Professional Documents
Culture Documents
Rysunek Rodziny
Rysunek Rodziny
- zasady interpretacji -
Test Rysunku Rodziny jest metodą niewerbalną, projekcyjną, której celem jest
określenie więzi emocjonalnych w rodzinie, a zwłaszcza zbadanie stopnia przystosowania się
dziecka do środowiska rodzinnego. Metodę zaproponował L. Corman opierając się na
założeniu, że rysunek dziecka, wśród wielu innych technik graficznych, najlepiej
odzwierciedla istotę badanego problemu.
Rysunek rodziny należy rozpatrywać zarówno w aspekcie formy, jak i treści. Według
L. Cormana uzasadnia to interpretację rysunku według trzech kryteriów: sprawności
graficznej, struktury formalnej i treści.
Poziom formalny
Analiza poziomu formalnego rysunku odpowiada na pytanie, czy poziom graficzny
rysunku odpowiada wiekowi badanego. W tym celu odwołuje się do testów określających ten
poziom bądź przy pomocy odpowiednich norm (jak w teście F. Goodenough), bądź
wskaźników rozwoju rysunku dziecka opracowanych przez wielu badaczy.
Typ rysunku
Można wyróżnić dwa typy rysunku: sensoryczny (emocjonalny) i racjonalny.
Pierwszy wykonują osoby spontaniczne, z łatwą ekspresją uczuć, dla których w rodzinie
najważniejsze są bliskie i ciepłe więzi emocjonalne. W rysunkach tych linie są krzywe lub
zaokrąglone, a postacie ukazane w sposób dynamiczny (w działaniu). Typ racjonalny
charakteryzuje się linią prostą i sztywną. Postacie są nieruchome, często wyizolowane, jakby
reprodukowane stereotypowo, ale z dbałością o szczegóły. W ten sposób rysują osoby
zahamowane, ostrożne w ujawnianiu swoich emocji, poddające się sztywnym regułom.
Elementy graficzne
Najczęściej rozpatrywane elementy graficzne to rozmach kreski i jej siła (nacisk).
Kreska o dużym rozmachu jest długa, zajmująca znaczna część kartki i powstająca od jednego
pociągnięcia. Ujawnia wtedy życiowy rozmach, łatwą ekspresję wewnętrznych stanów
emocjonalnych, energię i odwagę autora. Kreska o małym rozmachu jest krótka lub złożona z
niewielkich odcinków, niepewna, jakby urywana, co wskazuje na powściągliwość i
zahamowania wewnętrzne jak i zewnętrzne rysującego.
O dużym nacisku kreski świadczy często jej grubość oraz ślady odciśnięte na kartce.
Odzwierciedla on siłę napięcia badanego, jego ekspansywność, odwagę oraz gwałtowność
(czasem brutalność). Słaby nacisk kreski mówi o delikatności i nieśmiałości autora, a czasem
o tendencjach neurotycznych oraz wysokim niepokoju.
Analizie poddaje się też rodzaj zastosowanych kolorów. W takiej interpretacji barw
można posłużyć się symboliką kolorów zaproponowaną przez M. Lüschera w jego Teście
Kolorów. M. Lüscher nie posługuje się kolorami czystymi w sensie malarskim. Kolory użyte
w teście zostały eksperymentalnie wybrane spośród 4500 różnych odcieni. Przy wyborze
kolorów, które uznano za najbardziej nadające się do zastosowania w teście, kierowano się
wyłącznie tym, aby mogły one wyrazić tak silnie i tak precyzyjnie, jak to tylko jest możliwe,
podstawowe funkcje psychiczne człowieka. Ich znaczenie symboliczne przedstawia się
następująco:
Kolor niebieski
Kolor czerwony
Kolor zielony
Czysty kolor zielony jest konserwatywny. Ludzie preferujący czysty kolor zielony
pragną poprzez wytrwałość osiągnąć niewzruszoną ugruntowaną pozycję. Ponad wszystko
pragną poczucia pewności siebie i bezpieczeństwa. Dzięki dobrej sytuacji materialnej i
posiadanej pozycji dochodzą często do przeświadczenia, że już osiągnęli te upragnione cele.
