Παπανικολαου 9 ΚΑΛΛΙΘΕΑ 28310 50013 (Επιδιορθωμένο)

9
Έκφραση Έκθεση Γ’ ΓΕΛ
Σχεδιαγράμματα Εννοιών και

Κριτήρια Αξιολόγησης
Ιωάννα Ν Ζώτου
Ρέθυμνο 2022-2023
2 ©Επιμέλεια: Ιωάννα Ν Ζώτου Οικονομολόγος-Φιλόλογος
Κρείττον οψιμαθή είναι ή αμαθή. – Καλύτερα να έχεις μάθει πρόσφατα παρά να μην έχεις μάθει
καθόλου.
Σωκράτης,
469-399 π.Χ.,
(εξηγώντας γιατί μάθαινε κιθάρα λίγο πριν πεθάνει)

Περιεχόμενα
Άγχος....................................................................................................................................................5
Εθελοντισμός - Κοινωνική Αλληλεγγύη - Προσφορά..........................................................................20
ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ..................................................................................................................34
δικαιώµατα του παιδιού.....................................................................................................................46
Ανθρωπισμός......................................................................................................................................53
Εθελοντισμός......................................................................................................................................71
ΑΝΤΙΚΑΠΝΙΣΤΙΚΟΣ ΝΟΜΟΣ................................................................................................................104
ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΗΣ «ΦΥΓΗΣ ΕΓΚΕΦΑΛΩΝ» («BRAIN DRAIN»).......................................................110
Βία & Εγκληματικότητα....................................................................................................................127
Δημοκρατία......................................................................................................................................140
Διαφήμιση.........................................................................................................................................154
Εθνικισμός........................................................................................................................................173
Ενδοοικογενειακή βία.......................................................................................................................188
Ενδοσχολική βία – Εκφοβισμός (Bullying).........................................................................................197
Ποιότητα ζωής – ευτυχία..................................................................................................................213
Καταναλωτισμός...............................................................................................................................221
Υπερκατανάλωση, σχεδιάγραμμα....................................................................................................227
Κοινωνικοποίηση...............................................................................................................................237
Κοινωνική αγωγή...............................................................................................................................244
Εφηβεία και προβλήματα.................................................................................................................249
Κοινωνία και έφηβοι.........................................................................................................................252
Αυτοκριτική.......................................................................................................................................255
Κριτική – Αυτοκριτική........................................................................................................................260
Ευρωπαϊκή Ένωση.............................................................................................................................283
Λαϊκισμός .........................................................................................................................................291
Λαϊκισμός – Λαϊκότητα -Εκλαΐκευση.................................................................................................302
Μαζοποίηση......................................................................................................................................305
Μεσσιανισμός...................................................................................................................................312
Μνημεία – Αρχαιολογικοί χώροι – Μουσεία....................................................................................318
ΜΟΝΑΞΙΑ : Είδη μοναξιάς, αιτίες, συνέπειες, αντιμετώπιση............................................................341
Μουσική: Η σημασία της στη ζωή μας..............................................................................................352
Παράδοση.........................................................................................................................................389
Τεχνολογία........................................................................................................................................403
Τουρισμός.........................................................................................................................................421
Φυσικό Περιβάλλον..........................................................................................................................434
Διατροφή & Υγεία..............................................................................................................................446
Περιβαλλον και κορονοιος................................................................................................................456
ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ................................................................................................................................461
Τέχνη.................................................................................................................................................472
Ρατσισμός..........................................................................................................................................495
Οικολογία – Φυσικό περιβάλλον......................................................................................................521
Σπουδές εξ αποστάσεως – Δια βίου μάθηση....................................................................................529
Φανατισμός.......................................................................................................................................546
ΧΟΥΛΙΓΚΑΝΙΣΜΟΣ..............................................................................................................................558
ΥΠΕΥΘΥΝΟΤΗΤΑ & ΕΥΘΥΝΗ..............................................................................................................564
Ψηφιακή δημοκρατία στην ΕΕ: δυνατότητες και προκλήσεις...........................................................572
Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης / Επικοινωνίας.....................................................................................592
Προπαγάνδα......................................................................................................................................603
Η υπαρκτή ανισότητα των φύλων: Πώς θα την εξαλείψουμε;..........................................................621
Τέχνη - Σχεδιάγραμμα έκθεσης.........................................................................................................639
Λεξιλογικές Ασκήσεις (Συνεξέταση)..................................................................................................652
Γέλιο και Κωμικό Στοιχείο Σχεδιάγραμμα Α Λυκείου........................................................................655
Τρίτη Ηλικία Σχεδιάγραμμα...............................................................................................................663
Μοδα.................................................................................................................................................670
Αγάπη Σχεδιάγραμμα........................................................................................................................675
Εφηβεία.............................................................................................................................................680
Διάλογος............................................................................................................................................687
Γλωσσομάθεια...................................................................................................................................698
Γλώσσα και Πολιτισμός.....................................................................................................................702
Τ Ε Λ Ο Σ............................................................................................................................................711
Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Άγχος
Άγχος: συγκινησιακή κατάσταση (φόβου, αγωνίας, ανασφάλειας κ.λπ.), είτε

παροδική και χαμηλής έντασης (οπότε θεωρείται φυσιολογική) είτε επίμονη και μεγάλης
έντασης (οπότε θεωρείται παθολογική, λ.χ. ως σύμπτωμα αγχώδους νευρώσεως), η οποία
προκύπτει ως εναγώνια αναμονή επικείμενου κακού ή κινδύνου ή δυσάρεστης γενικά
κατάστασης και έχει ιδιαίτερες εκδηλώσεις στο σώμα και στη συμπεριφορά (λ.χ. μεταβολές
στο αυτόνομο νευρικό σύστημα ή μεγάλη νευρικότητα).
[άγχος – άγχομαι – αγχώνομαι. Από το αρχαίο ρήμα ἄγχω «σφίγγω (στον λαιμό),
πνίγω, στραγγαλίζω» πλάστηκε το ουσιαστικό άγχος για να αποδώσει στα Ελληνικά το
αγγλικό anxiety, δηλώνοντας το ψυχικό σφίξιμο, την ψυχική πνιγμονή, την αγωνία, τον
φόβο, την (κατα)πίεση. Από τη λέξη άγχος πλάστηκαν εν συνεχεία τις τελευταίες δεκαετίες
τα ρήματα άγχομαι και αγχώνομαι «νιώθω άγχος» (από όπου και το
ενεργητικό αγχώνω «προκαλώ άγχος»).]
Το άγχος εκδηλώνεται με δυσκολία στην αναπνοή, ανωμαλίες του σφυγμού,

κρύωμα των άκρων, εφίδρωση, αίσθημα βάρους στην καρδιά ή στην κοιλιά, με χαλάρωση
της διανοητικής λειτουργίας και κατάπτωση των ψυχικών και σωματικών δυνάμεων του
ατόμου.
Αίτια πρόκλησης άγχους στον σύγχρονο άνθρωπο
Το άγχος, με όλες τις αρνητικές του συνέπειες στην ψυχική και σωματική υγεία των
ατόμων, αποτελεί στις μέρες μας μόνιμο στοιχείο στη ζωή των ανθρώπων, καθώς τόσο ο
έντονος ρυθμός της καθημερινότητας, όσο και η οικονομική ανασφάλεια αποτελούν
ισχυρούς παράγοντες πίεσης.
- Ανεργία / Οικονομικά προβλήματα. Στη χώρα μας, όπου τα επίπεδα ανεργίας παραμένουν
εξαιρετικά υψηλά τα τελευταία χρόνια, είναι εύλογη η αυξημένη παρουσία άγχους, καθώς η
αδυναμία επαγγελματικής αποκατάστασης και η απουσία των αναγκαίων οικονομικών

πόρων, τόσο για την επιβίωση των ατόμων όσο και για τη διασφάλιση ενός ικανοποιητικού
επιπέδου ζωής, αποτελούν έντονα αγχωτικές καταστάσεις που εξαντλούν ψυχικά τους
ανθρώπους.
Έντονο άγχος, εντούτοις, βιώνουν πλέον ακόμη κι εκείνοι που εργάζονται, καθώς οι μειώσεις
στους μισθούς με την παράλληλη αύξηση των τιμών στα προϊόντα και στις υπηρεσίες, έχουν
δυσχεράνει κατά πολύ τον οικονομικό προγραμματισμό κάθε οικογένειας. Η έλλειψη
οικονομικής σταθερότητας και η διαρκής επιδείνωση του οικονομικού κλίματος εντείνουν το
αίσθημα ανασφάλειας των πολιτών και ευθύνονται για την κατακόρυφη αύξηση του άγχους
στις μέρες μας.
- Καταναλωτισμός. Η τάση που επικρατεί τις τελευταίες δεκαετίες να αναζητούν οι

άνθρωποι το αίσθημα της ευδαιμονίας μέσα από την απόκτηση ολοένα και περισσότερων
υλικών αγαθών, και να αισθάνονται δυστυχείς σε περίπτωση που δεν είναι σε θέση να
αγοράσουν όλα όσα επιθυμούν, υπονομεύει κατά τρόπο ιδιαίτερα δραστικό την ψυχική τους
ηρεμία και ισορροπία. Η ανάγκη για κατανάλωση και η στρεβλή αίσθηση πως μόνο μέσω της
απόκτησης συγκεκριμένων αγαθών θα επέλθει το αίσθημα της ευτυχίας, εξωθεί τους
ανθρώπους είτε στο να αυξάνουν κατά πολύ τις εργασιακές τους υποχρεώσεις προκειμένου
να αντεπεξέλθουν στις δαπανηρές τους επιθυμίες είτε στο να βιώνουν ένα διαρκές αίσθημα
ματαίωσης σε περίπτωση που δεν έχουν τις απαιτούμενες οικονομικές δυνατότητες. Βέβαιη
απόρροια, πάντως, είτε κατορθώσουν να εκπληρώσουν τις υποτιθέμενες αυτές -
καταναλωτικές- ανάγκες είτε όχι, είναι η αύξηση του άγχους, καθώς επιβαρύνουν τον εαυτό
τους με επιπλέον, και μάλιστα περιττές, ανησυχίες, ιδίως όταν δεν υπάρχουν επαρκείς
οικονομικοί πόροι.
- Απουσία ελεύθερου χρόνου. Παρά τις ποικίλες τεχνολογικές εξελίξεις που έχουν
συνεισφέρει στη σημαντική εξοικονόμηση χρόνου στις διάφορες καθημερινές
δραστηριότητες και εργασίες, οι περισσότεροι άνθρωποι, κυρίως των μεγάλων αστικών
κέντρων, έχουν καθημερινά να διαχειριστούν ένα εξαιρετικά φορτωμένο πρόγραμμα με
πλήθος υποχρεώσεων. Έτσι, διακατέχονται διαρκώς από την αίσθηση πως δεν έχουν αρκετό
χρόνο και πως οφείλουν να πιέσουν ακόμη περισσότερο τον εαυτό τους προκειμένου να
εκπληρώσουν όλες τους τις υποχρεώσεις. Πρόκειται, φυσικά, για έναν ασφυκτικό τρόπο
ζωής με εξαιρετικά αυξημένα επίπεδα άγχους, που ζημιώνει σημαντικά την ψυχική και
σωματική υγεία των ατόμων.
- Οι ανταγωνιστικές σχέσεις. Ένα ανησυχητικό σύμπτωμα των ημερών μας είναι η

ανταγωνιστική διάθεση που κυριαρχεί στις περισσότερες διαπροσωπικές σχέσεις των
ανθρώπων. Κύριο μέλημα μοιάζει να είναι η επίτευξη όλο και υψηλότερων επαγγελματικών
και οικονομικών στόχων, ώστε να βρεθεί ο καθένας σε καλύτερη θέση από αυτή που έχουν
τα άλλα άτομα του κοινωνικού του περίγυρου. Οι φιλικές σχέσεις έχουν χάσει την κάποτε
αγνή και ειλικρινή τους διάσταση, κι έχουν υποκατασταθεί από σχέσεις ανταγωνισμού για το
ποιος έχει επιτύχει περισσότερα στη ζωή του.
Προφανώς, βέβαια, μια τέτοια ανταγωνιστική νοοτροπία, ιδίως σε μια χώρα που δοκιμάζεται
από μια παρατεταμένη οικονομική κρίση, εντείνει σημαντικά τα επίπεδα άγχους, καθώς
πολλοί είναι εκείνοι που βιώνουν αισθήματα αποτυχίας, αφού δεν έχουν τη δυνατότητα να
εκπληρώσουν τους ιδεατούς τους επαγγελματικούς και οικονομικούς στόχους.
- Μοναξιά & υπαρξιακό άγχος. Η αδυναμία των ανθρώπων να δημιουργήσουν πραγματικές

σχέσεις φιλίας, απαλλαγμένες από το στοιχείο του φθόνου και τον ανταγωνισμό, έχει
επιτείνει το αίσθημα της μοναξιάς. Φοβούμενοι μήπως προδοθούν ή πληγωθούν, διατηρούν
μια στάση καχυποψίας και σταδιακά απομονώνονται από τους άλλους. Καταλήγουν, έτσι, να
αισθάνονται μόνοι και δυσκολεύονται να προσδώσουν ουσιαστικό νόημα στη ζωή τους, μιας
και οτιδήποτε δεν είναι μετρήσιμο σε οικονομική αξία μοιάζει επισφαλές και προσωρινό. Η
έλλειψη της αληθινής ψυχικής επαφής, η απουσία αγνής ευτυχίας και η αίσθηση πως η ζωή
δεν έχει να προσφέρει κάποια πραγματική αίσθηση ευδαιμονίας, τους δημιουργεί ένα
αίσθημα ψυχικής αγωνίας, που προσδιορίζεται ως υπαρξιακό άγχος.
Στο υπαρξιακό άγχος συντείνει, πέρα από την αδυναμία προσδιορισμού ενός συγκεκριμένου
νοήματος της ύπαρξης, κι η αίσθηση του ατόμου πως δεν είναι σε θέση να υλοποιήσει τους
στόχους του και τις όποιες επαγγελματικές ή άλλες επιδιώξεις του. Οι άνθρωποι είτε γιατί
θέτουν ανέφικτους στόχους είτε γιατί δεν υπάρχουν πια οι κατάλληλες οικονομικές
συνθήκες, καταλήγουν παρά τις προσπάθειές τους ν’ απέχουν πολύ απ’ ό,τι θα προσδιόριζαν
ως ιδανική ζωή για τους ίδιους κι αυτό τους προκαλεί έντονη απογοήτευση, θλίψη και άγχος.
Τα αίτια πρόκλησης άγχους ποικίλουν βέβαια ανάλογα με την ηλικία του κάθε ατόμου και
τις ιδιαίτερες συνθήκες που αντιμετωπίζει στη ζωή του. Έτσι, όταν γίνεται λόγος για
εφήβους, εύλογα πηγές άγχους είναι οι σχολικές υποχρεώσεις, οι εφηβικές ανασφάλειες, η
επιθυμία αποδοχής από τον φιλικό περίγυρο, αλλά και οι απαιτήσεις των γονιών, ενώ, όταν
γίνεται λόγος για ενήλικες η πίεση προκύπτει συνήθως από τις επαγγελματικές ευθύνες, αλλά
και από την ανάγκη να καλυφθούν οι τρέχουσες οικονομικές ανάγκες.
Επιπτώσεις του άγχους
Το άγχος, ιδίως όταν αυτό είναι αυξημένης έντασης και διάρκειας, έχει ιδιαίτερα επιζήμιες
επιπτώσεις στη σωματική και στην ψυχική υγεία του ατόμου.
- Σε ό,τι αφορά τη σωματική υγεία οι επιπτώσεις είναι τόσο βραχυπρόθεσμες, με παροδικά

συμπτώματα, όπως είναι η ταχυκαρδία, η αίσθηση ζαλάδας, η δύσπνοια, η νευρικότητα κ.λπ.,
όσο και μακροπρόθεσμες, καθώς συντείνει στην επιδείνωση άλλων προβλημάτων και μπορεί
ακόμη και να οδηγήσει στον αιφνίδιο θάνατο του ατόμου (καρδιακή προσβολή, εγκεφαλικό
επεισόδιο κ.λπ.).
- Το άγχος έχει ιδιαίτερα επιζήμιες επιπτώσεις και στην ψυχική υγεία των ατόμων
επηρεάζοντας δραστικά τη συμπεριφορά τους και υπονομεύοντας τη δυνατότητά τους να
διαχειριστούν αποτελεσματικά τις καθημερινές τους υποχρεώσεις. Τα άτομα εμφανίζουν
διάθεση απομόνωσης, καταθλιπτικά συναισθήματα και διαρκείς εναλλαγές στη διάθεση,
χωρίς να απουσιάζει και μια αυξημένη αίσθηση επιθετικότητας. Ως αποτέλεσμα οι άνθρωποι
δεν έχουν τη δυνατότητα να αντιμετωπίσουν με ψυχραιμία τις απαιτήσεις της
καθημερινότητας και παρουσιάζουν μειωμένη απόδοση στον εργασιακό τους χώρο, αλλά και
αρνητική συμπεριφορά στο πλαίσιο του οικογενειακού και κοινωνικού τους περιβάλλοντος.
- Η ανάγκη των ανθρώπων να απαλλαγούν από τα δυσάρεστα συναισθήματα του άγχους τους
εξωθεί συχνά ν’ αναζητήσουν ψυχική εκτόνωση με επιζήμιους για τη σωματική τους υγεία
τρόπους, όπως είναι το κάπνισμα, η κατανάλωση αλκοόλ ή η χρήση ναρκωτικών ουσιών.

Προκύπτει, έτσι, μια ιδιαιτέρως αρνητική διασύνδεση ανάμεσα στις δυσχερείς
κοινωνικοοικονομικές συνθήκες και την υγεία των πολιτών, αφού το κλίμα ανασφάλειας που
επικρατεί σε οικονομικό και πολιτικό επίπεδο αυξάνει δραματικά τα επίπεδα άγχους που
βιώνουν και τους οδηγεί σε καταχρήσεις ή άλλες εξίσου λανθασμένες επιλογές.
- Το άγχος επηρεάζει συνολικά τη δυνατότητα των ανθρώπων να δεχτούν και να

επεξεργαστούν με αντικειμενικότητα τις όποιες κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις, με
αποτέλεσμα να αντιδρούν σπασμωδικά ή με αυξημένη ένταση σε ερεθίσματα που θα έπρεπε
να τα υποδέχονται με μεγαλύτερη ψυχραιμία. Η παρατεταμένη αίσθηση ανασφάλειας
καθιστά το κοινωνικό σύνολο ευερέθιστο, δημιουργώντας τις συνθήκες για μια υπερβολική,
ίσως και βίαιη αντίδραση, σε μια πιθανή αιφνίδια αλλαγή ή σε κάποιο γεγονός που θα
λειτουργήσει ως αφορμή για το ξέσπασμα της σωρευμένης έντασης.
Τρόποι αντιμετώπισης
Παρά το γεγονός ότι το άτομο δεν μπορεί να ελέγξει και να διαφοροποιήσει τις
ευρύτερες οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες, οφείλει ωστόσο να αναζητήσει γόνιμους
τρόπους διαχείρισης του άγχους του, ώστε να προφυλάξει τον εαυτό του από την εξαιρετικά
επιζήμια επίδρασή του.
- Καίριας σημασίας είναι η συνειδητοποίηση πως τα υλικά αγαθά και ο πλούτος δεν
αποτελούν ικανά εχέγγυα ευτυχίας και πως είναι αναγκαία μια απλοποίηση της ζωής του
ανθρώπου. Η αφιέρωση περισσότερου χρόνου για δραστηριότητες που προσφέρουν
συναισθηματική ικανοποίηση στο κάθε άτομο, όπως είναι κάποια μορφή άθλησης ή ένα
χόμπι, αλλά και η μεγαλύτερη επαφή με τη φύση μέσα από μικρές αποδράσεις σε κάποια
ορεινή ή παράλια τοποθεσία, μπορούν να λειτουργήσουν ιδιαιτέρως ευεργετικά για τη
μείωση του άγχους. Είναι, για παράδειγμα, επιστημονικά αποδεδειγμένο πως η ανάγνωση
βιβλίων δρα κατά τρόπο αγχολυτικό και βοηθά το άτομο να αισθανθεί πιο ήρεμο μέσα σε
σύντομο χρονικό διάστημα.
- Οι άνθρωποι θα πρέπει να προσαρμόζονται στις εκάστοτε κοινωνικές και οικονομικές

συνθήκες, επιτρέποντας στον εαυτό τους να αναδιαμορφώσει τις επιμέρους στοχεύσεις του.
Το να συνεχίζει κάποιος να επιδιώκει υπέρμετρες επιτεύξεις και να θέτει εμφανώς
απροσέγγιστους στόχους αποτελεί έναν περιττό παράγοντα άγχους που λειτουργεί αρνητικά
στη ζωή του.
- Σε περίπτωση που το συναίσθημα άγχους εμφανίζεται συχνά και με ένταση, το άτομο

οφείλει να αναζητήσει καθοδήγηση και βοήθεια από κάποιον εξειδικευμένο ιατρό (ψυχολόγο
/ ψυχίατρο), κι όχι να επιδιώξει την αντιμετώπισή του με αναποτελεσματικούς τρόπους, όπως
είναι το αλκοόλ.
Οι άνθρωποι δεν θα πρέπει να υποτιμούν την επιζήμια δράση του άγχους, ούτε να θεωρούν
πως το να καταφύγουν στην ιατρική συνδρομή αποτελεί υπερβολή ή πως είναι κάτι το
περιττό. Θα πρέπει να συνειδητοποιήσουν πως η ουσιαστική αντιμετώπιση του άγχους θα
τους επιτρέψει να λειτουργούν πιο φυσιολογικά και με μεγαλύτερη άνεση σε όλους τους
τομείς της καθημερινής τους δράσης, γι’ αυτό και είναι ιδιαίτερα σημαντικό το να
αξιοποιήσουν κάθε θεμιτό μέσο για τον περιορισμό του.
Αγχώδης νεύρωση
Νεύρωση που χαρακτηρίζεται από αγχώδη υπεραπασχόληση, η οποία φτάνει έως τον
πανικό και συχνά συνοδεύεται από σωματικά συμπτώματα. Σε αντίθεση με τη φοβική
νεύρωση, το άγχος είναι δυνατόν να υπάρχει υπό οποιεσδήποτε συνθήκες και δεν είναι
περιορισμένο σε ειδικές καταστάσεις ή αντικείμενα. Η διαταραχή πρέπει να διακρίνεται από
τον φυσιολογικό φόβο, ο οποίος εμφανίζεται όταν το άτομο αντιμετωπίζει πραγματικά
επικίνδυνες καταστάσεις.
Το άγχος είναι ένα φυσιολογικό συναίσθημα, όταν αποτελεί μια αντίδραση του
ατόμου στις ψυχοπιεστικές καταστάσεις. Μπορεί να θεωρηθεί και χρήσιμο, γιατί
προετοιμάζει το άτομο να αντιδράσει σε επικείμενο κίνδυνο, παρέρχεται δε μετά την πάροδο
του κινδύνου. Στην περίπτωση όμως της αγχώδους νεύρωσης είναι παθολογικό, γιατί η
παρουσία του δεν συνδέεται με την εμφανή ύπαρξη κινδύνου ή απειλείς και είναι συνεχές.
Επιπλέον, το νευρωτικό άτομο συχνά αντιδρά με πολύ έντονο άγχος σε καταστάσεις οι
οποίες συνήθως προκαλούν ελαφρύ άγχος, όπως για παράδειγμα μια ελαφριά σωματική
νόσος.
Τα διάφορα σωματικά συμπτώματα που συνοδεύουν το άγχος είναι αποτέλεσμα

έντονου ερεθισμού του ΑΝΣ (Αυτόνομου Νευρικού Συστήματος) και υπερδραστηριότητας
των συναφών νευροορμονικών μηχανισμών. Ταχυπαλμίες, ωχρότητα, έκτακτες συστολές,
ψυχρά άκρα, προκάρδια άλγη, αυξημένη αρτηριακή πίεση, τρόμος χεριών, κεφαλαλγία,
συσφιγκτικό αίσθημα στον θώρακα και στο στομάχι, εμετοί, διάρροιες, υπέρπνοια,
ημικρανία και ιδρώτας (κυρίως στις παλάμες και στα δάχτυλα) είναι συνηθισμένα σωματικά
συμπτώματα αγχώδους νεύρωσης. Οι διαταραχές αυτές μπορεί να επικεντρώνονται
εκλεκτικά σε ένα όργανο, οπότε πρόκειται για νεύρωση οργάνου, για παράδειγμα του
στομάχου.
Η θεραπευτική αντιμετώπιση στηρίζεται σε κατάλληλους χειρισμούς για τη

δημιουργία καλύτερων συνθηκών στο περιβάλλον του αρρώστου, σε φάρμακα (κυρίως
ελάσσονα ηρεμιστικά ή αγχολυτικά) και σε ψυχολογικές θεραπείες.
ΕΚΘΕΣΗ _ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Γ΄ΛΥΚΕΙΟΥ

Κείμενο Ι
ΤΟ ΑΓΧΟΣ ΤΟΥ «EΓΩ»
(1) Κάθε εποχή έχει τη χαρακτηριστική ψυχοπαθολογία της. Στις αρχές του 20ού αιώνα, η
ιδεαναγκαστική νεύρωση και η υστερία ήταν οι ψυχασθένειες του συρμού. Η
ιδεαναγκαστική νεύρωση ως συνέπεια μιας κουλτούρας που έδινε έμφαση στην αξία της
εργασίας και η υστερία ως αποτέλεσμα μιας κοινωνικής ηθικής που καταπίεζε βάναυσα τη
σεξουαλικότητα. Πριν από 40 χρόνια, όταν άρχιζε να οξύνεται ο υπερατομικισμός, η
κυρίαρχη ψυχοπαθολογία εστιαζόταν γύρω από τον ναρκισσισμό, και με τον καιρό
εξελίχθηκε στη νευρωτική λατρεία του σώματος, την τάση για επιτυχία πάση θυσία και την
απόκτηση όσο το δυνατόν περισσότερων αγαθών. Σήμερα, πλέον, μέσα στο ευρύ πεδίο της
κατάθλιψης, το άγχος είναι η ασθένεια που θριαμβεύει.
(2)Το άγχος δεν είναι σήμερα η αγωνία για την απόκτηση περισσότερων πραγμάτων, όσο η
δυσφορία επειδή κάτι μας λείπει. Πάντα υπάρχει κάτι που μας λείπει για να ηρεμήσουμε,
κάτι παραπάνω που ξεφεύγει από τις δυνατότητές μας και ενίοτε από τη φαντασία μας. Κάτι
που συχνά είναι απροσδιόριστο και σχεδόν ανέφικτο. Κάποια στιγμή αισθανόμαστε να το
πλησιάζουμε και σχεδόν να το αγκαλιάζουμε, αλλά μια στιγμή αργότερα, μόλις που έχουμε
νιώσει λίγη ανακούφιση, το ηρεμιστικό έχει πετάξει. Από στόχο σε στόχο, βυθιζόμαστε
στο άγχος. Έτσι το άγχος γίνεται μια οδυνηρή συνήθεια, της οποίας το αίτιό μας διαφεύγει.
(3)Τα αδιέξοδα της καθημερινότητας, το κυνήγι του χρήματος, οι αμφιβολίες για την αξία
μας, είναι κάποια από αυτά που οξύνουν την υπερέντασή μας, λένε τα βιβλία
«αυτοβοήθειας». Τελικά όμως ο κυρίαρχος λόγος της δυσφορίας είναι η ασυμφωνία ανάμεσα
στις προσδοκίες μας και την πραγματικότητα, ανάμεσα στην προσμονή της ικανοποίησης
μιας επιθυμίας και την ανεπάρκεια των μέσων, ανάμεσα στην επιθυμία να αγαπάμε τον
εαυτό μας και την ασταθή, πρόσκαιρη αυτοεκτίμηση που καταφέρνουμε να αποκτήσουμε.
Σχεδόν όλα όσα μας περιβάλλουν, συμβάλλουν σ’ αυτό το αίσθημα απογοήτευσης.
(4)Η αποσπασματική κουλτούρα, οι βιαστικές και ωστόσο αργές μετακινήσεις, το «ζάπινγκ»,

η γρήγορη κατανάλωση, το κινητό τηλέφωνο, ο υπολογιστής, όλα είναι διεγερτικά του
άγχους. Υφιστάμεθα συνεχώς το βασανιστήριο του αστραπιαίου, αυτού που
αντιλαμβανόμαστε τη μια στιγμή και μας ξεφεύγει την επομένη. Το κακό χαρακτηριστικό
της εποχής μας είναι ότι εκτός από το ότι έχει μειώσει την έκταση του χώρου, έχει επίσης
σμικρύνει τις παύσεις. Μια στιγμή ανάπαυλας επιπλέον, και το αίσθημα ενοχής μετατρέπει
την ευδαιμονία σε δηλητήριο. Το άγχος συνιστά έτσι μια αμείλικτη ποινή. Πώς όμως
μπορείς να ζήσεις χωρίς να το αποδεχτείς; Το όραμα μιας ζωής χαλαρής και ήρεμης, όπου θα
αισθάνεσαι μακριά απ’ όλα αυτά, ακολουθώντας ρυθμούς που ξαναδίνουν την πυκνότητα
στις αισθήσεις και προσαρμόζουν το πνεύμα με τη συμπαντική μακροβραδύτητα, μοιάζει να
έχει τη σφραγίδα του «θανάτου», της στασιμότητας. Θέλουμε στ’ αλήθεια να «πεθάνουμε»;
(5) Στην πράξη, δεν μπορούμε να βρούμε άλλη διέξοδο. Δεν έχουμε άλλη πρακτική διέξοδο.
Το άγχος έχει εγκατασταθεί τόσο βαθιά που επηρεάζει τον κορμό της προσωπικότητας και
διαποτίζει διαστροφικά το Εγώ. Ένα μη αγχωτικό Εγώ ισοδυναμεί, στον περίγυρό μας, με
ένα Εγώ παραιτημένο ή ηττημένο, ενώ η διαρκής ανησυχία θεωρείται ότι δημιουργεί ένα
Εγώ ευθυτενές, ξύπνιο και ετοιμοπόλεμο, για να μπορεί να ανταποκριθεί στις προκλήσεις και
στον ανταγωνισμό. Μήπως πρόκειται για άλλη μια ασθένεια του ανδρισμού;
(6)Όχι, αφού ,παραδόξως, τα πιο αγχωμένα πλάσματα είναι σήμερα οι γυναίκες. Δεν ξέρουν
πλέον σε τι να στηριχθούν και πού να καταφύγουν, τι να κάνουν για να φαίνονται επαρκείς,
ποιο πρόγραμμα να καταστρώσουν για να μπορέσουν να τα βγάλουν πέρα και να μη
συντριβούν από τον πολλαπλασιασμό των καθηκόντων και την απίθανη ποικιλία των ρόλων
που έχουν να παίξουν. Ωστόσο, κάτι όχι πολύ διαφορετικό συμβαίνει και στους άντρες, οι
οποίοι ανησυχούν και άγχονται μήπως δεν είναι ή δεν κάνουν πια αυτό που πρέπει, μήπως
δεν παίρνουν ή δεν δίνουν πια αυτό που τους αξίζει κι αυτό που οφείλουν. Άγχος της
κατάκτησης; Άγχος, πάνω απ’ όλα, για την εκπλήρωση, την ολοκλήρωση. Για να φτάσεις να
είσαι κάποιος, οποιοσδήποτε, ακόμη και αυτός που είσαι, μια που τελικά κανείς δεν μπορεί
να σου αμφισβητήσει το δικαίωμα να είσαι ακριβώς αυτός.
Tου Vicente Verdu – El Pais, 08/12/2002

Κείμενο ΙΙ
Όταν το άγχος επηρεάζει την ποιότητα της ζωής μας
(1) Ο όρος «άγχος» αποτελεί μια από τις πιο συχνά χρησιμοποιούμενες λέξεις στην
καθημερινότητά μας. Την αναφέρουμε, την αναλύουμε, τη δαιμονοποιούμε, την καθιστούμε
υπεύθυνη για πολλά δεινά στη ζωή μας, όπως τις απρόσωπες ανθρώπινες σχέσεις που μας
κατακλύζουν. Όσο κοινότοπο κι αν ακούγεται το άγχος αποτελεί πια αναπόσπαστο και
αναπόφευκτο μέρος της ζωής του ανθρώπου του Δυτικού Κόσμου. Μας κατατρέχει, μας
αφομοιώνει, μας καθορίζει σε μεγάλο βαθμό. Το άγχος, δεν αποτελεί, όμως, απλά μια λέξη.
Έχει τόσο σωματική, όσο και ψυχολογική υπόσταση. Για τους επιστήμονες της ιατρικής, το
άγχος μεταφράζεται σε ορμόνη και πώς αυτή επηρεάζει τη βιοχημεία του σώματός μας. Για
τους ψυχολόγους, μεταφράζεται σε ψυχοσωματικά και ψυχικά συμπτώματα και για τους
ανθρώπους που το βιώνουν συχνά και έντονα μεταφράζεται σε αίσθημα δυσφορίας,
ανησυχίας και πίεσης. Το άγχος ξεκινάει, σύμφωνα με τους ειδικούς, από τα γνωστικά
σχήματα, δηλαδή τις σκέψεις. Εκεί γεννιέται, εκεί και «επεκτείνεται».
(2) Το άγχος προκαλείται από, αλλά και πυροδοτεί περαιτέρω, αρνητικές σκέψεις. Όλα
μοιάζουν δύσκολα, ανυπέρβλητα. Όλα καταλήγουν στα χειρότερα σενάρια .Έτσι Τα
περισσότερα ζητήματα που σκεφτόμαστε χάνουν τις πραγματικές τους διαστάσεις και υπερ-
μεγεθύνονται. Πολλές φορές, μάλιστα, κάποιες συγκεκριμένες σκέψεις μας
επαναλαμβάνονται και μονοπωλούν την προσοχή και την έγνοιά μας. Γίνεται όλο και πιο
δύσκολο να ξεφύγουμε από αυτές τις σκέψεις. Κινδυνεύουν να γίνουν εμμονές. Το επόμενο
βήμα είναι να επηρεαστούν, όπως είναι φυσικό τα συναισθήματά μας. Η ανησυχία, ο φόβος,
ο πανικός, η πίεση, ο εκνευρισμός, η αγωνία γίνονται τα κυρίαρχα συναισθήματά μας. Η
συναισθηματική μας σταθερότητα πλήττεται και αρχίζουμε να γινόμαστε έκρυθμοι και
κυκλοθυμικοί. Αποτέλεσμα όλων αυτών; Η ανασφάλειά μας μεγεθύνεται και κάθε δύσκολη
κατάσταση μοιάζει μη αντιμετωπίσιμη, μη διαχειρίσιμη.
(3) Το μέλλον βιώνεται ως απειλητικό και αντί για λύσεις, βλέπουμε παντού πιθανά εμπόδια.
Το άτομο υπό αυτή την κατάσταση νιώθει ευάλωτο και ανήμπορο να ανταποκριθεί σε αυτά
που καλείται να επιλύσει. Το αίσθημα του πνιγμού, του πανικού, καθώς και οι τάσεις φυγής
ή/και οι αποφευκτικές συμπεριφορές αποτελούν μη συνειδητές επιλογές των ανθρώπων, οι
οποίες καταλήγουν με μαθηματική ακρίβεια σε φαύλους κύκλους.
(4) Μετά τις σκέψεις και τα συναισθήματα επηρεάζεται σαφώς και η συμπεριφορά μας. Το
άτομο δυσκολεύεται να οραματιστεί, να καθορίσει επόμενους στόχους, να αγωνιστεί για
αυτά που επιθυμεί. Δεν μπορεί να δει τίποτα καθαρά, καθώς εγκλωβίζεται μέσα στον
πεσιμισμό, τη ματαιότητα, τη δειλία. Το αγχώδες άτομο δεν θέλει αλλαγές στη ζωή του,
θέλει να κρατήσει πάση θυσία το κεκτημένο, το γνώριμο. Τον τρομάζουν οι αλλαγές, καθώς
στην πορεία κάτι μπορεί να πάει «στραβά».Το άγχος εμποδίζει τους ανθρώπους να
χαλαρώσουν, να χαμογελάσουν, να πιστέψουν στον εαυτό τους και στις δυνατότητές τους.
Δυσκολεύονται επίσης στις διαπροσωπικές τους σχέσεις. Προτιμούν την ασφάλεια και δεν
καταλαβαίνουν γιατί κάποιοι άλλοι αναζητούν το καινούριο, το διαφορετικό.
(5) Το ζητούμενο δεν είναι μόνο να αναγνωρίζουμε πότε έχουμε άγχος ή γιατί. Αυτό το
έχουμε ήδη καταφέρει. Η μεγαλύτερη πρόκληση τώρα πια είναι να ρωτήσει ο καθένας τον
εαυτό του τι κάνει γι’ αυτό. Πώς το αντιμετωπίζει συνειδητά! Ποιο είναι το σχέδιο δράσης
του ενάντια στο εσωτερικευμένο άγχος! Τι επιλογές έχει κανείς προαποφασίσει και ποιες
τελικά υλοποιεί.{…}
(Διασκευασμένο)
Μαρία Καρίκη, ψυχολόγος
Κείμενο III
Το ψωμί (απόσπασμα)
(Η ηρωίδα βρίσκεται σε δεινή οικονομική θέση και το γεγονός πως ο κουμπάρος της αρνείται
να τη βοηθήσει, ενώ συνάμα κι ο μπάρμπας της που θα μπορούσε να κάνει κάτι καθυστερεί
πολύ, τη φέρνουν σε ακόμη δυσκολότερη κατάσταση. Η ευθύνη για τα προβλήματά της
βαρύνει και το γιο της, ο οποίος χαρακτηρίζεται ειρωνικά «προκομμένος». )
[…]Το μεγάλο σάστισμα, η μεγάλη τρεμούλα τής είχαν περάσει. Και πιο ψυχρά τώρα, καθώς
περπατούσε μηχανικά, συλλογιζόταν σε τι συμφορά την έριχνε η άρνηση του κουμπάρου κι’
η άργητα του μπάρμπα…
Ούτε ο ένας τής έφταιγε, ούτε ο άλλος, ούτε κανείς. Κι’ όμως μαζί με τη λύπη της,
αισθανόταν τώρα κ’ ένα θυμό. Ένα μεγάλο θυμό, μια λύσσα, που γύρευε να ξεθυμάνει. Και
στην ταραγμένη της σκέψη, ξεχνώντας ακόμα και το γιο της τον προκομμένο, τάβαλε… με
το ψωμί.
«Ωχ! αδερφέ! συλλογιζόταν. Ούλα για τούτο το ψωμί! Μόχτος, κόπος, πόνος, αγώνας, για το
ψωμί! Όβολα για το ψωμί! Οχτρίες, φιλίες, κουμπαρίες, για το ψωμί! Ανακατώματα,
σούσουρα, καυγάδες, φονικά, για το ψωμί! Κι’ ατιμίες ακόμα, για το ψωμί… Να, κι’ εγώ η
ίδια τώρα, αν ήμουν πηλιό νια, ποίος το ξέρει τι θάκανα για το ψωμί… ποίος το ξέρει!… Ο
Διάολος, καλέ, θα φώτισε τον Αδάμ να το κάμει! Τι τόθελε; Δεν άφηνε καλύτερα να τρώμε
το σταράκι ωμό και φρέσκο σαν το γάλα, όπως τρώμε και την πιτσούνα του καλαμποκιού;…
Όχι, λέει, ναν το ξεράνεις! ναν το αλέσεις, ναν το ζυμώσεις! ναν το ψήσεις! να γένεις
φούρναρης! Και πάλε, μήπως, μπορούν ούλοι να γενούνε φουρναρέοι; Πέντε-δέκα μοναχά,
κι’ ούλοι οι άλλοι κρεμασμένοι από δαύτους! Κι’ εγώ σήμερα να πηγαίνω στο φούρνο, ναν
τόνε βλέπω γιομάτο καρβέλια, να πεινάνε στο σπίτι τα παιδιά μου και να γυρίζω με αδειανά
χέρια!… Α, δεν είναι πράμα του Θεού το ψωμί!… Είναι του Διαόλου!
Ποτές δε θα ησυχάσει ο κόσμος, αν δεν πάψει να κάνει ψωμί! Πόσ’ άλλα πράματα δε μας
έδωκε ο Θεός να τρώμε! Και το στάρι βέβαια. Μα δε μας είπε ναν το κάνουμε αλεύρι και
πίτουρο και νάχουμε μαύρο ψωμί για τους φτωχούς, άσπρο για τους μέτριους, παντεσπάνι
για τους πλούσιους, κι’ αέρα φρέσκο για όσους δεν έχουνε φαρδίνι;!… Να χαθεί το παλιό-
ψωμο! το πράμα του Διαόλου!»
Γρηγόριος Ξενόπουλος «Το ψωμί» (απόσπασμα)
Στον τόμο: Ο Μινώταυρος, έκδοση «Γραμμάτων Αλεξανδρείας», 1925

Παρατηρήσεις
Θέμα Α
Α1. Να αποδώσετε περιληπτικά σε μία παράγραφο 70-80 λέξεων τους παράγοντες που
οδηγούν τον άνθρωπο στην ολοκλήρωση και την ευτυχία όπως αυτοί παρουσιάζονται στις
τρεις (3) τελευταίες παραγράφους του Κειμένου 1.
Μονάδες 15
Θέμα Β
ΕΡΩΤΗΜΑ 1
Να χαρακτηρίσετε ως σωστές ή λανθασμένες τις παρακάτω θέσεις μελετώντας τα κείμενα 1

και 2.
Α. Η αίσθηση του άφθονου χρόνου κυρίως λόγω τεχνολογίας καταπραΰνει το άγχος στη
σημερινή εποχή. (κείμενο 1)
Β. Η προσπάθεια της σύγχρονης γυναίκας να ανταποκριθεί σε πολλαπλούς ρόλους εξοβελίζει

το άγχος από τη ζωή της. (κείμενο 1)
Γ. Το άγχος στην εποχή μας ταυτίζεται με τη διαρκή εγρήγορση και καταστάσεις έντασης
έτσι ώστε το άτομο να αντεπεξέρχεται στον ανταγωνισμό.(κείμενο 1)
Δ. Η επιδίωξη της αλλαγής είναι χαρακτηριστικό των αγχωτικών ατόμων, αφού επιδιώκουν
να απεμπλακούν από αυτή την κατάσταση. (κείμενο 2)
Ε. Το αγχώδες άτομο συνειδητά αποφεύγει την προσπάθεια να υπερφαλαγγίσει τα εμπόδια

που προκαλούν άγχος. (κείμενο 2)
Μονάδες 15
Β2.
Α. Στην πρώτη παράγραφο του κειμένου 2 ο συγγραφέας προσεγγίζει τον αναγνώστη με

καθημερινό και οικείο ύφος και παράλληλα προσδίδει τόνο αντικειμενικότητας στον λόγο
του. Με ποιες γλωσσικές επιλογές και κειμενικούς δείκτες το επιτυγχάνει; (μονάδες 8)
Β. Ο συγγραφέας του κειμένου 2 ισχυρίζεται στη δεύτερη παράγραφο ότι το άγχος ευθύνεται
για καταστάσεις μη διαχειρίσιμες στην καθημερινότητα του σύγχρονου ανθρώπου. Πώς
προσπαθεί να σε πείσει; Θεωρείς ότι τα καταφέρνει; Να αιτιολογήσεις την απάντησή σου
αξιολογώντας την πειστικότητα του τρόπου που χρησιμοποιεί. (μονάδες 7)
Μονάδες 15
Β3.
Α .Να αποδώσετε με κυριολεκτικό λόγο τις έντονα τονισμένες φράσεις του κειμένου 1.
(μονάδες 4)
Β. Ποιος είναι ο ρόλος των δύο υπογραμμισμένων ερωτήσεων; Να απαντήσετε εξετάζοντας

τα ερωτήματα ως προς το νόημα, τη δομή και το ύφος. (μονάδες 4)
Γ. Να δείξετε τη νοηματική σχέση του τίτλου του κειμένου 1 με το περιεχόμενο του.

(μονάδες 2)
Μονάδες 10
Θέμα Γ
Ποια δυσάρεστα συναισθήματα και αρνητικές σκέψεις προκαλούνται στην πρωταγωνίστρια

εξαιτίας του ψωμιού που κατ’ επέκταση συμβολίζει το χρήμα; Παρουσιάζονται κοινωνικές
αδικίες μέσα στο ρεαλιστικό αυτό μυθιστόρημα του Γ. Ξενόπουλου; Διαπιστώνετε κοινά
σημεία με τη σύγχρονη εποχή μας; Να απαντήσετε σε ένα κείμενο 150-200 λέξεων.
Μονάδες 15
Θέμα Δ
Το δημιουργικό ενδιαφέρον είναι η κινητήριος δύναμη για την ενεργοποίηση των

δυνατοτήτων του ατόμου, αλλά, όταν υπερβάλλουμε και αυτό μετατρέπεται σε άγχος,
ταλαιπωρεί ψυχικά και σωματικά τον άνθρωπο. Να αιτιολογήσετε – λαμβάνοντας υπόψη και
τα κείμενα αναφοράς – την «ασθένεια» αυτή της εποχής στον σύγχρονο Δυτικό Κόσμο, ένας
κόσμος που αυτοαναγορεύεται πολιτισμένος αλλά κατακλύζεται από αγχωμένους
ανθρώπους. Υποθέστε ότι συντάσσετε άρθρο (300-350 λέξεων) για την ηλεκτρονική
εφημερίδα του δήμου σας.
Μονάδες 30
Εθελοντισμός - Κοινωνική Αλληλεγγύη - Προσφορά
Ο υλιστικός πολιτισμός κι οι κοινωνικές συγκαιρίες οδήγησαν για μακρό χρονικό

διάστημα τον άνθρωπο σε μία ατομικιστική προσέγγιση της ζωής και στην έξαρση
εγωκεντρικών συμπεριφορών. Παρόλα αυτά η συλλογικότητα, το αίσθημα της αλληλεγγύης
κι η ανάγκη της προσφοράς αποτελούν, επίσης, όψεις της ζωής του ανθρώπου
παραμελημένες, ίσως, συνειδητά απωθημένες, αλλά αναμφίβολα υπάρχουσες. Οι αλλαγές
που όλοι βιώνουμε το τελευταίο διάστημα κι η έντονη παρουσία δυσκολιών και
προβλημάτων οδηγούν στην ανάγκη η ανθρωπιστική συνείδηση να βρει το δίαυλο έκφρασης
και πρακτικής εξωτερίκευσης κι υλοποίησης μέσα από ενέργειες συνειδητές, και κυρίως
ανιδιοτελείς. Στις περιπτώσεις αυτές γίνεται λόγος για πράξεις κοινωνικής αλληλεγγύης κι
εθελοντισμού.
 Η Σημασία και τα Θετικά Στοιχεία
1. Μέσω του εθελοντισμού και της προσφοράς καταξιώνεται η ίδια ανθρώπινη ύπαρξη.
Αυτό γιατί αναδεικνύεται η ουσιαστική πτυχή του ανθρώπου που είναι η ανθρωπιστική
συνείδηση. Ο άνθρωπος δείχνει τον υπέρτατο σεβασμό στην αξία της ανθρώπινης ζωής
χωρίς αυτή να τη συσχετίζει με καμία μορφή σκοπιμότητας.
2.Ο εθελοντισμός είναι αποτέλεσμα συνειδητής κι εκούσιας επιλογής και καλύπτει την
ανάγκη για την προστασία του ανθρώπου σε επίπεδα αξιοπρεπούς ψυχοσωματικής και
πνευματικής παρουσίας.
3.Μέσα από αυτή την απλότητα της προσφοράς συνειδητοποιείται κι η αξία της ανθρώπινης
ευτυχίας.
4.Το άτομο υπερβαίνει το «εγώ» και την ατομικότητά του. Στόχος του γίνεται το «εμείς» και
το σύνολο. Άρα συμμετέχει στα κοινά, κοινωνικοποιείται, διαμορφώνει κριτική σκέψη,
ουσιαστικό προβληματισμό κι έχει σαφή άποψη. Κάθε πράξη κοινωνικής αλληλεγγύης είναι
μία ουσιαστική μορφή δημοκρατικής κοινωνίας. Σε αυτές τις ενέργειες η εξουσία απλά
συνδράμει κι είναι κυρίαρχος ο ρόλος των πολιτών.
5.Είναι σημαντικός σε περιόδους οικονομικής δυσπραγίας/δυστοκίας μετά από κοινωνικές

και φυσικές καταστροφές. Προστατεύονται ανήμπορα άτομα, παιδιά, υπερήλικες, ασθενείς
και διασφαλίζεται η ίδια η ζωή κι η αξιοπρέπειά τους.
6. Με τα κινήματα αυτά συμπληρώνεται κι υποκαθίσταται το αδύναμο ή ανεπαρκές κράτος.

Κατακτώνται υψηλοί στόχοι, όπως αθλητικές διοργανώσεις, και τελικά αναδεικνύεται στο
σύνολό της η οργανωμένη κοινωνία.
7. Καθοριστικά είναι τα οφέλη του εθελοντή. Κατακτά την απόλυτη συναισθηματική

πληρότητα, βιώνει ικανοποίηση και ψυχική ισορροπία. Το συναίσθημα της προσφοράς είναι
ανεκτίμητο. Εκτοπίζεται κάθε μορφή εγωισμού και τον εθελοντισμό ο άνθρωπος μπορεί να
δώσει διέξοδο σε επιλογές από τις οποίες τον αποτρέπει η συμβατικότητα της
καθημερινότητάς του.
8. Ειδικά για τους Έλληνες η αλληλεγγύη κι η προσφορά είναι στοιχεία της

χαρακτηροδομής τους, καθώς είναι ο λαός που κατέκτησε την ανθρώπινη σκέψη. Έχει
αποδειχθεί ότι στις πολύ κρίσιμες στιγμές για τον ελληνισμό τα εθελοντικά κινήματα έγιναν
προϋπόθεση αφύπνισης της εθνικής συνείδησης και συνοχής. Βασίζεται στην αξιοποίηση
γενικότερων αρετών της ελληνικής νοοτροπίας, όπως είναι ο ιδεαλισμός, η ευαισθησία αλλά
κι η φιλόξενη διάθεση. Το κίνημα του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού και πολλές οργανώσεις
με αντικείμενο την υγεία, τη φύση και τον αθλητισμό κατέκτησαν σκοπούς δυσανάλογους με
τη δυναμική του κράτους.
9. Στην παρούσα κοινωνική κι ιστορική συγκυρία, ο Έλληνας αποδεικνύει έμπρακτα την

αλληλέγγυα φύση του, καθώς οι οικονομικές δυσκολίες αντιμετωπίζονται μέσα από πράξεις
απλών πολιτών, διάφορων φορέων και της ίδιας της εκκλησίας.
 Τρόποι εθελοντισμού
1. Ο εθελοντισμός κι η αλληλεγγύη συσχετίζονται με την αφύπνιση της προσφοράς και της

δοτικότητας από τον άνθρωπο για το συνάνθρωπο. Έτσι, η ανθρωπιστική παιδεία, που θα
δώσει προβάδισμα στα πνευματικά ιδεώδη, έχει καθοριστικό ρόλο.
2. Η αλληλεγγύη «διδάσκεται» από την οικογένεια και τον κύκλο των συναναστροφών.
Διαμορφώνεται από τα ΜΜΕ και τους πνευματικούς ανθρώπους.
3.Το σχολείο μπορεί να μυήσει τους νέους σε αυτές τις ενέργειες με την οργάνωση
δραστηριοτήτων κοινωνικής προσφοράς (π.χ. για τη φύση).
4. Να προβληθεί και να γνωστοποιηθεί το έργο υπαρχόντων κινημάτων, ώστε να

αφυπνισθούν μέλη της κοινωνίας, να διευρυνθούν σε ποικίλους τομείς εθελοντικά κινήματα
και να είναι εύκολη κι ανώνυμη η πρόσβαση σε αυτά.
Αλληλεγγύη: Κριτήριο Ενιαίας Εξέτασης Γ Λυκείου

Κείμενο Ι
Η αλληλεγγύη εκπέμπει…SOS!
Η νέα πανδημία εν έτει 2020 μας φέρνει αντιμέτωπους, συγχρόνως, με το πρόβλημα

της κοινωνικής απομόνωσης, αλλά και με την γνώση του εαυτού μας και την ανακάλυψη των
προβλημάτων που οι ίδιοι προκαλούμε εδώ και μερικές δεκαετίες. Εστίες πολέμων, σε
διάφορα σημεία του πλανήτη, παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, προκλητικές και
απερίσκεπτες ενέργειες, επιβλαβείς για το περιβάλλον, επέφεραν θανάτους χιλιάδων
ανθρώπων, αρρώστιες, σεισμούς, πλημμύρες και κάθε είδους καταστροφές. Η ανέχεια, η
εγκληματικότητα και κάθε μορφή αδικίας, προβάλλουν απειλητικές για τον καθέναν μας.
Φαινόμενα και καταστάσεις που θίγουν συθέμελα την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και
υποβιβάζουν την ανθρώπινη ύπαρξη.
Και όλα αυτά γιατί ίσως δεν έχουμε αντιληφθεί ακόμη πως όλα τα κακά προέρχονται
από την πλήρη αδιαφορία του ανθρώπου για τον άνθρωπο και πως όλα εδράζονται στην
απουσία αλληλεγγύης μεταξύ των ανθρώπων και των κοινωνιών. Στο ατροφικό αίσθημα
συλλογικής ευθύνης και δράσης, στην δυστοκία αξιολόγησης των ηθικών αξιών, στο ότι
είμαστε δέσμιοι των παθών και της εσωτερικής μας ανελευθερίας. Υιοθετούμε, συχνά, την
τακτική του στρουθοκαμηλισμού (αγνοούμε δηλαδή το πρόβλημα, υποκρινόμενοι πως δεν
υπάρχει) με έναν εγωπαθή κυνισμό.
Η κατάσταση στη χώρα μας, και όχι μόνο, υπό τη «δαμόκλειο σπάθη» της φονικής
αρρώστιας που φαντάζει σαν ένας τυφώνας θανάτου μας καλεί όλους να αναζητήσουμε
συλλογικές λύσεις, να γκρεμίσουμε τα τείχη ανάμεσά μας και στη θέση τους να χτίσουμε
γέφυρες επικοινωνίας, συναισθηματικής προσέγγισης για να δαμάσουμε τον επικείμενο
εχθρό. Μέσα από μια πανανθρώπινη – αλληλέγγυα ματιά και συσπειρωμένη στάση να
συστρατευθούμε στην επίλυση των κοινών προβλημάτων υπερβαίνοντας τον ατομικισμό, τον
ωχαδελφισμό και κάθε μορφής στερεότυπα.
Η αλληλεγγύη ως μια εσωτερική δύναμη αποτελεί τη μοναδική λύση που θα

οδηγήσει σε μια ενωτική διάθεση με τους συνανθρώπους μας και μια ποιοτικότερη ζωή.
Μέσα από το μοίρασμα των ψυχικών αποθεμάτων ο καθένας θα προσφέρει τη βοήθειά του
στο σύνολο, κατανοώντας την ανάγκη και τα προβλήματά του. Γιατί αυτό είναι η
αλληλεγγύη, η υποστήριξη και η συμπαράσταση σε δοκιμαζόμενους ανθρώπους, μια ηθική
επιταγή που θα προκαλέσει συνθήκες ενότητας και ομοψυχίας στους δύσκολους καιρούς.
Για την επίτευξη του εν λόγω εγχειρήματος απαραίτητη προϋπόθεση είναι η

ενσυναίσθηση, η οποία θα συμβάλλει να μπούμε στη θέση και του πιο αδύναμου, του
ανυπεράσπιστου, του πιο διαφορετικού και να εγκύψουμε στο πρόβλημά του. Το ήθος και η
βαθιά παιδεία, η εσωτερική καλλιέργεια, η φιλευσπλαχνία και μια διάθεση προσφοράς σε
κάθε μέλος της κοινωνίας εξασφαλίζουν την κοινωνική συνοχή, ώστε να βγούμε αλώβητοι
και σθεναροί από τις αντίξοες, πρωτόγνωρες συνθήκες της νέας εποχής.
Η αλληλεγγύη δεν είναι έννοια ταυτόσημη με τη φιλανθρωπία ή με τον εθελοντισμό,

αλλά ξεπροβάλλει μέσα από το αίσθημα του καθήκοντος προς τον διπλανό και την διάθεση
συμμετοχής στη δική του μάχη. Είναι η υλική και ηθική ανταπόκριση. Συνδέεται με την
ανθρωπιά, την ενσυναίσθηση, τη γενναιοδωρία, τη δικαιοσύνη, την εντιμότητα και αποτελεί
πρωτίστως κοινωνική αρετή. Είναι μια διαδικασία κατά την οποία θυσιάζεται το «εγώ» στο
«εμείς», εξασφαλίζοντας την πρόοδο ανθρώπων, κοινωνιών και λαών όταν επεκτείνεται σε
όλα τα πλάτη και τα μήκη της γης, λαμβάνοντας μια αταξική, ασυνοριακή, καθολική και
πανανθρώπινη διάσταση.
Μόνο μέσα από μια τέτοια αλληλέγγυα στάση και υπερατομική συνείδηση θα
αισθανθούμε ικανοποίηση για την ανθρωπιά μας, θα ανακουφίσουμε τον πόνο μέσα μας, θα
απαλλαγούμε από την ψυχική δουλεία, την ηθική αδιαφορία και τη μοναξιά της εποχής, γιατί
μέσα από αυτήν την προσφορά θα ανακαλύψουμε τον αληθινό εαυτό μας, αλλά και τον
διπλανό μας, θα αναδείξουμε την κοινωνική υπόστασή μας και θα συνδιαμορφώσουμε τον
ηθικό πολιτισμό.
Αξίζει να διατηρήσουμε στη μνήμη μας την αλληλεγγύη που επέδειξαν οι κινέζοι στους
ιταλούς, στέλνοντάς τους υλικό και γιατρούς και συνάμα το μήνυμα:
« Είμαστε κύματα της ίδιας θάλασσας,
φύλλα του ίδιου δέντρου, άνθη του ίδιου κήπου».
Alfavita, 23/03/20, Μαρία Δ. Πετροπούλου, Φιλόλογος, συγγραφέας

Κείμενο ΙI
Αλληλεγγύη vsΚορωνοϊός: Η κόρη της ελπίδας εναντίον του (υ)ιού του θανάτου
Είναι αλήθεια πως η ελληνική κοινωνία βρίθει αντιφάσεων και παλινδρομεί μεταξύ
αλληλεγγύης και ατομικισμού, όποια όμως πλευρά κι αν επιλέγει την υπηρετεί με πάθος. Ας
πούμε οι Έλληνες είναι μεν αλληλέγγυοι και προστατευτικοί όταν ευαισθητοποιούνται με
την αδυναμία των συνανθρώπων τους, σε ζητήματα φυσικών καταστροφών, σε περιπτώσεις
ασθενών που χρειάζονται οικονομική υποστήριξη κ.α. αρκούντως δε ατομιστές όταν
πρόκειται να καρπωθούν οικονομικά οφέλη (ρουσφέτια κλπ), είτε μπροστά στον κίνδυνο της
ατομικής επιβίωσης ή αυτής της οικογένειάς τους.
Η αλληλεγγύη όμως δεν ορίζεται καταρχάς ως πράξη φιλανθρωπίας, δεν αφορά την
κίνηση αγάπης του ισχυρού προς τον αδύναμο, αλλά είναι ο συνδετικός κρίκος της κάθε
κοινωνίας, γιατί δίχως αυτή οι κοινωνίες απειλούνται υπαρξιακά. Αλληλεγγύη σημαίνει πως
όλα τα κομμάτια συμμετέχουν στο κοινό καλό, πως η επιβίωση και η εξέλιξη του συνόλου
απαιτεί μονάδες που αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους ως ένα δομικό μέρος του συστήματος
κι όχι ως αυτοτελή υποκείμενα.
Η αλληλεγγύη είναι μια συνθήκη που κυρίως υπηρετεί την κοινωνική συνοχή και τη
συλλογικότητα, καθώς, όπως έλεγε ο Θουκυδίδης, η συλλογική ευτυχία είναι πάνω από το
ατομικό καλό. Η συνθήκη αυτού του «κοινού καλού» επιτάσσει στις κοινωνίες να επιζητούν
την επούλωση των πληγών που δημιουργούνται στο κοινωνικό σώμα, γιατί ένα σώμα μπορεί
να αρρωστήσει ολόκληρο όταν νοσεί ένα μέρος του. Αλληλεγγύη δεν είναι επομένως να
ψωνίζεις όσα τρόφιμα μπορείς παραπάνω για να εξασφαλίσεις τη δική σου επιβίωση, αλλά
να δρας με στόχο την επιβίωση του συνόλου, γιατί δίχως αυτή ούτε η δική σου επιβίωση
καθίσταται δυνατή.
Αλληλεγγύη είναι να σταθείς ψύχραιμος, να αφήσεις στην άκρη τα φοβικά

συναισθήματα που αυξάνουν τον ναρκισσισμό σου και να φροντίσεις αυτή η κρίση να
περάσει όσο γίνεται περισσότερο ανώδυνα. Να γίνεις συμμέτοχος μιας κοινωνίας όπου τα
ανθρώπινα ιδεώδη και η αλληλεγγύη είναι πάνω από το ατομικό σου συμφέρον και να
κατανοήσεις πως αν το κάνεις θα είσαι περισσότερο ωφελημένος και εσύ προσωπικά.
Μπροστά λοιπόν στον κίνδυνο του κορωνοϊού καταρχάς θα ήθελα να εκφράσω μια
ευχή: το πέρασμα του να αφήσει όσο το δυνατόν λιγότερο πόνο και περισσότερη γνώση και
αλληλεγγύη…Είναι σημαντικό να πούμε επίσης πως η συγκεκριμένη πανδημία έρχεται σε
μια ιστορική συγκυρία όπου η παγκόσμια επιστημονική κοινότητα και τα δίκτυα ενημέρωσης
μπορούν περισσότερο αποτελεσματικά να παρέμβουν για να αντιμετωπίσουν το φαινόμενο,
συγκριτικά με παλαιότερες ιδίως εποχές. Παρά ταύτα ο ιός δείχνει την ευαλωτότητα του
ανθρώπινου γένους το οποίο μοιάζει έρμαιο της καταστροφικής επέλασης ενός
μονοκύτταρου οργανισμού. Αυτό το χαστούκι ο άνθρωπος χρειάζεται να το λάβει σοβαρά
υπόψη… δεν είμαστε κατακτητές της φύσης… είμαστε μέρος της.
Ας ελπίσουμε λοιπόν ο κίνδυνος αν μη τι άλλο να μετατραπεί σε ευκαιρία να

επιχειρήσουμε να γίνουμε περισσότερο αλληλέγγυοι στον συνάνθρωπο, σε αυτό που λέμε
κοινωνία, διότι αν νοσεί η κοινωνία, νοσούμε κι εμείς οι ίδιοι. Ας ευχηθούμε ο ιός να
«απειλήσει» κυρίως τον ατομοκεντρισμό των δυτικών κοινωνιών και να μας υπενθυμίσει την
αξία της αλληλεγγύης και της ατομικής ευθύνης έναντι του συνόλου. Είναι σαν η διαχείριση
της απειλής να ανασύρει εκ νέου ηθικά διλήμματα για τη λειτουργία των θεσμών και την
ατομική ευθύνη, καθώς η ναρκισσιστική παντοδυναμία του ελεύθερου υποκειμένου, όπως
το εμπνεύστηκε η Δύση, βάλλεται κάτω από το πρίσμα της συμμόρφωσης και της
απαγόρευσης.
Το καλό σενάριο είναι ο παγκόσμιος αυτός συναγερμός να ηχήσει ξανά και ξανά για
να αντιμετωπιστούν όλα τα σημαντικά προβλήματα του πλανήτη που δεν πηγάζουν από κάτι
μικρό και άγνωστο αλλά από την απληστία του ανθρώπινου ναρκισσισμού, δεδομένου ότι ο
άγνωστος αυτός επικίνδυνος ιός δημιούργησε συνειρμικά μεγαλύτερα φοβικά συναισθήματα
από άλλους κινδύνους εξίσου ή/και περισσότερο καταστροφικούς, όπως είναι άλλες
ασθένειες, η κλιματική αλλαγή, οι πόλεμοι στην ευρύτερη περιοχή, η μετανάστευση και η
προσφυγιά, ή ακόμη κι ένας ενδεχόμενος πυρηνικός όλεθρος, κ.ο.κ.
Εν κατακλείδι, όπως κάθε κρίση και η αντιμετώπιση αυτού του κινδύνου χρειάζεται
σύνεση κι αποφυγή των άκρων: τόσο ο πανικός όσο και η αδιαφορία είναι κακός οιωνός,
πράγμα που σημαίνει πως ούτε η υστερική αντιμετώπιση είναι λύση ούτε η αδιαφορία και η
υποτίμηση των κινδύνων.
Δρ. Γιώργος Γιαννούσης,άρθρο διασκευασμένο για τις ανάγκες του κριτηρίου δημοσιευμένο στην
ιστοσελίδα www.pshycologynow.gr
Κείμενο ΙII
Η αρρώστια
Το πλοίο είναι γεμάτο μετανάστες.

Φορούν τραγιάσκες και κοστούμια
που γυαλίζουν στους αγκώνες,

κοιτάζουν μια προκυμαία που όλο αποχωρεί
λευκά μαντήλια που ζωγραφίζουν το κενό.
Σε μιαν εξέδρα ένας βιολιστής
παίζει κόκκινο βιολί,
φορώ ένα μαύρο φουστάνι και δεν έχω μαλλιά,
κλαις και δεν ξέρω πώς να σ’ αγκαλιάσω,
σαν να διασχίζουμε τον χρόνο
σε έρημα πλοία φαντάσματα
που προσκρούουν συνέχεια σε παγόβουνα,
μόνο και μόνο για να,
για να μην,
επειδή δεν γίνεται χωρίς
αλλά ούτε και με,
κι ο βιολιστής παίζει παράφορα βιολί
κι ενώ όλοι αρχίζουν να χορεύουν,
μου κλείνει μυστικά το μάτι
ενώ πίσω στην πόλη
τα ποντίκια μεταδίδουν την πανούκλα
που χωρίς να το ξέρουμε
όλοι μας κουβαλάμε
μες στο πλοίο.
Από τη συλλογή Η αλεπού και ο κόκκινος χορός (2009) της Χλόης Κουτσουμπέλη
ΘΕΜΑ Α
Πώς αποδίδει την έννοια της αλληλεγγύης και τα αποτελέσματα αυτής η συντάκτρια του
κειμένου Α; (60 – 70 λέξεις).
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ Β
1. Να επιβεβαιώσετε ή να διαψεύσετε τους ακόλουθους ισχυρισμούς που αναφέρονται

στα Κείμενα Α και Β: και να αιτιολογήσετε την απάντησή σας με σύντομη αναφορά στο
κείμενο.
α. Η συντάκτρια του κειμένου 1 θεωρεί ότι η αλληλεγγύη εννοιολογικά συμπίπτει με την

φιλανθρωπία.
β. Η συντάκτρια του κειμένου 1 πιστεύει ότι η αλληλεγγύη προϋποθέτει υπέρβαση του

ατομικισμού
γ. Η συντάκτρια του κειμένου 1 εκφράζει την άποψη ότι η αλληλεγγύη θα συμβάλλει στην
αυτογνωσία και την ετερογνωσία.
δ. Ο συντάκτης του κειμένου 2 ισχυρίζεται πως ο φόβος είναι αντιστρόφως ανάλογος με τον
ναρκισσισμό.
ε. Ο συντάκτης του κειμένου 2 μας διαβεβαιώνει πως η δοκιμασία της πανδημίας θα

προσφέρει όσο το δυνατόν λιγότερο πόνο και περισσότερη γνώση και αλληλεγγύη.
Μονάδες 15
2.Τι εννοεί ο συγγραφέας του κειμένου Β με τη φράση: «η ναρκισσιστική παντοδυναμία του

ελεύθερου υποκειμένου, βάλλεται κάτω από το πρίσμα της συμμόρφωσης και της
απαγόρευσης»; Να αποδώσετε το νόημα του αποσπάσματος (80-90 λέξεις).
Μονάδες 8
3. Να εντοπίσετε τις γλωσσικές επιλογές της συντάκτριας του κειμένου Α στην τρίτη
παράγραφο (πέντε αναφορές) και στη συνέχεια να αναφερθείτε στο επικοινωνιακό τους
αποτέλεσμα.
Μονάδες 5
4. Να συγκρίνετε τον τίτλο του πρώτου με τον τίτλο του δεύτερου κειμένου: ποιον από τους
δύο θεωρείτε επικοινωνιακά αποτελεσματικότερο και γιατί;
Μονάδες 4
5. Ποιο επικοινωνιακό αποτέλεσμα δημιουργεί κατά τη γνώμη σας η επανάληψη της λέξης
«αλληλεγγύη» στην αρχή της δεύτερης, της τρίτης και της τέταρτης παραγράφου του
κειμένου B και ποια η σχέση της με το θέμα του κειμένου και την πρόθεση του συγγραφέα;
Μονάδες 5
6. Να εντοπίσετε τρία σημεία του κειμένου Β που το ύφος είναι αντίστοιχα προτρεπτικό,
οικείο, και ουδέτερο. (Δύο παραδείγματα για το καθένα).
Μονάδες 3
ΘΕΜΑ Γ
Διαβάζοντας το ποίημα ποια καταλαβαίνετε ότι είναι η στάση των επιβατών του πλοίου στη
δύσκολη στιγμή που βρέθηκε η πόλη τους; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με αναφορά
σε τρεις κειμενικούς δείκτες. (150-200 λέξεις)
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ Δ
Αξιοποιώντας στοιχεία από τα κείμενα που σας δόθηκαν να αναφερθείτε στα οφέλη που
πιθανότατα θα προκύψουν από την καραντίνα και τη δοκιμασία της πανδημίας σε ένα άρθρο
που θα αναρτηθεί στην Πλατφόρμα ασύγχρονης εκπαίδευσης του σχολείου σας με σκοπό να
ενημερώσετε τους συμμαθητές σας (300-350 λέξεις).
Μονάδες 30
Νέα Ελληνικά/Νεοελληνική Γλώσσα Λογοτεχνία – Έκθεση Γ’

Λυκείου: «Ανθρώπινα δικαιώματα», σχεδιάγραμμα
Θέμα: «Τα δείγματα παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στις μέρες μας είναι
πολλά και ανησυχητικά. Ποιες είναι οι προτάσεις σας για τη διασφάλιση των ανθρωπίνων
δικαιωμάτων; Η εισήγησή σας να παρουσιαστεί σε σχετική εκδήλωση που οργανώνει το
σχολείο σας (350-450 λέξεις)»
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Δεν είναι λίγες οι φορές που μαθαίνουμε από τα τηλεοπτικά δελτία ειδήσεων ή
διαβάζουμε στις εφημερίδες για καταπατήσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε διάφορες χώρες.
Πρόσφυγες από χώρες που βρίσκονται σε εμπόλεμη κατάσταση καταγγέλλουν τέτοιες
παραβιάσεις, ενώ συχνά γίνονται ανάλογες αναφορές από διεθνείς οργανώσεις.
Τα τελευταία χρόνια έχουμε την αίσθηση ότι όλο και περισσότερο παραβιάζονται
τα ανθρώπινα δικαιώματα, τόσο στις λεγόμενες πολιτισμένες χώρες όσο και στις υπό
ανάπτυξη. Βέβαια, το φαινόμενο δεν είναι νέο και μάλλον σχετίζεται με τον εκδημοκρατισμό
ορισμένων κοινωνιών που πια βλέπουν με αρνητική σκέψη αυτό που γινόταν επί αιώνες.
Ωστόσο, είναι γενικά αποδεκτό ότι οι παραβιάσεις τούτες δεν μπορούν να γίνουν αποδεκτές
αβλεπεί.
ΚΥΡΙΩΣ ΘΕΜΑ
Τα ανθρώπινα δικαιώματα αναφέρονται κυρίως στη σωματική ακεραιότητα του

ατόμου και εκείνα τα δικαιώματα που έχει από τη γέννησή του (ελευθερία, σωματική
ακεραιότητα, ενάντια στα βασανιστήρια και φυσικά την ίδια τη ζωή του).
Δεν πρέπει να συγχέονται με τα αμιγώς πολιτικά και τα αστικά δικαιώματα –που είναι
θέμα συντάγματος και πολιτεύματος (πχ εκλογές κτλ). Τα Ανθρώπινα Δικαιώματα
προστατεύονται από τα κράτη και η παραβίασή τους αναφέρεται άμεσα στα κράτη
(κρατικούς θεσμούς) κι όχι σε παραβιάσεις από άτομα (τότε το ζήτημα είναι της
δικαιοσύνης).
Σήμερα, βέβαια, γίνεται έντονα ένας διάλογος για το αν υπάρχουν ανθρώπινα

δικαιώματα και αν πρόκειται για μία απλή καταγραφή. Συχνά στις παραβιάσεις δεν
εμπλέκονται απλά τριτοκοσμικές χώρες, αλλά άρτια οργανωμένες κοινωνίες δυτικού τύπου
(ΗΠΑ κτλ).
δείγματα παραβίασης
• ρατσισμός (στο όνομα της διαφορετικότητας, της θρησκείας, της μοιχείας κτλ)
από κρατικούς θεσμούς
• παρακολούθηση επικοινωνιών
• παράνομες συλλήψεις χωρίς ένταλμα ή ανακρίσεις παρουσία δικηγόρου και βασανιστήρια

κρατουμένων
• βία σωματική και ψυχολογική, τρομοκρατία, βασανιστήρια
• πείνα και εξαθλίωση (με τελικό αποτέλεσμα τη λιμοκτονία και την εξαθλίωση)
όταν επιβάλλονται ως τιμωρία από κράτη
• εκτελέσεις, δολοφονίες με όπλα μαζικής καταστροφής, επιβολή θανατικής ποινής.
• παραβίαση πολιτικών και αστικών δικαιωμάτων αιτίες των παραβιάσεων
≈ επεκτατική πολιτική ορισμένων κρατών ή κοινωνικών ομάδων (οικονομικά συμφέροντα).
≈ ρατσιστικά κινήματα και αντιλήψεις που διαπνέουν νόμους και δικαστικές αποφάσεις
≈ οικονομικές και κοινωνικές ανισότητες
≈ χαμηλό μορφωτικό επίπεδο στελεχών δημόσιας διοίκησης
≈ έλλειμμα κοινωνικής ευαισθησίας και απολυταρχικά καθεστώτα (που δεν κρίνονται από το
λαό ή επιβάλλονται διά της βίας στο λαό)
≈ απουσία παιδείας (αναλφαβητισμός) ή μονοδιάστατη κατεύθυνση της παιδείας

που καλλιεργεί πάντα συγκεκριμένες αρχές και θέσεις (πχ για την κατωτερότητα των φύλων
ή άλλων φυλών, τη μόνιμη σωματική ποινή ή το θάνατο σε ορισμένα αδικήματα –κλοπή,
μοιχεία
κτλ).
≈ ΜΜΕ που δεν ευαισθητοποιούν το κοινό με οργανωμένες καμπάνιες ή αναφορές
στο συγκεκριμένο ζήτημα, με αφιερώματα, ταινίες τεκμηρίωσης κτλ. Οι αναφορές σήμερα
γίνονται σποραδικά και επιφανειακά, ενώ το πρόβλημα απειλεί κάθε κοινωνία.
λύσεις
√ Προβολή της ιδέας του ανθρωπισμού και των αρχών του ώστε να μάθουν οι
νεότερες γενιές να σέβονται το συνάνθρωπο. Αυτό μπορεί να γίνει μέσα στο σχολείο με την
ουσιαστική και βιωματική διδασκαλία των ανθρωπιστικών επιστημών και την καλλιέργεια
της κριτικής σκέψης. Μέσα από διαθεματικές ομαδικές εργασίες/διαθεματικές προσεγγίσεις
του προβλήματος, με πολιτιστικές δράσεις μέσα στο σχολείο από ομάδες μαθητών,διαλέξεις
των ίδιων των νέων και αρθρογραφία στη σχολική έντυπη ή ηλεκτρονική εφημερίδα
√ Με διαλέξεις, καμπάνιες σε τοπικό επίπεδο και ημερίδες για τα ανθρώπινα και

πολιτικά/αστικά δικαιώματα του πολίτη σε ενήλικες στο πλαίσιο της διά βίου μάθησης.
√ ΜΜΕ με την προβολή του προβλήματος και την ευαισθητοποίηση των

ενηλίκων. ΣΤΟΧΟΣ, η συνειδητοποίηση της σημασίας των δικαιωμάτων για τη διασφάλιση
της ανθρώπινης αξιοπρέπειας,
√ η άμεση παρέμβαση όσων γίνονται μάρτυρες παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων
√ η συμμετοχή σε συλλογικές δράσεις προάσπισης των δικαιωμάτων (κινήματα,

ανθρωπιστικές και μη κυβερνητικές, εθελοντικές οργανώσεις κτλ).
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Επιλογικά, λοιπόν, μόνο αν συνειδητοποιήσουμε την τεράστια σημασία που παίζει

η προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και η παράλληλη κινητοποίησή μας, θα τα
διασφαλίσουν και θα τα επεκτείνουν. Εξάλλου, η πνευματική καλλιέργεια, αλλά και η
κριτική ικανότητα είναι εκείνοι οι δρόμοι που οδηγούν σε ένα πραγματικά δημοκρατικό
κοινωνικό περιβάλλον.
ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ
ΕΚΘΕΣΗ – ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ
Κείμενο Ι
Καταπάτηση Δικαιωμάτων Παιδιού
Σήμερα, αφού οι άνθρωποι συνειδητοποίησαν ότι πρέπει κάπως να διασφαλίσουν τα

δικαιώματά τους, συνειδητοποίηση που προέκυψε από αιματηρούς αγώνες, πόνο, θυσίες και
ανθρώπινες ζωές, θεσπίστηκαν διάφοροι οργανισμοί σε διεθνές επίπεδο και συντάχθηκαν
κείμενα γραπτά όπως η Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, με σκοπό
ακριβώς την κατοχύρωσή τους.
Τα δικαιώματα αυτά όμως συχνά παραβιάζονται συνειδητά και μη, και το φαινόμενο
παρατηρείται κυρίως στις κοινωνικά ευάλωτες ομάδες. Και γι’ αυτό ακριβώς, επειδή είναι
ευάλωτες για οποιοδήποτε λόγο, αδυνατούν να δραστηριοποιηθούν και να αντιταχθούν στην
καταπάτηση των δικαιωμάτων τους, δεν προβαίνουν σε διεκδίκησή τους και γίνονται θύματα
εκμετάλλευσης. Μία τέτοια ευάλωτη κοινωνική ομάδα είναι τα ανήλικα παιδιά. Τα παιδιά
δεν έχουν την κατάλληλη παιδεία εξαιτίας της μικρής τους ηλικίας, δεν έχουν κριτική σκέψη,
ούτε δύναμη να αντισταθούν στην εκμετάλλευσή τους. Ο χαρακτήρας τους είναι εύπλαστος
καθώς είναι ακόμη αδιαμόρφωτος, μιμούνται τους μεγαλύτερους και παρασύρονται εύκολα
χωρίς επίγνωση της κατάστασής τους, που θα τα ωθούσε ίσως σε κάποια αντίδραση. Έτσι,
αδίστακτοι άνθρωποι καταπατούν τα δικαιώματα των παιδιών για τροφή, στέγη, ενδυμασία,
οικογενειακή θαλπωρή, μόρφωση και παιχνίδι.
Ένα απ’ τα θεμελιωδέστερα δικαιώματα των παιδιών είναι να έχουν ένα επαρκές
επίπεδο διαβίωσης, στέγη, τροφή , να περιφρουρείται η σωματική τους ασφάλεια και να
έχουν πρόσβαση σε ιατρικές υπηρεσίες, αυτονόητα αγαθά για την επιβίωση τους. Ακόμη
όμως κι αυτά τα αυτονόητα αγαθά στον εικοστό πρώτο αιώνα δεν εξασφαλίζονται όχι μόνο
στις λεγόμενες υπανάπτυκτες χώρες αλλά και στο λεγόμενο προηγμένο δυτικό κόσμο.
Πολλά εκατομμύρια παιδιών στη Αφρική λιμοκτονούν και πεθαίνουν καθημερινά

από την πείνα ή αποδεκατίζονται από ασθένειες μην έχοντας στοιχειώδεις ιατρικές υποδομές
και εμβολιασμούς. Το πόσιμο νερό, που σπαταλιέται στις δυτικές κοινωνίες ,είναι δυσεύρετο,
οι πηγές απ’ όπου πίνουν νερό μολυσμένες απ’ όπου μεταδίδονται ασθένειες, όπως η
ελονοσία, ξεχασμένες στον 21ο αιώνα. Δεν έχουν στοιχειώδη φάρμακα, υποσιτίζονται και
καθημερινά αποδεκατίζονται εκατοντάδες παιδιά αβοήθητα.
Κι ενώ θα περίμενε κανείς ότι τα δικαιώματα επιβίωσης των παιδιών στις προηγμένες
χώρες είναι τουλάχιστον εξασφαλισμένα, τα στοιχεία έρχονται ν’ αποδείξουν ότι ακόμα και
στην Ευρωπαϊκή Ένωση το φαγητό, η στέγη και η περίθαλψη για πολλά παιδιά είναι
στοιχεία πολυτέλειας. Βάσει στοιχείων που δημοσίευσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, από τα 78
εκατομμύρια πολιτών της ΕΕ που ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας ένας στους τέσσερις
είναι παιδί. Με άλλα λόγια, 14.820.000 παιδιά, δηλαδή το 19% των παιδιών που ζουν στην
Ευρωπαϊκή Ένωση, απειλούνται από τη φτώχεια.
Το μέλλον γι’ αυτά τα παιδιά διαγράφεται ζοφερό, καθώς δεν τους δίνεται καν η
δυνατότητα να αναπτύξουν τις ικανότητές τους και να διευρύνουν τις γνώσεις και τις
δεξιότητές τους αλλά και την κοινωνική τους θέση μέσα από το σχολείο. Βασικά δικαιώματα
του παιδιού όπως το δικαίωμα στη μόρφωση και το δικαίωμα στο παιχνίδι είναι άγνωστα γι’
αυτά τα παιδιά.
Η οικονομική συνεισφορά τους στον ελλιπή οικογενειακό προϋπολογισμό αποτελεί

τον βασικότερο παράγοντα που ωθεί τα παιδιά στην εργασία και κατ’ επέκταση στην
εκμετάλλευσή τους από πολύ μικρή ηλικία. Ο κυρίαρχος ρόλος του οικονομικού παράγοντα
στην έναρξη της παιδικής εργασίας γίνεται φανερός αν εξετάσει κανείς την οικογενειακή
προέλευση των παιδιών. Πρόκειται κυρίως για παιδιά οικονομικώς ασθενέστερων
οικογενειών, αναλφάβητων και σε μεγάλο ποσοστό προσφύγων.
Και η σκληρότητα απέναντι στα παιδιά δεν περιορίζεται εδώ. Το φαινόμενο της
παιδικής κακοποίησης έχει πάρει ανησυχητικές διαστάσεις κατά τα τελευταία χρόνια.
Πρόκειται για ένα ζήτημα, οι συνέπειες του οποίου έχουν διάρκεια και επηρεάζουν και τη
μετέπειτα ζωή του παιδιού, μετατρέποντάς το σε έναν προβληματικό ενήλικο.
Διασκευασμένο Κείμενο
Κείμενο ΙΙ
Στοιχεία για την παιδική εργασία από τον Διεθνή Οργανισμό Εργασίας (ILO)
Κείμενο III
«Μελαγχολία», Στοχασμοί
Πού πάνε όλα αυτά τα παιδιά, που ανάμεσά τους κανένα δεν γελά; Αυτές οι γλυκές,
σκεφτικές υπάρξεις που ο πυρετός αδυνατίζει; Αυτά τα κορίτσια των οχτώ χρόνων που
περπατούν μόνα τους; Δουλεύουν δεκαπέντε ώρες κάτω από τις μυλόπετρες κάνοντας από
την αυγή ως το βράδυ αδιάκοπα την ίδια κίνηση. Στην ίδια φυλακή, την ίδια κίνηση.
Σκυμμένα πάνω από μια σκοτεινή μηχανή, το αποτρόπαιο τέρας, που καταβροχθίζει τα
πάντα μέσα στο σκοτάδι. Αθώοι σε κάτεργο, άγγελοι στην κόλαση. Δουλεύουν. Όλα είναι
μπρούντζος, όλα είναι σίδερο. Ποτέ δεν σταματούν, ποτέ δεν παίζουν. Κι είναι τόσο ωχρά!
Στάχτη επάνω στα μάγουλά τους. Πριν ξημερώσει, είναι ήδη εκεί. Δεν καταλαβαίνουν τη
μοίρα τους, κρίμα! Δες τι μας κάνουν οι άνθρωποι. Ω, άθλια σκλαβιά φορτωμένη στο παιδί.
Ραχιτισμός! Δουλειά […] που καταστρέφει ό, τι δημιούργησε ο Θεός, που σκοτώνει δίχως
λόγο την ομορφιά στο μέτωπο, τη φλόγα στην καρδιά και που θα έκανε στα σίγουρα από τον
Απόλλωνα έναν καμπούρη, από τον Βολτέρο έναν χαζό! Άθλια εργασία που κλέβει τα πιο
γλυκά χρόνια, που δημιουργεί από τη μια πλούσιους κι από την άλλη τη μιζέρια, που
χρησιμοποιεί ένα παιδί σαν εργαλείο! Πρόοδος που αναρωτιόμαστε: –Πού πάει; –Τι θέλει;
Βίκτωρ Ουγκώ
http://foundation.parliament.gr/
ΘΕΜΑ Α
Α. Να αποδώσετε περιληπτικά σε 60-70-λέξεις το απόσπασμα «Τα δικαιώματα αυτά όμως…

άγνωστα γι’ αυτά τα παιδιά» από το ΚΕΙΜΕΝΟ Ι.
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ Β
1. Να χαρακτηρίσετε με την ένδειξη ΣΩΣΤΟ ή ΛΑΘΟΣ τις παρακάτω προτάσεις βασισμένοι

στα στοιχεία του ΚΕΙΜΕΝΟΥ Ι.
α) Οι ανθρώπινες κοινωνίες έχουν αντιληφθεί την ανάγκη για σεβασμό στα ανθρώπινα
δικαιώματα.
β) Τα ανθρώπινα δικαιώματα, εκούσια ή ακούσια, καταπατώνται.
γ) Η καταπάτηση των δικαιωμάτων αφορά τόσο τις υπανάπτυκτες όσο και τις ανεπτυγμένες
χώρες.
δ) Η φτώχεια ωθεί στην παιδική εκμετάλλευση.
ε) Ο συγγραφέας εκφράζει την αισιοδοξία του για την αντιμετώπιση του προβλήματος.
Μονάδες 15
2. α) Ποια είναι η σχέση που συνδέει το ΚΕΙΜΕΝΟ Ι με το ΚΕΙΜΕΝΟ ΙΙ; Αξιοποιείστε τα

στοιχεία του ΚΕΜΕΝΟΥ ΙΙ για την πληρέστερη ανάπτυξη της απάντησής σας. (40-50
λέξεις)
Μονάδες 10
β) Να σχολιάσετε την επιλογή του κυρίαρχου ρηματικού προσώπου στη διαμόρφωση του
ύφους του Κειμένου Ι. Πώς εξυπηρετεί τη μετάδοση του μηνύματος του;
Μονάδες 5
3. α) Να αναγνωρίσετε το είδος της σύνταξης (ενεργητικής ή παθητικής) στην παρακάτω

πρόταση του Κειμένου Ι και να μετατραπεί η σύνταξη στην αντίθετή της: «Έτσι, αδίστακτοι
άνθρωποι καταπατούν τα δικαιώματα των παιδιών για τροφή, στέγη, ενδυμασία, οικογενειακή
θαλπωρή, μόρφωση και παιχνίδι».
Μονάδες 5
β) Ποιος είναι ο τρόπος με τον οποίο ο συγγραφέας του ΚΕΙΜΕΝΟΥ Ι προσπαθεί στην 5η
παράγραφο (Κι ενώ… από τη φτώχεια) να μας πείσει για τις απόψεις του;
Μονάδες 5
ΘΕΜΑ Γ
Ποια είναι η στάση του συγγραφέα του ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΙΙΙ απέναντι στην παιδική εργασία;
Αξιοποιώντας τον προβληματισμό του, να παρουσιάσετε τις κυριότερες – κατά τη γνώμη σας
– επιπτώσεις του φαινομένου της παιδικής εργασίας για τα ίδια τα παιδιά αλλά και για τις
σύγχρονες κοινωνίες. (100-150 λέξεις)
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ Δ
Επιχειρηματολογικό κείμενο – ανακοίνωση στον τύπο
Ρόλος: Αρθρογράφος στο μηνιαίο σχολικό περιοδικό
Αποδέκτες: Ευρύ κοινό
Θέμα: Αναφέρετε φαινόμενα παιδικής εκμετάλλευσης και εξηγείτε τους λόγους για τους
οποίους κατά τα τελευταία χρόνια έχει πάρει ανησυχητικές διαστάσεις (300-400 λέξεις).
Μονάδες 30
ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ
Κείμενο Ι
Ανθρώπινα Δικαιώματα: Η θεμελιώδης σημασία τους,

η καταπάτησή τους και η ανάγκη για την προάσπισή τους
Ανθρώπινα δικαιώματα. Ίσως μία από τις σημαντικότερες έννοιες παγκοσμίως.

Θεμελιώδης, ουσιαστική, ανεκτίμητη και όμως τόσο εύθραυστη και καταπατημένη. Ναι, τα
ανθρώπινα δικαιώματα θεωρούνται διεθνή, εφαρμόζονται και ισχύουν παντού και
διαφυλάττουν την ισότητα καθώς ισχύουν τα ίδια για όλους. Ναι, η αλήθεια είναι πως στη
σημερινή εποχή τα δικαιώματα του ανθρώπου είναι κατοχυρωμένα και προστατευμένα από
όλες τις πλευρές, μέσω της περίφημης Οικουμενικής Διακήρυξης των Ανθρωπίνων
Δικαιωμάτων, η οποία υιοθετήθηκε από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ στις 10 Δεκεμβρίου
του 1948. Όμωςθα πρέπει να αναρωτηθούμε. Τηρείται πράγματι το περιεχόμενο της εν λόγω
Διακήρυξης; Εφαρμόζονται τα άρθρα της; Και γενικότερα τα ανθρώπινα δικαιώματα σήμερα
χαίρουν σεβασμού, εκτίμησης και προστασίας;
Κοιτάζοντας κανείς το πώς έχουν τα πράγματα σήμερα και παρατηρώντας το τι

συμβαίνει στο διεθνές σύστημα, τη διεθνή τάξη πραγμάτων, στο εκάστοτε κράτος, την
εκάστοτε χώρα και τέλος στην ίδια του την καθημερινότητα και τη ζωή των συνανθρώπων
του, θα συνειδητοποιήσει πως πολλά από τα ανθρώπινα δικαιώματα καταπατώνται και
μάλιστα τις περισσότερες φορές με τον πιο απηνή τρόπο. Παρότι κατοχυρώνονται πλήρως
εντός της Οικουμενικής Διακήρυξης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, υφίστανται συνεχείς
παραβιάσεις και καταπατήσεις. Διότι το γεγονός ότι η Οικουμενική Διακήρυξη των
Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων δεν αποτελεί νομικά δεσμευτικό κείμενο, δε σημαίνει πως δεν
πρέπει να τηρείται και να χαίρει σεβασμού και εκτίμησης. Όπως το σωστό και το πρέπον
είναι η κοινωνία να τηρεί και να εφαρμόζει τους νόμους έχοντας ως κίνητρο για την τήρησή
τους ότι πρέπει να τηρείται το σωστό και το καλό και όχι έχοντας ως κίνητρο το φόβο των
επερχόμενων κυρώσεων από ενδεχόμενη μη τήρησή τους, έτσι το δέον είναι η κοινωνία να
τηρεί και τις διατάξεις της Οικουμενικής Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου,
ορμώμενη από τη θέληση να κάνει το σωστό και όχι να τις παραβιάζει λόγω του ότι δεν είναι
νομικά δεσμευτικές. Άλλωστε η ΟΔΑΔ αν και στερείται νομικής δεσμευτικότητας έγινε η
βάση για δύο συνθήκες, το Διεθνές Σύμφωνο για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα και
το Διεθνές Σύμφωνο για τα Οικονομικά, Κοινωνικά και Πολιτιστικά Δικαιώματα και μαζί με
αυτά τα δύο Σύμφωνα συναποτελεί τη Διεθνή Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.
Η πικρή αλήθεια είναι πως η πραγματικότητα απέχει κατά πολύ από τα ιδανικά που
προβάλλει και προωθεί η διακήρυξη για τα δικαιώματα του Ανθρώπου. Το σενάριο που
μάλλον πλησιάζει πιο πολύ στην πραγματικότητα είναι πως έχει δοθεί στους ανθρώπους
παγκοσμίως η ψευδαίσθηση της τήρησης, της εφαρμογής και του σεβασμού των
δικαιωμάτων του ανθρώπου, όπως αυτά κατοχυρώνονται στην εν λόγω Διακήρυξη, καθώς η
αλήθεια είναι πως παραβιάζονται και καταπατώνται κατάφωρα. Οι υπέρμαχοι των
ανθρωπίνων δικαιωμάτων υποστηρίζουν πως η ΟΔΑΔ παραμένει ακόμα περισσότερο όνειρο
παρά πραγματικότητα αν και έχουν περάσει τόσα χρόνια από την έκδοσή της.
Θα πρέπει να αφυπνιστούμε και να παρακινήσουμε τους εαυτούς μας και τους άλλους
να παλεύουμε για την προστασία, την τήρηση και την εφαρμογή των ανθρωπίνων
δικαιωμάτων παγκοσμίως, ξεκινώντας ο καθένας από εμάς με το να σέβεται και να
προστατεύει πρώτα ο ίδιος τα δικαιώματα των συνανθρώπων του με το να μην τα καταπατά.
Έτσι ο καθένας μας λειτουργώντας σε αυτό το πλαίσιο και δίνοντας το καλό παράδειγμα,
μπορεί να εμπνεύσει και άλλους να δρουν με τον ίδιο τρόπο.
Κανείς μας δεν πρέπει να εφησυχάζει και να επαναπαύεται σκεπτόμενος πως τα δικά
του δικαιώματα δεν έχουν καταπατηθεί και πως η καταπάτηση που υφίστανται άλλοι
συνάνθρωποί του δεν πρόκειται να τον αγγίξει, γιατί ζούμε σε μία κοινωνία όπου όλα είναι
αλληλένδετα και αργά ή γρήγορα οι συνέπειες θα χτυπήσουν και τη δική του πόρτα. Πρέπει
να σκεφτόμαστε και τη ζωή του συνανθρώπου μας και να παλεύουμε για να προστατεύσουμε
τα δικαιώματα και τα κεκτημένα όλων μας έτσι ώστε να μην καταπατώνται και να
εξασφαλιστεί ένα καλύτερο μέλλον για τις νέες γενιές. Όλα τα μεγάλα γεγονότα και
επιτεύγματα που έχουν συμβεί στην ιστορία της ανθρωπότητας επετεύχθησαν με συλλογικό
αγώνα, σεβασμό, αλληλοκατανόηση και πίστη σε συγκεκριμένα ιδανικά. Η δύναμη της
συλλογικότητας και της ομαδικής προσπάθειας είναι τεράστια και αδιαμφισβήτητη. Άλλωστε
όπως αναφέρεται και στο προοίμιο της Οικουμενικής Διακήρυξης των Ανθρωπίνων
Δικαιωμάτων «η αναγνώριση της αξιοπρέπειας, που είναι σύμφυτη σε όλα τα μέλη της
ανθρώπινης οικογένειας, καθώς και των ίσων και αναπαλλοτρίωτων δικαιωμάτων τους
αποτελεί θεμέλιο της ελευθερίας, της δικαιοσύνης και της ειρήνης.
Κακιοπούλου Κ., διασκευασμένο κείμενο από το διαδίκτυο

Κείμενο ΙI
Παιδεία και ανθρώπινα δικαιώματα
Από τη μελέτη πρόσφατων δηλώσεων για τα ανθρώπινα δικαιώματα αποκαλύπτεται το

παράδοξο, ότι η προϋπόθεση η πιο σπουδαία για την πραγμάτωση και τη σωστή τους χρήση
δεν αναφέρεται σχεδόν ποτέ. Πιθανό, η παράλειψη οποιασδήποτε μνείας της παιδείας να
εξηγείται με το συλλογισμό, ότι η παιδεία είναι δοσμένο ανθρώπινο δικαίωμα και η
ουσιαστική βάση για την άσκηση των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Η ιστορία της παιδείας,
ωστόσο, μας δίνει πλήθος ενδείξεις, ότι η παιδεία δεν αντιμετωπιζόταν ως ανθρώπινο
δικαίωμα κι ούτε χρησιμοποιήθηκε ως μέσον για να αυξηθεί η εκτίμηση της σπουδαιότητας
των ανθρώπινων δικαιωμάτων για την πληρέστερη ανάπτυξη κάθε ατόμου ως ανθρώπινου
όντος.
Επειδή η παιδεία δεν έχει ακόμη αναγνωριστεί διεθνώς ως ανθρώπινο δικαίωμα, είναι
σημαντικό να περιληφθεί σε όποια διακήρυξη ανθρώπινων δικαιωμάτων πρόκειται να
συνταχτεί. Στο δικαίωμα της παιδείας πρέπει να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση απ’ όση δόθηκε
στα ανθρώπινα δικαιώματα που διατύπωσε η Unesco. Ένα από τα τραγικά αποτελέσματα της
παραδοσιακής οργάνωσης της παιδείας είναι το ότι, κι όταν ακόμη παρέχεται ισότητα
ευκαιριών για εκπαίδευση, ορισμένες κοινωνικές και οικονομικές τάξεις νιώθουν πως
οιευκαιρίες αυτές δεν είναι για κείνες. Για την παροχή ισότητας ευκαιριών στην εκπαίδευση
χρειάζονται, σε μερικές χώρες, μέτρα για να αλλάξουν την ψυχολογική στάση που γεννά η
παραδοσιακή οργάνωση. (…)
Η αναγνώριση, ωστόσο, της παιδείας ως ανθρώπινου δικαιώματος είναι μονάχα μια πλευρά
του προβλήματος, αφού αφορά τα ανθρώπινα δικαιώματα. Η ελεύθερη πρόσβαση στην
παιδεία, σε όλα τα επίπεδα, μπορεί να παρασχεθεί χωρίς να πειραχτεί ούτε τοπεριεχόμενο
ούτε οι μέθοδοι της διδασκαλίας. Παραδοσιακά, η ποιότητα της δημοτικής εκπαίδευσης
διέφερε από την ποιότητα της μέσης εκπαίδευσης. Ούτε στη μια ούτε στην άλλη περίπτωση
δε γινόταν –παρά μονάχα έμμεσα– η βαθιά παίδευση στη χρήση και τηναπόλαυση των
ελευθεριών εκείνων που περιλαμβάνονται στον κατάλογο των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Κι
αφού οι περισσότερες μορφές εκπαίδευσης διακατέχονται από τις ανάγκες των εξετάσεων, η
μεγαλύτερη έμφαση δινόταν στην αποδοχή της αυθεντίας είτε του γραπτού λόγου είτε του
δασκάλου.
Όταν το εκκρεμές άρχισε να κινείται από την έμφαση στην πειθαρχία, τη μύηση και
τον αυταρχισμό, προς την έμφαση στην ελευθερία ξεχνιόταν πολύ συχνά, το ότι η ελευθερία
είναι μια κατάκτηση και ότι η οποιαδήποτε παίδευση στην ελευθερία απαιτεί μια μορφή
πειθαρχίας, ώστε να μάθει κανείς να ζυγιάζει τις ηθικές συνέπειες των πράξεών του.
Παίδευση στην ελευθερία σημαίνει μόνο τη συνειδητή αναγνώριση της ευθύνης και του
καθήκοντος. Αν η αρχή αυτή είναι σωστή, τότε σημαίνει πως πρέπει να αλλάξει και η θέση
του δασκάλου και η αποστολή του. Οι προσπάθειες του δασκάλου πρέπει να στρέφονται
στην ανάπτυξη ελεύθερων προσωπικοτήτων και την παίδευση στην ελευθερία του λόγου, της
έκφρασης, της επικοινωνίας, της πληροφόρησης και της αναζήτησης, τότε ο δάσκαλος με την
προετοιμασία του θα πρέπει να γίνεται επαγγελματικά ελεύθερος και να αναγνωρίζει
ότι η ελευθερία δίχως την έννοια της υπευθυνότητας εύκολα εκφυλίζεται σε ασυδοσία.
L. Kandel, μετφρ. ΛότηΠέτροβιτς – Ανδρουτσοπούλου, περ. «Ευθύνη», διασκευασμένο
Κείμενο ΙII
Το νυχτολούλουδο
Εισαγωγικό σημείωμα
Μασετσάμπα, μια νεαρή γιατρός στη Νότια Αφρική, θα ξεκινήσει μια διαδικτυακή
διαμαρτυρία για την εντεινόμενη ξενοφοβία στη χώρα της, προκαλώντας, ωστόσο, την
οργή ορισμένων συμπατριωτών της. Λίγες μέρες μετά θα πέσει θύμα ομαδικού βιασμού.
Ενός «διορθωτικού βιασμού», σύμφωνα με την αντίληψη της τοπικής κοινωνίας.
Που ήσουν όταν συνέβη αυτό; Μήπως παρακολουθούσες; Ζάρωσες, άραγε, απ’ το φόβο
Σου; Έκλαψες; Το ήξερες από την αρχή; Καθώς έπλενα το πρόσωπό μου και βούρτσιζα τα
δόντια μου, διάλεγα τα εσώρουχά μου και φορούσα τα ρούχα του χειρουργείου, ήξερες
άραγε ήδη πως αργότερα θα μου τα ξέσκιζαν, πως η γλώσσα μου θα σκιζόταν και το
μπροστινό μου δόντι θα έσπαγε;
Με λυπήθηκες καθόλου, Θεέ;
Πόσον καιρό το ήξερες; Από προχτές ή αντιπροχτές; Από τα έβδομα γενέθλιά μου ή απ’ τη
μέρα που γεννήθηκα; Κι όλο αυτό το διάστημα, καθώς χασκογελούσα και γελούσα κι έσβηνα
κεράκια πάνω σε τούρτες, ήξερες ότι θα το έβρισκα μπροστά μου και δεν έκανες τίποτα;
Και αν νοιάζεσαι, επειδή έτσι ισχυρίζεσαι, μήπως παρακολουθούσες; Τα πάντα; Από την
αρχή μέχρι το τέλος; Με τα μάτια διάπλατα ανοιχτά; Δεν ένιωσες για μένα έναν κόμπο στο
στομάχι Σου, ένα σφίξιμο στο λαιμό Σου; Για μένα, το τέκνο Σου; Τους παρακολουθούσες
να με βιάζουν και δεν αντέδρασες, δεν αντέδρασες καν. Εσύ, Θεέ, τους παρακολουθούσες να
με ξεσκίζουν, να με μοιράζουν ανάμεσά τους, κι Εσύ στεκόσουν και κοίταζες;

Ή μήπως έτρεξες να κρυφτείς; Δεν είδες τίποτε απ’ όλ’ αυτά; Μόνο πήρε κάτι τ’ αυτί Σου
αργότερα;
Ή μήπως δεν ήσουν εδώ, έλειπες για δουλειές, σώζοντας ζωές κάπου αλλού;
Κι έρχεσαι τώρα και θες να με βοηθήσεις; Τώρα, μετά το συμβάν, θέλεις να με
παρηγορήσεις; Πολύ ωραία. Ωραιότατα.
Να φύγεις!
Γιατί θέλεις να μας βλέπεις να ταπεινωνόμαστε; Γιατί πρέπει πρώτα να σπάμε σ’
εκατομμύρια κομμάτια προτού μας σηκώσεις από κάτω; Γιατί πρέπει πρώτα να μας
τσακίζουν προτού αντιδράσεις; Γιατί πρέπει να προσευχόμαστε για αυτονόητα πράγματα;
Δεν ήταν
αυτονόητο ότι Σε είχα ανάγκη για να με σώσεις;
Να φύγεις! […]
Καμιά φορά, όταν ξεχνιέμαι, όταν παρασύρομαι χωρίς να σκέφτομαι τίποτα, μια ανάσα στον
αυχένα μου με κάνει ν’ αναπηδήσω τρομαγμένη, μια ανάσα σαν αυτή που ένιωσα πάνω μου
προτού με αρπάξουν από πίσω και με αναγκάσουν να πέσω στο πάτωμα. Βάζω τις φωνές. Η
μαμά λέει πως είναι απλώς ένα αεράκι, πως οι πόρτες, τα κάγκελα στα παράθυρα και η
αυλόπορτα είναι όλα κλειδωμένα, και πως εδώ μέσα κανείς δεν μπορεί να με πειράξει. Όμως
αυτή η ανάσα καταφέρνει με κάποιον τρόπο και μπαίνει, κάτω από την πόρτα, μέσ’ από τα
κάγκελα των παραθύρων, πάνω από την αυλόπορτα. Τη νιώθω ζεστή και υγρή στο λαιμό
μου. Λέω στη μαμά ότι πρέπει να πάψει να μου φέρνει όλες αυτές τις εφημερίδες και να τις
χρησιμοποιήσει για να φράξει τα παράθυρα, τις πόρτες, τις τρύπες στους τοίχους. Αλλά
εκείνη θυμώνει όταν μιλάω έτσι. Λέει ότι δεν θα μ’ αφήσει να παραδώσω το μυαλό μου στην
τρέλα. […]
Είπε ότι ξέρει πως δεν παίρνω τα χάπια μου. Είπε ότι έχω κάνει ήδη τόσο δρόμο και με
παρακάλεσε να μην ενδώσω.
«Να μην ενδώσω σε τι, μαμά;»
«Στην τρέλα, Μασετσάμπα.»
«Ποια τρέλα, μαμά;»
«Την τρέλα, Μασετσάμπα, την τρέλα που σου έχει κάνει όλα αυτά τα πράγματα. Την τρέλα
που έχει κλέψει το παιδί μου. Την τρέλα που έχει κλέψει τη ζωή σου. Την τρέλα που σε κάνει
να κάθεσαι σ’ έναν κουβά, να σκουπίζεσαι μ’ εφημερίδες, να καλύπτεις το πάτωμα και τους
τοίχους με αίμα. Την τρέλα που σε σκοτώνει, Μασετσάμπα. Την τρέλα που θα με σκοτώσει».
KopanoMatlwa, «Το νυχτολούλουδο», Εκδόσεις Ίκαρος, 2018
ΘΕΜΑ Α
Να αποδώσετε περιληπτικά σε 60 – 80 λέξεις το περιεχόμενο των τεσσάρων πρώτων

παραγράφων του Κειμένου Ι σχετικά με την τήρηση ή μη των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ Β
Ερώτημα 1ο
Σε κάθε έναν από τους παρακάτω ισχυρισμούς να δώσετε τον χαρακτηρισμό «Σωστό» ή
«Λάθος» με βάση το Κείμενο Ι. Να αιτολογήσετε την απάντησή σας.
1. Τα θεμελιώδη δικαιώματα ποικίλουν ανάλογα με τη χώρα και την κουλτούρα της.

