BATAYANG MANWAL SURIGAO DEL NORTE STATE UNIVERSITY- MALIMONO CAMPUS

PAMAGAT: VII. PAGGAMIT NG MATATALINGHAGANG

SALITA

PAKSA: 7.1 Cohesive Devices

7.2 Kahulugan ng konotasyon at denotasyon
7.3 Mga Matatalinghagang salita
7.4 Tayutay

ORAS: 5 oras

PANIMULA:
Likas sa mga Pilipino ang gumamit ng matatalinhagang pahayag. Ang
paggamit ng matatalinhagang pagpapahayag ng emsahe ay nakatutulong upang
mas mag-isip ang tagapakinig o mambabasa. Kadalasang nagbibigay ito ng mas
malawak na kaalaman kung susuriing mabuti ang ginamit na salita. Nakadaragdag
ito ng kalinawan at kagandahan sa iang pahayag, pasalita man o pasulat. Ang mga
halimbawa nito ay ang mga tayutay at mga matatalinhagang salita na sinamahan rin
sa paggamit ng kohesyong gramatikal at maging konotasyon/ denotasyon.

LAYUNIN / ILOs: Sa pagtatapos ng kabanatang ito, inaasahang

matutuhan ng mga mag-aaral ang mga sumusunod:

 Nabibigyang kahulugan ang mga salitang iba-iba ang digri o antas ng

kahulugan. (konotasyon o denotasyon)
 Nagagamit nang maayos ang mga pahayag sa matatalighagang salita at
tayutay.

PAUNANG PAGSUBOK:

*Inihanda ng Guro ang paunang pagsubok sa ibang pahina.

TFiL 1- Pagtuturo ng Filipino sa Elementarya 1

Inihanda ni: RINALYN N. BONOTAN, MAEd- Instructor 1
BATAYANG MANWAL SURIGAO DEL NORTE STATE UNIVERSITY- MALIMONO CAMPUS

PAGSUSULIT: Panuto: Isulat ang titik ng tamang sagot. Ang bawat

sagot na may bura ay ituturing na awtomatik maling
kasagutan, kaya sikaping walang bura.

Pangalan:____________________________ Petsa: ___________________

Taon at Seksyon: _____________________ Iskor: ___________________

1) Alin sa sumusunod na kohesyong gramatikal ang ginagamit sa pagbibigay-

linaw?
a. datapwat, ngunit
b. sa madaling salita
c. samakatwid
d. dulot ng
2) Alin sa sumusunod na pangungusap ang konotasyon?
a. Labis na pighati ang kanyang naramdaman sa sinabi ng kanyang Ina.
b. Puno ng dugo ang biktima ng ito ay matagpuan.
c. Laking gulat ni Nina ng may nakapa siyang ahas sa kanyang bag.
d. Kalabasa ang kanyang nakuha sa naging pasulit.

3) Ang _________________ ay isang pahayag na ginagamit upang bigyang-diin

ang isang kaisipan o damdamin.
a. Tula
b. Tayutay
c. Nobela
d. Kasaysayan ng Panitikan
4) Ito ay pagpapaalpas sa haraya sa pamamagitan ng inilalarawang bagay na
higit na dakila o di-gaano o pinakamasama o kinapapalooban ng isang
ibayong katindihan kaysa katotohanan o lampas pa sa maaring mangyari.
a. Hyperbole
b. Metapora
c. Simile
d. Pagpapalit-tawag
5) Ito ay pansamantalang pagpapalit ng mga pangalan ng mga bagay na
magkakaugnay.
a. Hyperbole
b. Metapora
c. Simile
d. Pagpapalit-tawag

TFiL 1- Pagtuturo ng Filipino sa Elementarya 2

Inihanda ni: RINALYN N. BONOTAN, MAEd- Instructor 1
BATAYANG MANWAL SURIGAO DEL NORTE STATE UNIVERSITY- MALIMONO CAMPUS

VII. PAGGAMIT NG MATATALINHAGANG PAHAYAG

7.1 KOHESYONG GRAMATIKAL /COHESIVE DEVICE

Gumagamit ng malinaw na pang-ugnay at cohesive device upang ipakita ang

pagkakasunod-sunod at ugnayan ng mga bahagi ng teksto.