Wytyczenie sobie tego rodzaju celów posiada też pozytywne wartości. Należą do nich przede
wszystkim wytrwałość i wytrzymałość.
Kolor żółty
Kolor fioletowy
Kolor szary
Kolor szary nie jest ani kolorowy, ani jasny, ani ciemny. Jest zupełnie pozbawiony
pobudzenia i jakiejkolwiek psychicznej tendencji. Kolor szary jest jak neutralność: ani
subiektywny, ani obiektywny, ani wewnętrzny, ani zewnętrzny, nie wyraża ani napięcia, ani
rozluźnienia. Jego preferencja oznacza to, że badany nie chce dać się poznać, że pragnie
uchronić się od wszelkich wpływów, aby pozostać wolny od napięć lub ukryć je przed
innymi.
Kolor brązowy
Kolor czarny
d) prawy górny róg kartki (ogień – symbol życia) mówi o witalności i sile własnych
przedsięwzięć, które wyznacza jasny cel oraz o pełnym zaangażowaniu.
i) lewa strona kartki mówi o przeszłości i bierności (według niektórych wiąże się z
introwersją).
Osoby znaczące
Sposób, w jaki rysowane są postacie ujawnia charakter związku emocjonalnego
między autorem rysunku a poszczególnymi osobami. Wyróżniającymi się spośród
narysowanych są tzw. osoby znaczące. Osoby, z którymi badany jest najbardziej
emocjonalnie związany, które kocha i podziwia, na których mu najbardziej zależy, są w
rysunku waloryzowane. Znaczy to, że przedstawiana je w jakimś sensie lepiej niż inne osoby.
Z niektórymi z tych osób badany najczęściej się identyfikuje.
Można wymienić kilka wskaźników waloryzacji. Mimo, że nie muszą one wszystkie
występować jednocześnie, zwykle jednak połączenie kilku z nich w jednej postaci
zdecydowanie potwierdza waloryzację tej osoby.
Wskaźniki waloryzacji:
1) osoba rysowana jako pierwsza, gdyż badany przywiązuje do niej specjalną wagę;
2) osoba umieszczona w centrum kartki;
3) ponieważ rysunek najczęściej rozpoczynany jest od strony lewej do prawej - postać
ta może być umieszczona raczej z lewej strony, ale nie na samym brzegu (odnosi się to do
osób praworęcznych);
4) miejsce tej osoby na rysunku jest „najlepsze" w tym sensie, że inni są do niej
zwróceni, stoi ona górując nad innymi lub na przykład siedzi na fotelu, podczas gdy inni
stoją;
5) osoba waloryzowana bywa większa od innych, czasem rysowana jest wyżej;
6) osoba najdłużej rysowana, czasem z powracaniem do niej po przerwie;
7) osoba rysowana najstaranniej, z największą ilością szczegółów;
8) osoba, przy której badany użył więcej kolorów niż przy innych;
9) osoba, która ma najwięcej przedmiotów dodanych (np.: kapelusz, torebka, fajka,
kwiatek);
10) osoba, której w rozmowie badany przypisał najwięcej pozytywnych przymiotów.
Osoby budzące niepokój, lęk, niechęć mogą zostać w rysunku pominięte. Badany
często racjonalizuje potem tę nieobecność tłumacząc brakiem miejsca. Osoba pominięta
wskazuje, że relacje z nią są dla autora rysunku co najmniej trudne. Pominięcie siebie
wskazuje na nieakceptowanie siebie w swojej aktualnej sytuacji. Czasem opuszczenie dotyczy
tylko części ciała. Mówimy wtedy o dewaloryzacji, która nie musi się posuwać aż do
pominięcia postaci, ale uwidacznia się w jakimś sensie gorszym przedstawieniu postaci.
Wskaźnikami dewaloryzacji są najczęściej:
1) osoba rysowana jako ostatnia;
2) osoba narysowana z brzegu, w kącie, z daleka od innych postaci, inni mogą być
zwróceni do niej tyłem;
3) osoba proporcjonalnie mniejsza;
4) osoba narysowana niestarannie, z mniejszą ilością szczegółów, czasem brakiem
części ciała;
5) osoba narysowana z użyciem mniejszej ilości kolorów;
6) osoba rysowana pośpiesznie (obserwacja);
7) osoba, której w rozmowie badany przypisał cechy negatywne.