2. Τα ανθρώπινα δικαιώματα παραβιάζονται συνεχώς.
3. Η Οικουμενική Διακήρυξη των δικαιωμάτων είναι νομικά δεσμευτική.
4. Η προσπάθεια του κάθε ατόμου για τον σεβασμό των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων είναι η
θεμέλια λίθος για την αδιάλειπτη εφαρμογή τους.
5. Η συλλογικότητα θα αμβλύνει την παραβίαση των διατάξεων της Οικουμενικής
Διακήρυξης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.
Μονάδες 15
Ερώτημα 2ο
α) Διαβάστε προσεκτικά την τελευταία παράγραφο του Κειμένου Ι και του Κείμενου ΙΙ.
Ποιες είναι οι σκέψεις σας; Παρατηρείτε κάποια συγκεκριμένη μέθοδο αντιμετώπισης της
καταπάτησης των δικαιωμάτων που προτείνεται και στα δύο αποσπάσματα; (100 –
150 λέξεις)
Μονάδες 8
β) «Θα πρέπει να αφυπνιστούμε και να παρακινήσουμε τους εαυτούς μας και τους άλλους να
παλεύουμε για την προστασία, την τήρηση και την εφαρμογή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων
παγκοσμίως…». Να σχολιάσετε την επιλογή του ρηματικού προσώπου στη

διαμόρφωση του ύφους του Κειμένου Ι. Πώς εξυπηρετεί τη μετάδοση του μηνύματος του;
Μονάδες 7
Ερώτημα 3ο
α) Να αναγνωρίσετε το είδος της σύνταξης (ενεργητικής ή παθητικής) στην παρακάτω

πρόταση του Κειμένου ΙΙ και να μετατραπεί η σύνταξη στην αντίθετή της: «Ιστορικά, δύο
κίνητρα ρύθμιζαν την παροχή της παιδείας».
Μονάδες 5
β) «Παίδευση στην ελευθερία σημαίνει μόνο τη συνειδητή αναγνώριση της ευθύνης και του
καθήκοντος»: Στο Κείμενο ΙΙ να αντικαταστήσετε την επιστημικήτροπικότητα με τη
δεοντική, δηλώνοντας την πρόθεση, τροποποιώντας την πρόταση όπου χρειάζεται.
Μονάδες 5
ΘΕΜΑ Γ
Ποιο κατά την κρίση σας είναι το θέμα που αναδεικνύεται στο Κείμενο IIΙ; (100 – 200
λέξεις)
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ Δ
Να γράψετε ένα δοκίμιο 300 – 400 λέξεις στο οποίο θα παρουσιάσετε μορφές παραβίασης
των δικαιωμάτων του παιδιού είτε στη χώρα μας είτε παγκόσμια.
Μονάδες 30
Δικαιώµατα του παιδιού
«Έχετε κληθεί από μία ΜΚΟ που ασχολείται με την προστασία των παιδιών. Ετοιμάστε μία
εισήγηση (350-400 λέξεις) για την καταπάτηση των δικαιωμάτων των παιδιών, παρουσιάστε
το φαινόμενο και τις διαστάσεις που αυτό παίρνει τόσο στη χώρα μας όσο και στην υφήλιο
γενικά»
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Δεν αποτελεί σπάνιο φαινόμενο η είδηση για συλλήψεις ανηλίκων που εκμεταλλεύονται
αθώα παιδιά προκειμένου να έχουν στην εργασία τους φτηνά εργατικά χέρια. Δεν είναι
σπάνιες όμως και οι εικόνες παιδιών που κακοποιούνται από γονείς ή εργοδότες. Κι όμως
αυτές οι εικόνες είναι τόσο συνηθισμένες ώστε έχουν σταματήσει πια να μας εντυπωσιάζουν
ή ακόμα και να μας ενοχλούν.
Γενικά
Σύμφωνα με τις διακηρύξεις του ΟΗΕ υπάρχουν κάποιες βασικές αρχές που προστατεύουν
και διασφαλίζουν την ύπαρξη και ανάπτυξη του παιδιού: πρέπει σε όλα τα παιδιά του κόσμου
να παρέχονται ευκαιρίες για ανάπτυξη σωματική, πνευματική και ηθική, ανεξάρτητα από
φυλή, χρώμα, γλώσσα, θρησκεία, περιουσία.
Να έχουν δικαίωμα στην εκπαίδευση.
Να μην αποτελούν αντικείμενο εκμετάλλευσης. Καθημερινά πληροφορούμαστε και

διαπιστώνουμε είτε μέσα από τα ΜΜΕ είτε από προσωπικές εμπειρίες την καταπάτηση των
δικαιωμάτων του παιδιού και την εκμετάλλευση τους με ποικίλους τρόπους Η εκμετάλλευση
των παιδιών δεν είναι καινούργιο φαινόμενο. Υπήρξε ιδιαίτερα έντονο σε εποχές
σκοταδισμού και οπισθοδρόμησης (μεσαίωνας, φεουδαρχία).
Σήμερα το πρόβλημα μπορεί να θεωρηθεί εντονότερο λόγω της αντίφασης του πολιτισμού
μας: η τεράστια τεχνολογική και οικονομική ανάπτυξη, η «πολιτιστική άνοδος» του
ανθρώπου, δεν κατάφερε τελικά να εγγυηθεί και να διασφαλίσει την ευτυχία των παιδιών.
μορφές εκδήλωσης του προβλήματος στις υπανάπτυκτες χώρες
• Τα παιδιά είναι τα πρώτα θύματα του πολέμου, βιώνοντας τις συνέπειες του, με
βασικότερη την προσφυγιά.
• Καθημερινά πεθαίνουν από την πείνα.
• Αντιμετωπίζουν την έλλειψη στοιχειωδών σωστών συνθηκών διαβίωσης ζώντας μέσα στη
φτώχεια, τις αρρώστιες, την εξαθλίωση
• Στερούνται το βασικό δικαίωμα της εκπαίδευσης
• Προώθηση παιδικής πορνείας • Αποτελούν φτηνό εργατικό δυναμικό μέσα σε άθλιες

συνθήκες εργασίας
• Γίνονται αντικείμενο αγοραπωλησίας για διαφόρους σκοπούς, ακόμα και από τους ίδιους
τους γονείς (υπάρχουν γονείς που τα εκμεταλλεύονται οι ίδιοι οικονομικά)
• Υπάρχει το θλιβερό φαινόμενο της εκτέλεσης παιδιών από παρακρατικές ομάδες, καθώς
θεωρούνται «άχρηστα» και ως μελλοντικό πρόβλημα για κάποιες χώρες (Λατινική Αμερική)
στις ανεπτυγμένες χώρες
• το πρόβλημα αποκτά άλλες διαστάσεις εφόσον στα ανεπτυγμένα κράτη τα παιδιά δεν
αντιμετωπίζουν συνήθως προβλήματα ανεπάρκειας υλικών ή πνευματικών αγαθών, αλλά το
συναντάμαι σε περιθωριοποιημένες ομάδες (Ρομά, μετανάστες΄, στην ύπαιθρο).
Το πρόβλημα εντοπίζεται σε:
√ απάνθρωπες συνθήκες διαβίωσης στις μεγαλουπόλεις: έλλειψη πράσινου, μόλυνση,

έλλειψη χώρων παιχνιδιού, εγκλωβισμός στα διαμερίσματα
√ γίνονται αντικείμενα σεξουαλικής κακοποίησης, βίας και αυταρχισμού (συχνά οι γονείς

ξεσπούν σε αυτά τα απωθημένα τους)
√ η κρίση του θεσμού της οικογένειας καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν μέσα στην αδιαφορία
και την έλλειψη στοργής και αγάπης
√ θύματα των ΜΜΕ και κυρίως της διαφήμισης
√ στην επαρχία τα απομακρυσμένα σχολεία, αλλά και οι οικονομικές συνθήκες στερούν τα

παιδιά από το βασικό δικαίωμα της μόρφωσης, συχνά και με την ενθάρρυνση ή προτροπή
από τους ίδιους τους γονείς.
αιτία του προβλήματος
≈ Κρίση και κατάπτωση των ανθρωπιστικών αξιών (κυριαρχεί η απάθεια και ο ατομικισμός)
≈ Καταναλωτισμός, υλικός ευδαιμονισμός
≈ υπέρτατη αξία το χρήμα, στο βωμό του οποίου όλα θυσιάζονται
≈ Οικονομική ανισότητα και εκμετάλλευση: τα συμφέροντα των οικονομικά ανεπτυγμένων

χωρών δεν αφήνουν τις υπανάπτυκτες χώρες να προοδεύσουν
≈ Ο σύγχρονος τρόπος ζωής στις μεγαλουπόλεις (εντατικοί ρυθμοί, άγχος, πολλαπλές

ευθύνες)
≈ Ελλιπής ο ρόλος των κοινωνικών θεσμών (παιδεία, κράτος πρόνοιας)
Λύσεις
≈ Ευαισθητοποίηση και δραστηριοποίηση όλων των ανθρώπων με κύριους πρωταγωνιστές

τις ανθρωπιστικές οργανώσεις
≈ Νομική κατοχύρωση της προστασίας των δικαιωμάτων του παιδιού σε όλα τα κράτη και
αυστηρή εφαρμογή των νόμων αυτών
≈ Επαναπροσδιορισμός των βασικών αξιών που καθοδηγούν τον άνθρωπο, ανθρωπιά και
ηθική ολοκλήρωση
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Επιλογικά, η εκμετάλλευση των παιδιών σήμερα ενώ απαγορεύεται από διεθνείς κι εθνικές
συμβάσεις, ουσιαστικά παίρνει όλο και μεγαλύτερες διαστάσεις. Όσο μάλιστα βαθαίνει η
σημερινή οικονομική και η κοινωνική κρίση, τόσο η καταπάτηση των δικαιωμάτων των
παιδιών παίρνει ανεξέλεγκτες διαστάσεις.
ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΠΑΙΔΙΟΥ
Α. ΚΕΙΜΕΝΟ
Τα Δικαιώματα των παιδιών καταπατούνται.
Ποιος θα τα προστατέψει ;
{…} Συχνά όλοι εμείς γινόμαστε μάρτυρες δημοσιευμάτων τα οποία αποδεικνύουν ότι σε πολλά
μέρη του κόσμου υπάρχουν εκατομμύρια μικρά κορίτσια , μερικά μόλις δέκα χρονών , που τα
εξαναγκάζουν να εργάζονται ως πόρνες .Αυτή η εξώθηση στην πορνεία έχει χαρακτηριστεί ως «μια
από τις χειρότερες μορφές δουλείας ». Όπως είναι αναμενόμενο αφού περάσουν χρόνια σωματικής
, ψυχικής και συναισθηματικής κακοποίησης , τα κορίτσια αυτά σημαδεύονται εφ’ όρου ζωής . Στις
περισσότερες περιπτώσεις , τα κορίτσια υποκύπτουν σε αυτήν την κτηνωδία που τα υποβάλλουν
μόνο και μόνο για να εξασφαλίσουν ένα πιάτο φαγητό και για να καταφέρουν να επιβιώσουν μέσα
από τη ζωντανή κόλαση στην οποία «ζουν» . Η διαφορετική επιλογή είναι να πεθάνουν από την
ασιτία . Το πιο λυπητερό γεγονός είναι ότι πολλά από αυτά τα εγκαταλειμμένα παιδιά εξωθήθηκαν
στην πορνεία από τους ίδιους τους γονείς ως μέσο για τη δική τους επιβίωση καθώς η φτώχεια τους
αναγκάζει να πουλήσουν τα ίδια τους τα παιδιά για να αποκτήσουν λίγα χρήματα .
Σε αυτή την τραγική κατάσταση έρχεται να προστεθεί το ζήτημα της παιδικής εργασίας . Δυστυχώς
τα παιδιά σε όλο τον κόσμο δεν έχουν αυτό που ονομάζεται σταθερό οικογενειακό
περιβάλλον ,αλλά πέφτουν θύματα διαφόρων μορφών εκμετάλλευσης . Μικρά παιδιά , κάποια
μόλις πέντε χρονών , αναγκάζονται με τη βία σε μια μορφή απασχόλησης που χαρακτηρίζεται ως
«δουλεία» . Οι περισσότεροι από εμάς έχουν δει τα « παιδιά των δρόμων » στα φανάρια να ζητούν
χρήματα , κάποιοι τα έχουν καταδικάσει ως παιδιά ενός κατώτερου θεού , αυτοί που τα
καταδικάζουν καθημερινά σε αυτή τη θέση είναι αυτοί που τα εξωθούν σε αυτό το είδος δουλείας .
Αυτά τα μικρά ρομπότ δουλεύουν κάτω από άθλιες συνθήκες οι οποίες καταστρέφουν το νεανικό
τους σώμα και μυαλό . Οι λέξεις μόρφωση , αγάπη από τους γονείς , ασφάλεια , παιχνίδια , σπίτι,
είναι σπάνιες και διαμορφώνουν το ιδανικό περιβάλλον στο μυαλό αυτών των αδικημένων παιδιών
. Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός πως αυτές οι συνθήκες ζωής αποτελούν κάτι το φυσιολογικό και
αναμενόμενο για πάρα πολλά παιδιά στη σημερινή μας κοινωνία .
Ο πόλεμος είναι ένα τρομαχτικό γεγονός και δείχνει την κτηνωδία των ανθρώπων σε όλο της το
μεγαλείο . Για ακόμα μια φορά διαπιστώνουμε πως τα παιδιά είναι τα κύρια θύματα των πολέμων .
Κάποιοι λένε πως πολεμάνε για τα παιδιά τους όμως στην πραγματικότητα, όταν σκοτώνουν ένα
ξένο παιδί πολεμώντας είναι σαν να προκαλούν μεγάλη ζημιά το ίδιο του το παιδί . Στον πόλεμο δεν
υπάρχουν κανόνες και σε πολλές εικόνες πολέμου συναντήσαμε παιδιά – στρατιώτες . Αυτά τα
παιδιά που χρησιμοποιούνται σε αντάρτικους στρατούς ή τα έχουν απαγάγει ή τα έχουν αγοράσει

από τα σκλαβοπάζαρα , αυτά είναι παιδιά του εικοστού αιώνα . Τα παιδιά αυτά περνούν από πολλή
σκληρή εξάσκηση για να ενισχύσουν το φονικό τους ένστικτο , και από πολλά βασανιστήρια για να
«συμμορφωθούν» . Κάθε πόλεμος βιάζει κάθε παιδική ψυχή .
Μια άλλη παιδική τραγωδία συναντούμε στα ορφανοτροφεία , όπου εκεί πολλά παιδιά
καταδικάζονται να πεθάνουν από ασιτία, γιατί αποτελούν βάρος στο «σύστημα» των χωρών
εκείνων .
Ας αναφέρουμε όμως και συγκεκριμένα για την πολιτισμένη Ευρώπη . Η κοινή γνώμη
συγκλονίστηκε όταν ανακαλύφτηκε το δίκτυο παιδικής πορνογραφίας , το οποίο δολοφόνησε
αρκετά παιδιά , αφού πρώτα αυτά χρησιμοποιήθηκαν από τους εγκεφάλους του δικτύου . Οι
αστυνομικές επιχειρήσεις στο Ίντερνετ που έγιναν με την συνεργασία δώδεκα χωρών αποκάλυψαν
ένα δίκτυο παιδεραστών που τροφοδοτούσε το παγκόσμιο δίκτυο ηλεκτρονικών υπολογιστών με
φωτογραφίες ανήλικων παιδιών τα οποία τα βίαζαν .Σύμφωνα με αυτά που έχουμε ήδη εξετάσει
καταλήγουμε στο συμπέρασμα πως δεν είναι υπερβολή να μιλάμε ότι έχουμε να αντιμετωπίσουμε
μια παγκόσμια κρίση .
Η UNICEF δήλωσε πως « ο πόλεμος εναντίον των παιδιών » είναι μια εφεύρεση το εικοστού αιώνα .
Λόγω των πολέμων άλλα παιδιά ακρωτηριάστηκαν , τυφλώθηκαν ή υπέστησαν βλάβη στον
εγκέφαλο .
Τα παιδιά έχουν προδοθεί από εκείνους που εμπιστεύονται και όπως είναι φυσικό αυτό προκαλεί
βαθιά τραύματα στην παιδική ψυχή .Η σεξουαλική παρενόχληση από παιδεραστές αποτελεί μια
απειλή για τα παιδιά όλου του κόσμου . Καθώς γινόμαστε δέκτες μιας πληθώρας αποκρουστικών
ειδήσεων για δίκτυα παιδεραστίας , των οποίων θύματα είναι αγόρια και κορίτσια μικρής ηλικίας ,
νιώθουμε αγανακτισμένοι . Πιο πολύ όμως η κοινή γνώμη καταδικάζει τις σεξουαλικές
κακοποιήσεις παιδιών από κληρικούς , οι οποίοι υποτίθεται πως ενεργούν στο όνομα του Θεού και
κάνουν το θέλημά του .Όμως κατηγορούμενοι για κακοποίηση ανηλίκων βρέθηκαν και άλλα άτομα
που κατέχουν θέσεις εμπιστοσύνης , οι οποίοι αντί να προστατέψουν τα ευάλωτα παιδιά τα
χρησιμοποίησαν για την ικανοποίηση των προσωπικών τους διαστρεμμένων ορέξεων ή για να
κερδίσουν χρηματικά ποσά . {…}
(Κείμενο συντομευμένο κι ελαφρά διασκευασμένο από τον ημερήσιο τύπο)

Β. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
1. Να γραφεί η περίληψη του κειμένου, στις 3 πρώτες παραγράφους, σε 70-80 λέξεις.
(μονάδες 25)
2. Να επιβεβαιώσετε την ορθότητα η μη των παρακάτω προτάσεων :
Α. Τα μέσα Επίκλησης στη Λογική είναι τα επιχειρήματα και τα Σωστό Λάθος

τεκμήρια.
Β. Η Επίκληση στο Ήθος του Αντιπάλου είναι τρόπος πειθούς.
Γ. Η χρήση του παραδείγματος μπορεί να αποτελέσει τεκμήριο.
Δ. Ένα επιχείρημα θεωρείται έγκυρο όταν οι προκείμενες οδηγούν

με λογική αναγκαιότητα στο συμπέρασμα.
Ε. Ο Αναλογικός Συλλογισμός αναπτύσσεται με γενίκευση.
(μονάδες 5)
3. Στην τρίτη παράγραφο υπάρχει ο ακόλουθος συλλογισμός :
Προκείμενες :
α. «Στον πόλεμο δεν υπάρχουν κανόνες και σε πολλές εικόνες πολέμου συναντήσαμε παιδιά –
στρατιώτες .
β. Αυτά τα παιδιά που χρησιμοποιούνται σε αντάρτικους στρατούς ή τα έχουν απαγάγει ή τα έχουν

αγοράσει από τα σκλαβοπάζαρα , αυτά είναι παιδιά του εικοστού αιώνα .
γ. Τα παιδιά αυτά περνούν από πολλή σκληρή εξάσκηση για να ενισχύσουν το φονικό τους ένστικτο
, και από πολλά βασανιστήρια για να «συμμορφωθούν» .
Συμπέρασμα :
Κάθε πόλεμος βιάζει κάθε παιδική ψυχή .
Ποιο είναι το είδος του συλλογισμού ; (παραγωγικός, επαγωγικός) . Να αιτιολογήσετε την

απάντησή σας και να τον αξιολογήσετε την ως προς την ορθότητά του. (αν είναι επαγωγικός να
κρίνετε αν η επαγωγή είναι τέλεια ή ατελής)
(μονάδες 10)
4. Να μελετήσετε την τελευταία παράγραφο του κειμένου . Με ποια μέθοδο αναπτύσσεται ; Να

αιτιολογήσετε την απάντησή σας .
(μονάδες 10)
5. Για κάθε μια από τις παρακάτω λέξεις να γραφεί μια (1) συνώνυμη : αποδεικνύουν – επιλογή –
τραγική – αναγκάζονται -ικανοποίηση
(μονάδες 5)
6. Για κάθε μια από τις παρακάτω λέξεις να γραφεί μια (1) αντώνυμη : ασφάλεια, ενισχύσουν ,
συγκεκριμένα, δέκτες, κατηγορούμενοι
(μονάδες 5)
7. Σε ένα άρθρο για τη σχολική εφημερίδα 350-400 λέξεων να αναπτύξετε το ακόλουθο θέμα : Είναι
αλήθεια πως εκατομμύρια παιδιά σε όλο τον κόσμο πέφτουν θύματα κακοποίησης και η κατάσταση
επιδεινώνεται συνεχώς . Η κακοποίηση και η πολύμορφη εκμετάλλευσή τους είναι από τα πιο
χαρακτηριστικά παραδείγματα παραβίασης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Ποια νομίζετε πως
είναι τα βασικότερα ανθρώπινα δικαιώματα των παιδιών όλου του κόσμου ; Ποια μέτρα οφείλει να
λάβει η παγκόσμια κοινότητα για την προστασία των δικαιωμάτων των παιδιών ;
(μονάδες 40)
Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Ανθρωπισμός
Ο ανθρωπισμός ως φιλοσοφική έννοια είναι ένα σύστημα ή τρόπος σκέψεως και πράξεως
(παραπλήσιος, αν και όχι ταυτόσημος με τον πραγματισμό), που δίνει τη μεγαλύτερη έμφαση
στην αξία του ανθρώπου, στα συμφέροντα, στις αξίες και στην αξιοπρέπειά του. Ειδικότερα,
είναι ένα δόγμα που υποστηρίζει ότι αληθές είναι μόνον ό,τι προάγει την ανθρώπινη ζωή και
οδηγεί τον άνθρωπο στην τελείωση, και γι’ αυτό δίνει ιδιαίτερη σημασία στη λογική και την
καθολική γνώση και αρνείται την πίστη σε υπερφυσικές δυνάμεις.
Ο ανθρωπισμός ιδωμένος ιστορικά αναφέρεται στην παιδευτική αντίληψη και το μορφωτικό

ιδεώδες της Αναγέννησης, αλλά και των μετέπειτα χρόνων, σύμφωνα με τα οποία η
σωματική, ψυχική και πνευματική αγωγή του ανθρώπου πρέπει να βασίζεται στη σπουδή της
κλασικής ελληνικής και λατινικής αρχαιότητας, δηλαδή στα κλασικά γράμματα, και να
εμπνέεται από τις κλασικές αξίες και αρχές.
Ο ανθρωπισμός, συνάμα, υποδηλώνει το σύνολο των πνευματικών και ψυχικών ιδιοτήτων

του ανθρώπου, ιδίως τα χαρακτηριστικά που προσιδιάζουν στον πολιτισμένο άνθρωπο (λ.χ.
ευγένεια, ημερότητα ηθών) και τον διακρίνουν από τα ζώα.
Σύγχρονα ζητούμενα του ανθρωπισμού
Σύγχρονο, αλλά και πάγιο αίτημα του ανθρωπισμού, είναι να έχει κάθε άνθρωπος το
δικαίωμα και άρα τη δυνατότητα να αναπτύξει ολόπλευρα την προσωπικότητά του
(σωματικές, ψυχικές, νοητικές και ηθικές αρετές), ώστε να καταστεί άρτιο μέλος μιας
ευρύτερα ανθρωπιστικής κοινωνίας. Ζητούμενο, λοιπόν, σε ό,τι αφορά το άτομο ως
μεμονωμένη οντότητα είναι η παιδεία εκείνη που θα του επιτρέψει να αποκτήσει αδέσμευτη
και ισχυρή αντίληψη και, φυσικά, ηθική ακεραιότητα. Ενώ, σε επίπεδο κοινωνίας, ζητούμενο
για τον ανθρωπισμό είναι η διασφάλιση των κατάλληλων συνθηκών δικαιοσύνης, ισότητας,
αλληλεγγύης, αξιοκρατίας και αλληλοσεβασμού, ώστε τα δικαιώματα κάθε πολίτη να
γίνονται απολύτως σεβαστά.
Σε μια ανθρωπιστική κοινωνία ο σεβασμός της αξιοπρέπειας κάθε πολίτη είναι

αδιαπραγμάτευτος και φαινόμενα όπως είναι οι οικονομικές ανισότητες, η στέρηση ακόμη
και βασικών αγαθών και η εκμετάλλευση των αδύναμων, δεν γίνονται αποδεκτά. Σε μια
ανθρωπιστική κοινωνία κάθε άνθρωπος εκτιμά, σέβεται και προστατεύει τον συνάνθρωπό
του. Προκειμένου, όμως, να υπάρξει μια τέτοια κοινωνία, κάθε άνθρωπος οφείλει να
αποκτήσει τη βαθιά εκείνη αγάπη για τον συνάνθρωπό του, που δεν θα του επιτρέπει να
αποδέχεται ή να ανέχεται την κοινωνική αδικία και τις ανισότητες.
Αίτια κρίσης του ανθρωπισμού
Στην εποχή μας παρατηρείται σημαντικό έλλειμμα ανθρωπιάς, με τον ανθρωπισμό να

παραγνωρίζεται πλήρως. Κύριο μέλημα των περισσότερων ανθρώπων είναι η ατομική τους
ευημερία, για χάρη της οποίας δεν διστάζουν πολλές φορές να εκμεταλλευτούν και να
αδικήσουν συνανθρώπους τους. Άνθρωποι ελλιπούς καλλιέργειας, εγωκεντρικοί,
μικροπρεπείς, με φθόνο για τους συμπολίτες τους∙ άνθρωποι που αποδέχονται και επιζητούν
την αναξιοκρατία, εκλέγουν και στηρίζουν κυβερνήσεις, οι οποίες αντιμετωπίζουν απαθώς
τη γενικευμένη ανεργία, τη φτώχεια και την οικονομική δυσπραγία σημαντικού τμήματος
του πληθυσμού.
Φαινόμενο, το οποίο δεν πρέπει να γίνεται αντιληπτό μόνο στα στενά όρια της δικής μας
πολιτείας, καθώς σε ολόκληρο τον κόσμο παρατηρούνται καταστάσεις που εκθέτουν τα
κράτη στο σύνολό τους, αφού αποδέχονται και επιτρέπουν την εξαθλίωση και τον αφανισμό
πληθυσμών σε διάφορες οικονομικά ασθενείς περιοχές του πλανήτη. Γενικευμένη, λοιπόν, η
κρίση του ανθρωπισμού και όχι αποκλειστικό σύμπτωμα της ελληνικής κοινωνίας∙
γενικευμένα, άρα, και τα αίτια αυτής της έκπτωσης των ηθικών αξιών.
Ειδικότερα:
- Υλισμός και άνιση κατανομή του πλούτου.
Με κύριο δέλεαρ τις ανέσεις, την απόλαυση και την τόσο αναγκαία, μα και τόσο
επιφανειακή, κοινωνική αποδοχή, ο υλισμός έχει διαβρώσει δραστικά τη συνείδηση των
πολιτών, που σπεύδουν να θυσιάσουν κάθε άλλη προσωπική αξία και κάθε ηθικό φραγμό
στο όνομα του πλουτισμού και της ευμάρειας. Οι άνθρωποι έχουν πάψει πια να
ενδιαφέρονται για το συλλογικά επωφελές και για την ανιδιοτελή προσφορά στους
συνανθρώπους τους, το μόνο που επιθυμούν και επιδιώκουν πλέον είναι η προσωπική
ανάδειξη, και φυσικά το οικονομικό κέρδος.
Το οικονομικό αυτό κέρδος, όμως, καταλήγει και περιορίζεται σ’ ένα μικρό μόνο μέρος του
πληθυσμού, δημιουργώντας έτσι τεράστιες ανισότητες τόσο ανάμεσα στους πολίτες
συγκεκριμένων κοινωνιών όσο και μεταξύ των διαφόρων κρατών. Προκύπτει κατ’ αυτό τον
τρόπο μια επονείδιστη κατάσταση στο πλαίσιο της οποίας οι λίγοι και κατέχοντες έχουν
διασφαλίσει ένα εξαιρετικά υψηλό βιοτικό επίπεδο, ενώ την ίδια στιγμή γύρω τους υπάρχουν
πάρα πολλοί συνάνθρωποί τους που αδυνατούν να διασφαλίσουν έστω και τα στοιχειώδη για
την επιβίωσή τους. Αντιστοίχως, πλάι στα ισχυρά και ανεπτυγμένα κράτη υπάρχουν και
χώρες, όπως αυτές του Τρίτου Κόσμου, οι επονομαζόμενες και αναπτυσσόμενες χώρες, στις
οποίες ο πληθυσμός αντιμετωπίζει απελπιστικά αντίξοες συνθήκες και λιμοκτονεί.
Στο όνομα του οικονομικού φιλελευθερισμού και μιας -προφανώς απίθανης- μελλοντικής
εξισορρόπησης, η παγκόσμια κοινότητα αποδέχεται αυτές τις εξωφρενικές ανισότητες,
αφήνοντας μεγάλο μέρος του πληθυσμού να βιώνει την απόλυτη εξαθλίωση, και
επιτρέποντας συνάμα στους λίγους «εκλεκτούς» να απολαμβάνουν τις ανέσεις του
υπέρμετρου πλούτου.
- Διαιώνιση ρατσιστικών αντιλήψεων.
Σημαντικό εμπόδιο στην επικράτηση ενός αμιγώς ανθρωπιστικού τρόπου θεώρησης των
πραγμάτων παραμένει το φαινόμενο του ρατσισμού, που λειτουργεί ως διαστρεβλωμένο
άλλοθι για να αιτιολογηθούν περιπτώσεις κακομεταχείρισης και εκμετάλλευσης ανθρώπων,
οι οποίοι λόγω εθνικότητας ή άλλης διάκρισης αντιμετωπίζονται σαν να μη δικαιούνται ίσης
μεταχείρισης και αντίστοιχου σεβασμού με τους υπόλοιπους ανθρώπους.
Οι ποικίλες ρατσιστικές διακρίσεις καθιστούν, έτσι, εφικτή τη μη σθεναρή αντίδραση του

συνόλου των πολιτών σε περιπτώσεις όπου εμφανώς καταπατώνται βασικά ανθρώπινα
δικαιώματα, καθώς πρόκειται για παραβιάσεις εις βάρος ομάδων ή εθνοτήτων που δεν έχουν
το «προνόμιο» της καθολικής αποδοχής.
- Εμπορευματοποίηση ανθρωπίνων σχέσεων και αποξένωση.
Οδυνηρό σύμπτωμα του καταναλωτικού προτύπου ζωής είναι η απουσία ουσιαστικών

σχέσεων μεταξύ των ανθρώπων, καθώς ό,τι κινεί και στηρίζει πλέον τις ανθρώπινες επαφές
είναι η προσδοκία του κέρδους και η εξυπηρέτηση ίδιων συμφερόντων. Τα αστικά μεγαθήρια
έχουν συμβάλει στη δραστική αποξένωση των ανθρώπων∙ αποξένωση, η οποία ούτως ή
άλλως τρέφεται αδιάκοπα από τον εγωκεντρισμό και την κυρίαρχη επιδίωξη του υλικού
πλουτισμού και της άμεσης ικανοποίησης των προσωπικών επιθυμιών.
Η εσωτερική ανάγκη προσφοράς και ανιδιοτελούς συμπαράστασης στους άλλους ανθρώπους

έχει πια χαθεί ή υπονομευτεί σε πολύ μεγάλο βαθμό, αφού δεν συνάδει με τη σύγχρονη τάση
της πρόταξης του ατομικού συμφέροντος.
- Πόλεμοι και τρομοκρατία.
Παρά τη συγκλονιστική εμπειρία του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου και τον όλεθρο που
αυτός έφερε σε πολλά μέρη της γης, ακόμη και σήμερα συνεχίζεται η διενέργεια πολεμικών
επιχειρήσεων είτε γιατί δεν αναγνωρίζεται σε ορισμένες εθνότητες το δικαίωμα κτήσης
αναγκαίων εδαφών για τη δημιουργία μιας αυτόνομης κρατικής οντότητας είτε γιατί μεγάλα
οικονομικά συμφέροντα οδηγούν τις ισχυρές δυνάμεις σε απρόκλητες παρεμβάσεις στα
εσωτερικά ζητήματα άλλων μικρότερων κρατών. Παρεμβάσεις, άλλωστε, που ωθούν τα
κράτη αυτά σε μαζική αντίδραση ή σε μερικότερης αποδοχής αντεκδικήσεις που λαμβάνουν
τη μορφή τρομοκρατικών χτυπημάτων.
Ανεξάρτητα, ωστόσο, από το ποια είναι η κινητήριος δύναμη των πολεμικών ή

τρομοκρατικών ενεργειών -οικονομικά συμφέροντα, εθνικισμός, θρησκευτικός φανατισμός
κ.ά.-, τα αποτελέσματά τους παραμένουν ολέθρια∙ σημαντικές απώλειες άμαχου πληθυσμού,
οικονομική και κοινωνική αστάθεια που οδηγεί πλήθος ανθρώπων στην ατυχή περιπέτεια της
προσφυγιάς, διχασμός και έξαρση του φανατισμού. Είναι εύλογο, λοιπόν, πως σε περιοχές
όπου οι άνθρωποι βρίσκονται στη δίνη ενός πολέμου ή της απειλής ενός πολέμου, δεν μπορεί
να υπάρξει η πνευματική εκείνη ηρεμία που θα μπορούσε να στηρίξει την εδραίωση του
ανθρωπισμού.
- Λανθασμένη και κακόβουλη χρήση της τεχνολογίας.
Με γνώμονα πάντα το οικονομικό κέρδος, αλλά και την πολιτική ισχύ, πολλά κράτη
βρίσκονται σε διαρκή αναζήτηση ολοένα και πιο φονικών οπλικών συστημάτων, ώστε να
μπορούν να αντιμετωπίσουν ή να υπερισχύσουν των αντιπάλων τους. Προκύπτει, έτσι, μια
τεράστια ετήσια δαπάνη για την απόκτηση πολεμικού εξοπλισμού, που επιβαρύνει τους
προϋπολογισμούς των κρατών, και φυσικά τους αποτρέπει από το να αξιοποιήσουν τα
χρήματα αυτά για επενδύσεις, για κοινωφελείς σκοπούς, για την παιδεία, αλλά και για την
υγεία των πολιτών τους.
Η παραγωγή οπλικών συστημάτων, που συχνά ενισχύεται και με υπόγειες προσπάθειες

διατήρησης των διακρατικών εντάσεων, αποφέρει πολύ σημαντικά κέρδη. Το γεγονός αυτό
οδηγεί -κατ’ ανάγκη- στη συνέχιση της εκμετάλλευσης των τεχνολογικών επιτευγμάτων, όχι
για το κοινό καλό, αλλά για τη δημιουργία όλο και πιο αποτελεσματικών όπλων μαζικής
καταστροφής. Εφόσον, λοιπόν, η τεχνολογία καταστροφής και αφανισμού είναι πιο
προσοδοφόρα από την τεχνολογία βελτίωσης της ανθρώπινης ζωής, παρατηρείται η
διαιώνιση αυτού του παραλογισμού που αντιμετωπίζει τον άνθρωπο ως στόχο προς
εξουδετέρωση.
- Περιβαλλοντολογική καταστροφή.
Θύμα της οικονομικής απληστίας αποτελεί, άλλωστε, και το φυσικό περιβάλλον∙ ο

αναντικατάστατος αυτός και απόλυτα αναγκαίος πόρος για τη στήριξη της ανθρώπινης ζωής
αντιμετωπίζεται ως αναλώσιμο προϊόν και φθείρεται ανεπανόρθωτα στο όνομα του κέρδους.
Η υπερεκμετάλλευση του περιβάλλοντος αποτελεί σαφή ένδειξη του γεγονότος ότι τα
οικονομικά κέρδη κρίνονται από πολλούς ως σαφώς σημαντικότερα από την ανθρώπινη ζωή.
Το απώτερο τίμημα της ανεξέλεγκτης καταστροφής του περιβάλλοντος, που είναι φυσικά η
δραστική υπονόμευση της ποιότητας ζωής για τους ανθρώπους, μοιάζει κενό γράμμα
μπροστά στις δυνατότητες οικονομικής ανάπτυξης που προσφέρονται μέσω της αξιοποίησης
των φυσικών πόρων.
Τρόποι ενίσχυσης του ανθρωπισμού
Οι εμφανείς ανισότητες, η διαρκώς αυξανόμενη οικονομική ανέχεια σημαντικού τμήματος

του πληθυσμού, αλλά και οι ποικίλες αρνητικές εκφάνσεις του σύγχρονου τρόπου
οικονομικής αντίληψης, καθιστούν αναγκαία την επιστροφή στις αρχές του ανθρωπισμού,
ώστε κριτήριο και μέτρο κάθε πράξης και απόφασης να είναι ο άνθρωπος και όχι το
οικονομικό κέρδος.
Ενίσχυση της ανθρωπιστικής παιδείας και απόρριψη του καταναλωτισμού.
- Προκειμένου να καταστεί εφικτή η εδραίωση του ανθρωπισμού θα πρέπει η σχετική

προσπάθεια να ξεκινήσει εγκαίρως από τις νεότερες γενιές, με όχημα την ανθρωπιστική
παιδεία. Αν θέλουμε οι νέοι πολίτες να μη στέκουν απαθείς απέναντι στα ολοένα και
συχνότερα φαινόμενα απάνθρωπης μεταχείρισης συνανθρώπων μας∙ αν θέλουμε οι νέοι να
μπορούν να αντισταθούν στα κελεύσματα του υλισμού, θέτοντας πάντοτε ως πρώτη
προτεραιότητα το σεβασμό και την αξιοπρέπεια των συνανθρώπων τους, η απάντηση
βρίσκεται στην ορθή πνευματική τους καλλιέργεια.
- Ζητούμενο, άρα, της ανθρωπιστικής παιδείας θα πρέπει να είναι η ενδυνάμωση της κριτικής
και συλλογιστικής ικανότητας των νέων, ώστε να μπορούν να διαπιστώνουν τα αδιέξοδα της
σύγχρονης πολιτικής και οικονομικής πολιτικής. Ενώ, συνάμα, η παροχή ενός στερεού
παιδευτικού υπόβαθρου, θα διασφαλίζει τη δυνατότητα των νέων να λειτουργούν ως
αυτόνομες προσωπικότητες, χωρίς να παρασύρονται από τις ευτελείς επιδιώξεις της εποχής
του καταναλωτισμού.
- Η αποδοχή και ο απόλυτος σεβασμός της αξίας του άλλου ανθρώπου συνιστούν βασικά
αιτήματα της σύγχρονης εποχής, όπου οι νέοι καλούνται να ζήσουν σε πολυπολιτισμικές
κοινωνίες. Ο ρατσισμός και οι κάθε είδους διακρίσεις δεν θα πρέπει να αποτελέσουν εμπόδια
εκείνης της πορείας που ωθεί -και πρέπει να ωθεί- τους νέους σε μια αδιαπραγμάτευτη
παγκόσμια αρμονική συνύπαρξη. Στόχος, λοιπόν, της ανθρωπιστικής παιδείας είναι η
επικράτηση πανανθρώπινων αξιών, στο πλαίσιο των οποίων κάθε πολιτισμός, κάθε εθνότητα
και κάθε άνθρωπος θα αναγνωρίζονται ως ισάξια και άξια σεβασμού μέλη της παγκόσμιας
κοινότητας.
- Οι νέοι θα πρέπει, παράλληλα, να γνωρίσουν και να επιζητούν τα στοιχεία εκείνα που

διασφαλίζουν μιαν άρτια και ομαλή κοινωνική συνύπαρξη, αποφεύγοντας τα δεινά του
εγωκεντρισμού, της αναξιοκρατίας και της αποξένωσης. Η έννοια της συλλογικής
προσπάθειας και της επιδίωξης του συλλογικά επωφελούς, θα αποτελέσει ένα στοιχείο
καίριας σημασίας, για την επιστροφή στο πνεύμα και το ήθος παλαιότερων εποχών, όπου οι
πολίτες έθεταν τις ανάγκες της κοινωνίας τους και το μέλλον των επερχόμενων γενεών πάνω
από τις προσωπικές τους επιθυμίες.
- Η πορεία του καταναλωτισμού, της υπερεκμετάλλευσης των φυσικών πόρων και των
αδιάκοπων πολεμικών εξοπλισμών, είναι μια καταστροφική πορεία που θέτει σε κίνδυνο, όχι
μόνο τις υπάρχουσες γενιές, αλλά και την ποιότητα ζωής εκείνων που θα έρθουν. Κρίσιμο
και αναγκαίο, λοιπόν, να απορριφθεί η τωρινή αντίληψη και να διεκδικηθεί ένας τρόπος ζωής
και μια οικονομική αντίληψη που δεν θα τοποθετεί το οικονομικό κέρδος πάνω από όλους
και από όλα.
- Είναι ευθύνη κάθε ανθρώπου, επομένως, να αναζητήσει την ομορφιά και την ποιότητα της
ζωής, όχι στα καταναλωτικά αγαθά, αλλά στην αλληλεγγύη, στην κοινωνική ευαισθησία,
στον εθελοντισμό, στην πνευματική καλλιέργεια, στην υπεράσπιση του περιβάλλοντος και
στην προάσπιση κάθε ηθικής ποιότητας. Ένας κόσμος στον οποίο η πλειονότητα του
πληθυσμού εξαθλιώνεται για να ευημερεί μια ελάχιστη μερίδα ευνοημένων, δεν είναι ένας
κόσμος που προσφέρει ελπίδα και προοπτικές.
Υπεράσπιση των ανθρώπινων δικαιωμάτων από την πολιτεία.
- Η πολιτεία είναι υπεύθυνη για την τήρηση εκείνων των διατάξεων του Συντάγματος που
ορθώς αναγνωρίζουν σε κάθε πολίτη το δικαίωμα στην εργασία, στην αξιοπρέπεια, στη ζωή
και στο σεβασμό. Η πολιτεία δεν θα πρέπει να παραμένει ανενεργή και αδρανής απέναντι
στις κοινωνικές ανισότητες και στην οικονομική εξαθλίωση μέρους του πληθυσμού. Είναι
χρέος και ευθύνη της, λοιπόν, η έμπρακτη και άμεση μέριμνα για τη διασφάλιση αξιοπρεπών
συνθηκών διαβίωσης στο σύνολο του πληθυσμού, χωρίς διακρίσεις.
Δραστηριοποίηση της διεθνούς κοινότητας.
- Η διεθνής κοινότητα οφείλει να λάβει θέση απέναντι στις αδιανόητες οικονομικές

ανισότητες που κοστίζουν καθημερινά τη ζωή χιλιάδων ανθρώπων στις αναπτυσσόμενες
χώρες. Είναι δίχως άλλο αναγκαίο -και θα αποτελέσει σωτήριο μέτρο- να παρακρατηθεί
μέρος των κερδών από τα ισχυρότερα κράτη, από τις κερδοφόρες εταιρείες, ακόμη ίσως κι
από τους ευκατάστατους πολίτες, προκειμένου να επιτευχθεί η εκ βάθρων αναδόμηση
εκείνων των χωρών που δεν έχουν ούτε τις υποδομές ούτε τις δυνατότητες να στηρίξουν
βιοτικά τον εγχώριο πληθυσμό τους.
- Σημαντικοί πόροι για την ενίσχυση των πλέον αδύναμων κρατών μπορούν να προκύψουν
και από τη δραστική μείωση των επιθετικών ή αμυντικών εξοπλισμών. Η επίλυση των
διαφορών ανάμεσα στα κράτη και στις εθνότητες θα πρέπει να δίνεται μέσω της
διπλωματικής οδού και όχι μέσω των πολεμικών αναμετρήσεων ή της συνεχούς αύξησης των
εξοπλισμών.
- Συνάμα, η διεθνής κοινότητα οφείλει να προχωρήσει σε δεσμευτικές συμφωνίες για την

αποτελεσματικότερη προστασία του περιβάλλοντος. Κανένα προϊόν δεν μπορεί να θεωρείται
πολυτιμότερο από το περιβάλλον, ώστε η παραγωγή του να θέτει σε κίνδυνο τις ισορροπίες
του περιβάλλοντος, την επιβίωση άγριων ζώων και την πιθανή επίδραση στις κλιματολογικές
συνθήκες.
- Αντιστοίχως, οι διεθνείς οργανισμοί για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων θα

πρέπει να έχουν τη δυνατότητα επιβολής αυστηρών κυρώσεων στις χώρες εκείνες που δεν
σέβονται πλήρως τους πολίτες τους ή τους σε αυτές βρισκόμενους πρόσφυγες και
μετανάστες.
ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ
Είναι η πίστη στην αξία του ανθρώπου και η βιοθεωρία που αντιμετωπίζει τον άνθρωπο ως
σκοπό και όχι ως μέσο. Αποδίδει στον άνθρωπο ύψιστη προτεραιότητα έναντι οποιουδήποτε
άλλου έμβιου όντος ή υλικής αξίας και θέτει ως αυτοσκοπό την ικανοποίηση των βιολογικών
και πνευματικών αναγκών του ανθρώπου. Το ανθρωπιστικό ιδεώδες προασπίζει τα
ανθρώπινα δικαιώματα και θέτει ως μέτρο των πάντων τον άνθρωπο ως υλική και ψυχο-
πνευματική υπόσταση.
ΑΞΙΑ ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΥ
 Διασφαλίζει και προασπίζει τα ανθρώπινα δικαιώματα, καλλιεργεί τον σεβασμό σε

πανανθρώπινες αξίες όπως η δικαιοσύνη, η αξιοκρατία, η ισότητα, η ισονομία και
ενισχύει την αντίληψη ότι όλοι οι άνθρωποι έχουν ίσα δικαιώματα και υποχρεώσεις.
 Αμβλύνονται τα φαινόμενα κοινωνικής εριστικότητας ,ενισχύεται το πνεύμα

αλληλεγγύης , ομόνοιας και συνεργασίας ανάμεσα στα άτομα και στα έθνη,
περιορίζεται ο ατομικισμός και αμβλύνονται φαινόμενα βίας και εγκληματικότητας
και εν γένει φαινόμενα κοινωνικής παθογένειας. Προτάσσεται το «εμείς» έναντι του
«εγώ».
 Αναπτύσσεται αίσθημα κοινωνικής ασφάλειας και εξαλείφεται ο φόβος της

διαφορετικότητας και διευρύνεται η ανοχή απέναντι σε ετερόκλητες κοινωνικές
ομάδες. Το ανθρωπιστικό ιδεώδες αποστρέφεται τη μισαλλοδοξία και το φανατισμό
και λειτουργεί αποτρεπτικά ως προς αυτήν την κατεύθυνση.
 Εξασφαλίζονται ίσες ευκαιρίες μόρφωσης για όλους τους ανθρώπους και

αντιμετωπίζεται η παιδεία όχι ως μέσο κοινωνικής καταξίωσης αλλά ως μέσο
προσφοράς στο κοινωνικό σύνολο
 Προωθούνται οι δράσεις κοινωνικής πρόνοιας και η μέριμνα για τους μειονεκτούντες

πληθυσμούς και το δικαίωμα στην εργασία για όλους τους ανθρώπους.
 Διασφαλίζονται και προωθούνται τα εργασιακά δικαιώματα, οι σύγχρονες συνθήκες

εργασίας και αντιμετωπίζεται η εργασία όχι ως μέσο εξανδραποδισμού αλλά ως μέσο
προσωπικής έκφρασης και κοινωνικής προσφοράς.
 Το ανθρωπιστικό ιδεώδες λειτουργεί ως στήριγμα για τη δημοκρατία καθώς οι

δημοκρατικές αρχές διαποτίζονται με τις ανθρωπιστικές αρχές της αξιοκρατίας και
της ισονομίας . Προωθεί το διάλογο , την πολυφωνία και τη διευρυμένη πολιτική και
κοινωνική συνείδηση. Οξύνει το αίσθημα κοινωνικής ευθύνης απέναντι στο
κοινωνικό σύνολο και στηλιτεύει φαινόμενα κοινωνικής ασυνειδησίας και
αυθαιρεσίας που υποθάλπουν την πολιτική ομαλότητα. Διαποτίζει τις σχέσεις πολίτη
– κράτους με αισθήματα αμοιβαίας υπευθυνότητας και περιορίζει δράσεις
πελατειακές και αντιδημοκρατικές.
 Περιορίζεται το φαινόμενο της δημαγωγίας και του λαϊκισμού και ενισχύεται ο

κώδικας δημοσιογραφικής δεοντολογίας με ανθρωπιστικές αξίες με αποτέλεσμα να
περιορίζονται φαινόμενα παραπληροφόρησης και χειραγώγησης της κοινής γνώμης.
 Ανθρωπισμός σημαίνει ενίσχυση κοινωνικών ομάδων μη προνομιούχων (πρόσφυγες,

Αμέα, μετανάστες) , ενίσχυση λαών μη προνομιούχων με σοβαρά κοινωνικά
προβλήματα (χώρες Τρίτου κόσμου, Ισλαμικές χώρες) και παγκόσμια συνεργασία
των λαών στα πλαίσια ανασυγκρότησης ενός πιο δίκαιου και ειρηνικού κόσμου. Ο
ανθρωπισμός ενισχύει την παγκόσμια συνεργασία των λαών και ενισχύει την ειρήνη .
Μόνο όταν ο άνθρωπος γίνει το απόλυτο μέτρο κάθε πρακτικής θα επικρατήσει
διεθνής ειρήνη και οι αντινομίες του σύγχρονου πολιτισμού θα πάψουν να
υφίστανται.
ΑΙΤΙΑ ΚΡΙΣΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΥ ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ
 Το σημερινό ανταγωνιστικό οικονομικό σύστημα προωθεί τον ατομικισμό εις βάρος

των κοινωνικών αναγκών αφού το άτομο διέπεται από κρίση ταυτότητας και
προσανατολισμού λόγω της ηθικής ρευστότητας του πολιτισμού μας. Στο όνομα
αυτού του ευδαιμονισμού επικρατεί η λογική του συμφέροντος , καλλιεργούνται οι
απαξίες, χάνονται τα συλλογικά οράματα και καταλύεται η αντικειμενική ηθική με
φυσικό επακόλουθο την κρίση του ανθρωπισμού.
 Στη σύγχρονη κοινωνία προβάλλεται το υπερκαταναλωτικό μοντέλο ζωής ως

υπόδειγμα κοινωνικής καταξίωσης. Ο άνθρωπος έχει θεοποιήσει τα υλικά αγαθά και
τα έχει αναγάγει σε αυτοσκοπό με αποτέλεσμα να γίνεται έρμαιο των επίπλαστων

αναγκών του στο όνομα των οποίων γίνεται ανήθικος.
 Η υπέρμετρη τεχνολογική εξέλιξη , η είσοδος της μηχανής στη παραγωγή εργασίας, η

αυτοματοποίησης και η μαζικότητα της παραγωγής σε συνδυασμό με την
εξειδίκευση στο καταμερισμό της εργασίας υποσκέλισαν τον άνθρωπο από
δημιουργό σε εργαλείο μαζικής παραγωγής αγαθών. Ο άνθρωπος έχασε τη
σφαιρικότητά του, στέγνωσε πνευματικά και ηθικά και εξανδραποδίστηκε. Απώλεσε
το βαθύτερο νόημα της ύπαρξής του και αλλοτριώθηκε από την επέλαση της τεχνικής
προόδου.
 Ο τεχνοκρατικός βιομηχανοποιημένος τρόπος ζωής, η γιγαντοποίηση των πόλεων , ο

περιορισμός του ζωτικού χώρου των πολιτών, η ανωνυμία στα σύγχρονα αστικά
κέντρα αποξένωσε το άνθρωπο απ’ το συνάνθρωπο και οδήγησε σε επιθετικές
συμπεριφορές. Ο αγώνας για επιβίωση και επικράτηση δημιούργησε ανήθικους
ανθρώπους που θυσιάζουν στο όνομα της όποιας επιβίωσης και τα τελευταία ίχνη
 Η απομάκρυνση του ανθρώπου από το φυσικό τρόπο ζωής , τη φύση και την
παράδοση.
 Η κρίση του θεσμού της οικογένειας , η κρίση των ΜΜΕ που χειραγωγούν μαζικά το
κοινωνικό σύνολο κάτω από αδιαφανείς πρακτικές , η κρίση του πολιτικού
συστήματος που αδυνατεί να σταθεί πρότυπο συμπεριφοράς για τους πολίτες, η
τεχνοκρατική κατεύθυνση της εκπαίδευσης που παράγει μαζικά τεχνοκράτες αλλά όχι
σκεπτόμενους πολίτες με σφαιρική πνευματική και ψυχική καλλιέργεια υποβίβασαν
τον άνθρωπο σε μέσο από σκοπό και τον εξώθησαν από το επίκεντρο της ζωής.
ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΚΡΙΣΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ
 Οι ανθρώπινες σχέσεις χαρακτηρίζονται από ιδιοτέλεια και υποκρισία, οι άνθρωποι

επικοινωνούν φορώντας προσωπεία ενώ τα φαινόμενα εγωισμού και φιλαυτίας
καταδεικνύουν την ηθική αλλοτρίωση. ΟΙ άνθρωποι συμπεριφέρονται σαν
αρπακτικά επιτρέποντας στα κατώτερα ζωώδη ένστικτα να κυριαρχήσουν στη
συμπεριφορά τους. Τα φαινόμενα βίας , εγκληματικότητας , ρατσισμού και εν γένει

κοινωνικής παθογένειας καθημερινά διογκώνονται δυναμιτίζοντας την κοινωνική
γαλήνη και συνοχή. Τα ανθρώπινα δικαιώματα παραβιάζονται καθημερινά και αξίες
όπως η αγάπη , η αλληλεγγύη απέναντι στον συνάνθρωπο, η δικαιοσύνη και η
ισότητα ευτελίζονται καθημερινά.
 Τα δημοκρατικά πολιτεύματα δέχονται κατάφωρα χτυπήματα και κλυδωνίζεται η

δημοκρατία από φαινόμενα διαφοράς και διαπλοκής . Η χειραγώγηση της κοινής
γνώμης ανάλογα με τα εκάστοτε οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα είναι μια
καθημερινότητα όπως και οι πελατειακές σχέσεις των πολιτών με τους πολιτικούς. Οι
πολιτικοί υιοθετούν απάνθρωπες πολιτικές πρακτικές, γνωμοδοτούν και αποφασίζουν
όχι με ανθρωπιστικά κριτήρια αλλά με βάσει τα πάσης φύσεως συμφέροντα. ¨Όλα
αυτά είναι απόρροια της κρίσης των ανθρωπιστικών αξιών.
 Έξαρση φαινομένων παραπληροφόρησης και χειραγώγησης των μαζών από

αντιδεοντολογικές πρακτικές των ΜΜΕ και τη διαπλοκή τους με την πολιτική
εξουσία. Ο άνθρωπος έρχεται καθημερινά με έναν τεράστιο όγκο πληροφορίας και
προπαγάνδας που στόχο έχουν τη διαστρέβλωση της αλήθειας και την ερμαιοποίηση
του από κάθε είδους κέντρα διαπλοκής.
 Η κρίση του ανθρωπισμού επέφερε την κακοποίηση και την αλλοίωση του φυσικού
περιβάλλοντος. Ο άνθρωπος μη σεβόμενος τον ίδια του την ύπαρξη κατέστρεψε το
περιβάλλον μολύνοντας το κι εξαντλώντας τις πλουτοπαραγωγικές πηγές του
πλανήτη με αποτέλεσμα να διακυβεύεται ακόμα και η ίδια η επιβίωση του.
 Η έλλειψη ανθρωπισμού επέφερε μηχανοποίηση της εργασίας και ρομποτοποίηση

της, εμπορευματοποίηση της τέχνης , διάβρωση της γλώσσας και υποβάθμιση της
αξίας της παράδοσης. Γενικά ευτέλισε έννοιες και αξίες που προάγουν τη διανοητική
υπόσταση του ανθρώπου.
 Κατάφωρη καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων , έντονες κοινωνικές

ανισότητες, διεύρυνση του χάσματος ανάμεσα στις προηγμένες και υποανάπτυκτες
χώρες, φαινόμενα πείνας και εξαθλίωσης ολόκληρων λαών, η μάστιγα της πείνας που
αποδεκατίζει τον λεγόμενο Τρίτο κόσμο , η οικονομική εξαθλίωση που ταλανίζει
εκατομμύρια ανθρώπους και το άνοιγμα της ψαλίδας ανάμεσα σε φτωχούς και
πλούσιους είναι μερικά μόνο από τα αποτελέσματα της ανθρωπιστικής κρίσης.
 Κλυδωνισμός παγκόσμιας ειρήνης και διεθνούς αλληλεγγύης. Πολεμικές συρράξεις

υποδαυλίζονται από πολιτικές και οικονομικές σκοπιμότητες, οι στρατιωτικοί
εξοπλισμοί διαρκώς αυξάνονται με σκοπό το κέρδος και την ιμπεριαλιστική
επεκτατική πολιτική των ισχυρών κρατών έναντι των φτωχότερων κρατών, απουσία
ισοτιμίας στις διακρατικές σχέσεις, επικρατεί το δίκαιο του ισχυρού, φαινόμενα
σοβινισμού και πυρηνικοί εξοπλισμοί στα πλαίσια διακρατικού ανταγωνισμού είναι η
πιο τρανή απόδειξη κατάλυσης κάθε έννοιας ανθρωπισμού που απειλεί ακόμα και την
ίδια την ανθρώπινη επιβίωση στον πλανήτη γη.
ΤΡΟΠΟΙ ΕΠΑΝΑΦΟΡΑΣ ΚΑΙ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΥ
 Οι κυβερνήσεις και τα κράτη να συνάψουν εκτεταμένες διακρατικές συμφωνίες πάνω

σε καίρια θέματα όπως τα ανθρώπινα δικαιώματα, συμφωνίες ειρήνης , από κοινού
παραίτηση από πυρηνικούς εξοπλισμούς, μέτρα για την προστασία του
περιβάλλοντος τα οποία όμως θα σέβονται και δεν θα είναι απλές διατάξεις στα
οικουμενικά χαρτιά τους.
 Οι άνθρωποι πρέπει να συνειδητοποιήσουν την ατομική ευθύνη και ότι ακόμη και με
την πιο απλή καθημερινή μας πράξη επιδεικνύουμε το μέτρο της ανθρωπιστικής μας
συναίσθησης. Μέσα στο βάθος των αιώνων ο άνθρωπος κατόρθωσε να επιβιώσει
μέσα από συλλογικές δράσεις και οράματα. Η ενίσχυση λοιπόν των συλλογικών
οραμάτων και ο συνασπισμός των εθνών γύρω από τα κοινά προβλήματα που
αντιμετωπίζουν θα εξαλείψει το ατομικιστικό πνεύμα και θα εγείρει απίστευτες
δυνάμεις ηθικής αντίστασης.
 Ενίσχυση της ανθρωπιστικής παιδείας στα προγράμματα σπουδών κάθε

εκπαιδευτικής βαθμίδας σε διεθνές επίπεδο. Η καλλιέργεια της ανθρωπιστών
επιστημών όπως η φιλολογία, η ψυχολογία και η φιλοσοφία θα στρέψουν το
ενδιαφέρον του ανθρώπου από τα αυστηρά υλικοτεχνικά και τεχνοκρατικά ζητήματα
σε πιο βαθιά οντολογικά και υπαρξιακά ζητήματα και θα διευρύνουν το συναίσθημα
του ανθρώπου απέναντι στην ίδια τη ζωή .
 Οι θρησκείες σε διεθνές επίπεδο μπορούν να δημιουργήσουν εξισορροπητικές τάσεις

ανάμεσα σε άτομα και λαούς. Τα διδάγματά τους όπως η αγάπη, η αλληλεγγύη , ο
σεβασμός στον συνάνθρωπο είναι αλληλένδετα με τις ανθρωπιστικές αξίες. Η

θρησκεία μπορεί να αποτελέσει μια εξαιρετική πηγή πνευματικής δύναμης που
μπορεί ν’ αντλήσει ο άνθρωπος για να υψωθεί πνευματικά και ηθικά σ’ ένα ανώτερο
επίπεδο ανθρωπισμού.
 Οι τέχνες μπορούν να βοηθήσουν στην αναζήτηση της ουσίας και της αλήθειας. Η
Τέχνη είναι μια παγκόσμια γλώσσα πάνω από την καθημερινότητα που διεγείρει
ανώτερες αναζητήσεις που αφορούν την ίδια την ουσία της ζωής. Η Τέχνη ανέκαθεν
κατόρθωνε να λειτουργεί διαλεκτικά ανάμεσα στους ανθρώπους ανά τους αιώνες και
κατορθώνει να μιλήσει στα μύχια της ανθρώπινης ψυχής και να διδάξει με απλό
τρόπο βαθύτερες ηθικές αξίες.
 Οι πνευματική ηγεσία του κάθε λαού, οι αληθινά και όχι επίπλαστα πεφωτισμένοι
άνθρωποι σε κάθε εποχή , όπως και στο παρελθόν αποτέλεσαν φάρο και φωτεινό
παράδειγμα προς μίμηση και έδειξαν το δρόμο για την ψυχική ανάταση ενός
ολόκληρου λαού. Ο πνευματικός άνθρωπος πρέπει να αναλάβει δράση και να εγείρει
το ανάστημά του σε όποια αντιξοότητα και να αποτελέσει το παράδειγμα και την
«αλογόμυγα» που θα αφυπνίσει κοινωνικές συνειδήσεις .
ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ
Γιατί ἡ ἀνθρωπιά εἶναι τό μόνο πρᾶγμα πού τό δημιούργημα τοῦ ἀνθρώπου δέν
σκοτώνει!
Τό 4ο Φόρουμ παρά τήν πολυφωνία του ἔχει ἕνα θέμα, τό μέλλον. Νά θυμηθοῦμε ὅτι
δέν ὑπάρχουν ἐμπειρογνώμονες τοῦ μέλλοντος! Ὁπότε τό σύνθημα τῆς “Σίλικον Βάλλεϋ1”,
ὅτι “ἄνθέςνά δαμάσεις τό μέλλον πρέπει νάτό δημιουργήσεις ἐσύ ὁ ἴδιος”, εἶναι εὐθύνη ὅλων
μας σήμερα. Τό μέλλον χαρακτηρίζεται ἀπό πολυπλοκότητα,
συνεχῆἀλλαγήκαίἐπιτάχυνσητοῦ χρόνου. Ἀπόαὐτούς πού θά ζήσουν μετά ἀπό μένα, κανένας
δένθά κάνει τήνἴδια δουλειά, σέ ὅλη του τήν ζωή. Κανένας. Πρέπει νάπῶὅτικαί ἡ ἴδια ἡ
δουλειά, καί ἄνεἶναιἴδια, δένθάεἶναιἴδια. Καίθάὑπάρχουνἀσφαλῶςἐπαγγέλματα πού θάεἶναι
καινούργια. Ὁπότετά παιδιά, τάὁποῖαἔρχονται μετά ἀπόἐμᾶςθά ζήσουν σέ μιάἐποχή πού
τόἄγνωστο πρέπει νά γίνει γνωστό. (…) Συνάδελφοι λοιπόν! Πρέπει νάπῶὅτιτά
νέα ντοκουμέντα, οἱ νέες προτεραιότητες γιάτήν παιδεία (εἶναιὅτι) πρέπει νάἀφήσειτήν
συσσώρευση γνώσεων ἴσωςστό Διαδίκτυο, φθάνει νάχρησιμοποιεῖται σωστά. Ἀλλά ἡ παιδεία
πρέπει νά μάθει στούς νέους προσαρμογή, εὐελιξίακαί κυρίως τήν δυνατότητα
ὅτιὑπάρχειἕνα μέτρο παντοῦ. Τό μέχρι ποῦκαί μέχρι πότε πρέπει νάεἶναιτά πράγματα
μέτάὁποῖαθάἀσχοληθεῖαὔριο ἡ παιδεία. […] Τά παιδιά πρέπει νά μάθουν τό μέτρο, τήν τάξη
καίτήνἁρμονία.
Ποιάεἶναιτά μέσα μέτάὁποῖα ἡ παιδεία μπορεῖνά μάθει αὐτάτά καινούργια πράγματα στά
παιδιά; Νομίζω ὅτι πρέπει ὅλοινά μάθουν καίνά θυμόμαστε ὅτιδένὑπάρχουν πιά μονήρεις
εὐφυΐες. Μόνο ἡ ὁμαδικήἔρευνα, μόνο ἡ ὁμαδική δουλειά μπορεῖνά προχωρήσει ἀπότό
στάδιο πού εἶναι κάθε φορά. Ὁμαδική δουλειά, λοιπόν. Συνεχής ἐπιμόρφωση, γιατί τά
πράγματα ἀλλάζουν συνέχεια. Εὐελιξία. Προσαρμογή, τά καινούργια πράγματα, καί κυρίως
εὐθύνη γι’ αὐτό πού ἔρχεται! Ἄρανάἀσχοληθοῦντά παιδιά μέτά κοινά περισσότερο
ἀκόμηἀπόὅ,τι γίνεται αὐτήτήν στιγμή. Ἡ Παιδεία ἔχει προβλήματα καίτά προβλήματα τῆς
Παιδείας εἶναι μόνο προβλήματα Πολιτείας. Δένεἶναι μόνο προβλήματα τῶν δασκάλων,
ὅπως λένε λίγο βιαστικά ὅλοι.
(…) Όλοι γνωρίζουν ποιοί εἶναι οἱ κίνδυνοι σήμερα τῆς τεχνολογίας. Θά πῶ μόνο
ἕναπρᾶγμα: ἡ ψυχολογική ἀπομόνωση, ἡ κατάργηση κάθε ἱεραρχίας ἐφ’ ὅσον θά ἔχουμε
ὅλοι τήν ἴδια πληροφόρηση, δέν ὑπάρχει πιά ὁ καλύτερος ἤ ὁ χειρότερος, ὅλοι ξέρουν τά ἴδια
πράγματα, ὅλα ἐξαρτῶνται ἀπό μιά μηχανή. Ἀλλά δέν ὑπάρχει ἀλάνθαστη μηχανή οὔτε
ὑπάρχει ἀείζωη μηχανή. Καί γιά νά θυμηθοῦμετ όν Σεφέρη∗∗καί τόν Καρυωτάκη∗∗∗, τούς
δικούς μας, καί οἱ δύο ἔχουν γράψει μέ τόν τρόπο τους τό ἴδιο πρᾶγμα: «Ἡ μηχανή –λέει–
δέν ἔχει οὔτε ἦθος οὔτε ὕφος». Καί ἐφόσον δέν ἔχει ὕφος, ἐφ’ ὅσον ὁ ἄνθρωπος εἶναι
ἀκριβῶς τό ἦθος, ὅπως λένε οἱ καινούργιοι συνάδελφοί μου οἱ Γάλλοι –τό εἶπε ὁ
Μπουφώ∗∗∗∗τόν 17ο αἰῶνα– ἄρα ἡ μηχανή εἶναι ἀπάνθρωπη. Καί ἐφ’ ὅσον ἡ μηχανή εἶναι
ἀπάνθρωπη, πρέπει ἀκριβῶς νά ξέρουμε μέποιό τρόπο μποροῦμε νά τήν κάνουμε ἀνθρώπινη.
Γιατί ὅπως ἔλεγαν καί οἱ ἀρχαῖοι “χαρίεν ὁ ἄνθρωπος ὅταν ἄνθρωπος ᾖ∗∗∗∗∗”.
Καιρός, λοιπόν, νά μάθουμε στά παιδιά μας πάνω ἀπό ὅλα τήν ἀνθρωπιά. Γιατί ἡ ἀνθρωπιά
εἶναι τό μόνο πρᾶγμα πού τό δημιούργημα τοῦ ἀνθρώπου δέν σκοτώνει! Τό μόνο. Ἡ
ἀνθρωπιά ἐπίσης ὁδηγεῖ καί στήν ἀρετή. Καί ἡ ἀρετή τί εἶναι; Μιά δεύτερη φύση πού μπορεῖ
νά μάθουν τά παιδιά, καί νά ἀσκοῦν τήν ἀρετή χωρίς θεατές καί χωρίς ἀκροατές. Ἀπό τήν
στιγμή αὐτή καί ἔπειτα μποροῦμε ἐμεῖς οἱ μεγαλύτεροι ἐκπαιδευτικοί νά δημιουργήσουμε
αὐτό πού εἴπατε. Δηλαδή τόν πολιτισμό τόν τεχνολογικό. Ὁ τεχνολογικός
πολιτισμός ὅμως πρέπει νά ὁδηγήσει σέ κάτι ἀκόμη παραπάνω. Νά ὁδηγήσει στόν ψηφιακό
ἀνθρωπισμό. Αὐτός ὁ ψηφιακός ἀνθρωπισμός ὅπως καί ἄν τό κάνουμε, πρέπει νά ἀσχολεῖται
πρῶτον μέ τήν ἐπιτυχία –δέν μπορεῖ τα παιδιά νά μήν ἔχουν ἐπιτυχία σέ
αὐτό πού προσπαθοῦν, ἀλλά πρέπει νά ἀσχολοῦνται, κυρίως, μέ τήν εὐτυχία. Αὐτό πού
ξεχνᾶμε συνέχεια στάσχολειά μας.
Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ,
απόσπασμα από ομιλίαστο 4ο Οικονομικό Φόρουμ στους Δελφούς, 05/03/2019,

(διασκευασμένο)
(Η Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ είναι Ελληνίδα βυζαντινολόγος ιστορικός.
Υπήρξε η πρώτη γυναίκα πρόεδρος του Τμήματος Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης
το 1967 και η πρώτη γυναίκα πρύτανης του Πανεπιστημίου της Σορβόννης το 1976. Ακόμη,
είναι Πρέσβειρα Καλής Θελήσεως στη UNICEF.)
∗Η ΣίλικονΒάλλεϋ βρίσκεται στο νότιο τμήμα του Κόλπου του Σαν Φρανσίσκο, στη Βόρεια
Καλιφόρνια των ΗΠΑ. Ο όρος αρχικά αναφερόταν στον μεγάλο αριθμό των καινοτόμων
εταιρειών σχεδίασης μικροκυκλωμάτων (με βάση το πυρίτιο) και τους κατασκευαστές που
υπήρχαν στην περιοχή, αλλά τελικά κατέληξε να αναφέρεται σε όλες τις υψηλής τεχνολογίας
επιχειρήσεις που εδρεύουν εκεί. Σήμερα γενικά χρησιμοποιείται ως μετωνύμιο για τον τομέα
υψηλής τεχνολογίας, με εταιρείες που δραστηριοποιούνται στις τεχνολογίες της
Πληροφορικής και των Επικοινωνιών και αποτελούν οδηγούς των εξελίξεων σε

αυτούς τους τομείς, απασχολώντας ειδικευμένο εργατικό δυναμικό από όλο τον κόσμο.
∗∗ Ο Γιώργος Σεφέρης ήταν Έλληνας διπλωμάτης και ποιητής και ο πρώτος Έλληνας που
τιμήθηκε με βραβείο Νόμπελ.
∗∗∗ Ο Κώστας Καρυωτάκης ήταν Έλληνας ποιητής και πεζογράφος. Θεωρείται ως ο

κυριότερος εκφραστής της σύγχρονης λυρικής ποίησης και τα έργα του έχουν μεταφραστεί
σε περισσότερες από τριάντα γλώσσες.
∗∗∗∗ Ζωρζ Λουί Λεκλέρκ ντε Μπυφόν ήταν ένας από τους σημαίνοντες φυσιοδίφες του 18ου
αιώνα και τα έργα του Φυσική Ιστορία και Οι Εποχές της Φύσης, περιείχαν καλά
ανεπτυγμένες θεωρίες για την εντελώς υλιστική καταγωγή της Γης. Οι ιδέες του
αμφισβήτησαν τη σταθερότητα των ειδών και άσκησαν σημαντική επιρροή.
∗∗∗∗ Πόσο χαριτωμένος είναι ο άνθρωπος, αν είναι άνθρωπος. (Μένανδρος)
1ο ΘΕΜΑ
1. Σε κάθε μία από τις διατυπώσεις που ακολουθούν να δώσετε τον χαρακτηρισμό «Σωστό»
ή «Λάθος», ανάλογα με το αν αποδίδουν το νόημα του κειμένου σωστά ή όχι. Να
αιτιολογήσετε την απάντησή σας με συγκεκριμένη αναφορά στο κείμενο.
α) Το μέλλον απαιτεί συνεχή προσαρμοστικότητα και αλλαγή στον επαγγελματικό τομέα.
β) Η ευθύνη της παιδείας απέναντι στους νέους είναι κυρίως να τους μεταδώσει γνώσεις.
γ) Τα προβλήματα της παιδείας σχετίζονται αποκλειστικά με τα προβλήματα των δασκάλων
και των καθηγητών.
δ) Ένας από τους σημαντικότερους κινδύνους της τεχνολογίας αποτελεί την πεποίθηση του
ατόμου ότι η τεχνολογία και οποιοδήποτε αποτέλεσμα προκύπτει από αυτήν είναι
αλάνθαστα.
ε) Ο ψηφιακός ανθρωπισμός πρέπει να έχει μοναδικό στόχο την επιτυχία.
Μονάδες 15
2. Να ενημερώσετε τους συμμαθητές και τις συμμαθήτριές σας για το περιεχόμενο του
αποσπάσματος αναφορικά με τον τρόπο που μπορεί η παιδεία να προστατεύσει από τους
κινδύνους της τεχνολογίας (βλ. παραγράφους 2, 3 και 4). Να γράψετε ένα περιληπτικό,
σχετικά με το παραπάνω θέμα, κείμενο 70 – 90 λέξεων, το οποίο και θα διαβάσετε στους

συμμαθητές και τις συμμαθήτριές σας.
Μονάδες 15
Εναλλακτικά
2. Στην τρίτη παράγραφο παρατίθενται τα ονόματα σημαντικών ποιητών (Σεφέρης,

Καρυωτάκης) και επιστημόνων (Μπουφώ), καθώς παράλληλα μεταφέρονται και οι απόψεις
τους. Να γράψετε με ποιον τρόπο λειτουργεί η παράθεση των παραπάνω στο κείμενο,
όσον αφορά την πειστικότητα των θέσεων που αναπτύσσει η συγγραφέας.
Μονάδες 15
2ο ΘΕΜΑ
1. Το κείμενο που διαβάσατε είναι ομιλία. Να προσδιορίσετε τρία γνωρίσματά του που
επιβεβαιώνουν αυτόν τον χαρακτηρισμό.
Μονάδες 5
2. α) Να εντοπίσετε τον τρόπο ανάπτυξης της τέταρτης παραγράφου και να αιτιολογήσετε

την απάντηση σας με αναφορές σε σχετικά χωρία.
Μονάδες 5
β) Να δικαιολογήσετε τη χρήση του θαυμαστικού και της παύλας αντίστοιχα:

i. …κυρίως εὐθύνη γι’ αὐτό πού ἔρχεται! (2η παράγραφος)
ii. …ἐπιτυχία –δένμπορεῖ τα παιδιά νάμήνἔχουνἐπιτυχία σέ αὐτό πού προσπαθοῦν (4η
παράγραφος)
Μονάδες 5
γ) Ὁπότε, Ἀλλά, γιατί, λοιπόν, Δηλαδή: Ποια νοηματική σχέση εκφράζει η χρήση καθεμιάς
από τις παραπάνω λέξεις;
Μονάδες 5
3. α) «Ὁμαδική δουλειά, λοιπόν. Συνεχής ἐπιμόρφωση, γιατί τά πράγματα

ἀλλάζουν συνέχεια. Εὐελιξία. Προσαρμογή, τά καινούργια πράγματα, καί κυρίως εὐθύνη γι’
αὐτό πού ἔρχεται! Ἄρανά ἀσχοληθοῦν τά παιδιά μέτά κοινά περισσότερο ἀκόμηἀπόὅ,τι
γίνεται αὐτήτήν στιγμή» Να ξαναγράψετε το απόσπασμα, αντικαθιστώντας κάθε μια από τις
υπογραμμισμένες λέξεις με μια νοηματικά αντίθετη (αντώνυμη) και κάνοντας ταυτόχρονα
όλες τις αναγκαίες αλλαγές στο κείμενο.
Μονάδες 5
β) Αφού λάβετε υπόψη σας τη σημασία που έχουν τα παρακάτω αποσπάσματα λόγου του
κειμένου, να σημειώσετε σε ποια από αυτά η γλώσσα λειτουργεί αναφορικά και σε ποια
ποιητικά.
i Τά παιδιά πρέπει νά μάθουν τό μέτρο. (§ 1)
ii Ἡ Παιδεία ἔχει προβλήματα (§ 2)
iii ἄρα ἡ μηχανή εἶναι ἀπάνθρωπη (§ 3)
iv καί νά ἀσκοῦν τήν ἀρετή χωρίς θεατές καί χωρίς ἀκροατές (§ 4)
v δέν μπορεῖ τα παιδιά νά μήν ἔχουν ἐπιτυχία σέ αὐτό πού προσπαθοῦν (§ 4)
Μονάδες 5
3ο ΘΕΜΑ
Στο παραπάνω κείμενο αναφέρεται ότι: «Αὐτός ὁ ψηφιακός ἀνθρωπισμός ὅπωςκαίἄντό

κάνουμε, πρέπει νάἀσχολεῖταιπρῶτονμέτήνἐπιτυχία –δένμπορεῖ τα παιδιά
νάμήνἔχουνἐπιτυχία σέ αὐτό πού προσπαθοῦν, ἀλλά πρέπει νάἀσχολοῦνται, κυρίως, μέτήν
εὐτυχία. Αὐτό πού ξεχνᾶμε συνέχεια στάσχολειά μας». Συμφωνείτε ή διαφωνείτε με αυτή
την άποψη; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας και να την παρουσιάσετε σε ένα άρθρο στο
οποίο, παράλληλα, θα αναφέρεστε και στις προϋποθέσεις επικράτησης του ανθρωπισμού σε
μια κοινωνία. (350 – 400 λέξεις)
Μονάδες 40
Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Εθελοντισμός
Ως εθελοντισμός ορίζεται η οργανωμένη προσφορά υπηρεσιών στο κοινωνικό σύνολο χωρίς

την απαίτηση ανταλλάγματος.
Εθελοντισμός είναι η δραστηριότητα εκείνη ατόμων που διακρίνονται συνήθως από

ορισμένα χαρακτηριστικά όπως: αυθορμητισμός, προσδοκία μιας δικαιότερης κοινωνίας,
ελευθερία σκέψης, έκφρασης και πράξης, ευσυνειδησία και επαγγελματική νοοτροπία, χωρίς
οικονομικό ή άλλο όφελος για τον δρώντα, και που γίνεται για την πραγματοποίηση
συγκεκριμένου σκοπού.
Θα πρέπει βέβαια να τονιστεί πως αποδέκτης της δράσης είναι ο ίδιος ο άνθρωπος, το
περιβάλλον, καθώς και κοινωνικά ζητήματα που αναζητούν λύσεις, όπως: υγεία, εκπαίδευση,
υποαπασχόληση, ανεργία, φτώχεια, κοινωνικός αποκλεισμός, ανθρώπινα δικαιώματα,
Πολιτική Προστασία.
Μη κυβερνητικές οργανώσεις
Ο εθελοντισμός συνήθως πραγματώνεται πληρέστερα μέσω των μη κυβερνητικών

οργανώσεων και όχι με τη μεμονωμένη και σποραδική δράση ενός πολίτη.
Ο όρος μη κυβερνητικές οργανώσεις (Μ.Κ.Ο.) αποτελεί νεολογισμό και αποδίδει στα

ελληνικά τον αγγλικό όρο Non-Governmental Organisations (NGOs). Ο όρος
χρησιμοποιήθηκε αρχικά στο άρθρο 71 του Καταστατικού Χάρτη του ΟΗΕ. Ακριβής
ορισμός του δεν υπάρχει. Αναφέρεται σε μη κερδοσκοπικές οργανώσεις με διεθνή συνήθως
παρουσία, οι οποίες δεν αποτελούν διεθνείς οργανισμούς αλλά στηρίζονται στην ιδιωτική
πρωτοβουλία και είναι ανεξάρτητες από τα κράτη. Τα τελευταία χρόνια έχει επικρατήσει ο
όρος να χρησιμοποιείται για κάθε κοινωφελή οργάνωση που δεν ανήκει στο κράτος. Οι
σκοποί των ΜΚΟ είναι κυρίως ανθρωπιστικοί και αφορούν περιβαλλοντικά ή κοινωνικά
προβλήματα όπως η φτώχεια, ο ρατσισμός κ.λπ.. Σύμφωνα με το άρθρο 71 του
Καταστατικού Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, ο όρος «Μη Κυβερνητική Οργάνωση» αφορά
οργανώσεις, που έχουν αναγνωριστεί από έναν εθνικό ή διεθνή οργανισμό, ο οποίος τις
συμβουλεύεται, για τα θέματα, όπου αυτές δραστηριοποιούνται. Θα μπορούσαμε, να
ορίσουμε τις Μ.Κ.Ο., ως ενώσεις (ομάδες ή κινήματα), οι οποίες δεν έχουν κερδοσκοπικό
σκοπό και ιδρύονται, από ιδιώτες, που επιθυμούν να δραστηριοποιηθούν, σε εθνικό, διεθνές
ή διακρατικό επίπεδο. Πρόκειται για νομικά πρόσωπα του ιδιωτικού δικαίου, που ξεχωρίζουν
από τη συμμετοχή, σε αυτές, μελών, που συμμερίζονται ίδιους προβληματισμούς, σε μία
βάση καθαρά εθελοντική, χωρίς να έχουν σκοπό τον προσπορισμό κέρδους, σε αντίθεση με
τις διακρατικές ή πολυεθνικές επιχειρήσεις.
Μπορούμε να διακρίνουμε τις Μ.Κ.Ο. σε διεθνείς, δηλαδή οργανώσεις, που έχουν την έδρα
τους, σε ένα κράτος και παραρτήματα σε άλλα και σε εθνικές οργανώσεις, που περιορίζουν
τη δραστηριότητά τους, σε ένα κράτος. Επίσης, οι Μ.Κ.Ο μπορούν να διακριθούν, σε δύο
μεγάλους τύπους οργανώσεων:
- Ισχυρά πολυεθνικά δίκτυα οργανώσεων, τα οποία ειδικεύονται, συνήθως, στην

ανθρωπιστική δράση (π.χ. Ερυθρός Σταυρός, Handicap International, Oxfam, η Δράση
ενάντια στην πείνα κ.λπ.), στην προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων (π.χ. Διεθνής
Αμνηστία), στην προστασία των δικαιωμάτων των καταναλωτών (π.χ. Consumers
International, BEUC), ή στην προστασία του περιβάλλοντος (π.χ. W.W.F.: World Wild
Fund for Nature). Αυτά τα δίκτυα μπορεί να έχουν αρκετά εκατομμύρια μέλη, των οποίων η
συμμετοχή εξαντλείται, κυρίως, στην καταβολή της συνδρομής τους, χρηματοδοτώντας, με
αυτόν τον τρόπο την οργάνωση. Οι εν λόγω οργανώσεις, διοικούνται, με απόλυτα
επαγγελματικό τρόπο και μπορεί να διαθέτουν εκατοντάδες μόνιμα απασχολούμενους
μισθωτούς. Δρουν, ως μέσο πίεσης των κυβερνήσεων, ενώ χειρίζονται καλά τα Μέσα
Μαζικής Ενημέρωσης, με αποτέλεσμα να εξασφαλίζουν σημαντική προβολή από αυτά.
Συνήθεις μορφές του εθελοντισμού
- Αντιμετώπιση ανθρωπιστικής κρίσης: Ένα από τα βασικότερα προβλήματα που

ευαισθητοποιεί τους πολίτες είναι σαφώς η επίγνωση πως υπάρχουν συνάνθρωποί τους που
δεν έχουν ούτε καν τα αναγκαία για την επιβίωσή τους. Μια μορφή του εθελοντισμού
κινείται, λοιπόν, προς αυτή την κατεύθυνση με τη δωρεά χρημάτων, τροφίμων, καθώς και
φαρμάκων ή ιατροφαρμακευτικού υλικού. Ενώ, συχνή είναι και η εθελοντική εργασία για
την ετοιμασία γευμάτων για τους άπορους ή/και τους άστεγους συμπολίτες, όπως κι η
εθελοντική εργασία για την αντιμετώπιση έκτακτων συνθηκών που προκύπτουν από κάποια
φυσική καταστροφή (σεισμός, πλημμύρες κ.ά.). Ανθρωπιστικά κίνητρα έχει και η εθελοντική
αιμοδοσία, όπως και η δωρεά οργάνων, που αποσκοπούν στη σωτηρία της ζωής ενός
συνανθρώπου.
Αξίζει να σημειωθεί πως σε ό,τι αφορά τα ζητήματα της ανθρωπιστικής κρίσης πολύ
σημαντική είναι η προσφορά της Εκκλησίας, η οποία με τη βοήθεια εθελοντών προσφέρει
αξιόλογο έργο στην προσφορά τροφίμων, γευμάτων, φαρμάκων, αλλά και ενδυμάτων σε
άπορους πολίτες.
- Προστασία του περιβάλλοντος: Καίρια είναι, επίσης, η εθελοντική δράση σε ό,τι αφορά
το περιβάλλον, καθώς είναι πολλοί εκείνοι οι πολίτες που προσφέρουν τη συνδρομή τους
στην πυροπροστασία ή την κατάσβεση πυρκαγιών, αλλά και στην αναδάσωση ή τον
καθαρισμό δασών και παραλιών. Ενώ, εμφανές καθίσταται το ενδιαφέρον για το περιβάλλον
και μέσα από εθελοντικές προσπάθειες ανακύκλωσης ή προώθησης εναλλακτικών πηγών
ενέργειας.
Στο πλαίσιο αυτό τοποθετείται και η σημαντική εθελοντική προσφορά που σχετίζεται με την
προστασία, τη διάσωση και την περιποίηση αδέσποτων ζώων.
- Κοινωνική προσφορά: Η εθελοντική προσφορά εκτείνεται σαφώς και σε άλλους τομείς,

στους οποίους η συλλογική δράση μπορεί να καλύψει ουσιώδεις ανάγκες συμπολιτών μας,
όπως είναι η εθελοντική εργασία σε ιδρύματα ή κοινωφελείς συλλόγους όπου βρίσκονται
παιδιά (ορφανά, εγκαταλελειμμένα, παιδιά με ειδικές ανάγκες), τοξικομανείς στο στάδιο της
απεξάρτησης ή πρόσφατα αποφυλακισμένοι που δεν έχουν ακόμη ενταχθεί πλήρως στο
κοινωνικό σύνολο, καθώς και σε χώρους όπου προσφέρεται μέριμνα σε ηλικιωμένους.
Ενώ, στο πλαίσιο της κοινωνικής προσφοράς εντάσσεται και η εθελοντική εργασία για τον
καθαρισμό σημείων της πόλης ή οι δράσεις για την προστασία των πεζών και ιδίως εκείνων
που ανήκουν σε ευαίσθητες κοινωνικές ομάδες (άτομα με ειδικές ανάγκες).
Λόγοι που ωθούν τους πολίτες στον εθελοντισμό
- Ισχυρό κίνητρο για τον εθελοντισμό αποτελεί η εμφανής επιδείνωση των κοινωνικών
προβλημάτων, γεγονός που ευαισθητοποιεί ιδιαίτερα τους πολίτες και τους ωθεί στην
ανάληψη πρωτοβουλιών. Η δεδομένη, άλλωστε, αδυναμία του κράτους να καλύψει όλες τις
ανθρωπιστικές ανάγκες, λειτουργεί ενισχυτικά στην εθελοντική διάθεση.
- Οι πολίτες παρακολουθώντας καθημερινά από τα Μ.Μ.Ε. τα ποικίλα ανθρωπιστικά

ζητήματα που ανακύπτουν κατανοούν πως η πραγματική ουσία της ζωής δεν βρίσκεται στην
ικανοποίηση των προσωπικών αναγκών και επιθυμιών, αλλά στη βαθύτερη εκείνη
συναισθηματική πλήρωση που προκύπτει από την προσφορά στους συνανθρώπους κι
από την επίγνωση πως η ατομική δράση μπορεί να έχει ιδιαίτερα θετικό αντίκτυπο στη ζωή
ενός ανθρώπου που βρίσκεται σε μεγάλη ανάγκη.
- Οι συνθήκες της σύγχρονης ζωής, όπου ο ανταγωνισμός και ο εγωκεντρισμός κυριαρχούν,

προκαλούν βαθιά απογοήτευση σε πολλούς πολίτες, οι οποίοι αναζητούν τρόπους για να
ξεφύγουν από την επιφανειακή αυτή θέαση της ζωής. Μέσα από τον εθελοντισμό, λοιπόν,
ανακαλύπτουν τη δύναμη και την αξία της κοινωνική αλληλεγγύης∙ εκπληρώνουν την
ευθύνη τους απέναντι στο κοινωνικό σύνολο και καταπολεμούν τα αισθήματα ενοχής και
αδυναμίας που τους προκαλούνται κάθε φορά που αντικρίζουν ένα ακόμη θύμα της
επώδυνης οικονομικής κρίσης.
- Σε πολλές περιπτώσεις, μάλιστα, οι εθελοντές έχουν έρθει οι ίδιοι στο παρελθόν

αντιμέτωποι με αντίστοιχα ή παρόμοια προβλήματα και αισθάνονται πλέον πως έχουν
χρέος και ευθύνη απέναντι στους συμπολίτες τους που βρίσκονται σε δεινή θέση. Τα ατομικά
τους βιώματα έχουν βαθύνει την ευαισθησία τους, και δεν τους επιτρέπουν να παραμένουν
αμέτοχοι μπροστά στα πλείστα κοινωνικά και ανθρωπιστικά προβλήματα.
- Στον αντίποδα, ωστόσο, των εθελοντών που παρακινούνται από αισθήματα ανθρωπισμού
και κοινωνικής ευαισθησίας, υπάρχουν κι εκείνοι που στρέφονται στον εθελοντισμό
επιδιώκοντας την προσωπική προβολή και τη θετική δημοσιότητα ή προχωρούν σε δωρεές
προκειμένου να διεκδικήσουν κάποια φορολογική ελάφρυνση.
Πρόκειται, βέβαια, για περιπτώσεις που επιβεβαιώνουν τη γενικότερη διαπίστωση πως οι

άνθρωποι ελάχιστες φορές κάνουν κάτι χωρίς να έχουν κάποια απώτερη ατομική επιδίωξη ή
κάποιο προσωπικό συμφέρον. Δεν θα πρέπει, όμως, οι περιπτώσεις αυτές να υπονομεύσουν ή
να ζημιώσουν την αξία και τη σημασία της εθελοντικής προσφοράς που πηγάζει από
ειλικρινές ενδιαφέρον.
Λόγοι που καθιστούν αναγκαίο τον εθελοντισμό
- Ο εθελοντισμός συνιστά έναν εξαιρετικά αποτελεσματικό και επωφελή τρόπο για την
ενεργή συμμετοχή κάθε πολίτη στα διάφορα κοινωνικά ζητήματα. Είναι η ιδανική
απάντηση στην απραξία και την τάση αποστασιοποίησης από τα κοινά προβλήματα του
τόπου, που είχε επικρατήσει για πολύ καιρό. Ο πολίτης μέσω της εθελοντικής προσφοράς
αισθάνεται πως μπορεί πραγματικά να κάνει κάτι ουσιαστικό για όσα απασχολούν το
κοινωνικό σύνολο, και να μη μένει έτσι ένας απλός παρατηρητής.
- Η επιδείνωση του οικονομικού κλίματος έχει προκαλέσει σημαντική επίταση των

κοινωνικών ανισοτήτων κι έχει φέρει μεγάλο μέρος των συμπολιτών μας σε δεινή θέση. Το
γεγονός αυτό καθιστά επιτακτική τη συμμετοχή και την προσφορά κάθε πολίτη που έχει την
ανάλογη δυνατότητα, καθώς είναι σαφές πως για να ξεπεραστεί αυτή η
κατάσταση χρειάζεται πλεόνασμα αλληλεγγύης και αλληλοϋποστήριξης.
- Λόγω της παρατεταμένης οικονομικής κρίσης γίνεται ολοένα και πιο εμφανές πως το
κράτος δεν έχει τη δυνατότητα να καλύψει τις ανάγκες των πολιτών του, και ιδίως
εκείνων που ανήκουν στις ευπαθείς κοινωνικές ομάδες. Τα κοινωνικά προβλήματα
συσσωρεύονται και αυξάνονται με ταχείς ρυθμούς, χωρίς η Πολιτεία να έχει τους
απαιτούμενους πόρους για την αποτελεσματική αντιμετώπισή τους. Προκύπτει, άρα, η

αδήριτη ανάγκη της κοινωνικής προσφοράς από τους ίδιους τους πολίτες για χάρη των
συνανθρώπων τους.
- Η ανάγκη να προχωρήσουν οι πολίτες σε μια πιο υπεύθυνη θέαση του ρόλου τους και της
θέσης τους στο κοινωνικό σύνολο, με την ανάληψη ενεργούς δράσης μέσω του
εθελοντισμού, αποκτά κατά καιρούς το χαρακτήρα επείγουσας και αναπόδραστης
πραγματικότητας. Πρόκειται για τις περιπτώσεις εκείνες όπου συμβαίνει κάποια φυσική
ή άλλου είδους καταστροφή, όπως είναι οι πυρκαγιές, οι πλημμύρες κι οι σεισμοί, οπότε το
κοινωνικό σύνολο καλείται να προσφέρει κάθε δυνατή βοήθεια προκειμένου να
αντιμετωπιστεί η κρίσιμη κατάσταση που προκύπτει.
Η αξία του εθελοντισμού
Ο εθελοντισμός και η ανιδιοτελής προσφορά στο κοινωνικό σύνολο έρχονται ως

απάντηση στον ατομικισμό, τον υλισμό και τη γενικότερη αδιαφορία απέναντι στον πόνο
και την ανάγκη του συνανθρώπου. Αποτελούν καίρια φανερώματα της υπαρκτής διάθεσης
ανθρωπισμού, που μπορεί να ανατρέψει το αρνητικό κλίμα των τελευταίων χρόνων,
δείχνοντας έναν διαφορετικό τρόπο λειτουργίας στους ανθρώπους. Το ειλικρινές ενδιαφέρον
και η έμπρακτη ενίσχυση αναδεικνύονται πλέον ως οι επιλογές εκείνες που μπορούν να
θέσουν τις βάσεις για τη δημιουργία μιας καλύτερης και πιο ανθρώπινης κοινωνίας.
Μέσω του εθελοντισμού, άρα, προκύπτει ένα επιθυμητό βάθεμα της κοινωνικής
συνείδησης και της υπευθυνότητας των πολιτών, καθώς η αλληλεγγύη και η συνεργασία
επιτρέπουν στην κοινωνική συνύπαρξη να λάβει το πιο ουσιαστικό και αληθινό της νόημα.
Οι πολίτες δεν απασχολούνται πια -μόνο- με το ατομικό συμφέρον, μιας και
αντιλαμβάνονται πως η κοινωνία που θέλουν κι η κοινωνία που τιμά την έννοια της
δημοκρατίας, είναι η κοινωνία εκείνη στην οποία οι πολίτες της αισθάνονται ως
αναπόσπαστα και ενεργά μέλη ενός συνόλου, κι όχι ως ξέχωρες μονάδες.
Ο εθελοντισμός λειτουργεί, άλλωστε, ως ιδανικό παράδειγμα για τις νεότερες γενιές,

καθώς αναδεικνύει την αξία της συμμετοχής και του ενδιαφέροντος∙ παράδειγμα, πολλαπλά
σημαντικό, αν αναλογιστεί κανείς σε πόσους τομείς και σε πόσα ζητήματα μπορεί η

εθελοντική προσφορά να έχει σωτήρια θετικό αντίκτυπο. Επιτρέπει, μάλιστα, στους νέους να
αντιληφθούν πως η δική τους δράση, όπως κι η συνδρομή των συμπολιτών τους, συνιστούν
πλέον αναγκαίο συμπλήρωμα της κρατικής κοινωνικής μέριμνας.
Προώθηση του Εθελοντισμού
Σημαντική παράμετρος για την αποτελεσματική προώθηση του εθελοντισμού είναι η

ενημέρωση των πολιτών, ώστε να γνωρίζουν σε ποιες περιοχές και με ποιους τρόπους
μπορούν να προσφέρουν εθελοντική βοήθεια. Η παροχή κατατοπιστικών πληροφοριών
διασφαλίζει την έγκαιρη ενεργοποίηση εκείνων των πολιτών που θα αντιληφθούν πως
υπάρχει σχετική εθελοντική δραστηριοποίηση σε περιοχές και χώρους που βρίσκονται πολύ
κοντά τους. Υπάρχουν, άλλωστε, άτομα που έχουν τη θέληση να προσφέρουν εθελοντική
βοήθεια, αλλά δεν γνωρίζουν που ακριβώς θα πρέπει να απευθυνθούν και πόσο εύκολο ή
δύσκολο είναι να βρουν τον κατάλληλο γι’ αυτούς κοινωφελή οργανισμό.
Επιπροσθέτως, καίρια είναι η συμβολή του σχολείου στην προσπάθεια προώθησης του
εθελοντισμού, καθώς πέρα από την παροχή ενημέρωσης στους μαθητές, έχει τη δυνατότητα
διοργάνωσης εκπαιδευτικών επισκέψεων σε χώρους δραστηριοποίησης εθελοντικών
οργανώσεων, ώστε οι μαθητές να έχουν την ευκαιρία να διαπιστώσουν δια ζώσης την
ιδιαίτερη αξία της εθελοντικής προσφοράς. Μέσα από την άμεση επαφή με το εθελοντικό
έργο, καθίσταται πιο αποτελεσματική η ευαισθητοποίηση των μαθητών, και, άρα, πιο πιθανή
η εκδήλωση της επιθυμίας τους να ενταχθούν σε κάποια ομάδα προσφοράς εθελοντικού
έργου.
Αναγκαία κρίνεται, επίσης, η προβολή της σχετικής προσφοράς από τα Μέσα Μαζικής
Ενημέρωσης, προκειμένου οι πολίτες να αντιλαμβάνονται το πολύπτυχο της εθελοντικής
δράσης, αλλά και την ουσιώδη διαφορά που προκύπτει στην αντιμετώπιση των επιμέρους
κοινωνικών και περιβαλλοντικών ζητημάτων χάρη στη συστηματική προσπάθεια των
εθελοντών.
[Ο Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός ιδρύθηκε στις 10 Ιουνίου 1877, με πρωτοβουλία της

βασίλισσας Όλγας. Από τη στιγμή της ίδρυσής του αναγνωρίσθηκε από τη Διεθνή Επιτροπή
Ερυθρού Σταυρού και σήμερα αποτελεί μέρος της «οικογένειας» του Διεθνούς Κινήματος
Ερυθρού Σταυρού και Ερυθράς Ημισελήνου. Στη μακρά πορεία του παραμένει σταθερά
αφοσιωμένος στις διεθνείς ανθρωπιστικές αρχές και στην αλληλέγγυα εθελοντική προσφορά
βοήθειας προς τον συνάνθρωπο.
Ο Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός είναι ο μεγαλύτερος μη κυβερνητικός οργανισμός στην