ngunit, datapwat, subalit, sa kabilang

Paghahambing/pasalungat sa kaisipan
banda, o
Pagbibigay-linaw samakatwid, kung gayon
Pag-uulit ng ideya sa madaling salita, inuulit, muli
halimbawa, espesipiko, particular, sa
Pagbibigay-halimbawa ganitong sitwasyon (o kondisyon), sa
pamamagitan nito
dahil sa, sa kadahilanang, upang, dulot ng,
Pagalahad ng sanhi at bunga
bunga (o resulta) nito, kung kaya

DALAWANG URI

 Anapora – panghalip na ginagamit sa hulihan bilang pamalit sa

pangngalang nasa unahan.

Halimbawa:
Matulungin si Anna sa mahihirap kaya’t siya ay pinagpapala ng ating
Panginoon.

 Katapora- mga panghalip na matatagpuan sa unahan ng pangungusap

bilang pamalit sa pangngalang nasa hulihan.
Halimbawa:
Siya ay hindi karapat-dapat sa aking apelido. Si Juan ay kahiya-hiya.

7.2 KAHULUGAN NG DENOTASYON AT KONOTASYON

Ang pagbibigay-kahulugan o depinisyon ay binubuo ng mga pahayag na

nagpapaliwanag ng katangian, kinabibilangan, hangganan, lawak o saklaw ng
isang termino. Nagbabago ang kahulugan ng isang salita batay sa reperensiya
nito. may mga kahulugang nagpapakita ng saklaw, at mayroon din namang
nagpapakita ng hangganan.

Halimbawa:

“Madilim”- kung bibigyang-kahulugan ay maaring kumakatawan sa

espasyong di makita o kaya’y di maliwanag; subalit ang “madilim ang isip” ay
naglalahad ng pag-iisip ng hindi maganda; ang “madilim na kahapon” ay
naghuhudyat ng masamang nakaraan; samantalang ang “madilim na gabi na
tinatanglawan ng buwan” ay nagpapahiwatig ng kagandahan ng gabi lalo na sa
mga kanayunan.

TFiL 1- Pagtuturo ng Filipino sa Elementarya 3

Inihanda ni: RINALYN N. BONOTAN, MAEd- Instructor 1
BATAYANG MANWAL SURIGAO DEL NORTE STATE UNIVERSITY- MALIMONO CAMPUS

Ipinakita ng mga halimbawang banggit ang pagbabago ng kahulugan na

nagpapatotoo sa pahayag na Resurrection Dinglasan (2001) na nagsasabing “
ang wastong pagbibigay ng kahulugan ng mga salita ay nakatutulong sa pagpili
at paggamit ng angkop na salita sa pagpapahayag ng mga kaisipan”. Dagdag pa
niya, “ang pagtukoy ng wastong kahulugan ng mga salita ay mahalaga sa ganap
na pagkaunawa sa isang teksto o sitwasyon.” Kaya nga ba, napakahalagang
taglay ng isang mambabasa ang kasanayan sa pagtukoy ng kahulugang literal o
denotasyon at ang kahulugang patalinhaga o ang konotasyon.

Halimbawa ng Denotasyon at Konotasyon:

DENOTASYON
Masarap kumain ng malutong na
tsitsaron.
Nakaluluwag nang paningin ang berdeng
paligid na puno ng halaman.
Kaytalas ng kutsilyong gamit ng chef.
KONOTASYON
Malutong na 5.0 ang nakuha niyang
marka.
Berde ang kanyang utak.
Kaytalas ng kanyang pakiramdam.

7.3 MGA MATATALINGHAGANG SALITA

Ang salitang talinghaga ay mula sa mga salitang “talino” at “hiwaga” na ang ibig
sabihin ay isang pahayag na hindi tahasang ibinigay ang kahulugan- nakatago o
hindi lantad. Ang mga piling matalinhagang pananalita na nasa ibaba ay ilan lamang
sa napakaraming matalinhagang pananalita na nagmula sa librong Matalinhagang
Pananalita (with English Equivalent) ng Surian ng Wikang Pambansa na ngayo’y
Komisyon ng Wikang Filipino.