Specjalnym rodzajem dewaloryzacji jest wykreślenie po narysowaniu (jak wiadomo,
gumki nie pozwala się używać). Wskazuje to zwykle na projekcję sprzecznych uczuć.
Osoby dodane
Jeżeli jakieś tendencje nie mogą być zaspokojone ani przyjęte do świadomości, gdyż
przynoszą poczucie winy, mogą się ujawnić w rysunku przez inną osobę. Są to osoby, z
którymi badany identyfikuje się - najczęściej postacie waloryzowane, albo osoby dodane.
Osobą dodaną jest osoba nienależąca do faktycznej rodziny (niemieszkająca w domu
rodzinnym), a jednak pojawiająca się na rysunku. Może to być:
1) dziecko - wyraża pragnienie powrotu do „złotego wieku", w którym nie miało się
kłopotów. Na przykład dziecko, którego rodzice się rozwiedli, może pragnąć być
„dzidziusiem" z czasów, kiedy jeszcze wszystko - przynajmniej w jego mniemaniu - było
dobrze;
2) osoba dorosła - wyrażająca siłę, mówi o chęci wyzwolenia od nad-opiekuńczych
rodziców, pragnieniu pokonania swojej słabości i niepowodzeń, dążeniu do samodzielności;
3) sobowtór - alter ego, ktoś o tym samym wieku i płci co badany, kto może wyrazić
pragnienia, do których badany sam nie śmie się przyznać;
4) zwierzę - wyraża tendencje specjalnie silnie tłumione. Trzeba tu zawsze upewnić
się, czy badany nie przedstawił po prostu zwierzęcia mieszkającego z rodziną. Jeżeli jednak
zwierzę takie nie istnieje w rzeczywistości, a przede wszystkim gdy badany nie rysuje samego
siebie, zwierzę wyraża projekcję tendencji osoby badanej. Najczęściej będzie to agresja,
zwłaszcza jeśli będzie to zwierzę takie, jak wilk, lew itp. Może też być to poczucie
bezsilności, poczucie winy, pragnienie swobody i inne.
5) członkowie dalszej rodziny lub spoza rodziny, z którymi dziecko z jakichś
powodów jest emocjonalnie szczególnie związane.
Relacje odległości
Relacje między postaciami przedstawionymi na rysunku wskazują na związki
prawdziwe lub upragnione przez badanego. Bliska odległość, trzymanie się za ręce,
obejmowanie, wspólna zabawa - wskazują na zażyłość. Duża odległość, odwrócenie od siebie
wskazują na niechęć. Jeżeli autor przedstawia siebie z dala od innych, wskazuje to na
poczucie wyobcowania lub agresję. Izolacja ta może być wzmocniona na rysunku przez
oddzielenie kreską lub jakąś przeszkodą, np. drzewo, szafa, albo przez przedstawienie jednej
osoby jakby w innym planie. Podane tu wskazówki zawierają różne, alternatywne
interpretacje - to, którą wybrać, zależy od innych wskaźników.
Identyfikacja w rysunku
Interpretacja rysunku uwzględnia również zagadnienie identyfikacji autora. Poprzez
rozmowę z badanym można wskazać jak wygląda identyfikacja świadoma, natomiast w
sposobie przedstawienia poszczególnych osób (waloryzacja i dewaloryzacja postaci) ujawnia
się identyfikacja nieświadoma. Porównanie obu poziomów identyfikacji jest pomocne w
rozpoznaniu zasadniczych tendencji i potrzeb autora rysunku.
Konflikty rodzinne
W rysunku rodziny odzwierciedlony jest również sposób przeżywania relacji
rodzinnych przez samego autora. Relacje te są poprawne, gdy potwierdza to rozmowa z
badanym oraz elementy formalne i treściowe rysunku. W analogiczny sposób można
rozpoznać konflikty rodzinne i ich rodzaj. L. Corman wyodrębnia tu konflikty jawne i ukryte.
Reakcje depresyjne mogą ujawnić się wprost w rozmowie z badanym, kiedy uważa
siebie z mało wartościowego i „niegodnego” swojej rodziny. Widoczne są one również w:
pominięciu siebie,