Ελλάδα με σύνθετο έργο που βασίζεται στην εθελοντική δράση και την άμεση ανταπόκριση
των πολιτών. Κινητοποιείται στοχεύοντας πάντα στην ανακούφιση του ανθρώπινου πόνου σε
περιόδους πολέμου και ειρήνης, στηρίζοντας τραυματίες, ασθενείς, πρόσφυγες,
ηλικιωμένους, ανθρώπους με οικονομικές δυσκολίες και άτομα από κάθε ευάλωτη ομάδα του
πληθυσμού. Η δράση του έχει συνδεθεί με την επαγρύπνηση, την αλληλεγγύη και τη
φιλαλληλία και είναι συνώνυμη της αφιλοκερδούς προσφοράς και της ανιδιοτέλειας.
Οι βασικοί σκοποί και στόχοι του Ε.Ε.Σ. είναι:
- Σε καιρό πολέμου: η συνδρομή και επικουρία στο έργο της Στρατιωτικής Υγειονομικής
Υπηρεσίας, η νοσηλευτική περίθαλψη τραυματιών και ασθενών, καθώς και η προστασία των
αιχμαλώτων, του άμαχου πληθυσμού και των θυμάτων πολέμου.
- Σε καιρό ειρήνης: η αρωγή και συμπαράσταση στα θύματα θεομηνιών και επιδημιών,
καθώς και η αυτόνομη ή σε συνεργασία με το Κράτος και κοινωνικούς φορείς, ανθρωπιστική
δραστηριότητα.
Από το 1877 έως σήμερα, ο Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός συνεχίζει άκοπα να επιτελεί το
ανθρωπιστικό του έργο φροντίζοντας τις πιο αδύναμες πληθυσμιακές ομάδες της
χώρας. Σε συνεργασία με άλλους θεσμικούς φορείς, κρατικούς και μη, ο Ελληνικός
Ερυθρός Σταυρός είναι στο πλευρό κάθε ανθρώπου, οικογένειας ή ομάδας που αντιμετωπίζει
δυσκολίες χωρίς να θέτει φυλετικά, εθνικά ή οικονομικής κατάστασης όρια στη δράση του.
Παράλληλα, όταν και όποτε υπάρχει ανάγκη στο εξωτερικό, ο Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός
ενεργοποιείται σε συνεργασία με τους Εθνικούς Συλλόγους άλλων χωρών για την αποστολή
διεθνούς βοηθείας
Με βαθιά ανθρωπιστικά ιδανικά και με αίσθημα ευθύνης, ο Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός

ήταν και είναι παρών στα σημαντικότερα ιστορικά γεγονότα της Ελλάδας αλλά και διεθνώς,
και συνεχίζει να επιτελεί το σύνθετο ανθρωπιστικό έργο πάντα με στόχο τον άνθρωπο και
πάντα με σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα και το Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο.]
Αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά κινήματα των τελευταίων δεκαετιών καθώς
χαρακτηρίζεται από την εκούσια προσφορά υπηρεσιών προς το κοινωνικό σύνολο μέσα από
χιλιάδες μη κυβερνητικές οργανώσεις ή αυτοδύναμες ομάδες ατόμων. Πρόκειται για μη
αμειβόμενη δραστηριοποίηση των πολιτών που επιδιώκουν την ανιδιοτελή προσφορά
κοινωνικού έργου και εκφράζουν μια συγκεκριμένη στάση ζωής που ενσωματώνει τις αξίες
της αλληλεγγύης, της φιλανθρωπίας, της κοινωνικής δικαιοσύνης και της κοινωνικής
συμμετοχής.Στόχος των εθελοντών είναι να παρέμβουν για να απαλύνουν τον ανθρώπινο
πόνο και να συνδράμουν στη διαμόρφωση ενός καλύτερου κόσμου.
Οι μορφές της εθελοντικής δράσης είναι ποικίλες γιατί αναπτύσσονται σε διαφορετικούς

τομείς:
 Η Ανθρωπιστική δράση περιλαμβάνει την προσφορά υλικών αγαθών ή χρημάτων

για την αντιμετώπιση έκτακτων αναγκών όπως για παράδειγμα φυσικές καταστροφές,
την αποστολή ιατροφαρμακευτικού υλικού και την παροχή ιατροφαρμακευτικής
περίθαλψης, την αιμοδοσία, τη δωρεά οργάνων και τη συμμετοχή σε ομάδες
διάσωσης ανθρώπων.
 Η Κοινωνική δράση εντοπίζεται στην προσφορά εθελοντικής εργασίας σε συλλόγους

και ιδρύματα για την προστασία ευάλωτων κοινωνικών ομάδων (παιδιών,
εξαρτημένων ατόμων, ηλικιωμένων, ατόμων με ειδικές ανάγκες). Συμπεριλαμβάνει
δράσεις που αποβλέπουν στη βελτίωση των συγκοινωνιών, στην καθαριότητα των
πόλεων, στην προστασία των πεζών και στην προάσπιση των δικαιωμάτων των
καταναλωτών.
 Η Περιβαλλοντική δράση σχετίζεται με την ανάληψη πρωτοβουλιών για την

προστασία του περιβάλλοντος, της χλωρίδας και της πανίδας, τις αναδασώσεις, την
καθαριότητα των ακτών, την ανακύκλωση των απορριμάτων, τις εφαρμογές
εναλλακτικών πηγών ενέργειας κ.τ.λ.
 Η Πολιτιστική δράση περιλαμβάνει την οργάνωση και διεξαγωγή διάφορων

καλλιτεχνικών δρώμενων θεατρικών, μουσικών, ποιητικών, εικαστικών που δεν
αποσκοπούν στην απόκτηση κέρδους αλλά διεξάγονται για να ενισχύσουν και να
υποστηρίξουν την επίλυση κοινωνικών προβλημάτων.
 Η Διεθνιστική δράση έγκειται στην προσφορά αλληλεγγύης και γνώσης προς τις
χώρες του Τρίτου Κόσμου αλλά και στην παροχή ανθρωπιστικών υπηρεσιών σε
χώρες που ταλανίζονται από εμπόλεμες συγκρούσεις.
Οι αιτίες που οδήγησαν στην ανάπτυξη της εθελοντικής δραστηριοποίησης των πολιτών
οφείλονται:
 Στην όξυνση των κοινωνικών προβλημάτων και στη συνειδητοποίησή τους από την
πλευρά των πολιτών. Η οικονομική κρίση, η διόγκωση της ανεργίας, η εξαθλίωση
των συνθηκών διαβίωσης των διάφορων κοινωνικών στρωμάτων και η απειλή ενός
ανασφαλούς μέλλοντος ώθησαν τους πολίτες στην αυτοοργάνωση για να
υποστηρίξουν ηθικά και υλικά όσους συνανθρώπους τους κινδύνευαν να συνθλιβούν
κάτω από τις νέες συνθήκες.
 Στην αλλοτρίωση των ανθρώπινων σχέσεων μέσα στα αστικά κυρίως περιβάλλοντα
εγκλώβισε αρκετές κοινωνικές ομάδες σε ένα αδιέξοδο αντιμετώπισης των
προβλημάτων και επέβαλε ως απάντηση τη συνειδητοποίηση της αξίας της
συλλογικής δράσης, της ενεργοποίησης των πολιτών και της αλληλεγγύης.
 Στην απογοήτευση από το σύγχρονο τρόπο ζωής που συνδέθηκε με τον

καταναλωτισμό, τον ατομικισμό, την ανταγωνιστική διάθεση, την αλαζονεία και την
δημιουργία επίπλαστων αναγκών.
 Στην ενοχοποίηση των ευαισθητοποιημένων ατόμων που θεωρούσαν ότι δεν ήταν
δυνατό να έχουν θέση παρατηρητών της ανθρώπινης δυστυχίας και του κοινωνικού
δράματος που υπήρχε γύρω τους.
 Στις αναζητήσεις των ανθρώπων για το βαθύτερο και ουσιαστικότερο νόημα της
ζωής μέσα από την ανθρώπινη επικοινωνία και την εκούσια προσφορά προς το
κοινωνικό σύνολο.
 Στην οικονομική, γνωστική και τεχνική ικανότητα των μέσων πολιτών να

οργανώνονται και να συγκροτούν και μη κυβερνητικούς πόλους εξουσίας που
διέπονται από τη λογική της ανιδιοτελούς προσφοράς προς τους συνανθρώπους.
 Στη συνδρομή των σύγχρονων μέσων επικοινωνίας που προβάλλουν την ανθρώπινη
δυστυχία και γνωστοποιούν στο ευρύ κοινό τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων
δικαιωμάτων σε ένα κόσμο που έχει τα χαρακτηριστικά της σκληρότητας, της
ανομίας και της βιαιότητας.
Η θετική προσφορά του εθελοντισμού έγκειται στο ότι:
 Συμβάλλει στην υποστήριξη και στη διάσωση ανθρώπων που δοκιμάζονται από
σημαντικά προβλήματα καταστοφών, πολέμων, υποσιτισμού, εξαθλίωσης.
 Βελτιώνει τις συνθήκες ζωής των ευάλωτων και ευπαθών κοινωνικών ομάδων ενώ
αποτρέπει φαινόμενα εκμετάλλευσης της ανθρώπινης ύπαρξης.
 Βοηθάει στην ενδυνάμωση των κοινωνικών δεσμών ανάμεσα στους πολίτες που
παύουν να νιώθουν εγκλωβισμένοι σε ένα άξενο ανταγωνιστικό και αλλοτριωμένο
περιβάλλον. Οι εθελοντές λειτουργούν ως συμπλήρωμα του κοινωνικού κράτους και
προωθούν με τη δραστηριοποίησή τους την ευρυθμία του.
 Αναπτύσσει την αξία και το ιδεώδες της ανθρωπιστικής προσέγγισης του κόσμου με
αλτρουϊστική νοοτροπία που αντιτίθεται στην εγωπάθεια, τον ατομικισμό και την
ιδιοτέλεια.
 Συντελεί στη διατήρηση της οικολογικής ισορροπίας και διαμορφώνει την οικολογική
συνείδηση των πολιτών επιλύοντας προβλήματα που σχετίζονται με την καθημερινή
ζωή τους.
 Καλλιεργεί την πεποίθηση της ενεργούς δράσης των ατόμων, της αλληλοαποδοχής
και της συλλογικής ενέργειας για την επίτευξη κοινών στόχων με αποτέλεσμα να
προάγεται και η ιδέα της εθνικής ομοψυχίας.
Η αρνητική εκδοχή των κινήτρων της εθελοντικής δράσης:

 Οι εθελοντές στην πραγματική διάσταση της εκούσιας ενσυνείδητης κοινωνικής

προσφοράς τους υποκινούνται από ανιδιοτελή διάθεση. Ωστόσο υπάρχει το
ενδεχόμενο να καπηλευτούν ορισμένοι αυτή τη μορφή δραστηριοποίησης για να
καλύψουν οικονομικές και πολιτικές φιλοδοξίες κάτω από το ένδυμα της
εθελοντικής ενεργοποίησης.
 Επικριτική μπορεί επίσης να θεωρηθεί και η αντίληψη ότι οι εθελοντές διέπονται από
μια δοκινχωτικήκαι ουτοπική στάση ζωής. Προσπαθούν να επιλύσουν αντίξοα
κοινωνικά, οικονομικά, περιβαλλοντικά και πολιτιστικά προβλήματα ενώ στην
πραγματικότητα λειτουργούν σα ρομαντικοί αιθεροβάμονες που είναι μοναχικοί
οδοιπόροι σε ένα κόσμο που υπερβαίνει τις δυνατότητές τους.
 Η προσπάθεια των εθελοντών να λειτουργήσουν συμληρωματικά στο κράτος

πρόνοιας θεωρείται από ορισμένους επικριτές ως μηχανισμός κατευνασμού της
πολιτικής και κοινωνικής δυσαρέσκειας με αποτέλεσμα να συνδράμουν όχι απλά
στην ανακούφιση και λύτρωση του ανθρώπινου πόνου αλλά και να εξυπηρετούν
τελικά τις πολιτικές σκοπιμότητες.
 Ορισμένοι εθελοντές δεν κατευθύνονται στις επιλογές τους από την πηγαία ανάγκη
συνεισφοράς προς το συνανθρωπό τους αλλά αντιμετωπίζουν τη δράση τους
με τυχοδιωκτική πρόθεση και περιπετειώδη διάθεση για να ανακαλύψουν και να
εξερευνήσουν πιθανότητες αναζωογόνησης της περιορισμένης καθημερινότητάς
τους.
Η αξία του εθελοντισμού
Ο εθελοντισμός και η ανιδιοτελής προσφορά στο κοινωνικό σύνολο έρχονται ως

απάντηση στον ατομικισμό, τον υλισμό και τη γενικότερη αδιαφορία απέναντι στον πόνο
και την ανάγκη του συνανθρώπου. Αποτελούν καίρια φανερώματα της υπαρκτής διάθεσης
ανθρωπισμού, που μπορεί να ανατρέψει το αρνητικό κλίμα των τελευταίων χρόνων,
δείχνοντας έναν διαφορετικό τρόπο λειτουργίας στους ανθρώπους. Το ειλικρινές ενδιαφέρον
και η έμπρακτη ενίσχυση αναδεικνύονται πλέον ως οι επιλογές εκείνες που μπορούν να
θέσουν τις βάσεις για τη δημιουργία μιας καλύτερης και πιο ανθρώπινης κοινωνίας.
Μέσω του εθελοντισμού, άρα, προκύπτει ένα επιθυμητό βάθεμα της κοινωνικής
συνείδησης και της υπευθυνότητας των πολιτών, καθώς η αλληλεγγύη και η συνεργασία
επιτρέπουν στην κοινωνική συνύπαρξη να λάβει το πιο ουσιαστικό και αληθινό της νόημα.
Οι πολίτες δεν απασχολούνται πια -μόνο- με το ατομικό συμφέρον, μιας και
αντιλαμβάνονται πως η κοινωνία που θέλουν κι η κοινωνία που τιμά την έννοια της
δημοκρατίας, είναι η κοινωνία εκείνη στην οποία οι πολίτες της αισθάνονται ως
αναπόσπαστα και ενεργά μέλη ενός συνόλου, κι όχι ως ξέχωρες μονάδες.
Ο εθελοντισμός λειτουργεί, άλλωστε, ως ιδανικό παράδειγμα για τις νεότερες γενιές,

καθώς αναδεικνύει την αξία της συμμετοχής και του ενδιαφέροντος∙ παράδειγμα, πολλαπλά
σημαντικό, αν αναλογιστεί κανείς σε πόσους τομείς και σε πόσα ζητήματα μπορεί η
εθελοντική προσφορά να έχει σωτήρια θετικό αντίκτυπο. Επιτρέπει, μάλιστα, στους νέους να
αντιληφθούν πως η δική τους δράση, όπως κι η συνδρομή των συμπολιτών τους, συνιστούν
πλέον αναγκαίο συμπλήρωμα της κρατικής κοινωνικής μέριμνας.
H εθελοντική δράση αποτελεί μαθησιακή-μορφωτική λειτουργία. Eνισχύει την απόκτηση

κοινωνικών, επικοινωνιακών και επαγγελματικών δεξιοτήτων και αναπτύσσει νέες
ικανότητες. Eνδυναμώνει και δίνει νέο περιεχόμενο στη ζωή των ατόμων. Aυξάνει τη
δυνατότητα ενεργού συμμετοχής των νέων στη ζωή και την εργασία. Aποτελεί εν δυνάμει
χώρο ανάπτυξης νέων κοινωνικών υπηρεσιών αυξάνοντας την απασχόληση. Η εθελοντική
δράση μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στη μάχη της ανεργίας και αποτελεί πηγή
θέσεων εργασίας.
Προώθηση του εθελοντισμού
Σημαντική παράμετρος για την αποτελεσματική προώθηση του εθελοντισμού είναι η

ενημέρωση των πολιτών, ώστε να γνωρίζουν σε ποιες περιοχές και με ποιους τρόπους
μπορούν να προσφέρουν εθελοντική βοήθεια. Η παροχή κατατοπιστικών πληροφοριών
διασφαλίζει την έγκαιρη ενεργοποίηση εκείνων των πολιτών που θα αντιληφθούν πως
υπάρχει σχετική εθελοντική δραστηριοποίηση σε περιοχές και χώρους που βρίσκονται πολύ
κοντά τους. Υπάρχουν, άλλωστε, άτομα που έχουν τη θέληση να προσφέρουν εθελοντική
βοήθεια, αλλά δεν γνωρίζουν που ακριβώς θα πρέπει να απευθυνθούν και πόσο εύκολο ή
δύσκολο είναι να βρουν τον κατάλληλο γι’ αυτούς κοινωφελή οργανισμό.
Αναγκαία κρίνεται, επίσης, η προβολή της σχετικής προσφοράς από τα Μέσα Μαζικής
Ενημέρωσης, προκειμένου οι πολίτες να αντιλαμβάνονται το πολύπτυχο της εθελοντικής
δράσης, αλλά και την ουσιώδη διαφορά που προκύπτει στην αντιμετώπιση των επιμέρους
κοινωνικών και περιβαλλοντικών ζητημάτων χάρη στη συστηματική προσπάθεια των
εθελοντών.
Επιπροσθέτως, καίρια είναι η συμβολή του σχολείου στην προσπάθεια προώθησης του
εθελοντισμού, καθώς πέρα από την παροχή ενημέρωσης στους μαθητές, έχει τη δυνατότητα
διοργάνωσης εκπαιδευτικών επισκέψεων σε χώρους δραστηριοποίησης εθελοντικών
οργανώσεων, ώστε οι μαθητές να έχουν την ευκαιρία να διαπιστώσουν δια ζώσης την
ιδιαίτερη αξία της εθελοντικής προσφοράς. Μέσα από την άμεση επαφή με το εθελοντικό
έργο, καθίσταται πιο αποτελεσματική η ευαισθητοποίηση των μαθητών, και, άρα, πιο πιθανή
η εκδήλωση της επιθυμίας τους να ενταχθούν σε κάποια ομάδα προσφοράς εθελοντικού
έργου.
Η συμβολή του σχολείου στην καλλιέργεια εθελοντικής συνείδησης
 Στις σύγχρονες αντίξοες κοινωνικές συνθήκες το σχολείο οφείλει να

είναι ανοιχτό στο ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον και να αναπτύσσει δυναμικό και
εξωστρεφή προς την κοινωνία και τους προβληματισμούς της προσανατολισμό. Η
σχολική κοινότητα πρέπει να αναπτύσσει αμφίδρομη σχέση με τα ζητήματα
κοινωνικής ευαισθησίας, να καλλιεργείται η εγρήγορση των νέων ανθρώπων και το
ιδεώδες της συλλογικής προσφοράς.
 Το μαθητικό κοινό μπορεί να αναπτύξει συλλογικά κοινωνικές δράσεις και με

βιωματική και συνεργατική προσέγγιση των κοινωνικών θεμάτων να καλλιεργήσει
τις αξίες της ανθρωπιστικής συνεισφοράς, της αλτρουϊστικής ιδεολογίας και της
αλληλεγγύης.
 Η έννοια του εθελοντισμού μπορεί να υποστηριχθεί και να προαχθεί με πολιτιστικές

δρατηριότητες, ημερίδες, σεμινάρια και αφιερώματα από μαθητές και
εκπαιδευτικούς για να μεταδοθεί το μήνυμα της εκούσιας συνειδητής προσφοράς
προς το κοινωνικό σύνολο και να εδραιωθεί η σπουδαιότητά του στη σκέψη των νέων
ανθρώπων.
 Προγράμματα Περιβαλλοντικά, Πολιτιστικά, Αγωγής-Υγείας που υλοποιούνται

στα πλαίσια της σχολικής κοινότητας είναι δυνατόν να καλλιεργήσουν και να
διαμορφώσουν εθελοντική συνείδηση στους μαθητές καθώς τους ενεργοποιούν για να
δραστηριοποιηθούν σε διάφορους τομείς και να αναλάβουν πρωτοβουλίες που
σχετίζονται με την ευαισθητοποίησή τους για πλήθος ζητημάτων.
 Η συνεργασία του σχολείου με διάφορους κρατικούς φορείς και υπηρεσίες μπορεί

επίσης να ενδυναμώσει την εθελοντική δράση των μαθητών. Η επικοινωνία με
συμβουλευτικούς σταθμούς, με κέντρα ψυχολογικής υποστήριξης, με εθελοντικές
οργανώσεις είναι δυνατό να συμβάλλει στην ενεργό συμμετοχή των παιδιών σε
δράσεις με κοινωφελή χαρακτήρα.
ΕΘΕΛΟΝΤΙΣΜΟΣ
Κείμενο Ι
Η βιοπολιτική του εθελοντισμού
Σε μια εποχή γενικευμένης κοινωνικής-οικονομικής βαρβαρότητας που εκδηλώνεται ως

βαθύτατη ανθρωπιστική κρίση, ποιες βαθύτερες ψυχολογικές και κοινωνικές ανάγκες
ικανοποιούν οι εθελοντικές κοινωνικές δραστηριότητες των πολυάριθμων ατόμων που
επενδύουν σε αυτές; Αρκεί η επίκληση των μεγάλων κοινωνικών καταστροφών για να
εξηγηθούν η μαζικότητα και η ποικιλία των νέων φαινομένων εθελοντισμού και των
οργανωμένων φιλανθρωπικών δραστηριοτήτων; Αν είναι αλήθεια, όπως συχνά λέγεται, ότι
το τέλος της νεωτερικότητας συνεπάγεται αυτομάτως και «το τέλος του ανθρώπου», τότε τι
μπορεί να σημαίνει «ανθρωπιστική πολιτική» σήμερα;
Μολονότι έχουν διατυπωθεί, κατά καιρούς, διάφορες πολιτικές, στατιστικές και αμιγώς
κοινωνιολογικές ερμηνείες αυτών των φαινομένων, δεν έχουν διερευνηθεί επαρκώς τα
ψυχολογικά κίνητρα της ανθρώπινης ανάγκης για αλληλεγγύη που εκδηλώνεται μέσω του
αυθόρμητου ή του οργανωμένου κοινωνικού εθελοντισμού. Έτσι, στις ανεπτυγμένες
οικονομικά χώρες, η προσχεδιασμένη ελαχιστοποίηση του νεωτερικού κράτους πρόνοιας
επιβάλλει τη μεγιστοποίηση των εξατομικευμένων, άμισθων και κυρίως πολιτικά ανώδυνων
εθελοντικών πρακτικών.
Αναμφίβολα, κάθε οργανωμένη εθελοντική δράση έρχεται να καλύψει μια υπαρκτή

κοινωνική ανάγκη, προκύπτει δηλαδή από την εμφανή ανεπάρκεια των δομών του
οργανωμένου κράτους και της κοινωνίας στο να χειριστούν εγκαίρως και αποτελεσματικά τα
σοβαρά προβλήματα που αντιμετωπίζουν ορισμένα μεμονωμένα άτομα ή ευρύτερες
κοινωνικές ομάδες. Προβλήματα που, κατά κανόνα, δημιουργούνται από τις ίδιες τις
κοινωνίες οι οποίες, εκ των υστέρων, καλούνται να τα λύσουν.
Παρ’ όλα αυτά, από πολυάριθμες ψυχολογικές και κοινωνιολογικές έρευνες σε όλο τον
πλανήτη προκύπτει ότι η συστηματική ενασχόληση με τον κοινωνικό εθελοντισμό βοηθά όχι
μόνο αυτούς που δέχονται βοήθεια αλλά και αυτούς που την προσφέρουν. Πράγματι, οι
σχετικές στατιστικές μελέτες επιβεβαιώνουν ότι τα άτομα που συμμετέχουν ενεργά,
συνειδητά και για μεγάλο χρονικό διάστημα σε εθελοντικές πρακτικές αισθάνονται πιο
ισορροπημένα, λιγότερο δυστυχή και πολύ πιο ικανοποιημένα από τη ζωή τους σε σύγκριση
με τα άτομα που δεν εμπλέκονται σε τέτοιες αλτρουιστικές δραστηριότητες. Με άλλα λόγια,

η ένταξη σε μια νέα κοινωνική ομάδα, στην οποία υποτίθεται ότι επέλεξαν να ενταχθούν
«ελεύθερα» οι ίδιοι οι εθελοντές, σε συνδυασμό με το κοινωνικά επωφελές έργο που
πραγματοποιούν, τους προσφέρει το πολυπόθητο -αλλά κάθε άλλο παρά ανιδιοτελές-
αίσθημα αισιοδοξίας, πληρότητας και προσωπικής δικαίωσης που από καιρό είχαν απολέσει
στην καθημερινή κοινωνική, εργασιακή και οικογενειακή τους ζωή!
Τι το ιδιαίτερο όμως και μοναδικό έχουν οι εθελοντικές δραστηριότητες; Αναζητώντας μια

πιο σαφή εξήγηση γι’ αυτό το κοινωνικό φαινόμενο, οι ερευνητές -ψυχολόγοι και
κοινωνιολόγοι- διαπίστωσαν ότι η εθελοντική δραστηριότητα αναπληρώνει, έστω και
φαντασιακά, τη βαθύτερη ανάγκη των ανθρώπων να επιτελούν μια προσωπική, δημιουργική
και κυρίως χρήσιμη κοινωνική δραστηριότητα. Διόλου περίεργο που, στατιστικά, στον
εθελοντισμό επενδύουν επωφελώς κυρίως οι άνεργοι και οι συνταξιούχοι. Αυτό τουλάχιστον
προκύπτει από τις πρωτοποριακές έρευνες του EdwinBoezeman και της NaomiEllemers στην
Ολλανδία και του TheoWehner και της ομάδας του στο Πανεπιστήμιο της Ζυρίχης. Το
απρόσμενο συμπέρασμα αυτών των ερευνών είναι ότι το ψυχολογικό πρότυπο του εθελοντή
αντιστοιχεί και συνήθως αντιπροσωπεύεται από άτομα που δεν είναι καθόλου ικανοποιημένα
από την επαγγελματική ή και την ιδιωτική τους ζωή. Υπό αυτή την έννοια, ο
μετανεωτερικός εθελοντισμός δεν έχει καμία σχέση με την ιστορικά ξεπερασμένη αστική
φιλανθρωπία, αφού πλέον προβάλλεται μαζικά ως υποκατάστατο της κανονικής εργασίας και
της αποδομημένης λειτουργίας του κράτους πρόνοιας.
Οφείλουμε να συνειδητοποιήσουμε εγκαίρως το γιατί και κυρίως το πώς η μετανεωτερική

πολιτική έχει επιβάλει τον εθελοντισμό ως μορφή άμισθης κοινωνικής εργασίας αλλά και ως
μέσο κοινωνικής διαχείρισης και εκτόνωσης της οργής ενός ολοένα διογκούμενου αριθμού
περιθωριοποιημένων πολιτών. Η ελεγχόμενη αποσάθρωση και η προσχεδιασμένη
ελαχιστοποίηση του νεωτερικού κράτους πρόνοιας επιβάλλει τη μεγιστοποίηση των
εξατομικευμένων, άμισθων και κυρίως πολιτικά ανώδυνων εθελοντικών πρακτικών.
Σπύρος Μανουσέλης, ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ,14.01.2017

Κείμενο ΙΙ
Θέλω να γίνω εθελοντής!
Στις μέρες που ζούμε είναι δύσκολο για πολλούς να αντεπεξέλθουν στις κοινωνικές
απαιτήσεις. Τόσο στο οικονομικό κομμάτι που – ειδικά στη χώρα μας – βιώνουμε
πρωτόγνωρες καταστάσεις, όσο και στο κοινωνικό όπου, συνεχώς, η κοινωνία πλήττεται από
φαινόμενα ρατσισμού, βίας, υποβάθμισης του βιοτικού επιπέδου, φτώχεια, ανεργία,
εγκληματικότητα. Όλα αυτά θα είχαν λυγίσει την κοινωνία αν δεν διατηρούνταν κάποια
δείγματα αλληλεγγύης σήμερα.
Η αλληλεγγύη εκφράζεται με πολλούς τρόπους κι ένας από αυτούς είναι ο εθελοντισμός. Ο

εθελοντισμός έχει την έννοια της εθελούσιας προσφοράς προς το κοινωνικό σύνολο, δίχως
ανταμοιβή. Είναι αλήθεια ότι η κοινωνική συνοχή δοκιμάζεται από τις διάφορες πολιτικές
που ακολουθούνται, αλλά είναι επίσης αλήθεια ότι όλοι κρύβουμε έστω και λίγα δείγματα
αλληλεγγύης. Ο καθένας από εμάς επηρεάζεται σε διαφορετικό βαθμό από αυτά που
συμβαίνουν γύρω μας και εκφράζεται ανάλογα. Όλους, όμως, μας ενώνει η κοινή ανάγκη να
προσφέρουμε σε κάποιον συνάνθρωπό μας ή σε μια ομάδα ανθρώπων ή σε ένα ίδρυμα. Και ο
εθελοντισμός είναι ένας τρόπος μέσω του οποίου μπορούμε να πετύχουμε κάτι τέτοιο.
Κύριο χαρακτηριστικό είναι ότι στις περισσότερες φορές δεν ζητείται αντάλλαγμα για τις
προσφερόμενες υπηρεσίες κάποιου. Βέβαια, πολλοί πιστεύουν ότι οι εθελοντές πρέπει να
αμείβονται προς παραδειγματισμό περισσοτέρων ανθρώπων με αυτόν. Όμως, τα αληθινά
ένστικτα, που μας οδηγούν σε τέτοιες πράξεις, δεν χρειάζονται αντάλλαγμα για να
επιβραβευθούν. Επιβραβεύονται με την επιτέλεση ενός έργου που προσφέρεται στην
κοινωνία ή με τη βοήθεια προς τους συνανθρώπους.
Κάποιος μπορεί να γίνει επίσημα εθελοντής προσφέροντας και συνδράμοντας σε μη

κυβερνητικές οργανώσεις ή ιδρύματα. Έτσι, αναγνωρίζεται η προσφορά του και πολλοί
ακολουθούν το παράδειγμά του. Μπορεί, όμως, να γίνει και ανεπίσημα. Αυτό συμβαίνει σε
απλά, καθημερινά πράγματα, όπως μια αιμοδοσία και μια βοήθεια σε ηλικιωμένο ή σε
άπορο. Κι αυτό, ακριβώς, είναι που γιγαντώνει την αξία του εθελοντισμού. Δηλαδή, μπορεί
οποιοσδήποτε να ενασχοληθεί και να προσφέρει σημαντικά, με μικρό κόπο. Ο εθελοντισμός
υπάρχει ανάμεσά μας, σε διάφορες καταστάσεις της καθημερινότητας.
Σήμερα, ο εθελοντισμός τείνει να πάρει εξειδικευμένες μορφές. Πλέον, υπάρχουν διακριτές

ομάδες δράσης. Για παράδειγμα, υπάρχει η οικολογία που, με διάφορες δράσεις
(δεντροφύτευση, αναδάσωση, ανακύκλωση), ωθεί τον κόσμο να στραφεί προς τη φύση και
να βοηθήσει στην προστασία και εξέλιξη του περιβάλλοντος. Υπάρχουν επίσης οι
αιμοδοσίες, δωρεές οργάνων και σώματος και γενικά η πρόνοια για ασθενείς, τοξικομανείς
και Α.Μ.Ε.Α. Διάφορες αθλητικές, κοινωνικές ακόμα και εκπαιδευτικές δράσεις,
υποκινούνται μόνο από αλτρουιστικά αισθήματα και βοηθούν το κοινωνικό σύνολο για την
προετοιμασία και ένταξη νέων στην κοινωνία. Το μεγαλύτερο παράδειγμα εθελοντικής
προσφοράς παραμένει για τη χώρα μας η διεξαγωγή των Ολυμπιακών Αγώνων το 2004,
επειδή είμαστε χώρα που δεν εκμεταλλευτήκαμε καλά τους οικονομικούς πόρους. Κι όμως.
Χιλιάδες εθελοντές έσπευσαν να συνδράμουν, ο καθένας σε μικρό βαθμό, για να χαρίσουν
αυτούς τους αγώνες στην Ελλάδα και σε ολόκληρο τον κόσμο. Λαμπαδηδρόμοι, βοηθοί,
χορευτές, μουσικοί, έδωσαν την καλύτερη απάντηση σε αυτούς που αμφισβητούσαν τη
δύναμη του εθελοντισμού.
Ο εθελοντισμός βρίσκεται μέσα μας. Το θέμα είναι να ψάξουμε να το βρούμε και να κάνουμε
κι εμείς κάτι καλύτερο. Να ασχοληθούμε και να πούμε «Είμαι μέσα!».
(Σάββας Ιορδανίδης, 19 ετών, φοιτητής Ιατρικής Α.Π.Θ.), πηγή: protagon.gr, 25 /2/2013
Κείμενο ΙΙΙ
Μαχμούντ Νταρουΐς, Να σκέφτεσαι τους άλλους

Καθώς ετοιμάζεις το πρωινό σου, να σκέφτεσαι τους άλλους.
Μην ξεχνάς να ταΐζεις τα περιστέρια.
Όταν πολέμους ξεκινάς, να σκέφτεσαι τους άλλους.
Μην ξεχνάς όσους λαχταρούν την ειρήνη.
Όταν πληρώνεις το νερό, να σκέφτεσαι τους άλλους.
Εκείνους που μόνο τα σύννεφα έχουν να τους θηλάσουν.
Όταν γυρνάς στο σπιτικό σου, να σκέφτεσαι τους άλλους.
Μην ξεχνάς όσους ζουν σε αντίσκηνα.
Όταν τ’ αστέρια μετράς πριν κοιμηθείς, να σκέφτεσαι τους άλλους.
Εκείνους που δεν έχουνε πού να πλαγιάσουν.
Όταν ελεύθερα μιλάς, να σκέφτεσαι τους άλλους.
Εκείνους που δεν τους αφήνουν να μιλήσουν.
Και καθώς σκέφτεσαι εκείνους, τους άλλους,

Στον εαυτό σου γύρισε και πες:
«Αχ και να ήμουν ένα κερί στο σκοτάδι».
.......
Ποίημα από την έκδοση «Μαχμούντ Νταρουΐς… να σκέφτεσαι τους άλλους – 12

ποιήματα του Παλαιστίνιου ποιητή»
ΘΕΜΑ 1ο:
Το Κείμενο Ι ξεκινά με τρία ερωτήματα. Ποια απάντηση δίνει ο συγγραφέας στο δεύτερο
ερώτημα; Να απαντήσετε σε μία παράγραφο 70 – 80 λέξεων.
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ 2ο:
Β1. Να επιβεβαιώσετε ή να διαψεύσετε τους ακόλουθους ισχυρισμούς που αναφέρονται

στα Κείμενα Ι και ΙΙ:
Στο Κείμενο Ι:
1. Ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι η αδυναμία του κράτους να αντιμετωπίσει τα

κοινωνικά προβλήματα είναι η αιτία εκδήλωσης εθελοντικής δράσης.
2. Δραστήρια κοινωνικά κι επαγγελματικά άτομα γίνονται κατά κανόνα εθελοντές.
Στο Κείμενο ΙΙ:
1. Ο νεαρός εθελοντής θεωρεί ότι ο εθελοντισμός πρέπει να αμείβεται, γιατί κάτι τέτοιο
θα αποτελέσει κίνητρο και για άλλους να ασχοληθούν με τον εθελοντισμό.
2. Κάποιος μπορεί να γίνει εθελοντής είτε επίσημα, είτε ανεπίσημα.
3. Παρόλο που η χώρα μας δεν εκμεταλλεύτηκε καλά τους οικονομικούς πόρους για τη
διεξαγωγή των Ολυμπιακών Αγώνων το 2004, η δράση των εθελοντών επέτρεψε να
έχει μια άψογη διοργάνωση.
Μονάδες 10
Β2.α. Να ερμηνεύσετε τη χρήση των ερωτήσεων στην πρώτη παράγραφο του Κειμένου Ι.
Μονάδες 5
β. Ποιος είναι ο ισχυρισμός τον οποίο επιχειρεί να αποδείξει ο συγγραφέας στην τέταρτη
παράγραφο του Κειμένου Ι; «Παρ’ όλα αυτά,… Πράγματι, …. Με άλλα λόγια…»: με ποιον
τρόπο οι λέξεις αυτές τον βοηθούν να επιτύχει τον σκοπό του;
Μονάδες 5
γ. Το Κείμενο ΙΙ αποτελεί προσωπική μαρτυρία νεαρού εθελοντή. Ποιες γλωσσικές

επιλογές καταδεικνύουν την υποκειμενικότητα των απόψεων;
Μονάδες 5
Β3. Συγκρίνοντας τα Κείμενα Ι και ΙΙ ποια συμπεράσματα θα μπορούσαμε να

διατυπώσουμε σχετικά με τα κίνητρα που ωθούν έναν άνθρωπο σε εθελοντική δράση;
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ 3ο:
Αξιοποιώντας τους κειμενικούς δείκτες του ποιήματος (ρηματικό πρόσωπο, έγκλιση των
ρημάτων, κλπ) να ερμηνεύσετε τον τελευταίο στίχο: «Αχ και να ήμουν ένα κερί στο
σκοτάδι». Ποιοι λόγοι νομίζετε ότι θα εμπόδιζαν έναν νέο ν’ ανταποκριθεί σ’ αυτή την
προτροπή; Να απαντήσετε σε ένα κείμενο 150 – 200 λέξεων.
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ 4ο:
Ο εθελοντισμός θεωρείται αναγκαίος για την αντιμετώπιση των προβλημάτων που

επισώρευσε η κρίση της εποχής. Με βάση αυτή τη διαπίστωση, να επιχειρηματολογήσετε για
τη σπουδαιότητα και την προσφορά του εθελοντισμού σε προσωπικό και σε συλλογικό
επίπεδο. Το κείμενό σας να έχει τη μορφή ομιλίας σε εκδήλωση που διοργανώνεται στο
Δήμο της περιοχής σας και να μην υπερβαίνει τις 400 λέξεις.
Μονάδες 30
ΕΘΕΛΟΝΤΙΣΜΟΣ
Κείμενο Ι
«Η εξέλιξη της ανθρώπινης ηθικής»

Ελάχιστες πλευρές της εξέλιξης υπήρξαν περισσότερο αμφιλεγόμενες από την εξήγηση της
προέλευσης της ανθρώπινης ηθικής. Από το 1859 και μετά, εγειρόταν ξανά και ξανά η
ένσταση ότι η αλτρουιστική συμπεριφορά ήταν ασυμβίβαστη προς τη φυσική επιλογή.
Συχνά ετίθετο το εξής ερώτημα: Δεν είναι η ιδιοτέλεια η μόνη συμπεριφορά η οποία μπορεί
να επιβραβεύεται από την επιλογή; Τι είναι ο αλτρουισμός και πώς μπορεί να ορισθεί; Ο
αλτρουισμός οφείλεται σε κάποια γενετική προδιάθεση η εξολοκλήρου στην εκπαίδευση και
τη μάθηση;
Είναι ίσως εύλογο να παραδεχθούμε ότι δεν είχε επιτευχθεί πραγματική πρόοδος στην
απάντηση των ανωτέρων ερωτημάτων, ώσπου μελετήθηκε η αντίστοιχη συμπεριφορά σε
διάφορα είδη ζώων. Από τις μελέτες αυτές αποκαλύφθηκε ότι πρέπει κανείς να διακρίνει
διαφορετικούς τύπους αλτρουισμού, και να αναγνωρίζει διαφορετικές κατηγορίες αποδεκτών
προς τους οποίους κατευθύνεται η αλτρουιστική συμπεριφορά.
Παραδοσιακά ο αλτρουισμός ορίζεται ως μια εθελοντική ενέργεια – πράξη, η οποία είναι

ευεργετική για τον αποδέκτη, αλλά εκτελείται από τον αλτρουιστή με κάποιο κόστος. Ο
ορισμός αυτός αποκλείει κάθε ευγένεια και προθυμία για βοήθεια που εκδηλώνεται χωρίς
αξιοσημείωτο κόστος. Ωστόσο, σε μια κοινωνική ομάδα, μεγάλο μέρος της συμπεριφοράς
συνίσταται σε πράξεις ευγένειας και αβρότητας οι οποίες τελούνται χωρίς κανένα αισθητό
κόστος. Και αυτό ακριβώς το είδος συμπεριφοράς δεν είναι μόνο πολύ σημαντικό για τη
συνοχή μιας κοινωνικής ομάδας, αλλά ανοίγει επίσης ένα πέρασμα προς τον αυστηρά
ορισμένο αλτρουισμό.
Στην αλτρουιστική τάση των διάφορων ατόμων καταφαίνεται μεγάλη ποικιλότητα.

Περιστασιακά, θα συναντήσουμε ένα άτομο με εξαιρετική διάθεση για αυθόρμητη ευγένεια,
αλτρουισμό, γενναιοδωρία και συνεργατικότητα. Οι δε οικογένειες στις οποίες εμφανίζονται
τα άτομα αυτά επιμένουν πάντοτε ότι τα συγκεκριμένα άτομα ήταν έτσι από τη νηπιακή τους
ηλικία. Αλλά γνωρίζουμε, επίσης, ότι υπάρχει και το αντίθετο άκρο, η διαταραχή της
αντικοινωνικής προσωπικότητας. Πολλοί εγκληματίες έχουν μια τέτοια παθολογική
προδιάθεση, και κάθε προσπάθεια διαπαιδαγώγησης αποδεικνύεται συνήθως μάλλον
ανεπιτυχής με τέτοια άτομα. Τα περισσότερα άτομα, ωστόσο, βρίσκονται κάπου ανάμεσα σε

αυτά τα δύο άκρα. Αποκτούν την πραγματική ηθική μέσω της μάθησης.
Οι κήρυκες του εθελοντισμού και των ηθικών αρχών για την ανθρωπότητα έδωσαν
δύσκολους και επίπονους αγώνες, διότι η εγγενής καχυποψία και η εχθρική διάθεση προς
τους ξένους δύσκολα υπερνικούνται. Αλλά υπήρξαν και παράγοντες που βοήθησαν στην
υιοθέτηση της ηθικής˙ η αμοιβαία προθυμία για βοήθεια λειτούργησε επιτυχώς τόσο με τους
παρείσακτους όσο και με τα μέλη της ομάδας. Ωστόσο, πολύ σημαντικότερη ήταν η ποικιλία
εντός των ανθρώπινων πληθυσμών. Κάθε πληθυσμός περιλαμβάνει άτομα με μια ιδιαίτερη
φιλική προδιάθεση, τα οποία βοηθούν στη γεφύρωση ομάδων και πληθυσμών. Τούτη η
ποικιλία, όπως και η αναγνώρισή της, συντελούν στο να αναιρείται η άκαμπτη τυπολογική
ερμηνεία όρων όπως η φυλή.
Η προκατάληψη απέναντι στους παρείσακτους, η οποία αποτελεί ίσως τον μείζονα λόγο για
τη μη παγκόσμια αποδοχή μιας ευρέως εννοούμενης ανθρώπινης ηθικής, ξεπερνιέται
σταδιακά με ορισμένες βασικές κοινωνικές αρχές, όπως η ισότητα, η δημοκρατία, η ανοχή
και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Αρκετές από τις μεγαλύτερες θρησκείες του κόσμου ασκούν
με επιτυχία την ηθική διαπαιδαγώγηση˙ και όπου οι θρησκείες αυτές έχουν αποτύχει, όπως
στην αποτροπή των δύο φοβερών παγκόσμιων πολέμων, μπορούμε να ευελπιστούμε ότι ο
κόσμος έχει διδαχθεί από τα λάθη του παρελθόντος.
Ernst Mayr, «Τι είναι η εξέλιξη», εκδ. Κάτοπτρο, διασκευασμένο

Κείμενο ΙΙ
«Η ηθική στάθμη της εποχής μας»
Είναι στα χρόνια μας ηθικά πιο διεφθαρμένος ο άνθρωπος από άλλοτε; Ή επειδή έχει
λυτρωθεί από τις προλήψεις έγινε λιγότερο υποκριτικός και, επομένως, τιμιότερος;
Είναι διάχυτη η αντίληψη ότι έκλυση των ηθών σαν τη σημερινή δύσκολα θα μπορούσαμε να
συναντήσουμε σ’ άλλη περίοδο της ιστορίας. Μήπως όμως η εντύπωση αυτή οφείλεται στο
γεγονός ότι άλλοτε οι άνθρωποι έπρεπε και ήξεραν να κρύβουν τις παρεκτροπές τους, ενώ
στην εποχή μας οι προφυλάξεις του είδους τούτου έγιναν περιττές και όλα έρχονται στην
επιφάνεια; Έλειψε βέβαια η ντροπή και αυτό είναι μεγάλη ζημιά. Αλλά περιορίστηκε και ο
φαρισαϊσμός και αυτό είναι χωρίς αμφιβολία κέρδος. Έπειτα προσέχουμε τα σημερινά
σκάνδαλα και τα θεωρούμε πρωτοφανή. Αν γνωρίζαμε όμως καλύτερα τους παλαιότερους
καιρούς, που από την απλοϊκότητα τους φανταζόμαστε παραδεισιακούς, δε θα ήταν δύσκολο
να πεισθούμε ότι είμαστε ίσως τόσο πολύ χειρότεροι από τους μακρινούς προγόνους μας.
Ο τελευταίος πόλεμος μας έδωσε την ευκαιρία να φρίξουμε με την έκταση που πήραν μερικά
χαρακτηριστικά για τη διαφθορά του ανθρώπου φαινόμενα, όπως η εγκληματική
κερδοσκοπία της «μαύρης αγοράς», τα βασανιστήρια μέσα σε στρατόπεδα αιχμαλώτων και
ομήρων, η αγριότητα του εμφυλίου, του αδερφικού σπαραγμού. Αν διαβάσουμε όμως τον
κώδικα του Χαμουραμπί και τον «Κατά σιτοπωλών» λόγο του Λυσία, θα βεβαιωθούμε ότι
στο μαυρεμπόριο ούτε χειρότερη ούτε καλύτερη από άλλες εποχές υπήρξε η δική μας. Οι
ευσεβείς Πέρσες βασάνιζαν σκληρά τους αιχμαλώτους τους και παλαιότερα οι Ασσύριοι
ήταν πολύ εφευρετικοί σε τέτοια μαρτύρια. Τέλος, ο Θουκυδίδης μας έχει διασώσει σκηνές
αγριότητας & εμφυλίους πολέμους που δεν υπολείπονται από τις σύγχρονες θηριωδίες.
Η ήρεμη και αντικειμενική κρίση του Θουκυδίδη έθεσε, νομίζω, ορθά και οριστικά το
ζήτημα τούτο. Να τι γράφει: «Με τις στάσεις πολλά και μεγάλα δεινά έπεσαν στις πόλεις.
Τέτοια που γίνονται και πάντα θα γίνονται, έως ότου θα είναι η ίδια η φύση των ανθρώπων.
Κάποτε τα γεγονότα αυτά είναι πιο ήσυχα και παραλλάζουν στη μορφή, ανάλογα με τον
τρόπο που γίνονται κάθε τόσο οι μεταβολές στα συμβαίνοντα. Βέβαια στους χρόνους της
ειρήνης και της πολιτικής ησυχίας και οι πόλεις και οι ιδιώτες είναι πιο καλόγνωμοι, γιατί
δεν πέφτουν σε άθελες ανάγκες. Ο πόλεμος, όμως, επειδή αφαιρεί την ευκολία της
καθημερινής ζωής, είναι βίαιος δάσκαλος και εξομοιώνει τις οργές των πολλών σύμφωνα με
την περίσταση».
Είναι, λοιπόν, πιθανό να μην είμαστε σήμερα ούτε χειρότεροι ούτε λιγότερο διεφθαρμένοι
από τους ανθρώπους άλλων εποχών και άλλων πολιτισμών. Η εξέλιξη, με το νόημα της
προόδου, δε φαίνεται πολύ καθαρά στην ιστορία της ηθικής ζωής και δικαιολογημένα το
θέμα τούτο είναι από τα πιο δύσκολα προβλήματα.
Ωστόσο, υπάρχει στους χρόνους μας μια βαθύτατη ηθική κρίση, τέτοια που ο νεοευρωπαϊκός
πολιτισμός, με τους τέσσερις αιώνες της ιστορίας του, πρώτη φορά ζει σε τόσο πλάτος και
τόση ένταση. Η κρίση αυτή εκδηλώνεται όχι στη μεγαλύτερη από κάθε εποχή έκλυση των
ηθών (τούτο, καθώς είδαμε, δεν μπορεί να θεωρηθεί αναμφισβήτητο), αλλά σ’ ένα
φαινόμενο πολύ πιο σοβαρό: άλλοτε ο άνθρωπος έκανε το κακό κι έπειτα τον βασάνιζε το
πικρό συναίσθημα της ενοχής. Σήμερα κάνει το κακό χωρίς τύψεις. Ο άνθρωπος δηλαδή στα
χρόνια μας έγινε ή πάει να γίνει ηθικά αδιάφορος (AMORAL). Όχι η καταπάτηση των
ηθικών κανόνων (immoralite), αλλά η αδιαφορία προς τους ηθικούς κανόνες (ammoralite)
του σύγχρονου ανθρώπου δείχνει τη βαθιά ηθική κρίση που περνά…
Το συμπέρασμα μας είναι ότι δεν παραβαίνουμε τους ηθικούς νόμους περισσότερο από
άλλοτε, αλλά ότι τους περιφρονούμε όσο ίσως ποτέ δεν τόλμησαν άνθρωποι άλλης εποχής να
το κάνουν. Αυτή τη νέα ποιότητα έχει η ηθική διαφθορά του καιρού μας.
Ε. Π. Παπανούτσος
«Το νησί των συναισθημάτων»

“Μια φορά κι έναν καιρό, υπήρχε ένα νησί στο οποίο ζούσαν όλα τα Συναισθήματα.
Εκεί ζούσαν η Ευτυχία, η Λύπη, η Γνώση, η Αγάπη και όλα τα άλλα συναισθήματα.
Μια μέρα έμαθαν ότι το νησί τους θα βούλιαζε και έτσι όλοι επισκεύασαν τις βάρκες τους και
άρχισαν να φεύγουν.
Η Αγάπη ήταν η μόνη που έμεινε πίσω. Ήθελε να αντέξει μέχρι την τελευταία στιγμή.
Όταν το νησί άρχισε να βυθίζεται, η Αγάπη αποφάσισε να ζητήσει βοήθεια.
Βλέπει τον Πλούτο που περνούσε με μια λαμπερή θαλαμηγό.
Η Αγάπη τον ρωτάει: «Πλούτε, μπορείς να με πάρεις μαζί σου;»,
«Όχι, δεν μπορώ» απάντησε ο Πλούτος. «Έχω ασήμι και χρυσάφι στο σκάφος μου και δεν υπάρχει
χώρος για σένα».
Η Αγάπη τότε αποφάσισε να ζητήσει βοήθεια από την Αλαζονεία που επίσης περνούσε από μπροστά
της σε ένα πανέμορφο σκάφος.
«Σε παρακαλώ βοήθησέ με» είπε η Αγάπη.
«Δεν μπορώ να σε βοηθήσω Αγάπη. Είσαι μούσκεμα και θα μου χαλάσεις το όμορφο σκάφος
μου» της απάντησε η Αλαζονεία.
Η Λύπη ήταν πιο πέρα και έτσι η Αγάπη αποφάσισε να ζητήσει από αυτή βοήθεια.
«Λύπη άφησέ με να έρθω μαζί σου».
«Ω Αγάπη, είμαι τόσο λυπημένη που θέλω να μείνω μόνη μου» είπε η Λύπη.
Η Ευτυχία πέρασε μπροστά από την Αγάπη αλλά και αυτή δεν της έδωσε σημασία.
Ήταν τόσο ευτυχισμένη, που ούτε καν άκουσε την Αγάπη να ζητά βοήθεια.
Ξαφνικά ακούστηκε μια φωνή: «Αγάπη, έλα προς τα εδώ! Θα σε πάρω εγώ μαζί μου!».
Ήταν ένας πολύ ηλικιωμένος κύριος που η Αγάπη δεν γνώριζε, αλλά ήταν γεμάτη από τέτοια
ευγνωμοσύνη, που ξέχασε να ρωτήσει το όνομά του.
Όταν έφτασαν στην στεριά ο κύριος έφυγε και πήγε στο δρόμο του.
Η Αγάπη γνωρίζοντας πόσα χρωστούσε στον κύριο που τη βοήθησε, ρώτησε την Γνώση:
«Γνώση, ποιος με βοήθησε»;

«Ο Χρόνος» της απάντησε η Γνώση.
«Ο Χρόνος;;» ρώτησε η Αγάπη. «Γιατί με βοήθησε o Χρόνος;»
Τότε η Γνώση χαμογέλασε και με τη βαθιά σοφία της είπε:
«Μόνο ο Χρόνος μπορεί να καταλάβει πόσο μεγάλη σημασία έχει η Αγάπη».
Μάνος Χατζηδάκις
ΘΕΜΑ Α
Να παρουσιάσετε συνοπτικά σε 60 λέξεις, το περιεχόμενο των τριών τελευταίων παραγράφων του
κειμένου II.
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ Β
Β1. Ποιές από τις παρακάτω προτάσεις αποδίδουν ορθά απόψεις του συγγραφέα του κειμένου Ι; (Σ ή
Λ). Να τεκμηριώσεις την απάντησή σου παραθέτοντας σχετικά αποσπάσματα από το κείμενο.
α. Ο παραδοσιακός ορισμός του αλτρουισμού αποκλείει το κόστος για τον αλτρουιστή.
β. Ο αυστηρά ορισμένος αλτρουισμός προϋποθέτει την ευγενική συμπεριφορά.
γ. Η αλτρουιστική τάση δεν είναι έμφυτη, αλλά επίκτητη.
δ. Η έμφυτη δυσπιστία και η εχθρότητα αποτέλεσαν τροχοπέδη για την διάδοση του αλτρουισμού.
ε. Οι κοινωνικές αρχές και η ηθική διαπαιδαγώγηση δεν επιτυγχάνουν τη διάδοση του αλτρουισμού.
Μονάδες 15
Β2.Ποια νομίζετε ότι είναι η πρόθεση του συγγραφέα στην τελευταία παράγραφο του κειμένου I;
Πώς ο τρόπος με τον οποίο επέλεξε να την αναπτύξει υπηρετεί την πρόθεση αυτή;
Μονάδες 8
Β3α. Τι πετυχαίνει ο συγγραφέας με τη χρήση των ερωτημάτων στην πρώτη παράγραφο του
κειμένου I;
Μονάδες 5
β. Να ξαναγράψετε ολόκληρη την πρώτη παράγραφο του κειμένου II μεταφέροντας σε πλάγιο λόγο
τα λόγια του συγγραφέα που βρίσκονται σε ευθύ λόγο. Ποιά αλλαγή παρατηρείται στο ύφος;
Μονάδες 7
Β4. Αν ο σκοπός του συγγραφέα του κειμένου II είναι να ευαισθητοποιήσει τον/την αναγνώστη/τριά
του για το πρόβλημα, πώς το επιτυγχάνει; Για την απάντησή σας να παρατηρήσετε τα σημεία στίξης
και τα σχήματα λόγου στη σημασία των λέξεων που επιλέγει ο συγγραφέας. Για να τεκμηριώσετε
την απάντησή σας να αναφερθείτε με δύο παραδείγματα από το κείμενο στα σημεία στίξης και με
τρία παραδείγματα στα σχήματα λόγου που υποστηρίζουν τον σκοπό του συγγραφέα.
Μονάδες 5
ΘΕΜΑ Γ
Να διατυπώσετε το ερμηνευτικό σχόλιο για το αφήγημα σε ένα κείμενο 150 λέξεων.
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ Δ
Λαμβάνοντας υπόψη τη θέση του συγγραφέα στο κείμενο I, καλείστε να τοποθετηθείτε στο εξής
ερώτημα: Θεωρείτε ότι η αλτρουιστική τάση είναι έμφυτη ή επίκτητη ιδιότητα;
Είδος κειμένου: Άρθρο
Πομπός: Μαθητής / Μαθήτρια
Μέσο: Εφημερίδα πανελλαδικής κυκλοφορίας
Αποδέκτης: Ευρύ αναγνωστικό κοινό
Όριο λέξεων: 350 λέξεις
Μονάδες 30
ΤΣΙΓΑΡΟ-ΚΑΠΝΙΣΜΑ
Γιατί καπνίζουν οι νέοι;
Οι ακόλουθοι παράγοντες καθορίζουν την αιτία ή τις αιτίες που οι νέοι αρχίζουν το
κάπνισμα:
 Συνήθεια γονέων
 Φίλοι, μεγαλύτερα αδέλφια, κοινωνικό περιβάλλον
 Διαφήμιση και εμπορική σύνδεση με την εικόνα του
 Διαφήμιση και εμπορική σύνδεση με τον αθλητισμό
 Σχέσεις / οικογενειακή δομή
 Επίπεδο εκπαίδευσης
 Κοινωνικοοικονομικό επίπεδο
 Διαχείριση άγχους και καταπίεσης
 Αποδοχή
Οι έφηβοι συχνά αγνοούν τη δυνατότητα εθισμού στον καπνό
– 61% των νέων θεωρούν ότι δεν πειράζει να δοκιμάσουν το τσιγάρο εφόσον το κόψουν πριν
γίνει συνήθεια
– 26% θεωρούν ότι οι κανονικοί καπνιστές μπορούν να το κόψουν οποτεδήποτε το θελήσουν
Κάπνισμα και μαθητές
Σύμφωνα με έρευνες, οι μισοί και πλέον μαθητές (57%) έχουν καπνίσει τουλάχιστον μία
φορά στη ζωή τους, οι περισσότεροι περιστασιακά (33%). Συστηματικά δηλώνουν ότι
καπνίζουν το 21% των μαθητών. Τα κορίτσια υπερτερούν των αγοριών στο περιστασιακό
κάπνισμα (35% και 31% αντίστοιχα), ενώ περισσότερα αγόρια (22%) από κορίτσια (20%)
δηλώνουν συστηματικοί καπνιστές, χωρίς όμως μεγάλη διαφορά μεταξύ τους.
Οι μεγαλύτεροι μαθητές (17-18 ετών) καπνίζουν συστηματικά σε ποσοστό πενταπλάσιο από

τους μικρότερους (13-14 ετών).
Είναι σημαντικό οι νέοι να έχουν πραγματική αποδεκτή ενημέρωση σχετικά με την εξάρτηση
από τη νικοτίνη και τα αποτελέσματα του καπνίσματος.
Παράγοντες που προδιαθέτουν τους νέους για κάπνισμα
Ισχύουν μια σειρά από σύνθετους και ενδογενείς παράγοντες που προδιαθέτουν τους νέους
να καπνίσουν και αυτοί ποικίλουν ανά άτομο και λαό. Αυτοί περιλαμβάνουν υψηλά επίπεδα
κοινωνικής αποδοχής στους χρήστες προϊόντων καπνού, έκθεση και αδυναμία αντίδρασης
απέναντι στη διαφήμιση, διαθεσιμότητα και εύκολη πρόσβαση, ρόλος προτύπου από τους
γονείς και άλλους ενήλικες και κοινωνική πίεση της ομάδας.
Λόγοι για τους οποίους καπνίζουν οι έφηβοι
 Πολύ συχνά το κάπνισμα αρχίζει τυχαία. Χωρίς να το πολυσκεφτούν οι έφηβοι

ακολουθούν το ρεύμα.
 Για αρκετούς το κάπνισμα σημαίνει να έχουν κάτι να κάνουν.
 Μερικοί έφηβοι ζητούν την απόλαυση από το κάπνισμα και προσπαθούν να

ηρεμήσουν τα νεύρα τους με αυτό τον τρόπο.
 Μερικοί θεωρούν ότι το κάπνισμα τους ενεργοποιεί και τους βοηθά στη
συγκέντρωση.
 Αρκετοί έφηβοι θεωρούν ότι με το κάπνισμα μεγάλωσαν.
 Για μερικούς, το κάπνισμα αποτελεί ένα μέσον για να εισχωρήσουν και να ανήκουν
στους σωστούς κύκλους / ομάδες.
 Ορισμένοι πιστεύουν ότι το κάπνισμα τους δίνει κάποιο στυλ. Ιδιαίτερα οι νεαροί
θεωρούν ότι οι κοπέλες το βρίσκουν ελκυστικό και μπορεί να συνδεθεί με ένα γενικό
τρόπο ζωής.
 Άλλοι θεωρούν ότι τους προσδίδει αυτοπεποίθηση και καπνίζοντας την προβάλλουν.
 Άλλοι πάλι δοκιμάζουν τον καπνό από περιέργεια.
 Μερικοί έφηβοι καπνίζουν από αντίδραση στους κανονισμούς.
 Άλλοι επηρεάζονται από τη διαφήμιση.

 Επίσης, οι νέοι μπορεί να εθιστούν στη νικοτίνη, η οποία είναι συστατικό του
καπνού. Ο εθισμός αυτός, κάνει δύσκολη τη διακοπή του καπνίσματος, ακόμη και αν
το θέλετε.
 Το κάπνισμα έχει γίνει συνήθεια για αρκετούς νέους. Μερικοί συνηθίζουν να

καπνίζουν στα διαλείμματα και σε άλλους αρέσει να καπνίζουν μετά το γεύμα. Όταν
μία συνήθεια εδραιωθεί είναι δύσκολο να την κόψει κανείς.
Εθισμός
Η νικοτίνη είναι το συστατικό του τσιγάρου που προκαλεί εθισμό και είναι τόσο εθιστική,
όπως ίσως η ηρωίνη ή η κοκαΐνη.
Όταν ο καπνιστής εισπνεύσει το καπνό μεταφέρει τη νικοτίνη βαθιά στους πνεύμονες όπου
απορροφάται πολύ γρήγορα στο αίμα και από εκεί στην καρδιά και τον εγκέφαλο.
Η νικοτίνη έχει ποικίλες επιδράσεις στον άνθρωπο, κυρίως στην καρδιά και το ορμονικό
σύστημα. Επίσης σημαντικότερες επιδράσεις έχει στον εγκέφαλο. Ορισμένες χημικές ουσίες
που υπάρχουν στον εγκέφαλο (νευροδιαβιβαστές) εμπλέκονται στη δημιουργία εξάρτησης
από τον καπνό. Έτσι δημιουργείται αίσθημα διέγερσης, ευεξίας και άλλα συμπτώματα
παρόμοια με αυτά άλλων ναρκωτικών ουσιών. Όσο περνάει ο καιρός, ο εγκέφαλος του
καπνιστή προσαρμόζεται στην παρουσία της νικοτίνης και την έχει ανάγκη. Αποκτά δηλ.
εξάρτηση.
Έρευνες δείχνουν ότι μεσολαβούν περίπου 2 χρόνια μέχρι να εθιστεί κάποιος στη νικοτίνη.
Εν τούτοις, το σημαντικό είναι ότι η πορεία αυτή είναι αναστρέψιμη και μέσα σε 2-6
εβδομάδες διακοπής ο εγκέφαλος προσαρμόζεται ξανά στην προηγούμενη χωρίς νικοτίνη
κατάσταση. Στη διάρκεια αυτής της φάσης, ο πρώην καπνιστής βιώνει συμπτώματα
στέρησης της νικοτίνης.
Παθητικό κάπνισμα
Άτομο που αναπνέει καπνό ενώ δεν καπνίζει ο ίδιος αποκαλείται παθητικός καπνιστής,
ακούσιος ή έμμεσος καπνιστής.
Μη καπνιστές / παθητικοί καπνιστές αναπνέουν τον καπνό από το τσιγάρο που καίγεται και
επίσης αυτόν που εκπνέεται από καπνιστή. Το 85% του καπνού τσιγάρων σε ένα δωμάτιο
οφείλεται στην καύση του τσιγάρου και περιέχει υψηλή συγκέντρωση τοξινών. Οι παθητικοί
καπνιστές μπορεί να έχουν άμεσες ενοχλήσεις όπως ερεθισμό στα μάτια, πόνο στο λαιμό και
ζαλάδα. Εκτίθενται σε αυξημένο κίνδυνο για μια σειρά από ασθένειες που συνδέονται με το
κάπνισμα.
Σχεδόν τα μισά παιδιά εκτίθενται στο παθητικό κάπνισμα στο σπίτι.
Ο παθητικός καπνιστής διατρέχει κίνδυνο παθήσεων του αναπνευστικού όπως βρογχίτιδα,

πνευμονία κλπ.
«Τριτογενές κάπνισμα-thirdhandsmoke»!
Τώρα οι ειδικοί εντοπίζουν άλλη μια απειλή για τα παιδιά που συνδέεται με το κάπνισμα και
δεν είναι εύκολο να αποφευχθεί: το «τριτογενές κάπνισμα».
Αυτός ο όρος χρησιμοποιείται για να περιγραφεί το αόρατο και τοξικό μείγμα αερίων και
μορίων που επικάθεται στα μαλλιά και στα ρούχα των καπνιστών, αλλά και στα έπιπλα και
στο πάτωμα. Το μείγμα παραμένει εκεί αφότου ο χώρος έχει καθαριστεί από τον καπνό. Στα
κατάλοιπα περιλαμβάνονται βαρέα μέταλλα, καρκινογόνα ακόμα και ραδιενεργά υλικά τα
οποία μπορούν να αγγίξουν τα παιδιά, να τα μεταφέρουν στο στόμα τους και να τα
καταπιούν, ειδικά εάν μπουσουλάνε ή παίζουν στο πάτωμα.
Σε σχετική έρευνα φάνηκε ότι η μεγάλη πλειοψηφία του κόσμου (καπνιστών και μη
καπνιστών) γνώριζε ότι το παθητικό κάπνισμα είναι κακό για τα παιδιά. Το 95% των μη
καπνιστών και το 84% των καπνιστών συμφώνησαν ότι «η εισπνοή καπνού από το τσιγάρο
των γονιών μπορεί να επηρεάσει αρνητικά την υγεία μωρών και παιδιών». Όμως πολλοί
λιγότεροι γνώριζαν τους κινδύνους του τριτογενούς καπνίσματος, οι περισσότεροι
θεωρούσαν ότι εάν άνοιγαν για λίγο το παράθυρο ή έναν ανεμιστήρα, ο καπνός θα διαλυόταν
και έτσι τα παιδιά δεν θα επηρεάζονταν.
Βασικά συμπεράσματα της έρευνας ήταν:
1. Το να κλείνουμε την πόρτα της κουζίνας για να κάνουμε ένα τσιγάρο μακριά από τα
παιδιά, δεν τα προστατεύει από τις συνέπειες αυτού του τσιγάρου και
2. Υπάρχουν καρκινογόνα σε αυτόν τον τριτογενή καπνό και ο κίνδυνος του καρκίνου
ελλοχεύει για όλους τους ανθρώπους, όλων των ηλικιών, που έρχονται σε επαφή.
Κάπνισμα και επιπτώσεις στην υγεία

 Το κάπνισμα έχει 50 τρόπους να επηρεάσει τη ζωή του καπνιστή μέσω κάποιας

ασθένειας και περισσότερους από 20 τρόπους για να τον οδηγήσει στο θάνατο.
 Οι μισοί από τους εφήβους κανονικούς καπνιστές, εάν συνεχίσουν το κάπνισμα, θα

πεθάνουν από ασθένειες που προκλήθηκαν από αυτό.
 Νοσηρότητα. Πολλές ιατρικές καταστάσεις συνδεόμενες με το κάπνισμα μπορεί να

προκαλέσουν χρόνια προβλήματα υγείας.
Θνησιμότητα
 Ένας στους δύο μακροχρόνιους καπνιστές θα πεθάνει πρόωρα εξ αιτίας του

καπνίσματος και οι μισοί από αυτούς σε μέση ηλικία.
 Οι περισσότεροι πεθαίνουν από μία από τις τρεις ασθένειες που συνδέονται με το
κάπνισμα, δηλ. τον καρκίνο των πνευμόνων, τη χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια
ή κάποια χρόνια καρδιακή πάθηση.
Οι συνέπειες του καπνίσματος για την υγεία
Κάπνισμα, Σεξουαλική ζωή και Αναπαραγωγή
 Το κάπνισμα μπορεί να επηρεάσει τη γονιμότητα γυναικών και ανδρών, τη

σεξουαλική λειτουργία των ανδρών, την υγεία των εγκύων, την υγεία των εμβρύων,
των νεογνών και των μικρών παιδιών
 Εκτιμάται ότι η γονιμότητα των γυναικών που καπνίζουν μπορεί να μειωθεί κατά
28% σε σύγκριση με τις μη καπνίστριες.
 Το κάπνισμα αυξάνει τον κίνδυνο ανικανότητας των ανδρών κατά 50%.
 Το κάπνισμα σε συνδυασμό με τη χρήση αντισυλληπτικών χαπιών αυξάνει στο

10πλάσιο τον κίνδυνο εμφάνισης καρδιοαγγειακών παθήσεων.
Επίδραση του καπνίσματος στην εμφάνιση
Το κάπνισμα προσβάλλει σοβαρά όχι μόνο τα εσωτερικά όργανα αλλά και την εμφάνιση
(παρουσιαστικό) του καπνιστού επηρεάζοντας το δέρμα, το σωματικό βάρος και τη μορφή
Κάπνισμα και δέρμα

Το κάπνισμα επιδρά στο δέρμα με δύο τρόπους:
 Το περιβάλλον με καπνό τσιγάρου αφυδατώνει την επιδερμίδα
 Το κάπνισμα μειώνει τη ροή του αίματος προς το δέρμα, περιορίζοντας το οξυγόνο με

αποτέλεσμα να του στερεί τις ουσιαστικές θρεπτικές ουσίες. Επίσης επηρεάζει το
δέρμα δημιουργώντας ρυτίδες γύρω από τα μάτια και το στόμα και κιτρινίλα στα
δάχτυλα, νύχια και δόντια.
Κάπνισμα και σωματικό βάρος
Όταν κάποιος διακόψει το κάπνισμα αυξάνει το βάρος του κατά 2 – 3 κιλά. Η ακριβής αιτία
του φαινομένου αυτού είναι άγνωστη, αλλά μπορεί εν μέρει να συνδεθεί με το ότι το
κάπνισμα αυξάνει το μεταβολισμό. Άλλωστε, η νικοτίνη δρα ως κατασταλτικό της όρεξης.
Οι καπνιστές φαίνεται να εναποθέτουν μεγαλύτερες ποσότητες λίπους στο σώμα τους,

γεγονός που οδηγεί σε αυξημένο κίνδυνο για διαβήτη, καρδιοαγγειακά νοσήματα, υπέρταση,
προβλήματα χοληδόχου κύστης και καρκίνο της μήτρας .
*ΕΚΘΕΣΗ-ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ
ΑΝΤΙΚΑΠΝΙΣΤΙΚΟΣ ΝΟΜΟΣ
Κείμενο Ι
ΕΡΕΥΝΑ: ΕΠΤΑ ΣΤΟΥΣ ΔΕΚΑ ΘΥΜΩΝΟΥΝ ΜΕ ΤΟ ΚΑΠΝΙΣΜΑ

ΣΤΟΥΣ ΔΗΜΟΣΙΟΥΣ ΧΩΡΟΥΣ
Θυμωμένοι που δεν εφαρμόζεται η αντικαπνιστική νομοθεσία στην Ελλάδα δηλώνουν επτά
στους δέκα πολίτες, επισημαίνοντας στη συντριπτική πλειονότητά τους ότι αυτό που
συμβαίνει με το κάπνισμα στα καταστήματα εστίασης και διασκέδασης αποτελεί πολιτισμική
υποβάθμιση της χώρας.
Τα παραπάνω συμπεράσματα προκύπτουν από τα στοιχεία πρόσφατης πανελλαδικής

έρευνας σχετικά με το κάπνισμα στην Ελλάδα, που πραγματοποιήθηκε τον Ιούλιο του 2017
από την εταιρεία ερευνών ΚΑΠΑ Research, για λογαριασμό του Ινστιτούτου Δημόσιας
Υγείας του Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδος. Από την ίδια έρευνα προκύπτει ότι ο αριθμός
των καπνιστών έχει μειωθεί κατά 27,1% στο διάστημα περίπου μίας δεκαετίας,
συμπεριλαμβανομένων και των ευκαιριακών καπνιστών, ενώ καταγράφεται και μείωση
κατανάλωσης τσιγάρων, που από το 2007 μέχρι το 2016 φτάνει στο 49%.
Συμπερασματικά, τα δεδομένα δείχνουν πως «για πρώτη φορά, το “θηρίο” του
καπνίσματος που παλεύουμε πολλά χρόνια, το νικάμε (πλέον), ότι το “θηρίο” άρχισε να
τιθασεύεται σε μια χώρα που επί δεκαετίες βρισκόταν στην κορυφή μιας αρνητικά
φορτισμένης κατάταξης της Ευρωπαϊκής Ένωσης» σημειώνει ο πνευμονολόγος Παναγιώτης
Μπεχράκης, διευθυντής του Ινστιτούτου Δημόσιας Υγείας και επικεφαλής των δράσεων
SmokeFreeGreece, που μίλησε στο ραδιόφωνο του Αθηναϊκού-Μακεδονικού Πρακτορείου
Ειδήσεων «Πρακτορείο 104,9 FM» και τόνισε πως το σημαντικότερο δεδομένο που
εμφανίστηκε μέσα από την έρευνα είναι πως διαφορετικά πλέον είναι τα ποιοτικά
χαρακτηριστικά των αντιδράσεων της ελληνικής κοινωνίας.
Σύμφωνα με τον κ. Μπεχράκη, συνολικά οι αντικαπνιστικές ενέργειες έχουν, και οφείλουν

να έχουν, ως στόχο πρωτίστως τους μαθητές, ενώ είναι ιδιαίτερα θετικό το ότι έχουν
«αγκαλιαστεί πάρα πολύ από το σύνολο της εκπαιδευτικής κοινότητας, τους μαθητές αλλά
και τους εκπαιδευτικούς πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης». «Δεν είναι το
κάπνισμα κάτι που θα περίμενε κάποιος να λυθεί γυρνώντας ένα διακόπτη, κάνουμε αυτά
που η επιστήμη επιβάλλει να κάνουμε» σημειώνει ο Έλληνας καθηγητής πανεπιστημίου.
«Περίπου 70% των Ελλήνων αναφέρουν θυμό για τη μη εφαρμογή της (αντικαπνιστικής)
νομοθεσίας στους δημόσιους χώρους και πάνω από το 90% των Ελλήνων πιστεύει ότι
η παρέμβαση που γίνεται στα σχολεία καλό είναι να ενισχυθεί και να συνεχιστεί, καθώς το
κλίμα έχει αλλάξει σημαντικά» σημειώνει ο κ. Μπεχράκης, που τονίζει πως τα αποτελέσματα
των δράσεων του κρατικού μηχανισμού, αλλά και των ιδιωτικών πρωτοβουλιών «τώρα
γίνονται τελείως ορατά».
Στο μεταξύ, η ποσοστιαία μείωση των καπνιστών «έχει φτάσει στο 27,1%
συμπεριλαμβανομένων και των ευκαιριακών καπνιστών» και καταγράφεται μείωση
κατανάλωσης τσιγάρων «που από το 2007 μέχρι το 2016 φτάνει στο 49%». Το πιο
σημαντικό ως στρατηγική κατεύθυνση είναι, σύμφωνα με τον κ. Μπεχράκη, ότι
καταγράφεται μείωση του καπνίσματος στις ηλικίες 16 έως 24 ετών. «Εδώ, για τη χρονική
περίοδο 2009-2014, έχουμε μείωση του καπνίσματος της τάξης του 33%» τονίζει ο Έλληνας
πνευμονολόγος, ενώ προσθέτει πως πρόκειται για θεμελιώδους σημασίας δεδομένο, καθώς
το 90% των καπνιστών «παράγεται” προ των 20 ετών (…) Το έχουμε δαμάσει το θηρίο και
είναι ζήτημα χρόνου να εξελιχθούν αυτές οι νέες γενιές που “παράγονται” σήμερα, να γίνουν
σαραντάρηδες και πενηντάρηδες και τότε θα έχουμε πολύ μεγαλύτερη μείωση του
καπνίσματος απ’ αυτήν που ήδη παρατηρείται σήμερα» αναφέρει.
Έτερα βασικά στοιχεία της πρόσφατης έρευνας καταδεικνύουν ότι αυτή η μεταβολή
συνοδεύεται και από ποιοτικά χαρακτηριστικά που αναφέρονται στη σημερινή κοινωνία,
στοιχεία αλλαγών που, κατά τον κ. Μπεχράκη, οι επιστήμονες δεν αποδίδουν, αποκλειστικά
έστω, στην κρίση. «Δεν θα ισχυριστώ ότι η κρίση δεν παίζει ρόλο, η κρίση υπάρχει παντού,
αλλά δεν μπορεί η κρίση να είναι η αιτία που προκάλεσε αυτή τη μεγάλη ποιοτική αλλαγή
στον τρόπο σκέψης των Ελλήνων απέναντι στο κάπνισμα. Δεν είναι η κρίση που γέννησε το
θυμό και την αναζήτηση των ευθυνών για τη μη εφαρμογή του νόμου από την Πολιτεία»
σημειώνει ο Έλληνας πνευμονολόγος, ενώ εστιάζει και σε ένα ακόμη θετικό εύρημα των
πρόσφατων ερευνών. «Και στην ηλικία άνω των 65 ετών καταγράφεται ποσοστό 13,5%
καπνιστών, ηλικιωμένοι άνθρωποι δηλαδή έχουν πολύ μεγάλη έφεση και τάση για διακοπή
του καπνίσματος» αναφέρει.
«Είναι δύσκολο, πράγματι, να πείσουμε έναν 40άρη καθόλα υγιή άνθρωπο, που έχει εθιστεί
στη χρήση ενός πακέτου την ημέρα, να μην καπνίζει, γιατί αυτός έτσι έχει μάθει να ζει, είναι
εξαρτημένος από το τσιγάρο όταν όμως γίνει κι αυτός εξηντάρης, αρχίσει να έχει κάποια
υπέρταση ή λίγο ζάχαρο, ή κάτι να του συμβαίνει, τότε είναι προδιατεθειμένος να το

διακόψει και βρίσκει και τη διαδικασία της διακοπής» περιγράφει ο Έλληνας
πνευμονολόγος.
Με βάση τα παραπάνω δε, «το ότι εξακολουθούμε να είμαστε στην κορυφή της Ευρώπης
έχει πάψει να είναι αληθές εδώ και πολύ καιρό. Όχι μόνο δεν είμαστε στην κορυφή της
Ευρώπης αλλά είμαστε στο μέσο όρο και ειδικά με τα παιδιά είμαστε κάτω από τον μέσο όρο
της Ευρώπης αυτή τη στιγμή, άρα έχουμε ρεκόρ στην τόσο μεγάλη μείωση σε τόσο μικρό
χρονικό διάστημα» σημειώνει ο κ. Μπεχράκης για να καταλήξει ότι τελικό λόγο για την
επιτυχία έχει διαχρονικά και η Πολιτεία. “Λείπει η πολιτική βούληση για την εφαρμογή μιας
σωστής νομοθεσίας.
Πηγή: http://www.voria.gr
Κείμενο ΙΙ
Κείμενο ΙΙI
Κακές Συνήθειες
Από παιδί θυμάμαι προσπαθώ
να κλέψω το γλυκό μέσα απ’ το βάζο
με ξύλινα σπαθιά να πολεμώ
και μια ζωή στα πόδια να το βάζω
Μα ό, τι μας δένει στα παλιά
είναι οι κακές συνήθειες
το νιώθω τώρα καθαρά
πως είναι αργά γι’ αλήθειες
Όλη μου η ζωή συνένοχη και πώς γουστάρω
τα πιο μεγάλα ψέματα στα πιο αθώα βλέμματα
όλη μου η ζωή συνένοχη και πώς γουστάρω
κάτι απογέματα με καφέ και τσιγάρο…
Μουσική/ Στίχοι: Μίλτος Πασχαλίδης
Ο Μίλτος Πασχαλίδης (31 Ιουλίου 1969) είναι Έλληνας τραγουδιστής και τραγουδοποιός
(συνθέτης & στιχουργός) της έντεχνης και ροκ μουσικής, πρώην μέλος του συγκροτήματος
Χαΐνηδες.
Θέμα Α
Να ενημερώσετε τους συμμαθητές σας για τις κοινωνικές ομάδες που πρέπει να δώσουμε
προτεραιότητα στην πρόληψη του καπνίσματος και τους λόγους της ποιοτικής μεταστροφής
του Έλληνα. (60-70 λέξεις)
Μονάδες 15
Θέμα Β
B1α. Να χαρακτηρίσετε τις προτάσεις που ακολουθούν γράφοντας στο τετράδιό σας, τη λέξη
Σωστό (Σ) ή Λάθος (Λ) και να αιτιολογήσετε την επιλογή σας.
Α. Ο τίτλος περιέχει σχόλιο δηλωτικό των προθέσεων μεγάλης μερίδας των Ελλήνων.
Β. Στη δεύτερη παράγραφο χρησιμοποιεί επίκληση στη λογική με μέσα πειθούς γενικές
αλήθειες και μαρτυρίες.
Γ. Οι ηλικιωμένοι, επειδή πρόκειται για ευπαθής ομάδα, χρήζει πρώτιστης μέριμνας από την
πολιτεία στο θέμα της καταστολής του καπνίσματος.
Δ. Η οικονομική κρίση διόγκωσε το πρόβλημα μιας και ο Έλληνας καπνίζει για να ξεπεράσει
τα πλείστα προβλήματα της καθημερινότητάς του.
Ε. Δεν αποτελούμε πια πρωτοπόρους του καπνίσματος σύμφωνα με νέες έρευνες εντός της
Ε.Ε.
Μονάδες 10
Β1β. Πώς ερμηνεύετε το περιεχόμενο της εικόνας σε σχέση με το κοινωνικό μήνυμα που
θέλει να περάσει στο ευρύ κοινό;
Μονάδες 5
Β2α. Να εντοπίσετε τρία σημεία στίξης στη δεύτερη και τρίτη παράγραφο του κειμένου και
να εκθέσετε τον τρόπο λειτουργίας τους. Τι προσδίδουν με την ύπαρξή τους στο λόγο;
Μονάδες 7
Β2β. «Έτερα βασικά στοιχεία της πρόσφατης έρευνας καταδεικνύουν ότι αυτή η μεταβολή
συνοδεύεται και από ποιοτικά χαρακτηριστικά που αναφέρονται στη σημερινή κοινωνία.»
Να εντοπίσετε τις συνδέσεις των παραπάνω ημιπεριόδων και να αποδώσετε τι προσδίδουν

στο λόγο.
Μονάδες 8
Β3.α. «Τα παραπάνω συμπεράσματα προκύπτουν από τα στοιχεία πρόσφατης πανελλαδικής
έρευνας σχετικά με το κάπνισμα στην Ελλάδα, που πραγματοποιήθηκε τον Ιούλιο του 2017
από την εταιρεία ερευνών ΚΑΠΑ Research, για λογαριασμό του Ινστιτούτου Δημόσιας
Υγείας του Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδος».
Να εντοπιστεί μια δευτερεύουσα πρόταση και να γίνει πλήρης αναγνώρισή της. Ποια
στόχευση επιδιώκει με τη χρήση της;
Μονάδες 5
Β3.β. Να παραθέσετε τα συνώνυμα των παραπάνω επιτονισμένων λέξεων κατόπιν τούτου να
θέσετε νέα σύνθετα που εκπορεύονται από το β’ συνθετικό τους.
Μονάδες 5
Θέμα Γ
Πώς αισθητοποιεί τη σχέση του με το τσιγάρο ο τραγουδοποιός; (150 λέξεις)
Μονάδες 15
Θέμα Δ
Δ. Σε ομιλία που θα εκφωνήσετε στον Δημοτικό Συμβούλιο του Δήμου σας -ως πρόεδρος
του δεκαπενταμελούς συμβουλίου του σχολείου σας- να παραθέσετε τους λόγους που
προκρίνουν οι Δήμαρχοι της πλειοψηφίας των Ευρωπαϊκών πρωτευουσών την απαγόρευση
του καπνίσματος σε δημόσιους χώρους επικροτώντας από μέρους σας αυτή τη στάση.
Κατόπιν, να εκθέσετε το ρόλο των θεσμικών φορέων στη συνειδητοποίηση και στον
περιορισμό του καπνίσματος στην ευαίσθητη κοινωνική ομάδα των εφήβων. Να
αξιοποιήσετε προαιρετικά και επιχειρήματα από το Κείμενο Αναφοράς Α.
Μονάδες 30
ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΗΣ «ΦΥΓΗΣ ΕΓΚΕΦΑΛΩΝ» («BRAIN DRAIN»)
Η επιστημονική έρευνα έχει αναδείξει ιδιαίτερες πτυχές και γνωρίσματα του φαινομένου της
μετανάστευσης από την Ελλάδα επιστημονικού δυναμικού προς ισχυρότερες καπιταλιστικές
οικονομίες, η οποία ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια της οξυμένης καπιταλιστικής οικονομικής
κρίσης πήρε εκρηκτικές διαστάσεις.
Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΚΙΝΗΣΗΣ ΤΗΣ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΤΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ
Πριν υπεισέλθουμε στις ιδιαίτερες πλευρές του τρόπου με τον οποίο εκφράστηκε το
συγκεκριμένο φαινόμενο στην Ελλάδα της καπιταλιστικής κρίσης, οφείλουμε να
σημειώσουμε ότι η μετανάστευση επιστημονικού εργατικού δυναμικού αποτελεί γενικά
έκφραση της κίνησης του εμπορεύματος «εργατική δύναμη», αλλά και προϊόν της
ανισόμετρης ανάπτυξης του καπιταλισμού. Γενικά, το φαινόμενο εντείνεται διαχρονικά
ακολουθώντας την αύξηση του βαθμού διεθνοποίησης της κίνησης του κεφαλαίου και της
καπιταλιστικής παραγωγής, παρά το γεγονός ότι η μετανάστευση επιστημόνων (οι οποίοι
φυσικά πριν τον καπιταλισμό δεν ήταν εργαζόμενοι μισθωμένοι από το κεφάλαιο) είναι,
όπως έχει αναφερθεί, «τόσο παλιά όσο η ίδια η επιστήμη»1.
Σήμερα, η μετανάστευση επιστημονικού δυναμικού έχει καθιερωθεί ως μια από τις κύριες
μορφές της διεθνούς μετανάστευσης και αποτελεί βασική πτυχή της (αποκαλούμενης στην
αστική βιβλιογραφία) παγκοσμιοποίησης2. Αποδεικνύεται και ερευνητικά ότι οι
μεταναστευτικές ροές τείνουν να είναι υψηλότερες όσο ανέρχεται το εκπαιδευτικό επίπεδο3.
Για παράδειγμα, το 2000 διέμεναν σε κράτη-μέλη του ΟΟΣΑ περίπου 20 εκατομμύρια
εργαζόμενοι απόφοιτοι τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, οι οποίοι είχαν γεννηθεί σε άλλες χώρες,
σημειώνοντας αύξηση σε σχέση με το 1990 κατά 63,7%, ενώ η αντίστοιχη αύξηση στη
μετανάστευση «εργατών» αυξήθηκε μόλις κατά 14,4%.4 Παρά το γεγονός ότι, προφανώς,
στην ανάλυση αυτή η εργατική τάξη δεν προσδιορίζεται στη βάση των σχετικών
λενινιστικών κριτηρίων κι ως εκ τούτου το κατά πόσο και ποια τμήματα των
μεταναστεύσαντων επιστημόνων ανήκουν στην εργατική τάξη δεν προσδιορίζεται με την
απαιτούμενη για τους σκοπούς μας επιστημονική ακρίβεια, τα συμπεράσματά της είναι
ενδεικτικά. Αντίστοιχα συμπεράσματα απορρέουν και από τα στοιχεία που αφορούν την
ερευνητική «παραγωγή», σύμφωνα με τα οποία, ενδεικτικά, το 31,9% των 1.523
επιστημόνων με τις περισσότερες επιστημονικές αναφορές (citations) στην περίοδο 1981-
1999 δεν κατοικεί στη χώρα στην οποία γεννήθηκε.5
Φυσικά, η διεθνοποίηση της καπιταλιστικής παραγωγής δεν έχει τις ίδιες συνεπαγωγές για
όλα τα καπιταλιστικά κράτη, αφού σε αυτή βάζουν τη «σφραγίδα» τους η ανισόμετρη
ανάπτυξη των καπιταλιστικών οικονομιών και η εθνοκρατική συγκρότηση του κεφαλαίου.
Όπως σημειώνεται και στις Θέσεις του 20ού Συνεδρίου του ΚΚΕ: «Οι εξελίξεις
επιβεβαιώνουν ότι η αντικειμενική τάση διεθνοποίησης της κίνησης του κεφαλαίου στο
πλαίσιο της καπιταλιστικής αγοράς δεν μπορεί να αναιρέσει την επίδραση του νόμου της
ανισόμετρης ανάπτυξης, ούτε να ανατρέψει το γεγονός ότι η αναπαραγωγή του κοινωνικού
κεφαλαίου διενεργείται κυρίως στο πλαίσιο της εθνοκρατικής συγκρότησης της
καπιταλιστικής οικονομίας». Αυτό αναδεικνύεται και από τα πορίσματα της επιστημονικής
έρευνας, σύμφωνα με τα οποία η «παγκοσμιοποίηση» της οικονομίας ενδυνάμωσε την τάση
του «ανθρώπινου κεφαλαίου»6 να συσσωρεύεται εκεί όπου ήδη υπάρχει σε αφθονία.7
Ακριβώς αυτή η ανισομετρία βρίσκεται πίσω και από την ανησυχία των αστικών επιτελείων
σε μια σειρά κράτη, όπως η Ελλάδα, που υφίστανται μεγάλη διαρροή επιστημονικού
δυναμικού. Ο προβληματισμός αυτός ενέχει στοιχεία προστατευτισμού της καπιταλιστικής
οικονομίας στη μορφή της προστασίας της εγχώριας επιστημονικής εργατικής δύναμης, η
οποία αποτελεί κρίσιμο όρο για την καπιταλιστική αναπαραγωγή σε συνθήκες που ολοένα
και πιο έντονα η επιστήμη γίνεται άμεσα παραγωγική δύναμη κι εντάσσεται οργανικά στον
καπιταλιστικό σχεδιασμό. Ιδιαίτερα, κατά τη φάση της καπιταλιστικής κρίσης, η όξυνση της
μετανάστευσης επιστημονικού-τεχνικού δυναμικού αποτελεί σημαντική απώλεια από τη
σκοπιά των χωρών προέλευσής της.8 Στην ουσία, αποτελεί πλευρά των κλαδικών
ανακατατάξεων σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, που λαμβάνουν χώρα με άναρχο και βίαιο
τρόπο κατά την κρίση, καθώς και των σχετικών αναδιαρθρώσεων του ιστού της παραγωγής
και της αγοράς.
Έτσι μπορούμε και να εξηγήσουμε την ανησυχία του ελληνικού αστικού κράτους για τη
φυγή υψηλά ειδικευμένου εργατικού δυναμικού, για τη μόρφωση και κατάρτιση του οποίου
έχουν ξοδευτεί σημαντικά ποσά που δεν «αποδίδουν» στη χώρα αν στη συνέχεια ο
εργαζόμενος πουλήσει την ειδικευμένη εργατική του δύναμη σε μια άλλη χώρα, π.χ., στη
Γερμανία ή τη Σουηδία. Αντίθετα, σε αυτήν την περίπτωση επωφελούνται ιδιαίτερα (άμεσα ή
έμμεσα) οι επιχειρηματικοί όμιλοι που εδρεύουν στις τελευταίες, χωρίς μάλιστα να έχουν
ξοδέψει χρήματα για την κατάρτισή του, και πληρώνοντάς τον κάποιες φορές λιγότερα απ’
ό,τι αμείβεται ένας ντόπιος εργαζόμενος των ίδιων ικανοτήτων.
Η άλλη όψη του ίδιου νομίσματος αναδεικνύεται αν το θέμα ιδωθεί από τη σκοπιά του
«κέρδους εγκεφάλων» (το λεγόμενο «braingain») των χωρών υποδοχής επιστημονικού
εργατικού δυναμικού, το οποίο εν πολλοίς τείνει να συγκεντρώνεται στις ισχυρότερες
οικονομίες, ενισχύοντας σημαντικά την αναπτυξιακή δυναμική τους.
Το γεγονός ότι σε αυτές τις οικονομίες συγκεντρώνεται, λόγω σχετικής ζήτησης, το

μεγαλύτερο μέρος της επιστημονικής εργασίας επιβεβαιώνεται και από ευρήματα
επιστημονικών ερευνών που έχουν καταπιαστεί με το φαινόμενο. Χαρακτηριστικά, έχει
αναδειχτεί η συμβολή των μεταναστεύσαντων επιστημόνων στην αναβάθμιση των ποιοτικών
χαρακτηριστικών του εργατικού δυναμικού στις χώρες υποδοχής, καθώς και στη δημιουργία
επαγγελματικών δομών «έντασης γνώσης». Στους συνήθεις δείκτες, αυτό αποτυπώνεται,
μεταξύ άλλων, στην ίδρυση επιχειρήσεων υψηλής τεχνολογίας και την παραγωγή πατεντών.
Έτσι, για παράδειγμα, στις ΗΠΑ, το 25% περίπου των επιχειρήσεων του κλάδου μηχανικής-
τεχνολογίας που ιδρύθηκαν την περίοδο 1995-2005 ιδρύθηκαν από μετανάστη. Το 96%
αυτών κατείχαν πανεπιστημιακό τίτλο και το 75% μεταπτυχιακό ή διδακτορικό τίτλο.9
Μεταξύ 1998 και 2006, το ποσοστό των αλλοδαπών που έκαναν αίτηση για κατοχύρωση
πατέντας σκαρφάλωσε στο 25,6% από 7,6%, σύμφωνα με τα στοιχεία του Παγκόσμιου
Οργανισμού Πνευματικής Ιδιοκτησίας.10 Σε πολιτικό επίπεδο, σύμφωνα με τις σχετικές
αναλύσεις, εκτιμάται ότι οι πολιτικές που ευνοούν τη μετανάστευση υψηλά ειδικευμένου
εργατικού δυναμικού αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι των εθνικών πολιτικών σε σχέση με
την τεχνογνωσία, καθώς η μεταφορά τεχνογνωσίας θεωρείται φαινόμενο που στηρίζεται στα
άτομα.11
Η ανισόμετρη ανάπτυξη επιδρά και στο βάθος της εκδήλωσης της καπιταλιστικής κρίσης σε
κάθε καπιταλιστική οικονομία, συντελώντας σε διαφορετικές - «ανισόμετρες» αστικές
πολιτικές διαχείρισής της. Αυτό σημαίνει ότι και η ενιαία επίθεση του κεφαλαίου στην
εργασία έχει διαφορετική ένταση στις διάφορες χώρες. Για παράδειγμα, το γεγονός ότι
σημαντικό τμήμα γιατρών μεταναστεύει προς χώρες όπως Γερμανία, Σουηδία, Βρετανία,
Ελβετία δεν οφείλεται στο ότι δεν υπάρχει ανάγκη περισσότερων γιατρών στην Ελλάδα,
αλλά στο ότι οι θέσεις και οι μισθοί των γιατρών στην Ελλάδα στον κρατικό και ιδιωτικό
τομέα είναι αρκετά πιο περιορισμένοι, τόσο λόγω των σχετικών δημοσιονομικών
προσαρμογών του ελληνικού αστικού κράτους τα τελευταία χρόνια όσο και του γενικότερου
οπλοστασίου τσακίσματος της τιμής της εργατικής δύναμης ως προϋπόθεση περάσματος σε
φάση καπιταλιστικής ανάπτυξης.
Ωστόσο, αξίζει να σημειωθεί ότι η επιστημονική έρευνα έχει αναδείξει ότι το πρόβλημα του
«braindrain» δεν περιορίζεται μόνο στα «λιγότερο ανεπτυγμένα» κράτη, αλλά εμφανίζεται
διαχρονικά και στα πιο ανεπτυγμένα.12 Είναι χαρακτηριστικό, άλλωστε, ότι ο όρος
καθιερώθηκε πρώτα στη Βρετανία, τη δεκαετία του 1960,13 σε μια περίοδο που το
φαινόμενο της μετανάστευσης Βρετανών επιστημόνων στις ΗΠΑ είχε πάρει μεγάλες
διαστάσεις. Μάλιστα, δεν πρόκειται για ζήτημα που απασχόλησε τη Βρετανία μόνο στο
παρελθόν, αλλά συνεχίζει ν’ απασχολεί και τον 21ο αιώνα, καθώς η βρετανική κυβέρνηση
εξήγγειλε το 2000 ένα πρόγραμμα πενταετούς διάρκειας ύψους 20 εκατομμυρίων λιρών με
στόχο τον επαναπατρισμό Βρετανών επιστημόνων που έχουν μεταναστεύσει, αλλά και την
αποτροπή της μετανάστευσης νέων.14
Η ανησυχία που εκφράζουν τα αστικά επιτελεία σε χώρες που βρίσκονται πολύ ψηλά στην
ιμπεριαλιστική πυραμίδα, όπως η Βρετανία, δεν πρέπει, φυσικά, να οδηγεί στο λαθεμένο
συμπέρασμα ότι το φαινόμενο έχει τις ίδιες συνέπειες με λιγότερο ανεπτυγμένα κράτη. Αυτό
γίνεται πολύ φανερό αν αναλογιστούμε ότι, παράλληλα με το «braindrain», τα κράτη όπως η
Βρετανία έχουν σημαντικά κέρδη από μεγάλες εισροές επιστημονικού δυναμικού από άλλες
χώρες («braingain») που συνήθως υπερτερούν των αντίστοιχων απωλειών.
Επιστρέφοντας στην Ελλάδα, αξίζει να σημειωθεί ότι, παρά τη σημαντική όξυνσή της κατά
τη διάρκεια της τελευταίας καπιταλιστικής οικονομικής κρίσης, μαζική φυγή επιστημονικού
δυναμικού καταγράφεται και σε περιόδους όπου η ελληνική καπιταλιστική οικονομία
γνωρίζει σημαντικούς ρυθμούς ανάπτυξης. Είναι χαρακτηριστικό, π.χ., ότι στα τέλη της
δεκαετίας του 1950 το 21% των πτυχιούχων μηχανικών έφευγαν από την Ελλάδα και
κατευθύνονταν στις ΗΠΑ,15 με το ποσοστό να παραμένει στα ίδια επίπεδα και τη δεκαετία
του ’60.16 Άλλες μελέτες δείχνουν ότι την περίοδο 1961-1965 το 35% των πτυχιούχων
μηχανικών, το 27% των πτυχιούχων στις φυσικές επιστήμες και το 25% των πτυχιούχων σε
ιατρικές σχολές έφυγαν από την Ελλάδα.17 Το φαινόμενο παρατηρείται έντονο ακόμα και σε
πιο πρόσφατες περιόδους καπιταλιστικής ανάπτυξης, καθώς την περίοδο 1998-2007
υπολογίζεται ότι 550.000 Έλληνες μετανάστευσαν στο εξωτερικό προκειμένου ν’
απασχοληθούν σε εργασίες υψηλής επαγγελματικής ειδίκευσης.18
Συμπερασματικά, μπορούμε να πούμε ότι, όπως κάθε ιστορικό φαινόμενο, η μετανάστευση

επιστημονικού δυναμικού εκδηλώνεται στη βάση των εκάστοτε συγκεκριμένων ιστορικά
συνθηκών και προϋποθέσεων.
Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΕΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΤΗΣ ΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑΣ

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΥ ΔΥΝΑΜΙΚΟΥ
Στη βάση των παραπάνω, η ΕΕ ιεραρχεί την ενίσχυση της κινητικότητας εργατικού
δυναμικού, με ιδιαίτερη έμφαση τα τελευταία χρόνια στους εργαζόμενους υψηλής
ειδίκευσης. Οι βάσεις αυτής της πολιτικής έχουν τεθεί από τις απαρχές του οικοδομήματος
της ευρωπαϊκής καπιταλιστικής ενοποίησης.
Η διασφάλιση της κινητικότητας εργαζόμενων μεταξύ των κρατών-μελών, με επιχείρημα τη

δήθεν κατάργηση των διακρίσεων στην απασχόληση και τους όρους εργασίας, τέθηκε ήδη
από τον Κανονισμό 1612/68, ο οποίος, μετά από διάφορες τροποποιήσεις, τελικά
κωδικοποιήθηκε στις διατάξεις του Κανονισμού 492/2011.19 Εν τω μεταξύ, η Συνθήκη
Σένγκεν (1985) επικύρωσε την «ελεύθερη» κυκλοφορία των εργαζόμενων εντός της τότε
ΕΟΚ. Με την επικύρωση των περίφημων τεσσάρων ελευθεριών στη Συνθήκη για την
Ευρωπαϊκή Ένωση το 1992, την περίφημη Συνθήκη του Μάαστριχτ, επιβεβαιώθηκε η θέση
της κινητικότητας ως βασικού πυλώνα για την ευρωπαϊκή καπιταλιστική ενοποίηση. Οι
σχετικές μέριμνες τονίζονται και στη Συνθήκη για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης,
την περίφημη Συνθήκη της Λισαβόνας (2010), η οποία με το άρθρο 45 διασφαλίζει την
ελεύθερη κυκλοφορία των εργαζόμενων εντός της Ένωσης, ενώ με το άρθρο 46 θεσπίζονται
τα μέτρα για την επίτευξη αυτής της «ελευθερίας».
Στη βάση του θεσμικού αυτού πλαισίου, όπως έχουν αναδείξει και οι σχετικές μελέτες,
πολλοί εργαζόμενοι, ιδίως όσοι διέθεταν υψηλά προσόντα, μετακινήθηκαν μεταξύ των
ευρωπαϊκών κρατών.20 Προκύπτει, λοιπόν, ότι η τόνωση της κινητικότητας στην ευρωπαϊκή
αγορά εργασίας αποτελεί διαχρονικό ζητούμενο για την ΕΕ, η οποία επιδιώκει την καλύτερη
αξιοποίηση του επιστημονικού δυναμικού των κρατών-μελών προς όφελος της ενίσχυσης της
ανταγωνιστικής της θέσης.
Πολλές φορές, η προπαγάνδιση της ανάγκης αύξησης της κινητικότητας γίνεται με την
επίκληση του συμψηφισμού μεταξύ της προσφοράς και της ζήτησης εργασίας σε επίπεδο ΕΕ.
Είναι σαφές, όμως, ότι στο έδαφος της άναρχης καπιταλιστικής οικονομίας με κριτήριο το
κέρδος δεν μπορεί να υπάρξει ένας σταθερός «συμψηφισμός της προσφοράς και της ζήτησης
εργασίας» (δηλαδή η εξαφάνιση της ανεργίας), είτε σε εθνικό είτε σε διεθνές επίπεδο. Πέραν
τούτου, ο στόχος αυτός δεν έχει ουσιαστικό αντίκρισμα, δεδομένης της ανισομετρίας μεταξύ
των επιμέρους οικονομιών των κρατών-μελών της ΕΕ, των διαφορετικών δομών της
παραγωγικής τους βάσης, των διαφορετικών γλωσσών και πολιτισμικών αναφορών κλπ. Σε
κάθε περίπτωση όμως, αυτή η επιχειρηματολογία της ΕΕ υπαινίσσεται ότι ο επιστημονικά