1) Parang pinag-awayan ng aso’t pusa

Kahulugan 1: sirang-sira ang bagay na pinag-awayan

Halimbawa:

Parang pinag-awayan ng aso’t pusa ang blusang binili ng ina nang pag-
agawan ito ng kanyang dalawang anak.

Kahulugan 2: magulong-magulo

Halimbawa:

Nagulat ang mag-asawang buhat sa panonood ng sine nang makitang

parang pinag-awayan ng aso’t pusa ang kanilang silid-tulugan.

Paliwanag: Likas sa aso at pusa ang lagging nag-aaway. Kung may bagay silang
pinag-aawayan, kagat nila ito sa magkabilang dulo at kapwa umaangil habang
naghihilahan sa bagay na kanilang pinag-aawayan. Dahil sa matatalim ang kanilang
mga ngipin, nagkakasira-sira ang pinag-awayan nila. Batay sa pangyayaring ito,
kapag may dalawang batang nag-aaway at nagkakasira-sira ang pinag-awayan,
nakagawian nang sabihin ang bagay ay parang pinag-awayan ng aso’t pusa.

2) Balat-sibuyas

TFiL 1- Pagtuturo ng Filipino sa Elementarya 4

Inihanda ni: RINALYN N. BONOTAN, MAEd- Instructor 1
BATAYANG MANWAL SURIGAO DEL NORTE STATE UNIVERSITY- MALIMONO CAMPUS

Kahulugan: maramdamin, madaling magdamdam

Halimbawa:
Umiiyak na naman ang kaibigan kong balat-sibuyas.

Paliwanag: Karaniwan nang mga bagay na manipis ay madaling mapunit, masira

o mabutas tulad ng balat ng sibuyas. Dito inihahambing ang damdamin ng isang
taong maramdamin o madaling masaktan. Kaya naman, sinasabing balat-sibuays
ang isang taong may ganitong pag-uugali.

3) Kulubot na ang balat

Kahulugan: matanda na

Halimbawa:
Kung kalian kulubot na ang balat ng tiyahin ko saka pa naisipang
mag-asawa.

Paliwanag: Ang gulang ng isang tao ay maaring makita sa kanyang panlabas na

anyo. Ang tao kapag bata ay nag-aangkin ng banat at pinong kutis o balat. Ang balat
na ito ay unti-unting nagbabago sa paglipas ng panahon na nagpapahiwatig lamang
ng paggulang niya. Mapapansing ang balat ng isang nagkakagulang ay unti-unting
nagungulubot habang siya ay pantanda nang patanda at anumang pamahid na
pampaganda ang dito’y ilagay ay mababakas pa rin ang kulubot. Kaya sa
matatalinhagang pagtutlad ay ginamit ng mga tao noon ang pariralang kulubot na
ang balat sa pagtukoy na isang matanda na.

4) Magkibit-balikat
Kahulugan: ipagwalang-bahala

Halimbawa:
Ipinagkibit-balikat lamang ni Andremel ang balitang lumayas ang kanyang
asawa.
Paliwanag: Hindi lamang salita ang ginagamit ng tao upang ipahayag ang kanyang
damdamin at pag-iisip. Madalas na sa galaw ng kaniyang katawan ay naipahayag
niya ang kanyang saloobin. Sa matamang pagmamasid ng mga tao noong unang
panahon ay napuna nilang ang pag-ayaw ng tao sa isang tao, hayop, bagay, ideya o
anuman ay maaring ipahayag sa pamamagitan ng iling ng ulo at kawalang interes
dito o dili kaya’y iniingos niya ang kanyang nguso’t labi. Sa pagwawalang-bahala
naman, anakagawiang kilos na ang tao ang kawalang ekspresyon ng kanyang
mukha kaalinsabay ng pagkikibit ng kanyang balikat o bahagyang pagtataas nito.
bunga ng pagkamapagmasid sila, nabuo ang kasabihang magkibit-balikat upang
tukuyin ang pagwawalang-bahala ng tao.

