wiadomo, jakie doświadczenia życiowe sprawiają, że
niektórzy ludzie szczególnie łatwo stają się bezradni, ale badając testami osobowości można
zauważyć różnice mierząc poziom przekonania o kontroli wewnętrznej i kontroli
zewnętrznej.
- Osoby z poczuciem kontroli wewnętrznej, uważają, że ich los jest w dużej mierze w ich
własnych rękach. Zarówno sukces jak i porażki według nich są wynikiem ich własnych
działań, zależą od nich samych.
- Osoby z poczuciem kontroli zewnętrznej , są przekonane , że wszystko zależy od dobrego
lub złego losu, który ich dotyka, sami nie maja żadnego wpływu na osiągnięcie sukcesu, czy
też poniesienia porażki. Ważny jest szczęśliwy los lub tzw. nie fart.

SPOŁECZNA TEORIA UCZENIA SIĘ A. BANDURY

Najważniejsze założenia teorii A. Bandury:
- Zachowanie człowieka jest w dużej mierze nabyte. Przedstawione zasady uczenia się
wystarczają do wyjaśnienia, w jaki sposób takie zachowanie jest kształtowane i
podtrzymywane.
- Człowiek uczy się pewnych zachowań w sposób zastępczy tzn. obserwując zachowania
innych, naśladuje ich i w ten sposób kształtuję siebie na wzór innych osób.
- Uczenie się zachowań jest następstwem obserwacji i naśladownictwa.
- Uczenie się następuje nawet wtedy, gdy nie ma sposobności wykonywania danej czynności
i uzyskania wzmocnienia pozytywnego czy negatywnego. Proces uczenia zachodzi dzięki
zdolnością poznawczym.
- Określone wzorce zachowań są przechowywane w strukturach poznawczych i mogą
ujawnić się w odpowiednich kontekstach sytuacyjnych.
- Warunkiem uczenia się jest by obserwator zwalał uwagę na sygnały jakich dostarcza model.
- Istnieje wiele czynników, które mogą przyciągać uwagę obserwatora, przede wszystkim
następstwa jakie ponosi model zarówno bezpośrednie jak i zastępcze, a także cechy samych
modeli.
- Oglądanie modeli prowadzi do nabywania nowych zachowań i pociąga dwa inne
następstwa: wykonywanie tych samych czynności lub zahamowanie, wzmocnienie lub
osłabienie istniejących zachowań, gdy zachowanie modela było negatywnie wzmacniane i
karane.
- W społecznym procesie uczenia się zachowań występuję zastępcze nabywanie
uwarunkowanych klasycznie reakcji emocjonalnych. Obserwator reakcji emocjonalnych
modela może nie tylko doznawać tych samych lub podobnych reakcji emocjonalnych, ale
także w ten sam sposób reagować emocjonalnie na bodźce, które wywoływały dane reakcje
u modela.
- Wzmocnienie pozytywne czy negatywne nie wpływają na sam proces uczenia się, ale
wpływają na wykonanie.
- Nagrody i kary są jedynymi wzmocnieniami prowadzącymi do danego zachowania. Ważne
są: konsekwencje, jakie człowiek wymierza sam sobie, w oparciu o to jakimi kieruję się
wartościami i normami; samokontrola i autoregulacja oraz przekonanie, że też potrafi się to
zrobić, skoro inni to robią.
- System samowzmocnienia tworzy się na tych samych mechanizmach uczenia się i dokonuję
się w procesie socjalizacji.
- Standardy samooceny mogą być przyswajane przez obserwowanie modela.
- Konstrukt oczekiwania zakłada, że osoby przekonane o własnej skuteczności potrafią
wykonywać dane zadania – jest to dla nich ważne i istotne pod względem emocjonalnym,
częściej podejmują takie zachowania jak np. badania profilaktyczne.

ASERTYWNOŚĆ JAKO PRZECIWSTAWNA REAKCJA LĘKOWI

Joseph Wolpe – południowoafrykański psychiatra, znany z opracowania leczenia lęku i fobii
za pomocą systematycznego odczulania.
Teoria nerwic J. Wolpe’ go - efekt wykonywanych pod koniec lat czterdziestych XX w.
eksperymentów, głównie na kotach. J. Wolpe uważał, że nerwice wywoływane u zwierząt w
laboratoriach mogą być wystarczającym dowodem na uznanie, że podobny proces ich
powstawania zachodzi u ludzi. Zaproponował trening asertywności , odwarunkowania,
odwrażliwiania lęku u osób, które w sytuacjach interpersonalnych są zbyt zahamowane i
bojaźliwe, by reagować właściwie. W tym celu wykorzystywano odgrywanie ról w
wyobrażonych sytuacjach, sprawiających kłopoty w realnym życiu i ćwiczeniu reakcji
asertywnych.
Asertywność – właściwe wyrażanie każdej emocji innej niż lęk, odnoszącej się do drugiej
osoby.

WYUCZONA BEZRADNOŚĆ JAKO ZMIENNA OSOBOWOŚCIO MODYFIKUJĄCA ZACHOWANIE

M. Seligman – amerykański psycholog, twórca teorii wyuczonej bezradności, twórca pojęcia
„psychologia pozytywna”.
WYUCZONA BEZRADNOŚĆ
- M. Seligman prowadził nad badania nad „wyuczoną bezradnością” w latach
siedemdziesiątych XX w.
- Stwierdził, że pewne osoby mają deficyt motywacyjny, wtedy, gdy dochodzi do sytuacji, w
której dane osoby nie mają kontroli nad zdarzeniami. Wtedy też nie podejmują one działań
chroniących och przed niepożądanymi następstwami sytuacji.
- Zaobserwowano także u takich osób znaczny deficyt poznawczy, który jest jednym z
symptomów wyuczonej bezradności.
- U osób z wyuczoną bezradnością występują także zaburzenia emocjonalne. Deficyt
poznawczy polega miedzy innymi na tym, że „nic nie można w tej sytuacji zrobić” ona sama
musi ustąpić.
- Ludzie różnią się podatnością na występowanie syndromu bezradności. W badaniach
osobowościowych ujawniono, że różnią się oni stopniem kontroli wewnętrznej i zewnętrznej
w ujęciu Rottera.
- Późniejsze prace Seligmana doprowadziły go do stwierdzenia, że 'Lepiej opierają się
bezradności te osoby, które przyczyny niepowodzeń życiowych odbierają jako coś
tymczasowego, dającego się zmienić i mającego ograniczony zakres są optymistami. Ci
szybko poddający się bezradności to pesymiści.
- Skonstruowano kwestionariusze do badania optymizmu i pesymizmu.