ειδικευμένος εργαζόμενος θα πρέπει να μετακινείται συνεχώς εντός της ΕΕ για να
εξασφαλίσει μια εργασία αντίστοιχη των ικανοτήτων και της εκπαίδευσής του.
Με σκοπό την τόνωση της κινητικότητας στην ευρωπαϊκή αγορά εργασίας, ιδρύθηκε το
Ευρωπαϊκό Γραφείο Συντονισμού και το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Υπηρεσιών Απασχόλησης
(EURES), το πλαίσιο δραστηριοποίησης του οποίου επαναπροσδιορίστηκε από την Κομισιόν
το 2012 και το 2014. Διακηρυγμένο στόχο αυτού του Γραφείου αποτελεί η βελτίωση της
πρόσβασης των εργαζόμενων σε υπηρεσίες κινητικότητας και η περαιτέρω ενοποίηση των
αγορών εργασίας της ΕΕ.
Στο σκεπτικό που συνόδευε την πρόταση της Κομισιόν για την επαναθέσπιση του EURES το
2014 αναφέρονται τα εξής: «Η κινητικότητα προσφέρει κοινωνικά και οικονομικά οφέλη. Η
αυξημένη εργασιακή κινητικότητα εντός της ΕΕ θα διευρύνει τις ευκαιρίες απασχόλησης για
τους εργαζομένους και θα βοηθήσει τους εργοδότες στην καλύτερη και ταχύτερη πλήρωση
των κενών θέσεων εργασίας. Το γεγονός αυτό συμβάλλει στην ανάπτυξη της ευρωπαϊκής
αγοράς εργασίας με υψηλό επίπεδο απασχόλησης (άρθρο 9 της ΣΛΕΕ)»21.
Το ίδιο κείμενο αποτυπώνει και τον προβληματισμό για την υστέρηση που καταγράφεται
στην ΕΕ σε ό,τι αφορά την προώθηση της κινητικότητας εργατικού δυναμικού σε σχέση με
τις ανταγωνιστικές καπιταλιστικές οικονομίες: «Η κινητικότητα του εργατικού δυναμικού
εντός της ΕΕ βρίσκεται σε σχετικά χαμηλά επίπεδα σε σύγκριση με το μέγεθος της αγοράς
εργασίας και τον ενεργό πληθυσμό της ΕΕ. Η ετήσια κινητικότητα εντός της πρώην ΕΕ των
27 ανέρχεται στο 0,29%, ενώ βρίσκεται σε κατώτερα επίπεδα σε σχέση με την Αυστραλία
(1,5% σε 8 πολιτείες) και τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής (2,4% σε 50 πολιτείες). Στο
πλαίσιο του ευρωπαϊκού εργατικού δυναμικού των 241 εκατομμυρίων ατόμων, μόνο περίπου
7,5 εκατομμύρια άτομα (ήτοι το 3,1%) έχουν οικονομική δραστηριότητα σε άλλο κράτος-
μέλος. Επί του παρόντος, τα υψηλά ποσοστά ανεργίας σε ορισμένα κράτη-μέλη συνυπάρχουν
με το φαινόμενο των πολυάριθμων θέσεων εργασίας που δεν έχουν καλυφθεί σε άλλα
κράτη»22. Φυσικά, θα πρέπει να σημειωθεί ότι η ΕΕ, από διάφορες απόψεις, δεν μπορεί να
συγκριθεί με ΗΠΑ-Αυστραλία, καθώς ο βαθμός ομοιογενοποίησης της οικονομίας της είναι
μη συγκρίσιμος με αυτόν ενός ενιαίου κράτους (παρά τις σημαντικές διαφορές μεταξύ των
πολιτειών), ενώ υπάρχει και η γλωσσική διαφοροποίηση, κάτι που δεν ισχύει για τις
περιπτώσεις των ΗΠΑ, Αυστραλίας.
Η κινητικότητα εργατικού δυναμικού υψηλής ειδίκευσης αποτελεί επιμέρους, αλλά

ιδιαίτερης σημασίας πλευρά των στοχεύσεων της ΕΕ, για τους λόγους που αναφέρθηκαν
προηγουμένως. Για το σκοπό αυτό, η ΕΕ έχει θεσπίσει διάφορα εργαλεία για την ενθάρρυνση
και την ενίσχυσή της. Το σκοπό αυτό, π.χ., εξυπηρετεί το πρόγραμμα Erasmus για την
ανταλλαγή φοιτητών μεταξύ των κρατών-μελών της ΕΕ, που άρχισε να λειτουργεί από το
1988. Στη συνέχεια, το Erasmus ενσωματώθηκε στο Socrates I και ΙΙ (1994-2007) και
μετέπειτα εντάχτηκαν και τα δύο στο LifelongLearning Programme. Το 2003 δημιουργήθηκε
το πρόγραμμα Erasmus-Mundus, που επιτρέπει την απονομή European Master. Στο διάστημα
1987-2007, μετακινήθηκαν μέσω αυτών των προγραμμάτων συνολικά 2.065.000 φοιτητές,
εκ των οποίων 34.000 (1,64%) από την Ελλάδα.23
Η παρουσία φοιτητών από άλλες χώρες έχει αναδειχτεί σε σημαντικό εργαλείο διαμόρφωσης
πολιτικών προσέλκυσης μεταναστεύοντος επιστημονικού δυναμικού, είτε μέσω της
παραμονής στη χώρα υποδοχής για μικρότερα ή μεγαλύτερα διαστήματα και, στη συνέχεια,
είτε μέσω της διαμόρφωσης αντίστοιχης κουλτούρας προσέλκυσης πιο ώριμων ερευνητών
από τις χώρες προέλευσης και τη διαμόρφωση καλύτερων όρων και προϋποθέσεων υποδοχής
κι ένταξής τους. Υπό την έννοια αυτή, η μετανάστευση φοιτητών εκτιμάται στη
βιβλιογραφία ως ημιτελής μορφή μετανάστευσης «ανθρώπινου κεφαλαίου», που από τη
σκοπιά των χωρών υποδοχής ενδεχομένως συνιστά πηγή εισοδήματος λόγω διδάκτρων, ενώ
ταυτόχρονα αποτελεί και τρόπο διεύρυνσης της βάσης εκείνων των υποψήφιων εργαζόμενων
σε κλάδους «έντασης γνώσης».24 Σε αυτό το πλαίσιο μπορεί να κατανοηθεί και η προτροπή
της έκθεσης της Εθνικής Τράπεζας να γίνει η Ελλάδα πόλος έλξης ξένων φοιτητών,
εκτιμώντας ότι η μάζα των νέων που σπουδάζουν εκτός της χώρας τους αποφέρει 13
δισεκατομμύρια ευρώ στις χώρες υποδοχής ετησίως.25
Τα εργαλεία που έχει αναπτύξει η ΕΕ για την ενίσχυση της κινητικότητας εργατικού
δυναμικού υψηλής ειδίκευσης δεν περιορίζονται, βέβαια, μόνο στους φοιτητές, αλλά
επεκτείνονται και στο ερευνητικό-επιστημονικό δυναμικό, είτε προκειμένου να εργαστεί
απευθείας σε παραγωγικές δομές ή διαχειριστικές υπηρεσίες είτε προκειμένου να εργαστεί
στον τομέα της επιστημονικής έρευνας, μέσω προγραμμάτων όπως οι υποτροφίες
MarieCurie για την κινητικότητα ερευνητών κ.ά. Άλλωστε, η «οικονομία που βασίζεται στη
γνώση» αποτελεί βασικό στόχο της αναπτυξιακής στρατηγικής «Ευρώπη 2020» και της
Εμβληματικής Πρωτοβουλίας (FlagshipInitiative) «Ένωση Καινοτομίας/Innovation Union»
(FlagshipInnovation Union).26
Σε αυτό το πλαίσιο, η ΕΕ έχει αναπτύξει το «EURAXESS - Researchers in Motion» ως

εργαλείο για τη διευκόλυνση της κινητικότητας ερευνητών, αξιοποιώντας πρωτοβουλίες και
χρηματοδοτήσεις από το European Research Council (ERC), από το πρόγραμμα-πλαίσιο για
την έρευνα στην ΕΕ «Ορίζοντας 2020», καθώς και τα υπόλοιπα εθνικά κι ευρωπαϊκά
χρηματοδοτικά προγράμματα για την ενίσχυση της έρευνας και της καινοτομίας. Το εργαλείο
αυτό διαμορφώθηκε μετά από πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, στο πλαίσιο των
στρατηγικών στόχων της Λισαβόνας, ενώ συνεχίζοντας και εντός του πλαισίου του
Προγράμματος «Ορίζοντας 2020», για την περίοδο 2014-2020, αποτελεί πλέον
προτεραιότητα και στο πλαίσιο της προαναφερθείσας Εμβληματικής Πρωτοβουλίας
(FlagshipInitiative) «Ένωση Καινοτομίας/Innovation Union» της ΕΕ.
Από τα παραπάνω γίνεται σαφές ότι οι εξελίξεις σχετικά με τον Ευρωπαϊκό Χώρο Ανώτατης
Εκπαίδευσης και Έρευνας (ΕΧΑΕ) αντανακλούν αντίστοιχες εξελίξεις και τάσεις στον
ευρύτερο καταμερισμό εργασίας στην ΕΕ και διεθνώς, που επιδιώκεται ν’ απαντηθεί
στρατηγικά από την ΕΕ μέσα από συνεχείς αλλαγές και διαρκείς αναδιαρθρώσεις σε όλα τα
επίπεδα (π.χ. πρόσφατη συζήτηση σχετικά με την προοπτική της αρχιτεκτονικής και της
οργανωτικής δομής της ΕΕ). Με θεμέλιο, σε ό,τι μας ενδιαφέρει εν προκειμένω, την
κατοχύρωση της «κινητικότητας των επιστημόνων κι ερευνητών» και της «ελευθερίας της
διακίνησης πληροφορίας», οι πολιτικές για τον ΕΧΑΕ ουσιαστικά εκφράζουν στο
συγκεκριμένο πεδίο την ανισόμετρη επιστημονική και τεχνολογική ανάπτυξη, ως μέρος της
εγγενούς και νομοτελειακής για τον καπιταλισμό ανισομετρίας, και μάλιστα λειτουργεί
προωθητικά, στον άξονα της ενίσχυσης της ανταγωνιστικότητας της ευρωπαϊκής οικονομίας,
αλλά και των επιμέρους κρατών-μελών της, στην αρένα του διεθνούς ανταγωνισμού με τις
υπόλοιπες ισχυρές καπιταλιστικές οικονομίες και ιμπεριαλιστικές ενώσεις.
Είναι δεδομένο ότι τα αστικά κόμματα που έχουν βρεθεί σε κυβερνητικές θέσεις δεν
αμφισβητούν αυτό το πλαίσιο εντός του οποίου αναδύεται το φαινόμενο της κινητικότητας
του επιστημονικού δυναμικού, ενώ προσυπογράφουν και τις σχετικές ευρωενωσιακές
πρωτοβουλίες και πρακτικές. Μάλιστα, αξίζει να επισημανθεί ότι οι αναφορές, π.χ. στην
ανάγκη περαιτέρω προώθησης του ΕΧΑΕ, αποτυπώνονται στον πολιτικό λόγο για τα
εκπαιδευτικά ζητήματα τόσο των εκάστοτε κυβερνητικών κομμάτων όσο και των εκάστοτε
αντιπολιτευόμενων. Η ταύτιση των τοποθετήσεων του αστικού πολιτικού μπλοκ ως προς την
υιοθέτηση των προαναφερθέντων στόχων και των στρατηγικών που αποβλέπουν στην
ενίσχυση της κινητικότητας εργατικού δυναμικού υψηλής ειδίκευσης αποτυπώνεται τόσο σε
όλες τις σχετικές με την ανώτατη εκπαίδευση και την έρευνα νομοθετικές πρωτοβουλίες τα
τελευταία αρκετά χρόνια όσο και στις τοποθετήσεις των εισηγητών των αστικών κομμάτων
στις αντίστοιχες συζητήσεις στη Βουλή.
Αυτή η στρατηγική ταύτιση, όμως, παρουσιάζεται διαστρεβλωμένα και συγκαλυμμένα στην

κυρίαρχη πολιτική αφήγηση περί «braindrain», αλλά και στις απόπειρες θεωρητικής
θεμελίωσής της.
Η ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΣΤΙΣ ΣΧΕΤΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΣΤΙΚΩΝ

ΕΠΙΤΕΛΕΙΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Η παρέμβαση των αστικών επιτελείων της χώρας μας στο ζήτημα βασίζεται στην ακόλουθη
θεωρητική κατανόηση (και το αντίστοιχο αφήγημα) του προβλήματος:
Αν και η χώρα μας διαθέτει άφθονο ανθρώπινο δυναμικό με υψηλά προσόντα, εν τούτοις, η
οικονομία της εξακολουθεί να βασίζεται σε πολύ μεγάλο βαθμό στην ένταση εργασίας, ενώ η
διεθνής ανταγωνιστικότητά της υποχωρεί. Αυτό το γεγονός θα πρέπει ν’ αποδοθεί πρωτίστως
στην αδυναμία των ελληνικών επιχειρήσεων να μετακινηθούν προς την παραγωγή νέων,
καινοτόμων προϊόντων έντασης γνώσης. Μια τέτοια μετακίνηση θα ενίσχυε τη ζήτηση για
υψηλά ειδικευμένο προσωπικό στη χώρα μας και θα μείωνε έτσι τη διαρροή επιστημονικού
δυναμικού.27 Η χαμηλή ανταγωνιστικότητα της ελληνικής οικονομίας θα μπορούσε να
ερμηνευτεί σ’ ένα βαθμό από την έλλειψη αξιοποίησης του υψηλά εκπαιδευμένου
επιστημονικού προσωπικού στην εθνική αγορά εργασίας,28 κατάσταση που αντικειμενικά
επιδεινώνεται σε συνθήκες κρίσης. Έτσι, η ελληνική οικονομία δεν μπορεί να εκμεταλλευτεί
την παρουσία εργατικού δυναμικού υψηλής ειδίκευσης, καθώς επί μακρώ έχει καθυστερήσει
η μετάβαση από μια οικονομία χαμηλού κόστους σε μια οικονομία της γνώσης, παρά το
γεγονός ότι από τη δεκαετία του 1990 έχει καταγραφεί σημαντική αύξηση στον αριθμό των
αποφοίτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, με αποτέλεσμα ακόμα και πριν την κρίση πολλοί
εργαζόμενοι υψηλού μορφωτικού επιπέδου να έχουν φύγει από τη χώρα, αναζητώντας
εργασία αντίστοιχη με τα προσόντα και τις προσδοκίες τους. Εξαιτίας της συνδυαστικής
επίδρασης της μετανάστευσης εργατικού δυναμικού υψηλής ειδίκευσης με τη λιτότητα και
την ύφεση των τελευταίων ετών, υπάρχει κίνδυνος να οδηγηθεί η ελληνική οικονομία σ’
έναν κύκλο υπανάπτυξης.29
Στη βάση των παραπάνω, ξεδιπλώνονται μια σειρά παρεμβάσεις της αστικής πολιτικής ή και
του ίδιου του ΣΕΒ, που από κοινού επιχειρούν να απαντήσουν στην πρόκληση αυτή,
αναδεικνύοντας την αναπτυξιακή δυναμική πιο σύγχρονων κλάδων και επενδύοντας σε αυτό
που οι ίδιοι χαρακτηρίζουν ως «οικονομία της γνώσης». Με χαρακτηριστικό τρόπο

αποδίδεται αυτό το σκεπτικό από τον κ. Λ. Λαμπριανίδη, γενικό γραμματέα Στρατηγικών και
Ιδιωτικών Επενδύσεων του υπουργείου Οικονομίας και Ανάπτυξης, ο οποίος, σημειωτέον,
έχει σημαντικό ερευνητικό έργο στο θέμα του «braindrain»: «Το πρόβλημα (σ.σ. του
“braindrain”) προϋπήρξε της κρίσης, αλλά κατά τη διάρκειά της εντάθηκε. Η αναντιστοιχία
προσφοράς και ζήτησης επιστημονικού δυναμικού δεν οφείλεται στην υπερβάλλουσα
προσφορά πτυχιούχων, όπως συχνά υποστηρίζεται, αλλά στην περιορισμένη ζήτηση, καθώς
οι ελληνικές επιχειρήσεις δεν παράγουν σύνθετα προϊόντα ή υπηρεσίες έντασης γνώσης και
τεχνολογίας που απαιτούν απασχόληση εξειδικευμένου ανθρώπινου δυναμικού»30.
Το σκεπτικό αυτό βλέπουμε ν’ αποτυπώνεται και στις πολιτικές πρωτοβουλίες για την
ανώτατη εκπαίδευση και την έρευνα. Για παράδειγμα, κατά τη διάρκεια της συζήτησης του
νομοσχεδίου για την ίδρυση του Ελληνικού Ιδρύματος Έρευνας και Καινοτομίας στη Βουλή
τον Οκτώβρη του 2016, ο αναπληρωτής υπουργός Παιδείας Έρευνας και Τεχνολογίας,
Κώστας Φωτάκης, ανέφερε ότι «η στήριξη, αναβάθμιση και ανάδειξη του ανθρώπινου
δυναμικού και της ποιοτικής έρευνας στη χώρα είναι βήμα για την αντιμετώπιση της μεγάλης
φυγής, της μεγάλης εξόδου επιστημόνων στο εξωτερικό και την αντικατάστασή του από μια
ισορροπημένη κινητικότητα επιστημόνων».
Αντίστοιχα, στην εισήγησή του στη συνεδρίαση του Κυβερνητικού Συμβουλίου Κοινωνικής
Πολιτικής με θέμα: «Στήριξη Νέων Επιστημόνων και μέτρα για την αναστροφή της φυγής
επιστημόνων στο εξωτερικό – braindrain» το Μάρτη του 2017, ο κ. Φωτάκης υποστήριξε
ότι «βασική επιδίωξη του Τομέα Έρευνας και Καινοτομίας του ΥΠΠΕΘ είναι η γνώση που
προκύπτει από την έρευνα να αποτελέσει κύριο μοχλό για την ανάπτυξη της οικονομίας της
γνώσης. Στο επίκεντρο αυτής της προσπάθειας βρίσκεται το εξαιρετικό επιστημονικό
δυναμικό που διαθέτει η χώρα, το οποίο, όπως καταδεικνύει πληθώρα στοιχείων, είναι
περιζήτητο σε άλλες αναπτυγμένες χώρες. Όμως, ιδιαίτερα οι πολιτικές λιτότητας που
διαμορφώθηκαν από το 2010, η ανεργία, η υποτίμηση της εργασίας (brainwaste), δηλαδή η
υποχρησιμοποίηση εξειδικευμένων επιστημόνων και ιδιαίτερα η έλλειψη προοπτικών
σταδιοδρομίας έχουν συντελέσει στην αποψίλωση της Ελλάδας από το δυναμικό αυτό.
Αποτέλεσμα είναι να κατευθύνεται μονόπλευρα στο εξωτερικό, αυξάνοντας το φαινόμενο
του brain drain»31.
Από την τοποθέτηση αυτή, αξίζει ιδιαίτερα να σημειώσουμε την αναφορά στη μονόπλευρη
φυγή στο εξωτερικό. Μάλιστα, στο ζήτημα αυτό ο κ. Φωτάκης επανήλθε και λίγους μήνες
αργότερα, κατά τη διάρκεια της συζήτησης στην Ολομέλεια της Βουλής επί του λεγόμενου
«νόμου Γαβρόγλου» για την ανώτατη εκπαίδευση, λέγοντας ότι «σύμφωνα με στοιχεία της
Eurostat κατά τα χρόνια της κρίσης η μονόπλευρη μετανάστευση επιστημόνων έχει
δεκαπλασιαστεί και συνεχώς εντείνεται. Κύριος στόχος μας είναι η ανάσχεση του braindrain
και η υποκατάστασή του από μια ισορροπημένη αμφίδρομη κινητικότητα επιστημόνων,
στοιχείο απαραίτητο για την προαγωγή της επιστήμης»32.
Αξίζει, πάντως, να σημειωθεί ότι βρίσκονται εν εξελίξει προσπάθειες διαμόρφωσης του

κατάλληλου θεσμικού πλαισίου παροχής κινήτρων, προκειμένου να αυξηθεί η ροή
επιστροφής μεταναστεύσαντος επιστημονικού δυναμικού. Στη βάση των όσων είδαμε
παραπάνω, η προσπάθεια που καταβάλλει η κυβέρνηση στην κατεύθυνση αυτή εμφορείται
από την αντίληψη περί παραγωγικής ανασυγκρότησης της ελληνικής οικονομίας μετά την
κρίση, με έμφαση και σε κλάδους «έντασης γνώσης», όπως χαρακτηρίζονται.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Για την ολοκληρωμένη κατανόηση του φαινομένου της μετανάστευσης νέων επιστημόνων
από την Ελλάδα στα χρόνια της κρίσης απαιτείται να ληφθούν υπόψη οι γενεσιουργές του
αιτίες και η επίδρασή του στις προοπτικές της οικονομικής ανάπτυξης.
Στην ανάλυση που προηγήθηκε, επιχειρούμε να εντοπίσουμε τις αντιφάσεις που

αντικειμενικά έχει η συζήτηση που διεξάγεται ανάμεσα στα επιτελεία της αστικής τάξης για
το ζήτημα της μετανάστευσης επιστημονικού δυναμικού. Αντιφάσεις που εκφράζουν ότι ο
προβληματισμός γίνεται στο πλαίσιο της διεθνοποίησης, αλλά και της ανισόμετρης
ανάπτυξης του καπιταλισμού.
Το σφάλμα έγκειται στο διαχωρισμό των αιτιών και των όρων εκδήλωσης του φαινομένου
από την οικονομική τους βάση. Δηλαδή από το γεγονός ότι τόσο η Ελλάδα όσο και οι χώρες
υποδοχής είναι καπιταλιστικές οικονομίες που βρίσκονται σε διαφορετική φάση στον κύκλο
της κρίσης-ανάπτυξης, αλλά και σε διαφορετική θέση στο παγκόσμιο καπιταλιστικό
σύστημα. Πρόκειται, μάλιστα, για οικονομίες αλληλοεξαρτώμενες, όπως πρόδηλα ισχύει
στην περίπτωση κρατών-μελών της ΕΕ.
Η οικονομική κρίση, η οποία στην ακαδημαϊκή έρευνα και τη δημόσια συζήτηση

συσχετίζεται με το «braindrain», προκύπτει ως αναγκαία συνέπεια του καπιταλιστικού
τρόπου παραγωγής κι εκδηλώνεται με συγκεκριμένα γνωρίσματα, με διαφορετική ένταση,
βάθος και διάρκεια κατά περίπτωση. Από την άλλη, όπως είδαμε, το ζήτημα της
μετανάστευσης επιστημονικού δυναμικού έχει σχετική αυτοτέλεια από το ζήτημα της κρίσης.
Εξ ου και το ζήτημα του «braindrain» μπορεί να γίνει καλύτερα κατανοητό αν ιδωθεί ως
έκφανση της διασυνοριακής κινητικότητας επιστημονικού δυναμικού στο διεθνοποιημένο
σύγχρονο καπιταλισμό.
Για να γίνει κατανοητή η συσχέτιση του τρόπου εκδήλωσης του φαινομένου με την
οικονομική του βάση, θα πρέπει κανείς να λάβει υπόψη ότι η ερευνητική «παραγωγή» και η
ένταξη των αποτελεσμάτων της επιστημονικής έρευνας στην καπιταλιστική παραγωγική και
εν γένει οικονομική διαδικασία καθορίζεται από το ίδιο το πλαίσιο οικονομικής λειτουργίας
που διέπει την καπιταλιστική οικονομία στο σύνολό της.
Στη δημόσια συζήτηση, οι δύο αυτές πλευρές συνήθως αποσυσχετίζονται, σε μια

«λαθροχειρία» που παράγει πολιτικά αποτελέσματα (νομοθετήματα, κυβερνητικά
προγράμματα κλπ.), στα οποία αποτυπώνεται η υιοθέτηση του στόχου για ενίσχυση της
κινητικότητας νέων επιστημόνων τόσο στις χώρες υποδοχής όσο και στην Ελλάδα.
Ουσιαστικά, δηλαδή, υιοθετείται πολιτικά ως στόχος για την αντιμετώπιση του «braindrain»
η ενίσχυση του πλαισίου εντός του οποίου αυτό προκύπτει!
Σημειωτέον, όπως είδαμε, ο στόχος για ενίσχυση της κινητικότητας νέων επιστημόνων
υιοθετείται διαχρονικά από την ίδια την ΕΕ, καθώς και απ’ όλες τις κυβερνήσεις στην ΕΕ,
ανεξαρτήτως σύνθεσης. Εξ ου και αποτυπώνεται στην ανάπτυξη του θεσμικού πλαισίου για
την ανώτατη εκπαίδευση και την έρευνα τόσο στην Ελλάδα όσο και συνολικά στην ΕΕ.
Ως εκ τούτου, είναι πρόδηλο ότι οι ουσιαστικές οικονομικές πτυχές του «braindrain»

(ανα)παράγονται με αναγκαίο τρόπο εντός του πλαισίου στο οποίο το φαινόμενο αυτό
εκδηλώνεται. Λογικό επακόλουθο αυτού είναι και το ότι η υπέρβασή του είναι αδύνατη αν
δεν αλλάξουν ουσιαστικά οι βασικές προκείμενες του πλαισίου αυτού1.
1
https://www.komep.gr/m-article/GIA-TO-FAINOMENO-TIS-FYGIS-EGKEFALON-BRAIN-DRAIN/ ανάκτηση
12/06/2020
BRAIN DRAIN2
Κείμενο Ι
Οι δύο όψεις του braindrain
Στο παρακάτω κείμενο, ο συντάκτης καταθέτει τις απόψεις του για το φαινόμενο του
braindrain[1].
Στα βάθη της κρίσης, μια ταλαντούχα φοιτήτρια που είχε μόλις αποφοιτήσει με επισκέφθηκε
στο γραφείο μου. «Ήρθα να σας πω ότι φεύγω για να ψάξω δουλειά στις Βρυξέλλες». «Έχεις
κάποια βάση, ξέρεις πού να πας;» τη ρώτησα. «Έχω μια φίλη που σπουδάζει. Θα με
φιλοξενήσει όσο χρειάζεται. Έχει έναν καναπέ για να κοιμάμαι».
Κανείς δεν φεύγει, εάν μπορεί να ευημερήσει στη χώρα του. Φεύγει διότι αντιμετωπίζει
περιορισμένες προοπτικές εξέλιξης, φεύγει διότι τα καθαρά του εισοδήματα δεν
εξασφαλίζουν επαρκή ευημερία σε μια κοινωνία ευρέων (ακόμη και μετά την κρίση)
μεσοστρωμάτων. Ή φεύγει γιατί απλώς «δεν βγαίνει». Είναι μια άσκηση ελευθερίας ως
προϊόν αναγκαιότητας.
Η μαζική «διαρροή εγκεφάλων» είναι απώλεια πολλών δισ. που επένδυσε η χώρα στην
εκπαίδευση των γιατρών, μηχανικών, επιστημόνων της. Είναι μείωση της μελλοντικής της
παραγωγικής δυνατότητας, και των φόρων και εισφορών που χρηματοδοτούν το κοινωνικό
κράτος και τις αυριανές συντάξεις. Εάν παγιωθεί, μπορεί να εγκλωβίσει μια οικονομία σε
μακροχρόνια αποανάπτυξη[2] και φτώχεια.
Μπορεί το braindrain να μετατραπεί σε ευκαιρία για τη χώρα προέλευσης; Μπορεί, εάν

καταφέρει να τους επανεντάξει στο εργατικό της δυναμικό. Το καθαρό όφελος τότε (από την
αυξημένη τεχνογνωσία, εξωστρέφεια, δικτύωση) θα υπερβαίνει την ωφέλεια του να μην
είχαν φύγει. Άλλωστε, σε πολλές περιπτώσεις, δεν φεύγουν πλήρως: μετακινούνται διαρκώς,
παραμένουν συνδεδεμένοι, επιστρέφουν. Η σύγχρονη εργασία ξεπερνά τους περιορισμούς
της φυσικής παρουσίας. Μπορείς να γράφεις προγράμματα για ολλανδικές εταιρείες
ατενίζοντας το Αιγαίο.
Η ανάκτηση δεν είναι φενάκη[3]. Ύστερα από μεγάλη διαρροή εργαζομένων στην
κορύφωση της ανεργίας, η Ισπανία ζει τώρα μια θεαματική αύξηση πληθυσμού.
2
https://filologika.gr/lykio/g-lykiou/genikis-pedias/neoelliniki-glossa/brain-drain-kritirio-axiologisis-eniaia-
exetasi ανάκτηση 12/06/2020
Επαναπατρίζεται η γενιά της κρίσης, αλλά και νέοι ισπανόφωνοι μετανάστες από τη
Λατινική Αμερική. Μεταξύ άλλων με πλατφόρμες, στο Διαδίκτυο, που συνδέουν
εκπατρισμένους Ισπανούς με ισπανικές επιχειρήσεις. Και στοχευμένη προσέλκυση
ερευνητών από τα ακαδημαϊκά ιδρύματα. Κύριος μοχλός, βέβαια, οι ισχυροί ρυθμοί
ανάπτυξης της ισπανικής οικονομίας.
Η εσωτερική μετανάστευση στην Ευρώπη είναι μία ακόμη περίπτωση άσκησης ατομικής
ελευθερίας που μπορεί να οδηγεί σε αρνητικά (για την εθνική οικονομία) αποτελέσματα. […]
Η απάντηση είναι να αυξήσουμε τις εθνικές δυνατότητες, να δουλέψουμε για να
καταστήσουμε την Ελλάδα συνολικά ελκυστικότερη για τα παιδιά της, αλλά και για
δημιουργικούς ανθρώπους από άλλες, φτωχότερες χώρες. Και σε επίπεδο Ε.Ε. να
συμβάλουμε, μαζί με άλλα κράτη, στην επεξεργασία νέων πολιτικών συνοχής, που θα
ενισχύουν τον παραγωγικό δυναμισμό και τη δημογραφική προοπτική της περιφέρειας.
ΥΓ.: Η φοιτήτριά μου κλείνει σύντομα δεκαετία επιτυχούς καριέρας στις Βρυξέλλες.
Γιώργος Παγουλάτος*, Άρθρο (διασκευασμένο)στην εφημερίδα «Καθημερινή», 27/10/2019
*Ο κ. Γιώργος Παγουλάτος είναι καθηγητής Ευρωπαϊκής Πολιτικής και Οικονομίας στο

Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, επισκέπτης καθηγητής στο Κολέγιο της Ευρώπης,
αντιπρόεδρος του ΕΛΙΑΜΕΠ.
[1] braindrain: η «διαρροή εγκεφάλων»/επιστημόνων στο εξωτερικό για εύρεση εργασίας
[2] αποανάπτυξη: θεωρία η οποία υποστηρίζει τη μείωση της ανάπτυξης, συνήθως μέσω της
μείωσης της κατανάλωσης, με στόχο την κοινωνική βιωσιμότητα και την οικολογική
ισορροπία.
[3] φενάκη: 1. Περούκα (λογ.) 2. Το ψέμα, η πλάνη, η χίμαιρα, η απάτη

Κείμενο ΙΙ
Το παλιό σχολείο
Στο παρακάτω κείμενο, ο συγγραφέας Γιώργος Ιωάννου αφηγείται την προσωπική του
εμπειρία/βίωμα κατά την προσπάθεια ανεύρεσης του γνωστικού αντικειμένου των
σπουδών του.
Η απελευθέρωση μας πέτυχε στην προτελευταία τάξη, την εβδόμη γυμνασίου. Τότε μονάχα
μπορέσαμε να κοιτάξουμε γύρω μας. Και αντικρίσαμε το χάος. Όχι μονάχα δεν
προετοιμαζόμασταν για καμιά επιστήμη, αλλά ούτε καν είχαμε αποφασίσει τι θα
σπουδάσουμε. […] Τότε που τελειώσαμε, μεγάλη υπόληψη είχε το επάγγελμα του γιατρού.
Κατόπιν ερχόταν του δικηγόρου. Του καθηγητή ήταν πολύ ξεπεσμένο οικονομικά, του
δασκάλου ακόμα χειρότερα. Και φυσικά οι μεγάλοι, που αντιμετωπίζουν σχεδόν πάντα τα
πράγματα από την πρακτική τους άποψη, μας πίεζαν να γίνουμε γιατροί ή δικηγόροι. […]
Μετά από πολλές συζητήσεις, αποφασίσαμε μ’ έναν συμμαθητή μου να δώσουμε στη
φιλολογία. Διαβάζαμε πολλή λογοτεχνία, είχαμε ζαλιστεί με τα τόσα αριστουργήματα και
νομίζαμε πως φιλολογία και λογοτεχνία είναι το ίδιο πράγμα. Θα περνούσαμε τη ζωή μας
μέσα σε μια διαρκή αποκάλυψη. Τολμήσαμε να πλησιάσουμε το φιλόλογο. «ώστε θέλετε να
πάτε στη Φιλοσοφική Σχολή;» μας είπε. Κοιταχτήκαμε ενθουσιασμένοι. Ποτέ μας δεν είχαμε
ακούσει ότι το άλλο όνομα τις φιλολογίας ήταν Φιλοσοφική Σχολή. Αυτό πια ήτανε ένας
ακόμα λόγος. Αλλά ο φιλόλογος συνέχισε αμείλικτος. «Να πάτε, καλά είναι. αλλά να ξέρετε
πως πολλά ψωμιά και φαγιά το επάγγελμα αυτό δεν έχει». Μιλούσε ο άνθρωπος με εικόνες
τις κατοχής. Πάντως οι χοντράδες αυτές μας κλόνισαν.[…]
Τις νύχτες δεν μπορούσα να κοιμηθώ απ’ την αγωνία. Ήθελα να βρω το δρόμο μου και να
προχωρήσω. Ένα πρωινό πήγαμε στο Πανεπιστήμιο και τρυπώσαμε σε μια παράδοση της
Νομικής. Εμένα το μάθημα μου φάνηκε ιδιαίτερα ανιαρό, δεν χρειαζόμουν τίποτε άλλο πια,
για να απορρίψω αυτήν την ιδέα. Ο άλλος γοητεύτηκε και τελικά έδωσε σ’ αυτή την
επιστήμη. Σήμερα είναι ένας αξιοσέβαστος δικαστής. Ποτέ δεν μετανόησα γι’ αυτή την
απόφασή μου.
Δειλά δειλά ζήτησα ακρόαση από τον γυμνασιάρχη. Ήταν φιλόλογος και διακρινόταν για τον
ζωηρό θεατρικό τρόπο με τον οποίο μιλούσε. Του είπα τα βάσανά μου, τη φοβερή ψυχική
ταλαιπωρία μου. Του είπα ότι ήθελα να πάω στη φιλολογία, αλλά με είχαν τρομοκρατήσει, κι
έτσι άρχισα να σκέφτομαι τη γεωπονία, μα ένιωθα μέσα μου έναν φοβερό διχασμό. Με
άκουσε με προσοχή. Ύστερα σήκωσε τα χέρια του προς τον ουρανό και είπε δραματικά :
«Για όνομα του θεού, παιδί μου, θ’ αφήσεις το γάμο, να πας για πουρνάρια;»
Αυτό ήταν, δεν ήθελα άλλο τίποτε. Στρώθηκα το καλοκαιράκι στη μελέτη και το φθινόπωρο
ήμουν πρωτοετής φοιτητής Φιλολογίας. Παρ’ όλες δυσκολίες και τις κακοπάθειες, ποτέ μου
δεν ξανακοίταξα πίσω.
Γιώργος Ιωάννου, διασκευασμένο κείμενο
Θέμα Α
«Να παρουσιάσετε συνοπτικά, σε 60-80λέξεις, το περιεχόμενο των τριών τελευταίων

παραγράφων του κειμένουI».
Μονάδες 15
Θέμα Β
B1. Σε κάθε έναν από τους παρακάτω ισχυρισμούς να δώσετε τον χαρακτηρισμό «Σωστό» ή
«Λάθος» με βάση το Κείμενο Ι. Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας παραθέτοντας σχετικά
αποσπάσματα από το κείμενο.
 Η μαζική «διαρροή εγκεφάλων» είναι βέβαιο ότι οδηγεί στον οικονομικό μαρασμό
μιας χώρας.
 Ο επαναπατρισμένοι επιστήμονες εμφανίζουν εμπλουτισμό επαγγελματικών εφοδίων.
 Η φυγή ενός επιστήμονα στο εξωτερικό δε σημαίνει αυτομάτως και μόνιμη

εγκατάστασή του στη χώρα υποδοχής.
 Η Ισπανία απέτυχε στην πολιτική επαναπατρισμού των επιστημόνων της.
 Η ορθή αντιμετώπιση του braindrain είναι καθαρά εθνική υπόθεση.
Μονάδες 15
Β2. Ποια νομίζετε ότι είναι η πρόθεση του συγγραφέα στην πέμπτη παράγραφο του κειμένου
Ι (Η ανάκτηση…. οικονομίας); Πώς ο τρόπος με τον οποίο επέλεξε να την αναπτύξει
υπηρετεί την πρόθεση αυτή;
Μονάδες 15
Β3. Με ποιες γλωσσικές επιλογές (πέντε στον αριθμό) παρουσιάζει τις απόψεις του ο
συγγραφέας στην τέταρτη παράγραφο του κειμένου Ι (Μπορεί το braindrain… το Αιγαίο.)
και πως συμβάλλει η καθεμιά απ’ αυτές στην ορθή αποτύπωσή τους;
Μονάδες 10
Β4. Ποιο είναι το κυρίαρχο ρηματικό πρόσωπο στην τελευταία παράγραφο του κειμένου Ι
και τι προσδίδει στο ύφος της;
Μονάδες 5
Θέμα Γ
Ποιο , κατά τη γνώμη σας, είναι το βασικό μήνυμα που θέλει να περάσει ο συγγραφέας στο
κείμενο ΙΙ; Πιστεύετε ότι τα λόγια του έχουν απήχηση και στη σημερινή εποχή; (150-200
λέξεις)
Σημείωση: Για την απάντηση του πρώτου ερωτήματος να εντοπίσετε στο κείμενο και να
αξιοποιήσετε τις παρακάτω γλωσσικές επιλογές: κυρίαρχο ρηματικό πρόσωπο, ευθύς λόγος,
λεξιλόγιο.
Μονάδες 15
Θέμα Δ
Λαμβάνοντας υπόψη τις πληροφορίες του κειμένου αναφοράς Ι να αναπτύξετε τα παρακάτω

ζητούμενα:
α) Ποια είναι τα αίτια που μπορούν να οδηγήσουν έναν επιστήμονα σε φυγή από την πατρίδα
του και σε αναζήτηση εργασίας στο εξωτερικό;
β) Ποιες είναι οι πιθανές επιπτώσεις του φαινομένου της «διαρροής εγκεφάλων» στο
εξωτερικό αλλά και σε εθνικό επίπεδο;
Υποθέστε ότι συντάσσετε άρθρο (350-400 λέξεων) για την σχολική σας εφημερίδα.
Μονάδες 30
Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Βία & Εγκληματικότητα
Βία: η άσκηση σωματικής ή άλλης δύναμης ή η χρησιμοποίηση απειλών με σκοπό

την επιβολή της θέλησης κάποιου.
Εγκληματικότητα: η ροπή προς εγκληματικές πράξεις και η διάπραξή τους. Το

σύνολο των εγκληματικών πράξεων που διαπράττονται σε συγκεκριμένο τόπο και χρόνο.
Δείκτης εγκληματικότητας: ο δείκτης που απεικονίζει τη σχέση μεταξύ του

πληθυσμού μιας χώρας και του αριθμού των εγκλημάτων που καταγράφονται επισήμως σε
αυτήν σε ορισμένη χρονική περίοδο.
Τα περιστατικά βίας και εγκληματικότητας, όποια μορφή κι αν λαμβάνουν αυτά -

σωματική ή ψυχολογική κακοποίηση, δολοφονίες, βιασμοί, ενδοοικογενειακή βία,
εκφοβισμός, διαδικτυακός εκφοβισμός (Cyberbullying), κλοπές, βανδαλισμοί, εμπρησμοί,
απαγωγές, χουλιγκανισμός, οργανωμένο έγκλημα- συνιστούν ένα, εύλογα, κατακριτέο
φαινόμενο, το οποίο υπονομεύει τη δυνατότητα αρμονικής κοινωνικής συνύπαρξης και
επιφέρει σημαντικές ψυχολογικές επιπτώσεις στα άτομα που έρχονται αντιμέτωπα με τις
ποικίλες εκφάνσεις του ή τις συνέπειες αυτών, μιας κι η άσκηση βίας σ’ ένα άτομο έχει
αντίκτυπο και στα πρόσωπα του άμεσου περιβάλλοντός του.
Αίτια του φαινομένου
Όπως είναι λογικό η αφορμή που θα οδηγήσει ένα άτομο σ’ ένα βίαιο ξέσπασμα ή τα
βαθύτερα αίτια που θα το εξωθήσουν στην υιοθέτηση συστηματικά βίαιης ή εγκληματικής
συμπεριφοράς ποικίλουν και, κάποτε, σχετίζονται με την ιδιαίτερη ψυχοσύνθεση του
συγκεκριμένου ατόμου ή με πολύ προσωπικά του βιώματα. Μπορούμε, ωστόσο, να
διακρίνουμε ορισμένα γενεσιουργά αίτια του φαινομένου αυτού, τα οποία έχουν γενικότερο
εύρος και επηρεάζουν μεγάλο μέρος του πληθυσμού.
- Ανεργία & Οικονομικά προβλήματα. Η έλλειψη σταθερής επαγγελματικής

απασχόλησης, όπως και γενικότερα τα οικονομικά προβλήματα είναι υπεύθυνα για τη
δημιουργία άγχους και εσωτερικής έντασης στα άτομα, με αποτέλεσμα να αυξάνονται οι

πιθανότητες κάποιου βίαιου ξεσπάσματος ή της καταφυγής σε αναποτελεσματικές
συμπεριφορές, όπως είναι η συστηματική κατανάλωση αλκοόλ ή και ναρκωτικών ουσιών, ως
τρόπος περισπασμού από την ουσία των προβλημάτων∙ επιλογές που ευθύνονται με τη σειρά
τους για την περαιτέρω επιδείνωση της συμπεριφοράς του ατόμου.
Η απώλεια της εργασίας, τα οικονομικά χρέη και εν γένει οι οικονομικές δυσκολίες

βρίσκονται συχνά πίσω από περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας, καθώς οι δυσχέρειες στην
αντιμετώπιση των οικονομικών υποχρεώσεων προκαλούν ιδιαίτερη ένταση στις σχέσεις των
μελών μιας οικογένειας.
- Κοινωνικές ανισότητες. Στο πλαίσιο της σύγχρονης κοινωνίας οι ανισότητες

μεταξύ των πλουσίων και των οικονομικά ασθενέστερων καθίστανται ιδιαιτέρως αισθητές,
ιδίως λόγω της συνεχούς προβολής από τα ΜΜΕ εικόνων πολυτελούς και σπάταλης
διαβίωσης από τη μεριά των εχόντων, γεγονός που προκαλεί αγανάκτηση και θυμό στα
άτομα που με δυσκολία διασφαλίζουν τα εντελώς αναγκαία για την επιβίωσή τους. Η
επίγνωση πως ορισμένοι άνθρωποι απολαμβάνουν μια υπέρμετρα προνομιακή διαβίωση, τη
στιγμή ακριβώς που άλλοι λιμοκτονούν, οδηγεί συχνά σε κοινωνικές ταραχές και εκρήξεις
βίας.
- Φανατισμός. Η επικράτηση κάθε πιθανής έκφανσης του φανατισμού (ιδεολογικού,

θρησκευτικού, εθνικιστικού κ.ά.) υπονομεύει τη δυνατότητα αρμονικής κοινωνικής, αλλά και
διακρατικής συνύπαρξης και συνεργασίας, καθώς οδηγεί τα άτομα ή τις ομάδες που
κινούνται υπό το πνεύμα μισαλλόδοξων αντιλήψεων σε ακραίες πράξεις βίας ή έστω σε
επίμονη άρνηση ουσιαστικής επικοινωνίας. Ο φανατισμός, άλλωστε, ακόμη κι αν δεν
οδηγήσει άμεσα σε βιαιότητες, υποσκάπτει εντούτοις τα θεμέλια της κοινωνικής συνοχής, με
αποτέλεσμα να προετοιμάζει το έδαφος για μελλοντικές εντάσεις και ακρότητες.
- Συνεχής προβολή της βίας. Τα ΜΜΕ τόσο στο πλαίσιο των ενημερωτικών τους
εκπομπών, όσο και στις τηλεοπτικές τους παραγωγές, δίνουν ιδιαίτερη έμφαση στην
παρουσίαση σκηνών και επεισοδίων βίας, καθώς θεωρούν πως λειτουργούν ως δέλεαρ για
τους τηλεθεατές. Άποψη που ενισχύεται από την παράλληλη κυριαρχία της βίας τόσο στις
κινηματογραφικές παραγωγές, όσο και στα διάφορα ηλεκτρονικά και διαδικτυακά παιχνίδια.
Η βία προσελκύει το ενδιαφέρον των ανθρώπων, ιδίως νεαρής ηλικίας, γι’ αυτό και
παρατηρείται η διαρκής προβολή και αξιοποίησή της. Άμεσο αποτέλεσμα αυτής της τακτικής
είναι η έκθεση των ατόμων, από την παιδική τους ήδη ηλικία, σε πλήθος τέτοιων ακραίων
συμπεριφορών, και κατ’ επέκταση η δημιουργία της λανθασμένης εντύπωσης πως η βία είναι
αναπόσπαστο στοιχείο της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Οι νέοι καταλήγουν, έτσι, είτε να
μιμούνται τις βίαιες συμπεριφορές που παρακολουθούν στους τηλεοπτικούς τους δέκτες, είτε
να αντιμετωπίζουν με ανοχή ανάλογα περιστατικά στην καθημερινή τους ζωή, θεωρώντας,
ίσως, πως η βία συνιστά μια αποδεκτή μορφή εκτόνωσης του θυμού.
- Υπονόμευση των ηθικών αξιών. Το υλιστικό πρότυπο της σύγχρονης εποχής, που
παρουσιάζει τη με κάθε πιθανό τρόπο επίτευξη της οικονομικής επιτυχίας ως βασικό στόχο
στη ζωή των ατόμων, έχει επιφέρει σημαντικό κλονισμό στις διαπροσωπικές σχέσεις. Οι
άνθρωποι ενδιαφέρονται πλέον μόνο για το οικονομικό τους συμφέρον και αντιμετωπίζουν
χρησιμοθηρικά τις σχέσεις τους με τους συνανθρώπους τους. Αποδέχονται και δείχνουν
σεβασμό μόνο σ’ εκείνους που διαθέτουν κοινωνική και οικονομική ισχύ, ενώ
αντιμετωπίζουν με περιφρόνηση εκείνους που δεν διαθέτουν ικανή οικονομική επιφάνεια.
Επιπλέον, προκειμένου να επιτύχουν γρηγορότερα τον επιδιωκόμενο πλουτισμό δεν
διστάζουν να καταφύγουν σε αθέμιτα μέσα, συχνά εγκληματικής υφής, όπως είναι οι απάτες,
η συστηματική εκμετάλλευση των άλλων και η με αναξιοκρατικά μέσα προώθηση των δικών
τους συμφερόντων.
- Καταναλωτισμός και απουσία φιλεργατικής διάθεσης. Οι άνθρωποι

παρασυρμένοι από τη δίνη του καταναλωτικού πνεύματος και της κυρίαρχης τάσης για
επίδειξη στους άλλους ενός άνετου και γεμάτου διασκεδάσεις τρόπου ζωής, αδυνατούν να
ιεραρχήσουν σωστά τις πραγματικές αξίες της ζωής. Αδιαφορούν κατά συνέπεια για την
προσωπική τους πνευματική και ηθική καλλιέργεια και αναζητούν γρήγορους και μη
κοπιώδεις τρόπους εξοικονόμησης χρημάτων, μιας και κατά τρόπο παράδοξο στη σύγχρονη
κοινωνία η εργατικότητα αντιμετωπίζεται με περιφρόνηση. Αρκετοί άνθρωποι, έτσι,
καταφεύγουν τελικά σε εγκληματικές ή παράνομες πράξεις, εφόσον σύντομα διαπιστώνουν
πως δεν υπάρχουν «εύκολοι» τρόποι για τη διασφάλιση χρημάτων, πέρα από τη συστηματική
και συνεπή εργατικότητα.
- Άγχος και έντονοι ρυθμοί ζωής. Οι πολλαπλές επαγγελματικές υποχρεώσεις και οι

εξοντωτικοί ρυθμοί εργασίας που επιβάλλονται στους ανθρώπους της εποχής μας, αυξάνουν
θεαματικά τα επίπεδα άγχους που βιώνουν, με αποτέλεσμα να τους προκαλούνται
συναισθήματα αγανάκτησης και έντασης. Η απουσία ψυχραιμίας και η γοργή κλιμάκωση
των ξεσπασμάτων οργής συνιστούν απόρροια ακριβώς της διαρκούς αυτής πίεσης που
βιώνουν οι άνθρωποι στην εποχή μας.
- Υπονόμευση της αξίας του άλλου ανθρώπου. Ο ρατσισμός, η απουσία ισχυρών

ανθρωπιστικών ερεισμάτων, η ανασφάλεια για το μέλλον, η αποξένωση που χαρακτηρίζει τις
διαπροσωπικές σχέσεις στα μεγάλα αστικά κέντρα, ο φθόνος για την υποτιθέμενα πιο
προνομιακή ζωή των άλλων, η αίσθηση πως το άτομο δεν έχει πραγματικό έλεγχο στην
πορεία της ίδιας του της ζωής, δημιουργούν ένα εκρηκτικό μείγμα καταπιεσμένης
αγανάκτησης, που συχνά το μόνο που αναζητά για να ξεσπάσει είναι μια ελάχιστη αφορμή κι
έναν εύκολο και αδύναμο στόχο.
- Ελλιπής παιδεία. Η καταφυγή του ατόμου στη βία και τον εκφοβισμό συχνά
πηγάζει από την αδυναμία του να διαχειριστεί με πιο αποτελεσματικούς τρόπους τις εντάσεις
που βιώνει και τις αντιπαραθέσεις του με τους ανθρώπους του περιβάλλοντός του. Αν το
άτομο δεν έχει καλλιεργηθεί επαρκώς, ώστε αφενός να έχει υιοθετήσει τα κελεύσματα του
ανθρωπισμού για πλήρη σεβασμό του άλλου ανθρώπου κι αφετέρου προκειμένου να έχει
αφομοιώσει την αποτελεσματική ισχύ του διαλόγου στην επίλυση των διαπροσωπικών
διαφορών, θεωρεί τα βίαια ξεσπάσματα ως μόνη επιλογή.
Συνέπειες του φαινομένου σε ατομικό επίπεδο
Το άτομο που καταφεύγει σε βίαιες και εγκληματικές πράξεις -είτε εξωθήθηκε σ’

αυτές από εξωγενείς παράγοντες, όπως είναι η ανεργία, είτε προχώρησε σ’ αυτές διότι δεν
έχει επαρκείς ηθικές και πνευματικές αντιστάσεις-, βρίσκεται σύντομα αντιμέτωπο με τη

συνειδητοποίηση πως έχει χάσει την ανθρωπιά του∙ αδυνατεί να αναγνωρίσει τον ίδιο του
τον εαυτό και συχνά, αδύναμο να διαχειριστεί τα αρνητικά του συναισθήματα, παρασύρεται
σε μια οδυνηρή κλιμάκωση της εγκληματικής αυτής συμπεριφοράς.
Αξίζει, μάλιστα, να ληφθεί υπόψη πως ενώ σε πολλές περιπτώσεις το άτομο

καταφεύγει σε εγκληματικές ενέργειες επειδή δεν έχει τη δυνατότητα να διασφαλίσει μέσω
μιας νόμιμης εργασίας τους αναγκαίους οικονομικούς πόρους, αντί να αντιμετωπιστεί από
την πολιτεία και τα μέλη της κοινωνίας ως θύμα μιας δυσχερούς οικονομικής
πραγματικότητας, στιγματίζεται και τιμωρείται ως βίαιος ή ανήθικος θύτης. Κατ’ αυτό τον
τρόπο, όμως, η πολιτεία μοιάζει να αποποιείται τις ευθύνες που της αναλογούν, εφόσον είναι
η δική της αναποτελεσματικότητα που έχει οδηγήσει πλήθος ανθρώπων στην οικονομική
ανέχεια και, άρα, πολύ πλησιέστερα στη διάπραξη κάποιου αδικήματος.
Συνέπειες του φαινομένου σε κοινωνικό επίπεδο
- Επικράτηση ανασφάλειας και φόβου. Οι πολίτες μιας κοινωνίας που γνωρίζει

έξαρση της εγκληματικότητας αδυνατούν να αισθανθούν ασφαλείς και γίνονται πολλαπλά
επιφυλακτικοί απέναντι στους συνανθρώπους τους. Επέρχεται, έτσι, διάρρηξη της
κοινωνικής συνοχής και κατ’ επέκταση καθίσταται λιγότερο αποτελεσματική η όποια
προσπάθεια αντιμετώπισης των γενεσιουργών αιτιών του φαινομένου. Ο φόβος, η καχυποψία
κι η αγανάκτηση παίρνουν τη θέση θετικότερων συναισθημάτων, όπως είναι η διάθεση
αλληλεγγύης και κατανόησης.
- Ευτελισμός της ανθρώπινης ζωής και των ηθικών αξιών. Οι ακραίες

εγκληματικές ενέργειες, που με τη σειρά τους εξωθούν την πολιτεία στην υιοθέτηση
αυστηρότατων ποινών, οδηγούν σε δραστική υπονόμευση των ανθρωπιστικών ιδανικών,
εφόσον δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος βίας. Η πολιτεία απαντά με σκληρές ή και
απάνθρωπες κυρώσεις στα βίαια εγκλήματα, επιχειρώντας -συνήθως αναποτελεσματικά- να
κατασιγάσει τη βία με βία.
Τρόποι αντιμετώπισης του φαινομένου
- Μείωση της ανεργίας και οικονομικές παροχές στις ευάλωτες ομάδες. Εφόσον
τα οικονομικά προβλήματα και η απουσία απασχόλησης συνιστούν βασικά αίτια πρόκλησης
εντάσεων και εξώθησης σε εγκληματικές πράξεις, η διασφάλιση ενός υγιέστερου
οικονομικού κλίματος αποτελεί καίριο ζητούμενο. Η πολιτεία οφείλει να στρέψει την
προσοχή της στην εύρεση αποτελεσματικών τρόπων για τη μείωση της ανεργίας, καθώς και
στην ουσιαστική ενίσχυση των ευάλωτων κοινωνικών ομάδων. Οι πολίτες που έχουν
ευκαιρίες εργασιακής απασχόλησης και δεν βιώνουν διαρκή ανασφάλεια, είναι λιγότερο
πιθανό να στραφούν στην εγκληματική δράση.
- Έμφαση στις αξίες του ανθρωπισμού από τους φορείς αγωγής. Το σχολείο, τα
ΜΜΕ και η οικογένεια, οφείλουν να αναδεικνύουν με κάθε δυνατό τρόπο το
αδιαπραγμάτευτο των ανθρωπιστικών αξιών, καθώς και να δίνουν διαρκή παραδείγματα της
δυνατότητας του διαλόγου να οδηγεί στην επίλυση διενέξεων και διαφωνιών. Οι νέοι θα
πρέπει να κατανοούν εγκαίρως πως ο σεβασμός στην αξιοπρέπεια και στην προσωπικότητα
του άλλου ανθρώπου είναι απολύτως αναγκαία προϋπόθεση για την επίτευξη της αρμονικής
κοινωνικής συνύπαρξης.
- Καταπολέμηση κοινωνικών παθογενειών, όπως είναι η διάδοση των

ναρκωτικών. Φαινόμενα εθισμού στα ναρκωτικά, στο αλκοόλ και στα τυχερά παιχνίδια που
φανερώνουν τη συνεχιζόμενη απογοήτευση των ανθρώπων από την κοινωνική και
προσωπική τούς πραγματικότητα, συνιστούν ουσιώδη «σήματα κινδύνου», τα οποία η
πολιτεία δεν πρέπει να υποτιμά ή να παραγνωρίζει. Τέτοιου είδους εξαρτήσεις συνδέονται σε
πολλές περιπτώσεις με τη διολίσθηση του ατόμου σε αναποτελεσματικές ή και εγκληματικές
συμπεριφορές, κάτι που σημαίνει πως η έγκαιρη αντιμετώπισή τους είναι κρίσιμης σημασίας.
- Διασφάλιση δημιουργικών τρόπων εκτόνωσης και έκφρασης για τους νέους. Η

ύπαρξη χώρων άθλησης, καθώς και καλλιτεχνικής έκφρασης, που θα προσφέρουν στους
νέους τη δυνατότητα να εκτονώνουν κατά τρόπο ωφέλιμο και δημιουργικό την
ενεργητικότητά τους αποτελεί αποτελεσματικό αντίβαρο προφύλαξης από τις επιζήμιες

εναλλακτικές. Η πολιτεία οφείλει να παρέχει κίνητρα στους νέους για να στρέφονται στην
άθληση και στην τέχνη, μέσα από την τακτική οργάνωση αντίστοιχων τουρνουά ή
διαγωνισμών και την προσφορά επιβραβεύσεων.
- Εξανθρωπισμός του ποινικού συστήματος. Τόσο οι ποινές που επιβάλλονται στα

άτομα που έχουν διαπράξει κάποιο παράπτωμα ή και έγκλημα, όσο και οι συνθήκες
κράτησης, θα πρέπει να αποβλέπουν πάντοτε στη θετική αναμόρφωση των παραβατών και
όχι στην ψυχική και ηθική εξαθλίωσή τους. Οι υπερβολικά αυστηρές ποινές, όπως και η
ανυπαρξία ανθρώπινων υποδομών κράτησης, έχουν εντέλει αντίθετα από τα ζητούμενα
αποτελέσματα, εφόσον συντελούν στην περαιτέρω επιδείνωση της συμπεριφοράς των
κρατουμένων.
- Έγκαιρη παροχή θετικών προτύπων στους νέους. Τη θέση του καταιγισμού

σκηνών βίας και εγκληματικής δράσης που προβάλλονται μέσω της τηλεόρασης και του
κινηματογράφου, θα πρέπει να λάβει η παρουσίαση υγιών προτύπων συμπεριφοράς,
προκειμένου να υπάρξει μια διαφοροποίηση στις συμπεριφορές που μιμούνται και
ηρωοποιούν τα παιδιά και οι έφηβοι. Η βία δεν μπορεί να εκλαμβάνεται ως αποδεκτός
τρόπος αντίδρασης, κι η σύννομη εργατικότητα δεν μπορεί να γίνεται αντιληπτή ως αφέλεια.
- Θεσμοθέτηση ψυχολογικής υποστήριξης στα σχολεία και σε κέντρα νεότητας.

Με δεδομένη την παρατεταμένη περίοδο οικονομικής κρίσης που ταλανίζει τη χώρα κι
έχοντας επίγνωση πως η ανασφάλεια για το μέλλον διαταράσσει σημαντικά την
ψυχοσύνθεση των εφήβων και των νέων, η πολιτεία οφείλει να ανταποκριθεί στο πάγιο
αίτημα για την παρουσία ειδικευμένου προσωπικού στα σχολεία, προκειμένου οι μαθητές να
έχουν τη δυνατότητα να λαμβάνουν την αναγκαία ψυχολογική υποστήριξη3.
3
https://latistor.blogspot.com/2017/01/blog-post_30.html ανάκτηση 12/06/2020
ΒΙΑ – ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ4
Κείμενο Ι
Η εγκληματικότητα δεν «ξαποσταίνει»
«Τυχαία εξέλιξη» και όχι «πραγματική έξαρση του βίαιου εγκλήματος στο κέντρο της
πόλης», χαρακτήρισε κορυφαίο στέλεχος του υπουργείου Δημόσιας Τάξης τα τελευταία,
διαδοχικά συμβάντα, στην Αθήνα (χθεσινή «Κ», ρεπορτάζ του Γιάννη Σουλιώτη). Τα
«συμβάντα» περιλαμβάνουν αλλεπάλληλες ένοπλες ληστείες και ανταλλαγές πυρών μεταξύ
αστυνομικών και κακοποιών, απόπειρα βομβιστικής επίθεσης στο υπουργείο Εργασίας. Και
μπορεί, πράγματι, να είναι έτσι· «τυχαία εξέλιξη». Εξάλλου, όπως είπε, ο ίδιος
αξιωματούχος, «προκειμένου να ανακοπεί το κύμα ένοπλων ληστειών και αιματηρών
συμπλοκών, όπως αυτές που καταγράφηκαν τα τελευταία εικοσιτετράωρα, η ΓΑΔΑ
αποφάσισε να θέσει από την Κυριακή σε εφαρμογή σχέδιο ενισχυμένης αστυνόμευσης. Θα
ισχύσει καθ’ όλη την περίοδο των εορτών, κατά την οποία παραδοσιακά παρατηρείται
έξαρση των περιστατικών βίας».
Κι αυτό αρκεί; Το πρόβλημα, δηλαδή, είναι ποσοτικό; Δεν παίζουν ρόλο η

χωροταξική κατανομή ή η σωστή εκπαίδευση των αστυνομικών; Και τι είδους έγκλημα
καλούνται να αντιμετωπίσουν; Οργανωμένο, με επιχειρησιακό σχέδιο; Πρόκειται για
ενέργειες αποσπασματικές, οι οποίες έχουν κοινό παρονομαστή; ΄Η εντελώς τυχαίες και
συγκυριακές; Στις ληστείες, ποια είναι η ζημιά (έχουν, δηλαδή, αυξηθεί τα περιστατικά και
μαζί το ποσό των κλοπιμαίων); Ποια είναι η ηλικία και η σύνθεση των ατόμων ή των ομάδων
που προβαίνουν σε εγκληματικές πράξεις; Η διασύνδεση των ποινικών με τους τρομοκράτες
παραμένει αμείωτη και αρραγής; Τα ερωτήματα που ανακύπτουν είναι πολλά, χρειάζεται ένα
πιο ισχυρό στατιστικό δείγμα για να καταλήξουμε σε συμπεράσματα. Εδώ και καιρό
αναφερόμαστε στην έξαρση της βίας και της εγκληματικότητας, όμως τα στοιχεία, τα
συμπεράσματα και η ανάλυσή τους δεν επαρκούν για να συνθέσουν μια συνολική εικόνα.
Βέβαια, στην περίοδο της κρίσης, έχουμε αναφερθεί κατά κόρον στη «διάλυση του
κοινωνικού ιστού». Εάν η τόσο συχνή επανάληψη είχε και πρακτικό αντίκρισμα, αυτή τη
στιγμή θα επικρατούσε το απόλυτο χάος. Το πρόβλημα, ίσως, δεν είναι η «διάλυση» αλλά η
κόπωση από τη διαρκή παρουσία του κινδύνου. Το καθημερινό άθροισμα μικρών ή
μεγαλύτερων εκδηλώσεων ανομίας και παραβατικότητας, που γεννούν την αίσθηση ότι
κανένα σχέδιο «ενισχυμένης αστυνόμευσης» δεν μπορεί να τα αντιμετωπίσει γιατί
4
https://filologika.gr/lykio/g-lykiou/genikis-pedias/neoelliniki-glossa/paideia-krisi-kritirio-axiologisis-eniaia-
exetasi/ ανάκτηση 12/06/2020
αναπαράγονται με μεγαλύτερη ταχύτητα από αυτήν με την οποία μπορούν να κατασταλούν.

Η αίσθηση ότι επωάζεται το κακό ανενόχλητο, αποκτώντας μια αυτόνομη δυναμική.
Το ανησυχητικό είναι ότι η βία και η εγκληματικότητα δεν «ξαποσταίνουν» ακόμη κι

όταν μεσολαβούν διαστήματα χωρίς γεγονότα. Ούτε βρίσκονται εν υπνώσει.
Ανασυγκροτούνται και εξορμούν.
[Διασκευασμένο κείμενο της Μ. Κατσουνάκη, 14.12.2016, εφημερ. ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ]
Κείμενο ΙΙ
Τι σημαίνει Μπάτσος; (ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΗΜΑ)
Μπάτσος είναι ηχοποίητος λέξις εκ του ήχου που προκαλεί το κατακέφαλο ράπισμα,
το χαστούκι, «μπατς». Γι’ αυτό στή νεοελληνική το ράπισμα λέγεται και μπάτσα ή μπάτσος
(λεξικό Τεγόπουλου – Φυτράκη, 1999).
Όμως μπάτσος αποκαλείται υβριστικώς εις την αργκό και το όργανο της τάξεως (ή
μπάτσμαν), ο αστυνομικός, το περιπολικό όχημα αποκαλείται μπατσικό, η όλη αστυνομία δε,
καλείται μπατσαρία. Η λέξις «μπάτσος» αποτελεί ύβριν ηθικής προσβολής. Το παράξενο
είναι ότι στα Ιταλικά baccio σημαίνει Φιλί!!!
Γιατί όμως ο αστυνομικός αποκαλείται μπάτσος; Είναι απλό. Προπολεμικώς και

μεταπολεμικώς, εις την Ελλάδα, οι αστυνομικοί ήσαν κατά κανόνα αγράμματοι, και ευκόλως
καθοδηγούμενοι από αυταρχικά καθεστώτα. Ό,τι τους έλεγε η εκάστοτε εξουσία το
υιοθετούσαν. Έτσι, σπανίως εσέβοντο τα δικαιώματα του πολίτη, σπανίως ήσαν ευγενικοί
και συχνά βιαιοπραγούσαν σωματικώς επί του πολίτη, ασχέτως αν δεν είχε διαπράξει
αδίκημα. Αυτό ήτο κανόνας διά την Χωροφυλακή υπαίθρου, ενώ κάποιο ευγενικό
Ευρωπαϊκό στυλ ενεφάνιζε η Αστυνομία Πόλεων, σχεδιασμένη εις τα πρότυπα της
ScottlandYard. Ακραίο φαινόμενο ήταν οι βασανισμοί μέχρι θανάτου ή παραλύσεως πολιτών
επί δικτατορίας των συνταγματαρχών (Οπρόπουλος, Μουστακλής, Τσαρουχάς,
Μανδηλαράς). Το βιβλίο του Περικλή Κοροβέση «Ανθρωποφύλακες» που αναγνώσθηκε στο
Συμβούλιο της Ευρώπης το 1971 είναι ανατριχιαστικό (γκλομπ στον πρωκτό, ξερίζωμα
νυχιών με τανάλια, ραβδισμοί στα πέλματα μέχρις αιμορραγίας (φάλαγγας) κλπ.). Με απλά
λόγια, με το παραμικρό έπεφτε σφαλιάρα, μπάτσος, ρόπαλο, ή και σφαίρα. Δικαίως λοιπόν ο
λαός μας τους προσήψε αυτό τον υβριστικό χαρακτηρισμό.
Τα τελευταία χρόνια όμως τα πράγματα άλλαξαν. Για να εισέλθεις στις αστυνομικές

σχολές χρειάζεται βαθμός 18-19, δηλαδή εισέρχονται μαθητές αριστούχοι, καλλιεργημένοι
και μορφωμένοι, με γνώσεις του Συντάγματος, των νόμων και προστασίας των δικαιωμάτων
του πολίτη. Για παράδειγμα ο αστυνομικός που έριξε δακρυγόνο στον Μανώλη Γλέζο, τον
επισκέφθηκε την επομένη ημέρα και ζήτησε συγνώμη (2012). Βεβαίως πάντα υπάρχουν οι
εξαιρέσεις. Δεν είναι ολίγες οι περιπτώσεις αστυνομικών που εδιώχθησαν ως έμποροι
ναρκωτικών, ως προστάτες νύχτας, ως βασανιστές (επί δημοκρατίας), αλλά και ως
δολοφόνοι παιδιών (Δ.Μελίστας, 1985, Επ. Κορκονέας και Β. Σαραλιώτης, 2010).
Θα ήτο ευχής έργον οι επικεφαλής των συνδικαλιστικών οργάνων των σημερινών

αστυνομικών, αφ ενός μεν να απομονώσουν τους επίορκους συναδέλφους των και αφ
ετέρου, να ζητήσουν συγνώμη ΣΥΜΒΟΛΙΚΑ (όπως έκανε ο Βίλλυ Μπραντ στο Τελ Αβίβ)
για όλες τις αυθαιρεσίες που διεπράχθησαν στο παρελθόν από συναδέλφους των. Ίσως έτσι
εξαλειφτεί και η ύβρις μπάτσος.
[Διασκευασμένο κείμενο της Ανδριάνας Σολδάτου, mypreveza.gr., 3 / 6/ 2013]
Η φόνισσα
Η Φραγκογιαννού, μια γυναίκα που δεν αγαπήθηκε από τη μητέρα της και που έλαβε ελάχιστη
προίκα, διακατεχόμενη από την εγκληματική ιδέα της βρεφοκτονίας και βέβαιη ότι απαλλάσσει
τους γονείς από το βάρος της προικοδότησης των κοριτσιών και τα κορίτσια από τα βάσανα
της ζωής διέπραξε το φόνο της εγγονής της και των δύο κοριτσιών του Γιάννη του Λυρίγκου
και κυνηγημένη από τους αστυνομικούς προσπαθεί να φτάσει στο βράχο του Αγίου Σώστη
ελπίζοντας στη σωτηρία της.
Αλλά την ιδίαν στιγμήν άκουσε θόρυβον όχι μικρόν επί του κρημνού. Δύο άνδρες, ο εις
στρατιωτικός, ο άλλος πολίτης, με δύο τουφέκια επ’ ώμου, κατήρχοντο τρέχοντες τον
κατήφορον. Ο πολίτης δεν ήτον ο δραγάτης τον οποίον είχεν αφήσει οπίσω, με τον ένα
χωροφύλακα, ήτον άλλος, κι εφόρει φράγκικα. Αυτή λοιπόν ήτο η ενέδρα, την οποίαν είχε
υποπτεύσει ευλόγως αυτή, με την οποίαν ηθέλησαν να την βάλουν εις τα στενά; Ιδού ότι
τώρα την έφθαναν.
Η Φραγκογιαννού έτρεξεν, έκαμε τον σταυρόν της, κι επάτησεν επάνω εις το πέρασμα της
άμμου. Η άμμος ήτον ολισθηρά. Το κύμα ανήρχετο, εφούσκωνε. Η γυνή δεν
ωπισθοδρόμησε. Δεν είχεν άλλην σανίδα σωτηρίας. Ούτε αυτήν, την παρούσαν, μάλιστα δεν
είχε.
Το κύμα ανέβαινεν, ανέβαινεν. Η Φραγκογιαννού επάτει. Η άμμος ενέδιδεν. Οι πόδες της

εγλιστρούσαν.
Ο βράχος του Αγίου Σώζοντος απείχε περί τας δώδεκα οργυιάς από την ακτήν. Ο λαιμός της
άμμου, το πέρασμα, θα ήτο πλέον ή πεντήκοντα βημάτων το μήκος.
Το κύμα την έφθανεν έως το γόνυ, είτα ως την μέσην. Η άμμος εγλιστρούσε. Εγίνετο βάλτος,
λάκκος. Το κύμα ανήλθεν έως το στέρνον της.
Οι δύο άνδρες, οίτινες την εκυνήγουν, έρριψαν μίαν τουφεκιάν διά να την πτοήσουν. Είτα
ηκούσθησαν αι φωναί των, φωναί αλαλαγμού και βεβαίας νίκης.
Η Φραγκογιαννού απείχεν ακόμη ως δέκα βήματα από τον Αϊ-Σώστην.
Δεν είχε πλέον έδαφος να πατήση· εγονάτισεν. Εις το στόμα της εισήρχετο το αλμυρόν και
πικρόν ύδωρ.
Τα κύματα εφούσκωναν αγρίως, ως να είχον πάθος. Εκάλυψαν τους μυκτήρας* και τα ώτα
της. Την στιγμήν εκείνην το βλέμμα της Φραγκογιαννούς αντίκρυσε το Μποστάνι, την
έρημονβορειοδυτικήν ακτήν, όπου της είχον δώσει ως προίκα έναν αγρόν, όταν νεάνιδα την
υπάνδρευσαν και την εκουκούλωσαν και την έκαμαν νύμφην οι γονείς της.
— Ω! να το προικιό μου! είπε.
Αυταί υπήρξαν αι τελευταίαι λέξεις της. Η γραία Χαδούλα εύρε τον θάνατον εις το πέρασμα
του Αγίου Σώστη, εις τον λαιμόν τον ενώνοντα τον βράχον του ερημητηρίου με την ξηράν,
εις το ήμισυ του δρόμου, μεταξύ της θείας και της ανθρωπίνης δικαιοσύνης.
Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης
 ρουθούνια
Θέμα Α
Να παρουσιάσετε σε ένα περιληπτικό κείμενο 70 – 80 λέξεων τη βασική θέση της

συγγραφέως στο ΚΕΙΜΕΝΟ Ι για το φαινόμενο της βίας και της εγκληματικότητας και τις
παραμέτρους που πρέπει να ληφθούν υπόψη για την αντιμετώπισή του.
Μονάδες 15
Θέμα Β
B1. Να χαρακτηρίσετε τις προτάσεις που ακολουθούν ως ΣΩΣΤΕΣ ή ΛΑΝΘΑΣΜΕΝΕΣ

σύμφωνα με το ΚΕΙΜΕΝΟ Ι και ΚΕΙΜΕΝΟ ΙΙ. Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας με
αναφορές στο κείμενο.
ΚΕΙΜΕΝΟ Ι
α) Η κορύφωση της εγκληματικότητας στο κέντρο της Αθήνας δεν αποτελεί τυχαίο γεγονός
σύμφωνα με σημαίνον στέλεχος του Υπουργείου Δημοσίας Τάξης
β) Η συγγραφέας φαίνεται να μην ενστερνίζεται ότι το φαινόμενο της έξαρσης της βίας με
τα διαδοχικά συμβάντα εξηγείται ικανοποιητικά
γ) Η συγγραφέας είναι βέβαιη ότι η εγκληματικότητα οφείλεται στη «διάλυση του κοινωνικού ιστού»
και όχι στην επισώρευση κι άλλων παραγόντων
ΚΕΙΜΕΝΟ ΙΙ
δ) Οι αστυνομικοί στην Ελλάδα ανέκαθεν επεδείκνυαν απέναντι στους πολίτες συμπεριφορά που
έδειχνε το σεβασμό τους για τα ανθρώπινα δικαιώματα
ε) Το περιστατικό με το Μανώλη Γλέζο αποδεικνύει ότι δεν έχει αλλάξει τίποτα με την αστυνομική
βία στην Ελλάδα
Μονάδες 15
Β2. Ι. Να εξετάσετε τη λειτουργικότητα των ερωτήσεων στη δεύτερη παράγραφο

στο Κείμενο Ι. Τι επιτυγχάνει η δημοσιογράφος με αυτή την εκφραστική επιλογή ως προς το
επικοινωνιακό αποτέλεσμα και ως προς την οργάνωση του κειμένου;
ΙΙ. Να εξετάσετε το ρόλο που επιτελεί η εναλλαγή καθαρεύουσας και δημοτικής γλώσσας
στη δεύτερη παράγραφο του Κειμένου ΙΙ.
Μονάδες 15
Β3. Τι προσπαθεί η συγγραφέας να επιτύχει στην τρίτη παράγραφο του Κειμένου ΙΙ: α. να
εξηγήσει, β. να καταγγείλει, γ. να πείσει; Να επιλέξετε μία από τις παραπάνω επιλογές και να
κάνετε αναφορά στους κειμενικούς δείκτες (αρκούν τρεις).
Μονάδες 10
Θέμα Γ
Ποια στάση τηρεί η φύση απέναντι στη Φραγκογιαννού στο τέλος του μυθιστορήματος του
Αλ. Παπαδιαμάντη (Κείμενο ΙΙΙ); Με ποιους εκφραστικούς τρόπους επιλέγει να την
αποδώσει ο συγγραφέας (150 – 200 λέξεις)
Μονάδες 15
Θέμα Δ
Πρόσφατα στο σχολείο έγινες μάρτυρας μιας συμπλοκής μεταξύ συμμαθητών. Με αφορμή,
λοιπόν, αυτό το γεγονός καλείσαι να εκφωνήσεις μια ομιλία για τους λόγους που οδηγούν
στην έξαρση των φαινομένων βίας και εγκληματικότητας (350-400 λέξεις ).
Μονάδες 30
-Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Δημοκρατία
Δημοκρατία: Πολίτευμα με διαφορετικές μορφές κατά κοινωνίες και ιστορικές

περιόδους, σύμφωνα με το οποίο η πολιτική εξουσία πηγάζει από τον λαό και ασκείται προς
όφελός του, βασικές δε αρχές του αποτελούν η ισονομία, η ισοπολιτεία, η κατοχύρωση των
θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η αρχή της πλειοψηφίας κ.λπ.
Άμεση δημοκρατία: Το πολιτικό σύστημα κατά το οποίο οι αποφάσεις λαμβάνονται

απευθείας από τους πολίτες, χωρίς τη μεσολάβηση αντιπροσώπων (όπως λ.χ. στην αρχαία
Αθήνα), κατ’ αντιδιαστολή προς την έμμεση, την κοινοβουλευτική δημοκρατία.
Έμμεση / αντιπροσωπευτική δημοκρατία: Η συνηθέστερη μορφή σύγχρονου

δημοκρατικού πολιτεύματος, κατά την οποία η πολιτική εξουσία ασκείται από τον λαό
έμμεσα, μέσω αιρετών αντιπροσώπων κατά το Σύνταγμα.
Προεδρευομένη δημοκρατία: Η μορφή κοινοβουλευτικού πολιτεύματος, στο οποίο

κεντρικό όργανο της εκτελεστικής εξουσίας είναι η κυβέρνηση που εξαρτάται από την
εμπιστοσύνη της Βουλής, ενώ ο πρόεδρος της Δημοκρατίας εκλέγεται από τη Βουλή και δεν
ασκεί ουσιαστικές πολιτικές αρμοδιότητες.
«Το πολίτευμά μας λέγεται Δημοκρατία, επειδή την εξουσία δεν την ασκούν λίγοι
πολίτες, αλλά όλος ο λαός. Όλοι οι πολίτες είναι ίσοι μπροστά στον νόμο για τις ιδιωτικές
τους διαφορές. Για τα δημόσια αξιώματα προτιμώνται εκείνοι που είναι ικανοί και τα
αξίζουν και όχι εκείνοι που ανήκουν σε μια ορισμένη τάξη. Κανείς, αν τύχει και δεν έχει
κοινωνική θέση ή αν είναι φτωχός, δεν εμποδίζεται γι’ αυτό να υπηρετήσει την πολιτεία, αν
έχει κάτι άξιο να προσφέρει. Στη δημόσια ζωή μας είμαστε ελεύθεροι, αλλά και στις
καθημερινές μας σχέσεις δεν υποβλέπομε ο ένας τον άλλο, δεν θυμώνουμε με τον γείτονά
μας αν διασκεδάζει και δεν του δείχνουμε όψη πειραγμένου πού, αν ίσως δεν τον βλάπτει,
όμως τον στενοχωρεί. Αν, ωστόσο, η αυστηρότητα λείπει από την καθημερινή μας ζωή, στα
δημόσια πράγματα, από εσωτερικό σεβασμό, δεν παρανομούμε. Σεβόμαστε τους άρχοντες,
πειθαρχούμε στους νόμους, και, μάλιστα, σε όσους έχουν γίνει για να προστατεύουν τους
αδυνάτους και όσους πού, αν και άγραφοι, είναι ντροπή να τους παραβαίνει κανείς.»
[Θουκυδίδη, Περικλέους Επιτάφιος, Κεφ. 37]

Τα οφέλη και οι αξίες της δημοκρατίας
Όπως είναι εύλογο τα περισσότερα κράτη του κόσμου έχουν επιλέξει το δημοκρατικό
πολίτευμα ως τον ιδανικότερο τρόπο διακυβέρνησης, εφόσον είναι εκείνο που προσφέρει
στους πολίτες τη δυνατότητα να εκφράζουν ελεύθερα τη βούλησή τους, επιλέγοντας οι ίδιοι
τους αντιπροσώπους τους και την κυβέρνησή τους. Πολύ περισσότερο όμως διότι είναι το
πολίτευμα με τα πιο ουσιαστικά οφέλη για τους πολίτες. Πιο συγκεκριμένα:
- Η δημοκρατία διασφαλίζει την ελευθερία έκφρασης. Σε αντίθεση με τα

απολυταρχικά καθεστώτα όπου οι πολίτες οφείλουν να υποτάσσονται και να ακολουθούν τις
απόψεις και τις θελήσεις του ηγέτη ή της ηγετικής ομάδας. στη δημοκρατία οι πολίτες είτε
εντάσσονται στην πλειοψηφία είτε συνιστούν μειοψηφία έχουν το δικαίωμα να εκφράζουν
ελεύθερα τις ιδέες, τις απόψεις και τα πιστεύω τους. Έτσι, παρά το γεγονός ότι η δημοκρατία
δίνει τον έλεγχο στην πλειοψηφία, δεν εμποδίζει εκείνους που έχουν διαφορετική
τοποθέτηση να εκφράζουν ελεύθερα τις θέσεις τους και να ασκούν ακόμη και αυστηρότατη
κριτική στις κυρίαρχες απόψεις.
- Η δημοκρατία διασφαλίζει την ισότητα. Ένα σημαντικό όφελος για τους πολίτες
των δημοκρατικών κοινωνιών είναι πως είναι πλήρως ισότιμοι απέναντι στο νόμο, αλλά και
απέναντι στις προσφερόμενες ευκαιρίες ανάδειξης των δυνατοτήτων τους. Η δημοκρατία,
άρα, δεν επιτρέπει διακρίσεις απέναντι στους πολίτες ούτε με βάση το φύλο, ούτε με βάση
την εθνικότητα, τη θρησκευτική και σεξουαλική τους τοποθέτηση, την ηλικία, την κοινωνική
τους θέση κλπ. Η ισότιμη αυτή αντιμετώπιση αποτελεί, μάλιστα, την αναγκαία προϋπόθεση
για τη διασφάλιση της αξιοκρατίας, της ανάδειξης δηλαδή των πιο ικανών και των πιο
κατάλληλων σε κάθε θέση εργασίας και σε κάθε αξίωμα.
- Η δημοκρατία διασφαλίζει την αυτοπραγμάτωση του ατόμου. Το δημοκρατικό

πολίτευμα προσφέρει στους πολίτες τη δυνατότητα καθορισμού της κοινωνικής και
πολιτικής λειτουργίας ακριβώς διότι θεωρεί πως κάθε άνθρωπος αποτελεί μια οντότητα άξια
πλήρους σεβασμού. Με αυτή, λοιπόν, τη βασική αρχή το δημοκρατικό πολίτευμα επιδιώκει
να προσφέρει σε κάθε πολίτη τις αναγκαίες συνθήκες προκειμένου να καλλιεργήσει

ολόπλευρα την προσωπικότητά του και να αναπτύξει στο έπακρο όλες τις δυνατότητές του,
ώστε να εξασφαλίσει την καλύτερη δυνατή ζωή για τον ίδιο και την οικογένειά του.
Προβλήματα και ελλείψεις του δημοκρατικού πολιτεύματος
Το δημοκρατικό πολίτευμα παρά τις όποιες δυσλειτουργίες του κρίνεται πάντοτε

συγκριτικά η καλύτερη επιλογή, εφόσον σέβεται το δικαίωμα αυτοπροσδιορισμού των
πολιτών και αποζητά την ενεργή τους συμμετοχή στη διαμόρφωση της ακολουθούμενης
πολιτικής. Εντούτοις θα πρέπει να σημειώνονται κάθε φορά τα προβλήματα που προκύπτουν
σε αυτό με την προσδοκία πως σταδιακά θα μπορέσουν να δημιουργηθούν οι κατάλληλες
προϋποθέσεις για το ξεπέρασμά τους.
- Η έμμεση δημοκρατία είναι περισσότερο μια εικονική δημοκρατία. Στην

έμμεση δημοκρατία η άποψη και η θέληση των πολιτών εκφράζεται με σαφή τρόπο μόνο στο
πλαίσιο των εκλογών, εφόσον στην πραγματικότητα η εξουσία δεν ασκείται από τους ίδιους
τους πολίτες αλλά από το μικρό αριθμό αντιπροσώπων που αυτοί εκλέγουν. Το μελανό
σημείο αυτής της διαδικασίας, που υπονομεύει δραστικά την όλη δημοκρατικότητα του
θέματος, είναι πως οι εκάστοτε αντιπρόσωποι κερδίζουν τις περισσότερες φορές την ψήφο
και την εμπιστοσύνη των πολιτών υποσχόμενοι ευχάριστα πράγματα και σημαντικές
αλλαγές, που ποτέ όμως δεν υλοποιούν. Το εκλογικό αποτέλεσμα επηρεάζεται έτσι από το
λαϊκισμό και τη δημαγωγία, με αποτέλεσμα οι πολίτες να εκλέγουν τους αντιπροσώπους τους
προσδοκώντας τελείως διαφορετικές αποφάσεις και δράσεις από αυτές που εκείνοι
καταλήγουν να πράττουν.
Άρα, ό,τι ονομάζουμε δημοκρατία, μοιάζει περισσότερο με μια «ολιγαρχία», αφού

δεν είναι λίγες οι φορές που η εκάστοτε κυβέρνηση επιβάλλει τη θέλησή της και λαμβάνει
αποφάσεις που είναι αντίθετες με τις επιθυμίες των πολιτών, αλλά και με όσα είχε
προεκλογικά υποσχεθεί και εξαγγείλει.
- Τα μέλη της βουλής και της κυβέρνησης δεν λογοδοτούν για τις πράξεις και τις
παραλείψεις τους. Μια σημαντική έλλειψη του σύγχρονου δημοκρατικού πολιτεύματος
είναι το γεγονός πως όσο επιζήμια κι αν αποδειχθεί η δράση των βουλευτών -είτε πλουτίσουν
εις βάρος των πολιτών, είτε ζημιώσουν το δημόσιο με τις αποφάσεις ή τις παραλείψεις τους-
δεν υπάρχει κάποια διαδικασία λογοδοσίας που θα επέφερε τη δίκαιη τιμωρία τους. Η
έλλειψη αυτή αφενός επιτρέπει στους εκλεγμένους αντιπροσώπους να λαμβάνουν αποφάσεις
χωρίς να δίνουν σε αυτές την αναγκαία βαρύτητα και αφετέρου οδηγεί στην ολοένα και πιο
εμφανή δυσπιστία των πολιτών απέναντι στα πρόσωπα του πολιτικού χώρου. Είναι, άρα,
απολύτως σημαντικό να υπάρξει -και να εφαρμοστεί- μια σχετική διαδικασία ελέγχου, ώστε
οι πολιτικοί να μην εκμεταλλεύονται και να μην ζημιώνουν δίχως κυρώσεις την πολιτεία και
τους πολίτες.
- Οι υποψήφιοι βουλευτές καταφεύγουν σε κάθε πιθανό λαϊκιστικό τέχνασμα

προκειμένου να διασφαλίσουν την ψήφο των πολιτών. Το δέλεαρ της εξουσίας, όπως και
η επίγνωση πως ουδέποτε θα ελεγχθούν ή θα τιμωρηθούν για τη δράση τους, οδηγεί τους
υποψήφιους βουλευτές να αντιμετωπίζουν με ακραία ανειλικρίνεια τους πολίτες.
Καταφεύγουν, έτσι, σε κάθε πιθανή υπόσχεση που θεωρούν πως θα ακουστεί θετικά από
τους πολίτες∙ καταφεύγουν σε ποικίλες εξυπηρετήσεις -ρουσφέτια-, που τόσο υπονομεύουν
την έννοια της αξιοκρατίας, και δε διστάζουν να αξιοποιήσουν ακόμη και τη δύναμη
επηρεασμού της διαφήμισης μέσω της οποίας είτε αντιμετωπίζουν τον ίδιο τους τον εαυτό ως
προϊόν προς πώληση είτε περνούν διάφορα δημαγωγικά μηνύματα σε σχέση με το πόσα
αξιοθαύμαστα σκοπεύουν να πράξουν όταν εκλεγούν∙ υποσχέσεις βέβαια που λησμονούνται
την επομένη των εκλογών.
- Οι πολίτες δεν έχουν την αναγκαία κοινωνική και πολιτική συνείδηση ώστε να
θέτουν το συλλογικό συμφέρον πάνω από το ατομικό. Ένα σημαντικό πρόβλημα που
ανοίγει το δρόμο στους δημαγωγούς είναι ακριβώς ο ατομικισμός των πολιτών, οι οποίοι
επιλέγουν την παράταξη που θα τους εκπροσωπήσει, όχι με βάση το τι είναι καλό για το
σύνολο της πολιτείας, αλλά με βάση το τι εξυπηρετεί τα προσωπικά τους συμφέροντα. Για
παράδειγμα, αν ένα κόμμα εξαγγείλει προεκλογικά αυστηρή αξιολόγηση στον δημόσιο
τομέα, παρά το γεγονός πως μια τέτοια κίνηση θα λειτουργούσε επωφελώς για την κοινωνία,
αφού θα οδηγούσε τις δημόσιες υπηρεσίες σε υψηλότερη απόδοση, οι δημόσιοι υπάλληλοι
καταδικάζουν αυτό το κόμμα κι επιλέγουν εκείνο που θα τους υποσχεθεί σχετική «ασυλία».
Με παρόμοια λογική μεμονωμένοι πολίτες και ομάδες πολιτών επιλέγουν το κόμμα

που θα στηρίξουν με αυστηρώς ατομικιστικά κριτήρια, αδιαφορώντας επί της ουσίας για το
συνολικό πρόγραμμα του εκάστοτε κόμματος ή για τους κλάδους που θα ζημιώσει
προκειμένου να εξυπηρετήσει τα δικά τους συμφέροντα.
- Στο πλαίσιο της σύγχρονης δημοκρατίας ενισχύεται η αναξιοκρατία,

προκειμένου να εξυπηρετηθούν οι πελατειακές σχέσεις των κομμάτων. Παρά τις
προσπάθειες που έχουν γίνει προκειμένου να υπάρξει μια σχετική διαφάνεια σε ό,τι αφορά
τουλάχιστον τις προσλήψεις στο δημόσιο τομέα, συνεχίζονται με ποικίλους πλάγιους
τρόπους οι κομματικές εξυπηρετήσεις, αφού οι πολιτικοί για να διασφαλίσουν την αναγκαία
στήριξη δεν διστάζουν να αξιοποιούν τον δημόσιο τομέα, αλλά και τα χρήματα του δημοσίου
-κυρίως με την απευθείας ανάθεση συμβάσεων έργου-, ώστε να προσφέρουν στους
υποστηρικτές τους τα συμφωνηθέντα ανταλλάγματα.
Η αναξιοκρατία, που έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τη σαφώς εκφρασμένη πρόθεση

του δημοκρατικού πολιτεύματος να διαφυλάττει την ισότητα και την αξιοκρατική
αντιμετώπιση των πολιτών, αποτελεί μέρος μόνο του προβλήματος, αφού σε πολλά ακόμη
ζητήματα γίνεται εμφανές πως οι συνταγματικές προβλέψεις περί προστασίας των
ανθρωπίνων δικαιωμάτων και περί ισότιμης δράσης των πολιτών υφίστανται μόνο σε
θεωρητικό επίπεδο. Η πραγματικότητα, άρα, του σύγχρονου δημοκρατικού πολιτεύματος
απέχει πολύ από την ιδεατή του μορφή, όπως αυτή αποτυπώνεται στο Σύνταγμα και στους
επιμέρους νόμους.
- Οι διασυνδέσεις των πολιτικών με τα Μ.Μ.Ε. δημιουργούν εύλογες επιφυλάξεις

για την ποιότητα της ενημέρωσης. Η δυνατότητα των Μ.Μ.Ε. να επηρεάζουν καθοριστικά
τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνονται την κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα οι
πολίτες, ωθεί ισχυρούς παράγοντες του οικονομικού και πολιτικού χώρου να διεκδικούν την
ευνοϊκή συνεργασία με τα Μ.Μ.Ε. προκειμένου να κατευθύνουν προς όφελός τους την κοινή
γνώμη. Η παραπληροφόρηση και η προπαγάνδα αποτελούν συνήθεις εκφάνσεις αυτών των
αθέμιτων συνεργασιών, καθώς οι δημοσιογράφοι και οι δημοσιογραφικοί οργανισμοί
επιχειρούν να συσκοτίσουν την πραγματική κατάσταση της χώρας και να χειραγωγήσουν
έτσι τους πολίτες.
Είναι εντούτοις σαφές πως η δημοκρατία για να λειτουργήσει ορθά χρειάζεται

αντικειμενική και ολοκληρωμένη πληροφόρηση, διότι μόνον έτσι είναι σε θέση οι πολίτες να
κρίνουν τις κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες και να επιλέξουν εκείνους τους πολιτικούς
που θα προασπίσουν αποτελεσματικότερα τα συμφέροντα της πολιτείας.
Αναγκαίες προϋποθέσεις για την ορθή λειτουργία της δημοκρατίας
Η λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στη

δράση και στη συμπεριφορά των μεμονωμένων πολιτών, εφόσον είναι εκείνοι που
επιλέγουν σε ποιους πολιτικούς θα εμπιστευτούν το μέλλον της πολιτείας, αλλά είναι κι
εκείνοι που αποδέχονται -ή με την αδράνειά τους συναινούν σιωπηλώς- και επιτρέπουν τη
διαιώνιση των διαφόρων παθογενειών στην πολιτική και κοινωνική πράξη. Προκειμένου,
λοιπόν, να γίνει πραγματικότητα η ιδανική μορφή της δημοκρατίας, απαιτείται πρωτίστως η
βελτίωση του ήθους και της ποιότητας των ίδιων των πολιτών. Ειδικότερα:
- Οι πολίτες οφείλουν να κατανοήσουν πως θα πρέπει να επιζητούν πάντοτε εκείνο

που είναι ωφελιμότερο για το σύνολο της πολιτείας και όχι για τα προσωπικά τους
συμφέροντα, διότι επί της ουσίας μόνο αν ευημερεί η πολιτεία θα υπάρχουν οι κατάλληλες
συνθήκες και για την ατομική τους ευημερία. Αν οι πολίτες επιμένουν να θέτουν το ατομικό
πάνω από το συλλογικό, καταδικάζουν σε συνεχή δυσλειτουργία την πολιτεία και το
κοινωνικό σύνολο.
- Οι πολίτες οφείλουν να διατηρούν ενεργό ενδιαφέρον για τις πολιτικές και

οικονομικές εξελίξεις, ώστε να έχουν μια καθαρή εικόνα για τις πράξεις και τις παραλείψεις
των πολιτικών προσώπων. Διαφορετικά αφήνουν περιθώρια στους πολιτικούς να τους
εξαπατούν και να τους παρασύρουν σε λανθασμένες επιλογές.
«The best argument against democracy is a five-minute conversation with the average
voter.» WinstonChurchill
- Οι πολίτες οφείλουν να διατηρούν μια άτεγκτη στάση απέναντι σε όποιο φαινόμενο

κοινωνικής αδικίας και ανισότητας αντικρίζουν. Μόνο η δική τους αντίδραση, άλλωστε,
μπορεί να οδηγήσει σε κάποια πιθανή μελλοντική βελτίωση, εφόσον οι κρατούντες και οι
οικονομικά ισχυροί δεν υποχωρούν παρά μόνο μπροστά στην επίμονη και δυναμική
διαμαρτυρία των πολιτών.
- Οι πολίτες οφείλουν να διατηρούν μια διαλλακτική στάση στη μεταξύ τους

επικοινωνία σχετικά με πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα, διότι ο φανατισμός αποτελεί
αφενός μια αμιγώς αντιδημοκρατική κατάσταση και αφετέρου δεν τους επιτρέπει να κρίνουν
ορθά και με καθαρή ματιά τα διάφορα ζητήματα.
Θεμέλιος λίθος του δημοκρατικού πολιτεύματος είναι πάντοτε η παιδεία, καθώς

μέσω αυτής προσφέρεται η κατάλληλη δημοκρατική αγωγή στους νέους πολίτες, αλλά και
διασφαλίζεται η ενίσχυση της κριτικής τους ικανότητας προκειμένου να αποτρέπεται η
χειραγώγησή τους. Ειδικότερα:
- Μέσω της παιδείας οι νέοι αναπτύσσουν τις ποιότητες εκείνες που αρμόζουν σε μια
δημοκρατική κοινωνία, όπως είναι η διαλλακτικότητα, η εκτίμηση στον διάλογο, η έλλειψη
δογματισμού και η αίσθηση ευθύνης απέναντι τόσο στους συμπολίτες όσο και στην πολιτεία
εν γένει.
- Οι νέοι μαθαίνουν συνάμα πόσο σημαντική είναι η ενεργή συμμετοχή τους στα
κοινωνικά και πολιτικά δρώμενα, εφόσον τους επιτρέπει να έχουν προσωπική γνώση και να
κατανοούν πληρέστερα το κοινωνικό τους περιβάλλον. Γνώση αναγκαία προκειμένου η
διαμόρφωση της προσωπικής τους αντίληψης να βασίζεται όχι σε έμμεσες εμπειρίες και
πληροφορίες αλλά σε προσωπική πείρα.
- Οι νέοι ερχόμενοι σ’ επαφή με την ιστορία του τόπου κατανοούν τις σύγχρονες
διεθνείς σχέσεις του κράτους, αντιλαμβάνονται το ευμετάβλητο των καταστάσεων, αλλά και
τη διαχρονικά επιζήμια δράση των δημαγωγών.
Προκειμένου οι πολίτες να προχωρούν στις πολιτικές τους επιλογές έχοντας μια

ξεκάθαρη και πραγματική εικόνα για την οικονομία της χώρας, αλλά και τα υπόλοιπα
ζητήματα της εθνικής πολιτικής, χρειάζονται αντικειμενική και πλήρη ενημέρωση.
Δοθείσης, άλλωστε, της αποπροσανατολιστικής δύναμης της παραπληροφόρησης, η ανάγκη
αυτή καθίσταται ολοένα και πιο επιτακτική. Χρέος οπότε τόσο της πολιτείας όσο και των
δημοσιογράφων αλλά και των ίδιων των πολιτών είναι η διασφάλιση έγκυρων και
αντικειμενικών πηγών πληροφόρησης.
Η πολιτεία από τη μεριά της οφείλει να στηρίζει τα όργανα εκείνα που έχουν
θεσμοθετηθεί για τον έλεγχο της λειτουργίας των Μ.Μ.Ε., αλλά και να μην επιτρέπει τις
δοσοληψίες των Μέσων με πολιτικούς, οικονομικούς ή άλλους παράγοντες.
Οι δημοσιογράφοι από τη μεριά τους οφείλουν να κατανοούν πόσο σημαντική είναι

για τη σωστή λειτουργία της πολιτείας η αποστολή τους και να ακολουθούν τους κανόνες της
δημοσιογραφικής δεοντολογίας, χωρίς παρεκκλίσεις, επιδιώκοντας την πληρέστερη και την
αρτιότερη δυνατή ενημέρωση των πολιτών.
Οι ίδιοι οι πολίτες οφείλουν να αναζητούν ενημέρωση από πολλές πηγές και να

συγκρίνουν τις διάφορες πληροφορίες που λαμβάνουν, προκειμένου να διαπιστώνουν
πιθανές δόλιες παραποιήσεις ή παραλείψεις. Οφείλουν, δηλαδή, να παραμένουν σε
εγρήγορση απέναντι στα Μ.Μ.Ε. και να μην αποδέχονται άκριτα οποιαδήποτε πληροφορία ή
ερμηνευτική προσέγγιση των καταστάσεων και των γεγονότων που λαμβάνουν από αυτά.
Απολύτως σημαντική είναι η δραστηριοποίηση πολιτικών με ήθος και σεβασμό

απέναντι στους πολίτες. Κάθε πολιτεία χρειάζεται πολιτικούς που να αντιλαμβάνονται πως η
δράση τους οφείλει να αποσκοπεί στο συλλογικά επωφελές και όχι στην προσωπική τους
ευημερία και ανάδειξη∙ πολιτικούς διατεθειμένους να μιλήσουν με ειλικρίνεια στους πολίτες
και να μη διστάζουν να πάρουν δύσκολες αποφάσεις, έστω κι αν δυσαρεστούν τους
«ψηφοφόρους» τους∙ πολιτικούς που με υπευθυνότητα να προχωρούν σε μακροπρόθεσμους
σχεδιασμούς για το όφελος της χώρας και να μην ενδίδουν σε ευκαιριακές πολιτικές λύσεις
προκειμένου να γίνονται αρεστοί στους πολίτες.5
5
ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ6
Κείμενο Ι
Ο Αντρέ Μαλρώ, ως υπουργός πολιτισμού της Γαλλίας είχε εκφωνήσει έναν

εμβληματικό λόγο με αφορμή την πρώτη φωταγώγηση της Ακρόπολης το 1959.
Αποσπάσματα της ομιλίας αυτής -ελαφρώς διασκευασμένα- ακολουθούν παρακάτω:
1§ «Όλα τα πράγματα είναι προορισμένα να παρακμάσουν, μακάρι όμως να

μπορούσατε να πείτε για μας, μελλοντικοί αιώνες, ότι φτιάξαμε την πιο ξακουστή και την πιο
ευτυχισμένη πόλη του κόσμου…» Τα λόγια αυτά του Περικλή απόψε θα ακουστούν από την
Αμερική ως την Ιαπωνία.
2§ Η Ακρόπολη -που φωταγωγείται σήμερα- είναι ο μοναδικός τόπος του κόσμου

που κατοικείται ταυτόχρονα από το πνεύμα και από το θάρρος. Σήμερα ξέρουμε ότι η
Ελλάδα δημιούργησε έναν τύπο ανθρώπου που δεν είχε υπάρξει ποτέ ως τότε.Δεν θα
πάψουμε ποτέ να το διακηρύσσουμε: ό,τι σημαίνει για μας η τόσο συγκεχυμένη λέξη παιδεία
-το σύνολο των έργων της τέχνης και του πνεύματος- η Ελλάδα το μετέτρεψε, προς δόξαν
της, σε μείζον μέσον διαπαιδαγώγησης του ανθρώπου.Είναι ο πρώτος πολιτισμός χωρίς ιερό
βιβλίο, όπου η λέξη ευφυΐα σήμαινε να θέτεις ερωτήματα. Ερωτήματα που έμελλε να
γεννήσουν την κατάκτηση του κόσμου από το πνεύμα, της μοίρας από την τραγωδία, του
θείου από την τέχνη και τον άνθρωπο.
3§ Μας λέει η αρχαία Ελλάδα: «Αναζήτησα την αλήθεια και βρήκα τη δικαιοσύνη
και την ελευθερία.Επινόησα την ανεξαρτησία της τέχνης και του πνεύματος.Αναβίβασα τον
άνθρωπο και τον έθεσα αντιμέτωπο με τους θεούς του, τον άνθρωπο που είχε σκύψει το
κεφάλι παντού εδώ και τέσσερις χιλιετίες.Και την ίδια στιγμή τον έβαλα να αναμετρηθεί με
τον δυνάστη».Είναι μια γλώσσα απλή αλλά αθάνατη που την ακούμε ακόμα.
4§ Ωστόσο, το μείζον πολιτικό πρόβλημα της εποχής μας είναι να συμφιλιώσουμε

την κοινωνική δικαιοσύνη με την ελευθερία· το μείζον πνευματικό πρόβλημα, να κάνουμε τα
μεγάλα έργα προσιτά σε όσο γίνεται μεγαλύτερο αριθμό ανθρώπων.Και ο σημερινός
πολιτισμός, όπως εκείνος της αρχαίας Ελλάδας, είναι ένας πολιτισμός που θέτει ερωτήματα.
Δεν βρήκε όμως ακόμα τον υποδειγματικό τύπο ανθρώπου, έστω εφήμερο ή ιδεατό, και
χωρίς αυτόν κανένας πολιτισμός δεν παίρνει σαφή μορφή.
6
https://filologika.gr/lykio/g-lykiou/genikis-pedias/neoelliniki-glossa/dimokratia-kritirio-axiologisis-eniaia-
exetasi/ τελευταία πρόσβαση: 12/06/2020
5§ Ο σημερινός άνθρωπος ανήκει σε όλους εκείνους που θα προσπαθήσουν μαζί να

τον δημιουργήσουν· το πνεύμα δεν γνωρίζει μικρά έθνη, γνωρίζει μόνο αδελφά έθνη. Μια
κρυφή Ελλάδα υπάρχει στην καρδιά όλων των ανθρώπων της Δύσης. Το θέμα δεν είναι
να επαναπαυθούμε στο παρελθόν μας, αλλά να επινοήσουμε το μέλλον που το παρελθόν
απαιτεί από μας.Στο κατώφλι της εποχής του ατόμου, για μια ακόμα φορά, ο άνθρωπος
χρειάζεται να διαπαιδαγωγηθεί από το πνεύμα.Και ολόκληρη η νεολαία της Δύσης
χρειάζεται να θυμάται πως, όταν συνέβη αυτό για πρώτη φορά, ο άνθρωπος έθεσε στην
υπηρεσία του πνεύματος τα δόρατα που αναχαίτισαν τον Ξέρξη.
6§ Όταν οι νεκροί της πρόσφατης ελληνικής Αντίστασης[1] έπεφταν στο έδαφος

όπου επρόκειτο να περάσουν την πρώτη νύχτα του θανάτου τους, έπεφταν σ’ ένα χώμα που
είχε γεννήσει την πιο ευγενική και την πιο παλιά ανθρώπινη πρόκληση, κάτω από τα άστρα
που μας κοιτάζουν απόψε, τα άστρα που ξενύχτησαν τους νεκρούς της Σαλαμίνας.
7§ Φώτα της αποψινής νύχτας, πηγαίνετε να πείτε στον κόσμο ότι οι Θερμοπύλες
καλούν τη Σαλαμίνα και τελειώνουν στην Ακρόπολη, με την προϋπόθεση ότι δεν τις ξεχνούμε!
Αθήνα, 28 Μαΐου 1959
[1] Αναφέρεται στην αντίσταση που προέβαλαν οι Έλληνες κατά τη διάρκεια

της Κατοχής (στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο) εναντίον των κατακτητών για την απελευθέρωση
της Ελλάδας.
Κείμενο ΙΙ
Στις 28 Μαρτίου του 1969 ο νομπελίστας ποιητής Γιώργος Σεφέρης αποφασίζει

να λύσει τη σιωπή του και να μιλήσει ανοιχτά κατά του δικτατορικού καθεστώτος
(1967-1974). Μαγνητοφωνεί μία δήλωση, στην οποία, μεταξύ άλλων, κρούει τον
κώδωνα του κινδύνου στο στρατιωτικό καθεστώς για την τραγωδία στην οποία
οδηγούσε την Ελλάδα.Η κασέτα φθάνει λαθραία στο Λονδίνο και αυθημερόν η δήλωσή
του μεταδίδεται από την Ελληνική Υπηρεσία του BBC, ενώ αναμεταδίδεται από τον
ραδιοφωνικό σταθμό του Παρισιού και την «ΝτόιτσεΒέλε». Παρακάτω ακολουθεί η
λιτή δήλωσή του.
Πάει καιρός που πήρα την απόφαση να κρατηθώ έξω από τα πολιτικά του τόπου.
Προσπάθησα άλλοτε να το εξηγήσω, αυτό δε σημαίνει διόλου πως μου είναι αδιάφορη η
πολιτική ζωή μας.
Έτσι, από τα χρόνια εκείνα ως τώρα τελευταία έπαψα κατά κανόνα ν’ αγγίζω τέτοια
θέματα. […] Μολαταύτα, μήνες τώρα, αισθάνομαι μέσα μου και γύρω μου, ολοένα πιο
επιτακτικά το χρέος να πω ένα λόγο για τη σημερινή κατάστασή μας. Με όλη τη δυνατή
συντομία, να τι θα έλεγα:
Κλείνουν δυο χρόνια που μας έχει επιβληθεί ένα καθεστώς όλως διόλου αντίθετο με
τα ιδεώδη για τα οποία πολέμησε ο κόσμος μας και τόσο περίλαμπρα ο λαός μας, στον
τελευταίο παγκόσμιο πόλεμο.Είναι μια κατάσταση υποχρεωτικής νάρκης όπου, όσες
πνευματικές αξίες κατορθώσαμε να κρατήσουμε ζωντανές, με πόνους και με κόπους, πάνε
κι’ αυτές να καταποντιστούν μέσα στα ελώδη στεκάμενα νερά. Δε θα μου ήταν δύσκολο να
καταλάβω πως τέτοιες ζημιές δε λογαριάζουν παρά πολύ για ορισμένους ανθρώπους.
Δυστυχώς, δεν πρόκειται μόνο γι’ αυτόν τον κίνδυνο.Όλοι πια το διδάχτηκαν και το ξέρουν
πως στις δικτατορικές καταστάσεις, η αρχή μπορεί να μοιάζει εύκολη, όμως η τραγωδία
περιμένει, αναπότρεπτη, στο τέλος. Το δράμα αυτού του τέλους μάς βασανίζει, συνειδητά ή
ασυνείδητα όπως στους παμπάλαιους χορούς του Αισχύλου. Όσο μένει η ανωμαλία, τόσο
προχωρεί το κακό.
Είμαι ένας άνθρωπος χωρίς κανένα απολύτως πολιτικό δεσμό, και, μπορώ να το πω,
μιλώ χωρίς φόβο και χωρίς πάθος. Βλέπω μπροστά μου τον γκρεμό όπου μας οδηγεί η
καταπίεση που κάλυψε τον τόπο. Αυτή η ανωμαλία πρέπει να σταματήσει. Είναι Εθνική
επιταγή.Τώρα ξαναγυρίζω στη σιωπή μου. Παρακαλώ τον Θεό, να μη με φέρει άλλη φορά σε
παρόμοια ανάγκη να ξαναμιλήσω.
Γιώργος Σεφέρης – Οι γάτες τ’ Αϊ-Νικόλα (απόσπασμα)
Το κείμενο που ακολουθεί είναι αλληγορικό. Εναντιώνεται στην αγγλοκρατία

της Κύπρου που διήρκεσε από το 1878 έως το 1959, στο δικτατορικό καθεστώς της
Ελλάδας αλλά και σε κάθε μορφή αυταρχισμού. Ο Γιώργος Σεφέρης εμπνεύστηκε το
ποίημα αυτό όταν ένας μοναχός, στο μοναστήρι του Αγίου Νικολάου, του εξήγησε πώς
πήρε την ονομασία του το ακρωτήρι «Κάβο Γάτα» στην Κύπρο. Του είπε πως κάποτε
έπεσε ανομβρία στο νησί για πολλά χρόνια και γέμισε ο τόπος φίδια. Τότε οι μοναχοί
ανέθρεψαν γάτες και κάθε μέρα το χάραμα αλλά και το βράδυ τις έστελναν έξω από το
μοναστήρι να κυνηγήσουν τα φίδια. Η μάχη αυτή των φιδιών με τις γάτες κράτησε
χρόνια. Στο τέλος οι γάτες εξολόθρευσαν τα φίδια αλλά και οι ίδιες χάθηκαν αφού δεν
άντεξαν το δηλητήριο. Ο Σεφέρης ξεκίνησε να γράφει το ποίημα το 1952 και το εξέδωσε
το 1969, έναν μήνα πριν τη δήλωση κατά της δικτατορίας.
Διηγότανε την ιστορία ένας καλόγερος

ένας μισότρελος, ένας ονειροπόλος.
«Τον καιρό της μεγάλης στέγνιας,

―σαράντα χρόνια αναβροχιά―
ρημάχτηκε όλο το νησί·
πέθαινε ο κόσμος και γεννιούνταν φίδια.
Μιλιούνια φίδια τούτο τ’ ακρωτήρι,
χοντρά σαν το ποδάρι ανθρώπου και φαρμακερά.
Το μοναστήρι τ’ Αϊ-Νικόλα το ειχαν τότε
Αγιοβασιλείτεςκαλογέροι
κι ούτε μπορούσαν να δουλέψουν τα χωράφια

κι ούτε να βγάλουν τα κοπάδια στη βοσκή·
τους έσωσαν οι γάτες που αναθρέφαν.
Την κάθε αυγή χτυπούσε μια καμπάνα
και ξεκινούσαν τσούρμο για τη μάχη.
Όλη μέρα χτυπιούνταν ώς την ώρα
που σήμαιναν το βραδινό ταγίνι.
Απόδειπνα πάλι η καμπάνα
και βγαίναν για τον πόλεμο της νύχτας.
Ήτανε θαύμα να τις βλέπεις, λένε,
άλλη κουτσή, κι άλλη στραβή, την άλλη
χωρίς μύτη, χωρίς αυτί, προβιά κουρέλι.
Έτσι με τέσσερεις καμπάνες την ημέρα
πέρασαν μήνες, χρόνια, καιροί κι άλλοι καιροί.
Άγρια πεισματικές και πάντα λαβωμένες
ξολόθρεψαν τα φίδια μα στο τέλος
χαθήκανε· δεν άντεξαν τόσο φαρμάκι.
Ωσάν καράβι καταποντισμένο
τίποτε δεν αφήσαν στον αφρό
μήτε νιαούρισμα, μήτε καμπάνα.
Τι να σου κάνουν οι ταλαίπωρες

παλεύοντας και πίνοντας μέρα και νύχτα
το αίμα το φαρμακερό των ερπετών.
Αιώνες φαρμάκι· γενιές φαρμάκι».
Τετάρτη, 5 Φεβρουαρίου 1969
ΘΕΜΑ Α.
Να αποδώσετε το περιεχόμενο των παραγράφων 3, 4 και 5 του Κειμένου 1σε μια

περίληψη των 50-60 περίπου λέξεων.
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ Β.
1. Τι εννοεί με τη φράση «Μια κρυφή Ελλάδα υπάρχει στην καρδιά όλων των
ανθρώπων της Δύσης» ο ομιλητής στο Κείμενο 1; Να αποδώσετε το νόημα που δίνεται σε
60-80 λέξεις. Στην απάντησή σας να αξιοποιήσετε και τις δικές σας αλλά και τις σκέψεις του
Α. Μαλρώ.
Μονάδες 15
2α) Διακηρύσσουμε, συγκεχυμένη, μείζον, εφήμερο, ιδεατό: Οι υπογραμμισμένες

λέξεις του Κειμένου 1 ανήκουν σε πιο επίσημες/εκλεπτυσμένες μορφές λεξιλογίου. Να
καταγράψετε από μία συνώνυμη, για κάθε μία από αυτές τις λέξεις, ώστε το ύφος να
καθίσταται πιο απλό και καθημερινό.
Μονάδες 05
2β) Ποιο επικοινωνιακό αποτέλεσμα πιστεύετε ότι εξυπηρετεί η προσωποποίηση των

«φώτων της νύχτας» και η επίκληση σε αυτά (Κείμενο 1, παράγραφος 7); Ποια πιστεύετε
ότι είναι η σχέση των εκφραστικών μέσων αυτών με το περιεχόμενο του κειμένου και με την
πρόθεση του ομιλητή;
Μονάδες 05
3. Στο Κείμενο 2 ο Γ. Σεφέρης επιλέγει να μιλήσει ανοιχτά για «μια ανωμαλία που
πρέπει να σταματήσει». Μάλιστα, δεν διστάζει να χρησιμοποιήσει το α’ ρηματικό πρόσωπο
για να κάνει την ιδεολογική του κατάθεση. Να σχολιάσετε τις δύο αυτές επιλογές του ποιητή
αν λάβει κανείς υπόψη το γεγονός ότι ο Σεφέρης ήταν διπλωμάτης, ποιητής και
αναγνωρισμένος πνευματικός άνθρωπος της εποχής.
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ Γ.
Αφού διαβάσετε προσεκτικά το Κείμενο 3 και το συνοδευτικό σημείωμα, να

εξηγήσετε σε μια παράγραφο των 80-100 λέξεων τι συμβολίζουν τα φίδια στο ακρωτήρι
αλλά και οι γάτες του Αϊ Νικόλα. Γιατί στο τέλος χάνονται και οι γάτες παρά τη νίκη τους
επί των ερπετών;
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ Δ.
Επικοινωνιακή περίσταση: Πανηγυρικός λόγος στο μουσείο της Ακρόπολης. Ένα

μεγάλο πλήθος μέσων ενημέρωσης από όλον τον κόσμο καλύπτει το γεγονός ζωντανά.
Πομπός: Νεαρός φοιτητής, φοιτήτρια.