5) Balimbing
Kahulugan: kung sino ang kaharap ay siyang kakampi; doble kara; dalawang
mukha; hunyango

Halimbawa:
Nilalayuan ng mga kaibigan ang isang taong balimbing.
Paliwanag: Ang balimbing ay prutas na may limang anggulo at sakit saang anggulo
tingnan ay pareho ang makikita. Dahil dito, ang taong kung sino ang kaharap ay
siyang pinapanigan ay tinatawag na balimbing.

6) May pakpak ang balita

TFiL 1- Pagtuturo ng Filipino sa Elementarya 5

Inihanda ni: RINALYN N. BONOTAN, MAEd- Instructor 1
BATAYANG MANWAL SURIGAO DEL NORTE STATE UNIVERSITY- MALIMONO CAMPUS

Kahulugan: mabilis kumalat ang balita

Halimbawa:
Mag-iingat sa pagsasalita sapagkat may pakpak ang balita.

Paliwanag: Ang may pakpak ay nakapaglalakbay nang mabilis. Itinutulad ang balita
sa bagay na may pakpak at sapagkat ugali ng taong sumagap ng balita na mabilis
namang nagpapasalin-salin sa bibig ng iba’t ibang tao, lumilitaw ang kasabihang may
pakpak ang balita.

7) Bantay-salakay
Kahulugan: nagnanakaw ng mga bagay na ipinagkatiwala sa kanya.

Halimbawa:
Huli na nang malaman nilang ang kanilang katulong sa bahay ay
bantay-salakay pala.

Paliwanag: Ang talinghaga sa pahayag na ito ay nasa pagsasama ng dalawang

salitang may magkasalungat na kahulugan: bantay at salakay. Ang unang salita,
bantay ay nangangahulugan ng pag-aaruga o pag-aalaga, samantalang ang
ikalawang salita, salakay ay nangangahulugan ng lusob o daluhong. Kapag
pinagsama, ang ideyang nabubuo ng dalawang salita ay maaring isang taong
hinirang na bantay ngunit siyang sumalakay o nagnakaw sa binabantayan. Ginamit
ng mga tao noon ang kawikaang bantay-salakay upang tukuyin ang isang kasamang
pinagkakatiwalaan ngunit nagtaksil naman. Hanggang ngayon, ginagamit pa ang
kasabihang ito.

7.4 MGA TAYUTAY

Ang tayutay ay isang pahayag na ginagamit upang bigyang-diin ang isang

kaisipan o damdamin. Sinasadya ng nagpapahayag nito na gumamit ng talinghaga o
di-karaniwang salita sa pagpapahayag upang bigyang-diin ang kanyang saloobin.
Ang mga halimbawa ng tayutay ay ang mga sumusunod:

Pagtutulad o Simile. Ito ay isang payak at lantad na paghahambing na

karaniwang ginagamitan ng mga salita’t pariralang katulad ng, tulad ng, parang, para
ng, kapara ng, animo’y, anaki’y, kawangis, kagaya ng, gaya ng, atbp.

Halimbawa:
Ang buhay ng tao’y parang gulong.
Animo’y matapang na leon kung siya’y humarap sa taong-bayan.

Pagwawangis o Metapora. Ito ay isang tuwirang paghahambing na hindi

ginagamitan ng mga salita’t pariralang katulad ng, tulad ng, parang, para ng, kapara
ng, animo’y, anaki’y, kawangis, kagaya ng, gaya ng, atbp.

Halimbawa:
Siya ay Leon kung magalit.

TFiL 1- Pagtuturo ng Filipino sa Elementarya 6

Inihanda ni: RINALYN N. BONOTAN, MAEd- Instructor 1
BATAYANG MANWAL SURIGAO DEL NORTE STATE UNIVERSITY- MALIMONO CAMPUS

Maamong tupa kung siya’y makiusap.

Pagmamalabis o Eksaherasyon. Ito ay isang pagpapahayag na lubhang

pinalalabis o pinakukulang ang tunay na kalagayan ng tao, bagay o pangyayari.

Halimbawa:
Gabundok ang kanyang huhugasang pinggan.
Bumaha ng luha sa kanyang kuwarto.

Pagsasatao o Personipikasyon. Ito ay nagsasalin ng katalinuhan at mga

katangian ng mga tao sa mga bagay o hayop na walang katalinuhan o katanguan
gaya ng sa tao. Pinakikilos ang mga ito sa tulong ng pandiwa.