Δέκτης: Πλήθος κόσμου που έχει συρρεύσει στο μουσείο της Ακρόπολης / Πολίτες
όλου του κόσμου.
Θέμα: Υποθέστε ότι ξημερώνει η ημέρα που, κατόπιν συντονισμένων κινήσεων της
Ελληνικής Πολιτείας,επιτυγχάνεται η επιστροφή των γλυπτών του Παρθενώνα τα οποία επί
αρκετά χρόνια βρίσκονταν στο Βρετανικό Μουσείο. Πλήθος συγκινημένου κόσμου συρρέει
στο Μουσείο της Ακρόπολης να τα θαυμάσει από κοντά. Εσείς καλείστε να εκφωνήσετε,
λόγω του γεγονότος, έναν πανηγυρικό λόγο (350-400 περίπου λέξεων) ως εκπρόσωπος της
φοιτητικής νεολαίας. Λαμβάνοντας υπόψη τις γνώσεις σας αλλά και τα λόγια του Α.
Μαλρώ (Κείμενο 1) να εξηγήσετε γιατί η δημοκρατία -σύμβολο της οποίας είναι ο
Παρθενώνας- αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την κατάκτηση της ελευθερίας και της
ευτυχίας ανθρώπων και λαών.
Μονάδες 30
Διαφήμιση
Διαφήμιση είναι η δημοσιοποίηση και η προβολή των ιδιοτήτων ενός προϊόντος ή

προσώπου με σκοπό οικονομικά ή άλλα οφέλη, καθώς και η προβολή μηνυμάτων για
κοινωφελείς σκοπούς, την προστασία των πολιτών κ.λπ.
Η διαφήμιση αποτελεί τομέα και τεχνική της εμπορικής και επιχειρηματικής

δραστηριότητας για τη διάδοση πληροφοριών (για προϊόντα, κόμματα, ιδέες κ.ά.), που
απευθύνονται σε ομάδα ανθρώπων (υποψήφιοι καταναλωτές), με σκοπό να επηρεάσουν την
καταναλωτική συμπεριφορά.
Μορφές διαφήμισης: Η διαφήμιση πραγματώνεται με ποικίλους τρόπους, και όχι

πάντοτε με το διακριτό τρόπο ενός διαφημιστικού μηνύματος (τηλεοπτικού /ραδιοφωνικού
/διαδικτυακού) ή μιας διαφημιστικής καταχώρισης. Συχνή είναι, για παράδειγμα, η
χρησιμοποίηση διασημοτήτων για την έμμεση προβολή προϊόντων -με την παράλληλη
αξιοποίηση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης- ή η λεγόμενη γκρίζα διαφήμιση, η
συγκεκαλυμμένη, δηλαδή, διαφήμιση, με την προβολή ενός προϊόντος όχι στον
προβλεπόμενο διαφημιστικό χώρο ή χρόνο, αλλά κατά τη διάρκεια της κανονικής ροής ενός
προγράμματος ως στοιχείο του σκηνικού ή του σεναρίου.
Μέσα διαφήμισης: Η διαφήμιση αξιοποιεί για την επίτευξη των στόχων της
διάφορες τεχνικές, που συχνά προκύπτουν από τα πορίσματα ψυχολόγων σχετικά με την
πιθανή ανταπόκριση των υποψήφιων καταναλωτών. Βασική αρχή της διαφήμισης είναι πως,
αν βρεθεί ο κατάλληλος τρόπος διατύπωσης του μηνύματος, είναι εφικτή η υποβολή μια
συγκεκριμένης άποψης, και ειδικότερα μιας καταναλωτικής άποψης, στην πλειονότητα των
ανθρώπων. Έτσι, με μηνύματα που απευθύνονται σε βασικές ανθρώπινες ανάγκες και
επιθυμίες (έρωτας, προβολή, κοινωνική αποδοχή κ.ά.), οι διαφημιστές κατορθώνουν να
δημιουργήσουν θετικές συσχετίσεις στη σκέψη των καταναλωτών για το προωθούμενο
προϊόν.
Η διαφήμιση -ειδικά για τις σημαντικές εταιρείες- είναι μια πολυδάπανη επένδυση
μακροπρόθεσμου σχεδιασμού, που επιδιώκει να καταστήσει την επωνυμία της εταιρείας
αναγνωρίσιμη στους εν δυνάμει καταναλωτές από τη νεαρή τους ήδη ηλικία, ώστε με το
πέρασμα των χρόνων να τη θεωρούν μέρος της πραγματικότητάς τους, και άρα μια
εγγυημένη και αξιόπιστη επιλογή. Πολλές εταιρείες, άλλωστε, επιχειρούν -και επιτυγχάνουν-
να ταυτίσουν, στη σκέψη των πολιτών, την επωνυμία τους με το υψηλό κοινωνικό κύρος, την
οικονομική επιτυχία ή/και με τη νεανικότητα, το δυναμισμό, τη γοητεία και γενικότερα την
«καλή ζωή».
Προκειμένου, μάλιστα, να προσελκύσουν το ενδιαφέρον των καταναλωτών και να

επιτύχουν τις επιζητούμενες θετικές συσχετίσεις, οι διαφημιστές επιδιώκουν την οπτική
καλαισθησία και τη γλωσσική πρωτοτυπία· με την πάντοτε υπονοούμενη υπόσχεση πως η
απόκτηση του διαφημιζόμενου προϊόντος θα ενισχύσει το κύρος, την αποδοχή και την
ευζωία του αγοραστή.
Θετική συνεισφορά της διαφήμισης
Ενημέρωση καταναλωτών και στήριξη εμπορικής δραστηριότητας: Η κύρια

λειτουργία της διαφήμισης είναι σαφώς η ενημέρωση των καταναλωτών για νέα ή
παλαιότερα προϊόντα και υπηρεσίες, ώστε αφενός να γνωρίζουν τις πιθανές επιλογές και
αφετέρου να λαμβάνουν βασικές πληροφορίες για τα οφέλη και πλεονεκτήματα κάθε
επιλογής.
Η δυνατότητα αυτής της ενημέρωσης κινεί, μάλιστα, σε σημαντικό βαθμό την

εμπορική δραστηριότητα, καθώς η κυκλοφορία κάθε διαφημιζόμενου προϊόντος γίνεται
γρήγορα γνωστή σ’ ένα εξαιρετικά ευρύ καταναλωτικό κοινό. Αποτελεί, επομένως, ένα
σημαντικό παράγοντα της οικονομικής δραστηριότητας, καθώς η αύξηση των πωλήσεων που
διασφαλίζει, ενισχύει και στηρίζει τις υπάρχουσες εμπορικές εταιρείες. Ενώ, συνάμα, η
επίγνωση πως κάθε νέα εταιρεία έχει τη δυνατότητα να γνωστοποιήσει ταχύτατα τη
δραστηριότητά της, συνιστά ενθαρρυντικό κίνητρο για τις νεοσυσταθείσες.
Μέσω της αύξησης των πωλήσεων και της ζήτησης υπηρεσιών, η διαφήμιση
επιτυγχάνει, λοιπόν, να στηρίξει, όχι μόνο τη λειτουργία, αλλά και την επέκταση των
εταιρειών, με αποτέλεσμα τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Ενώ, παράλληλα, ο ίδιος ο
χώρος της διαφήμισης απασχολεί ποικίλες ειδικότητες (κειμενογράφους, γραφίστες,

διαφημιστές, ηθοποιούς κ.λπ.), προσφέροντας εργασία σε πολλούς υπαλλήλους.
Ενίσχυση ανταγωνισμού προς όφελος των καταναλωτών: Η διαφήμιση, και άρα η

γνωστοποίηση στο κοινό, των ιδιοτήτων κάθε προϊόντος, καθώς και της κοστολόγησής τους,
καθιστά εφικτή την άμεση σύγκριση μεταξύ ανταγωνιστικών προϊόντων (ή υπηρεσιών),
γεγονός που εξαναγκάζει τις εταιρείες να αποζητούν τη διαρκή βελτίωση των παρεχόμενων
προϊόντων και υπηρεσιών, με την παράλληλη μείωση των τιμών, προκειμένου να
προσελκύσουν καταναλωτές.
Διάδοση κοινωφελών μηνυμάτων και στήριξη φιλανθρωπικών σκοπών: Πέρα

από την προώθηση προϊόντων και υπηρεσιών, η διαφήμιση αποτελεί καίριο εργαλείο στη
διάθεση της πολιτείας για την έγκαιρη ευαισθητοποίηση των πολιτών σχετικά με ζητήματα
που αφορούν τη δημόσια υγεία και ασφάλεια, καθώς και τους πιθανούς τρόπους ενίσχυσης
σημαντικών προσπαθειών στον τομέα της φιλανθρωπίας και της υποστήριξης ατόμων και
κοινωνικών ομάδων, που χρειάζονται τη βοήθεια των πολιτών (αιμοδοσία, ορφανοτροφεία
κ.λπ.).
Διάδοση πολιτιστικού έργου: Με τη συνδρομή της διαφήμισης καθίσταται, επίσης,

εφικτή η προώθηση πολιτιστικών εκδηλώσεων, λογοτεχνικών εκδόσεων, συναυλιών,
θεατρικών παραστάσεων κ.ά., γεγονός που ενισχύει την καλλιτεχνική δημιουργία, αλλά και
το ενδιαφέρον του κοινού.
Στήριξη λειτουργίας των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης: Για τα περισσότερα

Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης τα έσοδα από τις διαφημίσεις αποτελούν το μόνο ή το βασικό
τους έσοδο. Επομένως, η διαφήμιση επιτρέπει σε αυτά να λειτουργούν χωρίς να
καταφεύγουν στη στήριξη πολιτικών, κομματικών ή άλλων συμφερόντων, και να παρέχουν
έτσι αδέσμευτη και ανεπηρέαστη ενημέρωση. Διασφαλίζεται, άρα, τόσο η δυνατότητα
παροχής ενημέρωσης από ιδιωτικούς φορείς, όσο και η εργασία των δημοσιογράφων, των
τεχνικών και των υπαλλήλων που απασχολούνται σε ειδησεογραφικά (τηλεοπτικά ή έντυπα)

μέσα ενημέρωσης.
Αρνητικές επιπτώσεις της διαφήμισης
Το πλήθος των διαφημιστικών μηνυμάτων, στο οποίο εκτίθενται οι περισσότεροι

πολίτες από μικρή ηλικία, και κυρίως η διαρκής παρότρυνση για την απόκτηση υλικών
αγαθών, μέσω της εξιδανικευμένης εικόνας ενός αμιγώς υλιστικού προτύπου ζωής, επιφέρει
σημαντικές επιπτώσεις στην ψυχολογία, καθώς και στον τρόπο σκέψης των ανθρώπων.
Παρατηρείται, έτσι, η επίταση αρνητικών ψυχολογικών φαινομένων, καθώς

μεγάλο μέρος των πολιτών βιώνει μια συνεχή αίσθηση διάψευσης, εφόσον δεν είναι σε θέση
να εκπληρώσει τις ολοένα αυξανόμενες καταναλωτικές επιθυμίες και ανάγκες. Παρά τη
γενική βελτίωση του βιοτικού επιπέδου, πολλοί είναι εκείνοι, που έχοντας επηρεαστεί από τη
στρεβλή και επίπλαστη πραγματικότητα των διαφημιστικών μηνυμάτων θεωρούν ελλιπή τη
ζωή τους, και αδυνατούν να βιώσουν πραγματικά αισθήματα ικανοποίησης και πληρότητας.
Θεωρείται, άλλωστε, δεδομένη η υπονόμευση της πνευματικής αυτονομίας των

σύγχρονων ανθρώπων, οι οποίοι, υπό την αδιάκοπη πίεση των διαφημιστικών μηνυμάτων,
έχουν χάσει τη δυνατότητά τους να κρίνουν και να ιεραρχούν τις πραγματικές τους ανάγκες.
Πολλοί άνθρωποι, πλέον, κινούνται με βάση τις έντεχνες υποδείξεις των διαφημιστών,
διεκδικώντας στη ζωή τους, όχι ό,τι πραγματικά επιθυμούν οι ίδιοι, αλλά ό,τι τους έχει
υποβληθεί ως ζητούμενο και ως αναγκαιότητα μέσω των διαφημίσεων.
Το πόσο σημαντική είναι η επιρροή της διαφήμισης, προκύπτει το δίχως άλλο κι από
το γεγονός ότι την αξιοποιούν ακόμη και οι πολιτικοί κατά τη διάρκεια των προεκλογικών
περιόδων προκειμένου να διασφαλίσουν την εκλογή ή την επανεκλογή τους. Είναι, άρα,
σαφές πως ο τρόπος με τον οποίο κατανοούν και διαχειρίζονται την πραγματικότητα οι
άνθρωποι μπορεί να επηρεαστεί σε μεγάλο βαθμό μέσω των διαφημιστικών μηνυμάτων.
Ηθική διαφθορά των ανθρώπων: Υπό την επίδραση της διαφήμισης (είτε αυτή
πραγματώνεται άμεσα με διαφημιστικά μηνύματα είτε έμμεσα μέσω τηλεοπτικών και
κινηματογραφικών παραγωγών), οι άνθρωποι έχουν πάψει να θέτουν ως πρώτη και

αδιαπραγμάτευτη αξία το σεβασμό στη ζωή και στα συναισθήματα των συνανθρώπων τους,
κι έχουν αρχίσει να θεωρούν πως μέτρο όλων είναι οι προσωπικές τους ανάγκες και
επιθυμίες, που μπορούν να υλοποιηθούν μόνο μέσω της πρόσκτησης περισσότερων
χρημάτων. Έχει προκύψει, έτσι, μια ουσιαστική αλλαγή στον τρόπο που αντιμετωπίζουν τα
πράγματα, με εμφανή την αλλοίωση των ηθικών τους αξιών, προς όφελος πάντα του υλισμού
και της κενής περιεχομένου αυτοπροβολής.
Οικονομική εκμετάλλευση των πολιτών: Η συνεχής ενίσχυση των πλασματικών

αναγκών του σύγχρονου ανθρώπου οδηγεί σε μια αδιέξοδη προσήλωση στην απόκτηση
ολοένα και περισσότερων προϊόντων, με αποτέλεσμα οι πολίτες πλέον να εργάζονται κυρίως
για να μπορούν να καταναλώνουν. Μια άκρως ανησυχητική εξέλιξη, η οποία, αν και
εξυπηρετεί τις επιχειρήσεις, -και κυρίως τους πολυεθνικούς γίγαντες, που ωφελούνται
περισσότερο από τις δυνατότητες της διαφήμισης-, επιφέρει σημαντική επιδείνωση τόσο
στον τρόπο ζωής, όσο και στην οικονομική κατάσταση πολλών ανθρώπων. Είναι γνωστός,
άλλωστε, ο παραλογισμός των προηγούμενων χρόνων με τους αλλεπάλληλους δανεισμούς
προκειμένου να ικανοποιηθούν, περιττές στην ουσία τους, καταναλωτικές ανάγκες.
Κοινωνική και πολιτική αδρανοποίηση των πολιτών: Η λανθασμένη ιεράρχηση

αξιών και επιδιώξεων έχει ως αρνητικό απότοκο και την τάση των πολιτών να απέχουν από
οτιδήποτε δεν τους αποδίδει άμεσο ή εμφανές οικονομικό όφελος. Αδιαφορούν, λοιπόν, για
την κοινωνική τους ευθύνη απέναντι στους συνανθρώπους τους, παραμελούν ή αποφεύγουν
οποιαδήποτε συλλογική δράση, και αντιστοίχως μένουν αμέτοχοι θεατές των πολιτικών
δρώμενων, καθώς είναι αφοσιωμένοι στις προσωπικές τους -καταναλωτικές- ανάγκες, οι
οποίες αίφνης έχουν αποκτήσει πολύ μεγαλύτερη σημασία από κάθε πιθανή κοινωνική ή
πολιτική δράση -και αντίδραση.
Ενώ, παράλληλα, η αίσθηση πως η προσωπική τους ικανοποίηση είναι

σημαντικότερη από την ομαλή κοινωνική συνύπαρξη, οδηγεί συχνά σε άνομες πράξεις, όπως
είναι, για παράδειγμα, η προσπάθεια αποφυγής φορολογικών υποχρεώσεων, προκειμένου να
έχουν στη διάθεσή τους περισσότερα χρήματα προς κατανάλωση.
Τρόποι αντίδρασης στην αρνητική επίδραση των διαφημίσεων
Με δεδομένο το γεγονός πως η χρησιμότητα των διαφημίσεων είναι τέτοια, ώστε δεν
πρόκειται να πάψουν να αποτελούν μέρος της καθημερινότητας των πολιτών, κρίνεται
αναγκαία η έγκαιρη, με τη βοήθεια των φορέων αγωγής, προετοιμασία των νέων ανθρώπων,
προκειμένου να αποφεύγεται, όσο το δυνατόν, ο επηρεασμός τους από αυτές.
Βασικό ζητούμενο αποτελεί η ενίσχυση της κριτικής ικανότητας των νέων, ώστε να
μπορούν από νωρίς να αξιολογούν και να διαχωρίζουν τις πραγματικές τους ανάγκες, από
εκείνες που σκοπίμως και εντέχνως επιχειρούν να τους δημιουργήσουν οι εμπορικές
επιχειρήσεις μέσω των διαφημίσεων. Είναι σημαντικό, άρα, να γίνει έγκαιρα αντιληπτό από
τους νέους πως η πραγματική αξία της ζωής, και κατ’ επέκταση η δυνατότητα βίωσης της
ευτυχίας, δεν προκύπτει με την αγορά καταναλωτικών αγαθών, αλλά με την ορθή εκτίμηση
πολύ σημαντικότερων πτυχών του ανθρώπινου βίου, όπως είναι η φιλία, η οικογένεια, η
πνευματική καλλιέργεια, η τέχνη, ο αθλητισμός, και εν γένει κάθε πράξη και συναίσθημα,
που κινείται ανεξάρτητα από τα χρήματα και τα υλικά αγαθά.
Η οικογένεια και το σχολείο: Οι βασικοί φορείς αγωγής οφείλουν να ενισχύσουν

μέσω του διαλόγου την ικανότητα του νέου να αντιλαμβάνεται τις προθέσεις των
διαφημιστών, αλλά και τη δυνατότητα να διαμορφώσει μια ουσιαστική καταναλωτική
συμπεριφορά, που θα έχει ως γνώμονα τις πραγματικές του ανάγκες.
Καίρια είναι, επομένως, η προσπάθεια στήριξης της κριτικής θέασης του τηλεοπτικού
και διαδικτυακού κόσμου, κατά τρόπο τέτοιο, ώστε ο νέος να μπορεί να αξιοποιεί τα μέσα
αυτά προς όφελός του, χωρίς να παρασύρεται από τα αδιάκοπα κελεύσματα των
διαφημιστικών μηνυμάτων.
Η πολιτεία: Παράλληλα με τις προσπάθειες των φορέων αγωγής να

ευαισθητοποιήσουν τους νέους απέναντι στους κινδύνους του καταναλωτικού προτύπου
ζωής, θα πρέπει να κινηθεί και η πολιτεία, προκειμένου να διασφαλιστεί η λειτουργία και η
πραγμάτωση της διαφήμισης σύμφωνα με τον σχετικό κώδικα δεοντολογίας.
Θα πρέπει η πολιτεία να φροντίζει ώστε τα διαφημιστικά μηνύματα να μην

επιχειρούν την παραπλάνηση των πολιτών, να σέβονται τη νοημοσύνη και την αισθητική του
κοινού, αλλά και να μην κατακυριεύουν οι διαφημιστές την τηλεοπτική πραγματικότητα με
την προβολή μεγάλου αριθμού διαφημίσεων.
Απόσπασμα από τον Ελληνικό Κώδικα Διαφήμισης – Επικοινωνίας
Άρθρο 1 - Βασικές Αρχές
α. Όλες οι διαφημίσεις πρέπει να είναι νόμιμες, ευπρεπείς, έντιμες και να λένε την
αλήθεια.
β. Όλες οι διαφημίσεις πρέπει να δημιουργούνται με πνεύμα κοινωνικής ευθύνης και

να είναι σύμφωνες με τις αρχές του θεμιτού ανταγωνισμού, όπως είναι γενικά παραδεκτός
στις συναλλαγές.
γ. Καμία διαφήμιση δεν πρέπει να κλονίζει την εμπιστοσύνη του κοινού στην
διαφημιστική λειτουργία.
Άρθρο 2 – Ευπρέπεια
Οι διαφημίσεις δεν πρέπει να περιέχουν δηλώσεις ή οπτικές/ακουστικές παραστάσεις

που προσβάλλουν τα ήθη και τις επικρατούσες αντιλήψεις ευπρέπειας.
Άρθρο 3 – Τιμιότητα
α. Η διατύπωση των διαφημίσεων πρέπει να είναι τέτοια, ώστε να μην κάνει

κατάχρηση της εμπιστοσύνης του καταναλωτή και να μην εκμεταλλεύεται την έλλειψη
πείρας ή γνώσεων του.
β. Επί μέρους στοιχεία που μπορεί να επηρεάσουν την τελική απόφαση του
καταναλωτή πρέπει να επικοινωνούνται με σαφήνεια, ώστε να γίνονται αντιληπτά.
Άρθρο 4 - Κοινωνική Ευθύνη
α. Οι διαφημίσεις πρέπει να σέβονται την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, και δεν πρέπει να

περιέχουν ή να υπαινίσσονται καμιά μορφή διάκρισης, όπως μεταξύ άλλων τη φυλή, την
εθνικότητα, την καταγωγή, τη θρησκεία, το φύλο, την ηλικία, την αναπηρία ή τη σεξουαλική
ταυτότητα.
β. Οι διαφημίσεις δεν πρέπει χωρίς να συντρέχει σοβαρός λόγος να εκμεταλλεύονται

τους φόβους, τη δυστυχία ή τον πόνο των ανθρώπων.
γ. Οι διαφημίσεις δεν πρέπει να περιέχουν ή να υπαινίσσονται στοιχεία που μπορεί να

οδηγήσουν σε βίαιη, παράνομη ή αντικοινωνική συμπεριφορά.
δ. Οι διαφημίσεις δεν πρέπει να εκμεταλλεύονται τις προλήψεις και τις δεισιδαιμονίες

των ανθρώπων.
Άρθρο 5 – Αλήθεια
1. Οι διαφημίσεις πρέπει να λένε την αλήθεια και να μην είναι παραπλανητικές.
2. Οι διαφημίσεις δεν πρέπει να περιέχουν δηλώσεις ή οπτικές παραστάσεις, που είτε

άμεσα είτε έμμεσα, με υπονοούμενα, με παραλείψεις, με διφορούμενα ή με υπερβολικούς
ισχυρισμούς, μπορούν να παραπλανήσουν τον καταναλωτή, ειδικότερα σε ότι αφορά:
α. τις ιδιότητες του προϊόντος, όπως: είδος, σύνθεση, μέθοδος και χρόνος
κατασκευής, καταλληλότητα για τον σκοπό για τον οποίο προορίζεται, ποικιλία χρήσεων,
ποσότητα, εμπορική ή γεωγραφική προέλευση, επιπτώσεις από τη χρήση του στο περιβάλλον
β. την αξία του προϊόντος και την πραγματική συνολική τιμή του
γ. τους όρους παράδοσης, ανταλλαγής, επιστροφής, επισκευής και συντήρησης του

προϊόντος
δ. τους όρους εγγύησης του προϊόντος

ε. την πνευματική ιδιοκτησία και τα δικαιώματα βιομηχανικής ιδιοκτησίας, όπως:

πατέντες, κατατεθειμένα εμπορικά σήματα, σχέδια και πρότυπα, εμπορικές επωνυμίες στ. τη
συμμόρφωση με τις απαιτούμενες προδιαγραφές
ζ. την επίσημη αναγνώριση ή έγκριση του προϊόντος, όπως διακρίσεις με μετάλλια,

βραβεία και διπλώματα
η. το βαθμό συνεισφοράς από την αγορά του προϊόντος σε φιλανθρωπικούς σκοπούς
Άρθρο 6 - Χρήση Τεχνικών /Επιστημονικών Στοιχείων και Ορολογίας
Οι διαφημίσεις δεν πρέπει
α. να κάνουν κακή χρήση τεχνικών στοιχείων, όπως αποτελέσματα ερευνών ή

περικοπές από τεχνικά και επιστημονικά δημοσιεύματα
β. να χρησιμοποιούν στατιστικά στοιχεία με τρόπο ώστε να αποδίδονται υπερβολικοί

ισχυρισμοί στο διαφημιζόμενο προϊόν
γ. να χρησιμοποιούν επιστημονική ορολογία και επιστημονικούς ιδιωματισμούς με

σκοπό να παρουσιάσουν τους διαφημιστικούς ισχυρισμούς, ως βασισμένους σε επιστημονικά
δεδομένα, που στην πραγματικότητα δεν υπάρχουν
Άρθρο 7 – Χρήση των Όρων "Δωρεάν" και "Με Εγγύηση"
Ο όρος «δωρεάν» π.χ. «δώρο», «δωρεάν προσφορά», πρέπει να χρησιμοποιείται μόνο
- όταν η προσφορά δεν προϋποθέτει καμία υποχρέωση, ή - όταν η μόνη υποχρέωση

είναι η πληρωμή για την αποστολή, το κόστος της οποίας δεν πρέπει να είναι υψηλότερο
αυτού, που θα προέκυπτε από την αγορά του προσφερόμενου προϊόντος, ή - όταν η
προσφορά δίνεται σε συνδυασμό με την αγορά ενός άλλου προϊόντος, εφόσον η τιμή αυτού
δεν έχει αυξηθεί προκειμένου για καλύψει μέρος ή το συνολικό κόστος του προσφερόμενου
προϊόντος.
Οι διαφημίσεις δεν πρέπει να δηλώνουν ή να υπονοούν ότι η «Εγγύηση», ή

οποιαδήποτε άλλη παραπλήσια έννοια, προσφέρει στον καταναλωτή μεγαλύτερη εξασφάλιση
από αυτή που προβλέπει ο νόμος, όταν στην πραγματικότητα αυτό δεν ισχύει. Οι όροι της
εγγύησης καθώς και τα στοιχεία του εγγυητή πρέπει να είναι άμεσα διαθέσιμα στον
καταναλωτή και τυχόν περιορισμοί, εφόσον επιτρέπονται από το νόμο, πρέπει να είναι
διατυπωμένοι με σαφήνεια.
Άρθρο 8 – Τεκμηρίωση
Περιγραφές, ισχυρισμοί και απεικονίσεις που χρησιμοποιούνται στις διαφημίσεις

πρέπει να μπορούν να τεκμηριωθούν. Η τεκμηρίωση πρέπει να είναι διαθέσιμη χωρίς
καθυστέρηση μόλις ζητηθεί από τα όργανα αυτοδέσμευσης και αυτοελέγχου, που είναι
υπεύθυνα για την εφαρμογή του Κώδικα.
Άρθρο 9 – Αναγνώριση Διαφημίσεων
α. Οι διαφημίσεις πρέπει να διακρίνονται ως διαφημίσεις, οποιαδήποτε μορφή κι αν

έχουν και οποιοδήποτε μέσο κι αν χρησιμοποιούν. Σε περίπτωση που εμφανίζονται σε μέσο
που περιέχει ειδήσεις ή άλλη αρθρογραφία, πρέπει να παρουσιάζονται με τέτοιο τρόπο, ώστε
να αναγνωρίζονται εύκολα ως διαφημίσεις και η ταυτότητα του διαφημιζόμενου πρέπει να
είναι εμφανής.
β. Οι διαφημίσεις δεν πρέπει να παραπλανούν ως προς τον πραγματικό τους στόχο.

Δεν πρέπει να παρουσιάζονται π.χ. σαν έρευνα αγοράς ή έρευνα καταναλωτών όταν ο στόχος
τους είναι εμπορικός, όπως η πώληση ενός προϊόντος.
Άρθρο 10 – Ταυτότητα Διαφημιζόμενου
Η ταυτότητα του διαφημιζόμενου πρέπει να είναι εμφανής. Αυτό δεν ισχύει για
διαφημίσεις με μοναδικό στόχο την προσέλκυση του ενδιαφέροντος σε μελλοντικές
επικοινωνιακές ενέργειες (teaser).
Όπου είναι εφικτό, οι διαφημίσεις πρέπει να περιλαμβάνουν στοιχεία επικοινωνίας με

την εταιρεία, ώστε ο καταναλωτής να μπορεί να έλθει εύκολα σε επαφή μαζί της.
Άρθρο 11 - Συγκρίσεις
Οι διαφημίσεις που περιέχουν συγκρίσεις πρέπει να σχεδιάζονται με τέτοιο τρόπο,

ώστε η σύγκριση αυτή να μην παραπλανά και να υπόκειται στις αρχές του θεμιτού
ανταγωνισμού. Τα στοιχεία σύγκρισης πρέπει να βασίζονται σε δεδομένα που μπορούν να
αποδειχθούν και δεν πρέπει να επιλέγονται κακόπιστα και μεροληπτικά.
Άρθρο 12 – Δυσφήμιση
Οι διαφημίσεις δεν πρέπει να δυσφημούν, να υποβαθμίζουν ή να επιδιώκουν να

γελοιοποιήσουν κανένα άτομο ή ομάδα ατόμων, άλλους διαφημιζόμενους, εταιρεία,
οργάνωση, βιομηχανική ή εμπορική δραστηριότητα, επάγγελμα ή προϊόν.
Άρθρο 13 – Επώνυμες Μαρτυρίες (Testimonials)
Οι διαφημίσεις δεν πρέπει να περιέχουν ή να αναφέρονται σε ενυπόγραφες μαρτυρίες

ή επιδοκιμαστικές βεβαιώσεις, εκτός αν αυτές είναι γνήσιες και αυθεντικές και βασίζονται σε
προσωπική εμπειρία του μάρτυρα. Μαρτυρίες και βεβαιώσεις που έχουν εκ των πραγμάτων
ξεπεραστεί, ή που δεν ισχύουν πια, δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται.
Άρθρο 14 – Αναφορά σε Πρόσωπα και Ιδιωτικά Περιουσιακά Στοιχεία
α. Οι διαφημίσεις δεν πρέπει να εμφανίζουν ή να αναφέρονται επωνύμως σε

πρόσωπα εκτός εάν έχει δοθεί άδεια από τα πρόσωπα αυτά εκ των προτέρων.
β. Οι διαφημίσεις δεν πρέπει, χωρίς τη σχετική άδεια, να παρουσιάζουν ή να

αναφέρονται σε ιδιωτικά περιουσιακά στοιχεία δημιουργώντας την εντύπωση προσωπικής
αναγνώρισης και επιδοκιμασίας από τον ιδιοκτήτη, του προϊόντος ή της επιχείρησης που
διαφημίζεται.
Άρθρο 15 – Εκμετάλλευση Φήμης

Οι διαφημίσεις δεν πρέπει να κάνουν αδικαιολόγητα χρήση του ονόματος ή των

αρχικών, λογότυπου άλλης εταιρείας, επιχείρησης, οίκου, ιδρύματος ή οργανισμού. Οι
διαφημίσεις δεν πρέπει με κανένα τρόπο να εκμεταλλεύονται την καλή φήμη άλλης
εταιρείας, προϊόντος, ατόμου ή οργανισμού, όπως αυτή εμπεριέχεται στο όνομα, στις μάρκες,
ή άλλη πνευματική ιδιοκτησία, και δεν πρέπει να εκμεταλλεύονται τις ευνοϊκές εντυπώσεις
που δημιούργησε άλλη διαφημιστική εκστρατεία, δίχως προηγούμενη έγκριση.
Άρθρο 16 – Μίμηση
Οι διαφημίσεις δεν πρέπει να μιμούνται τη γενική εμφάνιση, το κείμενο, τα

συνθήματα, τις οπτικές παραστάσεις, τη μουσική, τους ήχους κ.λπ. άλλων διαφημίσεων, με
τρόπο που μπορεί να παραπλανήσει ή να δημιουργήσει σύγχυση. Όταν ένας διαφημιζόμενος,
με πολυεθνική δραστηριότητα, έχει καθιερώσει ένα προϊόν του με ορισμένη διαφήμιση σε
μια ή περισσότερες χώρες, δεν επιτρέπεται για εύλογο χρονικό διάστημα, άλλοι
διαφημιζόμενοι να μιμούνται αθέμιτα τις διαφημίσεις του στις υπόλοιπες χώρες, όπου ο
πρώτος πιθανόν να δραστηριοποιηθεί, εμποδίζοντας τον έτσι να χρησιμοποιήσει τη
διαφήμιση του στις χώρες αυτές.
Άρθρο 17 – Ασφάλεια και Υγεία
Οι διαφημίσεις δεν πρέπει χωρίς να συντρέχουν λόγοι εκπαιδευτικής ή κοινωνικής

ωφέλειας, να περιέχουν οπτικές παραστάσεις ή περιγραφές επικίνδυνων δραστηριοτήτων, ή
καταστάσεων που δείχνουν αδιαφορία για την ασφάλεια και την υγεία του ατόμου. Οι
οδηγίες χρήσης του προϊόντος πρέπει να περιλαμβάνουν προειδοποιήσεις ασφαλούς χρήσης
αυτού και, όπου απαιτείται, διευκρινίσεις. Όταν στη χρήση του προϊόντος υπάρχουν
κίνδυνοι, τα παιδιά πρέπει παρουσιάζονται υπό την επιτήρηση ενηλίκων.
Οι πληροφορίες που συνοδεύουν το προϊόν πρέπει να περιλαμβάνουν σωστές οδηγίες

χρήσης, οι οποίες να καλύπτουν όλα τα θέματα υγείας και ασφάλειας. Η ενημέρωση για τα
θέματα αυτά πρέπει να είναι σαφής με την χρήση εικόνων, κειμένων η συνδυασμού αυτών.
Άρθρο 18 – Παιδιά και νέοι

Οι παρακάτω διατάξεις αφορούν σε διαφημίσεις που απευθύνονται σε παιδιά και

νέους, όπως ορίζονται από την εθνική νομοθεσία.
Ιδιαίτερη μέριμνα απαιτείται σε διαφημίσεις που απευθύνονται ή χρησιμοποιούν

παιδιά η νέους. Αυτές οι διαφημίσεις δεν πρέπει να υποβαθμίζουν την κοινωνικά αποδεκτή
συμπεριφορά και τις καθιερωμένες συνήθειες και τρόπο ζωής.
Προϊόντα ακατάλληλα για παιδιά ή νέους δεν πρέπει να διαφημίζονται σε μέσα τα

οποία απευθύνονται σε αυτά, και διαφημίσεις που απευθύνονται σε παιδιά ή νέους δεν πρέπει
να εμφανίζονται σε μέσα των οποίων η γενικότερη θεματολογία είναι ακατάλληλη για αυτά.
Υλικό ακατάλληλο για παιδιά πρέπει να ορίζεται σαφώς ως τέτοιο.
1. Απειρία και ευπιστία
Οι διαφημίσεις δεν πρέπει να εκμεταλλεύονται την έλλειψη πείρας ή τη φυσική

ευπιστία των παιδιών κυρίως όσον αφορά τα παρακάτω:
α. Όταν στις διαφημίσεις επιδεικνύεται η χρήση του προϊόντος δεν πρέπει:
- Να υποβαθμίζεται η ηλικία ή η ικανότητα που απαιτείται από το χρήστη

προκειμένου να συναρμολογήσει και να χρησιμοποιήσει το διαφημιζόμενο προϊόν
- Να δημιουργούνται υπερβολικές εντυπώσεις ως προς το πραγματικό μέγεθος, την

αξία, τη φύση, τη διάρκεια ζωής, τη χρήση, και τη λειτουργία του προϊόντος
- Να αποκρύπτεται η ανάγκη για τυχόν πρόσθετες αγορές, όπως εξαρτημάτων, και

άλλων υλικών, που απαιτούνται ώστε το προϊόν να μπορεί να χρησιμοποιηθεί όπως
παρουσιάζεται στη διαφήμιση.
β. Παρότι η χρήση στοιχείων φαντασίας αρμόζει στις διαφημίσεις που απευθύνονται

σε παιδιά, θα πρέπει να γίνεται με τέτοιο τρόπο ώστε να μην τους προκαλεί σύγχυση ως προς
την πραγματικότητα.
γ. Διαφημίσεις οι οποίες απευθύνονται σε παιδιά πρέπει να είναι αντιληπτές από αυτά

ως διαφημίσεις.
2. Αποφυγή Βλάβης
Οι διαφημίσεις δεν πρέπει να περιέχουν εκφράσεις, στοιχεία ή οπτικές παραστάσεις,

που θα μπορούσαν να βλάψουν τα παιδιά και τους νέους πνευματικά, ηθικά ή σωματικά. Οι
διαφημίσεις δεν πρέπει να παρουσιάζουν ή να ενθαρρύνουν παιδιά και νέους σε επικίνδυνες
καταστάσεις και συμπεριφορές καθώς και σε πράξεις που μπορεί να βλάψουν τους εαυτούς
τους ή άλλους.
3. Κοινωνικές Αξίες
Οι διαφημίσεις δεν πρέπει να κάνουν τα παιδιά και τους νέους να πιστεύουν ότι η
απόκτηση ή χρήση του διαφημιζόμενου προϊόντος θα τα κάνει να υπερτερούν κοινωνικά,
ψυχολογικά ή σωματικά έναντι των άλλων, ή και το αντίθετο.
Οι διαφημίσεις δεν πρέπει να υποσκάπτουν το κύρος και την υπευθυνότητα των

γονέων, ούτε να αμφισβητούν την κρίση ή τις επιλογές τους.
Οι διαφημίσεις δεν πρέπει να περιέχουν προτροπή στα παιδιά και τους νέους να
πιέσουν τους γονείς τους ή άλλους ενήλικες να τους αγοράσουν το διαφημιζόμενο προϊόν.
Οι τιμές δεν πρέπει να παρουσιάζονται με τρόπο που θα δημιουργήσει στα παιδιά και
τους νέους λανθασμένη εντύπωση για το συνολικό κόστος και την αξία του προϊόντος.
Οι διαφημίσεις δεν πρέπει να αφήνουν να εννοηθεί ότι το διαφημιζόμενο προϊόν

μπορεί να αποκτηθεί από κάθε οικογένεια, ανεξαρτήτως εισοδήματος.
Οι διαφημίσεις που καλούν παιδιά και νέους να επικοινωνήσουν με την εταιρεία,

πρέπει να τους ενθαρρύνουν να ζητούν την άδεια ενήλικα, όταν αυτή τους η ενέργεια
συνεπάγεται κόστος, ακόμα και μόνο αυτό της επικοινωνίας7.
7
ΔΙΑΦΙΜΗΣΗ8
Κείμενο Ι
«ΔΙΑΦΗΜΙΖΟΜΑΙ ΑΡΑ ΥΠΑΡΧΩ»
[…] Εννιά στις δέκα φορές, για να μην πω πάντοτε, όταν ένα κανάλι κάνει «μπρέικ»
για διαφημίσεις, σχεδόν όλα τα υπόλοιπα, και οπωσδήποτε τα ιδιωτικά, κάνουν το δικό τους
διαφημιστικό διάλειμμα. […] Για να αποφευχθεί το ενδεχόμενο αποπαγίδευσης του
τηλεθεατή από τη διαφημιστική σαγήνη, συμφωνείται και επιβάλλεται ο «νόμος της
αγοράς», της κατά τα λοιπά ελεύθερης, και προκύπτει έτσι η ταυτόχρονη διακοπή για την
παρουσίαση των διαφημιστικών σποτ. Μπρος γκρεμός και πίσω ρέμα, δηλαδή, κι
έτσι ξαναγυρνάς στο κανάλι που παρακολουθούσες από μιας αρχής, καταπίνοντας τις
διαφημίσεις εν αναμονή της επανέναρξης του κανονικού προγράμματος.
Του κανονικού; Από μελετητές των ηλεκτρονικών μέσων ενημέρωσης, ξένους και
Έλληνες, έχει γίνει από καιρό η άκρως πειστική υπόθεση ότι στην πραγματικότητα το όλο
τηλεοπτικό πρόγραμμα […] δεν είναι το «πακέτο» αλλά το περιτύλιγμα για το αυθεντικό
πακέτο, το αυθεντικό περιεχόμενο: τις διαφημίσεις. Όλα τα «σοβαρά» ή τα σοβαροφανή, οι
παραγωγές, οι εκπομπές, τα δελτία κ.λπ., είναι το σχήμα μέσα στο οποίο θα χωρέσουν οι
διαφημίσεις και το πρόσχημά τους.
Ακούγεται ίσως βαρύ και άδικο κάτι τέτοιο, αλλά ας συνεκτιμηθούν και τα εξής:
Πρώτον, δεν τηρείται σχεδόν κανένας από τους νόμους που ρυθμίζουν τη χρονική διάρκεια
των διαφημιστικών «μπρέικ», το πότε θα σφηνωθούν στο «κανονικό» πρόγραμμα, το πότε
επιτρέπονται οι διαφημίσεις οι προσανατολισμένες στην παιδική αγορά κ.λπ. Δεύτερον,
ακόμα και τα δελτία ειδήσεων διακόπτονται πια για να προβληθούν διαφημίσεις· κάποτε
απαγορευόταν αυτό, αλλά η αγορά έχει τις ανάγκες της και τις ορέξεις της, άρα και τον
τρόπο της. […] Τρίτον, υπάρχουν κανάλια, και δεν είναι λίγα, που είτε μεταδίδουν επί
εικοσιτετραώρου βάσεως «εμπορικά προγράμματα» είτε έχουν το πολύ ένα τετράωρο ή
πεντάωρο πρόγραμμα και το υπόλοιπο της ημέρας και της νύχτας το παραδίδουν στα
«εμπορεία», στο τηλεμάρκετινγκ, στα κουζινικά κ.λπ. Τέταρτον, και για να μην κρυβόμαστε
πίσω από το δάχτυλό μας, κι εμείς οι των έντυπων μέσων είναι πολλές οι φορές που
νιώθουμε ότι τα γραπτά μας, έτσι κι αλλιώς εφήμερα, είναι το ντύμα των ένθετων
διαφημιστικών φυλλαδίων, τα οποία μάλιστα αρκετές φορές παύουν να είναι ένθετα και,
επεκτατικά, υποδύονται την πρώτη ή την τελευταία σελίδα μιας εφημερίδας.
8
https://filologika.gr/lykio/g-lykiou/genikis-pedias/neoelliniki-glossa/diafimisi-kritirio-axiologisis-eniaia-exetasi/
ανάκτηση 12/05/2020
Δεν διαμορφώνουν βέβαια μόνο τη συνήθη αγορά οι διαφημίσεις. Επηρεάζουν και

την αγορά των ιδεών, κατά το πρότυπο ίσως του Ερμή, που ήταν και Κερδώος 9 και Λόγιος10
(αλλά λατρευόταν και ως Δόλιος) και ο οποίος, ως διακινητής φημών και ειδήσεων, θα
μπορούσε πράγματι να θεωρηθεί προστάτης και της διαφήμισης. Με επιμέλεια
σκηνοθετημένα, σαν σύντομα μονόπρακτα, με σποραδικό χιούμορ και με γλώσσα που
κορφολογεί[1] ταυτόχρονα από τα «ιδιώματα» της νεολαίας, της λογοτεχνίας και της
πιάτσας, τα προπαγανδιστικά σποτάκια εισάγουν πρότυπα, διακινούν αξίες ή «αξίες»,
χρυσώνουν ήδη υπάρχουσες, επηρεάζουν ποικιλότροπα. Και ενώ οι λογοτέχνες συνηθίζουν
να λένε ότι ο κόσμος όλος υπάρχει για να τον περικλείσει κάποτε κάποιο βιβλίο, αν δεν είναι
εξ αρχής εγγεγραμμένος στις σελίδες ενός «θεϊκού» τόμου, τα πράγματα δείχνουν ότι ο
κόσμος όλος, με τα πάθη και τους πόθους του, τις αγωνίες και τις ελπίδες του, τους αγώνες,
τους θριάμβους και τις ήττες του, τις εξέχουσες προσωπικότητες και τις εν κινήσει και
δράσει «μάζες» του, υπάρχει για να τον περικλείσει τελικά η διαφήμιση, για να τον
ιδιοποιηθεί, να τον αφομοιώσει, να τον ρυμουλκήσει στις δικές της επιδιώξεις.
(Καθημερινή, 9/3/2008) / ελαφρώς διασκευασμένο
[1]Κορφολογώ = επιλέγω το καλύτερο δείγμα από ένα σύνολο.
Κείμενο ΙΙ
9
Η ανέλπιστη ευτυχία και τα απρόσμενα κέρδη αναφέρονται εις τον αυτόν Θεό «Ερμού κλήρος» (παρά Ρωμαίοις sors
Mercurii) λεγότανε ο πρώτος κλήρος και η πρώτη των κρεάτων μερίδα. Προστάτης της ευτυχίας των εμπόρων εξ ου και
αποκαλούμενος από αυτούς ως εμπολαίος, αγοραίος, κερδώος, κερδέμπορος και παλιγκάπηλος. Τον απεικόνιζαν στις
στοές τω αγορών κρατώντας βαλλάντιο,το σύμβολο του εμπορίου.
10
Ερμής και για την ιδιότητα αυτή λατρεύεται ως λόγιος και ως έχων τη δυνατότητα να πείθει δια του ορθού αλλά και
σοφού λόγου. Προστάτης των ρητόρων και των φιλοσόφων συνταυτίστηκε υπό των Αλεξανδρινών προς τον Θώθ των
Αιγυπτίων και αποδόθηκε σε αυτόν η επινόηση της μαθηματικής επιστήμης, της αστρονομίας και πολλών άλλων τεχνών.
Έμβλημα του Θεού το κηρύκειο. Ράβδος χρυσή, τριπέταλος. Παλαιότερα απεικονίζετο δίχαλος. Στους μεταγενέστερους
χρόνους απεικονίζεται με δύο όφεις περιειλιγμένους στο άνω άκρο του κηρύκειου. Οι όφεις υποδηλώνουν και το ότι ο
Ερμής είναι και Θεός του κάτω κόσμου. Συναφής και η λατρεία του ως Θεός του ύπνου και των ονείρων. Διά του
κηρυκείου θέλγει τα όμματα των ανθρώπων και ηγείται των ονείρων τους ως ονειροπομπός και υπνοδότης.
«O Καθρέφτης» – Φοίβος Δεληβοριάς
Έχω μπροστά μου συνεχώς έναν καθρέφτη

που μ’ εμποδίζει ό,τι είναι πίσω του να δω.
Δεν έχω δει ποτέ μου πιο μεγάλο ψεύτη
και το χειρότερο, είναι όμοιος εγώ…
Δείχνει πολύ καλός ενώ εγώ δεν είμαι,

δείχνει κακός ενώ δεν είμαι ούτε αυτό.
Όσοι μου λένε «φίλε όπως είσαι μείνε»,
είναι όσοι χάψαν τον αντικατοπτρισμό.
Έναν καθρέφτη συνεχώς έχω μπροστά μου,

πάνω του πέφτει και ραγίζεται η καρδιά μου.
[…]
Κάνει παιχνίδι ως και με τα πρότυπά μου

τις θείες φωνές που μου μιλούσανε παιδί.
Τις φέρνει απέναντι μου και στα κυβικά μου,
πάω να τις φτάσω και τσουγκρίζω στο γυαλί.
Έναν καθρέφτη συνεχώς έχω μπροστά μου

πάνω του πέφτει και ραγίζεται η καρδιά μου.
Ξέρω πως όλοι πια πιστεύουν σε καθρέφτες

σε οθόνες σε φωτοτυπίες και προβολείς.
Μέχρι παιχνίδια έχουν βγάλει που οι παίκτες
ζουν σε μια γυάλα και τους βλέπουμε όλοι εμείς.
Μα εγώ θα κάνω τον καθρέφτη μου κομμάτια.

Ξέρω ότι αυτό που κρύβει πίσω του είσαι εσύ.
Εσύ που ψάχνεις μεσ’ στα μαύρα σου τα μάτια
να καθρεφτίζεις μόνο εμένα στην ζωή.
ΘΕΜΑ Α.
Να αποδώσετε σε ένα σύντομο κείμενο των 60-80 λέξεων το περιεχόμενο της 1 ης, της
2ης και της 4ης παραγράφου (όχι της 3ης) του Κειμένου 1.
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ Β.
1. Ο συγγραφέας στη δεύτερη παράγραφο του Κειμένου 1 επισημαίνει -και το

επιβεβαιώνει με αναφορά σε αυθεντίες- ότι τα τηλεοπτικά προγράμματα, ουσιαστικά,
αποτελούν έναν «μανδύα» ο οποίος καλύπτει την πραγματική πρόθεση της τηλεόρασης που
δεν είναι άλλη από τον «βομβαρδισμό» των τηλεθεατών με διαφημιστικά μηνύματα. Σε μία
παράγραφο των 120 λέξεων να αντικρούσετε την άποψη αυτή παραθέτοντας
αντεπιχείρηματα.
Μονάδες 15
α) Να αναλύσετε τον ρόλο που επιτελούν οι παρακάτω λεκτικές και συμβολικές

επιλογές του συγγραφέα:
 ο «νόμος της αγοράς», της κατά τα λοιπά ελεύθερης, και προκύπτει έτσι… (χρήση
των δύο κομμάτων).
 ξαναγυρνάς στο κανάλι που παρακολουθούσες (χρήση β’ ρηματικού προσώπου).
 Ακούγεται ίσως βαρύ και άδικο κάτι τέτοιο, αλλά ας συνεκτιμηθούν και τα εξής
(χρήση κόμματος).
 διακινούν αξίες ή «αξίες» (χρήση εισαγωγικών).
 με τα πάθη και τους πόθους του, τις αγωνίες και τις ελπίδες του, τους αγώνες, τους
θριάμβους και τις ήττες του, τις εξέχουσες προσωπικότητες και τις εν κινήσει και
δράσει «μάζες» του (ρόλος ασύνδετου σχήματος).
Μονάδες 5
β) Στην τελευταία παράγραφο του Κειμένου 1 ο συντάκτης επιχειρεί i) να

ευαισθητοποιήσει τον αναγνώστη και ii) να ειρωνευτεί τις πρακτικές της διαφήμισης. Με
ποια μέσα και κειμενικούς δείκτες (εκφραστικούς τρόπους, γλωσσικές και σημειωτικές
επιλογές) επιδιώκει να επιτύχει τους στόχους αυτούς; Η απάντησή σας να δοθεί σε ενιαίο
κείμενο.
Μονάδες 05
γ)Ποια είναι η ψευδαίσθηση που τρέφουν όλοι οι άνθρωποι (ανεξαρτήτως

ταυτότητας) του σκίτσου (Κείμενο 2); Πιστεύετε ότι ο υπαινιγμός του σκιτσογράφου είναι
εύστοχος; Επιβεβαιώνεται από τη σύγχρονη εποχή;
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ Γ.
Οι στίχοι του Κειμένου 3 προέρχονται από ένα τραγούδι του Φοίβου Δεληβοριά με
τίτλο «ο Καθρέφτης». Ποιος είναι ο προβληματισμός που θίγεται εκ μέρους του καλλιτέχνη
και ποιες είναι οι κύριες επιπτώσεις του φαινομένου που αναδεικνύεται; Ιδιαίτερη αναφορά
να γίνει στην επιλογή του στιχουργού να χρησιμοποιήσει α’ ενικό ρηματικό πρόσωπο.
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ Δ.
Κειμενικό είδος: επιλέξτε ελεύθερα τον τύπο του κειμένου σας (περίπου 400
λέξεων), αφού αξιοποιήσετε τους προβληματισμούς που σας δημιούργησαν τα Κείμενα 1 &
2. / Πομπός: τελειόφοιτος Λυκείου. / Αποδέκτης: Γενική Γραμματεία Ενημέρωσης και
Επικοινωνίας (ΓΓΕΕ).
Θέμα: Με τον όρο «Κοινή γνώμη» αποκαλούνται οι επικρατούσες απόψεις μεγάλου

μέρους των μελών μιας κοινωνίας σχετικά με θέματα γενικού (δημόσιου) ενδιαφέροντος. Οι
απόψεις αυτές σχετίζονται βέβαια με τα κοινωνικά χαρακτηριστικά των ατόμων και το είδος
της κοινωνικοποίησης που έχουν δεχτεί. Εσείς καλείστε να αναλύσετε τους παράγοντες που
διαμορφώνουν διαχρονικά αλλά και σε συγκεκριμένες συγκυρίες την κοινή γνώμη γύρω από
κοινωνικά, πολιτικά, ιδεολογικά, καταναλωτικά κ.ά. ζητήματα. Στη συνέχεια, να υποδείξετε
τις κυριότερες προϋποθέσεις ώστε η κοινή γνώμη να μην χειραγωγείται και να μην γίνεται
υποχείριο δόλιων συμφερόντων.
Μονάδες 30
Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Εθνικισμός

Εθνικισμός: Υπερβολική και αποκλειστική προσήλωση προς την ιδέα του έθνους και
των εθνικών ιδεωδών, με κύριο χαρακτηριστικό τη διάκριση των εθνών σε ανώτερα και
κατώτερα και τη διάθεση επιβολής των πρώτων στα δεύτερα. Ειδικότερα, η έντονη προβολή
της εθνικής ταυτότητας, κυρίως όταν συνδέεται με τάσεις απόσχισης ή επέκτασης.
Σοβινισμός: Τυφλός εθνικισμός που χαρακτηρίζεται από τη φανατική εξύμνηση κάθε

εθνικού στοιχείου, από απόρριψη και περιφρόνηση των στοιχείων άλλων λαών.
Εθνισμός: Η συνείδηση ότι ανήκει κανείς σε συγκεκριμένο έθνος∙ επίσης, το

πατριωτικό αίσθημα το οποίο προκύπτει από αυτήν.
Πατριωτισμός: Η έμπρακτη αφοσίωση και αγάπη κάποιου προς την πατρίδα του.
[εθνισμός – εθνικισμός – διεθνισμός – φιλοπατρία – πατριωτισμός – σοβινισμός.
Το να αγαπά κανείς την πατρίδα του, η φιλοπατρία (λέξη που πρωτοεμφανίστηκε

στον Αριστοφάνη), είναι το πιο φυσικό πράγμα. Στα τέλη του 18 ου αι. –αρχές του 19ου. αι.,
όταν η λέξη φιλοπατρία δίνει την αίσθηση της λογιότερης λέξης, αρχίζει να υποκαθίσταται
από τις λέξεις πατριωτισμός (αντιδάνειο μέσω του γαλλικού patriotisme), που
πρωτοχρησιμοποιούν ο Ρήγας Φεραίος, ο Ευγένιος Βούλγαρις κ.ά.,
και εθνισμός (μαρτυρείται από τον Ν. Σπηλιάδη, 1826). Για λίγο μάλιστα φαίνεται ότι
χρησιμοποιήθηκαν με την ίδια σημασία και τα εθνικότης και εθνότης, που γρήγορα όμως
εξειδικεύθηκαν στη σημασία που έχουν και σήμερα.
Η χρήση της λέξης εθνισμός με τη σημασία του πατριωτισμού, της φιλοπατρίας είναι
τόσο έντονη τον 19ο αι., ώστε ο περίφημος δικαστής και συγγραφέας Αναστάσιος
Πολυζωίδης, αναζητώντας (το 1859) μια λέξη ομόρριζη του εθνικός (= ειδωλολάτρης) για
να δηλώσει την ειδωλολατρία, τον παγανισμό, αποφεύγει τη λέξη εθνισμός (=
πατριωτισμός), για να μην προκαλέσει σύγχυση, και δημιουργεί τη λέξη εθνικισμός με τη
σημασία «ειδωλολατρισμός» (από το εθνικός «ειδωλολάτρης»), που είναι και η πρώτη
σημασία της λέξης! Βαθμηδόν η λέξη εθνισμός υπεχώρησε∙ τη θέση της πήρε η λέξη
εθνικισμός, που σήμανε και τον πατριωτισμό, την αγάπη προς την πατρίδα, αλλά και τις
εδαφικές απαιτήσεις ενός έθνους εις βάρος άλλων εθνών, τον εθνικό επεκτατισμό, δήλωσε
δηλαδή και τη θετική και την αρνητική σημασία. Τον φανατικό, με επεκτατικές-επιθετικές
βλέψεις, πατριωτισμό δήλωσε και η ξενικής (γαλλικής) προελεύσεως λέξη σοβινισμός (από
τον ήρωα θεατρικού έργου, του αφοσιωμένου στον Ναπολέοντα πατριώτη N. Chauvin).
Με τις σαρωτικές αλλαγές που έγιναν στο παγκόσμιο πολιτικό σκηνικό από τη
δεκαετία του ’80, με τους ποικιλώνυμους εθνικισμούς που εμφανίστηκαν μετά την πτώση
των κομουνιστικών καθεστώτων, η διάκριση μεταξύ nationism και nationalism κατέστη και
στην Ελλάδα αναγκαία και άρχισε να εκφράζεται αντιστοίχως με το σημασιολογικό-λεξικό
ζεύγος εθνισμός – εθνικισμός, όπου το εθνισμός δηλώνει τον αγνό πατριωτισμό, το δε
εθνικισμός τις εθνικιστικές επεκτατικές βλέψεις. Απέναντι σε αυτό το ζεύγος η
λέξη διεθνισμός παρέμεινε από παλιά να δηλώνει το ξεπέρασμα της έννοιας του έθνους και
την υποκατάστασή της από τη δι-εθνική αντίληψη ότι δεν πρέπει να υπάρχουν όρια που να
χωρίζουν τους λαούς, αντίληψη την οποία προέβαλε ο κομουνισμός, η κατεξοχήν διεθνιστική
ιδεολογία.] Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, Γ. Μπαμπινιώτη
Όψεις του εθνικισμού
Η με φανατισμό προσήλωση στο έθνος και η λανθασμένη εντύπωση της υπεροχής

αυτού έναντι των άλλων εθνών, οδηγεί σε ρατσιστικές συμπεριφορές, που ανάλογα με τις
γενικότερες συνθήκες μπορούν να φτάσουν μέχρι την απόλυτη βιαιότητα. Σαφές παράδειγμα
ακραίου εθνικισμού αποτελεί η ναζιστική Γερμανία, και η πεποίθηση των τότε Γερμανών
πως ήταν η ανώτερη και καθαρότερη εθνότητα της Ευρώπης.
Ο εθνικισμός, ωστόσο, ακόμη κι αν δεν οδηγήσει στη διενέργεια κάποιου πολέμου

μέσω του οποίου θα επιδιώκεται η επικράτηση του ενός έθνους απέναντι στα εχθρικά και
υποδεέστερα άλλα, έχει σαφώς αρνητικές επιπτώσεις, ιδίως αφού κύριο απότοκό του είναι ο
ρατσισμός.
Οι εθνικιστές θεωρούν -έστω κι αν δεν μπορούν να το αποδείξουν- πως η εθνότητά

τους είναι -και πρέπει να παραμείνει- καθαρή από επιμιξίες με άλλες εθνότητες, γι’ αυτό και
καταδικάζουν οποιαδήποτε επαφή με μέλη άλλων εθνοτήτων. Επιδίωξη που εκτείνεται
ακόμη και στην πολιτισμική επικοινωνία, προκειμένου να διαφυλαχτεί ανόθευτη η εθνική
παράδοση.
Τα αίτια του εθνικισμού
Ο εθνικισμός, ο οποίος σε κάθε περίπτωση φανερώνει έλλειψη ουσιαστικής

πνευματικής καλλιέργειας, εντείνεται σε περιόδους κρίσης και συχνά έρχεται να
εξυπηρετήσει πολιτικά συμφέροντα. Ειδικότερα:
- Στο υπόβαθρο του εθνικισμού βρίσκεται σαφώς η αγάπη και η περηφάνια για την
ιστορία και τα επιτεύγματα του έθνους. Τα θετικά, όμως, αυτά συναισθήματα παρεκκλίνουν
προς την υπερβολή, όταν η παρούσα κατάσταση του έθνους δεν είναι αρκετά καλή, όταν
υπάρχουν δηλαδή τρέχοντα προβλήματα, τα οποία δημιουργούν στους πολίτες την αίσθηση
του κινδύνου ή της ανασφάλειας.
Στην εξώθηση προς την παρέκκλιση συμβάλλουν συνήθως λαϊκιστές πολιτικοί, οι

οποίοι θέλοντας να εκμεταλλευτούν τις εκάστοτε συγκυρίες προς όφελός τους και μη
έχοντας πραγματικές προτάσεις για την επίλυση των προβλημάτων, ρίχνουν το βάρος της
πολιτικής ρητορείας στην ένδοξη ιστορία του έθνους και στους κινδύνους που προέρχονται
από τις ξένες εθνότητες. Η ρητορεία αυτή εύλογα συγκινεί τους πολίτες, αλλά με μη θεμιτό
τρόπο, καθώς τους οδηγεί στο φανατισμό και στο μίσος για τους αλλοεθνείς, που εντελώς
ατεκμηρίωτα και ανεύθυνα στοχοποιούνται ως οι κύριοι υπεύθυνοι των δεινών του τόπου.
- Σε περιόδους οικονομικής κρίσης με την ανεργία να είναι σε υψηλά επίπεδα και τις
μικρές επιχειρήσεις να μην αποδίδουν τα αναμενόμενα, η αγανάκτηση των πολιτών αναζητά
διέξοδο. Μεγάλο μέρος του πολιτικού κόσμου τότε, και μη θέλοντας σαφώς να αναλάβει
ευθύνες για την οδυνηρή αυτή κατάσταση τείνει να διοχετεύει την οργή των πολιτών προς
τους ξένους είτε με τη λογική των ξένων οικονομικών συμφερόντων που επιχειρούν να
συνθλίψουν το δοκιμαζόμενο έθνος είτε με τη λογική της επιβάρυνσης από τους μετανάστες,
που υποτίθεται ότι ευθύνονται για την έλλειψη θέσεων εργασίας.
Η ενίσχυση του εθνικισμού και η απόδοση ευθυνών στους ξένους εξυπηρετούν

άριστα τα συμφέροντα των πολιτικών, οι οποίοι σε καμία περίπτωση δεν επιθυμούν -και δεν
επιτρέπουν- να υπάρξει πραγματικός έλεγχος για τη δική τους ευθύνη. Έτσι, το να στρέφουν
την οργή των πολιτών προς τους ξένους αποτελεί την ευκολότερη γι’ αυτούς επιλογή, έστω
κι αν οι συνέπειες αυτής είναι συχνά επικίνδυνες για τους αδύναμους μετανάστες και
πρόσφυγες.
- Η αύξηση της προσέλευσης μεταναστών και προσφύγων λειτουργεί ως παράγοντας

που ενισχύει τα συναισθήματα ανασφάλειας και ανησυχίας των πολιτών∙ συναισθήματα που
εύκολα μπορούν να τραπούν σε δυσαρέσκεια ή ακόμη και σε μίσος, αν παρασυρθούν από τα

ξενοφοβικά συνθήματα των λαϊκιστών πολιτικών.
Οι πολίτες αντικρίζουν τον αυξημένο αριθμό μεταναστών με καχυποψία σε ό,τι

αφορά την ασφάλεια του ντόπιου πληθυσμού, αλλά και σε σχέση με την οικονομική
επιβάρυνση που προκαλούν στη χώρα. Αδυνατούν, ωστόσο, να αντιληφθούν τη θετική
συνεισφορά της παρουσίας των μεταναστών, αν αυτοί ενσωματωθούν επιτυχώς στο εργατικό
δυναμικό της χώρας, και ιδίως σε περιοχές όπου υπάρχει έλλειψη ανθρώπινου δυναμικού.
- Σύνηθες ατόπημα των φορέων αγωγής -σχολείο, οικογένεια, Μ.Μ.Ε.- είναι η

έμμονα αρνητική παρουσίαση άλλων εθνοτήτων, κυρίως γειτονικών, με τις οποίες στο
παρελθόν η χώρα είχε έρθει σε σύγκρουση. Η επιλογή αυτής της στερεοτυπικής
παρουσίασης διατηρεί και διαιωνίζει μίση και πάθη του παρελθόντος, μη επιτρέποντας τη
γόνιμη επικοινωνία και το πέρασμα σε μια νέα εποχή αρμονικής συνύπαρξης και
συνεργασίας.
- Η πολυπολιτισμική πραγματικότητα της εποχής μας, με την παγκοσμιοποίηση να

ωθεί τα επιμέρους κράτη σε συνεχή επικοινωνία και συνεργασία, προκαλεί ανησυχία σε
ορισμένους πολίτες σχετικά με τη διαφύλαξη και τη διατήρηση της εθνικής παράδοσης, η
οποία μοιάζει να δοκιμάζεται από τον διαρκή αυτό συγχρωτισμό. Η στροφή, εντούτοις, προς
τον εθνικισμό και προς τη φανατική προσκόλληση στα στοιχεία της εθνικής παράδοσης, δεν
αποτελεί ουσιαστική και αποτελεσματική λύση, καθώς λειτουργεί αποτρεπτικά σε ό,τι
μπορεί να ιδωθεί ως μια ευκαιρία βαθύτερης γνωριμίας με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των
άλλων εθνών. Είναι, άλλωστε, σαφές πως το μόνο που ζητείται μέσω αυτής της επικοινωνίας
είναι η αλληλοεκτίμηση και ο αλληλοσεβασμός, εφόσον κανένα έθνος δεν επιθυμεί να
λησμονήσει ή να παραμερίσει την παράδοσή του, ούτε και απαιτεί από κάποιο άλλο έθνος να
κάνει κάτι τέτοιο.
Συνέπειες του εθνικισμού

- Ο εθνικισμός, ιδίως στις πιο ακραίες εκδοχές του, υπονομεύει τη δυνατότητα

ειρηνικής συνύπαρξης των εθνών και βρίσκεται σε διαρκή αναζήτηση της αφορμής εκείνης
που θα επιτρέψει μια πολεμική αναμέτρηση, ώστε να αναδειχθεί η ανωτερότητα του έθνους
και να καταστεί εφικτή η συντριβή των άλλων -κατώτερων- εθνών. Μια τέτοια νοσηρή
νοοτροπία, πέρα από τις πολλαπλές απώλειες που μπορεί να προκαλέσει σε περίπτωση που
οδηγήσει ως την πολεμική σύγκρουση, αποτελεί τροχοπέδη για τη δημιουργική και γόνιμη
συνεργασία και συνύπαρξη των διάφορων εθνοτήτων και πολιτισμών. Τα έθνη που
επιτρέπουν στα διχαστικά πάθη του εθνικισμού να καθορίζουν την εξωτερική τους πολιτική,
αδυνατούν να αξιοποιήσουν όλα εκείνα τα οφέλη που προκύπτουν από την αγαστή
συνεργασία και τη δίχως καχυποψίες χάραξη μιας κοινής οικονομικής πολιτικής με τα
γειτονικά τους κράτη.
- Ακόμη, όμως, και στις περιπτώσεις που ο εθνικισμός δεν φτάνει σε ακραία επίπεδα,
συνιστά ουσιαστικό εμπόδιο για την ομαλή εσωτερική λειτουργία ενός κοινωνικού συνόλου,
καθώς επιφέρει έξαρση των ρατσιστικών αντιλήψεων και οδηγεί σε βίαιες ή αρνητικές
συμπεριφορές απέναντι στους αλλοεθνείς κατοίκους. Η πολιτεία καθίσταται εξαιρετικά
εχθρική απέναντι στους μετανάστες ή τους πρόσφυγες που προσέρχονται σε αυτή
αναζητώντας σωτηρία ή ένα καλύτερο επίπεδο ζωής.
Συνάμα, λόγω του φανατισμού και της μισαλλοδοξίας που κυριαρχεί, αίρεται κάθε
πιθανότητα πραγματικής επικοινωνίας με τα πολιτιστικά επιτεύγματα άλλων εθνοτήτων.
Ιδίως στις περιπτώσεις κρατών που ο εθνικισμός συμπορεύεται με το θρησκευτικό
φανατισμό, παρατηρείται μια έμμονη προσήλωση σε παρωχημένες μεθόδους κοινωνικής
λειτουργίας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι ισλαμικές χώρες, όπου παρά τα πολύ
σημαντικά βήματα που έχουν γίνει σε όλο τον κόσμο σε θέματα όπως είναι η ισότητα των
δύο φύλων και ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, εκεί εντοπίζονται ακόμη
απάνθρωπες αναχρονιστικές αντιλήψεις καταπίεσης και ακραίας βιαιότητας.
- Ο εθνικισμός ενέχει, βέβαια, αρνητικές επιπτώσεις και σε ατομικό επίπεδο, υπό την
έννοια ότι καθιστά τους πολίτες ευάλωτους στα κηρύγματα των πολιτικών εκείνων που
ρέπουν προς τον λαϊκισμό. Προκύπτει, έτσι, μια σημαντική υπονόμευση της πνευματικής
αυτονομίας του ατόμου, αφού υπό την επίδραση του εθνικιστικού φανατισμού αδυνατεί να
σκεφτεί με ψυχραιμία και αντικειμενικότητα, και καταλήγει υποχείριο των λαϊκιστών
πολιτικών.
Το άτομο κινείται υπό τη λανθασμένη εντύπωση ότι προφυλάσσει τα εθνικά

συμφέροντα και την εθνική καθαρότητα, ενώ στην πραγματικότητα το μόνο που επιτυγχάνει
είναι να εξυπηρετεί τα συμφέροντα των λαϊκιστών πολιτικών, καθώς και την παρεμπόδιση
ενός ουσιαστικού ελέγχου σχετικά με τις πραγματικές επιδιώξεις, αλλά και τις ευθύνες του
πολιτικού κόσμου. Ενόσω οι πολίτες στρέφουν την οργή και την αγανάκτησή τους στους
υποτιθέμενους εξωτερικούς εχθρούς, οι πολιτικοί συνεχίζουν τη δράση τους χωρίς έλεγχο
και χωρίς απόδοση ευθυνών.
Τρόποι αντιμετώπισης του εθνικισμού
Η έγκαιρη καταπολέμηση των εθνικιστικών τάσεων και της συνεπαγόμενης

εξώθησης των πολιτών σε λανθασμένες επιλογές, βαρύνει σαφώς του φορείς αγωγής, αλλά
και την ίδια την πολιτεία. Ειδικότερα:
- Παροχή ουσιαστικής παιδείας.
Είναι σημαντικό να μπορούν οι νέοι να διακρίνουν τον υγιή πατριωτισμό και εθνισμό
από τον φανατισμό του εθνικισμού, ζητούμενο το οποίο είναι επιτεύξιμο μόνο μέσα από την
ενίσχυση της κριτικής τους ικανότητας, αλλά και της με σεβασμό παρουσίασης των
πολιτιστικών επιτευγμάτων και της αυτόνομης αξίας των άλλων εθνοτήτων. Οι νέοι θα
πρέπει, σαφώς, να εκτιμούν και να σέβονται την εθνική τους ταυτότητα, αλλά θα πρέπει
συνάμα να αντιλαμβάνονται πως κάθε επιμέρους εθνότητα έχει τη δική της άξια σεβασμού
παράδοση και ιστορία.
Καίριο ζητούμενο, άλλωστε, είναι η δυνατότητα των νέων να διακρίνουν τις

λαϊκιστικές τακτικές που αποσκοπούν στη χειραγώγηση των πολιτών, καθώς και να
κατανοούν πόσο διευρυμένα είναι τα αίτια μιας οικονομικής κρίσης. Με αυτό τον τρόπο δεν
θα παρασύρονται από απλουστευτικές προσεγγίσεις που επιχειρούν να αποδώσουν στους
μετανάστες ή στους αλλοεθνείς εν γένει ακόμη και προβλήματα τα οποία έχουν προκύψει
από αμιγώς λανθασμένες πολιτικές του δικού μας πολιτικού συστήματος.
Οι νέοι θα πρέπει να αποκτήσουν την πνευματική εκείνη καλλιέργεια που θα τους

προφυλάσσει από κάθε είδους φανατισμό και θα τους επιτρέπει να σέβονται τη
διαφορετικότητα και την ετερότητα σε πνευματικό, πολιτιστικό και φυλετικό επίπεδο.
- Ο ρόλος των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης.
Τα Μ.Μ.Ε. οφείλουν να αποφεύγουν τη διαιώνιση στερεοτυπικών αντιλήψεων με την

αρνητική παρουσίαση των γειτονικών εθνοτήτων ή τη δαιμονοποίηση των μεταναστών.
Δοθείσης της επίδρασης που ασκούν στους πολίτες είναι αναγκαία η από μέρους τους
αντικειμενική ενημέρωση χωρίς παρεκκλίσεις προς λαϊκιστικές τακτικές, με την
εκμετάλλευση της ξενοφοβίας ως εύκολο μέσο περισπασμού της κοινής γνώμης.
Η ενθάρρυνση ή η υποστήριξη λαϊκιστών και εθνικιστών πολιτικών είναι

εγκληματική, εφόσον παρασύρει τους πολίτες σε εμφανώς λανθασμένες επιλογές. Εκείνο,
άρα, που καλούνται να κάνουν τα Μ.Μ.Ε. είναι να λειτουργήσουν ως φορέας διεθνικής
επικοινωνίας, παρουσιάζοντας τις ποικίλες δυνατότητες που προκύπτουν μέσα από την
ειρηνική διακρατική συνεργασία. Οι πολίτες μπορούν να εκτιμήσουν και να σεβαστούν τους
άλλους πολιτισμούς και τις άλλες εθνότητες, αν τους δοθεί η ευκαιρία να γνωρίσουν
καλύτερα και με ορθό τρόπο παρουσιασμένα τα στοιχεία της άλλης ταυτότητας∙ του άλλου
έθνους.
- Η δράση των Διεθνών Οργανισμών.
Η ευθύνη για την αποφυγή εθνικιστικών επιλογών από τα επιμέρους κράτη βαρύνει
σαφώς τη διεθνή κοινότητα, εφόσον κάθε τέτοια παρέκκλιση γίνεται γρήγορα αντιληπτή και
επιτρέπει την έγκαιρη παρέμβαση. Συνιστά, άρα, καίρια μέριμνα των Διεθνών Οργανισμών
να παρεμποδίζουν την επικράτηση εθνικιστικών καθεστώτων, με αυστηρότατες κυρώσεις,
προκειμένου να αποτραπούν ακραίες καταστάσεις, όπως αυτές που βίωσε ο κόσμος στα
χρόνια της ναζιστικής Γερμανίας.
Συνάμα, οι Διεθνείς Οργανισμοί οφείλουν να αξιοποιούν κάθε δυνατό μέσο για την
υπεράσπιση της ελευθερίας και των ανθρώπινων δικαιωμάτων σε χώρες όπου ο εθνικισμός
και ο θρησκευτικός φανατισμός θέτουν υπό αίρεση τις ατομικές ελευθερίες. Οι ισλαμικές
χώρες, αλλά και το σοσιαλιστικό καθεστώς της Βόρειας Κορέας, αποτελούν σαφή
παραδείγματα της ολέθριας οπισθοδρόμησης που προκύπτει, όταν οι χώρες αρνούνται την
πραγματική επικοινωνία με τους άλλους λαούς και εμμένουν στις δικές τους απάνθρωπες
τακτικές και αντιλήψεις.
- Ατομική ευθύνη.
Κάθε πολίτης οφείλει να επιδιώκει τον έλεγχο και τη βελτίωση των προσωπικών του
θέσεων, ώστε να μην παρασύρεται σε δογματικές επιλογές. Πέρα, άλλωστε, από τις τυχόν
επιδράσεις από τα Μ.Μ.Ε. και την εθνικιστική ρητορεία των πολιτικών, η τελική επιλογή
βαρύνει τον κάθε πολίτη χωριστά, γι’ αυτό και είναι ιδιαίτερα σημαντικό κάθε άνθρωπος να
διεκδικεί για τον εαυτό του πραγματική παιδεία, που θα του επιτρέψει να αντιλαμβάνεται τον
κόσμο χωρίς παρωπίδες και χωρίς φανατισμό11.
11
https://latistor.blogspot.com/2015/07/blog-post_30.htmlανάκτηση 13/06/2020
ΕΚΘΕΣΗ-ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΣ12
Κείμενο Ι
Πολιτικές συνέπειες της ανιστορικότητας / Η καλλιέργεια του εθνικισμού
Στα σχολικά βιβλία οι απώλειες και οι ήττες σπάνια αποδίδονται στην απουσία της
αρετής της « Ομοψυχίας » και πολύ συχνότερα στην υπεροχή των εκάστοτε εχθρών ή και την
αγριότητά τους, σε τυχαίες συγκυρίες και στην αδιαφορία των συμμάχων. Δεν εμφανίζεται
ποτέ η ευθύνη των εξουσιών που εκπροσωπούν την εθνική ομάδα για την πρόβλεψη της
πολεμικής υπεροχής των « άλλων », είτε για την ανεπαρκή πολεμική προετοιμασία του
ελληνικού στρατού προτού εμπλακεί σε πολεμικές περιπέτειες, είτε για την επιδίωξη στόχων
που δεν ήταν εφικτοί ή την ελλιπή προσπάθεια δημιουργίας συμμάχων. Στα βιβλία ιστορίας,
στη θέση της ανεπαρκούς προετοιμασίας π.χ. για τον ελληνοτουρκικό του 1897, η
αιτιολόγηση μονομερώς προσβάλλει την υπεροχή και την επιθετικότητα των οθωμανικών
στρατευμάτων, και για την ήττα στη Μικρασία μονομερώς αποδίδει την καταστροφή στην
αγριότητα των Τούρκων και την αδιαφορία των συμμάχων που φρόντιζαν μόνον τα δικά
τους συμφέροντα. Σαν να μην είναι δεδομένα τα συμφέροντα των άλλων και κυρίως σαν να
μην έχει η ηγεσία της εθνικής ομάδας καμία απολύτως ευθύνη που δεν έλαβε υπόψη της τα
συμφέροντα αυτά, που δεν περιόρισε την παρουσία του ελληνικού στρατού στις περιοχές με
ελληνικούς πληθυσμούς, που δεν επεδίωξε συμμαχίες … Το έθνος – κράτος εμφανίζεται
τραγικό – θύμα, απολύτως ανεύθυνο για την μεγαλύτερη ήττα της ιστορίας του.
Η μοιρολατρία στην οποία οδηγεί αυτή η ιδεολογική κατασκευή πιθανότατα

νομιμοποιείται στα μάτια των υπευθύνων για τα σχολικά βιβλία σαν αναγκαίο αποτέλεσμα
στο οποίο οδηγεί ο αυτονόητα νόμιμος στόχος του εκπαιδευτικού θεσμού να καλλιεργεί τη
φιλοπατρία των νέων γενεών. Ωστόσο, η φιλοπατρία που στηρίζεται στην ταύτιση της
εθνικής ομάδας με το θύμα της μοίρας ή των άλλων ελάχιστα μπορεί να συμβάλει στην
υπεράσπιση των συμφερόντων της κοινωνίας – πατρίδας τους. Η ταύτιση αυτή εμποδίζει την
κατανόηση των κοινωνικών αιτιών που βρίσκονται πίσω από τις κρατικές πολιτικές, καθώς
και των συχνά εσωτερικών αιτιών που προκαλούν την τάση εκπροσώπων της πολιτικής
ηγεσίας να καταφεύγουν στην εθνικιστική μεγαληγορία. Έτσι καλλιεργείται συναίνεση
12
https://filologika.gr/lykio/g-lykiou/genikis-pedias/neoelliniki-glossa/paideia-krisi-kritirio-axiologisis-eniaia-
exetasi/ ανάκτηση 13/06/2020
απέναντι σε τάσεις προς εθνική δημαγωγία, που παρεμποδίζει την κατανόηση των πολιτικών
και κοινωνικών αιτιών στα οποία οφείλεται η δημιουργία εθνικιστικών κομμάτων.
Η μοιρολατρία μαζί με την κοινωνική ανισότητα είναι στις σύγχρονες βιομηχανικές

μεγαλουπόλεις ανάμεσα στα σημαντικότερα αίτια της βίας, τόσο με την έννοια της
εγκληματικότητας όσο και με την έννοια της τρομοκρατίας. Γιατί η φιλοπατρία που
καλλιεργούν τα σχολικά βιβλία με την απουσία ευθύνης του έθνους – θύματος, εντείνει την
τάση να νιώθουν οι πολίτες έρμαια της μοίρας, πράγμα που ενισχύει σε όλα τα πεδία
κοινωνικής δράσης την έννοια του ατομικού ενάντια στο κοινό συμφέρον. Επίσης,
αναστέλλει τις τάσεις παρέμβασης στα κοινά και συμμετοχής των κοινωνικών ομάδων στη
διαμόρφωση των συνθηκών συλλογικής ζωής. Μειώνει την κατανόηση των κοινωνικών
αιτιών που παράγουν φαινόμενα βίας, άρα εμποδίζει την ανάληψη ευθυνών και λιγοστεύει
τις πιθανότητες να τείνουν οι νέες γενιές, προς την κοινωνική δράση με στόχο την αλλαγή
της κοινωνίας. Ακόμα, είναι ένα από τα αίτια της καλλιέργειας συναίνεσης προς τις
αυταρχικές πολιτικές εκδοχές και τη βία. Ανάλογα με τις συγκυρίες μπορεί να συγκαλύπτει
νομιμοποιώντας τις αδικίες του θύματος απέναντι σε « άλλους ». Τέλος, ευνοεί τη συναίνεση
απέναντι στις τάσεις επιβολής των « σωστών » πολιτικών αντιλήψεων με τη βία και
καλλιεργεί στις κοινωνικές ομάδες είτε την αποδοχή ενδεχόμενων τάσεων προς την
παραβίαση των κανόνων του κοινοβουλευτισμού από αυτόκλητους σωτήρες του έθνους, είτε
την αναγνώριση του δικαιώματος που αποδίδουν στον εαυτό τους ολιγομελείς ομάδες
αυτόκλητων υπερασπιστών του έθνους να επιβάλουν με τη βία στο λαό το συμφέρον του
εκείνο που ο ίδιος ο λαός δεν καταλαβαίνει.
Ίσως το σημαντικότερο είναι ότι η συλλογική ταυτότητα του θύματος στο όνομα της
φιλοπατρίας και η ανευθυνότητα του « ανάδελφου » έθνους καλλιεργούν μια εθνική
ταυτότητα ανασφαλή, εύθραυστη, αντιφατική και αμφίθυμη.
Άννα Φραγκουδάκη, Τι είναι η πατρίδα μας
Κείμενο ΙΙ
«Το συρματόπλεγμα του αίσχους»
Το μικρό αυτό διήγημα του Μηλιώνη ανήκει στη συλλογή του Το μικρό είναι
όμορφο (1997). O συγγραφέας είχε εργαστεί ως φιλόλογος καθηγητής στο Γυμνάσιο
Αρρένων της Αμμοχώστου το διάστημα 1960-1964 και επισκέφθηκε ξανά τη

διχοτομημένη Κύπρο το 1995, είκοσι ένα χρόνια μετά την τουρκική εισβολή (1974), με
την οποία η Τουρκία κατέλαβε και έκτοτε κατέχει το βόρειο τμήμα του νησιού.
Καταγράφοντας τις εντυπώσεις από την τελευταία του επίσκεψη στην Κύπρο, ο
συγγραφέας νιώθει ανάμεικτα συναισθήματα, οικειότητας αλλά και δυσφορίας προς το
περιβάλλον, καθώς συγκρίνει τη σύγχρονη τουριστική ανάπτυξη του νησιού με τις
ζωηρές αναμνήσεις του από το παρελθόν. Η αμήχανη στάση και η πικρή ειρωνεία του
εντείνονται όταν σκέφτεται τον καημό των παλιών μαθητών του, οι οποίοι ζουν για
μεγάλο χρονικό διάστημα με την (ακόμα αδικαίωτη) ελπίδα μιας ειρηνικής επίλυσης
στο εθνικό και κοινωνικό πρόβλημα της Κύπρου.
Είναι τόσα πράγματα που μου φαίνονται οικεία μόλις πατήσω το πόδι μου στην
Κύπρο! Όχι βέβαια τα τουριστικά μεγαθήρια που έχουν κάνει κατοχή στις παραλίες της –
αυτή η νέα αποικιοκρατία, τόσο θορυβώδης, τόσο αλαζονική, τόσο επικίνδυνη, που η άλλη
στο Ακρωτήρι,* με τους κεραμιδένιους οικισμούς και τα κοντά εγγλέζικα παντελονάκια,
μοιάζει με αφίσα ξεχασμένη, από προπολεμική ταινία. Αλλά τα άλλα, τα γηγενή, που
αντιστέκονται: είναι η γλώσσα που τη μιλώ χωρίς προσπάθεια, μόλις βρεθώ με τους
ανθρώπους της, πράγμα που κάνει εκείνους να συνοφρυώνονται* καχύποπτα και τον Γιώργο
να με κοιτάζει ανήσυχος – κι εγώ χαμογελώ. Είναι οι «τερατσιές»* στο κίτρινο τοπίο, που
αντανακλούν τον εκτυφλωτικό ήλιο στο χαλκοπράσινο φύλλωμά τους, οι φοινικιές, που
λικνίζονται τ’ απογεύματα, τα γιασεμιά κι οι μπουκαμβίλιες. Και είναι ακόμα -ω του
θαύματος!- οι πέρδικες στα χέρσα,* που φτεροκοπούν στο πέρασμά μου, τα «περτίτσια», που
κακαρίζανε στις πλαγιές του Αγίου Ιλαρίωνα* κι οι μαθητές μου τα πιάνανε ζωντανά
κυνηγώντας τα στην απέραντη Μεσαορία,* ώσπου να παραδοθούν με ανοιχτές φτερούγες.
Ένας απ’ αυτούς κι ο Χαμπής από την τουρκοκρατούμενη Κοντέα,* που τώρα σκαλίζει στα
χαρακτικά του τη μαγεία της Κύπρου, ολομόναχος στα Πλατανίσκια,* σ’ ένα ερημωμένο
χωριό.
Τραβούμε κατά τη Δερύνεια, όχι από την Αγιανάπα

την ξιπασμένη* (και ξιμαρισμένη),* αλλά από τον εσωτερικό δρόμο, το δρόμο της ψυχής,
δίπλα στο δασάκι της Άχνας και στην «πράσινη γραμμή». Και ποιος να ήταν τάχα που έδωσε
στο συρματόπλεγμα αυτό το οικολογικό όνομα που θυμίζει την «Green Peace»;* Υποθέτω
πως ήταν κάποιος εκπρόσωπος του OΗΕ*, από κείνους που ρητόρευαν για το «τείχος του
αίσχους».* Κρατώ ακόμη στο συρτάρι μου ένα από τα άλμπουμ που μας στέλνανε να τα
μοιράσουμε στους μαθητές της Αμμοχώστου: παιδικές ζωγραφιές για το «μοιρασμένο
Βερολίνο». Ένα παιδικό χέρι που τεντώνεται κάτω από το συρματόπλεγμα, για να πιάσει την
μπάλα, στην άλλη μεριά. Τα μοιράζαμε και τους μιλούσαμε με θέρμη για τα δικαιώματα των
παιδιών, για τα αισθήματα των ανθρώπων που δεν μπαίνουν σε συρματοπλέγματα, για την
ειρήνη, που ήταν καιρός ν’ ανθίσει. Τι να πω τώρα στους μαθητές μου, που τα μάτια τους με
συνοδεύουν; Τι να του πω του Γιωργή; Τι να πω και του Χαμπή; «Το τείχος του αίσχους
έπεσε, δάσκαλε», μου λέει. «Τι θα γένει με το συρματόπλεγμα;» Και βάζει κόκκινα βέλη που
στάζουν αίμα, ολόγυρα στη ζωγραφιά του, να δείχνουν κατά τηνΑμμόχωστο.
Κατά κει τραβούμε. Ανεβαίνω στην ταράτσα της Δερύνειας.* Τουρίστες που κοιτάζουν, με
εισιτήριο, την «πόλη-φάντασμα». «Περάστε, κύριοι, να θαυμάσετε την ασώματον
κεφαλήν!»* Αγναντεύω στο βάθος την έρημη πολιτεία. Βάζω τα κιάλια. Αναγνωρίζω
γειτονιές. Έτσι ν’ απλώσω το χέρι μου, θ’ αγγίξω τα μπαλκόνια της. Έτσι και κάνω ένα
βήμα, θα βρεθώ στους δρόμους της και στα αισθήματα που δεν μπαίνουν σε συρματόπλεγμα.
Και στα χρόνια της νιότης μου, που μου τα κλείσανε στην άλλη πλευρά.
Χ. Μηλιώνης, Το μικρό είναι όμορφο, Κέδρος
* Ακρωτήρι: περιοχή δυτικά της Λεμεσού, όπου υπάρχει αγγλική στρατιωτική βάση
* να συνοφρυώνονται: να κατσουφιάζουν
* τερατσιές: χαρουπιές
* χέρσα: άδεντρες εκτάσεις γης
* Άγιος Ιλαρίων, Μεσαορία, Κοντέα: περιοχές στην κατεχόμενη Κύπρο
* Πλατανίσκια: οι υπόλοιπες περιοχές που αναφέρονται ανήκουν στην ελεύθερη

Κύπρο
* ξιπασμένη: περήφανη, ψηλομύτα (εξαιτίας της μεγάλης τουριστικής ανάπτυξης)
* ξιμαρισμένη: βρομισμένη (κυπριακό ιδίωμα)
* Green Peace: διεθνής οικολογική οργάνωση
* ΟΗΕ: Oργανισμός Ηνωμένων Εθνών

* «τείχος του αίσχους»: το τείχος που χώριζε το Ανατολικό και το Δυτικό Βερολίνο·
η πτώση του (1989) σήμανε το τέλος της μακρόχρονης πολιτικής αντιπαράθεσης ανάμεσα
στον ανατολικό και στο δυτικό κόσμο
* ταράτσα της Δερύνειας: ταράτσα ψηλού κτιρίου στη Λευκωσία, από όπου μπορεί
να δει κανείς τις δύο όψεις της πόλης, την κατεχόμενη και την ελεύθερη
* ασώματος κεφαλή: λαϊκό θέαμα στα πανηγύρια
Θέμα Α
Α1. Να γράψετε την περίληψη των δύο πρώτων παραγράφων του κειμένου Α σε
περίπου 100 λέξεις.
Μονάδες 15
Θέμα Β
Β1. Να σημειώσετε την ένδειξη «Σωστό» ή «Λάθος» στις παρακάτω προτάσεις και να
δικαιολογήσετε τις λανθασμένες απαντήσεις βασισμένοι στο κείμενο Α:
 Στον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 τα βιβλία της Ιστορίας αναφέρουν πως οι
Έλληνες ήταν επαρκώς προετοιμασμένοι.
 Το έθνος εμφανίζεται ως τραγικό – θύμα ανεύθυνο για την ήττα του.
 Η φιλοπατρία των νέων γενεών αποτελεί νόμιμο στόχο του εκπαιδευτικού

συστήματος.
 Η μοιρολατρία οδηγεί στην καλλιέργεια της εθνικής δημαγωγίας.
 Η μοιρολατρία συνδέεται με την κοινωνική ανισότητα, τη βία, την εγκληματικότητα,

την τρομοκρατία.
Μονάδες 15
Β2. Πως αντιλαμβάνεστε τη δημιουργία και τα αποτελέσματα της έννοιας της

μοιρολατρίας έτσι όπως αυτή εμφανίζεται στο κείμενο Α;
Μονάδες 15
Β3. Να επισημάνετε τις νοηματικές σχέσεις που δηλώνουν οι διαρθρωτικές λέξεις της
3ης παραγράφου του κειμένου Α.
Μονάδες 5
Β4. Τι πετυχαίνει η συγγραφέας του κειμένου Α με τη χρήση παραδειγμάτων στην

1η παράγραφο;
Μονάδες 10
Θέμα Γ
Πώς εκφράζεται ο εθνικισμός στο κείμενο Β; Ποιο κατά τη γνώμη σας είναι το θέμα
του; Ποιοι κειμενικοί δείκτες καταδεικνύουν τον βιωματικό του χαρακτήρα; Γράψτε τις
απόψεις σας σε ένα κείμενο 150 περίπου λέξεων.
Μονάδες 15
Θέμα Δ
Στις μέρες μας, όσο η ανάγκη ένταξης της χώρας μας σε υπερεθνικά σύνολα κρίνεται
άμεση, τόσο είναι απαραίτητη και η διαμόρφωση και η απόκτηση εθνικής συνείδησης. Να
αναλύσετε την παραπάνω άποψη σε ένα αποδεικτικό δοκίμιο 350-400 λέξεων.
Εναλλακτική εκφώνηση
Η χώρα μας αποτελεί εδώ και πολλά χρόνια μέλος της Ε.Ε. Πως πιστεύετε ότι μπορεί
να καλλιεργηθεί η υγιής εθνική συνείδηση στους νέους αλλά και να συνυπάρξει με το νέο
παγκοσμιοποιημένο γίγνεσθαι αρμονικά. Γράψτε τις απόψεις σας σε ένα κείμενο 350-400
λέξεων που θα διαβαστεί στην τάξη σας στο πλαίσιο εργασίας που σας έχει ανατεθεί σχετικά
με τη θέση και τη σχέση της Ελλάδας με την Ε.Ε.
Μονάδες 30
Ενδοοικογενειακή βία: Κριτήριο Ενιαίας Εξέτασης Γ Λυκείου

Κείμενο Ι
COVID-19: Η ενδοοικογενειακή βία στις συνθήκες καραντίνας στην Ευρώπη
1§ Την ώρα που η πανδημία του νέου κορονοϊού συνεχίζει να εξαπλώνεται

παγκοσμίως, οι δρόμοι στις πόλεις ερημώνουν αλλά η απειλή σε πολλά σπίτια βρίσκεται
μέσα και όχι έξω. Η κοινωνική απομόνωση έχει αναγκάσει πολλούς να μπουν σε καραντίνα
με συντρόφους που κακοποιούν ψυχολογικά ή σωματικά. Ωστόσο, τα στοιχεία σχετικά με
την πορεία του φαινομένου της ενδοοικογενειακής βίας στις συνθήκες περιοριστικών μέτρων
είναι ελάχιστα.
2§ «Η κακοποίηση στο σπίτι έχει να κάνει με τον έλεγχο και την εξουσία. Κάποιος
προσπαθεί να περιορίσει αυτό που είσαι, το πως είσαι, το τι μπορείς να κάνεις. Και φυσικά η
κατάσταση είναι πολύ χειρότερη για αυτούς που ζουν με ενδοοικογενειακή βία», λέει η
εκτελεστική διευθύντρια του Save Lives.
3§ Ιταλία και Ισπανία, δυο χώρες που έχουν χτυπηθεί σκληρά από την πανδημία,
έχουν αναφέρει θανάτους από περιστατικά ενδοιοικογενειακής βίας όσο εξελίσσεται η
καραντίνα. Στις αρχές Απριλίου, ο σύντροφος της 27χρονης Λορένα Κουαράντα στην Ιταλία
ομολόγησε ότι την σκότωσε όσο βρίσκονταν σε κατάσταση καραντίνας. Στη Γαλλία, οι
αναφορές για ενδοοικογενειακή βία αυξήθηκαν πάνω από 30% κατά τις πρώτες ημέρες της
καραντίνας. Η μεγαλύτερη αύξηση σημειώνεται στη γαλλική πρωτεύουσα.
4§ «Πολλές κυβερνήσεις έχουν κινητοποιηθεί για να ανταποκριθούν σε αυτή την

αυξανόμενη απειλή. Σε κάποιες ευρωπαϊκές χώρες, όπως εδώ στη Γαλλία, τα φαρμακεία
αποτελούν σημείο συνάντησης. Τα θύματα μπορούν να χρησιμοποιούν την κωδική λέξη,
μάσκα 19 για να ζητήσουν βοήθεια. Η συγκεκριμένη διεθνής πρωτοβουλία ξεκίνησε από το
Ινστιτούτο Ισότητας των Κανάριων Νήσων. Και για εκείνους που δεν μπορούν να φύγουν
από το σπίτι, υπηρεσία sms επιτρέπει στα θύματα να ζητήσουν βοήθεια σιωπηλά», μεταδίδει
ο Ράιν Τόμσον από τη Λυών.
5§ Σε όλη την Ευρώπη λειτουργούν τηλεφωνικές γραμμές βοήθειας στα θύματα.

Αλλά ακτιβιστές θεωρούν ότι μπορούν να γίνουν περισσότερα. «Εκτιμώ τις προσπάθειες της
γαλλικής κυβέρνησης να βρει λύσεις. Αλλά χρειαζόμαστε να προσλάβουμε προσωπικό που
να γνωρίζει πως να αντιμετωπίζει περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας, που μπορούν να
βοηθήσουν την αστυνομία. Αυτές τις ημέρες οι αστυνομικοί βρίσκονται στην πρώτη γραμμή
γιατί αυτοί καλούνται. Αλλά δεν υπάρχουν αρκετοί και δεν είναι εκπαιδευμένοι για αυτό το
ευαίσθητο θέμα», λέει η Κάρολιν Ντε Χάας της Οργάνωσης «Εμείς όλες».
6§ Η Δανία έχει ορίσει ξενοδοχεία στα οποία μπορούν θύματα ενδοοικογενειακής να

μείνουν δωρεάν. Ακτιβιστές λένε ότι αυτού του είδους η προστασία θα πρέπει να εξαπλωθεί.
ΠΗΓΗ: https://gr.euronews.com
Κείμενο ΙI
Κείμενο ΙII
ΣημεῖοἈναγνωρίσεως
ἄγαλμα γυναίκας μέ δεμένα χέρια
1 Ὅλοι σέ λένε κατευθείαν ἄγαλμα,
ἐγώ σέ πρσφωνῶ γυναίκα κατευθείαν.
Στολίζεις κάποιο πάρκο
Ἀπό μακριά ἐξαπατᾶς.
5 Θαρρεῖ κανείς πώς ἔχειςἐλαφράἀνακαθήσει
νάθυμηθεῖςἕναὡραῖοὄνειρο πού εἶδες,

πώς παίρνεις φόρα νάτό ζήσεις.
Ἀπό κοντά ξεκαθαρίζει τόὄνειρο:
δεμένα εἶναι πισθάγκωνα τά χέρια σου
10 μ’ ἕνα σκοινί μαρμάρινο
κι ἡ στάση σου εἶναι ἡ θέλησή σου
κάτι νά σέ βοηθήσει νά ξεφύγεις
τήνἀγωνίατοῦαἰχμάλωτου.
Ἔτσι σέ παραγγείλανε στό γλύπτη:
15αἰχμάλωτη.
Δένμπορεῖς
οὔτεμιά βροχή νά ζυγίσεις στό χέρι σου,
οὔτε μιά ἐλαφριά μαργαρίτα.
Δεμένα εἶναι τά χέρια σου.
20Καί δέν εἶν’ τό μάρμαρο μόνο ὁ Ἄργος.
Ἄν κάτι πήγαινε ν’ ἀλλάξει
στήν πορεία τῶν μαρμάρων,
ἄνἄρχιζαν τ’ ἀγάλματαἀγῶνες
γιά ἐλευθερίες καί ἰσότητες,
25ὅπωςοἱδοῦλοι,
οἱ νεκροί
καί τό αἴσθημά μας,
ἐσύ θά πορευόσουνα
μέςστήν κοσμογονία τῶν μαρμάρων
30 μέ δεμένα πάλι τά χέρια, αἰχμάλωτη.
Ὅλοι σέ λένε κατευθείαν ἄγαλμα,
ἐγώ σέ λέω γυναίκα ἀμέσως.

Ὄχι γιατί γυναίκα σέ παρέδωσε
στό μάρμαρο ὁ γλύπτης
35 κι ὑπόσχονταιοἱ γοφοί σου
εὐγονίαἀγαλμάτων,
καλή σοδειά ἀκινησίας.
Γιάτά δεμένα χέρια σου, πού ἔχεις
ὅσους πολλούς αἰῶνες σέ γνωρίζω,
40σέ λέω γυναίκα.
Σέ λέω γυναίκα
γιατ’ εἶσ’ αἰχμάλωτη.
(Τό λίγο τοῦ κόσμου, 1971)
ΘΕΜΑ Α
Να παρουσιάσεις συνοπτικά την έξαρση του φαινομένου της ενδοοικογενειακής βίας στην
Ευρώπη και τους τρόπους με τους οποίους επιχειρείται η αντιμετώπισή του, σύμφωνα με το
κείμενο Ι. (50-70 λέξεις).
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ Β
Β1. Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις αποδίδουν ορθά απόψεις της συντάκτριας
του Κειμένου Ι; (ΣΩΣΤΟ ή ΛΑΘΟΣ). Να τεκμηριώσεις κάθε απάντησή σου παραθέτοντας
σχετικά αποσπάσματα από το κείμενο:
Α. Το πλήθος στοιχείων για το φαινόμενο της ενδοοικογενειακής βίας στην Ευρώπη

φανερώνει την ανησυχητική του πορεία.
Β. Η ενδοοικογενειακή βία συνυφαίνεται με τον έλεγχο και την εξουσία.
Γ. Η διεθνής πρωτοβουλία «Μάσκα-19» δεν βρίσκει ανταπόκριση στις κυβερνήσεις χωρών

του κόσμου.
Δ. Το φαινόμενο της ενδοοικογενειακής βίας αντιμετωπίζεται με ποικίλους τρόπους στις

χώρες της Ευρώπης.
Ε. Στην πρώτη γραμμή της παροχής βοήθειας βρίσκεται ένα εξειδικευμένο προσωπικό.
Μονάδες 10
Β2
Ποιος πιστεύετε πως είναι ο στόχος του Κειμένου ΙΙ; Να απαντήσετε λαμβάνοντας υπόψη
την μορφή του μηνύματος και δύο (2) γλωσσικές επιλογές που υπάρχουν σε αυτό. Ποια η
σχέση του με το Κείμενο Ι; (80-90 λέξεις) Μονάδες 10
Β3
α). Ο συγγραφέας του Κειμένου Ι στόχο έχει να μας ενημερώσει για την έξαρση του
φαινομένου της ενδοοικογενειακής βίας. Να εντοπίσετε δύο (2) τρόπους με τους οποίους
επιχειρεί να γίνει πειστικός καθώς και δύο (2) γλωσσικές επιλογές με τις οποίες υποστηρίζει
τον στόχο του.
β) Στην 2η παράγραφο του Κειμένου Ι ο συγγραφέας χρησιμοποιεί ευθύ λόγο. Αφού

μετατρέψετε τον ευθύ σε πλάγιο, να ελέγξετε την πιθανή αλλαγή που υφίσταται η
πειστικότητα του κειμένου. Μονάδες 5
Β4 . «Η κοινωνική απομόνωση έχει αναγκάσει πολλούς να μπουν σε καραντίνα με

συντρόφους που κακοποιούν ψυχολογικά ή σωματικά. Ωστόσο, τα στοιχεία σχετικά με την
πορεία του φαινομένου της ενδοοικογενειακής βίας στις συνθήκες περιοριστικών μέτρων
είναι ελάχιστα» :
Να ξαναγράψεις το συγκεκριμένο απόσπασμα του κειμένου Ι, αντικαθιστώντας τις

υπογραμμισμένες λέξεις / φράσεις με άλλες, που να καθιστούν το ύφος περισσότερο οικείο.
Μονάδες 5
ΘΕΜΑ Γ
Πώς αντιλαμβάνεται η ποιήτρια τη θέση της γυναίκας; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας
με αναφορά σε τρεις (3) κειμενικούς δείκτες. (150-200 λέξεις). Μονάδες 15
ΘΕΜΑ Δ
Σύμφωνα με τον αρθρογράφο του κειμένου Ι «η κακοποίηση στο σπίτι έχει να κάνει με τον
έλεγχο και την εξουσία. Κάποιος προσπαθεί να περιορίσει αυτό που είσαι, το πως είσαι, το τι
μπορείς να κάνεις». Ποιοι πιστεύετε πως είναι οι παράγοντες που οδηγούν σε αυτή στη
λογική μιας συμπεριφοράς που εξουσιάζει τον «άλλον»; Με ποιους τρόπους μπορεί να
αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά το φαινόμενο; Να αναπτύξετε τις απόψεις σας σε ένα άρθρο(
350-400 λέξεων) που θα αναρτηθεί στην Πλατφόρμα ασύγχρονης εκπαίδευσης του σχολείου
σας με σκοπό να ενημερώσετε τους συμμαθητές σας. Να αξιοποιήσετε δημιουργικά στοιχεία
του κειμένου.
Μονάδες 30
Ενδοοικογενειακή βία
Ποια είναι όμως τα αίτια;
Σε κάθε περίπτωση η ενδοοικογενειακή βία δεν μπορεί να εξεταστεί μακριά από

τις κοινωνικοοικονομικές συνθήκες της χώρας. Σε μία κοινωνία όπου οι γυναίκες μόλις
τώρα άρχισαν να θεωρούνται -κάπως- ισότιμες. Η κοινωνία μας ακόμα διατηρεί σε
οικονομικό επίπεδο τις γυναίκες πολύ χαμηλά είναι λογική συνέπεια να δέχονται αυτές
κάθε μορφή βίας. Είναι βέβαια η ίδια κοινότητα που βλέπει την τεκνοποίηση ως
αυτοσκοπό και το παιδί ως αντικείμενο και ιδιοκτησία και τρόπαιο των γονέων του.
Και πώς μπορούμε να παραβλέψουμε την κοινωνική θέση των γυναικών, όταν ζουν
στη σκιά των ανδρών τους; Μπορεί το 2007 να θεωρείται έτος ίσων ευκαιριών κατά τις
επίσημες διακηρύξεις, οι κοινωνικές όμως ανισότητες πληθαίνουν με αποτέλεσμα η γυναίκα
εργαζόμενη, παρά τη μόρφωσή της και τα γενικότερα αυξημένα προσόντα που διαθέτει
σήμερα, να υφίσταται τις μεγαλύτερες διακρίσεις και το μεγαλύτερο βάρος των διαρκώς
αυξανόμενων κοινωνικών προβλημάτων. Τα νούμερα αποκαλύπτουν την ανισότητα που
αντιμετωπίζουν οι γυναίκες στον εργασιακό τομέα. Το πρώτο τρίμηνο του 2006 το
ποσοστό της ανεργίας στους άνδρες ήταν 5,1% και για τις γυναίκες 13%, ενώ στις νέες
γυναίκες (15-29 ετών) αυτό υπερβαίνει το 25%[1]. Από την άλλη σύμφωνα με έρευνα[2],
οι γυναίκες συμμετέχουν με μικρότερα ποσοστά από τους άντρες στο εργατικό δυναμικό,
μαστίζονται από υψηλότερη ανεργία, υπερεκπροσωπούνται σε θέσεις χαμηλής ειδίκευσης
και καλύπτουν μεγάλο μέρος των θέσεων εργασίας στην παραοικονομία. Στη χώρα μας η
συμμετοχή των γυναικών στην απασχόληση[3] ανέρχεται στο 46,1%. Την ίδια στιγμή, η
συμμετοχή των ανδρών ανέρχεται στο 74% έναντι σχεδόν 73% στην Ε.Ε. των 15. Το
χάσμα μεταξύ της απασχόλησης ανδρών και γυναικών παραμένει κοντά στο 16%. Στην
Ελλάδα η διαφορά αυτή είναι ακόμη μεγαλύτερη καθώς ξεπερνά το 28%. Την ίδια αρνητική
εικόνα δίνουν σε διεθνές επίπεδο και τα στοιχεία για την επιχειρηματικότητα των
γυναικών. Σε μία κοινωνία, λοιπόν, στην οποία η γυναίκα θεωρείται κατώτερη και δε
χαίρει των ίδιων δικαιωμάτων είναι λογικό να δέχεται την καταφρόνια της βίας.
Εξάλλου, ο μη κοινωνικός στιγματισμός της βίας οδηγεί στην αποδοχή της ως
χαρακτηριστικό του ανδρικού ρόλου.
Ιδιαίτερη σημασία όμως πρέπει να δώσουμε και στην προβαλλόμενη βία από τα
ηλεκτρονικά Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας. Στην αναζήτηση αιτίων δεν είναι δυνατόν να
παραβλέψουμε το ρόλο της τηλεόρασης η οποία στο όνομα της ενημέρωσης και της
ψυχαγωγίας προβάλλει όλο και πιο βίαιες σκηνές. Ταινίες με λίμνες αίματος, εγκλήματα που
περιγράφονται τόσο φυσικά και ρεαλιστικά, σκηνές θυμάτων - ακέφαλων ή διαμελισμένων
πτωμάτων-, τρομοκρατικών ενεργειών ή πολεμικών συγκρούσεων "στολίζουν" καθημερινά
τις οθόνες μας. Δεν μπορούμε να αφήσουμε έξω από τα αίτια και τις σύγχρονες
σεξουαλικές τάσεις που κυριαρχούν -δεν τις χαρακτηρίζω διαστροφή επειδή ακριβώς είναι
θέμα προσωπικής επιλογής, όπως και η ομοφυλοφιλία. Οι σαδομαζοχιστικές επιθυμίες και η
προβολή τους μέσα από πορνογραφικές ιστοσελίδες ενισχύουν την τάση προς την
ενδοοικογενειακή βία. Δεν είναι, εξάλλου, λίγες οι σελίδες του διαδικτύου και τα dvd's που
περιέχουν σκηνές βιασμών. Σαφώς και δεν μπορούμε να κατηγορήσουμε αποκλειστικά αυτό
ως αίτιο, αλλά μόνο να το δούμε σαν μία συμπληρωματική εικόνα στην ήδη βιωματική βία
που δέχεται ένα παιδί ή ένας/μία σύζυγος.
Η αύξηση της βίας μέσα σε οικογένειες οφείλεται στην αλλαγή τρόπου ζωής και
στις υπερβολικές απαιτήσεις της εποχής μας. Είναι το άγχος της καθημερινότητας, το
στρες, η ακριβή ζωή και η αποξένωση από τον διπλανό του έχουν φέρει τον άνθρωπο σε
απόγνωση και τον έχουν οδηγήσει στο να ξεσπά στο εσωτερικό της οικογένειας.
Ο σύγχρονος άνδρας συχνά αισθάνεται ότι απειλείται, ανεξάρτητα από το

κοινωνικό ή πολιτιστικό επίπεδο. Μεγαλωμένος μέσα σε ένα φαλλοκρατικό περιβάλλον δεν
μπορεί να συνειδητοποιήσει τη νέα θέση της γυναίκας και δε βλέπει ως ισότιμη την υπάρξή
της δίπλα του. Σε μια συνηθισμένη κατάσταση σύγκρουσης ή διαφωνίας αισθάνεται ότι
αμφισβητείται πλήρως. Ως απειλή βλέπει ακόμα και το γεγονός ότι δεν ελέγχει πλέον τη
γυναίκα και κακοποιώντας την θα νιώσει ότι ανακτά το χαμένο έλεγχο. Η γυναίκα δεν είναι
αντικείμενο του πόθου, αλλά αντικείμενο της ανάγκης. Ο άντρας πιστεύει ότι βρίσκεται σε μια
κατάσταση επιβίωσης: ή εκείνη ή αυτός[4].
Από την άλλη, πολλοί σύγχρονοι γονείς μεγαλωμένοι μέσα σε ένα αυστηρό
οικογενειακό πλαίσιο δεν αντιλαμβάνονται την καταπίεση και την κακοποίηση που
επιφέρει η συμπεριφορά τους στα παιδιά. Μάλιστα, πολλοί παιδοψυχολόγοι
χαρακτηρίζουν κακοποίηση και τους καβγάδες των γονέων ή την κακοποίηση της μητέρας
μπροστά στα παιδικά ματάκια. Γονείς οι οποίοι δεν έμαθαν ποτέ ότι το παιδί τους είναι
αυθύπαρκτη προσωπικότητα και πώς μόνο με το διάλογο μπορούν να το διαπαιδαγωγήσουν.
Η κακοποίηση δεν μπορεί να αποδοθεί στην οικονομική θέση ή στο μορφωτικό

επίπεδο (με τη στενή έννοια του πτυχίου). Έχει φανεί ότι οι άνδρες που κακοποιούν τις
γυναίκες τους ανήκουν σε όλα τα κοινωνικά στρώματα. Ωστόσο, οι απόφοιτοι
Τεχνολογικής Εκπαίδευσης έρχονται πρώτοι στη σωματική κακοποίηση, ενώ

ακολουθούν αυτοί της Πανεπιστημιακής Εκπαίδευσης! [Σύμφωνα με τα στοιχεία του
Κέντρου Υποδοχής Κακοποιημένων Γυναικών Αθήνας]. Είναι όμως με υπαρκτό το
ενδεχόμενο εκείνοι που ανήκουν στα ανώτερα στρώματα να έχουν τρόπο να καλύπτονται και
έτσι να μην καταγγέλλονται αυτά τα περιστατικά. Εξάλλου, ο μύθος ότι η κακοποιημένη
γυναίκα είναι χαμηλού μορφωτικού επιπέδου δεν επιβεβαιώνεται,
αφού γνωρίζουμε[5] ότι 7 στις 10 γυναίκες είναι Δευτεροβάθμιας, Τεχνολογικής ή
Πανεπιστημιακής Εκπαίδευσης. Άξιο προσοχής είναι το γεγονός ότι 3 στις 10 γυναίκες-
θύματα ενδοοικογενειακής βίας είναι Τεχνολογικής ή Πανεπιστημιακής
Εκπαίδευσης και επίσης 3 στις 10 είναι Υποχρεωτικής Εκπαίδευσης.
Παράλληλα, μία γυναίκα μπορεί να υπάρξει θύμα κακοποίησης ανεξαρτήτως της

οικονομικής της κατάστασης. Σύμφωνα με τα στοιχεία που προκύπτουν από την
επεξεργασία, 6 στις 10 γυναίκες που έχουν υποστεί κακοποίηση και προσήλθαν στα
Συμβουλευτικά Κέντρα της Γενικής Γραμματείας Ισότητας ανέφεραν ότι βρίσκονται σε
μέτρια ή καλή οικονομική κατάσταση.
Από την άλλη συχνά χρησιμοποιείται σαν πρόσχημα για την ανάρμοστη
συμπεριφορά η κατανάλωση αλκοόλ ή παραισθησιογόνων ουσιών. Η κατανάλωση
αλκοόλ ή η χρήση τοξικών ουσιών σε καμία περίπτωση δεν αποτελεί την κύρια αιτία
εκδήλωσης βίας. Το ποτό ή τα ναρκωτικά προσφέρουν απλώς ένα καλό άλλοθι για να
απαλλαγούν οι δράστες από την ευθύνη τους. Ωστόσο μπορεί σε κάποιες περιπτώσεις να
επιδρά έμμεσα στην εκδήλωσή της. Σύμφωνα με ποσοτική ανάλυση στοιχείων [6] 6 στους
10 δράστες ενδοοικογενειακής βίας ΔΕΝ κάνουν χρήση ουσιών (αλκοόλ, ναρκωτικά,
ψυχοφάρμακα).
Από την άλλη, όσοι και όσες κακοποιούν συντρόφους ή τα παιδιά -ως μέθοδο
σωφρονισμού- συχνά έχουν πέσει κι οι ίδιοι θύματα κακοποίησης στην παιδική τους
ηλικία ή έχουν υπάρξει μάρτυρες ως παιδιά της κακοποίησης της μητέρας τους από τον
πατέρα τους. Αρκετά συχνά μάλιστα αυτοί πάσχουν από διαταραχές της προσωπικότητας 13.
[1] σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΣΥΕ.

13
http://chldimos.blogspot.com/2007/04/blog-post_17.html ανάκτηση 13/06/2020
[2] Κέντρο Ερευνών του πανεπιστημίου Πειραιά.
[3] Ως ποσοστό του συνόλου των γυναικών που ανήκουν στο εργατικό δυναμικό.
[4] ΑλένΛεγκράν, από την εφημερίδα «LeMonde» της 12ης Αυγούστου 2002.
[5] Από ανάλυση στοιχείων από τα Συμβουλευτικά Κέντρα Αθήνας - Πειραιά της
Γενικής Γραμματείας Ισότητας (Υπουργείο Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και
Αποκέντρωσης) κατά το χρονικό διάστημα 01/01/2002 - 31/10/2006. Το δείγμα
επεξεργασίας ανέρχεται στα 1870 περιστατικά κακοποίησης.
[6] Συμβουλευτικά Κέντρα Αθήνας - Πειραιά της Γενικής Γραμματείας Ισότητας

(Υπουργείο Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης) κατά το χρονικό
διάστημα 01/01/2002 - 31/10/2006. Το δείγμα επεξεργασίας ανέρχεται στα 1870 περιστατικά
κακοποίησης.
Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Ενδοσχολική βία – Εκφοβισμός (Bullying)
Η σχολική βία και ο εκφοβισμός που εκδηλώνεται μεταξύ των μαθητών θεωρείται κοινωνικό
πρόβλημα. Ο όρος που χρησιμοποιείται διεθνώς για να περιγράψει το φαινόμενο του
σχολικού εκφοβισμού είναι «bullying». Προέρχεται από το ρήμα «bully» που σημαίνει
«πληγώνω ή τρομοκρατώ ή υποχρεώνω κάποιον με τη βία να κάνει κάτι που δεν θέλει».
Αφορά μια κατάσταση κατά την οποία ασκείται εσκεμμένη, απρόκλητη, συστηματική και
επαναλαμβανόμενη βία και επιθετική συμπεριφορά, με σκοπό την επιβολή και την πρόκληση
σωματικού και ψυχικού πόνου σε μαθητές από συμμαθητές τους, εντός και εκτός σχολείου.
Αποτελεί φαινόμενο που ενισχύεται από τη λάθος αντιμετώπισή του, καθόσον τα

περισσότερα περιστατικά αποσιωπούνται, διότι θεωρείται ότι στιγματίζουν τους θύτες, τα
θύματα και το κύρος του σχολείου.
Ωστόσο, το φαινόμενο αυτό έχει πολλές και σοβαρές επιπτώσεις, τόσο στη σωματική και
ψυχική υγεία, όσο και στην ψυχοκοινωνική ανάπτυξη του παιδιού, ενίοτε με επικίνδυνες
συνέπειες και τραγικά αποτελέσματα.
Οι πιο συνηθισμένες εκδηλώσεις ενδοσχολικής βίας είναι:
- Χειρονομίες, σπρωξιές, ξυλοδαρμοί.
- Φραστικές επιθέσεις, βρισιές, απειλές, προσβολές.
- Εκβιασμοί, καταστροφή προσωπικών αντικειμένων.
- Κλοπές.
- Σεξουαλική παρενόχληση, κακοποίηση.
- Αποκλεισμός από παρέες, παιχνίδια, δραστηριότητες.
- Ενώ, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη πως στις μέρες μας ο εκφοβισμός γίνεται και μέσω του
διαδικτύου, αφού τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης επιτρέπουν την αδιάκοπη επικοινωνία, και
άρα οι θύτες έχουν τη δυνατότητα να απειλήσουν, να εξυβρίσουν ή και να επιχειρήσουν τη
γελοιοποίηση του θύματος οποιαδήποτε στιγμή.
Ενδείξεις που πιθανόν να υποδηλώνουν ότι ένα παιδί έχει πέσει θύμα σχολικού
εκφοβισμού είναι:
- Μειωμένη διάθεση ή άρνηση να πάει στο σχολείο με πρόσχημα αδιαθεσία.
- Αδικαιολόγητες απουσίες.
- Απροσδόκητη μαθησιακή πτώση που αποτυπώνεται με βαθμούς που πέφτουν.
- Στα διαλείμματα περνά το χρόνο του γύρω από τους εκπαιδευτικούς και τα γραφεία.
- Αλλάζει τις διαδρομές από και προς το σχολείο.
- Τα ρούχα του είναι συχνά κατεστραμμένα.
- Έχει σημάδια και μελανιές στο σώμα ή άλλες ενδείξεις επίθεσης και αποφεύγει να εξηγήσει
πώς συνέβησαν.
- Χάνει συχνά τα πράγματά του.
- Ζητάει συχνά λεφτά.
- Αρνείται να συμμετέχει σε σχολικές εκδηλώσεις και δραστηριότητες
- Υπάρχουν επίμονες ξαφνικές αλλαγές στη διάθεσή του
- Παραπονιέται για ψυχοσωματικά προβλήματα.
Ο γονιός οφείλει:
- Να συζητά με το παιδί του για τα δικαιώματά του, τους κανόνες συμπεριφοράς στο σχολείο
και τους τρόπους αντιμετώπισης του φαινομένου
- Να ενισχύει τη φιλία και να αναδεικνύει την αλληλεγγύη της παρέας
- Να ενημερώνεται από του εκπαιδευτικούς για τη συμπεριφορά του παιδιού του εντός του
σχολείου
- Να διαβεβαιώσει το παιδί-θύμα ότι δεν ευθύνεται το ίδιο για ό,τι έχει συμβεί
- Να του υπενθυμίζει ότι το νοιάζεται και ότι ο ρόλος του είναι να το προστατεύει
- Να το παροτρύνει σε συζήτηση για σχετικά θέματα και να του εξηγεί ότι η κοινοποίηση
περιστατικών δεν αποτελεί «κάρφωμα»
- Να απευθύνεται έγκαιρα στους εκπαιδευτικούς και στη διεύθυνση του σχολείου
- Να ζητήσει τη βοήθεια ειδικού ψυχικής υγείας, εφόσον το κρίνει αναγκαίο
Τα αίτια της ενδοσχολικής βίας
Το φαινόμενο της ενδοσχολικής βίας δεν μπορεί να αποδοθεί σ’ ένα μόνο αίτιο ή να
εκληφθεί ως μεμονωμένο ξέσπασμα του παιδιού-θύτη, χωρίς περαιτέρω προεκτάσεις∙
αποτελεί γέννημα πολλών παραγόντων και υποδηλώνει συχνά την ύπαρξη σημαντικών
προβλημάτων στη ζωή του θύτη. Ειδικότερα:
- Ήπιες περιπτώσεις εκφοβισμού, θα μπορούσαν ίσως να αιτιολογηθούν από την αδυναμία

των παιδιών να κατανοήσουν πλήρως τις επιπτώσεις των πράξεών τους. Δεν
αντιλαμβάνονται -πάντα- πως ό,τι για τα ίδια αποτελεί ένα αθώο πείραγμα χωρίς κάποια
εχθρική διάθεση, βιώνεται από το παιδί-θύμα ως μια επώδυνη μειωτική εμπειρία.
- Συχνά, μάλιστα, επιδίωξη του θύτη είναι να προβληθεί μπροστά στους φίλους και
συμμαθητές του, επιλέγοντας -ατυχώς- την επίτευξη αυτής της αυτοπροβολής με το να
συμπεριφερθεί άσχημα ή και ταπεινωτικά σ’ έναν πιο αδύναμο συμμαθητή του. Στις
περιπτώσεις αυτές η διάθεση επίδειξης απέναντι στους άλλους πραγματώνεται μ’ έναν βίαιο
τρόπο, καθώς το παιδί-θύτης δεν κατανοεί πως η σωματική δύναμη δεν αποτελεί λόγω
υπερηφάνειας, όταν χρησιμοποιείται εις βάρος ενός άλλου ατόμου.
- Η παρορμητικότητα της ηλικίας και η ανώριμη ακόμη δυνατότητα αυτοελέγχου και

αυτοκριτικής, έχουν ως αποτέλεσμα πράξεις και συμπεριφορές τελείως ανάρμοστες, οι
οποίες θα είχαν αποφευχθεί, αν το παιδί-θύτης είχε μπει στη διαδικασία να σκεφτεί προτού
πράξει τις συνέπειες ή τον αντίκτυπο που θα έχει η συμπεριφορά του.
- Πέραν, όμως, από τα στοιχεία εκείνα που σχετίζονται με το νεαρό της ηλικίας των εφήβων,
υπάρχουν συχνά και πολύ σοβαρότεροι παράγοντες, οι οποίοι συνδέονται με το οικογενειακό
περιβάλλον του παιδιού-θύτη. Μια οικογένεια στην οποία παρατηρούνται φαινόμενα
ενδοοικογενειακής βίας, με τεταμένες σχέσεις ανάμεσα στους γονείς, είναι πολύ πιθανό να
προκαλέσει έντονες συγκρουσιακές καταστάσεις στο παιδί. Οι βίαιες συμπεριφορές μέσα στο
σπίτι, αλλά και η πιθανή αδυναμία αντίδρασης και αντίστασης, εξωθούν σε βίαια
ξεσπάσματα εκτός σπιτιού και απέναντι σε πιο αδύναμα άτομα που το παιδί θεωρεί πως
μπορεί να εκφοβίσει ή και να κακοποιήσει.
Ανάλογα αρνητική επίδραση έχουν και τα οικονομικά προβλήματα της οικογένειας ή η

συχνή απουσία των γονιών για εργασιακούς λόγους, που αφήνουν το παιδί να αισθάνεται είτε
τη συνεχή ματαίωση και την αδυναμία ουσιαστικής συνδρομής απέναντι στην οικονομική
στενότητα που προκαλεί ένταση στους γονείς του είτε την απουσία του γονικού ελέγχου και
του ενδιαφέροντος εκείνου που θα βοηθούσε την ψυχική του εξισορρόπηση. Οι γονείς με
βίαια ξεσπάσματα και έντονες αντιδράσεις λόγω των οικονομικών προβλημάτων, όπως και
οι γονείς που απουσιάζουν διαρκώς από το σπίτι παραμελώντας επί της ουσίας το παιδί τους,
έχουν σε αυτό αρνητικό αντίκτυπο, που μπορεί να οδηγήσει σε δικά του ξεσπάσματα ή άλλες
αναποτελεσματικές συμπεριφορές.
- Μια επιζήμια προσέγγιση των γονιών είναι συχνά και η τάση τους να μην εκφράζουν με
σαφή και αδιαπραγμάτευτο τρόπο την αγάπη και την αποδοχή τους στο παιδί τους, αλλά να
θέτουν ως προς αυτό προϋποθέσεις και όρους που σχετίζονται με τις σχολικές του επιδόσεις
ή με τη συμπεριφορά του. Το παιδί που καλείται -παρά την εμφανή αδυναμία του- να
επιτύχει υψηλούς βαθμούς στο σχολείο, βιώνει έντονη απογοήτευση και αισθανόμενο πως
αδυνατεί να εκπληρώσει τις προσδοκίες των γονιών του, εξωθείται σε λανθασμένους
τρόπους εκτόνωσης της έντασής του.
- Ενώ δε λείπουν και οι περιπτώσεις κατά τις οποίες γονείς αγοριών απαιτούν από αυτά να
έχουν μια «αντρική» συμπεριφορά, στην οποία αποδίδουν χαρακτηριστικά επιθετικότητας ή
και βιαιότητας. Πρόκειται, μάλιστα, για γονείς που δεν παρεμβαίνουν ικανοποιητικά μόλις
γίνουν αντιληπτά τα πρώτα δείγματα πως το παιδί τους εκφοβίζει ή φέρεται άσχημα σε άλλα
παιδιά, καθώς θεωρούν πως για τα αγόρια αυτή είναι μια αναμενόμενη και φυσιολογική
συμπεριφορά.
Οι γονείς που ακολουθούν αυτή την τακτική είναι εκείνοι που πιστεύουν πως μπορούν να
κατευθύνουν την εξέλιξη του αγοριού τους, ώστε να μην «γίνει» ομοφυλόφιλος. Στην
προσπάθειά τους αυτή, λοιπόν, τείνουν να αντιμετωπίζουν με το χειρότερο τρόπο κάθε
αντίστοιχη ένδειξη που συναντούν σε άλλους ανθρώπους, με αποτέλεσμα να εμφυσείται στο
παιδί τους το μίσος και η απέχθεια απέναντι σε ό,τι δεν πληροί τα υψηλά κριτήρια αντρισμού
που τους έχουν θέσει οι γονείς τους.
- Η λογική αυτή του μίσους και του ρατσισμού ενισχύεται, δυστυχώς, όχι μόνο από το
οικογενειακό περιβάλλον, αλλά και από το ευρύτερο κοινωνικό, όπου οι νέοι έρχονται
αντιμέτωποι με μια τάση απόρριψης προς ό,τι δεν ακολουθεί την αναμενόμενη νόρμα. Σε μια
κοινωνία που φέρεται εχθρικά προς τους μετανάστες και τους πρόσφυγες∙ σε μια κοινωνία
που χλευάζει και απορρίπτει το διαφορετικό και εκείνο που απομακρύνεται από τα στενά
όρια του κοινωνικώς αποδεκτού, προκαλείται στους νέους η αίσθηση πως πρέπει κι εκείνοι
να υιοθετήσουν την ίδια στάση απόρριψης και επιθετικότητας.
- Η κοινωνία, άλλωστε, φέρνει από νωρίς σ’ επαφή τους νέους με την έννοια της βίας και της
επιθετικής συμπεριφοράς, αφού τόσο μέσα από τηλεοπτικά προγράμματα όσο και μέσα από
τα δελτία ειδήσεων, οι νέοι παρακολουθούν από πολύ μικρή ηλικία σκηνές και περιστατικά
βίας, φτάνοντας σε σημείο να τα εκλαμβάνουν ως αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής, και -
κάποτε- ακόμη και να τα υιοθετούν ή να τα αντιγράφουν.
- Στην εγγενή ανάγκη του παιδιού για αποδοχή και τρυφερότητα, τόσο η οικογένεια όσο και
η κοινωνία εν γένει απαντούν με δεκάδες ρατσιστικές διακρίσεις, με βιαιότητα μέσα και έξω
από το σπίτι, με οικονομικές και κοινωνικές ανισότητες, με αδικίες και με συνεχή
εκμετάλλευση των πιο αδύναμων. Δημιουργείται, έτσι, ένα πλαίσιο στο οποίο το παιδί, που
είναι ακόμη υπό διαμόρφωση, δέχεται πολλαπλές αρνητικές επιρροές, και φυσικά αντιδρά
αντίστοιχα.
- Αρνητικά, όμως, επιδρά αρκετές φορές ακόμη και το σχολείο, όπου ένα ετερογενές σύνολο
μαθητών αντιμετωπίζεται και αξιολογείται με παρόμοιο τρόπο, προκαλώντας σημαντική
ένταση στους μαθητές εκείνους που δεν μπορούν να αντεπεξέλθουν στις σχετικές απαιτήσεις.
Είναι σύνηθες, άλλωστε, μαθητές με χαμηλές σχολικές επιδόσεις να εκδηλώνουν επιθετική ή
άσχημη συμπεριφορά απέναντι στους συμμαθητές τους που υπερέχουν βαθμολογικά.
Οι συνθήκες που επικρατούν στη σύγχρονη ελληνική εκπαίδευση (πολυπληθή τμήματα,

στείρα αναπαραγωγή παρωχημένων γνώσεων, έμφαση στις εξετάσεις, απουσία
δημιουργικότητας και πρωτοτυπίας) προκαλούν έντονη πίεση στους μαθητές, οι οποίοι
συχνά την εκτονώνουν με λανθασμένο τρόπο. Ενώ, οι ίδιες συνθήκες τείνουν να μειώνουν
αισθητά το ενδιαφέρον και την προσοχή των καθηγητών, οι οποίοι αποτυγχάνουν να
εντοπίσουν έγκαιρα τα περιστατικά εκφοβισμού. Χωρίς να λείπουν και οι περιπτώσεις
εκείνων των καθηγητών, οι οποίοι αν κι έχουν αντιληφθεί ανάλογα περιστατικά αδιαφορούν
ή αποφεύγουν να εμπλακούν.
Συνέπειες του εκφοβισμού (bullying)
Οι ειδικοί τονίζουν πως η ενδοσχολική βία έχει εξαιρετικά επώδυνες συνέπειες στην
ψυχολογία των παιδιών που τη βιώνουν, καθώς τους προκαλεί έντονη κατάθλιψη, αλλά και
αυτοκτονικές τάσεις, οι οποίες τα ακολουθούν ακόμη και στην ενήλικη ζωή τους.
- Το παιδί-θύμα αποκτά μια διαρκή αίσθηση ανασφάλειας, που υπονομεύει την

προσωπικότητα και τη δράση του σε κάθε επίπεδο. Χάνει την αυτοπεποίθησή του και ξεκινά
μια διαδικασία αυτοελέγχου ιδιαιτέρως μειωτική για τον εαυτό του, αφού θεωρεί πως για όσα
συμβαίνουν ευθύνεται το ίδιο και οι δικές του ελλείψεις.
Η οδύνη και η αίσθηση εξευτελισμού εκδηλώνονται συχνά με τη μορφή ψυχοσωματικών

προβλημάτων, όπως για παράδειγμα: πονοκέφαλοι, αϋπνίες, κατάθλιψη, στομαχόπονοι κ.ά.,
που επιδεινώνουν την ήδη άσχημη διάθεση του παιδιού, αλλά και τη θέλησή του να πηγαίνει
στο σχολείο, αφού εκεί είναι ο κύριος χώρος του βασανισμού του.
- Το παιδί-θύμα απουσιάζει συχνά από το σχολείο και δεν έχει πια την ίδια προθυμία
συνέπειας στις μαθητικές του υποχρεώσεις και στη μελέτη, καθώς βιώνει μια διάθεση
απόρριψης για ό,τι σχετίζεται με το χώρο όπου αντιμετωπίζει όλες αυτές τις επώδυνες
εμπειρίες. Υπό την πίεση του άγχους και της στενοχώριας, άλλωστε, κλείνεται περισσότερο
στον εαυτό του και αποφεύγει κάθε κοινωνική συναναστροφή, αφού πιστεύει πως οι
περισσότεροι άνθρωποι έχουν αρνητική άποψη γι’ αυτό και δεν το αποδέχονται πραγματικά.
Η ενδοσχολική βία, ωστόσο, έχει σημαντικές συνέπειες όχι μόνο στο παιδί που τη βιώνει,
αλλά και στο παιδί που τη διαπράττει, αφού πέρα από τις πιθανές κυρώσεις που μπορεί να
υποστεί, όπως είναι η απομάκρυνσή του από το σχολείο, έρχεται αντιμέτωπο με τον
κοινωνικό στιγματισμό. Εκλαμβάνεται, πλέον, ως βίαιο άτομο με αντικοινωνική ή και
εγκληματική συμπεριφορά κι αυτό επηρεάζει τις διαπροσωπικές του σχέσεις, καθώς είτε το
αποφεύγουν είτε το απομονώνουν. Ενώ, πολύ συχνά, η αρνητική αυτή αντιμετώπιση ωθεί το
παιδί-θύτη να υιοθετεί πλήρως το ρόλο του «κακού» παιδιού που του αποδίδουν,
αποτυγχάνοντας έτσι να επανορθώσει και να βελτιώσει τη συμπεριφορά του. Η αρνητική
εντύπωση των άλλων για τη συμπεριφορά του λειτουργεί ως αυτοεκπληρούμενη προφητεία,
η εκπλήρωση της οποίας ακολουθεί τον έφηβο συχνά μέχρι και την ενηλικίωσή του.
Τρόποι αντιμετώπισης της ενδοσχολικής βίας
Το φαινόμενο της ενδοσχολικής βίας λόγω των ποικίλων γενεσιουργών αιτιών του, δεν
μπορεί να αντιμετωπιστεί μόνο από τους εκπαιδευτικούς ή τους γονείς, αλλά οφείλει να
ενεργοποιήσει συνολικά την κοινωνία, ώστε να καταστεί εφικτή πρωτίστως η πρόληψή του.
Σε ό,τι αφορά τους εκπαιδευτικούς, πάντως, ο δικός τους ρόλος είναι εξαιρετικά σημαντικός
από την άποψη πως είναι εκείνοι που ευκολότερα μπορούν να εντοπίσουν τα περιστατικά
ενδοσχολικής βίας, και άρα να δράσουν με αμεσότητα. Ειδικότερα:
- Εκείνο που κυρίως ζητείται από τους εκπαιδευτικούς είναι η εκδήλωση ειλικρινούς
ενδιαφέροντος, ώστε κάθε πιθανή ένδειξη ή απόδειξη άσκησης εκφοβισμού να
αντιμετωπίζεται αμέσως με διακριτικό, αλλά αποφασιστικό τρόπο. Αν οι εκπαιδευτικοί
αδιαφορούν ή διστάζουν να παρέμβουν, το αποτέλεσμα είναι επώδυνο για τα παιδιά-θύματα
εφόσον παρατείνεται η βασανιστική δοκιμασία τους. Ενώ, συνάμα, η αδιαφορία ή η απραξία
των εκπαιδευτικών εκλαμβάνεται από τους θύτες ως είδος συναίνεσης, γεγονός που ενισχύει
τις αναποτελεσματικές συμπεριφορές τους εις βάρος των συμμαθητών τους.
- Οι εκπαιδευτικοί οφείλουν να επιδιώκουν με κάθε ευκαιρία την ευαισθητοποίηση των

μαθητών στο κρίσιμο αυτό ζήτημα μέσα από συζητήσεις και παρουσιάσεις στο πλαίσιο του
μαθήματος. Κρίνεται ιδιαιτέρως σημαντικό να κατανοήσουν πλήρως τα παιδιά-θύτες τον
αντίκτυπο που έχει η συμπεριφορά τους σ’ εκείνους που τρέπονται σε θύματα του θυμού, της
αγανάκτησης ή της απογοήτευσής τους.
- Επίσης, βασική ευθύνη των εκπαιδευτικών είναι η άμεση ενημέρωση και εμπλοκή των
γονιών, ώστε η αντιμετώπιση των περιστατικών εκφοβισμού να επιχειρηθεί όχι μόνο από το
σχολείο αλλά και από τις οικογένειες των παιδιών.
- Επιπλέον, παρά τις αντίξοες συνθήκες που έχουν δημιουργηθεί στο χώρο της εκπαίδευσης,
οι εκπαιδευτικοί καλούνται να θεραπεύσουν τις πηγές έντασης και δυσαρέσκειας, με το να
δώσουν στην εκπαιδευτική διαδικασία μια πιο δημιουργική διάσταση, ενισχύοντας
παράλληλα τη συνεργασία μεταξύ των μαθητών.
- Σημαντική, βέβαια, είναι και η συμβολή του κράτους στην αντιμετώπιση του φαινομένου,
μέσα από την προσπάθεια δημιουργίας και ενίσχυσης των κατάλληλων υποδομών για την
πρόληψη του φαινομένου. Ένα σημαντικό βήμα προς αυτή την κατεύθυνση είναι η
στελέχωση των σχολείων με ψυχολόγους, ώστε οι μαθητές να έχουν τη δυνατότητα να
βρίσκουν κατάλληλη βοήθεια και καθοδήγηση στις έντονα συγκρουσιακές καταστάσεις που
βιώνουν.
Ενώ, καίρια είναι και η ανάγκη κατάλληλης επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών στα θέματα
της ενδοσχολικής βίας, προκειμένου να είναι σε θέση να τα αντιμετωπίσουν με ευαισθησία
και αποτελεσματικότητα.
- Το κράτος, μάλιστα, οφείλει να θέσει σε απόλυτη προτεραιότητα και τα υπόλοιπα ζητήματα

της σύγχρονης εκπαίδευσης, καθώς η συνεχιζόμενη μείωση των αντίστοιχων δαπανών έχουν
δημιουργήσει μια εξαιρετικά επιζήμια κατάσταση. Η επιλογή δημιουργίας τμημάτων με
πολλούς μαθητές, η ελλιπής στελέχωση των σχολείων, η απουσία κατάλληλου σχεδιασμού
για τον πραγματικό εκσυγχρονισμό των εκπαιδευτικών μεθόδων, αλλά και του
προγράμματος σπουδών, τείνουν να καταστήσουν το σχολείο εντελώς παρωχημένο. Πολλοί
μαθητές, άλλωστε, ήδη θεωρούν πως αντί η φοίτησή τους να είναι μια ευκαιρία αποκόμισης
σημαντικών ωφελημάτων, έχει μετατραπεί σε μια ανούσια εξαναγκαστική διαδικασία.
- Ο ρόλος των γονιών είναι σαφώς ιδιαίτερα κρίσιμος αφού είτε το παιδί τους είναι το θύμα
του εκφοβισμού είτε ο θύτης, οφείλουν να κινηθούν με ευαισθησία και μεγάλη προσοχή,
προκειμένου να αντιμετωπίσουν οι μεν τις συνέπειες και οι δε τα αίτια αυτής της
συμπεριφοράς.
Αν, μάλιστα, οι γονείς θεωρούν πως δεν έχουν τις γνώσεις ή τη δυνατότητα να
αντιμετωπίσουν μόνοι τους με επάρκεια το ζήτημα, είναι σημαντικό να μη διστάσουν να
ζητήσουν τη συνδρομή ενός ειδικού ψυχολόγου στο θέμα, καθώς με τη δική του καθοδήγηση
θα μπορέσουν να λειτουργήσουν πιο αποτελεσματικά14.
14
https://latistor.blogspot.com/2015/08/bullying.html ανάκτηση 13/06/2020
Σχολικός εκφοβισμός15
Κείμενο Ι
Η απελπισία γενεσιουργός αιτία της σχολικής βίας
Η ενδοσχολική βία κλιμακώνει επικίνδυνα την παρουσία της, σε σημείο που να μην
μπορούμε άλλο να της γυρνάμε την πλάτη. Για να προσεγγίσουμε την ενδοσχολική βία δε θα
πρέπει να την εξετάσουμε μεμονωμένα και ανεξάρτητα από τον κοινωνικό μας περίγυρο, την
οικογένεια και το ίδιο το εκπαιδευτικό μας σύστημα. Τα παιδιά αναπαράγουν την
ενδοοικογενειακή βία, τα κοινωνικά αδιέξοδα και τις ανεπάρκειες του εκπαιδευτικού μας
συστήματος μέσα στο ίδιο το σχολικό περιβάλλον.
Από το 2006 (έρευνα ΕΚΚΕ) η σχολική βία στη χώρα μας περιλαμβάνει καταστροφές
σχολικού εξοπλισμού, βανδαλισμούς, λεκτική και σωματική βία (ξυλοδαρμούς),
εκφοβισμούς και αποκλεισμούς από τις παρέες. Στα αστικά κέντρα εμφανίζεται το
μεγαλύτερο ποσοστό. Μαθητές με χαμηλή βαθμολογία εμπλέκονται περισσότερο σε
παρόμοια περιστατικά, είτε ως θύτες είτε ως θύματα. Τα αγόρια είναι συχνότερα δράστες και
θύματα σχολικού εκφοβισμού, με εξαίρεση την περίπτωση σεξουαλικής προσβολής όπου
θύματα είναι κυρίως τα κορίτσια.
Από έρευνα που διενεργήθηκε από την εταιρία ερευνών PULSE R.C με την επιστημονική
συνεργασία του ΕΚΚΕ υπό τον τίτλο «παιδική και νεανική βία μέσα από τα μάτια των
γονέων» προκύπτει ότι σε σύνολο 1566 γονέων με παιδιά ηλικίας 10-17 ετών από το
λεκανοπέδιο Αττικής, ένας στους δύο γονείς «ομολόγησε ότι τα παιδιά τους πάσχουν από
άγχος ή κατάθλιψη»! Το 92% των γονέων δηλώνει ότι έχει πολύ καλές ή καλές σχέσεις με το
παιδί του, εντούτοις, οι 3 στους 10 ομολογούν ότι αφιερώνουν την ημέρα λιγότερο από 1
ώρα έως καθόλου για το παιδί τους.
Η σχολική βία ως βία «που εκφράζει αίτημα» χρειάζεται πάνω απ’ όλα μία απάντηση
ανοχής, διαλόγου, στήριξης και διαθεσιμότητας και όχι εύκολες ακυρωτικές λύσεις τύπου
«αποδιοπομπαίου τράγου». Στόχος του κάθε σχολείου και της εκπαίδευσης είναι η
κοινωνικοποίηση των μαθητών και η ανάδειξη της ατομικότητας μέσα από την
συλλογικότητα, τη συνεργασία της ομάδας, την αποδοχή του διαφορετικού. Ο στόχος αυτός
δεν επιτυγχάνεται, γιατί απλούστατα δεν έχει τεθεί ποτέ. Το υπάρχον εκπαιδευτικό σύστημα
αδυνατεί να κάνει την αυτοκριτική του και να εκσυγχρονιστεί απαντώντας στην ανάγκη
15
https://filologika.gr/lykio/g-lykiou/genikis-pedias/neoelliniki-glossa/endoscholiki-via-kritirio-axiologisis-
eniaia-exetasi/ ανάκτηση 13/06/2020
δημιουργίας ενός ομαδο-συνεργατικού συστήματος εκπαίδευσης όπου ο ρόλος του μαθητή

θα μεταβληθεί από μία παθητική στάση ατομικής αποδοχής γνώσεων σε μία ενεργητική
αναζήτηση και επεξεργασία γνώσεων, έκφρασης ιδεών και συναισθημάτων σε ομαδική
βάση.
Το κυρίαρχο εκπαιδευτικό σύστημα με την στείρα και άκριτη αποστήθιση της διδακτέας
ύλης οδηγεί στην τυποποίηση της γνώσης και στην αδυναμία να αναπτύξει ο μαθητής μία
προσωπική σχέση με αυτή και μέσω αυτής με τους συμμαθητές του. Το γεγονός αυτό
ακυρώνει τους νέους και τους οδηγεί σε σταδιακή συρρίκνωση της εικόνας εκτίμησης του
εαυτού τους, σε αδυναμία να εκφράσουν τη ματαίωση και το θυμό τους. Η ανεπάρκεια και η
κρίση του εκπαιδευτικού συστήματος οδηγεί σε διάφορα επεισόδια (βίαιες συμπεριφορές και
συγκρούσεις) που αναδεικνύουν τις δυσκολίες κοινωνικοποίησης και ενσωμάτωσης των
μαθητών. Έτσι, η σχολική βία αναγορεύεται σε αίτημα-πρόφαση-αντίδραση.
Το σχολικό περιβάλλον, για να αποκτήσει πρωτίστως σχέσεις συνοχής, αλληλεγγύης και

ανθρωπισμού, πρέπει να εκπαιδεύει στα πλαίσια της ομάδας και όχι να οδηγεί στην
αναπαραγωγή ενός εκπαιδευτικού μονόδρομου με στόχο την βαθμολογική αξιολόγηση του
μαθητή από τον δάσκαλο όπως γίνεται σήμερα. Ένα ομαδο-συνεργατικό σύστημα
εκπαίδευσης αποβλέπει στο να κινητοποιήσει τον μαθητή με την ενεργητική ισότιμη
συμμετοχή του στα πλαίσια της μαθητικής ομάδας με στόχο την κριτική επεξεργασία,
κατανόηση, παρουσίαση και αφομοίωση της διδακτέας ύλης. Ο ρόλος του καθηγητή
παραμένει το ίδιο αναγκαίος και σημαντικός καθώς κατευθύνει και συντονίζει τις μαθητικές
ομάδες στα νέα τους καθήκοντα, αξιολογεί και εμπλουτίζει το έργο τους. Η ανάπτυξη
δυναμικής στα πλαίσια μιας σχολικής ομάδας απαντά στις πρωταρχικές
και επιτακτικές ανάγκες των νέων για επικοινωνία, αυτοπραγμάτωση, δημιουργική έκφραση
και αυτοαξιολόγηση.
Ασφαλώς, η βία των μαθητών και των νέων έχει πολλές αιτίες πέραν της μονοδιάστατης
σχολικής φίμωσης/ντρεσαρίσματος που υφίστανται. Παράγοντες όπως η οικογενειακή
αποξένωση, η στέρηση σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης, οι απρόσωπες σχέσεις γειτονίας, το
έλλειμμα φυσικού και κοινωνικού ζωτικού χώρου, η αλλοτρίωση και παθητικοποίηση των
ηλεκτρονικών παιχνιδιών, της τηλεόρασης και των Η/Υ, η μαζική προβολή και η
ηρωοποίηση της βίας, η αύξηση της φτώχειας, της εγκληματικότητας και του κοινωνικού
ρατσισμού αποτελούν μερικές από τις βασικότερες αιτίες της νεανικής και σχολικής βίας.
Όμως, το σχολείο είναι το βασικό εργαστήρι διάπλασης των νέων ανθρώπων και το
ουσιαστικότερο μέσο παρέμβασης που διαθέτει η κοινωνία για την ισορροπημένη και υγιή
ψυχοσωματική ανάπτυξή τους. Εάν δεν αξιοποιηθεί σωστά ο εργαλειακός του χαρακτήρας-
κλειδί, τότε η νεολαία και η κοινωνία δεν θα μπορέσουν να αναπτύξουν αντιστάσεις στην
κλιμακούμενη βία.
Διασκευασμένο κείμενο της Μίτση Σχοινά στην εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ (24/4/2009)
Κείμενο ΙΙ
[Η Αστραδενή στο νέο σχολείο της]
Η Αστραδενή ζει με την οικογένειά της στη Σύμη. Όμως η ζωή στο νησί είναι δύσκολη
και ο πατέρας της αναγκάζεται να πουλήσει το καΐκι του και να μετακομίσει όλη η
οικογένεια στην Αθήνα. Η Αστραδενή νοσταλγεί τη ζωή στο νησί, το σπίτι της, το
σχολείο της, τους γείτονές της, τους φίλους της και τα χαρούμενα παιχνίδια μαζί τους.
Νιώθει αποξενωμένη στο νέο της περιβάλλον, ιδιαίτερα όταν στο καινούργιο σχολείο
τής συμπεριφέρονται με περιφρόνηση. Τα αποσπάσματα που θα διαβάσετε στη συνέχεια
έχουν να κάνουν με το σχολείο και το περιβάλλον του.
[…]«Λοιπόν», είπε αυτή και άνοιξε ένα πράσινο τετράδιο, «για σήκω εσύ, η καινούργια, και
πες μου τ’ όνομά σου».
Στάθηκα όρθια δίπλα στο θρανίο μου κι είπα: «ΑστραδενήΧατζηπέτρου».
Η κυρία δε με κοίταζε, ετοιμαζότανε να γράψει τ’ όνομά μου στο τετράδιο —ο κατάλογος θα

ήταν— αλλά τα παιδιά άρχισαν τα γέλια… Γιατί άραγε;… Και τότε εκείνη σήκωσε το
κεφάλι, χτύπησε ένα χάρακα στο τραπέζι και είπε:
«Ησυχία εσείς! Πώς το είπες αυτό το όνομα;».
«ΑστραδενήΧατζηπέτρου».
«Όχι το Χατζηπέτρου… το Αστραδενή… Χριστιανικό είναι;…».
«Ναι», έκανα με το κεφάλι. Έτρεμα. Δεν της άρεσε τ’ όνομά μου, φαίνεται…
Δηλαδή, ΕΤΣΙ σε βάφτισε ο παπάς;», ξαναρώτησε.
«Αστερόπη, με βάφτισε, αλλά με φωνάζουν Αστραδενή».
«Και το… Αστραδενή είναι χριστιανικό;».

«Μάλιστα. Η κυρία μας —η δασκάλα μου— θέλω να πω η παλιά μου η δασκάλα, μου είπε
ότι είναι πολύ αρχαίο όνομα. Είναι ένα αστέρι από τα εφτά της Πούλιας…».
(Τι μου ‘ρθε και τα ‘λεγα όλα αυτά… Θάλασσα τα ‘κανα… Ορίστε! Τα παιδιά γελάνε… Τι
γελάνε, δηλαδή… αυτά σπαρταράνε, χτυπιούνται πάνω στα θρανία τους…).
Η δασκάλα χτυπάει το χάρακα στο τραπέζι και φωνάζει: «Ησυχία!».
«Εγώ, δεν ξέρω τέτοιο όνομα. Πότε γιορτάζεις, τέλος πάντων, για να καταλάβω».
«Οι Αστερόπες δε γιορτάζουν. Μόνο γενέθλια έχουν».
Άλλα γέλια από κάτω. Μα γιατί γελάνε ΕΤΣΙ όλοι αυτοί;… Πρέπει να τα μπαλώσω, αλλιώς
αυτή η δασκάλα θα με γράψει στα μαύρα κατάστιχα…
«Μερικές Αστερόπες, κυρία, λέω, γιορτάζουν της Αγίας Ουρανίας. Εγώ όμως δεν κάνω
γιορτή…».
«Λοιπόν, για να τελειώνουμε», είπε η κυρία κι έγραφε… «ΟΥ-ΡΑ-ΝΙ-Α ΧΑ-ΤΖΗ-ΠΕ-

ΤΡΟΥ».
«Αστερόπη, κυρία!», φώναξα. «Αυτό είναι τ’ όνομά μου».
«Πρόσεξε, γιατί δε θα τα πάμε καλά εμείς οι δύο!
ΟΥΡΑΝΙΑ θα σε φωνάζω. Αυτό είναι όνομα της Εκκλησίας μας».
Μια μέρα, κάτι κορίτσια μου τραγουδούσανε ένα πειραχτικό τραγούδι: «Αστερία, Αστερία,
είσαι μια μικρή κυρία». Τις πλάκωσα στο ξύλο. Με νευριάζανε… Καθόμουν στη γωνιά μου
κι έτρωγα το κουλούρι μου κι αυτές εκεί: «Αστερία κι Αστερία…». Στην αρχή έκανα ότι δεν
καταλάβαινα, μετά… άνθρωπος είμαι κι εγώ… τις βούτηξα απ’ τα μαλλιά — τις δύο— και
τις έφερα κάτω. Είμαι πολύ καλή σ’ αυτό το κόλπο. Μου το ‘χει μάθει ο ξάδελφος μου ο
Ντίνος.
Οι μαρτυριάρες πήγανε στη δασκάλα. Με φώναξε η δεσποινίς. Της τα ‘πα κι εγώ. Δε θα

μίλαγα, αν δε γινόταν η φασαρία, αλλά τώρα που έγινε… Θα έκανα υπομονή, πόσος καιρός
μας μένει… Ένας μήνας!… Του χρόνου μπορεί και να ‘χω άλλη δασκάλα… Αλλά τώρα…
Δεν την κράτησα τη γλώσσα μου και τα ‘πα. Καλά λέει η μάνα μου ότι είμαι «γλωσσού».
«Με λέγανε Αστερία», είπα στη δεσποινίδα, «κι εγώ θύμωσα. Ούτε Αστερία ούτε Ουρανία
με λένε. Τ’ όνομά μου είναι Αστραδενή! Κι ο παπα-Λεμόνης, που είναι Χριστιανός με Χ
κεφαλαίο, τη βαφτιστικιά του Αστραδενή τη φωνάζει. Κι εμένα Αστραδενή με λένε. Κι
όποιος με ξαναπεί μ’ άλλο όνομα δε θ’ ακούσω!…»
Αυτό, βέβαια, για την αφεντιά της το είπα. Ουρανία με ανέβαζε, Ουρανία με κατέβαζε.
Θύμωσε. Με είπε αυθάδη, αναιδή και τέτοια. Με πήγε στον κύριο διευθυντή. Εκεί έγινε άλλη
φασαρία. Ο διευθυντής με ρώτησε πώς με βάφτισε ο παπάς. Του ‘πα. Ανοιξε και το χαρτί
που ‘χα φέρει απ’ τη Σύμη και που μ’ έγραφε Αστερόπη. Είπε στη δεσποινίδα να με φωνάζει
Αστερόπη.
Όχι ότι με πείραζε… Καλό και περίκαλο το Αστερόπη… Αλλά σκέφτομαι… «Αστραδενή, ή
που καταφέρνεις να σε φωνάζουν Αστραδενή ή που δεν αξίζεις τίποτα…».
Είπα, λοιπόν, στο διευθυντή ότι και τους Γιάννηδες τους βαφτίζει ο παπάς Ιωάννηδες, ποιος
όμως τους λέει έτσι… Όλοι Γιάννηδες τους φωνάζουν… Γέλασε ο διευθυντής κι είπε:
«Εντάξει, μη χάνουμε την ώρα μας για ένα όνομα. Αστραδενή, λοιπόν!…».
Η δεσποινίς, αν την έπιανες από τη μύτη, θα ‘σκαγε. Εγώ δεν τολμούσα να την κοιτάξω.
Τις πρώτες φορές που με φώναξε «Ουρανία», σκέφτηκα ότι θα με είχε συνηθίσει έτσι και δεν
απάντησα. Έκανα σαν να μίλαγε σε κάποιον άλλον. Μια, δυο, άρχισε να με φωνάζει
Αστραδενή. Πολύ μου άρεσε. Να, σαν να ‘τρεχε δροσερό νεράκι μέσα μου. Έτσι μου
φαινόταν.
Ευγενία Φακίνου, «Αστραδενή»
Θέμα Α
Α1. Να αποδώσετε περιληπτικά, σε κείμενο 60-70 λέξεων, τις προτάσεις που διατυπώνει η
αρθρογράφος του Κειμένου 1, ώστε το σχολείο ν’ ανταποκρίνεται στον κοινωνικό του ρόλο
και να μην κλιμακώνει τον ενδοσχολικό εκφοβισμό.
Μονάδες 15
Θέμα Β
Β1. Να γράψετε δίπλα από κάθε γράμμα τη λέξη Σωστό ή Λάθος, ανάλογα με το αν
νομίζετε ότι η πρόταση αποδίδει ορθά το νόημα του Κειμένου 1. Στη συνέχεια να
τεκμηριώσετε την απάντησή σας, παραθέτοντας τα αντίστοιχα χωρία από το κείμενο.
α. Η ενδοσχολική βία πρέπει να εξετάζεται ανεξάρτητα από τις κοινωνικές συνθήκες μέσα
στις οποίες εκδηλώνεται.
β. Το εκπαιδευτικό σύστημα, πλέον, ανταποκρίνεται επαρκώς στις νέες κοινωνικές

απαιτήσεις προάγοντας τη συνεργασία και την ομαδικότητα στους μαθητές.
γ. Μέσα σ’ ένα ομαδοσυνεργατικό σύστημα εκπαίδευσης οι νέοι ικανοποιούν τις ανάγκες

τους για επικοινωνία και αυτοπραγμάτωση.
δ. Το υπάρχον εκπαιδευτικό σύστημα βοηθάει τον μαθητή να αναπτύξει μια προσωπική

σχέση με τη γνώση και με τους συμμαθητές του.
ε. Το σχολείο αποτελεί καθοριστικό παράγοντα καταπολέμησης της βίας.
Μονάδες 10
Β2. α. Προσεγγίσουμε, ανάδειξη, συρρίκνωση, επιτακτικές, αλλοτρίωση: Οι

υπογραμμισμένες λέξεις του Κειμένου 1 ανήκουν σε πιο επίσημη μορφή λεξιλογίου. Να
καταγράψετε από μία συνώνυμη για κάθε μία από αυτές τις λέξεις, ώστε το ύφος να
καθίσταται πιο απλό και καθημερινό.
Μονάδες 5
β. Να εντοπίσετε το κυρίαρχο ρηματικό πρόσωπο και την κυρίαρχη έγκλιση του Κειμένου 1,
τεκμηριώνοντας την απάντησή σας με δύο αναφορές στο κείμενο για το καθένα από αυτά. Τι
επιτυγχάνει ο συγγραφέας με τη χρήση των συγκεκριμένων γλωσσικών επιλογών;
Μονάδες 10
Β3. Ποιες πληροφορίες παρέχει ο τίτλος του Κειμένου 1; Ανταποκρίνεται στο περιεχόμενό
του; Πώς τον κρίνετε; Δώστε έναν δικό σας κυριολεκτικό ή μεταφορικό τίτλο.
Μονάδες 15
Θέμα Γ
Η ενδοσχολική βία αποτελεί, δυστυχώς, υπαρκτό φαινόμενο στο σύγχρονο σχολείο. Με

αφορμή τις περιπέτειες της Αστραδενής γράψτε ένα σύντομο κείμενο (150-200 λέξεις)
εστιάζοντας στα συναισθήματά της και τον τρόπο με τον οποίο εσείς θα ενεργούσατε. Στην
απάντησή σας να λάβετε υπόψη και τους κειμενικούς δείκτες.
(είδος αφηγητή, είδος αφήγησης, αφηγηματικοί τρόποι, σχήματα λόγου)
Μονάδες 15
Θέμα Δ
Για την 6η Μαρτίου, Παγκόσμια Ημέρα Κατά της Σχολικής Βίας και του εκφοβισμού,
συμμετέχετε ως εκπρόσωπος του σχολείου σας σε μια εκδήλωση που διοργανώνουν οι
τοπικοί φορείς ενάντια στη βία. Σε σχετική ομιλία σας καλείστε να εκφράσετε την ανησυχία
και την αγανάκτησή σας για τα αυξημένα περιστατικά βίας στους σχολικούς χώρους. (350-
400 λέξεις)
Μονάδες 30
Θέμα Δ
Επικοινωνιακό πλαίσιο: Ομιλία (προσχεδιασμένος προφορικός λόγος)
Προσφώνηση: Κυρίες και κύριοι, Αγαπητοί συνδημότες
Αποφώνηση: Ευχαριστώ για την προσοχή σας
Γλώσσα: κυρίως αναφορική αλλά σε αρκετά σημεία απαιτείται συνδυασμός προσώπων (α΄ ενικό,
β΄ενικό, α΄ πληθυντικό), ώστε να διαμορφωθεί ένα κλίμα αμεσότητας και οικειότητας.
Ύφος: σοβαρό αλλά με στοιχεία προφορικότητας.
Πρόλογος:
Σήμερα, Παγκόσμια μέρα κατά του σχολικού εκφοβισμού συγκεντρωθήκαμε εδώ για να
συζητήσουμε για ένα εκπαιδευτικό θέμα που δεν επικεντρώνεται στο εξεταστικό σύστημα ούτε στον
τρόπο εισαγωγής στο Πανεπιστήμιο. Είμαστε εδώ για να μιλήσουμε για ένα θέμα που προσπερνάμε
βιαστικά σαν να μην υπάρχει. Πρόκειται για το φαινόμενο της ενδοσχολικής βίας, το οποίο θα έπρεπε
να αποτελεί κεντρικό ζήτημα προβληματισμού και ενδιαφέροντος από όλους τους φορείς της
Εκπαίδευσης, τους εκπαιδευτικούς, τους μαθητές αλλά και τους γονείς.
Κύριο μέρος
Το φαινόμενο προκαλεί ανησυχία γιατί:
Α) Έχει λάβει τρομακτικές διαστάσεις: Σύμφωνα με έγκυρες επιστημονικές έρευνες αρκετοί μαθητές
απ’ όλες τις σχολικές βαθμίδες έχουν εμπλακεί στο φαινόμενο της ενδοσχολικής βίας είτε ως θύτες
είτε ως θύματα.
Β) Έχει σοβαρές συνέπειες τόσο γι’ αυτούς που βιώνουν τη βία όσο και γι’ αυτούς που τη
διαπράττουν:
Θύματα
– Γίνονται περισσότερο εσωστρεφή και παθητικά και χάνουν την αυτοεκτίμηση και την
αυτοπεποίθησή τους λόγω της ανασφάλειας, της φοβίας και των τραυματικών εμπειριών.
– Εκδηλώνουν συχνά ψυχοσωματικά προβλήματα (πονοκέφαλοι, διαταραχές ύπνου, κατάθλιψη) κι
αισθάνονται έντονο άγχος.
– Απουσιάζουν συχνά από το σχολείο και δεν έχουν την ίδια προθυμία συνέπειας στις μαθητικές τους
υποχρεώσεις.
– Κλείνονται στον εαυτό τους και αποφεύγουν κάθε κοινωνική συναναστροφή.
Θύτες
– Στιγματίζονται ως άτομα με αντικοινωνική και παραβατική συμπεριφορά, γεγονός που επιδρά
αρνητικά στις διαπροσωπικές σχέσεις και την κοινωνικοποίησή τους.
– Μαθαίνουν να επιλύουν τις διαφορές τους και να και να επιβάλλονται στους άλλους μέσω της βίας.
– Αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο απομάκρυνσης από το σχολείο και διακοπής της φοίτησής τους.
Επίλογος:
Συνοψίζοντας, Κυρίες και Κύριοι, όπως όλοι αντιλαμβανόμαστε η πρόληψη και η αντιμετώπιση της
ενδοσχολικής βίας δεν αποτελεί ένα δευτερεύον ζήτημα στο πλαίσιο της λειτουργίας του σχολείου,
αλλά κεντρικό στόχο που απαιτεί τη συμπόρευση όλων των φορέων της Εκπαίδευσης, των γονιών,
των μαθητών και των εκπαιδευτικών. Εξάλλου Παιδεία δεν είναι η συσσώρευση στείρων γνώσεων,
αλλά κυρίως η διαμόρφωση ολοκληρωμένων και ισορροπημένων προσωπικοτήτων, που εντάσσονται
ομαλά στο κοινωνικό σύνολο και αγωνίζονται για την ατομική και συλλογική πρόοδο και ευημερία.
Ποιότητα ζωής – ευτυχία

Α. ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
Ο όρος <<ποιότητα ζωής>> Το καθαρό φυσικό περιβάλλον.  Η εύρυθμη λειτουργία των

θεσμών.  Το δημοκρατικό πολίτευμα και το δίκαιο.  Οι υγιείς ανθρώπινες σχέσεις
(διαπροσωπικές και διακρατικές).  Ο πολιτιστικός βίος (ψυχαγωγία, τέχνες, αθλητισμός).  Η
πνευματική ζωή (αρετή, συναίσθημα, γνώση).  Το βιοτικό επίπεδο. συνδέεται άρρηκτα με
την ευτυχία, καθώς αναφέρεται στο σύνολο των συνθηκών και τρόπων βίου που προάγουν
τον άνθρωπο βιολογικά και πνευματικά, εξασφαλίζοντας τις αντικειμενικές, τουλάχιστον ,
προϋποθέσεις ευδαιμονίας. Η ποιότητα ζωής, δηλαδή, υφίσταται, όταν ο άνθρωπος έχει καλό
βιοτικό επίπεδο (επάρκεια σε υλικά αγαθά), βιώνει την πνευματικότητα (του κόσμου των
ιδεών και των αξιών) και η σχέση με τον εαυτό του, με την κοινωνία και το φυσικό
περιβάλλον είναι αρμονική. Στην ποιότητα ζωής, που είναι μια ευρύτατη έννοια,
συμπεριλαμβάνονται :
Β. Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΖΩΗΣ
Έχει αρμονικές σχέσεις με τους συνανθρώπους του.  Εμπνέεται από τον εθελοντισμό,
προσφέρει ανιδιοτελώς τις υπηρεσίες του στην κοινωνία(αγαθοεργία).  Προάγει τον
πολιτισμό σε όλους τους τομείς του.  Αποκτά ισορροπία και αντιμετωπίζει αισιόδοξα τη
ζωή.  Διευρύνεται πνευματικά.  Παρατείνεται η ζωή του ανθρώπου, επέρχεται μακροζωία. 
Διακρίνεται για τη δημιουργικότητα και την αυτενέργεια.  Ανακαλύπτει το βαθύτερο νόημα
του κόσμου.  Ζει με αξιοπρέπεια, απλότητα και λιτότητα.  Βιώνει τη χαρά της ζωής με
ηρεμία, γαλήνη, μα και την απολαμβάνει.  Αισθάνεται ασφάλεια και σιγουριά. Η ποιότητα
ζωής αποτελεί στόχο όλων των ανθρώπων. Σ' αυτό οδήγησαν οι ευεργετικές επιδράσεις της
σε βιολογικό και πνευματικό επίπεδο, ιδιαιτέρως, όμως στον τρόπο σκέψης και δράσης του
ατόμου που τη βιώνει:
Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΖΩΗΣ
Ο καταναλωτισμός που μετατόπισε το κέντρο βάρους στο Η κερδοσκοπία που κατέστησε το

χρήμα σκοπό και τον άνθρωπο μέσο.  Η εσφαλμένη αντίληψη περί προόδου που σημαίνει
κυριαρχία του τεχνοκρατισμού και της ποσότητας η οποία εκτοπίζει την ποιότητα(ατροφία
πνεύματος και ψυχής , συναισθήματος).  Η καταπάτηση των δικαιωμάτων κ.ά. Οι
παράγοντες που συντείνουν στην υποβάθμιση της ποιότητας ζωής στον αναπτυγμένο κόσμο
είναι:  Η απειλή της ειρήνης.  Η αύξηση της βίας και η έξαρση των ναρκωτικών.  Η
περιβαλλοντική υποβάθμιση.  Η μαζική υποκουλτούρα και η ψυχοκτονία.  Οι ψυχρές
ανθρώπινες σχέσεις και η μοναξιά.  Η παραπληροφόρηση κα ι η προπαγάνδα.  Υπάρχει
δυνατότητα επιλογών στην ψυχαγωγία κ.ά. Ωστόσο, παρά την εντυπωσιακή βιτρίνα του
τεχνολογικού πολιτισμού στις κοινωνίες της Δύσης, η ποιότητα ζωής είναι υποβαθμισμένη.
Αυτό το επιβεβαιώνουν:  Ενισχύθηκαν τα δημοκρατικά πολιτεύματα με την κατοχύρωση
των δικαιωμάτων.  Ανυψώθηκε το πνευματικό επίπεδο με τη διεύρυνση της εκπαίδευσης,
την πληροφοριακή επανάσταση, την εξάπλωση της γνώσης κ.ά.  Έχει ανέλθει το βιοτικό
επίπεδο, χάρη στην επιστήμη και στην τεχνολογία. Πολλοί είναι εκείνοι που διατείνονται ότι
η σύγχρονη ποιότητα ζωής είναι αναβαθμισμένη σε σχέση με το παρελθόν. Άλλοι όμως
υποστηρίζουν το αντίθετο, ότι δηλαδή είναι υποβαθμισμένη. Ωστόσο, το κριτήριο
διαφοροποιείται σε σχέση με τη χώρα και τον πληθυσμό της, γιατί διαφορετικό είναι το
επίπεδο ζωής στο δυτικό κόσμο και απ’ ό,τι στις υπανάπτυκτες χώρες της Ανατολής.
Συγκεκριμένα, στις προηγμένες χώρες του δυτικού κόσμου υπάρχουν συνθήκες που
μαρτυρούν την αναβάθμιση της ζωής: <<έχειν>> και όχι στο <<είναι>> Ασθένειες Άθλιες
συνθήκες επιβίωσης και διαβίωσης (π.χ. υποσιτισμός, αβιταμίνωση, έλλειψη πόσιμου νερού,
απουσία αποχετευτικού δικτύου).  Η έξαρση του φανατισμού με ό,τι αυτός συνεπάγεται κ.ά.
Αλλά και στις υπανάπτυκτες χώρες είναι σαφές ότι δε γίνεται λόγος για ποιότητα ζωής, αφού
οι συνθήκες δεν το επιτρέπουν. Συγκεκριμένα, ο τρίτος κόσμος υποφέρει, διότι επικρατούν: 
Η υποταγή της πολιτικής εξουσίας στα συμφέροντα των οικονομικά ισχυρών και η κρίση της
δημοκρατίας.  Η αδυναμία των φορέων αγωγής (οικογένεια και σχολείο) να
νοηματοδοτήσουν τη ζωή των νέων με υψηλές αξίες.  Η κρίση των Μ.Μ.Ε(αποχαυνωτικά
πρότυπα) και η απραξία των διανοουμένων.  Ο ατομικισμός και η ηθική του συμφέροντος
που ενισχύουν τον ανταγωνισμό και την ηθική σήψη.  Η παγκοσμιοποίηση που μας
αλλοτριώνει από την ταυτότητά μας.  Η καταστροφή του περιβάλλοντος με τις βλαβερές
συνέπειες στην ψυχική και σωματική υγεία του ανθρώπου.  Η ζωή στις μεγαλουπόλεις που
χαρακτηρίζεται ως κοινωνία ταχύτητας με απρόσωπες σχέσεις. , αλλά και η εξειδίκευση που
οδηγεί στην πνευματική μονομέρεια. Υψηλά ποσοστά ανεργίας, αδυναμία επαγγελματικής
απασχόλησης.  Υπερπληθυσμός λόγω της απουσίας οικογενειακού προγραμματισμού. 
Ολοκληρωτικά καθεστώτα, κατάφωρη παραβίαση των ανθρώπινων δικαιωμάτων , πόλεμοι,
βία και δουλεία.  Αναλφαβητισμός, πνευματικός σκοταδισμός, προκαταλήψεις και
δεισιδαιμονίες που εγκλωβίζουν και περιχαρακώνουν τη σκέψη. και λιμοί : το πλήθος των
λοιμωδών νοσημάτων, η έλλειψη φαρμάκων και η απουσία εμβολιασμών αποδεκατίζουν
τους πληθυσμούς που παρουσιάζουν υψηλό δείκτη θνησιμότητας κυρίως στην παιδική
ηλικία.
ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΖΩΗΣ
Η ύπαρξη κοινωνικής συνείδησης και η ενσυνείδητη εφαρμογή των νόμων, ώστε οι πολίτες
ν' αντιληφθούν τα καθήκοντά τους και να δράσουν με άξονα το πνεύμα συνεργασίας και
κοινωνικότητας, αποτρέποντας φαινόμενα κοινωνικής παραβατικότητας, που οδηγούν στον
κοινωνικό αποκλεισμό και στη δυστυχία. Μόνο μέσα από το διαπροσωπικό άνοιγμα οι
άνθρωποι θα προτάξουν το Η ανθρωποκεντρική παιδεία που θα στηρίζεται στην προσπάθεια
για καλλιέργεια του πνεύματος και του ήθους, γιατί έτσι ο άνθρωπος θα προβληματιστεί και
θα απορρίψει αναχρονιστικές και παρωχημένες αντιλήψεις, που ναρκώνουν τη σκέψη και την
αλλοτριώνουν. Αλλά και η αυτοκριτική αποτελεί ουσιαστική ατραπό για τη διάπλαση
προσωπικοτήτων με μέτρο και αίσθηση του καθήκοντος, ώστε να εξοβελίσουμε το ψεύδος
και την ιδιοτέλεια, καθώς και να ιεραρχήσουμε τις ανάγκες μας πάνω σε μία βάση ορθή και
όχι αποκλειστικά στο χρήμα. Επειδή ο σύγχρονος άνθρωπος ταυτίζει την ποιότητα ζωής με
τη βιοτική άνεση και την πολυτέλεια, είναι ανάγκη, καταρχάς, να κατανοήσει το εύρος της
έννοιας και να συνειδητοποιήσει ότι η ποιότητα ζωής προσδιορίζεται από διάφορους

συντελεστές (πνευματικούς, ηθικούς, ψυχικούς, κοινωνικούς, πολιτικούς, πολιτιστικούς,
εθνικούς και οικονομικούς). Η επίτευξη αυτού του ευγενικού στόχου είναι συλλογικό και
ατομικό έργο αλλά και αποτέλεσμα της λειτουργίας των θεμελιωδών θεσμών. Ειδικότερα,
για να πετύχουμε μια ζωή με ποιότητα, επιβάλλεται να δημιουργηθούν οι ακόλουθες
προϋποθέσεις: <<εμείς>> Η ορθολογιστική χρήση της μηχανής είναι απαραίτητη, ώστε ο
άνθρωπος να καταστεί δημιουργός και όχι υποχείριο του δημιουργήματός του, γιατί ~ 5 ~ Η
ενεργός συμμετοχή του πολίτη στη δημόσια ζωή, χωρίς κομματισμούς και εμπάθειες, με
γνώμονα το κοινό καλό και τη στήριξη του δημοκρατικού πολιτεύματος. Η ανάληψη των
υποχρεώσεών μας δίνει το δικαίωμα να ελέγχουμε την εκάστοτε εξουσία, η οποία οφείλει να
σέβεται τον πολίτη και να τηρεί το κανονιστικό πλαίσιο της κοινωνίας με αγαθή προαίρεση,
χωρίς να δημαγωγεί. Η δημοκρατία χρειάζεται πολίτες συνειδητοποιημένους και πρόθυμους
στην προσπάθεια της πολιτικής ομαλότητας. σε σχέση με το στενά εννοούμενο ατομικό
συμφέρον, το οποίο κυριαρχεί στον αστικοποιημένο τρόπο ζωής.
Αλλά και το άτομο οφείλει να επιδιώξει την ποιότητα στη ζωή του, δίνοντας έμφαση στην
πνευματικότητα και στην ηθικότητα με σκοπό την κατάκτηση της αυτογνωσίας. Ειδικότερα,
επιβάλλεται να βλέπει τον κόσμο με κριτική ματιά, να επιδεικνύει δύναμη ψυχής και
αντίσταση στη μαζοποίηση, τον υλισμό και τον ατομικισμό, να ιεραρχεί τη φύση,
προκειμένου να απολαμβάνει ένα ανώτερο επίπεδο ζωής Οι πνευματικοί ηγέτες οφείλουν με
τη γνώση να διαφωτίζουν τους ανθρώπους, αφού ο ρόλος τους είναι παιδαγωγικός και
ανανεωτικός. Ειδικότερα, ο επιστήμονας απαιτεί να χρησιμοποιεί τα επιστημονικά
πορίσματα για το πανανθρώπινο καλό, την υγεία, τη μόρφωση των ατόμων και όχι για
πυρηνικά όπλα και στρατιωτικούς εξοπλισμούς. Η πρόθεσή του επιβάλλεται να είναι αγαθή,
γιατί έχει κύρος και αποτελεί παράδειγμα προς μίμηση. Αλλά και η τέχνη, που αποτελεί
κοινή γλώσσα, μπορεί να εξευγενίσει τις ψυχές των ανθρώπων και να διαμορφώσει ένα
αισθητικό πλαίσιο, ικανό να αναβαθμίσει την εσωτερικότητα των ατόμων.  Η εύρυθμη
λειτουργία των θεσμών και κυρίως αυτών της οικογένειες και των Μ.Μ.Ε μπορεί να
αντισταθμίσει την κατάσταση. Καταρχάς, ο υπό αμφισβήτηση οικογενειακός θεσμός
χρειάζεται να λειτουργήσει με προοπτική το σεβασμό στην προσωπικότητα του παιδιού,
ώστε να ξεφύγει από τη στείρα αναπαραγωγή τυποποιημένων ανθρώπων που εγκλωβίζονται
στο εκάστοτε κοινωνικό καθεστώς. Τα Μ.Μ.Ε. είναι αναγκαίο να ενημερώσουν σφαιρικά και
πολυδιάστατα, πέρα από μηχανισμούς παραπληροφόρησης, ώστε να διαμορφώνουν θετικά
την παγκόσμια κοινή γνώμη, χωρίς υστεροβουλίες και σκοπιμότητες.  Η πολιτεία έχει χρέος
να επιδείξει μέριμνα για καλό βιοτικό επίπεδο και να καταβάλλει ουσιαστική προσπάθεια για
τη βελτίωση των συνθηκών ζωής στις πόλεις, τη δικαιότερη οργάνωση της κοινωνίας κ.ά.
Απαιτείται, επίσης, σύγχρονο νομικό πλαίσιο, ενίσχυση της δημοκρατίας και εξυγίανση της
πολιτικής εξουσίας, ώστε να υπηρετεί το πανανθρώπινο καλό ( κράτος πρόνοιας και
δικαιοσύνης). Στόχος, εξάλλου, μιας αναπτυξιακής πολιτικής είναι και η αποκέντρωση, που
αποτελεί κίνητρο για την αντιμετώπιση των προβλημάτων που δημιουργούνται στις
σύγχρονες μεγαλουπόλεις.  Η επαφή με τη παράδοση, δηλαδή με τα ζωντανά στοιχεία του
παρελθόντος, αποτελεί ισχυρό αντέρεισμα για την προώθηση διαχρονικών και άφθαρτων
αξιών, προκειμένου ο σύγχρονος άνθρωπος να πορευθεί το δρόμο της αγάπης και της
ειρήνης, της συμφιλίωσης με το συνάνθρωπο και τη φύση, χωρίς εκδικητικές τάσεις και
κατακτητική μανία. Η παράδοση δίνει το έναυσμα για γνώση του παρελθόντος, γεγονός που
αποτελεί κινητήριο μοχλό για την πρόοδο και την ποιότητα ζωής. 6. σήμερα έχει καταντήσει
όργανο παραγωγής, απόλαυσης και κατανάλωσης. Η μηχανή δεν είναι ο αποδιοπομπαίος
τράγος της πολιτισμικής εξέλιξης , γιατί ο άνθρωπος ευθύνεται ανάλογα για τη χρήση ή την
κατάχρησή της. Αλλά και το άτομο οφείλει να επιδιώξει την ποιότητα στη ζωή του, δίνοντας
έμφαση στην πνευματικότητα και στην ηθικότητα με σκοπό την κατάκτηση της
αυτογνωσίας. Ειδικότερα, επιβάλλεται να βλέπει τον κόσμο με κριτική ματιά, να επιδεικνύει
δύναμη ψυχής και αντίσταση στη μαζοποίηση, τον υλισμό και τον ατομικισμό, να ιεραρχεί
τη φύση, προκειμένου να απολαμβάνει ένα ανώτερο επίπεδο ζωής.  Οι πνευματικοί ηγέτες
οφείλουν με τη γνώση να διαφωτίζουν τους ανθρώπους, αφού ο ρόλος τους είναι
παιδαγωγικός και ανανεωτικός. Ειδικότερα, ο επιστήμονας απαιτεί να χρησιμοποιεί τα
επιστημονικά πορίσματα για το πανανθρώπινο καλό, την υγεία, τη μόρφωση των ατόμων και
όχι για πυρηνικά όπλα και στρατιωτικούς εξοπλισμούς. Η πρόθεσή του επιβάλλεται να είναι
αγαθή, γιατί έχει κύρος και αποτελεί παράδειγμα προς μίμηση. Αλλά και η τέχνη, που
αποτελεί κοινή γλώσσα, μπορεί να εξευγενίσει τις ψυχές των ανθρώπων και να διαμορφώσει
ένα αισθητικό πλαίσιο, ικανό να αναβαθμίσει την εσωτερικότητα των ατόμων.  Η εύρυθμη
λειτουργία των θεσμών και κυρίως αυτών της οικογένειες και των Μ.Μ.Ε μπορεί να
αντισταθμίσει την κατάσταση. Καταρχάς, ο υπό αμφισβήτηση οικογενειακός θεσμός
χρειάζεται να λειτουργήσει με προοπτική το σεβασμό στην προσωπικότητα του παιδιού,
ώστε να ξεφύγει από τη στείρα αναπαραγωγή τυποποιημένων ανθρώπων που εγκλωβίζονται
στο εκάστοτε κοινωνικό καθεστώς. Τα Μ.Μ.Ε. είναι αναγκαίο να ενημερώσουν σφαιρικά και
πολυδιάστατα, πέρα από μηχανισμούς παραπληροφόρησης, ώστε να διαμορφώνουν θετικά
την παγκόσμια κοινή γνώμη, χωρίς υστεροβουλίες και σκοπιμότητες.  Η πολιτεία έχει χρέος
να επιδείξει μέριμνα για καλό βιοτικό επίπεδο και να καταβάλλει ουσιαστική προσπάθεια για
τη βελτίωση των συνθηκών ζωής στις πόλεις, τη δικαιότερη οργάνωση της κοινωνίας κ.ά.
Απαιτείται, επίσης, σύγχρονο νομικό πλαίσιο, ενίσχυση της δημοκρατίας και εξυγίανση της
πολιτικής εξουσίας, ώστε να υπηρετεί το πανανθρώπινο καλό ( κράτος πρόνοιας και
δικαιοσύνης). Στόχος, εξάλλου, μιας αναπτυξιακής πολιτικής είναι και η αποκέντρωση, που
αποτελεί κίνητρο για την αντιμετώπιση των προβλημάτων που δημιουργούνται στις
σύγχρονες μεγαλουπόλεις.  Η επαφή με τη παράδοση, δηλαδή με τα ζωντανά στοιχεία του
παρελθόντος, αποτελεί ισχυρό αντέρεισμα για την προώθηση διαχρονικών και άφθαρτων
αξιών, προκειμένου ο σύγχρονος άνθρωπος να πορευθεί το δρόμο της αγάπης και της
ειρήνης, της συμφιλίωσης με το συνάνθρωπο και τη φύση, χωρίς εκδικητικές τάσεις και
κατακτητική μανία. Η παράδοση δίνει το έναυσμα για γνώση του παρελθόντος, γεγονός που
αποτελεί κινητήριο μοχλό για την πρόοδο και την ποιότητα ζωής.
ΕΥΤΥΧΙΑ16
Κείμενο Ι
Αν είχαμε δύο ζωές…
Αν είχαμε δύο ζωές, θα ζούσαμε την πρώτη ως πρόβα, σαν δοκιμή, για να μάθουμε
να ζήσουμε όπως θα θέλαμε τη δεύτερη. Δυστυχώς δεν είναι έτσι. Η ζωή μας είναι μία και
μάλιστα μικρής διάρκειας. Αυτό το θέατρο μπορούμε να τα παίξουμε μόνο μια φορά. Χωρίς
πρόβα, χωρίς δοκιμή. Εμείς επιλέγουμε τους ηθοποιούς. Εμείς φτιάχνουμε τα σκηνικά που
μας αρέσουν. Εμείς είμαστε οι πρωταγωνιστές και ταυτόχρονα οι θεατές. Στο τέλος εμείς θα
το χειροκροτήσουμε ή δε θα το χειροκροτήσουμε. Γι’ αυτό, πρέπει να το παίξουμε όσο
γίνεται καλύτερα και για μας τους ίδιους και για όσους αγαπάμε.
Αν αυτή η σκέψη είναι περίπου αλήθεια, – δεν πιστεύω πως υπάρχουν απόλυτες
αλήθειες – τότε οι επιλογές μας είναι που καθορίζουν το θέατρο της ζωής μας. Δεδομένων
των περιορισμών και της τυχαιότητας, πιστεύω ότι το είναι μας είναι κατ’ ουσίαν
αποτέλεσμα των δικών μας επιλογών. Συνεπώς, η κατανόηση της ελευθερίας να επιλέγουμε
είναι προϋπόθεση για να δημιουργήσουμε το πεπρωμένο μας και να μην αφήνουμε να μας το
δημιουργήσουν οι άλλοι. Να ζήσουμε δηλαδή μια ζωή που, αν ήταν να την ξαναζήσουμε για
δεύτερη φορά, θα θέλαμε να είναι η ίδια.
Ο Ρήγας Φεραίος είχε πει ότι «συλλογάται καλά όποιος συλλογάται ελεύθερα». Είχε
δίκιο. Όμως για να συλλογίζεται κανείς ελεύθερα, πρέπει να διαθέτει γνώση: αυτή είναι που
προσδιορίζει κυρίως την ποσότητα, την ποιότητα των εναλλακτικών λύσεων που διαθέτουμε
και την ορθότητα των επιλογών που κάνουμε. Άρα την ελευθερία μας. Όσο περισσότερη
γνώση, τόσο περισσότερες εναλλακτικές επιλογές και τόσο πιο σωστή αξιολόγησή μας γι’
αυτές.[…] Αναμφισβήτητα, στον πολύπλοκο, χαοτικό και αβέβαιο κόσμο που ζούμε δεν
γνωρίζουμε εκ των προτέρων τα αποτελέσματα, το κόστος και τα οφέλη των επιλογών μας.
Θεωρώ, ωστόσο, προϋπόθεση για όλους μας, ώστε να ζήσουμε όσο μπορούμε καλύτερα τη
ζωή μας, την αυτογνωσία, την κατανόηση του εαυτού μας, των αναγκών μας, των
συναισθημάτων, των δυνατοτήτων και αδυναμιών μας.
Εκτός αυτού, στη ζωή έχουμε πολύ συχνά ν’ αντιμετωπίσουμε αντιφάσεις και
διλήμματα. Έτσι, εξίσου αναγκαία προϋπόθεση θεωρώ την ύπαρξη μιας σταθεράς ή,
καλύτερα, μιας πυξίδας, για να πορευτούμε τη διαδρομή που εμείς θέλουμε: έναν πυρήνα
16
https://filologika.gr/lykio/g-lykiou/genikis-pedias/neoelliniki-glossa/eytychia-kritirio-axiologisis-eniaia-
exetasi-apantiseis/ ανάκτηση 14/06/2020
διαχρονικών αξιών ικανών να καθοδηγούν την σκέψη και τη συμπεριφορά, τις επιλογές και
τις πράξεις μας. Αυτές οι αξίες μας πρέπει να είναι σαφείς. Αν υπάρχει σύγχυση ως προς
αυτές, μόνο κατά τύχη δε θα μετανιώσουμε για τις επιλογές που κάνουμε. Οι αξίες, βεβαίως,
είναι προσωπικό ζήτημα του καθενός μας. Όμως, αν θέλουμε να πορευτούμε και να ζήσουμε
σε μία κοινωνία ανθρώπινη και πολιτισμένη, βασικές αξίες για όλους, πιστεύω, είναι η
ελευθερία, ο αυτοσεβασμός και ο σεβασμός των δικαιωμάτων του άλλου[…]
Πέραν όλων αυτών χρειαζόμαστε όνειρο και νόημα ζωής. Είναι ανάγκη να έχουμε
στόχους, εστίαση σ’ αυτούς, πειθαρχία και μέθοδο σκέψης και δράσης. Χρειαζόμαστε
επιπλέον πρωτότυπη και δημιουργική σκέψη, σφαιρική αντίληψη, ικανότητα να βλέπουμε τα
πράγματα από το μπαλκόνι, έξω από τα στερεότυπα. Πρέπει να μάθουμε να ακούμε την
εσωτερική μας φωνή και να γινόμαστε παρατηρητές του εαυτού μας, έχοντας αυτοπεποίθηση
και τόλμη.[…]
Διασκευασμένο απόσπασμα από το μυθιστόρημα του Δημήτρη Μπουραντά «Όλα σου τα

΄μαθα, μα ξέχασα μια λέξη.»
Κείμενο ΙΙ
If only
Ω, αν μόνο κάποτε έρθει ο καιρός,

η μόνωση πλησίον μιας παραλίας μακρινής
να πληροί όλα τα φοβερά κενά της ζωής
και των νυχτών της, όλους τους αγώνες
με το Άγνωστο και το Μαύρο, — τούτο μόνο
θ’ αρκούσε, όλα να ‘ταν λυμένα
τα μυστήρια τ’ αγωνιώδη.
Αν μόνο η θέα ολοσκέπαστου ουρανού

του φθινοπώρου, που δίνει νέα διαφάνεια
στα βότσαλα της θαλάσσης,
(εκείνη την ανοιχτά πράσινη των ματιών της Νεράιδας)
έφθανε να καλύψει τη ζωή στο σύνολό της,
— ετούτο μόνο, θα ‘ταν κιόλας ευτυχία.
Όταν μια σου στιγμή,

άνθρωπε, που ‘χεις ξεφύγει το πλέγμα των θορύβων,
αισθανθείς άυλος πια και κατασταλαγμένος,
— τούτο, αν ήσουν βέβαιος πως θα ‘ταν και το διαρκές·

πως σε μιαν ώρα μέσα, στο πλευρό σου
δεν θα βρισκόταν η Σειρήνα, να σου ταράξει
τη διαφάνεια των βοτσάλων, — και τούτο μόνο
θα ‘ταν κιόλας η ευτυχία.
Αλλά έρχεται ήδη η φωνή της, από Βορρά, από Νότου,

από Ανατολικά κι’ από Δυσμών. Βουάνε
όλοι οι ορίζοντες από δαύτη. Έρχεται ολούθε
με την ουσία της βροχής ή των ανέμων. Με τους αφρούς
των κυμάτων. Το σύμπαν, κι η ψυχή του ανθρώπου,
είναι γεμάτα απ’ αυτή τη φωνή. Ας έρθει. Δεν είναι ακόμη
ερχόμενος ο καιρός του Θανάτου.
[πηγή: Τ.Κ. Παπατσώνης, Εκλογή Α’. UrsaMinor. Εκλογή Β’ , Ίκαρος, Αθήνα 1988, σ.
252]
Θέμα Α
Α1. Να αποδώσετε περιληπτικά σε μία παράγραφο 70-80 λέξεων τους παράγοντες

που οδηγούν τον άνθρωπο στην ολοκλήρωση και την ευτυχία όπως αυτοί παρουσιάζονται
στις τρεις (3) τελευταίες παραγράφους του Κειμένου 1. Μονάδες 15
Θέμα Β
Β1. Ποιος είναι ο ισχυρισμός του συντάκτη στην τρίτη παράγραφο του Κειμένου
1 «Ο Ρήγας Φεραίος … των δυνατοτήτων και των αδυναμιών μας». Πώς προσπαθεί να
πείσει τον αναγνώστη για τη βασιμότητα του ισχυρισμού του; Θεωρείτε τελικά ότι
καταφέρνει να τον πείσει; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας. Μονάδες 15
Β2. Στην πρώτη παράγραφο του Κειμένου 1 ο συντάκτης κάνει χρήση επαναλήψεων
καθώς και α’ πληθυντικού προσώπου. Αφού εντοπίσετε δύο παραδείγματα για κάθε
περίπτωση να εξηγήσετε τι επιδιώκει να επιτύχει με καθεμιά από τις επιλογές αυτές.
Μονάδες 10
Β3. Να σχολιάσετε τον τίτλο του κειμένου σε σχέση με το περιεχόμενό του (μονάδες
4). Να δώσετε έναν δικό σας τίτλο που να αποδίδει το περιεχόμενο του κειμένου.(μονάδες 4)
Μονάδες 8
Β4. Ποια λειτουργία της γλώσσας διακρίνετε στο κείμενο; Αναφέρετε δύο χωρία,
όπου γίνεται χρήση της λειτουργίας αυτής. Τι επιτυγχάνει ο συγγραφέας με τον τρόπο αυτό;
Μονάδες 7
Θέμα Γ
Ποιο είναι το κεντρικό θέμα που θέτει το ποιητικό υποκείμενο στο Κείμενο 2; Ποιοι
κειμενικοί δείκτες το προβάλλουν; Κατά τη γνώμη σας ποιες είναι οι «Σειρήνες» των ημερών
μας που πρέπει ν’ αποφύγει ο άνθρωπος με σκοπό την κατάκτηση της ευτυχίας; (150-200
λέξεις) Μονάδες 15
Θέμα Δ
Με βάση την εμπειρία σας και αξιοποιώντας δημιουργικά τις πληροφορίες από το
Κείμενο 1 αποφασίζετε να γράψετε ένα άρθρο που θα αναρτηθεί στην ιστοσελίδα του
σχολείου σας στο οποίο θα αναφέρετε τις προϋποθέσεις κατάκτησης της ευτυχίας και θα
εξηγείτε το πώς οι διάφορες μορφές αλλοτρίωσης που πλήττουν τον άνθρωπο του 21 ου αιώνα
τον απομακρύνουν από την ολοκλήρωση και την επίτευξη της ευδαιμονίας.
Μονάδες 30
Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Καταναλωτισμός
Καταναλωτισμός: Στο πλαίσιο της σύγχρονης κοινωνίας, όπου η βιομηχανική παραγωγή