Halimbawa:
Kumakaway sa akin ang dahon ng talahib.
Nakia kong kumikindat ang bituin.

Pag-uyam o Sarcasm. Ito ay paraan ng pagpapahayag na ang isang tao o

bagay ay kinukutya a pamamagitan ng mga salitang parang pumupuri kung
uunawaing mabuti.

Halimbawa:
Nangunguna ang ating bansa, nangunguna sa katiwalian.
Ang ganda ng kanyang mga binti, sakang naman.

Paghahalintulad o Analohiya. Ito ay isang tambalan ng pagtutulad.

Ipinahahayag ng paghahalintulad ang pagkapareho ng isang kaugnayan sa isa pang
kaugnayan.

Halimbawa:
“Ang tingin ng paruparo sa bulaklak ay katulad ng
damdamin ng binate sa dalaga”

“Ang paghahamok ng hari at ng kawal ay tulad ng

paglalaban nina David at Goliath.”

Alegorya o Allegory. Ang pagpapahiwatig na paglalahad, lalo na sa isang

kuwento o salaysay ng isang kahulugang pawangis ngunit hindi tahasang sinasabi.

Halimbawa:
“ Nag-aalma ang lunggati sa budhi ay sumisikad
Kalayaan, kalayaan ang tuwina’y hinahangad.
Dumadambana, dumadambana kapag renda’y hinahaltak
O, kay hirap na supilin! May latigo ka mang hawak.”
-Halaw sa tulang “Erotique” ni Federico Licsi Espino, Jr.

Pagpapatindi o Hyperbole. Pagpapaalpas sa haraya sa pamamagitan ng

TFiL 1- Pagtuturo ng Filipino sa Elementarya 7

Inihanda ni: RINALYN N. BONOTAN, MAEd- Instructor 1
BATAYANG MANWAL SURIGAO DEL NORTE STATE UNIVERSITY- MALIMONO CAMPUS

inilalarawang bagay na higit na dakila o di-gaano o pinakamasama o kinapapalooban

ng isang ibayong katindihan kayasa katotohanan o lampas pa sa maaring mangyari.

Halimbawa:
“Lupang itinambak ng kamay ng Diyos
Ano’t nang lumao’y nakitang umumbok!
Higante ba tilang sa pagkakatulog
Ay hindi mapansing ginubat ang likod;
Minsa’y nakatayong…langit:inaabot,
Minsa’y nakadapang… dagat: niyayapos!
-Halaw sa tulang “Ang Bundok” ni Fidel M. Guilatco

Pagpapalit-saklaw o Synedoche. Tayutay na inilalagay ang pangalan ng:

(a) isang kabuuan para sa isang bahagi; (b) isang angkan para sa isang supling; o
(c) isang kagamitan para sa isang likhang bagay.

Halimbawa:
“At ang baling bibig na binubukalan
ng sabing magaling at katotohanan,
Agad binibiyak at sinisikangan
Ng kalis ng lalong dusting kamatayan”
-Halaw sa “Florante at Laura” ni Francisco Balagtas

Balintuna o Irony. Ito ay pag-uuyam sa pamamagitan ng pagpapahayag ng

laban sa kahulugan ng ibig ipakahulugan

Halimbawa:
“Walang kaparis ang pamamaraan niya ng pagtuturo; nakikita nilang ang mga
bunga nito ay mga taong nakapagpapayaman sa sarili nang madalian”

Pagpapalit-tawag o Metonymy. Ito ay pansamantalang pagpapalit ng mga

pangalan ng mga bagay na magkakaugnay.

Halimbawa:
“Ang pananampalataya ay ating kaligtasan.”
Ang ilaw ng tahanan ay lumisan at hindi na muling magbabalik.
Ang bagong anghel ng Pamilya Castillo ay tunay na kinagigiliwan ng
marami.

Salantuna o Paradox. Ito ay pagpapahayag ng isang katotohanan sa

pamamagitan ng paggamit ng mga sangkap na animo’y hindi totoo sa biglang basa o
dinig.