και το εμπόριο συνιστούν βασικούς παράγοντες της οικονομικής λειτουργίας, η συνεχής
επιθυμία αγοράς και κατανάλωσης αγαθών αποτελεί βασικό ζητούμενο προκειμένου να είναι
εφικτή η οικονομική ανάπτυξη και η κερδοφορία των εταιρειών. Η επιθυμία αυτή, βέβαια,
υποδαυλίζεται έντεχνα μέσω των διαφημίσεων, ώστε αφενός να είναι ακατάπαυστη κι
αφετέρου να κατακτά ολοένα και πιο κεντρική θέση στη ζωή των ανθρώπων, καθορίζοντας
επί της ουσίας τις περισσότερες επιλογές τους.
Ο καταναλωτισμός, αν και βασίζεται στην ήδη υπάρχουσα και εύλογη επιθυμία του
ανθρώπου να κατέχει υλικά αγαθά, προωθείται συστηματικά με έμμεσους τρόπους
επηρεασμού της καταναλωτικής συμπεριφοράς των πολιτών. Απώτερος στόχος των οποίων
δεν είναι απλώς η επιλογή του ενός ή του άλλου προϊόντος ή αγαθού, αλλά η εδραίωση μιας
αντίληψης που να επιτρέπει τον προσδιορισμό του ίδιου του ατόμου με βάση το πλήθος των
υλικών αγαθών που κατέχει και καταναλώνει. Ο πολίτης παύει, έτσι, να κρίνεται ως προς το
ποιος είναι, και αξιολογείται πλέον με βάση το πόσα έχει.
Μέσα προώθησης του καταναλωτισμού
Η εδραίωση του καταναλωτικού προτύπου ζωής έχει επιτευχθεί κατά κύριο λόγο μέσω των
διαφημίσεων, οι οποίες έχουν πάψει προ πολλού να αποτελούν απλά ενημερωτικά μηνύματα
για τα χαρακτηριστικά του προϊόντος∙ πλέον βασίζονται στην προσπάθεια έμμεσης ή και
τελείως πρόδηλης σύνδεσης των υλικών αγαθών με μια κατάσταση ευδαιμονίας και
επιτυχίας. Το γεγονός, μάλιστα, ότι οι περισσότεροι άνθρωποι εκτίθενται σε χιλιάδες
διαφημιστικά μηνύματα από την πιο μικρή τους ηλικία, επιτρέπει στους διαφημιστές να
επηρεάζουν τους πολίτες προτού αποκτήσουν μια σχετική ικανότητα κριτικής σκέψης και
αντίστασης απέναντι στη θελκτική εικόνα της επίπλαστης αυτής ευδαιμονίας.
Η επιχειρούμενη σύνδεση, άλλωστε, της ευτυχίας με τα υλικά αγαθά ενισχύεται και μέσα
από τις κινηματογραφικές και τηλεοπτικές παραγωγές του δυτικού κόσμου, στις οποίες τα
πρωταγωνιστικά πρόσωπα είτε ζουν είτε πασχίζουν για να ζήσουν σ’ ένα κόσμο πολυτέλειας
και άφθονης κατανάλωσης. Προκύπτει, έτσι, μια αδιάκοπη προβολή του υλικού πλούτου και
των καταναλωτικών αγαθών τόσο από τα Μ.Μ.Ε., όσο και από τη βιομηχανία του θεάματος,
που κατορθώνει τελικά να επηρεάσει την πλειοψηφία των πολιτών.
Συνέπειες του καταναλωτισμού
Η υπέρμετρη έμφαση που δίνεται λόγω της καταναλωτικής επιθυμίας στην απόκτηση υλικών
αγαθών και προϊόντων επηρεάζει ποικίλες εκφάνσεις του ανθρώπινου βίου. Ειδικότερα:
- Τα άτομα δείχνουν ολοένα και λιγότερο ενδιαφέρον για την πνευματική τους
καλλιέργεια. Η αίσθηση που δημιουργείται στους πολίτες πως η καταξίωση και η αποδοχή
προκύπτουν ως απόρροια της πρόσκτησης υλικών αγαθών, τους ωθεί σε μια διαρκή
προσπάθεια υλικού πλουτισμού, που λειτουργεί φυσικά εις βάρος της πιο ουσιώδους
προσπάθειας για την ηθική και πνευματική τους βελτίωση. Οι πνευματικές και ηθικές αρετές
που κάποτε αποτελούσαν βασικό κριτήριο για την ποιότητα ενός ανθρώπου, υποχωρούν
πλέον μπροστά στην αυξανόμενη βαρύτητα που έχουν λάβει τα χρήματα και ο υλικός
πλούτος.
- Θυσιάζεται στο βωμό του πλουτισμού η ηθική αρτιότητα των ανθρώπων. Οι πολίτες με
το να θέτουν ως κύριο στόχο τους τον υλικό πλουτισμό έρχονται από νωρίς αντιμέτωποι με
την ανάγκη να περιορίσουν τις ηθικές αντιστάσεις τους, προκειμένου να γίνουν πιο
«αποτελεσματικοί» στον ιδιαίτερα ανταγωνιστικό χώρο της ελεύθερης αγοράς.
Παρατηρείται, έτσι, ενίσχυση αρνητικών πτυχών της ανθρώπινης προσωπικότητας, όπως
είναι ο εγωκεντρισμός και ο τυχοδιωκτισμός, αφού πολλοί είναι πρόθυμοι να κάνουν ό,τι
χρειαστεί για να πετύχουν τους στόχους τους. Η αλληλεγγύη και η συμπόνια για τους άλλους
ανθρώπους καταπιέζονται ή και εξαλείφονται, υπό την πίεση της αξίωσης για μια πιο
ανταγωνιστική και πιο σκληρή στάση.
Κι ενώ η ανταγωνιστική διάθεση, ακόμη και παρά το γεγονός ότι αλλοιώνει την ηθική
υπόσταση των ατόμων, μπορεί να θεωρηθεί ανεκτή, το κυνήγι του χρήματος οδηγεί συχνά
ακόμη και σε τελείως παραβατικές και άνομες συμπεριφορές. Πολλοί είναι εκείνοι που
θέλοντας να πλουτίσουν με κάθε κόστος επιλέγουν, όχι τη συστηματική και κοπιώδη
εργασία, αλλά την παρανομία και την απάτη, που τους επιτρέπει να αποκτήσουν όσα
επιθυμούν εις βάρος των συμπολιτών τους.
- Δημιουργία σημαντικών κοινωνικών ανισοτήτων. Η έμφαση που δίνεται στον υλικό

πλουτισμό έχει ως αναγκαία συνέπεια τη βάθυνση των ανισοτήτων ανάμεσα στους
ευκατάστατους και τους οικονομικά ασθενείς, καθώς το περίσσευμα πλούτου που διεκδικεί η
μία μερίδα προκύπτει επί της ουσίας από την εκμετάλλευση της άλλης. Οι οικονομικά
ισχυροί δεν διστάζουν να αυξήσουν τα δικά τους περιθώρια κέρδους με το να μειώνουν όλο
και περισσότερο τους μισθούς και τα προνόμια των χαμηλότερων κοινωνικών στρωμάτων.
- Αρνητική ψυχολογική επίδραση. Ο καταναλωτισμός και η διαρκής ανάγκη για χρήματα

που τον ακολουθεί προκαλεί σημαντικό άγχος και έντονη αίσθηση πίεσης σε πολλούς
ανθρώπους, οι οποίοι συνειδητοποιούν πόσο δύσκολο είναι να αντεπεξέλθει κανείς στα
καταναλωτικά πρότυπα της εποχής. Η επίγνωση πως προκειμένου να θεωρηθούν
επιτυχημένοι από τους συνανθρώπους τους οφείλουν να αποκτήσουν σημαντική οικονομική
επιφάνεια τους ωθεί σ’ ένα ψυχοφθόρο αγώνα επαγγελματικής ανέλιξης. Μια αδιάκοπη
σειρά επαγγελματικών υποχρεώσεων που μειώνουν δραστικά τα περιθώρια ελεύθερου
χρόνου και, άρα, τα περιθώρια ηρεμίας και πραγματικής βίωσης της ζωής, επισφραγίζουν επί
της ουσίας την ιδιότυπη αυτή υποδούλωση των ανθρώπων στα υλικά αγαθά.
- Υπονόμευση των άλλων πτυχών του ανθρώπινου βίου. Λόγω ακριβώς της αυξημένης
επιθυμίας και ανάγκης για την απόκτηση περισσότερων χρημάτων, ο κάθε άνθρωπος θέτει
τις ατομικές του επιδιώξεις στο επίκεντρο των καθημερινών του προσπαθειών. Αυτός ο
ατομικισμός, όμως, έχει ως συνέπεια την παραγνώριση της κοινωνικής και πολιτικής
διάστασης του ανθρώπινου βίου∙ η συμμετοχή στα κοινά, το ενδιαφέρον για τους άλλους, η
ενεργή παρακολούθηση των πολιτικών και κοινωνικών εξελίξεων, η κοινωνική και
φιλανθρωπική δράση, που τόσο πλουτίζουν την ψυχή του ανθρώπου και τον καθιστούν
πολύτιμο μέλος της κοινωνίας, παραμελούνται πλήρως, οδηγώντας σε μια επιζήμια
αποξένωση.
- Σημαντικός αντίκτυπος στο περιβάλλον. Η αύξηση της ζήτησης καταναλωτικών

προϊόντων, οδηγεί αλυσιδωτά στην αύξηση ζήτησης πρώτων υλών καθώς και καυσίμων.
Προκύπτει, έτσι, μια άκρως εξοντωτική για το περιβάλλον υπερεκμετάλλευση που εξαντλεί
τους φυσικούς του πόρους και εντείνει τη μόλυνσή του. Είναι, άρα, σαφές πως η επιδίωξη
οικονομικού κέρδους μέσα από την εντατικοποίηση της παραγωγής και την υπερβολική
κατανάλωση, ακόμη και προϊόντων που δεν έχουν να προσφέρουν τίποτε το σημαντικό στους
ανθρώπους, λειτουργεί επιβαρυντικά για το περιβάλλον και υπονομεύει το επίπεδο ζωής.
Προτάσεις για τον περιορισμό του καταναλωτισμού
Η αποδέσμευση των ανθρώπων από την καταπιεστική και ψυχικά επιζήμια καταναλωτική
μανία αποτελεί καίριο ζητούμενο της εποχής μας, και απαιτεί μια ουσιαστική αναθεώρηση
του τρόπου με τον οποίο γίνεται αντιληπτή η ζωή και οι αξίες της. Ειδικότερα:
- Έμφαση στην αξία του ανθρώπου και της ανθρώπινης ζωής. Το γεγονός ότι ο
καταναλωτισμός έχει δημιουργήσει επονείδιστες καταστάσεις με την εκμετάλλευση
ανθρώπων -ακόμη και παιδιών- στις αναπτυσσόμενες χώρες που εργάζονται νυχθημερόν για
έναν ελάχιστο μισθό, σε χώρους που δεν πληρούν καμία από τις προϋποθέσεις ασφάλειας και
υγιεινής, οφείλει να αποτελέσει το έναυσμα για έναν ριζικό επαναπροσδιορισμό των αξιών
και των επιδιώξεών μας.
Με όχημα την ανθρωπιστική παιδεία, η πολιτεία και οι φορείς αγωγής θα πρέπει να

αποζητήσουν μια ουσιαστική αλλαγή στις βασικές προτεραιότητες των πολιτών. Τα υλικά
αγαθά δεν μπορούν -και δεν πρέπει- να θεωρούνται σημαντικότερα από τους ίδιους τους
ανθρώπους∙ η επιδίωξη του υλικού πλουτισμού δεν μπορεί να ωθεί στην απάνθρωπη
εκμετάλλευση των άλλων ή ακόμη και στο άσκοπο ξόδεμα της ίδιας της ζωής του ατόμου
μέσα στο άγχος και την ένταση.
Οι άνθρωποι καλούνται να κατανοήσουν πως η ευδαιμονία που προκύπτει μέσα από τη

δημιουργικότητα, τον αθλητισμό, την τέχνη, καθώς και από τη συμπαράσταση στους άλλους
μέσα από την κοινωνική δράση και τον εθελοντισμό, είναι σαφώς πιο ουσιαστική και
διαρκής, απ’ ό,τι η υποτιθέμενη ευδαιμονία που αντλείται από την κατοχή υλικών αγαθών.
Προκύπτει, επομένως, το αίτημα για μια διαφορετική ιεράρχηση των επιδιώξεων του κάθε
πολίτη, ώστε η έμφαση να δίνεται στην προσπάθεια συγκρότησης μιας ολοκληρωμένης και
άρτιας προσωπικότητας, με ηθικές αρχές και πνευματική καλλιέργεια, κι όχι στην αλόγιστη
επιθυμία για την πρόσκτηση όλο και περισσότερων υλικών αγαθών. Η ηθική και πνευματική
ποιότητα του ανθρώπου θα πρέπει να βαρύνει περισσότερο στη σκέψη των πολιτών απ’ ό,τι
η οικονομική και κοινωνική θέση.
- Μέριμνα για τη διαμόρφωση ορθών καταναλωτικών συνηθειών. Με προφανές

ζητούμενο να μην παρασύρονται οι πολίτες, και ιδίως οι νέοι, σε μια δίχως μέτρο
καταναλωτική μανία, κρίνεται εξαιρετικά σημαντική η έγκαιρη διαμόρφωση των αναγκαίων
αντιστάσεων απέναντι στα κελεύσματα του καταναλωτισμού. Οι νέοι οφείλουν να
κατανοούν τη διαφορά ανάμεσα στα προϊόντα που τους είναι αναγκαία και σ’ εκείνα που δεν
έχουν να τους προσφέρουν τίποτε το σημαντικό ή το ωφέλιμο. Οφείλουν, επίσης, να
αντιλαμβάνονται τα τεχνάσματα των διαφημιστών και τις προσπάθειες έμμεσου επηρεασμού
τους με την επίκληση στο συναίσθημα και τη δημιουργία ανέφικτων προσδοκιών.
Ζητούμενα που μπορούν να επιτευχθούν μόνο μέσα από την ενίσχυση της κριτικής τους
ικανότητας, ώστε να συνειδητοποιούν και να διακρίνουν ακόμη και τις πλάγιες προσπάθειες
για τον δελεασμό και την προσέλκυσή τους να υιοθετήσουν έναν τρόπο ζωής που ταυτίζει
την ευτυχία με τα υλικά αγαθά. Οι νέοι θα πρέπει να έχουν επίγνωση πως ένα οποιοδήποτε
προϊόν, όσο ελκυστική και να είναι η διαφημιστική παρουσίασή του δεν μπορεί να
υποκαταστήσει την ικανοποίηση που προέρχεται από πολύ πιο ουσιαστικές εκφάνσεις του
ανθρώπινου βίου, όπως είναι η φιλία, η συντροφικότητα, η επαφή με τη φύση, ο αθλητισμός
και η τέχνη.
Ενώ, συνάμα, οι νέοι θα πρέπει να έχουν πλήρη επίγνωση της ζημιάς που προκαλεί στο
φυσικό περιβάλλον η τακτική των μεγάλων εταιρειών να αυξάνουν όλο και περισσότερο την
παραγωγή τους, και να κατανοούν πως η δική τους στάση μπορεί να επιφέρει μια ουσιώδη
διαφορά, καθώς αν εκείνοι απορρίψουν τον καταναλωτισμό και την άκριτη αγορά
προϊόντων, οι εταιρείες θα αναγκαστούν να μειώσουν την παραγωγή τους, και άρα την
αναίτια καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος.
- Αναγκαία κρίνεται και η συμβολή της Πολιτείας. Με δεδομένη την κυριαρχία της
διαφήμισης, αλλά και της ιδιαίτερα ανταγωνιστικής προσπάθειας προσέλκυσης αγοραστών,
η πολιτεία καλείται να μεριμνήσει ώστε να γίνονται σεβαστές οι αρχές που οφείλουν να
διέπουν τα διαφημιστικά μηνύματα. Οι εταιρείες δεν θα πρέπει να αφήνονται ελεύθερες να
αξιοποιούν κάθε πιθανό τέχνασμα για τη θελκτικότερη παρουσίαση των προϊόντων τους,
ιδίως όταν η παρουσίαση αυτή δημιουργεί ψευδείς προσδοκίες στους αγοραστές και τους
εξαπατά ως προς τις ιδιότητες των προϊόντων.
Αντιστοίχως, ιδιαίτερης σημασίας είναι και οι έλεγχοι ποιότητας των προϊόντων, καθώς οι
εταιρείες στην προσπάθειά τους να αυξήσουν τα περιθώρια κέρδους καταφεύγουν σε
διάφορες τακτικές μείωσης του κόστους παραγωγής.
- Συνειδητοποίηση της προσωπικής ευθύνης. Ο κάθε πολίτης οφείλει να κατανοεί πως

τόσο οι καταναλωτικές του επιλογές όσο και η στάση του απέναντι στο γενικότερο υλιστικό
πνεύμα της εποχής, έχουν σημαντική βαρύτητα, υπό την έννοια πως αν αφήνεται στο ρεύμα
του καταναλωτισμού προσφέρει τη συναίνεσή του και το ενισχύει. Ένας γονιός, για
παράδειγμα, που έχει τη δυνατότητα να διαμορφώσει από νωρίς υγιείς καταναλωτικές
συνήθειες στο παιδί του και να του διδάξει την αξία της ορθής επιλογής, προκειμένου να μην
παρασύρεται από τα τεχνάσματα των διαφημιστών, έχει την ευθύνη να αναλάβει έγκαιρα τη
σχετική μέριμνα.
- Συλλογική αντίδραση απέναντι στην απληστία των πολυεθνικών εταιρειών. Η

συνειδητοποίηση πως ο καταναλωτισμός είναι επιζήμιος για το περιβάλλον, αλλά και πως η
οικονομική ανάπτυξη πολλών εταιρειών βασίζεται στην ανελέητη εκμετάλλευση των
εργαζομένων τους, αφού οι μονάδες παραγωγής τους εδράζονται σε χώρες όπου οι μισθοί
είναι εξαιρετικά χαμηλοί, θα πρέπει να ωθήσουν τους πολίτες σε μια συντονισμένη
αντίδραση. Με την αποχή από τα προϊόντα εταιρειών που δεν σέβονται είτε το περιβάλλον
είτε το εργατικό τους προσωπικό, μπορεί να προκύψει ένα ιδιαίτερα σημαντικό αποτέλεσμα,
το οποίο θα λειτουργήσει παραδειγματικά προς όλες εκείνες τις επιχειρήσεις που
ακολουθούν αντίστοιχες τακτικές.
Είναι το δίχως άλλο αναγκαίο να γίνει αντιληπτό πως πίσω από την επίπλαστη εικόνα
ευδαιμονίας που παρουσιάζουν οι διαφημιστές κρύβεται μια άλλη απάνθρωπη εικόνα
εκμετάλλευσης και καταστροφής∙ μια εικόνα, μάλιστα, που συνεχίζει να υφίσταται με τη
σιωπηλή συναίνεση των ίδιων των πολιτών17.
17
Νεοελληνική Γλώσσα/Έκθεση Γ’ Λυκείου: Υπερκατανάλωση,

σχεδιάγραμμα18
Θέμα: «Η κοινωνία μας έχει χαρακτηριστεί από πολλές πλευρές ως κοινωνία καταναλωτών.
Συνεχώς παρατηρούμε να διαφημίζονται και να χρησιμοποιούνται νέα αγαθά. Σε μία ημερίδα
έχετε κληθεί να προσεγγίσετε το φαινόμενο της υπερκατανάλωσης με μία 10λεπτη ομιλία
(500-600 λέξεις)».
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
κυρίες και κύριοι,
αγαπητοί φίλοι/συμμαθητές
Όλο και περισσότερο πληθαίνουν το τελευταίο χρονικό διάστημα οι φωνές που στρέφονται
κατά της μαζικής κατανάλωσης αγαθών. Διαβάζουμε στην έντυπη ειδησεογραφία ή ακούμε
στα τηλεοπτικά δελτία ειδήσεων ανθρώπους του πνεύματος να λοιδορούν την
υπερκατανάλωση σημειώνοντας τα βλαβερά αποτελέσματα που έχει για τον άνθρωπο και την
κοινωνία.
Ορισμός – Σημειώσεις
Με τον όρο υπερκατανάλωση (ενέργεια/πράξη) εννοείται η υπερβολική αγορά υλικών
αγαθών προϊόντων. Άμεση είναι η σχέση της με τον τεχνικό πολιτισμό, τη μόδα και τα
ΜΜΕ.
Είναι η αγορά αγαθών που μας είναι άχρηστα για την επιβίωση. Βέβαια, τα αγαθά
διακρίνονται σε εκείνα που είναι αναγκαία για επιβίωση -με τη στενή έννοια- (τρόφιμα,
ενδύματα κλπ) και εκείνα που επιβάλλονται κοινωνικά (ένα όχημα, Η/Υ, εξωσχολική
εκπαίδευση ενισχυτική ή άλλη κτλ (σσ το τι μάρκα είναι το αυτοκίνητο, η σχολική τσάντα
κλπ είναι θέμα που διαφοροποιεί το αναγκαίο από την υπερκατανάλωση).
Υπερκατανάλωση είναι η ενέργεια/πράξη, υπερκαταναλωτισμός είναι η στάση, η άποψη, η
ιδεολογική αντίληψη.
Η υπερκατανάλωση επί της ουσίας αναφέρεται και σε διατροφικά ζητήματα (σπάνια είδη
διατροφής –πχ κυνήγι, φάλαινες, δελφίνια κτλ-), σε αντιλήψεις κτλ.
Η κατανάλωση διαφέρει από την υπερκατανάλωση και συνδέεται με τον τεχνικό πολιτισμό
και έχει προσφέρει πολλά θετικά στην κοινωνία
18
https://www.schooltime.gr/wp-content/uploads/2013/10/ekfrasi-ekthesi-g-lik-sxediagrammata-ekdoseis-
schooltime.gr-2013.pdf ανάκτηση 16/05/2020
≈ βιομηχανική, επιστημονική, οικονομική και εμπορική ανάπτυξη για την απόκτηση

νέων/βελτιωμένων αγαθών
≈ μείωση της ανεργίας μέσω των θέσεων εργασίας
≈ βελτίωση της ποιότητας ζωής (υγεία, καλύτερη και πιο πλούσια διατροφή, ενημέρωση
κτλ).
αίτια
√ ΜΜΕ. Προβάλλουν
• ένα συγκεκριμένο τρόπο/πρότυπο ζωής μέσω της ολοένα και μεγαλύτερης κατανάλωσης
αγαθών, ωραίων/νέων ενδυμάτων κτλ
• προβάλλουν ως πρόσωπα προς μίμηση τηλεοπτικούς αστέρες (πλούσιες κατοικίες, ακριβά
ενδύματά κτλ)
• διαφήμιση. Παντού παρατηρούμε κελεύσματα/προτροπές για να αγοράσουμε νέα προϊόντα
√ κακή παιδεία που δεν παράγει κριτική σκέψη
• το άτομο δεν μπορεί να κρίνει ποιες είναι οι ανάγκες του και πέφτει θύμα του
υπερκαταναλωτισμού των ΜΜΕ και του κοινωνικού του περιβάλλοντος
• η στειρότητα της σύγχρονης εκπαίδευσης κάνει το νέο να μιμείται/”πιθηκίζει” όσα του
παραδίδονται από το κοινωνικό σύνολο και τα τηλεοπτικά πρότυπα/ινδάλματα
√ το ίδιο το κοινωνικό σύνολο συχνά μας οδηγεί εκεί
• ως μέσο αυτοσυντήρησης και κοινωνικής επιβίωσης ώστε να μη στιγματιστεί το άτομο (πχ
ειρωνείες σε όποιον δεν ακολουθεί τη μόδα, ή δεν έχει μοντέρνο όχημα/κινητό κτλ)
• κοινωνική επίδειξη/προβολή
• η επιθυμία μας να προβληθούμε στο κοινωνικό σύνολο -ως αυτοσκοπός- μέσα από την
απόκτηση νέων αγαθών
• πιστεύουμε ότι μόνο με την απόκτηση και χρήση νέων προηγμένων και ωραίων αγαθών θα
διακριθούμε κοινωνικά
• η “μαγκιά”
συνέπειες
√ αποπροσανατολισμός και ατομισμός
• το άτομο αποπροσανατολίζεται από βασικά ζητήματα της κοινωνίας και της οικογενειακής
του ζωής/σχέσεων και επιδιώκει μόνο την αγορά νέων προϊόντων
• ο καταναλωτής ουσιαστικά λειτουργεί ατομικίστικα (αφού νοιάζεται για την εικόνα και την
προβολή του).
• το άτομο εξαρτά τη ζωή και την κοινωνική του αποδοχή από τι πιστεύει το κοινωνικό
σύνολο
√ χειραγωγείται από οικονομικά συμφέροντα

• χάνει την αξιοπρέπειά του όταν δεν έχει νέα αγαθά, αγχώνεται
• οικονομική ασφυξία του ατόμου/νοικοκυριού
• έχοντας στόχο την κοινωνική προβολή το άτομο ξοδεύει όλο και περισσότερα χρήματα
• δανείζεται από τράπεζες χωρίς να μπορεί να αποπληρώσει το δάνειό του
√ παραβατικότητα, εγκληματικότητα
• η παραβατικότητα συνδέεται με τη φτώχεια. Φτώχεια όμως σήμερα δεν είναι απλά η
αδυναμία να επιβιώσει κάποιος κοινωνικά (να αποκτήσει τα βασικά κοινωνικά επιβεβλημένα
αγαθά), αλλά και ταυτόχρονα πώς βλέπει την εικόνα του να προβάλλεται. Έτσι, η φτώχεια
ρυθμίζεται –ψυχολογικά και συναισθηματικά- με βάσει το τι αγαθά έχουν οι άλλοι.
• λόγω φθόνου κι αντίδρασης
√ οικολογική καταστροφή
• από την κατασπατάληση των φυσικών πόρων για την παροχή νέων αγαθών στην αγορά
(πετρέλαιο για πλαστικό ή ενέργεια, υπεραλίευση θαλασσών, καταστροφή δασών – πχ για
παραγωγή χαρτιού- κτλ)
• από τα καυσαέρια που εξαπολύονται για την παραγωγή αγαθών
• από τα απορρίμματα (από τα παλαιά και άχρηστα πλέον αγαθά) που πετιούνται και δεν
ανακυκλώνονται (είτε επειδή δε γίνεται είτε επειδή δεν το κάνουμε)
• χωματερές, ΧΥΤΑ, κόστος μεταφοράς και εναπόθεσης σκουπιδιών κτλ
αντιμετώπιση του φαινομένου – λύσεις
√ μέσω της παιδείας.
• Μέσα από μία κριτική, ολοκληρωμένη και δημοκρατική παιδεία το παιδί/αυριανός πολίτης
• θα αντιληφθεί την απάτη/αυταπάτη της υπερκατανάλωσης και των συνεπειών που έχει για
το άτομο, την κοινωνία και το φυσικό περιβάλλον
• θα μάθει να κρίνει τις κοινωνικές τάσεις και τα ΜΜΕ
• διαθεματικές προσεγγίσεις του φαινομένου, των διαφημίσεων/ΜΜΕ, της παραγωγής
αγαθών και των επιπτώσεων στο περιβάλλον της ανθρώπινης
ματαιοδοξίας/φιλαυτίας/ατομοκεντρικότητας
• εκθέσεις (φωτογραφίας, εικαστικών), πολιτιστικές εκδηλώσεις (συναυλίες, φεστιβαλικές
δράσεις κτλ), αρθρογραφία με διάφορες αφορμές και θέματα που έμμεσα ή άμεσα αγγίζουν
την υπερκατανάλωση
• μέσω της διά βίου μάθησης και παιδαγωγικών δράσεων της Πολιτείας και της Τοπικής
Αυτοδιοίκησης
• καμπάνιες σε τακτά χρονικά διαστήματα ενημέρωσης του καταναλωτικού κοινού
• μέσω της ίδρυσης καταναλωτικών συλλόγων ή οργανωμένης δράσης των υπαρχόντων

συλλόγων στην κατεύθυνση ενημέρωσης του κοινού
• διαλέξεις, ημερίδες κι ενημερωτικές συναντήσεις με πολίτες
• να αντιληφθούμε όλοι τη διαφορά μεταξύ κατανάλωσης και υπερκατανάλωσης και τις
συνέπειές τους στο άτομο και την κοινωνία
√ τα ΜΜΕ μπορούν να έχουν σχετικές εκπομπές με θέματα που απασχολούν τους
καταναλωτές και την υπερκατανάλωση (είναι ουτοπικό να περιμένουμε να μειωθούν οι
διαφημίσεις ή να μπει μέτρο σε εκείνο το μέσο που φέρνει έσοδα στα τηλεοπτικά κανάλια)
• θα αντιληφθεί την απάτη/αυταπάτη της υπερκατανάλωσης και των συνεπειών που έχει για
το άτομο, την κοινωνία και το φυσικό περιβάλλον
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Επιλογικά, σήμερα είναι αναγκαίο όσο ποτέ να αντιληφθούμε όλοι μας τη σημασία της
υπερκατανάλωσης ως τρόπου ζωής και των συνεπειών της. Η κοινωνική επίδειξη μέσω της
απόκτησης νέων αγαθών και η προβολή του ατόμου δεν είναι μία πράξη που επηρεάζει μόνο
αυτόν. Απλώνεται σε όλη την κοινωνία και έχει επιδρά αρνητικά και στο ίδιο το φυσικό
περιβάλλον και τη ζωή μας. Οφείλουμε να αλλάξουμε τρόπο ζωής όχι για κάποια ιδεολογία,
αλλά για την προστασία της υγείας μας.
Καταναλωτισμός: Κριτήριο Ενιαίας Εξέτασης Γ Λυκείου

Κείμενο Ι
Το φαινόμενο του καταναλωτισμού (διασκευασμένο κείμενο)
1η Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά του τρόπου ζωής μας σήμερα είναι ο
υπερκαταναλωτισμός και αναφερόμαστε στην ακατάπαυστη και ανεξέλεγκτη αγορά
προϊόντων. Εδώ δεν υπάρχει κάποιο όριο, ένα σημείο δηλαδή όπου ο αγοραστής θα
θεωρήσει πως δεν χρειάζεται πλέον να αγοράσει κάτι, καθώς αυτό που έχει σημασία είναι η
ηδονή από τη διαδικασία, την αγορά, την κατανάλωση καθεαυτή.
2η Σε ένα γενικότερο πλαίσιο, πρέπει να αναφερθεί πως το φαινόμενο της

καταναλωτικής συμπεριφοράς δεν περιορίζεται στα υλικά αγαθά, αλλά καλύπτει και άλλες
μορφές ανθρώπινης στάσης όπως: Η συνεχής εναλλαγή ερωτικών συντρόφων, όπου η
προσωπικότητα του καθενός περνάει σε δεύτερη μοίρα, ενώ εκείνο που κυριαρχεί είναι η
σωματικότητα, δηλαδή το υλικό στοιχείο της ύπαρξής μας. Η απρόσωπη επικοινωνία στο
Διαδίκτυο, όπου καθένας έχει τη δυνατότητα να απεκδυθεί όλα τα στοιχεία του χαρακτήρα
του και να υπάρξει μόνο με τη μορφή λέξεων και εικόνων. Η εκμετάλλευση του ανθρώπινου
πόνου στον τηλεφακό, με στόχο την αύξηση της τηλεθέασης και με το κοινό να αποτελεί τη
σύγχρονη αρένα που κρίνει, καταδικάζει, απαλλάσσει.
3η Ο καταναλωτισμός αποτελεί τρόπο διεξόδου από τα προβλήματα που

αντιμετωπίζει ο σύγχρονος άνθρωπος. Αυτά μπορούμε σε γενικές γραμμές να τα
προσδιορίσουμε ως έλλειψη αξιών και ουσιαστικά νοήματος ζωής, εσωτερική φτώχεια και
απόγνωση. Εκείνο που επιδιώκει να επιτύχει το καταναλωτικό ον με τις συχνές αγορές, είναι
να κουκουλώσει το υπαρξιακό κενό του.
4η Έτσι καταφεύγει στις αγορές υλικών αντικειμένων, γιατί αυτές παράγουν

ψευδαισθησιακή χαρά που ανακουφίζει προσωρινά. Η παροδική χαρά αυτή σύντομα χάνεται
και χρειάζεται να επαναληφθεί. Οπότε το πρόσωπο επαναλαμβάνει τη διαδικασία ξανά και
ξανά, γιατί είναι πολύ πιο εύκολη από την προσπάθεια επίλυσης των προβλημάτων που
πρέπει να αντιμετωπίσει.
5η Βέβαια, στην έξαρση ενός φαινομένου όπως ο καταναλωτισμός συμβάλλουν

αναμφίβολα και διάφοροι κοινωνικοοικονομικοί παράγοντες: η αμφισβήτηση, λόγου χάρη,
παραδοσιακών αξιών δοκιμασμένων σε αντοχή και χρόνο, αλλά και των διαφόρων θεσμών
όπως η οικογένεια. Το πρόβλημα δεν είναι τόσο η άρνηση των αξιών και των θεσμών αυτών
όσο η απουσία εναλλακτικών αξιών και θεσμών. Όταν απλώς γκρεμίζουμε για να
γκρεμίσουμε, χωρίς να έχουμε να βάλουμε κάτι στη θέση αυτών που εξαφανίσαμε, νιώθουμε
το υπαρξιακό κενό για το οποίο έγινε λόγος προηγουμένως. Σε αυτό συντείνουν και άλλα
στοιχεία της σύγχρονης κοινωνίας όπως ο απομονωτισμός μας στο Διαδίκτυο. Που προκαλεί
μοναξιά και περιθωριοποίηση. Και όσο μεγαλώνει η μοναξιά τόσο κορυφώνεται η αγωνία
του ανθρώπου.
6η Από την άλλη, δεν πρέπει να παραλείψουμε την τεράστια παραγωγή αγαθών και
την πίεση για αγορά προϊόντων. Μέσω της διαφήμισης, ο σημερινός άνθρωπος περιβάλλεται
από μια πανδαισία εικόνων και υποσχέσεων που ξεστρατίζουν, το ευάλωτο άτομο, το
μεθούν, του δημιουργούν ψεύτικες ανάγκες. Έτσι το «κατέχω» γίνεται συνώνυμο του
«υπάρχω» και αρχίζει να αξιολογεί (αλλά και να αξιολογείται) κοινωνικά με κριτήρια το
σπουδαίο αυτοκίνητο, το σπίτι, τις διακοπές σε κάποιο πολυτελές ξενοδοχείο που
διαφημίζεται στην τηλεόραση και που όλοι ξέρουν την αξία του.
7η Ως λύση στο πρόβλημα του καταναλωτισμού δεν μπορεί να προβληθεί η
εγκράτεια, με τη μορφή της στέρησης. Ο λόγος είναι απλός: ο στερητικός τρόπος ζωής
οδηγεί εκ νέου σε εξαρτήσεις- ενώ το μέτρο και η λιτότητα, όχι.
8η Αυτό που κυρίως χρειάζεται είναι να αποκτήσει κανείς μια υπαρξιακή προοπτική,
να έρθει δηλαδή αντιμέτωπος με τα ουσιαστικά θέματα που το απασχολούν και να αρχίσει να
αναρωτιέται για την παραγωγή πιο μόνιμων πηγών χαράς. Σε γενικές γραμμές, μπορούμε να
πούμε ότι αντίδοτο στην καταναλωτική μανία αποτελούν η ικανοποίηση που παράγεται από
την εργασία, όταν αυτή συντελείται με τη μορφή της διακονίας· η μετοχή σε μια σχέση
βάθους, όπου επικρατεί μοίρασμα μεταξύ των προσώπων· προσωπική εξέλιξη, η οποία
πηγάζει από το αλληλοκαθρέφτισμα των προσώπων· η εμπειρία της ανατροφής ενός παιδιού,
αλλά και οι φιλικές σχέσεις όταν βασίζονται στην αλληλοεκτίμηση και την προσφορά του
γέλιου. Με άλλα λόγια, χρειάζεται να στραφούμε στον διπλανό μας και να τον
αντιμετωπίσουμε ως προσωπικότητα, ζητώντας του να κάνει το ίδιο με εμάς. Ένας άνθρωπος
καθορίζεται από τις αξίες που τον διέπουν και όχι από το τι κατέχει σε επίπεδο προϊόντων και
επιφανειακών σχέσεων.
Πηγή: Εφημερίδα Τα Νέα, 27/04/2009
Κείμενο ΙI
Κείμενο ΙII
Mπορώ να γίνω ευτυχισμένος με τα πιο απλά πράγματα

και με τα πιο μικρά..
Και με τα καθημερινότερα των καθημερινών.
Μου φτάνει που οι εβδομάδες έχουν Κυριακές.
Μου φτάνει που τα χρόνια φυλάνε Χριστούγεννα για το τέλος τους.
Που οι χειμώνες έχουν πέτρινα, χιονισμένα σπίτια.

Που ξέρω ν’ ανακαλύπτω τα κρυμμένα πετροράδικα στις κρυψώνες τους.
Μου φτάνει που μ’ αγαπάνε τέσσερις άνθρωποι.
Πολύ…
Μου φτάνει που αγαπάω τέσσερις ανθρώπους.
Πολύ…
Που ξοδεύω τις ανάσες μου μόνο γι’ αυτούς.
Που δεν φοβάμαι να θυμάμαι.
Που δε με νοιάζει να με θυμούνται.
Που μπορώ και κλαίω ακόμα.
Και που τραγουδάω… μερικές φορές…
Που υπάρχουν μουσικές που με συναρπάζουν.
Και ευωδιές που με γοητεύουν…
Οδυσσέας Ελύτης
ΘΕΜΑ Α
Να παρουσιάσετε συνοπτικά σε 70-80 λέξεις τους λόγους στους οποίους αποδίδει ο

συντάκτης του κειμένου Α το φαινόμενου του καταναλωτισμού. Μονάδες 15
ΘΕΜΑ Β
B1. Τι εννοεί ο συγγραφέας στην 7η παράγραφο του κειμένου Α με τη φράση: «ο

στερητικός τρόπος ζωής οδηγεί εκ νέου σε εξαρτήσεις.»; Να αποδώσετε το νόημα του
αποσπάσματος. (80-90 λέξεις). Μονάδες 10
Β2 α. Ποιο μήνυμα επιδιώκεται να μεταδοθεί μέσω του κειμένου Β; Συμπίπτει ή

διαφοροποιείται από το μήνυμα που επιδιώκει να μας μεταδώσει ο συντάκτης του πρώτου
κειμένου; (90-100 λέξεις). Μονάδες 10
β. Ποια νομίζετε ότι είναι η πρόθεση του συγγραφέα στην 4η παράγραφο του
κειμένου Α; Πώς ο τρόπος με τον οποίο επέλεξε να αναπτύξει την παράγραφο υπηρετεί την
πρόθεση αυτή; Μονάδες 5
Β3 α. Ο συγγραφέας στην 5η παράγραφο του κειμένου Α εμφανίζεται πολύ βέβαιος

για τις απόψεις του. Με ποιες εγκλίσεις, με ποια σχήματα λογού, με ποιες επιλογές στο
λεξιλόγιο δείχνει τη βεβαιότητά του; Να αναφέρετε από ένα παράδειγμα μέσα από το
κείμενο για κάθε μια από τις παραπάνω γλωσσικές επιλογές του συγγραφέα. Συμμερίζεστε
τη βεβαιότητά του; Δικαιολογήστε την απάντησή σας. Μονάδες 5
β. Στην 2η παράγραφο του κειμένου Α, ο συγγραφέας παραθέτει τρία παραδείγματα:

α. Ποιος ο ρόλος τους ως προς το περιεχόμενο/ τη θέση του συντάκτη; και β. Ποιος ο ρόλος
τους ως προς το υφολογικό αποτέλεσμα; Μονάδες 6
γ. Να μετατρέψετε το συγκεκριμένο απόσπασμα αξιοποιώντας την κυριολεκτική

χρήση του λόγου, κάνοντας το ύφος πιο επίσημο. «Μέσω της διαφήμισης, ο σημερινός
άνθρωπος περιβάλλεται από μια πανδαισία εικόνων και υποσχέσεων που ξεστρατίζουν, το
ευάλωτο άτομο, το μεθούν, του δημιουργούν ψεύτικες ανάγκες». Μονάδες 4
ΘΕΜΑ Γ
Ποιο, είναι, κατά τη γνώμη σας, είναι το θέμα του ποιήματος; Να τεκμηριώσετε την
απάντησή σας αξιοποιώντας τρεις κειμενικούς δείκτες. (100 – 150 λέξεις).
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ Δ
Με αφορμή το περιεχόμενο του κειμένου Α και την εξάρτηση πολλών ανθρώπων από
τη διαδικασία του καταναλωτισμού προβληματίζεστε σχετικά με το φαινόμενο του εθισμού
κυρίως των νέων σε διάφορες μορφές εξάρτησης, όπως είναι το κάπνισμα, ο
κυβερνοεθισμός, ο αλκοολισμός, η τοξικομανία, κ.ά. Ποια η γνώμη σας σχετικά με την
άποψη που διατυπώνεται από πολλούς σήμερα ότι πολλοί νέοι είναι δέσμιοι αυτών των
εξαρτήσεων;
Είδος κειμένου: άρθρο
Μέσο επικοινωνίας: μαθητικό περιοδικό
Ιδιότητα: μαθητής/μαθήτρια (350-400 λέξεις).
Μονάδες 30
Κοινωνικοποίηση
Κοινωνικοποίηση: διαδικασία με την οποία ένα άτομο εντάσσεται και ενσωματώνεται σ’

ένα κοινωνικό σύνολο. Ο άνθρωπος τη στιγμή που γεννιέται δεν είναι «ενεργεία» κοινωνικό
ον∙ είναι κοινωνικό ον «δυνάμει», δηλαδή βρίσκεται σε ενδιάμεση κατάσταση ανάμεσα στον
άνθρωπο και το ζώο. Παρατηρήσεις που έγιναν σε παιδιά τα οποία μεγάλωσαν κοντά σε ζώα,
μακριά από την ανθρώπινη κοινωνία, έδειξαν ότι αυτά παρουσίαζαν συμπεριφορά που δεν
θύμιζε καθόλου άνθρωπο.
Η διαδικασία της κοινωνικοποίησης είναι ένα είδος μάθησης, χάρη στην οποία ο νέος
άνθρωπος συμμετέχει σταδιακά στην κοινωνική αλληλεπίδραση, αποκτά κοινωνική
συμπεριφορά, αποτελεί μέλος του κοινωνικού συνόλου και γίνεται φορέας της κοινωνικής
κληρονομιάς, στην οποία οικοδομείται η ταυτότητα του συνόλου. Αυτό προϋποθέτει ότι το
άτομο ενστερνίζεται και εσωτερικεύει την κοινή «παιδεία» της κοινωνίας και ειδικότερα τα
αξιολογικά της σχήματα.
Η κοινωνικοποίηση γίνεται διαμέσου κοινωνικών δομών και λειτουργιών όπως είναι η

οικογένεια, η γενική εκπαίδευση, ο στρατός και η θρησκεία. Ειδικότερα, αν η
κοινωνικοποίηση συντελείται στα πρώτα χρόνια της ζωής του ανθρώπου, μέσα στην
οικογένεια, λέγεται πρωτογενής, ενώ αν συντελείται σε εξειδικευμένους θεσμούς, όπως στο
σχολείο, στη θρησκεία, στον στρατό κ.λπ. λέγεται δευτερογενής. Όταν η κοινωνικοποίηση
γίνεται με ενεργό επιλογή και αφομοίωση κοινωνικών αξιών και μορφών συμπεριφοράς,
λέγεται ενεργός κοινωνικοποίηση. Αντίθετα, όταν γίνεται με εγχαράξεις που συντελούνται
χωρίς τη συμμετοχή του ατόμου και υιοθετείται λίγο πολύ ασύνειδα, λέγεται παθητική.
Είναι τόση η σημασία της κοινωνικοποίησης, ώστε ο «εαυτός» του ανθρώπου αποτελεί
κοινωνικό δημιούργημα. Η ανάπτυξη και η συνειδητοποίηση του εαυτού μας συντελείται
μέσα από τις σχέσεις μας με τους άλλους. Ο άλλος είναι ο καθρέφτης του εαυτού μας και ο
παράγοντας διαμόρφωσής του. Η λέξη «εαυτός» δηλώνει το υποκείμενο που συνειδητοποιεί
και, ταυτόχρονα, το υποκείμενο που συνειδητοποιείται. Αυτός ο, κατά κάποιο τρόπο,
συνειδησιακός διχασμός του εγώ είναι δημιούργημα των κοινωνικών σχέσεων, στο πλαίσιο
των οποίων το «εμείς» προηγείται του «εγώ».
Κατά τη φροϋδική θεώρηση της κοινωνικοποίησης, ο πολιτισμός περιορίζει και καταπιέζει

τις ορμές του ατόμου και ιδίως εκείνες που εξωτερικεύονται με την επιθετικότητα και την
τάση της καταστροφής. Το άτομο υποχρεώνεται να εσωτερικεύσει τους κοινωνικούς

μηχανισμούς καταπίεσης και διαμορφώνει το «Υπερεγώ», μια μορφή συνείδησης η οποία
περιλαμβάνει τις ηθικές διατάξεις που τοποθετούνται πάνω από το εγώ. Οι διατάξεις αυτές
επιβάλλονται από την κοινωνία και χαλιναγωγούν, καμιά φορά ασύνειδα, τον ψυχισμό και τη
συμπεριφορά του ατόμου. Έτσι, χάρη στην περιστολή των ορμών του ατόμου, καθίσταται
δυνατή η κοινωνικοποίησή του.
Επιμέρους επιδιώξεις της κοινωνικοποίησης
Πέρα από τη βασική στόχευση της κοινωνικοποίησης που είναι η εκμάθηση των κανόνων
λειτουργίας της κοινωνίας, προκειμένου να επιτευχθεί η ομαλή ένταξη του ατόμου σε αυτή,
υπάρχουν μια σειρά επιμέρους επιδιώξεις που αποσκοπούν στη διαμόρφωση μιας τέτοιας
κοινωνικής ταυτότητας, ώστε το άτομο να δρα ως αυτόνομη προσωπικότητα με ήθος, αρχές
και αξίες. Ειδικότερα:
- Διατήρηση της προσωπικής ταυτότητας. Οι φορείς κοινωνικοποίησης καλούνται να

εμφυσήσουν στο νέο άτομο την ιδιαίτερη αξία που έχει η αποφυγή της πλήρους αφομοίωσης
στο άμορφο πλήθος∙ την αποφυγή δηλαδή της μαζοποίησης. Ο νέος πολίτης οφείλει να
διαμορφώνει τις δικές του απόψεις ύστερα από τον αναγκαίο προβληματισμό σε σχέση με τα
διάφορα κοινωνικά ζητήματα, και όχι να ακολουθεί ως άβουλο ον τις τάσεις και τις απόψεις
της πλειοψηφίας ή τις απόψεις εκείνες που προβάλλονται συστηματικά από τα μέσα μαζικής
ενημέρωσης.
Το νέο άτομο οφείλει να υιοθετήσει εκείνο το σύστημα αξιών που ανταποκρίνεται

περισσότερο στις δικές του αρχές και να έχει τη δυνατότητα να διατυπώνει κατά τρόπο
τεκμηριωμένο τις θέσεις που πρεσβεύει. Αίτημα που προϋποθέτει την ενεργή στάση απέναντι
στα κοινωνικά και πολιτικά δρώμενα, την ανάπτυξη κριτικής σκέψης και την αδιάπτωτη
διάθεση για προβληματισμό και διερεύνηση όλων των κρίσιμων κοινωνικών θεμάτων.
- Σεβασμός και αποδοχή των άλλων ανθρώπων. Πρώτιστη μέριμνα της οικογένειας, του
πρωτογενούς δηλαδή αυτού φορέα κοινωνικοποίησης που ασκεί καταλυτική επίδραση στη
διαμόρφωση της προσωπικότητας του νέου ατόμου, είναι η καλλιέργεια μιας στάσης
αδιαπραγμάτευτου σεβασμού απέναντι στους άλλους ανθρώπους και μιας διάθεσης

αποδοχής απέναντι στη διαφορετικότητα. Μόνο αν το νέο άτομο μάθει έγκαιρα να σέβεται
και να αποδέχεται τους άλλους ανθρώπους γι’ αυτό που είναι, θα καταστεί εφικτή η
αντιμετώπιση του ρατσισμού και της εκ των προτέρων απόρριψης του συνανθρώπου, χωρίς
να δίνεται καν η ευκαιρία της γνωριμίας με αυτόν και με τη δική του θέαση του κόσμου.
Η αποδοχή του άλλου, άλλωστε, αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση για να γίνει αποδεκτό και
το ίδιο το άτομο, το οποίο, διαφορετικά, θα αισθανθεί κάποια στιγμή πως κατηγοριοποιείται
από τους άλλους σε κάποιου είδους ετερότητα με βάση κάποιο αυθαίρετο κριτήριο, όπως
είναι, μεταξύ άλλων, το φύλο, η εθνική του ταυτότητα, η οικονομική του κατάσταση, η
εξωτερική του εμφάνιση, το επίπεδο μόρφωσής του, οι σεξουαλικές του προτιμήσεις, οι
πολιτικές του πεποιθήσεις κ.λπ.
- Διαμόρφωση υγιούς στάσης απέναντι στους άλλους. Καίρια πτυχή της κοινωνικοποίησης
είναι η ενίσχυση της αυτοπεποίθησης του ατόμου, ώστε να μην αντιμετωπίζει τους άλλους
κατά τρόπο συμπλεγματικό. Το νέο άτομο θα πρέπει να είναι σε θέση να απολαμβάνει τα
οφέλη της συνύπαρξης με τους άλλους ανθρώπους, χωρίς να υπονομεύει αυτή τη ζωτικής
σημασίας πλευρά του ανθρώπινου βίου με αρνητικά συναισθήματα, όπως είναι ο φθόνος και
η χαιρεκακία εις βάρος του άλλου.
Το νέο άτομο θα πρέπει να συναισθάνεται τους άλλους ανθρώπους ως άτομα που αξίζουν
κάθε σεβασμό και να αντιλαμβάνεται πως η δική τους ευτυχία και επιτυχία οφείλει να
αποτελεί πηγή ευχαρίστησης και για το ίδιο, κι όχι αιτία δυσαρέσκειας και ζήλιας.
Προκειμένου, όμως, το άτομο να είναι σε θέση να αποτιμά με θετικό τρόπο τις επιτυχίες και
τα επιτεύγματα των άλλων, θα πρέπει και το ίδιο να έχει διαμορφώσει μια υγιή εικόνα για
τον εαυτό του, χάρη στην οποία θα επιδιώκει να απολαύσει στο μέγιστο τις δυνατότητες
επιτυχίας και επίτευξης που προσφέρουν η εργατικότητα, η φιλομάθεια και η συνεχής
προσπάθεια.
- Διαμόρφωση ορθού πολιτικού ήθους. Οι φορείς κοινωνικοποίησης και ιδίως

«τριτογενείς» φορείς, όπως είναι το κράτος, φέρουν μεγάλη ευθύνη για το ποιόν του
πολιτικού ήθους που αποκτούν τα νέα άτομα. Το ζητούμενο, εύλογα, είναι η διαμόρφωση
πολιτών που έχουν ενεργό ενδιαφέρον για τις πολιτικές και οικονομικές εξελίξεις του τόπου,
καθώς και πολιτών που αντιλαμβάνονται τη σημασία που έχει η προσωπική τους
συμπεριφορά και οι δικές τους επιλογές, προκειμένου η κοινωνία να αποκτήσει τα επιθυμητά
χαρακτηριστικά. Μια κοινωνία, επομένως, στην οποία επιβραβεύεται όχι η εργατικότητα και
η αξιοκρατία, αλλά οι πολιτικές γνωριμίες και τα ρουσφέτια∙ μια κοινωνία στην οποία δεν
προοδεύουν οι πιο άξιοι και οι καλύτερα καταρτισμένοι, αλλά εκείνοι που είναι
διατεθειμένοι να υπηρετήσουν με κάθε τρόπο πολιτικές σκοπιμότητες, λειτουργώντας ως
φερέφωνα πολιτικών κομμάτων και παρατάξεων, είναι προφανές πως δεν επιτελεί ορθά το
ρόλο της ως φορέας κοινωνικοποίησης, αφού αντί να μεταλαμπαδεύει στους νέους τις
κατάλληλες αξίες και αρχές, τους εθίζει σ’ έναν ανήθικο τρόπο ζωής όπου η εργατικότητα
και η προσωπική αξία έχουν ελάχιστη ή και καμία σημασία.
- Κατανόηση της διαρκώς εξελισσόμενης φύσης της σύγχρονης κοινωνίας. Οι φορείς

κοινωνικοποίησης οφείλουν να αναδείξουν τη δυναμική φύση της σύγχρονης κοινωνίας και
την ανάγκη προσαρμοστικότητας που προκύπτει από αυτή. Οι ταχύτατες εξελίξεις στους
τομείς της επιστήμης και της τεχνολογίας σηματοδοτούν γοργές αλλαγές στο χώρο της
εργασίας και στο ζήτημα της επαγγελματικής αποκατάστασης, γεγονός που σημαίνει πως οι
νέοι θα πρέπει να είναι πρόθυμοι να υιοθετήσουν μια ενεργή στάση απέναντι στο θέμα της
κατάρτισής τους και να κατανοήσουν πως αυτή θα πρέπει να είναι συνεχιζόμενη,
προκειμένου να συμβαδίζει με τις τεχνολογικές και επιστημονικές εξελίξεις.
Σε αντίθεση με τις παλαιότερες εποχές κατά τις οποίες η γνώση ακολουθούσε μια σταθερή
εξελικτική πορεία και δεν απαιτούσε από τους νέους πολίτες να βρίσκονται σε διαρκή
εγρήγορση, πλέον οι γνώσεις λίγων μόλις χρόνων μπορούν να θεωρηθούν παρωχημένες και
ανεπαρκείς. Ο νέος, επομένως, που επιθυμεί να θεωρείται άρτια καταρτισμένος στο
αντικείμενό του, οφείλει να αντιμετωπίζει την εκπαίδευσή του ως μια σταθερά συνεχιζόμενη
διαδικασία.
Συνέπειες της αναποτελεσματικής κοινωνικοποίησης
Οι αρνητικές συνθήκες που επικρατούν στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία λειτουργούν

κάποτε ως ανασταλτικοί παράγοντες στην ορθή κοινωνικοποίηση των νέων ατόμων. Η
διαφθορά των πολιτικών, η αυξημένη ανεργία, η οικονομική ανέχεια και η αναξιοκρατία
προκαλούν στους νέους ένα έντονο αίσθημα απώθησης για την κοινωνία, αφού δεν τη
θεωρούν ικανή να τους προσφέρει αξιόλογες και σταθερές προοπτικές για το μέλλον τους.
Το αποτέλεσμα όλων αυτών είναι να υιοθετούν οι νέοι μια αρνητική στάση απέναντι στα
κοινωνικά ζητήματα, να αδιαφορούν για τα πολιτικά δρώμενα, αλλά και σε ορισμένες
περιπτώσεις να εμφανίζουν εντελώς αντικοινωνική συμπεριφορά.
Ενώ το ζητούμενο της κοινωνικοποίησης είναι η διαμόρφωση πολιτών που έχουν τη διάθεση
να προσφέρουν ό,τι περισσότερο μπορούν στο κοινωνικό σύνολο και να συνεργάζονται με
τους συμπολίτες τους για τη δημιουργία μιας καλύτερης κοινωνίας, το αποτέλεσμα είναι
τελείως διαφορετικό. Οι νέοι αποκτούν μια αμιγώς εγωκεντρική θέαση του κόσμου και
ενδιαφέρονται αποκλειστικά για το προσωπικό τους συμφέρον, μη διστάζοντας ακόμη και να
παραγνωρίσουν κάθε έννοια ηθικής προκειμένου να διασφαλίσουν την προσωπική τους
καταξίωση και ευδαιμονία. Υιοθετούν τη λογική των πολιτικών εξυπηρετήσεων και αντί να
αφιερώνουν τις προσπάθειές τους στην απόκτηση μιας αξιόλογης πολιτικής κατάρτισης,
επιχειρούν να επιτύχουν την επαγγελματική τους αποκατάσταση μέσα από ρουσφέτια και
πολιτικές γνωριμίες.
Διαιωνίζεται κατ’ αυτό τον τρόπο η διαμόρφωση πολιτών που δεν έχουν ουσιαστική
πολιτική συνείδηση και ακολουθούν άβουλα εκείνη την παράταξη που θα τους υποσχεθεί τα
περισσότερα. Θέτουν το προσωπικό τους συμφέρον πάνω από το συμφέρον της πολιτείας και
ταυτίζουν την ευδαιμονία με την απόκτηση υλικού πλούτου, τον οποίο ωστόσο επιδιώκουν
να αποκτήσουν όχι μέσα από την προσωπική τους εργασία, αλλά με ανήθικους και
ανέντιμους τρόπους, όπως είναι οι απάτες και η κατάχρηση δημόσιου χρήματος.
Φορείς κοινωνικοποίησης
Φορέας πρωτογενούς κοινωνικοποίησης είναι η οικογένεια, που έχοντας την ευθύνη της
ανατροφής του παιδιού από την πρώτη στιγμή της γέννησής του, έχει συνάμα και την ευθύνη
για τη διαμόρφωση της προσωπικότητάς του και τη μετάδοση σε αυτό κατάλληλων αρχών
και αξιών. Στο πλαίσιο της οικογένειας, και ανάλογα με την ποιότητα των σχέσεων που
επικρατούν σε αυτή, το παιδί λαμβάνει μια πρώτη εικόνα για το πώς λειτουργεί ένας μικρός
κοινωνικός οργανισμός. Αναλαμβάνει τους πρώτους κοινωνικούς του ρόλους, συνάπτει

διαπροσωπικές σχέσεις και δέχεται κρίσιμες επιρροές σχετικά με το πώς θα πρέπει να
αντιλαμβάνεται την κοινωνία και τις σχέσεις του με τους άλλους ανθρώπους.
Φορέας δευτερογενούς κοινωνικοποίησης είναι το σχολείο, όπου το παιδί έχει για πρώτη
φορά την ευκαιρία να συνάψει διαπροσωπικές σχέσεις με πλήθος ατόμων που δεν αποτελούν
μέλη του άμεσου οικογενειακού του περιβάλλοντος. Στο πλαίσιο του σχολείου το παιδί δεν
έχει την πρωτοκαθεδρία, όπως συνέβαινε στα στενά όρια της οικογένειάς του, γεγονός που
του δίνει την ευκαιρία να λειτουργήσει για πρώτη φορά ως μέλος μιας ομάδας, να
ακολουθήσει κανόνες, να πειθαρχήσει και να αντιληφθεί την πολυπλοκότητα των
ανθρώπινων συναναστροφών.
Φορείς τριτογενούς κοινωνικοποίησης είναι το κράτος, οι παρέες των συνομηλίκων, ο

στρατός, η θρησκεία, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, αλλά και κάθε επιμέρους «ομάδα» στην
οποία αποφασίζει να ενταχθεί το άτομο, όπως είναι ένας αθλητικός σύλλογος ή η ομάδα
συνεργατών στον επαγγελματικό χώρο κ.λπ.
Το άτομο λαμβάνει διαφορετικές επιρροές από κάθε έναν φορέα τριτογενούς

κοινωνικοποίησης, έχοντας ωστόσο ήδη διαμορφώσει ένα ικανό πλαίσιο κοινωνικών
δεξιοτήτων κατά τις προηγούμενες περιόδους κοινωνικοποίησής του.
Έτσι, το κράτος λειτουργεί για το άτομο ως ο φορέας νομοθετικής και εκτελεστικής

εξουσίας, που του επιτρέπει να αντιλαμβάνεται πως υπάρχουν συγκεκριμένα και απαράβατα
όρια στη δράση και στη συμπεριφορά του.
Στο πλαίσιο της παρέας, αλλά και στις επιμέρους ομάδες, όπως είναι αυτή των συνεργατών,
το άτομο έχει τη δυνατότητα να «πλάσει» εκείνη την εικόνα του εαυτού του που επιθυμεί να
αποτελεί την ξεχωριστή του ταυτότητα. Εκεί μαθαίνει να διασκεδάζει, να απολαμβάνει το
χιούμορ και την προσωπικότητα των φίλων και γνωστών του. Πρόκειται για χώρους όπου
έχει το ελεύθερο να αναδείξει ποικίλες πτυχές της ατομικότητάς του και να διεκδικήσει την
προσοχή και το ενδιαφέρον των άλλων.
Η θρησκεία λειτουργεί περισσότερο ως φορέας ηθικών αξιών και διδαγμάτων σεβασμού,

αγάπης και κατανόησης, που βαθαίνουν την ικανότητα του ατόμου να δρα με εκτίμηση για
την αξία των άλλων ανθρώπων.
Τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης έχουν αποκτήσει στην εποχή μας μεγάλη δύναμη επιρροής
στη διαμόρφωση της προσωπικότητας και της πνευματικής αγωγής των νέων ανθρώπων,
εφόσον η παρουσία τους γίνεται αισθητή από πολύ νωρίς στη ζωή των ατόμων και τους
συνοδεύει έκτοτε συνεχώς. Ζητήματα πολιτικής, θέματα πολιτισμού, αλλά και πλήθος
στερεοτύπων περνούν στη συνείδηση του ατόμου μέσα από την οπτική των ΜΜΕ, τα οποία
αν δεν αντιμετωπιστούν εγκαίρως με κριτική ματιά από τους νέους, ασκούν εντονότατη
επίδραση στο πώς αντιλαμβάνεται και κατανοεί ο νέος την κοινωνική πραγματικότητα.
Κοινωνική αγωγή
Γαϊδούρια και γραφικοί: η αιώνια πάλη του καλού με το κακό
Μια φίλη βρέθηκε τις προάλλες σε ακριβό εστιατόριο της Αθήνας. Κάποιοι από την
παρέα της, βλέποντας και άλλους τριγύρω να κάνουν το ίδιο, άναψαν τσιγάρο. Εκείνη τους
υπενθύμισε ότι απαγορεύεται αλλά εισέπραξε τη γενική αποδοκιμασία. Όταν
διαμαρτυρήθηκε στον ιδιοκτήτη, έλαβε την απάντηση «και τι θέλετε να κάνω εγώ, αφού όλοι
καπνίζουν;» Η φίλη τηλεφώνησε στην «υπηρεσία καταγγελιών». «Πόσοι καπνίζουν;», τη
ρώτησε ο άνθρωπος στην άλλη άκρη της γραμμής. «Ένας, δύο ή περισσότεροι;».
Αντιμέτωπη με αυτή την ανόητη απορία η φίλη έκλεισε το τηλέφωνο και παραδόθηκε στη
χλεύη των άλλων και τη δική της πικρή σιωπή.
Η μαζική παραβίαση του νόμου, ο οποίος, είτε μας αρέσει είτε όχι, είναι νόμος του
κράτους και επιβάλλει την απαγόρευση του καπνίσματος στους δημόσιους χώρους, είναι μια
ακόμη από τις χιλιάδες «μη αντιμετωπίσιμες» πια, βαριές αρρώστιες αυτού του τόπου και
των περισσότερων πολιτών του.
Ένας καλός φίλος νομικός, λέει ότι αυτό συμβαίνει, επειδή οι παρανομούντες είναι
περισσότεροι από τους νομοταγείς. Τι να σου κάνει, για παράδειγμα, η αστυνομία για την
παράνομη στάθμευση, όταν σε όλους τους δρόμους υπάρχουν αυτοκίνητα σταθμευμένα εκεί
όπου δεν θα έπρεπε να είναι; Πώς να αντιμετωπιστεί πάλι το φαινόμενο της φοροδιαφυγής,
όταν εμπλέκονται σε αυτήν οι περισσότεροι πολίτες;
Έχω γίνει κουραστικός «γκρινιάζοντας» συνέχεια για όλους εκείνους που παρκάρουν
σε θέσεις αναπήρων ή κλείνουν ράμπες από τις οποίες πρέπει να περνούν αναπηρικά
καροτσάκια ή τις ειδικές διαγραμμίσεις στις πλάκες των πεζοδρομίων για να διευκολύνονται
στο περπάτημά τους οι τυφλοί. Αυτή η συμπεριφορά, η γαϊδουρινή, είναι μια από τις
μεγαλύτερες προσβολές που μπορεί να αισθάνεται κάποιος, ο οποίος θέλει ακόμα να ζει σε
έναν πολιτισμένο τόπο. Και εκείνοι που είναι υπεύθυνοι για να «κυνηγήσουν» τους
παρανομούντες δεν συγκινούνται με μια «πρώτη καταγγελία» και ελπίζουν βάσιμα ότι το
θέμα θα ξεχαστεί.
Η Ελλάδα έχει την πιο μεγάλη συλλογή «ξεχασμένων παρανομιών» στον κόσμο.
Έχει, επίσης και την πιο μεγάλη συλλογή μη κοινωνικά ευαισθητοποιημένων πολιτών. Όλες
οι κοινωνίες που προοδεύουν στηρίζονται εν πολλοίς σε αυτόν ακριβώς το βαθμό της
κοινωνικής ευθύνης που έχουν οι πολίτες τους –παντού υπάρχουν ασυνείδητοι- αλλά εκεί
είναι λίγοι, μειοψηφία, όχι οι περισσότεροι.
Η κοινωνική ευθύνη προϋποθέτει τη γενικότερη παιδεία που εμείς δεν διαθέτουμε.

Την επικαλούμαστε, λέμε ότι «όλα είναι θέμα παιδείας» αλλά δεν την έχουμε. Είναι μια
διαρκής και σύνθετη διαδικασία που, όμως, την κατάλληλη στιγμή σου έρχεται αυθόρμητα,
δεν είναι μια απλή χριστιανική πράξη ή μια ωραία…φιλανθρωπική ενέργεια. Η κοινωνική
ευθύνη ενέχει και την έννοια της αλληλεγγύης, που επίσης εδώ είναι ανύπαρκτη.
Πριν από τρία χρόνια, πέρασα, χάριν ενός δημοσιογραφικού ρεπορτάζ, τρία βράδια
στα επείγοντα περιστατικά και σε νοσηλευτικές μονάδες στο νοσοκομείο ΚΑΤ, του
νοσοκομείου των τροχαίων, όπως είναι γνωστό σε πολλούς. Διαπίστωσα ιδίοις όμμασι και
άκουσα πολλές φορές αυτά που ήδη ξέρουμε και που κατά καιρούς συζητάμε στις παρέες
μας: ότι είναι άπειρες οι οικογένειες της Ελλάδας που έχουν διαλυθεί εξαιτίας τροχαίων που
θα μπορούσαν να έχουν αποφευχθεί. Μιλάμε για ανθρώπους, για νέα παιδιά, δυστυχώς, που
οδηγούσαν υπό την επήρεια αλκοόλ, που κατανάλωσαν σε νυχτερινά κέντρα. Μιλάμε για
ανθρώπους που πολλοί οδηγούσαν χωρίς ζώνη ασφαλείας και κράνος. Ανθρώπους που
«μάλλον πήραν το δίπλωμά τους πολύ εύκολα», όπως μου είπαν γονείς και συγγενείς με τους
οποίους μίλησα.
Κοινωνική ευθύνη είναι, εκτός των άλλων, επιτέλους, και κάποιοι να αντιδράσουν,
έντονα και συνεχώς σε όλα αυτά. Κι ας χαρακτηριστούν γραφικοί.
(Κείμενο του δημοσιογράφου Χρ. Μιχαηλίδη στη στήλη Παρατηρητής του

περιοδικού Lifo, 30.10.2009, συντομευμένο και διασκευασμένο)
Κείμενο ΙΙ
Ενθάδε κείται Κάλυμνος
Η Κάλυμνος με τα δύο της πρόσωπα… Το πρώτο, εκείνο της ατίθασης πρωτόγονης

παρθένας, με τους βοστρύχους ν’ απλώνονται ανέμελα και προκλητικά στη γαλάζια φορεσιά
της. Αρωματισμένη μ’ όλα τα καλούδια της φύσης μ’ ένα άρωμα αλισφακιάς και ρίγανης που
μεθάει τη φύση. Με κείνα τα ήπια βουνά της στήθια ορθόστητα βατά καί ποθητά να φτάνουν
τα ψήλου κι ύστερα νωχελικά να κουρνιάζουν στην αγκαλιά του Αιγαίου…
Το δεύτερο πρόσωπο: Είναι γριάς παράξενης, αλλόκοτης, στριμμένης, κακομοίρας,

γκρινιάρας κι αφιλόξενης… Το πρώτο πρόσωπο είναι το δικό της. Λαμπυρίζον κι
αστραφτερό… Το δεύτερο είναι το αποκρουστικό προσωπείο που της έφτιαξαν όσοι την
μισούν και δυστυχώς την κατοικούν. Σαν να μην θέλουν τον τόπο τους έτσι όμορφο και
χαρισματικό καθώς η φύση τους τον παρέδωσε…
Εδώ κάθε Αρχή είναι ανύπαρκτη… Από την Τοπική Αυτοδιοίκηση ως την Αστυνομία
και το Λιμενικό…
Εδώ λοιπόν: Το οδικό δίκτυο είναι χειρότερο από υποτυπώδες καθώς σε μεγάλη ζώνη
πού οδηγεί στην ενδοχώρα, ξεκινώντας από το λιμάνι, τα πεζοδρόμια είναι ανύπαρκτα. Πεζοί
και οδηγοί στον ίδιο δρόμο. Τη νύχτα μάλιστα σ’ ορισμένα σημεία που δεν φωτίζονται, η
απειλή για την ανθρώπινη ζωή είναι άμεση.
Ανύπαρκτος είναι ο έλεγχος της αστυνομίας. Στις δέκα μέρες πήρε το μάτι μου μόνο
μία φορά ένα περιπολικό, τη στιγμή που νεαροί, χωρίς δίπλωμα οι περισσότεροι, διασχίζουν
επικίνδυνα τους δρόμους. Ταυτόχρονα έχουν πειραγμένες εξατμίσεις πουλώντας τάχαμου
ανέξοδη μαγκιά. Σε ώρες κοινής ησυχίας ευδοκιμεί και το είδος που εισήχθη από την Αθήνα.
Τα εξωτερικά ηχεία που αναστατώνουν γειτονιές ολόκληρες! Έτσι μπορείς να δεις
μεταχειρισμένο… χιουντάι να φέρει ηχητικό εξοπλισμό πανάκριβο για να επιδειχθεί ο…
λεβέντης λες κι οι κοπέλες θα πέσουν σαν τα…στάχυα ακούγοντας…Σφακιανάκη στη

διαπασών. Στην πλειοψηφία τους όλοι αυτοί αδιαφορούν για τον ΚΟΚ.
Κι έτσι καθώς προσμετράς το χάλι ενός κακόμοιρου νησιού, πέφτεις ξαφνικά σε μια
κολώνα για να διαβάσεις το αφελές τετράστιχο:
«Όποιος δουλεύει Κυριακή δεν πάει εκκλησία
όσες τον βρούνε συμφορές μην ψάχνει την αιτία».
Γνωρίζει άραγε ο αφελής θρησκόληπτος πόσες χιλιάδες μετανάστες μετράει σήμερα

η Κάλυμνος στο Ντάργουιν;
[Διασκευασμένο κείμενο του Άρη Σκιαδόπουλου, πηγή: kalymnosola]
Μην αναβάλεις
Και ζήσανε αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα, βαρέθηκα τα παραμύθια
κι ο θρίαμβος της ομορφιάς κι η κατατρόπωση των τεράτων
και τα ωραία σφριγηλά παιδιά που γέννησες μέσα στον πόνο
ο περιούσιος αυτός λαός που σαλπίζει μπροστά στα τείχη
σαλπίζει μόνο και δε γκρεμίζει και δε βαρέθηκε την περιπλάνηση 5
και πάλι λες πού ξέρεις μπορεί να φτάσουν τα καλά μαντάτα
μα για την ώρα θ’ ανοίγεις δρόμο μέσ’ απ’ τα πλήθη των ακρωτηρια-
σμένων
σίγουρο πια πού υπάρχει ένα κρυφό στρατόπεδο ανάμεσά μας
μας παίρνει κάποτε η μπόχα μα πώς μπορούμε να την εντοπίσουμε
δεν είδαμε δεν ακούσαμε κι όποιος βρέθηκε μέσα είχε τα μάτια δεμένα 10
οι δρόμοι ξετυλίγονται ανυποψίαστοι τη νύχτα πλέουνε στις φωταψίες
ανίδεα φεγγάρια μας προσκαλούν σε βεγγέρες μονότονες χωρίς τραγούδι
η άνοιξη κατάντησε υστερικιά που δεν της δώσαμε όση έπρεπε σημασία
τα δέντρα της αυλής μου καρατομηθήκαν στ’ όνομα μιας καινούριας
αισθητικής
κάποιος καραδοκεί στο πεζοδρόμιο πίσω απ’ την τελευταία πικροδάφνη 15
για το Θεό μην αναβάλεις γι’ αύριο το χάδι που προόριζες σήμερα για
μένα.
Αμαλία Τσακνιά (Αφύλαχτη διάβαση, 1978)
Θέμα Α
Να αποδώσετε συνοπτικά σε ένα κείμενο 70 – 80 λέξεων τις αιτίες που σύμφωνα με

το δημοσιογράφο (ΚΕΙΜΕΝΟ Ι) οδηγούν στην παραβίαση των κοινωνικών κανόνων.
Μονάδες 15
Θέμα Β
B1. α) Ποιο είναι το θέμα του Κειμένου Ι που σας δόθηκε, ποιος ο σκοπός της
συγγραφής του και σε ποιους / ποιες απευθύνεται;
β) Στα παρακάτω αποσπάσματα του Κειμένου ΙΙ να επισημάνετε με ποια σημασία

(κυριολεκτική / δηλωτική ή μεταφορική / συνυποδηλωτική) χρησιμοποιούνται οι
υπογραμμισμένες λέξεις και πού αποσκοπεί ο δημοσιογράφος με την επιλογή αυτή:
1. Ανύπαρκτος είναι ο έλεγχος της αστυνομίας
2. Ταυτόχρονα έχουν πειραγμένες εξατμίσεις πουλώντας τάχαμου ανέξοδη μαγκιά
3. Σε ώρες κοινής ησυχίας ευδοκιμεί και το είδος που εισήχθη από την Αθήνα
Μονάδες 15
Β2. «Η Κάλυμνος με τα δύο της πρόσωπα … τον παρέδωσε …». Ποια είναι η
πρόθεση του συγγραφέα στην πρώτη παράγραφο του Κειμένου ΙΙ; Πώς ο τρόπος ανάπτυξης
της παραγράφου και ο τρόπος πειθούς τον βοηθούν να στηρίξει αυτή τη διαπίστωση;
Μονάδες 15
Β3. Ο συντάκτης του Κειμένου Ι χρησιμοποιεί στην τρίτη παράγραφο δύο ευθείες
ερωτήσεις. Τι πετυχαίνει με τη χρήση τους ως προς την αντίδραση του αναγνώστη και ως
προς την οργάνωση του κειμένου;
Μονάδες 10
Θέμα Γ
«σίγουρο πια πού υπάρχει ένα κρυφό στρατόπεδο ανάμεσά μας
μας παίρνει κάποτε η μπόχα μα πώς μπορούμε να την εντοπίσουμε
δεν είδαμε δεν ακούσαμε κι όποιος βρέθηκε μέσα είχε τα μάτια δεμένα
οι δρόμοι ξετυλίγονται ανυποψίαστοι τη νύχτα πλέουνε στις φωταψίες
ανίδεα φεγγάρια μας προσκαλούν σε βεγγέρες μονότονες χωρίς τραγούδι
η άνοιξη κατάντησε υστερικιά που δεν της δώσαμε όση έπρεπε σημασία
τα δέντρα της αυλής μου καρατομηθήκαν στ’ όνομα μιας καινούριας
αισθητικής»
Ποιες σκέψεις εγείρουν στον αναγνώστη οι συγκεκριμένοι στίχοι του ποιήματος.

Συμμερίζεστε, με βάση τις δικές σας εμπειρίες την απαισιοδοξία του ποιητικού υποκειμένου;
(150 – 200 λέξεις)
Μονάδες 15
Θέμα Δ
Σε άρθρο που θα φιλοξενηθεί στο ηλεκτρονικό ημερολόγιο (blog) του σχολείου σας
και με αφορμή την απουσία κοινωνικής ευθύνης και ευαισθησίας από μεγάλη πλειοψηφία
των συμπολιτών μας να αναφερθείτε στις αιτίες που ευθύνονται για την καταστρατήγηση
αυτών των αξιών στη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα (300 – 400 λέξεις).19
Μονάδες 30
19
https://filologika.gr/lykio/g-lykiou/genikis-pedias/neoelliniki-glossa/koinoniki-agogi-kritirio-axiologisis-eniaia-
exetasi/ ανάκτηση: 29/11/2020
Εφηβεία και προβλήματα
Στην εφηβεία αλλάζουν πολλά. Εννοόντας όχι μόνο τον εξωτερικό μας κόσμο αλλά
και τον εσωτερικό. Πολλοί έφηβοι βρίσκουν δυσκολίες στο να συνηθίσουν, ή ακόμη και να
αποδεχτούν αυτές τις αλλαγές, καθώς είναι κάτι εντελώς καινούριο, το οποίο νιώθουν ότι
‘εισβάλει’ στην ζωή τους. Ο ψυχικός κόσμος των εφήβων αλλάζει, αφού η ίδια η εφηβεία
είναι μια ψυχολογικά ταραγμένη περίοδος. Καθώς οδεύουμε προς την ενηλικίωση, και
πασχίζουμε να αποκτήσουμε και να εδραιώσουμε την ανεξαρτησία μας, περάμε μέσα από
διάφορες φάσεις που επηρεάζουν τον ψυχισμό μας. Μεγαλώνοντας, αυξάνεται και η πίεση
που δεχόμαστε από τους γονείς, τους φίλους, την κοινωνία, και αυτό αποτελεί για μερικούς
από εμάς τεράστια δυσκολία. Αυτό συνήθως έχει ως αποτέλεσμα και την εμφάνηση του
άγχους. Το άγχος είναι μια ψυχολογική κατάσταση που επηρεάζει όλους σχεδόν τους
ανθρώπους στην εποχή μας. Οφείλεται κυρίως στις αυξημένες απαιτήσεις που έχουμε όλοι
από τον εαυτό μας και από την αδυναμία μας να ανταποκριθούμε σε αυτές. Ουσιαστικά,
πρόκειται για την αντίδραση του σώματός μας όταν ετοιμάζεται να αντιμετωπίσει μία
δυσάρεστη ή τρομακτική κατάσταση και αποτελεί φυσιολογική και θετική λειτουργία, καθώς
μας δίνει την αναγκαία ώθηση για να τα βγάλουμε πέρα με την ιδιαίτερη κάθε φορά
περίσταση. Ένα από τα πιο σηματικά θέματα που απασχολούν τους εφήβους αλλά και τους
γονέις τους είναι η κατάθληψη. Η ηπιότερη μορφή της κατάθλιψης μπορεί να φανεί ως μια
έλλειψη ψυχικής ενέργειας και ευεξίας. Στις πιο σοβαρές εκδηλώσεις της, οι έφηβοι τείνουν
να είναι ευέξαπτοι και κακοδιάθετοι για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα. Όταν αυτή βρίσκεται
στη χειρότερη μορφή της, κοιμούνται λίγο, χάνουν την όρεξη τους και είναι συνέχεια
κατηφείς, απαθείς και χωρίς ζωντάνια. Οι έφηβοι που έχουν κατάθλιψη νιώθουν αβοήθητοι,
θλιμμένοι και άχρηστοι μερικές φορές το βρίσκουν αδύνατο να αντιμετωπίσουν τις
προκλήσεις της ζωής. Φαίνεται παράδοξο το ότι οι υψηλοί στόχοι, τους οποίους οι έφηβοι
θέτουν στους εαυτούς τους, ταυτόχρονα δημιουργούν και προβλήματα. Η πρώιμη ανίχνευση
των καταθλιπτικών συμπτωμάτων στον έφηβο προστατεύει από τις δυσμενείς επιπτώσεις στα
σχολικά επιτεύγματα, στις σχέσεις με τους γονείς και τους συνομηλίκους. Άλλωστε,
σύμφωνα με τις έρευνες, η εφηβική κατάθλιψη είναι προγνωστικός παράγοντας
επανεμφάνισης κατάθλιψης και αποπειρών αυτοκτονίας, καθώς και άλλων διαταραχών, όπως
είναι οι αγχώδεις διαταραχές, η μανιοκατάθλιψη, η χρήση ουσιών και στην ενήλικη ζωή. Η
χορήγηση φαρμακευτικής αγωγής σπάνια ενδείκνυται στην ηλικία αυτή, παρότι έχει
θεαματικά αποτελέσματα στην κατάθλιψη των ενηλίκων. Οι καταχρήσεις είναι ένα επίσης
σοβαρό πρόβλημα που αντιματωπίζουν πολλοί έφηβοι στις μέρες μας. Στην εφηβεία,
ξεκινούν πολλές «κακές συνήθειες», όπως το κάπνισμα, η κατανάλωση αλκοόλ και η χρήση
ναρκωτικών ουσιών. Το αλκοόλ μειώνει τη σχολική απόδοση, την ικανότητα απορρόφησης
της γνώσης και τη συγκέντρωση. Η κατανάλωση αλκοόλ σε αυτές τις ηλικίες έχει δραματική
επίδραση στην προσωπικότητα, προκαλεί εχθρικότητα και επιθετικότητα αυξάνοντας τον
κίνδυνο πειραματισμού και με άλλες εξαρτησιογόνες ουσίες. Οι έφηβοι που πίνουν, έχουν
πολλές περισσότερες πιθανότητες να προκαλέσουν αυτοκινητιστικά ατυχήματα. Είναι πολύ
σημαντικό να υπάρχει διάλογος μέσα στην οικογένεια έτσι ώστε τα παιδιά από νεαρή ηλικία
να μάθουν τις επιπτώσεις των οινοπνευματωδών ποτών. Ο λόγος ο οποίος οδηγεί τους
εφήβους στην κατανάλωση αλκοόλ είναι γιατί πιέζονται από το κοινωνικό τους περιβάλλον.
Δεν πρέπει να παραληφθεί το γεγονός ότι στη φάση της εφηβείας το άτομο προσπαθεί να
είναι μέρος του κοινωνικού συνόλου και παράλληλα να εξερευνήσει τα όριά του. Όταν οι
έφηβοι δέχονται πιέσεις για να καταναλώσουν αλκοόλ μπορεί να αισθάνονται θυμό, άγχος,
ενοχές, αίσθηση δειλίας και απογοήτευση σχετικά με τον εαυτό τους. Έτσι καταλήγουν να
κάνουν πράξεις που κανονικά δε θα τις έπρατταν και οι λόγοι είναι αρκετοί: ο φόβος της
απόρριψης ή ότι θα χάσουν ένα φίλο, η επιθυμία για να αρέσουν ή και να φαίνονται
μεγαλύτεροι και η αποφυγή του χλευασμού. Επιπλέον, αρκετοί είναι οι νέοι οι οποίοι
πέφτουν στον πειρασμό να πιούν αλκοόλ με την παρέα τους επειδή δεν είναι σίγουροι τι
θέλουν ή επειδή δε γνωρίζουν πώς να χειριστούν την κατάσταση. Πρέπει να μάθετε να λέτε
«όχι» και να μην παρασύρεστε από άλλους. Οι δικοί σας άνθρωποι μπορούν να σας
τονώσουν την αυτοπεποίθηση, ώστε να μην στρέφεστε σε ουσίες για να καλύψετε τις
ανασφάλειές σας. Μπορείτε και εσείς να είστε χαρούμενοι χωρίς να χρειάζεστε ουσίες που
θα σας φτίαξουν την διάθεση. Στην εξωτερική μας εμφάνιση αλλάζουν επίσης πολλά. Ένας
παράγοντας που παίζει μεγάλο ρόλο, είναι η διατροφή. Οι διατροφικές διαταραχές, όπως
είναι η ανορεξία και η βουλιμία, είναι από τα πιο συνηθησμένα προβλήματα της εφηβείας.
Τέτοια φαινόμενα χαρακτηρίζονται από την κακή σχέση με το φαγητό, ή και από την
διαταραγμένη εικόνα που έχουν οι έφηβοι για τον εαυτό τους, και την εμφάνισή τους. Τα
προβλήματα που σχετίζονται με τη διατροφή οφείλονται σε ψυχολογικούς αλλά και
κοινωνικούς παράγοντες, με κυριότερο τα πρότυπα της σημερινής κοινωνίας, που θέλουν
τους ανθρώπους πολύ αδύνατους. Θα πρέπει όμως όλοι να αγαπήσουμε τον εαυτό μας, και
να σταματήσουμε να έχουμε την λάθος αντίληψη για την εμφάνισή μας. Η περίοδος της
εφηβείας είναι πολύ σημαντική για την διαμόρφωση σωστών διατροφικών συνηθειών που θα
μπορέσουν στο μέλλον να αποτελέσουν βάσηγια την αποφυγή της παχυσαρκίας. Εκεί
άλλωστε στοχεύει ή πρέπει να στοχεύει κάθε παρέμβαση που γίνεται σε έναν παχύσρκο
έφηβο, στο πώς δηλαδή θα αλλάξουν οι διατροφικές του συνήθειες και θα αυξηθεί η
σωματική δραστηριότητα. Στην αντιμετώπιση της παχυσαρκίας η γνωσιακή
συμπεριφοριστική θεραπεία μπορεί να επιφέρει πολύ θετικά αποτελέσματα. Η θεραπεία αυτή
στοχεύει στο να εκπαιδεύσει τον έφηβο, ώστε να μην χρησημοποιεί την τροφή ως μέσο
επίλυσης προσωπικών προβλημάτων, και να συνειδητοποιήσει την έννοια της
ισορροπημένης διατροφής. Τέλος, εκτός από τις αλλαγές στην εμφάνιση, παρατηρούνται και
αλλαγές στη συμπεριφορά των εφήβων. Κυκλοθυμία, έντονα συναισθήματα, ανασφάλεια και
ισχυρή ευαισθητοποίηση για τα γύρω τους ζητήματα, καθώς και για τα παγκόσμια γεγονότα,
τα οπόια ταράζουν τους εφήβους και αναστατώνουν την ψυχολογία τους. Για πρώτη φορά,
αρχίζουν να αμφισβητούν τους γονείς τους και να επιζητούν περισσότερο την επαφή με τους
συνομηλίκους τους. Δεν υπάρχει εφηβεία χωρίς προβλήματα, χωρίς πόνο. Είναι ίσως η πιο
επώδυνη περίοδος της ζωής μας. Δεν πρέπει να ξεχνάμε όμως, ότι είναι και η περίοδος των
πιο έντονων συναισθημάτων χαράς και αγάπης. Η εφηβική περίοδος παίζει μεγάλο ρόλο στη
ζωή όλων μας. Γι’ αυτό θα πρέπει να αντιμετωπίσουμε τις δυσκολίες που εμφανίζονται
μπροστά μας και να συνεχίσουμε να κυνηγάμε τα όνειρά μας και την αναζήτηση της
ευτυχίας.
Κοινωνία και έφηβοι
Πάντοτε αναρωτιόμουν, γιατί τόσες κραυγές για τη δήθεν αξιοθρήνητη κατάσταση

της νεολαίας, όταν τα δραματικότερα κοινωνικά εγκλήματα διαπράττονται από ενήλικες.
Πρόκληση πολέμων, εμπορία ναρκωτικών, σεξουαλική κακοποίηση παιδιών, αναξιοκρατία,
καταλήστευση του δημόσιου χρήματος και τόσα άλλα, καλωσορίζουν τον έφηβο στον κόσμο
των μεγάλων. Η διαφορά είναι μόνο ότι στην εποχή μας όσοι εγκληματούν κατά των νέων
φορούν γραβάτα. Εξάλλου, ο έφηβος ούτε καν συνειδητοποιεί πως η Ντίσνεϋλαντ που του
προσφέρουν πανηγυρικά τα ιδιωτικά κανάλια και το διαδίκτυο συνιστά την πιο στυγνή
εκμετάλλευσή του – ένα άλλο «υπόγειο» αδίκημα. Η σημερινή κοινωνία έχει
εμπορικοποιήσει την εφηβεία, η οποία πλέον αποτελεί αυτόνομο καταναλωτικό στόχο
(ρούχα, παπούτσια, ηλεκτρονικά παιγνίδια, μουσική, τηλεοπτικές σειρές κ.ά). Με τον τρόπο
αυτό εργάζεται για να επεκτείνει αυτό τον μεταδοτικό ύπνο και στους εφήβους, έτσι ώστε ως
ενήλικες αύριο να συμμορφωθούν πλήρως προς το γενικό κλίμα της αναισθησίας και της
κατανάλωσης.
Σε αυτό το θλιβερό ροχαλητό των παθών θα χρειαστεί να προσθέσουμε τον ύπνο της
άγνοιας, της αδιαφορίας και της παθητικότητας, των συμπεριφορών δηλαδή που οδηγούν
τους γονείς να εκχωρούν το προνόμιο της αγωγής στην τηλεόραση. Την ίδια ώρα που οι
έφηβοι, σε αντίθεση με ό,τι ευρέως νομίζεται, λαχταρούν για κοινωνία μαζί τους.
Η «κλωτσιά» των εφήβων ενδέχεται σε ατομικό επίπεδο να περιλαμβάνει εξέγερση

στην οικογένεια και βίαιη διεκδίκηση της ανεξαρτησίας˙ σε κοινωνικό δε επίπεδο, όλες
εκείνες τις αποκλίνουσες καταστάσεις που πετούν το γάντι στο κατεστημένο και
διεκδικούν βίαια μια διαφορετική κοινωνία.
Χωρίς να ξεχνάμε την πιθανότητα να χειραγωγηθεί τεχνηέντως ο έφηβος σε αυτή την

εξέγερση (πάλι από τους μεγάλους!), πρέπει να επισημάνουμε ότι κάποιου βαθμού
«αντίσταση κατά της αρχής» την έχει ανάγκη, προκειμένου να μην αλλοτριωθεί και να βρει
το πρόσωπό του. Μέσα στην οικογένεια κάποιες φορές τραβά τη διάσταση στα άκρα και
μεγαλοποιεί τις διαφορές, αν νιώσει ότι χωρίς αυτή την υπερβολή κινδυνεύει να μείνει
ψυχολογικά προσδεδεμένος στους γονείς του…
Ακόμα, ένας σημαντικός παράγοντας δημιουργίας βίαιων συμπεριφορών είναι η

επιδεινούμενη αποξένωση του εφήβου από το εκπαιδευτικό σύστημα. Ο παράγοντας αυτός
δεν εξετάζεται αρκετά σήμερα, καθώς η όλη συζήτηση για την εκπαίδευση έχει καταντήσει
τεχνοκρατική, ενδιαφερόμενη μόνο για κονδύλια. Όμως η περιθωριοποίηση του σχολείου
μέσα στην κοινωνία επιφέρει με τη σειρά της και περιθωριοποίηση του εφήβου σε αυτήν.
Καθώς το σχολείο παύει να λειτουργεί ως πρωτοπορία της κοινωνίας, όπως στο παρελθόν,
χάνει το κύρος του ταυτόχρονα και όλος ο κόσμος των ενηλίκων. Ο έφηβος έτσι αισθάνεται
πως οι μεγάλοι δε νοιάζονται γι’ αυτόν, ότι του λένε ψέματα, ότι δεν μπορούν να
κατανοήσουν τις μαθησιακές του ανάγκες και -το χειρότερο- την αναπτυξιακή του πορεία, η
οποία πρέπει να ομολογήσουμε ότι δύσκολα συμβιβάζεται με το σημερινό εκπαιδευτικό
σύστημα.
Ένα σχολείο που «δουλεύει» με μια μικρή μειοψηφία μαθητών, στους οποίους
ταιριάζει η απομνημόνευση, ένα σχολείο που καλλιεργεί μόνο τη διανοητική γνώση χωρίς
εποπτεία στη ζωή και στην κοινωνία, ένα σχολείο που θέλει τον έφηβο καθηλωμένο σε μια
καρέκλα για έξι ώρες, ένα σχολείο που αγνοεί την ανάγκη του εφήβου για κοινωνικοποίηση,
αξίες, υπαρξιακή ωρίμανση, διαπροσωπικές σχέσεις, αναγκαστικά θα τον οδηγήσει σε
αλλοτρίωση. Μάλιστα ένα μέρος των νέων θα πεταχτεί έξω από το εκπαιδευτικό σύστημα
και θα στελεχώσει την παραβατικότητα και το περιθώριο, εκφράζοντας μόνιμα πια τον θυμό
του προς την κοινωνία. Αλλά και ο έφηβος που παραμένει στο σχολείο είναι πεπεισμένος
πως, αφού οι μεγάλοι έφτιαξαν αυτό το κατασκεύασμα, τον χωρίζει άβυσσος από εκείνους.
Δεν είναι αρκετό να λέμε πως η αποξένωση φέρνει βία ως απάντηση∙ είναι η ίδια βία, γι’
αυτό γεννά αντιβία.
Τέλος, θεωρώ ότι ο έφηβος έχει συλλάβει -με την οξυδέρκεια που τον διακρίνει- την
ασυνέπεια και υποκρισία πολιτείας και κοινωνίας. Στο βαθμό που τις αισθάνεται ξένες από
τον κόσμο των αξιών που διακηρύσσουν, χάσμα μέγα δημιουργείται μεταξύ νέων και
μεγάλων. Πράγματι, υπάρχουν σοβαρές αντιφάσεις σε μια κοινωνία σαν τη δική μας
που εξυμνεί τη νεότητα και ταυτόχρονα την υπονομεύει. Όπως ακριβώς πράττει και με τη
γυναίκα (που της επιδαψιλεύει* φιλοφρονήσεις και την ίδια στιγμή εμπορεύεται παντού το
σώμα της), σπεύδει λαϊκιστικά να πλέξει και το εγκώμιο της νεολαίας, ενώ από την άλλη
απεργάζεται την υπονόμευσή της: δεν έχει τη βούληση να αντιμετωπίσει την ανεργία, της
προσφέρει πανεπιστήμια που βρίθουν σκανδάλων, της παρουσιάζει μια πολιτική ζωή
εκτεταμένης διαφθοράς, της παρέχει άθλια προγράμματα τηλεόρασης, την συντρίβει ψυχικά
ξεδιπλώνοντας μπροστά της την αναξιοκρατία, προσπαθεί να την προσεταιριστεί με
ιδεολογίες μίσους (ναζιστικές, αρχαιολατρικές, σέκτεςκλπ). Η αντίσταση του εφήβου στις
αντιφάσεις και στην υπονόμευση εύλογα περιλαμβάνει κάθε είδους «κλωτσιά», ακόμη κι αν
δεν γνωρίζει ποιον πρέπει να κλωτσήσει.
Βασίλειος Θερμός, «Ποια κοινωνία προτείνουμε στους εφήβους μας;», Διασκευή
*επιδαψιλεύω: παρέχω αφειδώς, πλουσιοπάροχα
Α. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου σε 110 – 130 λέξεις.
Μονάδες 25
Β1. «Αλλά και ο έφηβος που παραμένει στο σχολείο είναι πεπεισμένος πως, αφού οι
μεγάλοι έφτιαξαν αυτό το κατασκεύασμα, τον χωρίζει άβυσσος από εκείνους. Δεν είναι
αρκετό να λέμε πως η αποξένωση φέρνει βία ως απάντηση∙ είναι η ίδια βία, γι’ αυτό γεννά
αντιβία». Να αναπτύξετε το περιεχόμενο του χωρίου σε μία παράγραφο 70 – 90 λέξεων.
Μονάδες 10
Β2. Να εντοπίσετε τους τρόπους πειθούς και τα μέσα υλοποίησής τους στην 1η και
6η παράγραφο του κειμένου.
Μονάδες 5
Β3. Να βρείτε δύο τρόπους ανάπτυξης στην 5η παράγραφο του κειμένου και να δι-
καιολογήσετε την απάντησή σας.
Μονάδες 6
Β4. Να αναγνωριστεί το είδος της σύνταξης (ενεργητικής ή παθητικής) στις παρα-

κάτω περιόδους και να μετατραπεί η καθεμιά σύνταξη στην αντίθετή της:
– Πρόκληση πολέμων, εμπορία ναρκωτικών, σεξουαλική κακοποίηση παιδιών, ανα-

ξιοκρατία, καταλήστευση του δημόσιου χρήματος και τόσα άλλα, καλωσορίζουν τον έφηβο
στον κόσμο των μεγάλων.
– Μάλιστα ένα μέρος των νέων θα πεταχτεί έξω από το εκπαιδευτικό σύστημα και θα
στελεχώσει την παραβατικότητα και το περιθώριο […]
Μονάδες 4
Β5. συνιστά, αυτόνομο, αλλοτριωθεί, ομολογήσουμε, εγκώμιο: Να γράψετε τα συ-

νώνυμα των παραπάνω λέξεων.
Μονάδες 5
Β6. βίαια, μόνιμα, υποκρισία, εξυμνεί, υπονομεύει: Να γράψετε τα αντώνυμα των

παραπάνω λέξεων.
Μονάδες 5
Γ. Σε ένα δοκίμιο πειθούς (350 – 400 λέξεις), να αναφερθείτε στα μεγαλύτερα

προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι νέοι με την έναρξη της ενήλικης ζωής τους και στις
τομές που πρέπει να εφαρμοσθούν στο εκπαιδευτικό σύστημα, προκειμένου ν’ αποκτήσουν
τα κατάλληλα εφόδια για να τα αντιμετωπίσουν.20
Μονάδες 40
20
https://filologika.gr/lykio/g-lykiou/genikis-pedias/neoelliniki-glossa/koinonia-kai-efivoi-kritirio-axiologisis/
http://lyk-avlon.att.sch.gr/wp-content/uploads/ceb5cf86ceb7ceb2ceb5ceb9ceb1-cebaceb1ceb9-
cf80cf81cebfceb2cebbceb7cebcceb1cf84ceb1-cf84ceb5cebbceb9cebaceb7-ceb5cebaceb8ceb5cf83ceb7.pdf
Αυτοκριτική
Αυτοκριτική ονομάζεται η κριτική που ασκεί κανείς στο εαυτό του∙ η διαδικασία
αυτοελέγχου, κατά την οποία επιχειρείται η αποτίμηση πράξεων, συμπεριφορών και
επιλογών. Μέσω της αυτοκριτικής, λοιπόν, το άτομο θέτει υπό -αυστηρό- έλεγχο τον ίδιο του
τον εαυτό προκειμένου να διαπιστώσει κατά πόσο η προσωπικότητά του, οι μέχρι τότε
δράσεις του κι η ταυτότητά του εν γένει βρίσκονται σε αρμονία με τις πραγματικές του
επιθυμίες και επιδιώξεις.
Η αξία της αυτοκριτικής
Η αυτοκριτική αποτελεί μια ιδιαίτερα απαιτητική διαδικασία, καθώς το άτομο

χρειάζεται να αντικρίσει και να αξιολογήσει με απόλυτη ειλικρίνεια τον εαυτό του και τις
πράξεις του, αν πραγματικά θέλει να βελτιώσει τη ζωή του και να ολοκληρώσει την
προσωπικότητά του. Είναι, συνάμα, μια επίπονη διαδικασία, αφού το άτομο οφείλει να έρθει
αντιμέτωπο με τις ελλείψεις και τις αδυναμίες του, χωρίς να επιχειρεί να δικαιολογήσει τον
εαυτό του για όσα μπορούσε, αλλά απέφυγε να κάνει.
- Μέσω της αυτοκριτικής το άτομο έχει τη δυνατότητα να συνειδητοποιήσει τις

πραγματικές κλίσεις και δεξιότητές του, τις αρέσκειες και τις απαρέσκειες, καθώς και τα
τυχόν μειονεκτήματά του. Πρόκειται για μια διερεύνηση καίριας σημασίας, ιδίως κατά τα
εφηβικά χρόνια, οπότε το άτομο καλείται να επιλέξει τον επαγγελματικό του
προσανατολισμό. Είναι σαφές πως ένας ειλικρινής αυτοέλεγχος θα προφυλάξει τον νέο από
μια λανθασμένη επαγγελματική επιλογή που θα έχει βασιστεί σε μια υπερεκτίμηση ή
υποτίμηση των δυνατοτήτων του. Αντιστοίχως, θα τον αποτρέψει από το να κάνει μια
επαγγελματική επιλογή που δεν ανταποκρίνεται σε όσα πραγματικά τον εκφράζουν και του
κινούν το ενδιαφέρον.
- Η αυτοκριτική οδηγεί το άτομο στην αυτογνωσία, και άρα στη συνειδητοποίηση

των πραγματικών επιθυμιών και επιδιώξεών του, επιτρέποντάς του να κατευθύνει τη ζωή του
προς τις επιλογές εκείνες που ανταποκρίνονται και ικανοποιούν τις αληθινές προσδοκίες του.
Καθίσταται, έτσι, εφικτή η πάντοτε ζητούμενη κατάσταση της εσωτερικής ισορροπίας, και η
αποφυγή των απωθημένων εκείνων που υπονομεύουν την αίσθηση ευτυχίας και ηρεμίας του
ατόμου.
Συνάμα, το άτομο εντοπίζοντας τα πραγματικά του προτερήματα και τις πραγματικές

του δυνατότητες, κατορθώνει στην πορεία να φτάσει στην αυτοπραγμάτωση, στην
κατάσταση εκείνη κατά την οποία θα έχει αναπτύξει πλήρως ολόκληρο το δυναμικό του. Η
αυτοπραγμάτωση, βέβαια, προϋποθέτει μια παράλληλη συνειδητή προσπάθεια
βελτιστοποίησης του ατόμου, ιδίως στους τομείς που ήδη γνωρίζει πως μπορεί να επιτύχει
αξιόλογα αποτελέσματα.
- Η αυτοκριτική αποτελεί ένα πολύ σημαντικό βήμα προς την ηθικοποίηση του
ατόμου, αφού θέτει σε έλεγχο τη συμπεριφορά του και φυσικά τη στάση του απέναντι στους
άλλους ανθρώπους. Του προσφέρει, άλλωστε, την ευκαιρία να γνωρίσει πραγματικά τον
εαυτό του και να φτάσει έτσι -εύκολα ή δύσκολα- στην αποδοχή της αληθινής του
ταυτότητας∙ κι είναι αυτή ακριβώς η αποδοχή που εξισορροπεί εσωτερικά το άτομο και του
επιτρέπει να έχει πολύ πιο αρμονικές σχέσεις με τους γύρω του.
Είναι δίχως άλλο δεδομένο πως ένας άνθρωπος που δεν αποδέχεται ο ίδιος τον εαυτό
του -με όλες τις ελλείψεις και τα προτερήματά του- δεν μπορεί να δημιουργήσει ποιοτικές
και ισόρροπες σχέσεις με τους άλλους, αφού η εσωτερική του συγκρουσιακή κατάσταση και
απογοήτευση προβάλλεται στους άλλους, προκαλώντας διαρκώς ανώφελες εντάσεις. Το
άτομο τείνει να αποδίδει στους άλλους την απόρριψη που αισθάνεται το ίδιο για τον εαυτό
του, ματαιώνοντας κάθε πιθανότητα να δημιουργήσει σχέσεις αρραγούς εμπιστοσύνης και
ασφάλειας.
- Η αυτοκριτική λειτουργεί αφυπνιστικά για το άτομο και το ωθεί σε μια συνεχή