Halimbawa:
“ Ang katamaran ng tao ay nagbibigay daan sa
kaunlaran ng daigdig”

TFiL 1- Pagtuturo ng Filipino sa Elementarya 8

Inihanda ni: RINALYN N. BONOTAN, MAEd- Instructor 1
BATAYANG MANWAL SURIGAO DEL NORTE STATE UNIVERSITY- MALIMONO CAMPUS

Hindi katanggap-tanggaop ang katotohanang

namutawi sa kanyang mga labi.

Tanong Retorika o Rhetorical Question. Ang sagot ay laging paayon o nasa loob
mismo ng pahayag.

Halimbawa:
“O, pangarap
Kailan ka matutupad?
O, Pag-ibig
Kailan ka pamamasid?”

GAWAIN 7.1
PANUTO: Ang mga sumusunod ay idyoma sa Ingles. Kung sa palagay mo ay
tama ang ibinigay na kahulugan sa Filipino, isulat ang salitang TAMA. Kung sa
palagay mo naman ay mali, isulat ang salitang MALI.

____ 1. Make a mountain out- Palakihin ang isang maliit na problema.

_____2. Better half- mabuting kahati
____ 3. Hold one’s tongue – Mnatiling tahimik
____ 4. Move heaven and earth – Gawin ang lahat ng paraan
____ 5. Bury the hatchet – Makipagsundo sa kaaway
____ 6. Man in the street – Mahilig Tumambay
____ 7. Bread and Butter – Kinahihiligan ng mga bata
____ 8. A snake in the grass – Lihim na kaaway
____ 9. Make faces – Mapagpanggap na Tao
____ 10. Birds with the same feathers – Taong Magkaugali

TFiL 1- Pagtuturo ng Filipino sa Elementarya 9

Inihanda ni: RINALYN N. BONOTAN, MAEd- Instructor 1
BATAYANG MANWAL SURIGAO DEL NORTE STATE UNIVERSITY- MALIMONO CAMPUS

GAWAIN 7.2
PANUTO: basahin ang bawat pangungusap. Tukuyin ang uri ng tayutay na
ginagamit dito.

1) Sumayaw pati ang mga bulaklak sa galing ng mananayaw.

2) Umulan ng dolyar sa bahay nila Maria ng dumating ang asawa mula ibang
bansa.
3) Tila diyosa ang ganda ni Catriona Gray.
4) Hindi na kumurap ang mga manonood ng Miss Universe upang masaksihan
bawat segundo ng paligsahan.
5) Ang ngipin ni Mark ay gatas ang kaputian.
6) Paris ng ulo ni Juny ay matigas na kahoy.
7) Ang asawa ko ang araw ng naking langit.
8) Ang pag-aalbaruto ng pilyong bata ay tulad ng malakas na ipu-ipo.
9) Niyakap ako ng malamig na hangin.
10) Nayanig ang buong mundo sa galing na ipinakita ng mga Pilipino sa Sea
Games 2019.

TFiL 1- Pagtuturo ng Filipino sa Elementarya 10

Inihanda ni: RINALYN N. BONOTAN, MAEd- Instructor 1
BATAYANG MANWAL SURIGAO DEL NORTE STATE UNIVERSITY- MALIMONO CAMPUS

PANGHULING PAGSUSURI: Balikan ang mga katanungan sa paunang

pasulit at muling sagutan.

Pangalan:____________________________ Petsa: ___________________

Taon at Seksyon: _____________________ Iskor: ___________________

TFiL 1- Pagtuturo ng Filipino sa Elementarya 11

Inihanda ni: RINALYN N. BONOTAN, MAEd- Instructor 1
BATAYANG MANWAL SURIGAO DEL NORTE STATE UNIVERSITY- MALIMONO CAMPUS

TALASANGGUNIAN:

Acopra, Jioffre, et al.(2018). “Kontekstwalisadong Filipino sa Malayuning

Komunikasyon. Intramuros Manila: Minshapers Co, Inc.

Almario, Virgilio S. (2015). Manwal sa Masinop na Pagsulat, 2ND ed. Quezon City
City. Komisyon ng Wikang Filipino.

TFiL 1- Pagtuturo ng Filipino sa Elementarya 12

Inihanda ni: RINALYN N. BONOTAN, MAEd- Instructor 1