προσπάθεια να βελτιώσει τις πτυχές εκείνες της προσωπικότητας, αλλά και της ζωής του,
που δεν βρίσκονται στα επιθυμητά επίπεδα.
Οι άνθρωποι, άλλωστε, και ιδίως οι νέοι, θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τους πως η
διαδικασία βελτιστοποίησης του εαυτού τους δεν περιορίζεται -ούτε αφορά μόνο- τα εφηβικά
χρόνια. Είναι μια ακατάπαυστη διαδικασία που δεν επιτρέπει ούτε τον εφησυχασμό ούτε την
εγκατάλειψη των προσπαθειών. Απαιτεί αυστηρή αυτοπειθαρχία και διαρκή επαφή με τους
επιθυμητούς στόχους και επιδιώξεις. Έννοιες, όπως η δια βίου μάθηση και ο
επαναπροσδιορισμός των βλέψεων του ατόμου, βασίζονται ακριβώς στην επίγνωση πως ο
άνθρωπος έχει πάντοτε τη δυνατότητα να αλλάξει προς το καλύτερο τη ζωή του -και τον
εαυτό του.
- Επιπλέον, χάρη στην αυτοκριτική το άτομο μπορεί να ξεκαθαρίσει στη σκέψη του
τις απόψεις και τις αντιλήψεις που το εκφράζουν πληρέστερα, ώστε να διαμορφώσει την
προσωπική του κοσμοθεωρία. Προφυλάσσεται, έτσι, από τα έτοιμα νοητικά σχήματα -
στερεότυπα- που του έχουν μεταδώσει τα προηγούμενα χρόνια και συνειδητοποιεί ποια
πραγματικά είναι η δική του θέση απέναντι στα διάφορα κοινωνικά, πολιτικά, αλλά και
προσωπικά ζητήματα. Πρόκειται για ένα ακόμη σημαντικό βήμα στο χτίσιμο μιας αυτόνομης
προσωπικότητας, με ατομική θέληση και στάση.
Αίτια που οδηγούν στην απουσία ή την αναποτελεσματικότητα της αυτοκριτικής
Η αυτοκριτική ενέχει εγγενείς δυσκολίες δεδομένου ότι το ίδιο το άτομο καλείται να

κρίνει και να αξιολογήσει τον εαυτό του, γεγονός που καθιστά δυσεπίτευκτη τη ζητούμενη
αντικειμενικότητα. Συνάμα, όμως, η διαδικασία της αυτοκριτικής δυσχεραίνεται και από την
επικρατούσα κοινωνική κατάσταση, όπου η πλειονότητα των ανθρώπων παρασύρεται από τα
έξωθεν επιβεβλημένα πρότυπα -καταναλωτισμού, προσωπικής ανάδειξης κ.ά.- και αδυνατεί
να προχωρήσει στον προσδιορισμό ενός ατομικού πλαισίου αξιών και επιδιώξεων.
- Ο υλισμός, ο καταναλωτισμός κι η επίδραση των μαζικών προτύπων
Η σύγχρονη κοινωνία υπό την επίδραση του καπιταλιστικού προτύπου, όπου η

κατοχή υλικών αγαθών, ο καταναλωτισμός και η οικονομική επιτυχία αποτελούν τα βασικά
κριτήρια για την αναγνώριση και την αποδοχή του ατόμου, επηρεάζουν βαθύτατα τους
περισσότερους ανθρώπους. Το άτομο αδυνατεί να ξεφύγει από τη συλλογική αυτή πίεση για
την επίτευξη αποτελεσμάτων που θα του διασφαλίσουν αμιγώς οικονομικό κέρδος. Έτσι,
βασικές έννοιες όπως είναι η ηθικότητα, η αυτοπραγμάτωση κι η βίωση της ζωής σε αρμονία
με τις πραγματικές επιθυμίες του ατόμου περνούν σε δεύτερη μοίρα και παραγνωρίζονται.
Το άτομο καταλήγει, επομένως, να ασχολείται μόνο με το πόσα έχει και πόσα μπορεί
να αποκτήσει, κι όχι με την αυτογνωσία και τη βελτίωση του εαυτού του σε προσωπικό,
ηθικό και διανοητικό επίπεδο. Τα υλικά αγαθά ξεπερνούν σε σημασία τις εσωτερικές
ποιότητες του ατόμου.
- Έλλειψη χρόνου
Οι γοργοί ρυθμοί της σύγχρονης ζωής, οι πολλαπλές επαγγελματικές απαιτήσεις,

αλλά και η πληθώρα ενημέρωσης -με ουσιαστικές, αλλά και ανούσιες ειδήσεις- μειώνουν
δραματικά τον ελεύθερο χρόνο του ατόμου, όπως και τη δυνατότητά του να αποδεσμευτεί
απ’ όλα αυτά τα εξωτερικά ερεθίσματα και να αφιερώσει τον αναγκαίο απερίσπαστο χρόνο
που απαιτεί η διαδικασία της αυτοκριτικής.
- Ελαττώματα και αδυναμίες του ατόμου
Η διαδικασία της αυτοκριτικής απαιτεί αυστηρή ειλικρίνεια, αλλά και διάθεση

παραδοχής των προσωπικών σφαλμάτων και ελλείψεων, στοιχεία που την καθιστούν
εξαιρετικά δύσκολη για τους περισσότερους ανθρώπους, αφού από εγωισμό και από
απροθυμία ανάληψης της αναλογούσας σε αυτούς ευθύνης, είτε αποφεύγουν πλήρως την
αυτοκριτική είτε επιλέγουν να εθελοτυφλούν μπροστά στα λάθη και στις παραλείψεις τους.
Είναι, άλλωστε, πραγματικά δύσκολο για έναν άνθρωπο να παραδεχτεί πως έχει
αδρανήσει απέναντι σε βασικά ζητούμενα της ζωής του και πως θα μπορούσε να έχει
χειριστεί πολύ διαφορετικά ποικίλες καταστάσεις, καθώς μια τέτοια συνειδητοποίηση θέτει
σε δοκιμασία την αυτοπεποίθησή του και κλονίζει την εμπιστοσύνη στην προσωπική του
αντίληψη και κριτική ικανότητα. Ενώ, παράλληλα, μια εύστοχη και αποτελεσματική
αυτοκριτική απαιτεί από το άτομο μια ουσιαστική εμβάθυνση στην προσωπικότητα και στις
επιλογές του∙ εμβάθυνση ανέφικτη για άτομα που έχουν συνηθίσει στην επιφανειακή
προσέγγιση, στις αστόχαστες αποφάσεις και στο να ακολουθούν απλώς τις επικρατούσες
τάσεις.
- Οι δεδομένες δυσκολίες της αυτοκριτικής
Όπως είναι δεδομένα δύσκολο για έναν άνθρωπο να δεχτεί κριτική από άλλους, κι
εξωθείται σε μια προσπάθεια δικαιολόγησης των πράξεων και των επιλογών του, καθώς
αισθάνεται πως αδικείται, εξίσου δύσκολο του είναι και να κρίνει ο ίδιος τον εαυτό του,
αφού σχεδόν ασυνείδητα επιχειρεί να παραβλέψει τα πιο επώδυνα κι εν τέλει τα πιο ουσιώδη
τρωτά σημεία της ζωής και της προσωπικότητάς του.
Συνάμα, ενώ για έναν εξωτερικό παρατηρητή είναι ευκολότερη μια

αποστασιοποιημένη, και άρα αντικειμενική, εκτίμηση και αξιολόγηση της συμπεριφοράς και
των επιλογών ενός άλλου ανθρώπου, όταν το άτομο επιχειρεί να κάνει το ίδιο για τον εαυτό
του η αντικειμενικότητα μοιάζει σχεδόν ανέφικτη. Προκύπτει, έτσι, μια ενδεχομένως
επιεικής και επιλεκτική εξέταση ορισμένων μόνο πτυχών, που καταλήγει σε ελλιπή
συμπεράσματα.
Η ανάγκη του ατόμου, άλλωστε, για κοινωνική αποδοχή και διάκριση, το εξωθούν
συχνά να εκλαμβάνει τις κοινωνικές επιταγές και τις ευρύτερα αποδεκτές επιλογές, ως
γνήσια δικές του επιθυμίες. Το γεγονός αυτό δυσχεραίνει ακόμη περισσότερο τη διερεύνηση
και τον εντοπισμό της αληθινής φύσης του ατόμου, αφού η εγχάραξη των κοινωνικών
προτύπων επιτυγχάνεται ήδη από πολύ μικρή ηλικία.
Κριτική – Αυτοκριτική
Κείμενο Ι
Αυτοκριτική: άγνωστο σπορ στην Ελλάδα
Συμπαθώ τους ανθρώπους που κάνουν αυτοκριτική. Τους συμπαθώ ακόμα

περισσότερο αν αυτό το κάνουν με έναν αυτοσαρκαστικό τρόπο, χωρίς να φοβούνται να
τσαλακώσουν την εικόνα τους. Ακούγοντας έναν άνθρωπο που κάνει την ειλικρινή
αυτοκριτική του, εμένα μου εμπνέει εμπιστοσύνη. Ακούγοντας έναν άνθρωπο να λέει ότι
αυτός όλα καλά τα έκανε, αλλά οι άλλοι φταίνε, μου προκαλεί αποστροφή.
Στην Ελλάδα έχει πέσει λίγο παραπάνω δόση εγωισμού στα γονίδια μας, έτσι ώστε η
αυτοκριτική να εκλαμβάνεται ως αδυναμία. Πότε είναι η τελευταία φορά που κάποιος
κρατικός ή άλλος λειτουργός υπέβαλε αυτοβούλως κι όχι εξαναγκαστικά την παραίτησή του,
μετά από έναν άστοχο χειρισμό; Πότε κάποιος παραδέχθηκε το λάθος του; Οι ελάχιστες
εξαιρέσεις απλώς επιβεβαιώνουν τον κανόνα. Συνήθως αντιδρούν σαν τα μικρά παιδιά που
κάνουν τη ζημιά και μετά λένε «Δεν το έκανα εγώ, αυτός φταίει…». Έτσι έχουμε καταλήξει
να είμαστε η χώρα όπου βασική επιδίωξη δεν είναι να δημιουργήσουμε κάτι, αλλά να
προσέχουμε «να μην γίνει η στραβή».
Αλλά και στη ζωή του καθενός μας η αυτοκριτική δεν θα έπρεπε να κρύβεται κάτω
από την κουβέρτα του εγωισμού. Η καριέρα και η ζωή μας γενικά δεν είναι το κατοστάρι της
μια αναπνοής. Είναι μάλλον ένας μαραθώνιος. Όποιος λοιπόν προσπαθεί να κάνει πράγματα,
αναπόφευκτα κάνει και λάθη. Τα λάθη όμως δεν τον βγάζουν από το παιχνίδι, αρκεί να
μπορεί να μάθει από αυτά. Και το πρώτο πράγμα που πρέπει να κάνει για αυτό, είναι
αυτοκριτική. Η παραδοχή των λαθών και η αυτοκριτική είναι μια πράξη μέγιστης ευθύνης
και αξιοπρέπειας. Αφενός είναι λυτρωτική για αυτόν που την κάνει, αφετέρου φανερώνει
έναν ειλικρινή και ευθύ χαρακτήρα που δεν διστάζει να «πάρει πάνω του» τις αστοχίες του,
και όχι να ψάχνει σαν παιδάκι να τις σκορπίσει στους γύρω του. Μπορεί κάποιος να χάσει
μια μάχη, αλλά η αυτοκριτική τον βοηθάει να μην χάσει τον πόλεμο.
Δεν είναι εύκολο να παραδεχθείς ότι έκανες λάθος. Πόσες φορές το έχουμε
παραδεχθεί οι ίδιοι δημοσίως; Πόσες φορές κάναμε δημόσια αυτοκριτική για τα λάθη μας;
Όχι στον καθρέφτη, αλλά μπροστά στα παιδιά μας, στο σύντροφό μας, στους φίλους ή στους
συνάδελφούς μας; Κι όχι για λάθη που κάναμε επειδή δεν προβλέψαμε σωστά, αλλά για
λάθη που κάναμε ενώ ξέραμε το σωστό, αλλά προτιμήσαμε το εύκολο.
Η αυτοκριτική απαιτεί μια γενναιότητα και καμιά φορά αυταπάρνηση που δεν την
βρίσκουμε εύκολα γύρω μας. Απαιτεί να βάλεις το «εγώ» κάτω από την αλήθεια κάτι που
δεν είναι προφανές σε όλους. Για πολλούς το «εγώ» είναι σημαντικότερο κι από την αλήθεια
και η αυτοκριτική είναι μια γη που ποτέ δεν θα πατήσουν. Η ζωή μας άλλωστε είναι ένα
άθροισμα σωστών και λάθος αποφάσεων. Όσο περισσότερες είναι σωστές τόσο το καλύτερο.
Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν και οι λάθος. Το χειρότερο όμως είναι να
προσπαθούμε από εγωισμό να δικαιολογήσουμε τις λάθος αποφάσεις, προσθέτοντας ακόμα
μεγαλύτερα λάθη. Εκεί έρχεται η αυτοκριτική που σαν αντίβαρο μας βοηθάει να κρατάμε την
πορεία.
Η αυτοκριτική θεωρείται ενέργεια αυτοϋπονόμευση ενώ στην πραγματικότητα είναι

μάλλον ενέργεια αυτοβελτίωσης. Θεωρείται συνώνυμη με την ομολογία αποτυχίας αντί να
είναι μια φυσιολογική, διορθωτική ενέργεια προς γνώση ημών των ιδίων αλλά κυρίως των
επόμενων. Η αυτοκριτική επίσης μπορεί να μας φέρει πιο κοντά σ’ αυτούς που διαφωνούν
μαζί μας, αμβλύνει αντί να οξύνει τις διαφορές και δημιουργεί ένα συναινετικό κλίμα που
μπορεί να ρίξει τα τείχη που υψώνουν οι εγωισμοί.
Πολλές φορές ακούγεται «Δεν είναι ώρα για αυτοκριτική, αλλά για αποφάσεις».
Αυτά τα δύο δεν είναι αλληλοαποκλειόμενα, αλλά μάλιστα πολλές φορές η αυτοκριτική
οδηγεί σε καλύτερες αποφάσεις. Αν ο καθένας μας όταν κάτι πήγαινε στραβά αναρωτιόταν
«Τι δεν έκανα εγώ καλά;» κι όχι «Πού να ρίξω τώρα το φταίξιμο;» θα ήμασταν μια πολύ
καλύτερη ομάδα. Και η ζωή, όπως και να το κάνουμε, είναι ομαδικό άθλημα…
Γιώργος Μαυρωτάς, 29/10/2011, Πηγή: Protagon.gr
Κείμενο ΙΙ
Η πόλις, Κ.Π.Καβάφης
Είπες· «Θα πάγω σ’ άλλη γη, θα πάγω σ’ άλλη θάλασσα.
Μια πόλις άλλη θα βρεθεί καλλίτερη από αυτή.
Κάθε προσπάθεια μου μια καταδίκη είναι γραφτή·
κ’ είν’ η καρδιά μου — σαν νεκρός — θαμένη.
Ο νους μου ως πότε μες στον μαρασμόν αυτόν θα μένει.
Όπου το μάτι μου γυρίσω, όπου κι αν δω
ερείπια μαύρα της ζωής μου βλέπω εδώ,
που τόσα χρόνια πέρασα και ρήμαξα και χάλασα.»
Καινούριους τόπους δεν θα βρεις, δεν θάβρεις άλλες θάλασσες.
Η πόλις θα σε ακολουθεί. Στους δρόμους θα γυρνάς
τους ίδιους. Και στες γειτονιές τες ίδιες θα γερνάς·
και μες στα ίδια σπίτια αυτά θ’ ασπρίζεις.
Πάντα στην πόλι αυτή θα φθάνεις. Για τα αλλού — μη ελπίζεις—
δεν έχει πλοίο για σε, δεν έχει οδό.

Έτσι που τη ζωή σου ρήμαξες εδώ
στην κώχη τούτη την μικρή, σ’ όλην την γη την χάλασες.
ΘΕΜΑ 1ο:
Να γίνει η περίληψη των τριών πρώτων παραγράφων του κειμένου Α σε 50-60

λέξεις.
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ 2ο:
Ερώτημα 1ο
Να σημειώσετε Σωστό (Σ) ή Λάθος (Λ) για καθεμιά από τις παρακάτω προτάσεις του
κειμένου Α.
 Η αυτοκριτική στην Ελλάδα λαμβάνεται ως αδυναμία.
 Τα λάθη και στη συνέχεια η άσκηση αυτοκριτικής θεωρούνται δείγμα ευθύνης.
 Η αυτοκριτική δεν απαιτεί ιδιαίτερη γενναιότητα, αρκεί να κοιταχτεί κανείς στον

καθρέφτη.
 Ο εγωισμός για την δικαιολόγηση των λαθών μας δεν μπορεί να οδηγήσει σε
μεγαλύτερα λάθη.
 Η αυτοκριτική περιορίζει τις διαφορές μας με τους άλλους.
Μονάδες 10
Ερώτημα 2ο
Α) Ο συγγραφέας του κειμένου Α προσπαθεί να φορτίσει συναισθηματικά τον

αναγνώστη. Με ποιες γλωσσικές επιλογές πετυχαίνει τον στόχο αυτό;
Μονάδες 8
Β) Στη 2η παράγραφο του κειμένου Α χρησιμοποιούνται από τον συγγραφέα μια

σειρά από ερωτήσεις. Ποιος είναι ο σκοπός της χρήσης τους; Μονάδες 7
Ερώτημα 3ο
Να ερμηνεύσετε την άποψη του συγγραφέα ότι η παραδοχή των λαθών και η
αυτοκριτική είναι μια πράξη μέγιστης ευθύνης και αξιοπρέπειας.
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ 3ο:
Αξιοποιώντας τους κειμενικούς δείκτες του ποιήματος να σχολιάσετε το θέμα που

πιστεύετε ότι τίθεται στο ποίημα.
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ 4ο:
Κείμενο επιχειρηματολογίας- δημοσίευση στον Τύπο.
Ρόλος: δημοσιογράφος σε σχολική εφημερίδα.
Αποδέκτες: μαθητές, εκπαιδευτικοί.
Θέμα: Με ποιους τρόπους το σχολείο μπορεί να βοηθήσει μαθητές και μαθήτριες να

ασκήσουν αυτοκριτική και να οδηγηθούν στην κατάκτηση της αυτογνωσίας; 21
Μονάδες 30
Ευρωπαϊκή Ένωση
21
https://filologika.gr/lykio/g-lykiou/genikis-pedias/neoelliniki-glossa/kritiki-aytokritiki-kritirio-axiologisis-
eniaia-exetasi/
https://latistor.blogspot.com/2015/07/blog-post_23.html
Η Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελείται από 28 κράτη μέλη που έχουν διαμορφώσει κοινή
πολιτική σε πολλούς τομείς προκειμένου να επιτύχουν οικονομικά και πολιτικά οφέλη στο
διεθνές ανταγωνιστικό περιβάλλον.
Ευρωπαϊκή Συνείδηση
Η ιδέα μιας «Ευρώπης των πολιτών» είναι πολύ νέα. Υπάρχουν ήδη ορισμένα
σύμβολα τα οποία αντιπροσωπεύουν μια κοινή ευρωπαϊκή ταυτότητα, όπως το ευρωπαϊκό
διαβατήριο, που χρησιμοποιείται από το 1985. Από το 1996 έχουν εκδοθεί άδειες οδήγησης
ΕΕ σε όλες τις χώρες της Ένωσης. Η ΕΕ έχει και ένα έμβλημα, το «Ενωμένοι στην
πολυμορφία», και η 9η Μαΐου γιορτάζεται ως η Ημέρα της Ευρώπης.
Όμως, οι πολίτες δεν μπορούν να αισθάνονται ότι «ανήκουν» στην Ευρωπαϊκή

Ένωση εάν δεν γνωρίζουν τι κάνει η ΕΕ και δεν κατανοούν το γιατί. Τα όργανα της ΕΕ και
τα κράτη μέλη πρέπει να καταβάλουν πολύ μεγαλύτερη προσπάθεια για να εξηγήσουν με
σαφήνεια και σε απλή γλώσσα τα θέματα της ΕΕ.
Οι άνθρωποι έχουν επίσης ανάγκη να βλέπουν ότι η ΕΕ αλλάζει με συγκεκριμένο

τρόπο την καθημερινή ζωή τους. Ως προς αυτό, η χρήση των χαρτονομισμάτων και
κερμάτων του ευρώ από το 2002 είχε σημαντική επίπτωση. Περισσότερα από τα δύο τρίτα
των πολιτών της ΕΕ διαχειρίζονται σήμερα τον ατομικό τους προϋπολογισμό και τις
οικονομίες τους σε ευρώ. Η τιμολόγηση των αγαθών και υπηρεσιών σε ευρώ σημαίνει ότι οι
καταναλωτές μπορούν να συγκρίνουν άμεσα τις τιμές από τη μια χώρα στην άλλη.
Οι συνοριακοί έλεγχοι έχουν καταργηθεί ανάμεσα στις περισσότερες χώρες της ΕΕ

βάσει της συμφωνίας του Σένγκεν και το γεγονός αυτό δίνει ήδη στους ανθρώπους μια
αίσθηση ότι ανήκουν σε μια ενοποιημένη γεωγραφική περιοχή.
Η αίσθηση ότι ανήκει κάποιος σε μια κοινότητα συνδέεται πρωτίστως με το αίσθημα

της προσωπικής συμμετοχής στη διαδικασία λήψης αποφάσεων στην ΕΕ. Κάθε ενήλικος
πολίτης της ΕΕ έχει δικαίωμα να ψηφίζει στις εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου,
γεγονός που αποτελεί σημαντική βάση για τη δημοκρατική νομιμότητα της ΕΕ. Αυτή η
νομιμότητα αυξάνεται όσο αυξάνονται και οι εξουσίες του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, όσο
περισσότερο λαμβάνεται υπόψη η θέση των εθνικών κοινοβουλίων στις εργασίες της ΕΕ και
όσο αυξάνεται επίσης η συμμετοχή των ευρωπαίων πολιτών σε ΜΚΟ, σε πολιτικές κινήσεις
και στη δημιουργία πολιτικών κομμάτων σε ευρωπαϊκή κλίμακα.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση δημιουργήθηκε για να υπηρετήσει τους λαούς της Ευρώπης και
το μέλλον της πρέπει να διαμορφώνεται με την ενεργό συμμετοχή ανθρώπων από όλες τις
κοινωνικές ομάδες. Οι ιδρυτές της ΕΕ το γνώριζαν αυτό πολύ καλά. «Δεν ενώνουμε κράτη,
ενώνουμε λαούς» είχε δηλώσει ο JeanMonnet το 1952. Η ευαισθητοποίηση του κοινού
σχετικά με την ΕΕ και η συμμετοχή των πολιτών στις δραστηριότητές της εξακολουθεί να
αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζουν σήμερα τα θεσμικά
όργανα της ΕΕ.
Οφέλη που προκύπτουν από την Ευρωπαϊκή ενοποίηση:
- Οικονομικά
Η Ευρωπαϊκή Ένωση δημιουργήθηκε για να επιτευχθούν πολιτικοί στόχοι και

ξεκίνησε την προσπάθειά της να τους επιτύχει μέσα από την οικονομική συνεργασία. Οι
ευρωπαϊκές χώρες αντιπροσωπεύουν ολοένα και μικρότερο ποσοστό του πληθυσμού του
πλανήτη. Πρέπει, λοιπόν, να συνεχίσουν να συνεργάζονται για να διασφαλίσουν την
οικονομική ανάπτυξη και να είναι σε θέση να ανταγωνιστούν άλλες μεγάλες οικονομίες στη
διεθνή σκηνή. Καμία χώρα της ΕΕ δεν είναι τόσο ισχυρή ώστε να υπερασπιστεί μόνη της τα
συμφέροντά της στο πλαίσιο του διεθνούς εμπορίου. Για να επιτύχουν οικονομίες κλίμακας
και να προσελκύσουν νέους πελάτες, οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις έχουν ανάγκη από μια
ευρύτερη βάση και όχι μόνο την εθνική εγχώρια αγορά τους, και αυτή τους την παρέχει η
ευρωπαϊκή ενιαία αγορά. Για να εξασφαλιστεί ότι όσο το δυνατόν περισσότεροι άνθρωποι
επωφελούνται από αυτή την πανευρωπαϊκής κλίμακας αγορά των 500 και πλέον
εκατομμυρίων καταναλωτών, η ΕΕ προσπαθεί να καταργήσει τα εμπόδια στις συναλλαγές
και καταβάλλει προσπάθειες να απαλλάξει τις επιχειρήσεις από την περιττή γραφειοκρατία.
Όμως, ο ελεύθερος ανταγωνισμός σε ευρωπαϊκή κλίμακα πρέπει να εξισορροπείται

με την αλληλεγγύη σε ευρωπαϊκή κλίμακα. Αυτό συνεπάγεται σαφή και χειροπιαστά οφέλη
για τους ευρωπαίους πολίτες.
Η πρόοδος στην οικοδόμηση της ενιαίας αγοράς
α) Φυσικοί φραγμοί
Έχουν καταργηθεί όλοι οι συνοριακοί έλεγχοι των εμπορευμάτων στο εσωτερικό της
ΕΕ, όπως και οι τελωνειακοί έλεγχοι των ατόμων, αλλά η αστυνομία διενεργεί
δειγματοληπτικούς ελέγχους στο πλαίσιο της καταπολέμησης του εγκλήματος και των
ναρκωτικών.
Τον Ιούνιο του 1985 πέντε από τα 10 κράτη μέλη υπέγραψαν τη συμφωνία του
Σένγκεν με βάση την οποία άρχισαν να συνεργάζονται οι εθνικές αστυνομικές αρχές αυτών
των χωρών και θεσπίστηκε μία κοινή πολιτική ασύλου και θεωρήσεων εισόδου (βίζας). Αυτό
επέτρεψε να καταργηθούν πλήρως οι έλεγχοι των προσώπων στα σύνορα μεταξύ των χωρών
του Σένγκεν. Σήμερα, ο χώρος Σένγκεν αποτελείται από 26 ευρωπαϊκές χώρες, στις οποίες
περιλαμβάνονται και τέσσερις χώρες που δεν είναι μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ελβετία,
Ισλανδία, Λιχτενστάιν και Νορβηγία).
β) Τεχνικοί φραγμοί
Οι χώρες της ΕΕ συμφώνησαν την αμοιβαία αναγνώριση των εθνικών κανόνων

σχετικά με την πώληση των περισσότερων αγαθών. Κάθε προϊόν που παράγεται και πωλείται
νόμιμα σε ένα κράτος μέλος μπορεί να διατίθεται στην αγορά όλων των άλλων κρατών
μελών.
Όσον αφορά τις υπηρεσίες, οι χώρες της ΕΕ αναγνωρίζουν αμοιβαία ή συντονίζουν

τις εθνικές διατάξεις τους που επιτρέπουν την άσκηση επαγγελμάτων στον νομικό, ιατρικό,
τουριστικό, τραπεζικό τομέα, τον τομέα των ασφαλειών κ.ά. Όμως, η ελεύθερη κυκλοφορία
των προσώπων απέχει πόρρω από την ολοκλήρωσή της. Παρά την οδηγία του 2005 για την
αναγνώριση των επαγγελματικών ειδικοτήτων, υπάρχουν ακόμα εμπόδια για τη μετακίνηση
προσώπων από μία χώρα της ΕΕ σε μία άλλη ή για την άσκηση ορισμένων
δραστηριοτήτων. Ωστόσο, άνθρωποι με επαγγελματικά προσόντα (δικηγόροι, ιατροί,
οικοδόμοι ή υδραυλικοί) έχουν ολοένα και μεγαλύτερη ελευθερία να ασκούν το επάγγελμά
τους οπουδήποτε στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει λάβει μέτρα για τη
βελτίωση της κινητικότητας των εργαζομένων, και ιδίως για να διασφαλίσει την αναγνώριση
σε όλες τις άλλες χώρες των τίτλων σπουδών και επαγγελματικών ειδικοτήτων που
αποκτώνται σε μια χώρα της ΕΕ.
γ) Φορολογικοί φραγμοί
Οι φορολογικοί φραγμοί έχουν μειωθεί χάρη στη μερική εξίσωση των εθνικών
συντελεστών ΦΠΑ, οι οποίοι πρέπει να ορίζονται με τη συμφωνία των κρατών μελών της
ΕΕ. Επιπλέον, τον Ιούλιο του 2005 τέθηκε σε ισχύ συμφωνία μεταξύ των κρατών της ΕΕ και
ορισμένων άλλων χωρών (και της Ελβετίας) για τη φορολόγηση των εσόδων από επενδύσεις.
δ) Δημόσιες συμβάσεις
Ανεξάρτητα από το ποια είναι η αναθέτουσα αρχή, υπάρχει πλέον ελευθερία

υποβολής προσφορών από ολόκληρη την ΕΕ για δημόσιες συμβάσεις σε κάθε χώρα της ΕΕ.
Αυτό έχει επιτευχθεί χάρη στις οδηγίες της ΕΕ για τις συμβάσεις υπηρεσιών, προμηθειών και
έργων σε πολλούς τομείς, περιλαμβανομένης της ύδρευσης, της ενέργειας και των
τηλεπικοινωνιών.
Η ενιαία αγορά είναι προς όφελος όλων των καταναλωτών. Παραδείγματος χάρη, το
άνοιγμα των εσωτερικών αγορών υπηρεσιών συνέβαλε στο να μειωθούν δραστικά οι τιμές
των τηλεφωνικών κλήσεων την τελευταία δεκαετία. Υπό την πίεση του ανταγωνισμού έχουν
επίσης μειωθεί σημαντικά και τα αεροπορικά εισιτήρια στην Ευρώπη.
- Το σύμφωνο σταθερότητας και ανάπτυξης
Τον Ιούνιο του 1997 το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Άμστερνταμ ενέκρινε ένα
Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης. Αυτό αποτελούσε μια μόνιμη δέσμευση για
δημοσιονομική σταθερότητα και παρείχε τη δυνατότητα επιβολής κυρώσεων σε κάθε χώρα
της ζώνης του ευρώ με δημοσιονομικό έλλειμμα υψηλότερο από το 3 % του ΑΕγχΠ. Το
Σύμφωνο ενισχύθηκε το 2011.
Η ίδια ιδέα ενισχύθηκε περαιτέρω το 2012, όταν οι κυβερνήσεις 25 χωρών της ΕΕ

υπέγραψαν μια διεθνή συμφωνία με τίτλο «Συνθήκη για τη σταθερότητα, τον συντονισμό και
τη διακυβέρνηση στην Οικονομική και Νομισματική Ένωση». Η Συνθήκη αυτή είναι γνωστή
και ως «Δημοσιονομικό Σύμφωνο» και επέβαλε στις συμμετέχουσες χώρες την υποχρέωση
να ενσωματώσουν κανόνες ισοσκέλισης του προϋπολογισμού στο εθνικό τους δίκαιο.
- Ανταγωνισμός
Η πολιτική ανταγωνισμού της ΕΕ έχει καθοριστική σημασία για να εξασφαλίζει ότι,

στο εσωτερικό της ευρωπαϊκής ενιαίας αγοράς, ο ανταγωνισμός δεν είναι μόνο ελεύθερος
αλλά και δίκαιος. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εφαρμόζει αυτή την πολιτική και, από κοινού με
το Δικαστήριο, διασφαλίζει την τήρησή της.
Σκοπός αυτής της πολιτικής είναι να εμποδίζει τις συμπράξεις επιχειρήσεων (καρτέλ),
τις ενισχύσεις από τις δημόσιες αρχές ή τις αθέμιτες μονοπωλιακές πρακτικές να νοθεύουν
τον ελεύθερο ανταγωνισμό στην ενιαία αγορά.
Οι εμπλεκόμενες εταιρείες ή οι φορείς οφείλουν να ενημερώνουν την Ευρωπαϊκή

Επιτροπή για κάθε συμφωνία που διέπεται από τις διατάξεις της Συνθήκης. Η Επιτροπή
μπορεί να επιβάλει πρόστιμο απευθείας στις εταιρείες που παραβιάζουν τους κανόνες
ανταγωνισμού ή παραλείπουν να υποβάλουν την απαιτούμενη κοινοποίηση.
Σε περίπτωση παράνομης χορήγησης ενίσχυσης από κράτος μέλος της ΕΕ ή μη

κοινοποίησης μιας ενίσχυσης, η Επιτροπή μπορεί να απαιτήσει την επιστροφή της ενίσχυσης.
Η Επιτροπή πρέπει επίσης να λαμβάνει κοινοποίηση για οποιαδήποτε συγχώνευση ή εξαγορά
με την οποία μια εταιρεία θα μπορούσε να αποκτήσει δεσπόζουσα θέση σε μια συγκεκριμένη
αγορά.
- Πολιτικές αλληλεγγύης
Για να διασφαλιστεί η σωστή λειτουργία της ενιαίας αγοράς, πρέπει να διορθωθούν οι

ανισορροπίες της. Αυτός είναι ο στόχος των «πολιτικών αλληλεγγύης» της ΕΕ, που έχουν
σχεδιαστεί για να βοηθηθούν οι περιοχές με τη μικρότερη ανάπτυξη και οι τομείς της
οικονομίας που αντιμετωπίζουν δυσκολίες. Η ΕΕ πρέπει επίσης να αναλάβει το μερίδιό της
στη βοήθεια της αναδιάρθρωσης βιομηχανιών που έχουν υποστεί σοβαρό πλήγμα από τον
ταχέως αναπτυσσόμενο διεθνή ανταγωνισμό.
α) Περιφερειακές ενισχύσεις και πολιτική συνοχής
Σύμφωνα με τον προϋπολογισμό της ΕΕ για την περίοδο 2014-2020, στο πλαίσιο της
πολιτικής της ΕΕ για τη συνοχή προβλέπονται επενδύσεις 325 δισ. ευρώ στα κράτη μέλη της
Ευρώπης, στις περιφέρειες και τις πόλεις τους, με σκοπό την προώθηση των στόχων που
έχουν τεθεί σε επίπεδο ΕΕ για τη δημιουργία ανάπτυξης και απασχόλησης, καθώς και για την
αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, της ενεργειακής εξάρτησης και του κοινωνικού
αποκλεισμού.
β) Η Κοινή Γεωργική Πολιτική (ΚΓΠ) και η Κοινή Αλιευτική Πολιτική (ΚΑλΠ)
Στόχοι της ΚΓΠ, όπως ορίζονταν στη Συνθήκη της Ρώμης του 1957, ήταν η
εξασφάλιση ενός δίκαιου βιοτικού επιπέδου για τους γεωργούς, η σταθεροποίηση των
αγορών, η διασφάλιση του εφοδιασμού των καταναλωτών σε λογικές τιμές και ο
εκσυγχρονισμός των γεωργικών υποδομών. Οι στόχοι αυτοί έχουν σε μεγάλο βαθμό
επιτευχθεί. Επιπλέον, οι καταναλωτές σήμερα απολαμβάνουν την ασφάλεια του εφοδιασμού
και οι τιμές των γεωργικών προϊόντων παραμένουν σταθερές, προστατευόμενες από τις
διακυμάνσεις στην παγκόσμια αγορά.
Επίσης, η Ευρωπαϊκή Ένωση προχώρησε σε μεταρρύθμιση της αλιευτικής της

πολιτικής. Βασικός στόχος της μεταρρύθμισης είναι να διατηρηθούν τα αποθέματα ιχθύων
(όπως του ερυθρού τόνου, που απειλείται με εξαφάνιση) και να μειωθεί η υπερβολική
αλιευτική ικανότητα των αλιευτικών στόλων, με παράλληλη χορήγηση χρηματοδοτικής
ενίσχυσης σε όσους εγκαταλείπουν την αλιευτική δραστηριότητα.
γ) Η κοινωνική διάσταση
Στόχος της κοινωνικής πολιτικής της ΕΕ είναι να εξαλειφθούν οι πιο καταφανείς

ανισότητες στην ευρωπαϊκή κοινωνία. Το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (ΕΚΤ) ιδρύθηκε το
1961 για να προωθήσει τη δημιουργία θέσεων εργασίας και να διευκολύνει τους
εργαζόμενους να μετακινούνται από μια μορφή εργασίας και/ή γεωγραφική περιοχή σε μιαν
άλλη.
Η ΕΕ δεν επιδιώκει να βελτιώσει τις κοινωνικές συνθήκες στην Ευρώπη μόνο μέσω
της χορήγησης χρηματοδοτικής ενίσχυσης. Η ενίσχυση από μόνη της δεν θα μπορούσε ποτέ
να λύσει όλα τα προβλήματα που προκαλεί η οικονομική ύφεση ή η περιφερειακή

υπανάπτυξη. Τα δυναμικά αποτελέσματα της ανάπτυξης πρέπει, πρωτίστως, να προάγουν
την κοινωνική πρόοδο. Αυτό συναρτάται με μια νομοθεσία που εγγυάται ένα στέρεο σύνολο
ελάχιστων δικαιωμάτων. Μερικά από τα δικαιώματα αυτά διατυπώνονται σε Συνθήκες, όπως
το δικαίωμα ίσης αμοιβής γυναικών και ανδρών για ίση εργασία. Άλλα δικαιώματα ορίζονται
σε οδηγίες που αφορούν την προστασία των εργαζομένων (υγεία και ασφάλεια στην
εργασία) και στα στοιχειώδη πρότυπα ασφάλειας.
Ο Χάρτης των Θεμελιωδών Κοινωνικών Δικαιωμάτων, που αποτέλεσε αναπόσπαστο

μέρος της Συνθήκης το 1997, ορίζει τα δικαιώματα όλων των εργαζομένων στην
ΕΕ: ελεύθερη κυκλοφορία, δίκαιη αμοιβή, βελτίωση των συνθηκών εργασίας, κοινωνική
προστασία, δικαίωμα του συνεταιρίζεσθαι και της υπογραφής συλλογικών
συμβάσεων, δικαίωμα στην επαγγελματική κατάρτιση, ίση αμοιβή ανδρών και
γυναικών, ενημέρωση των εργαζομένων, διαβούλευση και συμμετοχή, προστασία της υγείας
και ασφάλειας στον χώρο εργασίας, προστασία των παιδιών, των ηλικιωμένων και των
αναπήρων.
- Τεχνολογική καινοτομία
Οι ιδρυτές της Ευρωπαϊκής Ένωσης είχαν τη διορατικότητα να αντιληφθούν ότι η

μελλοντική ευημερία της Ευρώπης επρόκειτο να εξαρτηθεί από την ικανότητά της να
παραμένει πρωτοπόρος στον τομέα της τεχνολογίας. Αντιλήφθηκαν τα πλεονεκτήματα που
θα προέκυπταν από την κοινή ευρωπαϊκή έρευνα.
Η κοινή έρευνα στο επίπεδο της ΕΕ έχει στόχο να συμπληρώσει τα εθνικά ερευνητικά
προγράμματα. Επικεντρώνεται σε έργα για τα οποία συνεργάζονται πολλά εργαστήρια από
διαφορετικές χώρες της ΕΕ. Χρηματοδοτεί επίσης τη βασική έρευνα σε τομείς όπως η
ελεγχόμενη θερμοπυρηνική σύντηξη, μια εν δυνάμει ανεξάντλητη πηγή ενέργειας για τον
21ο αιώνα. Επιπλέον, ενθαρρύνει την έρευνα και την τεχνολογική ανάπτυξη σε βασικούς
κλάδους, όπως τα ηλεκτρονικά προϊόντα και οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές, που
αντιμετωπίζουν σκληρό ανταγωνισμό από χώρες εκτός Ευρώπης.
Στόχος της ΕΕ είναι οι δαπάνες για την έρευνα να ανέλθουν στο 3 % του ΑΕΠ της.
Το βασικό μέσο για τη χρηματοδότηση της έρευνας της ΕΕ είναι μια σειρά «προγραμμάτων-
πλαισίων». Το μεγαλύτερο μέρος του εν λόγω προϋπολογισμού, ο οποίος υπερβαίνει τα 50
δισεκατομμύρια ευρώ, δαπανάται για έρευνα στους τομείς της υγείας, των τροφίμων και της
γεωργίας, των τεχνολογιών της πληροφορίας και επικοινωνίας, των νανοεπιστημών, της
ενέργειας, του περιβάλλοντος, των μεταφορών, της ασφάλειας και των
κοινωνικοοικονομικών επιστημών. Άλλα προγράμματα προωθούν τη διεθνή συνεργασία σε
ερευνητικά σχέδια προηγμένης τεχνολογίας και στηρίζουν τους ερευνητές και την
επαγγελματική τους ανέλιξη.
- Προστασία των καταναλωτών και της δημόσιας υγείας

Σκοπός της νομοθεσίας σε αυτό τον τομέα είναι να αποκτήσουν όλοι οι καταναλωτές
τον ίδιο βαθμό χρηματοπιστωτικής προστασίας και προστασίας της υγείας τους, ανεξάρτητα
από το πού ζουν, ταξιδεύουν ή πραγματοποιούν τις αγορές τους στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Για να υπάρξει ασφαλής επιστημονική θεμελίωση της νομοθεσίας περί ασφάλειας

των τροφίμων, συστάθηκε το 2002 η Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων
(EFSA). Η προστασία του καταναλωτή σε ευρωπαϊκή κλίμακα είναι απαραίτητη και σε
πολλούς άλλους τομείς· για τον λόγο αυτό έχουν εκδοθεί πολλές οδηγίες της ΕΕ σχετικά με
την ασφάλεια των καλλυντικών, των παιχνιδιών, των πυροτεχνημάτων κ.λπ.
Το 1993 συστάθηκε ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων (ΕΜΕΑ) για να χειρίζεται

τις αιτήσεις αδειοδότησης φαρμακευτικών προϊόντων στην ευρωπαϊκή αγορά. Κανένα
φάρμακο δεν μπορεί να τεθεί σε κυκλοφορία στην ΕΕ χωρίς άδεια.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση λαμβάνει επίσης μέτρα για την προστασία των καταναλωτών
από ψευδείς και παραπλανητικές διαφημίσεις, ελαττωματικά προϊόντα και καταχρήσεις σε
τομείς όπως η χορήγηση πιστώσεων σε καταναλωτές και οι ηλεκτρονικές παραγγελίες ή
πωλήσεις μέσω του διαδικτύου.
- Θεμελιώδη δικαιώματα
Η δέσμευση της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την προάσπιση των δικαιωμάτων των
πολιτών της διατυπώθηκε καθαρά στη Νίκαια τον Δεκέμβριο του 2000, όταν το Ευρωπαϊκό
Συμβούλιο υιοθέτησε επίσημα τον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής
Ένωσης. Ο Χάρτης αυτός συντάχθηκε από μια Συνέλευση στην οποία συμμετείχαν μέλη των
εθνικών κοινοβουλίων, μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, εκπρόσωποι των εθνικών
κυβερνήσεων και ένα μέλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Τα 54 άρθρα του, που χωρίζονται
σε έξι κεφάλαια —Αξιοπρέπεια, Ελευθερίες, Ισότητα, Αλληλεγγύη, Δικαιώματα των
πολιτών και Δικαιοσύνη—, ορίζουν τις θεμελιώδεις αξίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς
και τα δικαιώματα του πολίτη και τα πολιτικά, οικονομικά και κοινωνικά δικαιώματα των
πολιτών της ΕΕ.
Τα πρώτα άρθρα του Χάρτη κατοχυρώνουν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, το δικαίωμα

στη ζωή, το δικαίωμα στην ακεραιότητα του ατόμου και την ελευθερία έκφρασης και
συνείδησης.
Το κεφάλαιο για την αλληλεγγύη συνδυάζει με πρωτότυπο τρόπο κοινωνικά και

οικονομικά δικαιώματα όπως: το δικαίωμα στην απεργία, το δικαίωμα των εργαζομένων
στην ενημέρωση και τη διαβούλευση, το δικαίωμα συνδυασμού της οικογενειακής και της
επαγγελματικής ζωής, το δικαίωμα στην ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, την κοινωνική
ασφάλιση και την κοινωνική πρόνοια σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Ο Χάρτης προωθεί επίσης την ισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών και θεσπίζει
δικαιώματα όπως η προστασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, η απαγόρευση
πρακτικών της ευγονικής και της αναπαραγωγικής κλωνοποίησης ανθρώπων, το δικαίωμα
στην προστασία του περιβάλλοντος, τα δικαιώματα των παιδιών και των ηλικιωμένων και το
δικαίωμα στη χρηστή διοίκηση.
- Εκπαίδευση και πολιτισμός
Το αίσθημα ενός ανθρώπου ότι ανήκει σε ένα σύνολο και έχει κοινό πεπρωμένο δεν
μπορεί να δημιουργηθεί τεχνητά. Μπορεί να δημιουργηθεί μόνο από μια κοινή πολιτική
αντίληψη και γι’ αυτό τον λόγο η Ευρώπη οφείλει σήμερα να εστιάσει την προσοχή της όχι
μόνο στην οικονομία, αλλά και στην εκπαίδευση, την ιθαγένεια και τον πολιτισμό.
Η ΕΕ δεν υπαγορεύει τον τρόπο οργάνωσης των σχολείων και της εκπαίδευσης ούτε
το περιεχόμενο των προγραμμάτων σπουδών: αυτά αποφασίζονται σε εθνικό ή τοπικό
επίπεδο. Όμως, η ΕΕ υλοποιεί προγράμματα με την ονομασία «Erasmus+» για την προώθηση
εκπαιδευτικών ανταλλαγών, έτσι ώστε οι νέοι να μπορούν να ταξιδεύουν στο εξωτερικό για
κατάρτιση ή σπουδές, για να μάθουν νέες γλώσσες και να λάβουν μέρος σε κοινές
δραστηριότητες με σχολεία ή κολέγια άλλων χωρών. Πάνω από τέσσερα εκατομμύρια άτομα
αναμένεται να λάβουν ενίσχυση κατά την περίοδο 2014-2020.
Οι ευρωπαϊκές χώρες συνεργάζονται, στο πλαίσιο της «διαδικασίας της Μπολόνια»,

για να δημιουργήσουν έναν ευρωπαϊκό χώρο τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Αυτό σημαίνει,
παραδείγματος χάρη, ότι οι πανεπιστημιακές σπουδές σε όλες τις χώρες καταλήγουν στην
απονομή συγκρίσιμων και αμοιβαία αναγνωρισμένων τίτλων σπουδών (πτυχίου,
μεταπτυχιακού και διδακτορικού διπλώματος).
Στον τομέα του πολιτισμού, το πρόγραμμα της ΕΕ με τίτλο «Δημιουργική Ευρώπη»

προάγει τη συνεργασία μεταξύ παραγωγών τηλεοπτικών προγραμμάτων και
κινηματογραφιστών, ραδιοτηλεοπτικών οργανισμών και πολιτιστικών φορέων από διάφορες
χώρες. Αυτό ενθαρρύνει την παραγωγή περισσότερων ευρωπαϊκών τηλεοπτικών
προγραμμάτων και ταινιών, συμβάλλοντας με τον τρόπο αυτό στην αποκατάσταση της
ισορροπίας μεταξύ των ευρωπαϊκών και αμερικανικών παραγωγών.
Ένα από τα βασικότερα χαρακτηριστικά της Ευρώπης είναι η πολυμορφία των

γλωσσών της, και η διατήρηση αυτής της πολυμορφίας αποτελεί σημαντικό στόχο της ΕΕ.
Πράγματι, η πολυγλωσσία έχει θεμελιώδη χαρακτήρα για τον τρόπο λειτουργίας της
Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η νομοθεσία της ΕΕ πρέπει να διατίθεται και στις 24 επίσημες
γλώσσες και κάθε μέλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου έχει δικαίωμα να εκφράζεται στη
γλώσσα του κατά τις συζητήσεις στο Κοινοβούλιο.
- Η ελεύθερη κυκλοφορία στο εσωτερικό της ΕΕ και η προστασία των

εξωτερικών συνόρων της
Η ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων στο εσωτερικό της ΕΕ εγείρει ζητήματα

ασφάλειας για τα κράτη μέλη, εφόσον δεν έχουν πλέον τον έλεγχο των εσωτερικών συνόρων
της ΕΕ. Για να αντισταθμιστεί αυτό, απαιτούνται πρόσθετα μέτρα ασφάλειας στα εξωτερικά
σύνορα της ΕΕ. Επιπλέον, καθώς την ελεύθερη κυκλοφορία στο εσωτερικό της ΕΕ μπορούν
να την εκμεταλλεύονται και οι εγκληματίες, οι εθνικές αστυνομικές και δικαστικές αρχές
πρέπει να συνεργάζονται για την καταπολέμηση του διασυνοριακού εγκλήματος
Ένα από τα σημαντικότερα βήματα για να διευκολυνθεί η κυκλοφορία των πολιτών

στην Ευρωπαϊκή Ένωση έγινε το 1985, όταν οι κυβερνήσεις του Βελγίου, της
Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας, της Γαλλίας, του Λουξεμβούργου και των
Κάτω Χωρών υπέγραψαν συμφωνία στην παραμεθόρια κωμόπολη του Λουξεμβούργου
Σένγκεν. Συμφώνησαν να καταργήσουν όλους τους ελέγχους των προσώπων, ανεξαρτήτως
εθνικότητας, στα κοινά σύνορά τους, να εναρμονίσουν τους ελέγχους στα εξωτερικά σύνορά
τους με κράτη μη μέλη της ΕΕ και να θεσπίσουν μια κοινή πολιτική για τη χορήγηση
θεώρησης εισόδου (βίζας). Έτσι, δημιούργησαν έναν χώρο χωρίς εσωτερικά σύνορα που
έγινε γνωστός ως χώρος Σένγκεν.
Η διενέργεια αυστηρότερων ελέγχων στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ απέκτησε

προτεραιότητα με τις διευρύνσεις της ΕΕ το 2004 και το 2007. Ένας οργανισμός της ΕΕ
γνωστός ως Frontex, με έδρα τη Βαρσοβία, είναι υπεύθυνος για τη διαχείριση της
συνεργασίας των χωρών της ΕΕ για την ασφάλεια των εξωτερικών συνόρων. Τα κράτη μέλη
μπορούν να εφοδιάζουν τον οργανισμό αυτό με πλοία, ελικόπτερα και αεροσκάφη για τη
διενέργεια κοινών περιπολιών, π.χ. στις ευαίσθητες περιοχές της Μεσογείου. Η ΕΕ εξετάζει
επίσης το ενδεχόμενο να συστήσει μια ευρωπαϊκή υπηρεσία φύλαξης των συνόρων.
- Πολιτική στον τομέα του ασύλου και της μετανάστευσης
Η Ευρώπη είναι υπερήφανη για την ανθρωπιστική παράδοσή της να υποδέχεται

αλλοδαπούς και να προσφέρει άσυλο σε πρόσφυγες που τρέπονται σε φυγή από τον κίνδυνο
και την καταδίωξη. Σήμερα, ωστόσο, οι κυβερνήσεις της ΕΕ αντιμετωπίζουν το πιεστικό
ζήτημα πώς να χειριστούν την αύξηση του αριθμού των μεταναστών, νόμιμων και
παράνομων, σε μια περιοχή χωρίς εσωτερικά σύνορα.
Οι κυβερνήσεις της ΕΕ συμφώνησαν να εναρμονίσουν τις νομοθεσίες τους έτσι ώστε

οι αιτήσεις παροχής ασύλου να είναι δυνατό να εξετάζονται σύμφωνα με ένα σύνολο
βασικών αρχών που θα αναγνωρίζονται αμοιβαία σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Έχουν θεσπιστεί ελάχιστα κοινά κριτήρια για την αποδοχή αιτούντων άσυλο και για τη
χορήγηση του καθεστώτος του πρόσφυγα. Έχει επίσης δημιουργηθεί μια Ευρωπαϊκή
Υπηρεσία Υποστήριξης για Θέματα Ασύλου, με έδρα τη Μάλτα, η οποία θα ενισχύσει τη
συνεργασία μεταξύ των χωρών της ΕΕ στον τομέα αυτόν.
Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται συρροή παράνομων μεταναστών στις ακτές της

Ευρώπης, και μία από τις ύψιστες προτεραιότητες της ΕΕ είναι η αντιμετώπιση αυτού του
προβλήματος. Οι κυβερνήσεις των κρατών μελών συνεργάζονται για να χειριστούν το
ζήτημα της παράνομης μετανάστευσης και για να υιοθετήσουν κοινές ρυθμίσεις για τον
επαναπατρισμό των παράνομων μεταναστών. Ταυτόχρονα, βελτιώνεται ο συντονισμός της
νόμιμης μετανάστευσης βάσει κανόνων της ΕΕ για την επανένωση οικογενειών, για το
καθεστώς της μακρόχρονης διαμονής και για την αποδοχή υπηκόων που δεν έχουν την
ιθαγένεια της ΕΕ οι οποίοι επιθυμούν να πραγματοποιήσουν σπουδές ή έρευνα στην
Ευρώπη.
- Καταπολέμηση της διεθνούς εγκληματικότητας
Απαιτείται μια συντονισμένη προσπάθεια για την καταπολέμηση των εγκληματικών

συμμοριών που διαχειρίζονται δίκτυα εμπορίας ανθρώπων και εκμεταλλεύονται ευάλωτους
ανθρώπους, κυρίως γυναίκες και παιδιά.
Το οργανωμένο έγκλημα γίνεται όλο και πιο περίπλοκο και συχνά χρησιμοποιεί
ευρωπαϊκά ή διεθνή δίκτυα για τις δραστηριότητές του. Η τρομοκρατία έδειξε καθαρά ότι
μπορεί να χτυπήσει, με μεγάλη βαρβαρότητα, σε οποιοδήποτε σημείο του πλανήτη.
Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο δημιουργήθηκε το σύστημα πληροφόρησης

Σένγκεν (SIS). Πρόκειται για μια σύνθετη βάση δεδομένων που παρέχει στις αστυνομικές
και δικαστικές αρχές τη δυνατότητα να ανταλλάσσουν πληροφορίες για άτομα για τα οποία
έχει εκδοθεί ένταλμα σύλληψης ή αίτηση έκδοσης και για κλεμμένα περιουσιακά στοιχεία,
όπως αυτοκίνητα ή έργα τέχνης. Μια βάση δεδομένων νέας γενιάς, γνωστή ως SIS II, θα έχει
μεγαλύτερη δυναμικότητα και θα επιτρέπει την αποθήκευση νέων τύπων δεδομένων.
Μία από τις αποτελεσματικότερες μεθόδους σύλληψης εγκληματιών είναι η

παρακολούθηση της διακίνησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες. Για τον λόγο αυτό,
και για να αποτραπεί η χρηματοδότηση εγκληματικών και τρομοκρατικών οργανώσεων, η
ΕΕ έχει θεσπίσει νομοθεσία που απαγορεύει τη νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες
δραστηριότητες.
Το σημαντικότερο βήμα που έγινε τα τελευταία χρόνια στον τομέα της συνεργασίας
μεταξύ των διωκτικών αρχών ήταν η δημιουργία της Ευρωπόλ, ενός οργανισμού της ΕΕ που
εδρεύει στη Χάγη και αποτελείται από αστυνομικούς και τελωνειακούς υπαλλήλους.
Ασχολείται με ένα μεγάλο φάσμα εγκληματικών δραστηριοτήτων: διακίνηση ναρκωτικών,
εμπόριο κλεμμένων αυτοκινήτων, εμπόριο ανθρώπων και δίκτυα παράνομης μετανάστευσης,
σεξουαλική εκμετάλλευση γυναικών και παιδιών, παιδική πορνογραφία, πλαστογραφία,
λαθρεμπόριο ραδιενεργών και πυρηνικών υλικών, τρομοκρατία, ξέπλυμα βρώμικου
χρήματος και παραχάραξη του ευρώ.
- Προς έναν «ευρωπαϊκό δικαστικό χώρο»

Σήμερα στην Ευρωπαϊκή Ένωση συνυπάρχουν πολλά διαφορετικά συστήματα

απονομής δικαιοσύνης, το καθένα εντός εθνικών συνόρων. Όμως, το διεθνές έγκλημα και η
τρομοκρατία δεν δίνουν σημασία στα εθνικά σύνορα. Γι’ αυτό τον λόγο, η ΕΕ έχει ανάγκη
από ένα κοινό πλαίσιο για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας, της εμπορίας ναρκωτικών
και της παραχάραξης, έτσι ώστε να εγγυάται στους πολίτες της προστασία υψηλού επιπέδου
και να βελτιώσει τη διεθνή συνεργασία σε αυτό τον τομέα. Η ΕΕ έχει επίσης ανάγκη από μία
κοινή εγκληματολογική πολιτική για να εξασφαλίσει ότι η ύπαρξη διαφορετικών ορισμών
για ορισμένες εγκληματικές πράξεις δεν εμποδίζει τη συνεργασία μεταξύ των δικαστηρίων
των διαφόρων χωρών.
Το σημαντικότερο παράδειγμα πρακτικής συνεργασίας σε αυτόν τον τομέα είναι η

Eurojust, μια κεντρική συντονιστική υπηρεσία που δημιουργήθηκε στη Χάγη το 2003.
Στόχος της είναι να παρέχει βοήθεια στις εθνικές ανακριτικές και διωκτικές αρχές για να
συνεργάζονται στο πλαίσιο εγκληματολογικών ερευνών στις οποίες συμμετέχουν
περισσότερες από μία χώρες της ΕΕ. Με βάση τη Eurojust, μπορεί να συσταθεί μια
ευρωπαϊκή εισαγγελία, εάν αυτό αποφασιστεί από το Συμβούλιο (ή από μια ομάδα
τουλάχιστον εννέα κρατών μελών). Αποστολή της εισαγγελίας θα ήταν η διερεύνηση και η
δίωξη εγκλημάτων κατά των οικονομικών συμφερόντων της ΕΕ.
Ένα άλλο μέσο πρακτικής διασυνοριακής συνεργασίας είναι το ευρωπαϊκό ένταλμα

σύλληψης που έχει τεθεί σε εφαρμογή από τον Ιανουάριο του 2004. Το εν λόγω μέσο
αντικαθιστά τις χρονοβόρες διαδικασίες έκδοσης.
Στον τομέα του αστικού δικαίου, η ΕΕ έχει θεσπίσει νομοθεσία που διευκολύνει την
εφαρμογή των δικαστικών αποφάσεων σε διασυνοριακές υποθέσεις όπως τα διαζύγια, οι
χωρισμοί, η επιμέλεια των παιδιών και οι υποχρεώσεις διατροφής. Στόχος είναι να
διασφαλιστεί ότι οι δικαστικές αποφάσεις που εκδίδονται σε μια χώρα εφαρμόζονται και στις
άλλες. Η ΕΕ έχει θεσπίσει κοινές διαδικασίες για την απλούστευση και επιτάχυνση του
διακανονισμού διασυνοριακών υποθέσεων για μικρές και μη αμφισβητούμενες αστικές
διαφορές, όπως η είσπραξη οφειλών και η πτώχευση.
- Η κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας
Στόχος της εξωτερικής πολιτικής της ΕΕ είναι, κατά κύριο λόγο, να διασφαλίζει την
ασφάλεια, τη σταθερότητα, τη δημοκρατία και τον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων,
όχι μόνο στις περιοχές που συνορεύουν άμεσα με αυτήν (π.χ. τα Βαλκάνια), αλλά και σε
άλλες θερμές περιοχές του πλανήτη, όπως η Αφρική, η Μέση Ανατολή και η περιοχή του
Καυκάσου. Το βασικό εργαλείο της είναι η «ήπια δύναμη», που καλύπτει πρωτοβουλίες
όπως οι αποστολές παρατηρητών σε εκλογικές διαδικασίες και η χορήγηση ανθρωπιστικής ή
αναπτυξιακής βοήθειας. Το 2012 η ΕΕ χορήγησε ανθρωπιστική βοήθεια αξίας άνω του 1,3
δισ. ευρώ. Η ΕΕ χορηγεί το 60 % της παγκόσμιας αναπτυξιακής βοήθειας και συνδράμει τις
φτωχότερες χώρες του κόσμου ώστε να καταπολεμήσουν τη φτώχεια, να θρέψουν τους
πληθυσμούς τους, να αποφύγουν τις φυσικές καταστροφές, να αποκτήσουν πρόσβαση σε
πόσιμο νερό και να καταπολεμήσουν τις ασθένειες. Ταυτόχρονα, η ΕΕ ενθαρρύνει ενεργά
αυτές τις χώρες να σέβονται το κράτος δικαίου και να ανοίξουν τις αγορές τους στο διεθνές
εμπόριο. Η Επιτροπή και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο μεριμνούν για την υπεύθυνη χορήγηση
της βοήθειας και τη χρηστή διαχείριση και χρησιμοποίησή της.
Από το 2003 η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει πραγματοποιήσει 30 στρατιωτικές

επιχειρήσεις και πολιτικές αποστολές. Οι πρώτες από αυτές πραγματοποιήθηκαν στη
Βοσνία-Ερζεγοβίνη, όπου στρατεύματα της ΕΕ αντικατέστησαν τις δυνάμεις του ΝΑΤΟ. Οι
αποστολές και οι επιχειρήσεις αυτές, υπό την ευρωπαϊκή σημαία, αναπτύσσονται ή έχουν
αναπτυχθεί σε τρεις ηπείρους. Περιλαμβάνουν την αποστολή EUFOR στο Τσαντ και την
Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, την επιχείρηση «Αταλάντη» της Eunavfor για τη
καταπολέμηση της πειρατείας των Σομαλών στον Κόλπο του Άντεν, την αποστολή EULEX
για την εδραίωση του κράτους δικαίου στο Κοσσυφοπέδιο και την αποστολή EUPOL στο
Αφγανιστάν για την εκπαίδευση της αφγανικής αστυνομίας.
Καθώς η στρατιωτική τεχνολογία γίνεται όλο και πιο σύγχρονη και ακριβότερη, οι
κυβερνήσεις της ΕΕ αντιλαμβάνονται την αυξανόμενη ανάγκη να συνεργαστούν στον τομέα
της κατασκευής όπλων, ιδίως στις σημερινές συνθήκες που πασχίζουν να μειώσουν τις
δημόσιες δαπάνες για την αντιμετώπιση της χρηματοπιστωτικής κρίσης. Επιπλέον, εάν οι
ένοπλες δυνάμεις τους πρόκειται να διεξάγουν κοινές αποστολές εκτός Ευρώπης, τα
συστήματά τους πρέπει να είναι διαλειτουργικά και ο εξοπλισμός τους επαρκώς
τυποποιημένος. Για τον λόγο αυτό, στη σύνοδό του στη Θεσσαλονίκη τον Ιούνιο του 2003,
το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο αποφάσισε την ίδρυση ενός Ευρωπαϊκού Οργανισμού Άμυνας
(ΕΟΑ) για να συμβάλει στην ανάπτυξη της στρατιωτικής ικανότητας της ΕΕ. Ο οργανισμός
συστάθηκε επίσημα το 2004.
- Μια εμπορική πολιτική ανοιχτή στον κόσμο
Η Ευρωπαϊκή Ένωση, ως μεγάλη εμπορική δύναμη, ασκεί σημαντική διεθνή επιρροή.

Η ΕΕ στηρίζει το σύστημα που βασίζεται σε κανόνες του Παγκόσμιου Οργανισμού
Εμπορίου (ΠΟΕ), ο οποίος έχει 159 χώρες μέλη. Το σύστημα αυτό παρέχει ως έναν βαθμό
ασφάλεια δικαίου και διαφάνεια κατά τη διεξαγωγή του διεθνούς εμπορίου. Ο ΠΟΕ
καθορίζει τις προϋποθέσεις υπό τις οποίες τα μέλη του μπορούν να προστατεύονται από
αθέμιτες πρακτικές, όπως το ντάμπινγκ (πώληση σε τιμές κάτω του κόστους), μέσω των
οποίων οι εξαγωγείς ανταγωνίζονται τους αντιπάλους τους. Παρέχει επίσης μια διαδικασία
διευθέτησης διαφορών που ανακύπτουν ανάμεσα σε δύο ή περισσότερους εμπορικούς
εταίρους.
Η εμπορική πολιτική της ΕΕ συνδέεται στενά με την αναπτυξιακή της πολιτική.

Σύμφωνα με το Σύστημα Γενικευμένων Προτιμήσεων (ΣΓΠ), η ΕΕ έχει παραχωρήσει
προνομιακή πρόσβαση στην αγορά της ατελώς ή με μειωμένο συντελεστή στις περισσότερες
εισαγωγές από τις αναπτυσσόμενες χώρες και τις χώρες με μεταβατική οικονομία. Μάλιστα,
για τις 49 φτωχότερες χώρες του κόσμου, το σύστημα αυτό είναι ακόμη πιο ευνοϊκό, διότι
όλα τα προϊόντα που εξάγουν, με μοναδική εξαίρεση τα όπλα, εισάγονται στην αγορά της ΕΕ
αδασμολόγητα.
Ωστόσο, η ΕΕ δεν έχει συνάψει ξεχωριστές εμπορικές συμφωνίες με τους

σημαντικότερους εμπορικούς εταίρους της από τις ανεπτυγμένες χώρες, όπως οι Ηνωμένες
Πολιτείες και η Ιαπωνία. Οι εμπορικές σχέσεις με τις χώρες αυτές διέπονται από τους
μηχανισμούς του ΠΟΕ· ωστόσο, διεξάγονται διαπραγματεύσεις για τη σύναψη διμερών
συμφωνιών. Η Ευρωπαϊκή Ένωση αυξάνει τις εμπορικές συναλλαγές της με τις αναδυόμενες
δυνάμεις σε άλλα μέρη του κόσμου, από την Κίνα και την Ινδία μέχρι την Κεντρική και τη
Νότια Αμερική. Οι εμπορικές συμφωνίες με αυτές τις χώρες περιλαμβάνουν επίσης τεχνική
και πολιτιστική συνεργασία. Η Κίνα αποτελεί πλέον τον δεύτερο σε μέγεθος εμπορικό εταίρο
της ΕΕ (μετά τις Ηνωμένες Πολιτείες) και τον μεγαλύτερο προμηθευτή των εισαγωγών της
(το 2012, πάνω από το 17 % των εισαγωγών προϊόντων στην ΕΕ προέρχονταν από την Κίνα).
Η Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί και τον κυριότερο εμπορικό εταίρο της Ρωσίας και τη
μεγαλύτερη πηγή των εξωτερικών της επενδύσεων. Εκτός από τις εμπορικές συναλλαγές, τα
βασικά θέματα των σχέσεων ΕΕ-Ρωσίας συνδέονται με διασυνοριακά ζητήματα, όπως η
ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού, ιδίως σε φυσικό αέριο.
Η παγκοσμιοποίηση υποχρεώνει την Ευρώπη να ανταγωνίζεται όχι μόνο τους

παραδοσιακούς αντιπάλους της (την Ιαπωνία και τις ΗΠΑ), αλλά και τις ταχέως
αναπτυσσόμενες οικονομικές δυνάμεις όπως η Βραζιλία, η Κίνα και η Ινδία. Μπορεί να
συνεχίσει να περιορίζει την πρόσβαση στην ενιαία αγορά της για να προστατεύσει τα
κοινωνικά και περιβαλλοντικά πρότυπά της; Ακόμη και αν το έπραττε, δεν θα υπήρχε τρόπος
διαφυγής από τη σκληρή πραγματικότητα του διεθνούς ανταγωνισμού. Η Ευρώπη δεν έχει
άλλη επιλογή από το να γίνει ένας πραγματικός συντελεστής διεθνούς εμβέλειας, με ενιαία
δράση στην παγκόσμια σκηνή και την αποτελεσματική προάσπιση των συμφερόντων της
μιλώντας με μία φωνή. Η πρόοδος προς αυτή την κατεύθυνση μπορεί να επιτευχθεί μόνο με
τη μετάβαση προς την πολιτική ένωση.
- Προστασία του περιβάλλοντος
Το περιβάλλον, από τη φύση του, υπερβαίνει τα πολιτικά, νομικά και ανθρωπογενή

όρια. Ως εκ τούτου, η διασυνοριακή συνεργασία εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς και
μεταξύ της ΕΕ και του υπόλοιπου κόσμου, έχει καθοριστική σημασία, αν θέλουμε να
αντιμετωπίσουμε προκλήσεις που έχουν αντίκτυπο σε όλους μας: ξηρασίες, πλημμύρες,
ρύπανση και κίνδυνοι που απειλούν την πλούσια βιοποικιλότητα της Ευρώπης.
Βασικός στόχος είναι η βελτίωση της ποιότητας του περιβάλλοντος, η προστασία της
ανθρώπινης υγείας, η συνετή και ορθολογική χρήση φυσικών πόρων και η προώθηση
διεθνών μέτρων για την αντιμετώπιση παγκόσμιων ή περιφερειακών περιβαλλοντικών
προβλημάτων. Μια συντονισμένη περιβαλλοντική στρατηγική σε όλη την Ένωση
διασφαλίζει συνέργειες και συνοχή μεταξύ των πολιτικών της ΕΕ και, δεδομένης της
σημασίας της περιβαλλοντικής νομοθεσίας για πολλούς επιχειρηματικούς τομείς, εγγυάται
ισότιμους όρους ανταγωνισμού για τις δραστηριότητές τους και αποτρέπει τα εμπόδια που
υπονομεύουν την ενιαία αγορά.
Πολλοί θεωρούν το περιβάλλον σαν κάτι δεδομένο. Η πίεση όμως που ασκείται στους
πεπερασμένους πόρους της Γης αυξάνεται με πρωτοφανείς ρυθμούς. Πρέπει να καταβληθούν
προσπάθειες για τη μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση του κοινού, την αποτελεσματικότερη
χρήση των πόρων και την εξάλειψη κάθε είδους επιβλαβούς συμπεριφοράς που ευνοεί τη
σπατάλη. Διαφορετικά, οι μελλοντικές γενιές θα στερηθούν τη νόμιμη κληρονομιά τους. Για
τον σκοπό αυτό, απαιτείται να αναληφθεί συλλογική δράση από την ΕΕ, τις εθνικές,
περιφερειακές και τοπικές αρχές, τις επιχειρήσεις, τις ΜΚΟ και τους απλούς ιδιώτες.
Οι περιβαλλοντικές προκλήσεις που αντιμετωπίζει σήμερα η Ευρώπη δεν είναι οι

ίδιες με αυτές που αντιμετώπιζε κατά την πρώτη περίοδο χάραξης της ευρωπαϊκής
περιβαλλοντικής πολιτικής. Στις δεκαετίες του 1970 και του 1980, δινόταν έμφαση σε
παραδοσιακά περιβαλλοντικά ζητήματα, όπως η προστασία των ειδών και η μείωση της
ρύπανσης με στόχο τη βελτίωση της ποιότητας του αέρα που αναπνέουμε και του νερού που
πίνουμε. Σήμερα, δίνεται έμφαση σε μια πιο συστηματική προσέγγιση που λαμβάνει υπόψη
τη διασύνδεση μεταξύ των διαφόρων ζητημάτων και την παγκόσμια διάστασή τους. Αυτό
σημαίνει μετάβαση από την αποκατάσταση στην πρόληψη της υποβάθμισης του
περιβάλλοντος.
Συνεπώς, άλλοι τομείς, όπως η γεωργία, η ενέργεια, οι μεταφορές, η αλιεία, η

περιφερειακή ανάπτυξη, η έρευνα, η καινοτομία και η εξωτερική βοήθεια θα πρέπει να
λαμβάνουν πλήρως υπόψη τις περιβαλλοντικές συνέπειες της πολιτικής και των
χρηματοδοτικών αποφάσεών τους. Η ενσωμάτωση της περιβαλλοντικής διάστασης στις
άλλες πολιτικές θα διασφαλίσει μια πιο συνεκτική προσέγγιση της αντιμετώπισης των
περιβαλλοντικών προκλήσεων και θα μεγιστοποιήσει τις συνέργειες.
Οι πόροι είναι αναγκαίοι για τη λειτουργία της οικονομίας και του περιβάλλοντος. Η
εποχή, όμως, των άφθονων φτηνών πρώτων υλών -σημαντικός παράγοντας της τεράστιας
οικονομικής προόδου που σημειώθηκε τους τελευταίους δύο αιώνες- έχει παρέλθει.
Η αύξηση του πληθυσμού και η βελτίωση του βιοτικού επιπέδου αυξάνουν τη ζήτηση
και τις τιμές, αλλά συγχρόνως μειώνουν τους φυσικούς πόρους, όπως τα μέταλλα, τα ορυκτά
και τα τρόφιμα, από τους ποίους εξαρτόμαστε. Κάθε μέρα, ο παγκόσμιος πληθυσμός
αυξάνεται κατά 200 000. Στις αναπτυσσόμενες χώρες, μέχρι το τέλος της επόμενης
δεκαετίας, 2 δισεκατομμύρια άτομα επιπλέον ενδέχεται να έχουν υιοθετήσει τις υψηλές
καταναλωτικές συνήθειες της μεσαίας τάξης.
Η ζήτηση και η προσφορά αποκλίνουν ολοένα και περισσότερο. Αν συνεχίσουμε να

χρησιμοποιούμε τους πόρους με τον σημερινό ρυθμό, μέχρι το 2050 θα χρειαζόμαστε το
ισοδύναμο δύο και πλέον πλανητών για να ικανοποιήσουμε τις ανάγκες μας, ενώ οι
προσδοκίες εκατομμυρίων ανθρώπων για μια καλύτερη ποιότητα ζωής δεν θα μπορέσουν να
εκπληρωθούν.
Για την αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει αναδείξει
την αποτελεσματική χρήση των πόρων σε μια από τις εμβληματικές πρωτοβουλίες της
στρατηγικής «Ευρώπη 2020». Αυτό σημαίνει την παραγωγή προϊόντων μεγαλύτερης αξίας
με λιγότερες εισροές, χάρη στη βιώσιμη χρήση των πόρων και την αποτελεσματικότερη
διαχείρισή τους καθ’ όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής τους. Η αποτελεσματική χρήση των
πόρων απαιτεί καινοτομία, μεταβολή των προτύπων παραγωγής και κατανάλωσης,
κατάλληλα κίνητρα και κατάλληλες τιμές.
Η περιβαλλοντική πολιτική με χρονικό ορίζοντα το 2020 θα εστιάσει, περισσότερο

από ποτέ άλλοτε, στα πλεονεκτήματα της στροφής σε μια πιο πράσινη και κυκλική
οικονομία. Αυτό είναι το απλούστερο μέσο για την επίλυση ενός αριθμού μακροχρόνιων
προβλημάτων, όπως προβλήματα υγείας, υποβάθμιση του περιβάλλοντος και ανεργία, και
παράλληλα για την επίτευξη βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης. Χάρη στον οικολογικό
σχεδιασμό, τον περιορισμό των αποβλήτων, την ανακύκλωση και την επαναχρησιμοποίηση,
μπορούν να εξοικονομήσουν οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις έως και 600 δισεκατομμύρια ευρώ
ετησίως, και να μειωθούν σημαντικά οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου στην ΕΕ. Είναι
πλέον ευρέως αποδεκτό ότι η βελτίωση της κατάστασης του περιβάλλοντος δεν μπορεί να
επιτευχθεί μόνο με την περιβαλλοντική πολιτική και ότι οι περιβαλλοντικοί στόχοι πρέπει να
ενσωματώνονται και σε άλλους τομείς πολιτικής.
Τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο απαρτίζεται από 751 βουλευτές που εκλέγονται

δημοκρατικά με άμεση καθολική ψηφοφορία ανά πενταετία. Οι τελευταίες εκλογές
διεξήχθησαν τον Μάιο 2014. Το Κοινοβούλιο εκδίδει από κοινού με το Συμβούλιο τα
νομοθετικά κείμενα που προτείνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και εγκρίνει επίσης τον
προϋπολογισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πέραν αυτού, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχει
θεμελιώδη ρόλο στη διασφάλιση του δημοκρατικού ελέγχου. Η έδρα του βρίσκεται στο
Στρασβούργο, αλλά εργασίες του διεξάγονται τόσο στις Βρυξέλλες όσο και στο
Λουξεμβούργο.
Το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ή Συμβούλιο) απαρτίζεται από τους

υπουργούς των κρατών μελών οι οποίοι συνεδριάζουν αναλόγως των τομέων της ημερήσιας
διάταξης (εξωτερικές υποθέσεις, οικονομία, μεταφορές, γεωργία κ.λπ.). Εκδίδει από κοινού
με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο τα νομοθετικά κείμενα και εγκρίνει τον προϋπολογισμό της
Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το Συμβούλιο μπορεί να αποφασίζει με απλή πλειοψηφία
(τουλάχιστον 15 από τα μέλη ψηφίζουν υπέρ), με ειδική πλειοψηφία (QMV) ή με ομοφωνία
(το σύνολο των 28 μελών ψηφίζει υπέρ). Το Συμβούλιο έχει την έδρα του στις Βρυξέλλες
Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο απαρτίζεται από τους αρχηγούς κρατών ή κυβερνήσεων

των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς και από τον πρόεδρο της Ευρωπαϊκής
Επιτροπής. Του Συμβουλίου προΐσταται πρόεδρος ο οποίος εκλέγεται από το Ευρωπαϊκό
Συμβούλιο για διάστημα δυόμισι ετών. Η θητεία του μπορεί να ανανεωθεί μία φορά. Το
Ευρωπαϊκό Συμβούλιο χαράσσει τους βασικούς προσανατολισμούς της δράσης της Ένωσης.
Δεν ασκεί νομοθετική λειτουργία. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο έχει την έδρα του στις
Βρυξέλλες.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή απαρτίζεται από 28 επιτρόπους, ήτοι από έναν επίτροπο

ανά κράτος μέλος. Είναι ανεξάρτητο όργανο: οι επίτροποι προστατεύουν το γενικό συμφέρον
της Ευρωπαϊκής Ένωσης και όχι τα επιμέρους συμφέροντα της χώρας προέλευσής τους. Η
Επιτροπή προτείνει νομοθετικά κείμενα στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και στο Συμβούλιο,
εκτελεί τις αποφάσεις των δύο οργάνων και μεριμνά για την τήρηση των νόμων και των
Συνθηκών από τα κράτη μέλη και τους πολίτες. Η Επιτροπή έχει την έδρα της στις
Βρυξέλλες.
Η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης (ΕΥΕΔ) αποτελεί λειτουργικά

αυτόνομο φορέα της Ένωσης που ιδρύθηκε για να επικουρεί τον Ύπατο Εκπρόσωπο για
θέματα εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφαλείας. Ο Ύπατος Εκπρόσωπος είναι επίσης
αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και προεδρεύει του Συμβουλίου Εξωτερικών
Υποθέσεων. Ο Ύπατος Εκπρόσωπος έχει ως αρμοδιότητα την υλοποίηση της κοινής
εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας της Ένωσης. Η δράση της Ένωσης στη διεθνή
σκηνή επιδιώκει την προώθηση της δημοκρατίας, του κράτους δικαίου και των ανθρωπίνων
δικαιωμάτων. Η ΕΥΕΔ έχει την έδρα της στις Βρυξέλλες.
Το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης απαρτίζεται από έναν δικαστή από κάθε
κράτος μέλος. Ελέγχει τη νομιμότητα των νομικών πράξεων των θεσμικών οργάνων της
Ένωσης και μεριμνά για την τήρηση των Συνθηκών από τα κράτη μέλη. Ερμηνεύει επίσης το
ευρωπαϊκό δίκαιο τη αιτήσει των εθνικών δικαστών και μεριμνά για την ενιαία εφαρμογή
του. Το Δικαστήριο έχει την έδρα του στο Λουξεμβούργο.
Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα διαχειρίζεται την πολιτική του ευρώ και τη

νομισματική πολιτική στις χώρες της ζώνης του ευρώ. Ένα από τα καθήκοντά της είναι η
διατήρηση της σταθερότητας των τιμών στη ζώνη του ευρώ και, κατά συνέπεια, η προστασία
της αγοραστικής δύναμης. Η ζώνη του ευρώ αποτελείται από 19 κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής
Ένωσης τα οποία έχουν θεσπίσει ως νόμισμά τους το ευρώ. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα
έχει την έδρα της στη Φρανκφούρτη.
Το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο εξασφαλίζει τον δημοσιονομικό έλεγχο της

Ένωσης. Εξασφαλίζει την ορθή χρήση των ευρωπαϊκών κεφαλαίων και συνδράμει το
Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο στην εποπτεία του προϋπολογισμού της Ένωσης.
Το Ελεγκτικό Συνέδριο απαρτίζεται από ένα μέλος από κάθε κράτος μέλος, που διορίζεται
από την εθνική κυβέρνηση. Τα μέλη είναι ανεξάρτητα και δεν δέχονται υποδείξεις από τις
χώρες τους. Το Ελεγκτικό Συνέδριο έχει την έδρα του στο Λουξεμβούργο.
Ημερομηνίες - ορόσημα στην ιστορία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης
9 Μαΐου 1950: Ο RobertSchuman, ο Γάλλος υπουργός Εξωτερικών, εκφωνεί έναν

βαρυσήμαντο λόγο με προτάσεις που βασίζονται στις ιδέες του JeanMonnet. Προτείνει να
τεθούν οι πηγές άνθρακα και χάλυβα της Γαλλίας και της Γερμανίας υπό κοινό έλεγχο στο
πλαίσιο ενός νέου οργανισμού στον οποίο θα μπορούν να συμμετάσχουν και άλλες
ευρωπαϊκές χώρες. Επειδή η ημερομηνία αυτή θεωρείται η ημερομηνία γέννησης της

Ευρωπαϊκής Ένωσης, η 9η Μαΐου γιορτάζεται πλέον κάθε χρόνο ως η Ημέρα της Ευρώπης.
18 Απριλίου 1951: Στο Παρίσι έξι χώρες -Βέλγιο, Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της
Γερμανίας, Γαλλία, Ιταλία, Λουξεμβούργο και Κάτω Χώρες- υπογράφουν τη Συνθήκη για
την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑΧ). Τίθεται σε ισχύ στις
23 Ιουλίου 1952 για διάστημα 50 ετών.
1-2 Ιουνίου 1955: Σε συνεδρίασή τους στη Μεσίνα οι υπουργοί Εξωτερικών των έξι
κρατών αποφασίζουν την επέκταση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης στο σύνολο της
οικονομικής δραστηριότητας.
25 Μαρτίου 1957: Στη Ρώμη οι έξι χώρες υπογράφουν τις Συνθήκες για την ίδρυση
της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας (ΕΟΚ) και της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Ατομικής
Ενέργειας (Ευρατόμ). Οι Συνθήκες αυτές τίθενται σε ισχύ την 1η Ιανουαρίου 1958.
4 Ιανουαρίου 1960: Με προτροπή του Ηνωμένου Βασιλείου, με τη σύμβαση της

Στοκχόλμης ιδρύεται η Ευρωπαϊκή Ζώνη Ελεύθερων Συναλλαγών (ΕΖΕΣ), στην οποία
συμμετέχουν και ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες που δεν ανήκουν στην ΕΟΚ.
8 Απριλίου 1965: Υπογράφεται Συνθήκη για τη συγχώνευση των εκτελεστικών

οργάνων των τριών Κοινοτήτων (ΕΚΑΧ, ΕΟΚ και Ευρατόμ) και τη δημιουργία ενός ενιαίου
Συμβουλίου και μίας Επιτροπής. Η Συνθήκη αυτή τίθεται σε ισχύ την 1η Ιουλίου 1967.
1 Ιουλίου 1968: Καταργούνται πλήρως οι δασμοί για τα βιομηχανικά προϊόντα

μεταξύ των κρατών μελών, 18 μήνες νωρίτερα από το αναμενόμενο, και θεσπίζεται κοινό
εξωτερικό δασμολόγιο.
1-2 Δεκεμβρίου 1969: Στη σύνοδο κορυφής της Χάγης, οι πολιτικοί ηγέτες της ΕΟΚ
αποφασίζουν να προωθήσουν την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση.
1 Ιανουαρίου 1973: Η Δανία, η Ιρλανδία και το Ηνωμένο Βασίλειο προσχωρούν στις

Ευρωπαϊκές Κοινότητες, αυξάνοντας τα μέλη τους σε εννέα. Η Νορβηγία παραμένει εκτός
μετά από δημοψήφισμα στο οποίο η πλειοψηφία των πολιτών ψήφισε κατά της ένταξης.
7-10 Ιουνίου 1979: Διεξάγονται οι πρώτες άμεσες εκλογές για την ανάδειξη των 410
μελών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.
1 Ιανουαρίου 1981: Η Ελλάδα γίνεται το δέκατο μέλος των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων.
14 Ιουνίου 1985: Υπογράφεται η συμφωνία του Σένγκεν με σκοπό την κατάργηση

των ελέγχων στα σύνορα των χωρών μελών των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων.
1Ιανουαρίου 1986: Η Ισπανία και η Πορτογαλία προσχωρούν στις Ευρωπαϊκές

Κοινότητες, αυξάνοντας τα μέλη τους σε 12.
9-10 Δεκεμβρίου 1991: Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Μάαστριχτ εγκρίνει τη

Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση και θέτει τις βάσεις για μια κοινή εξωτερική πολιτική
και πολιτική ασφάλειας, τη στενότερη συνεργασία σε θέματα δικαιοσύνης και εσωτερικών

υποθέσεων και τη δημιουργία μιας οικονομικής και νομισματικής ένωσης που θα
περιλαμβάνει ένα ενιαίο νόμισμα.
7 Φεβρουαρίου 1992: Υπογράφεται στο Μάαστριχτ η Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή

Ένωση. Τίθεται σε ισχύ την 1η Νοεμβρίου 1993.
1 Ιανουαρίου 1993: Δημιουργία της ενιαίας αγοράς.
1 Ιανουαρίου 1995: Η Αυστρία, η Φινλανδία και η Σουηδία προσχωρούν στην ΕΕ,

και έτσι τα μέλη της Ένωσης αυξάνονται σε 15. Η Νορβηγία παραμένει εκτός ύστερα και
από νέο δημοψήφισμα.
2 Οκτωβρίου 1997: Υπογράφεται η Συνθήκη του Άμστερνταμ. Τίθεται σε ισχύ την 1η

Μαΐου 1999.
1 Ιανουαρίου 1999: Έντεκα χώρες της ΕΕ υιοθετούν το ευρώ, το οποίο εισάγεται στις
χρηματαγορές και αντικαθιστά τα εθνικά τους νομίσματα σε συναλλαγές χωρίς χρήση
μετρητών. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα αναλαμβάνει την ευθύνη για τη νομισματική
πολιτική της ΕΕ. Την 1η Ιανουαρίου 2001 η Ελλάδα γίνεται η 12η χώρα που υιοθετεί το
ευρώ.
26 Φεβρουαρίου 2001: Υπογράφεται η Συνθήκη της Νίκαιας. Τίθεται σε ισχύ την 1η

Φεβρουαρίου 2003.
1 Μαΐου 2004: Η Τσεχική Δημοκρατία, η Εσθονία, η Κύπρος, η Λετονία, η

Λιθουανία, η Ουγγαρία, η Μάλτα, η Πολωνία, η Σλοβενία και η Σλοβακία προσχωρούν στην
Ευρωπαϊκή Ένωση.
1 Ιανουαρίου 2007: Η Βουλγαρία και η Ρουμανία προσχωρούν στην Ευρωπαϊκή

Ένωση. Η Σλοβενία γίνεται η 13η χώρα που υιοθετεί το ευρώ.
13 Δεκεμβρίου 2007: Υπογράφεται η Συνθήκη της Λισαβόνας.
1 Ιανουαρίου 2008: Η Κύπρος και η Μάλτα γίνονται η 14η και 15η χώρα που
υιοθετούν το ευρώ.
1 Ιανουαρίου 2009: Η Σλοβακία γίνεται η 16η χώρα που υιοθετεί το ευρώ.
9 Μαΐου 2010: Δημιουργείται ένας πρόδρομος του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού

Σταθερότητας με 750 δισ. ευρώ. Πρόκειται για ένα από τα πολλά μέτρα που έχουν ως στόχο
να βοηθήσουν την Ευρώπη να αντιμετωπίσει την οικονομική και χρηματοπιστωτική κρίση.
1 Ιανουαρίου 2011: Η Εσθονία γίνεται η 17η χώρα που υιοθετεί το ευρώ.
2 Μαρτίου 2012: Η Συνθήκη για τη σταθερότητα, τον συντονισμό και τη

διακυβέρνηση στην Οικονομική και Νομισματική Ένωση υπογράφεται από 25 χώρες της ΕΕ.
Αρχίζει να ισχύει την 1η Ιανουαρίου 2013.
1 Ιουλίου 2013: Η Κροατία προσχωρεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
1 Ιανουαρίου 2014: Η Λετονία γίνεται η 18η χώρα που υιοθετεί το ευρώ.
1 Ιανουαρίου 2015: Η Λιθουανία γίνεται η 19η χώρα που υιοθετεί το ευρώ.22
Ευρωπαϊκή Ένωση Κριτήριο Αξιολόγησης
Ποια Ευρώπη;
22
Ο Γάλλος ιστορικός Φερνάν Μπροντέλ έθεσε το ερώτημα αν οι κινήσεις προς μια

ενωμένη Ευρώπη θα οδηγούσαν σε «μια ευρηματική Ευρώπη, η οποία θα εδραίωνε την
ειρήνη, ή σε μια Ευρώπη όπως πριν, η οποία θα συνέχιζε να δημιουργεί τις εντάσεις που
τόσο καλά γνωρίζουμε». Σήμερα, δεκαετίες μετά τη συγγραφή του έργου «Μια Ιστορία των
Πολιτισμών» (1963), θα έβλεπε λόγο για να ελπίζει, αλλά και για να φοβάται: από τη μία
πλευρά, η Ευρωπαϊκή Ένωση εκφράζει το ανθρωπιστικό πνεύμα των πολλών λαών της, και
επιχειρεί να διατηρήσει την αλληλεγγύη μεταξύ τους, από την άλλη, όμως, οι χώρες
παραμένουν προσκολλημένες πρώτα στην εξυπηρέτηση των δικών τους συμφερόντων, στην
ικανοποίηση δικών τους εμμονών, και μετά λογαριάζουν το καλό του συνόλου της Ενωσης.
Η Ευρώπη βρίσκεται στο κρίσιμο σημείο το οποίο θα απαντήσει στο ερώτημα του μεγάλου
ιστορικού, ο οποίος πέθανε το 1985.
Η ευρωπαϊκή ιστορία είναι το αποτέλεσμα μιας αέναης προσπάθειας των εθνών και
χωρών να διατηρήσουν την ισορροπία μεταξύ τους. Όποτε μια οντότητα φαινόταν να
συγκεντρώνει δυσανάλογα μεγάλη δύναμη, προκαλούσε την αντίδραση των άλλων, τον
σχηματισμό συμμαχιών και πόλεμο. Ενώ η Ε. Ε. έχει εξελιχθεί πέρα από τις προσδοκίες των
οραματιστών που την έβλεπαν ως μόνο τρόπο να δοθεί τέλος στις εθνικές διενέξεις, εδώ και
περίπου δύο χρόνια φάνηκε πάλι αυτός ο φόβος της ανισορροπίας. Αυτήν τη φορά, όμως, οι
πολλές χώρες άρχισαν να φοβούνται όχι τις ισχυρές μεταξύ τους αλλά τις αδύναμες, η
αποτυχία των οποίων θα μπορούσε να τις απειλήσει. Επειδή η «ειρηνευτική» αποστολή της
ενοποίησης πέτυχε, σήμερα η δύναμη πηγάζει από την οικονομία της κάθε χώρας.
Έτσι, η Γερμανία, η οποία για δεκαετίες ήταν ο σιωπηλός εργάτης της ενοποίησης
(μεταμελημένη και αποστρατιωτικοποιημένη λόγω της αιματοβαμμένης ιστορίας της), είναι
αναμφισβήτητα η μεγαλύτερη δύναμη στην Ευρώπη. Από την άλλη, η Ελλάδα των ηρωικών
θυσιών (όσο ήταν φτωχή και δεμένη στο άρμα κάποιας μεγάλης δύναμης)
σήμερα λοιδορείται επειδή δεν μπόρεσε να εξελιχθεί στο πολιτικό επίπεδο και να
διαχειριστεί σωστά τα οικονομικά της ως ίσο μέλος της ενωμένης Ευρώπης. Για δύο χρόνια,
η Ελλάδα κατηγορείται για το πλήγμα που επέφερε στο ενιαίο νόμισμα και στην Ευρώπη· η
πιο αδύναμη χώρα, και όχι η ισχυρότερη, εμφανίζεται πλέον ως κίνδυνος για τις υπόλοιπες.
Ενώ η Ελλάδα έχει την ευθύνη να διορθώσει όσα από τα προβλήματά της μπορεί, ο
υπέρμετρος φόβος των άλλων αποκαλύπτει το έλλειμμα αφοσίωσης στο όραμα της
«Ευρώπης των λαών», όπου όλοι έχουν κάτι να προσφέρουν.
Η ενοποίηση της Ευρώπης αγκαλιάστηκε από τους λαούς στο πολιτισμικό επίπεδο,
επειδή στις κυριότερες χώρες της Δυτικής Ευρώπης εδραιώθηκαν οι αρχές της φιλελεύθερης
δημοκρατίας, ενώ οι υπόλοιποι λαοί ανυπομονούσαν να αποκτήσουν τα αγαθά αυτού του
πολιτεύματος. Οι κάτοικοι του σοβιετικού μπλοκ γνώριζαν ότι η δική τους (διά της βίας)
ένωση υπηρετούσε κυρίως τα συμφέροντα της Ρωσίας. Η πολιτισμική «ταύτιση» των
Ευρωπαίων διευκόλυνε τις κινήσεις προς μια ισχυρότερη πολιτική ένωση -έως τα όρια της
εθνικής κυριαρχίας- ενώ στην οικονομία έγινε η μεγαλύτερη υπέρβαση με τη δημιουργία του
ενιαίου νομίσματος. Τώρα που κλονίζεται η εμπιστοσύνη στο ευρώ, η μόνη σωτηρία
βρίσκεται στη μεγαλύτερη οικονομική -άρα και πολιτική- ενοποίηση. Στη συζήτηση, όμως,
λησμονούμε την πολιτισμική συγγένεια που ενέπνευσε το όλο εγχείρημα. Οι χώρες
μετριούνται πλέον με κριτήριο μόνο τα οικονομικά μεγέθη τους και όχι ως μέλη ενός
συνόλου πολύ μεγαλύτερο από τα μέρη του. Η οικονομική κρίση, όμως, δεν είναι μόνο θέμα
χρέους αλλά η αναζήτηση για το πώς η Ευρώπη θα μπορεί να διασφαλίσει ένα αξιοπρεπές
επίπεδο ζωής για τους λαούς της.
Την ώρα που όλος ο πλανήτης αναζητεί ισορροπίες και καμία χώρα δεν είναι
υπερδύναμη, οι ευρωπαϊκές χώρες δεν μπορούν να αμφισβητήσουν την ηγεμονία της
ισχυρότερης ανάμεσά τους. Αλλά, αν η γερμανική προσκόλληση μόνο σε πολιτικές
λιτότητας οδηγήσει σε επιδείνωση της ύφεσης στην Ευρώπη, στη συνεχόμενη συρρίκνωση
της μεσαίας τάξης και την περιθωριοποίηση των ασθενέστερων πολιτών, θα νικήσουν οι
ανώνυμες, απάτριδες δυνάμεις της παγκόσμιας αγοράς και όχι η Ευρώπη. Μια «μη
ευρηματική» Ευρώπη θα κινδυνεύσει από την αναβίωση παλιών εντάσεων – αλλά και η
εξαθλίωση τόσων πολιτών μπορεί να γίνει αιτία εμφύλιων συρράξεων. Το τέλος του ονείρου
δεν θα είναι απλώς μια ήττα, αλλά η αρχή ενός εφιάλτη χωρίς τέλος.
Ν. Κωνσταντάρα εφημ. Καθημερινή 7/1/12
Α. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου (100 λέξεις).
Μονάδες 25
Β1. Μια «μη ευρηματική»…εμφύλιων συρράξεων: Να αναπτύξετε το περιεχόμενο

της παραπάνω φράσης σε ένα κείμενο 80-100 περίπου λέξεων.
Μονάδες 10
Β2. Να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμία από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου:
αέναης, λοιδορείται, πλήγμα, εδραιώθηκαν, κλονίζεται, επιδείνωση, ύφεσης,
Μονάδες 8
Β3. Να σχηματίσετε φράσεις που να περιέχουν τις παρακάτω λέξεις του κειμένου:
αλληλεγγύη, διενέξεις, υπέρμετρος, εδραιώθηκαν, υπέρβαση, αναβίωση.
Μονάδες 6
Β4. Να δικαιολογήσετε τη χρήση εισαγωγικών του κειμένου.
Μονάδες 6
Β5. Να προσδιορίσετε τη δομή και τον τρόπο ανάπτυξης της 3ης παραγράφου του
κειμένου; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας (Έτσι, η Γερμανία, …. όπου όλοι έχουν κάτι
να προσφέρουν.)
Μονάδες 5
Παραγωγή λόγου
Γ. Στην προσωπική σας εισήγηση στη Βουλή των Εφήβων καλείστε να εκθέσετε τους
λόγους για τους οποίους το ευρωπαϊκό όραμα διέρχεται κρίση στις μέρες μας και να
παρουσιάσετε προτάσεις προκειμένου να επιτευχθεί ο στόχος σύγκλισης της οικονομίας των
αδύναμων χωρών με αυτήν των ισχυρών στα πλαίσια της Ενωμένης Ευρώπης (350-400
λέξεις)23
Μονάδες 40
«Ελλάδα» του κόσμου η Ευρώπη;
23
https://filologika.gr/lykio/g-lykiou/genikis-pedias/neoelliniki-glossa/europaiki-enosi-kritirio-axiologisis/
«Αν οι Ευρωπαίοι πολίτες θέλουν να έχουν μία φωνή, θα είναι μία ευρωπαϊκή
φωνή… Εάν δεν το επιτύχουμε, τότε οι άλλοι θα αποφασίζουν για εμάς. Είναι η διαφορά
ανάμεσα σε μια Ευρώπη που θα είναι παγκόσμιος παίκτης, με πραγματική επιρροή, ή μια
Ευρώπη που θα γίνει σαν την Ελλάδα», είπε προ ημερών ο πρώην πρωθυπουργός του
Βελγίου Ζιλ Ντεάν, σε συνέντευξή του στην εφημερίδα Soir. Περισσότερο από το να
αναφέρει την Ελλάδα ως αρνητικό πρότυπο, ο κ. Ντεάν εξέφρασε τον προσωπικό του, αλλά
και περιρρέοντα, φόβο, μήπως οι παρενέργειες του γιατρικού που επελέγη για την υπέρβαση
της κρίσης αφήσει την Ευρώπη με σοβαρές «αναπηρίες», η Ένωση αποδομηθεί και γίνει η
Γηραιά Ήπειρος μια «Ελλάδα» του κόσμου… Αρκετοί παράγοντες ενισχύουν αυτόν τον
φόβο.
Οι συνέπειες της απότομης προσαρμογής προκειμένου να μειωθούν τα ελλείμ-

ματα και να πληρωθούν τα χρέη, της αυστηρής λιτότητας, που δρα εις βάρος της
παραγωγικής οικονομίας, ενισχύουν την ύφεση και την ανεργία. Η Ευρώπη βρίσκεται
αντιμέτωπη «με τη χειρότερη ανθρωπιστική κρίση της εδώ και έξι δεκαετίες» (Ερυθρός
Σταυρός), μετρώντας ήδη 43 εκατ. πολίτες χωρίς επαρκή ποσότητα φαγητού και 120 εκατ. το
1/4 του ευρωπαϊκού πληθυσμού με τον κίνδυνο να περιπέσουν στη φτώχεια.
Τα ισχυρά ευρωπαϊκά κράτη με τις επιλογές τους εντείνουν τις ανισότητες ανάμεσα
στις χώρες μέλη, μεταξύ λιγότερο και περισσότερο χρεωμένων, και στη συνέχεια επιχειρούν
να αντιμετωπίζουν τα παρελκόμενα με, π.χ., αποκλεισμό: μελετούν φραγή των
μεταναστευτικών ροών από τις χώρες του ευρωπαϊκού νότου σε εκείνες του ευρωπαϊκού
βορρά και κέντρου.
Η απώλεια του κοινωνικού χαρακτήρα των εθνικών πολιτικών αυξάνει τον κίνδυνο
τα κινήματα διαμαρτυρίας να εκτραπούν προς τη βία ή να διολισθήσουν στον ρατσισμό και
στην ξενοφοβία, να επιστρέψουν οι εθνικές διαμάχες, τις οποίες η ενωμένη Ευρώπη ήθελε να
ξεπεράσει διά παντός.
Το κλίμα αμοιβαίας καχυποψίας (μεταξύ των πολιτών του κέντρου της Ευρωζώνης
και εκείνων της περιφέρειας) και η διάσταση ανάμεσα στα «θέλω» των πολιτών και εκείνα
των κεντρικών οργάνων οι μεν ζητούν εργασία, οι δε τη μείωση των ελλειμμάτων (τα
ελλείμματα διαμορφώνουν την πολιτική) πλήττουν τις αξίες της Ε.Ε. Που σιγά σιγά παύει
να προσφέρει νέα τροφή στους λόγους που στηρίζουν την ιδέα της. Αρχίζει να χάνει τον
χαρακτήρα της, ως δύναμη εκπολιτισμού και «αμερόληπτη αρχή». Να μειώνει τον
ενθουσιασμό για το ιστορικό επίτευγμα της αναίμακτης και εθελοντικής ένωσης 500 εκατ.
ψυχών. Να εμφανίζει νέες διαιρέσεις και ανελαστικότητες, φυγόκεντρες
δυνάμεις, αλαζονικές εξυψώσεις του ενός, εθνικές συσπειρώσεις… Αν σε αυτά προσθέσει
κανείς την εντεινόμενη έλλειψη πίστης στην πραγματοποίηση του προαιώνιου ευρωπαϊκού
σχεδίου, τότε κινδυνεύει πραγματικά να λυθεί το σύμφωνο ενός κοινού ονόματος, ενός
κοινού οράματος.
Οι ασθμαίνοντες πολιτισμοί εξαντλούνται πιο γρήγορα από εκείνους που προχωρούν

ψηλαφώντας. Η σοφή γηραιά Ευρώπη μοιάζει να μην έμαθε πολλά από την ιστορία και τη
φιλοσοφία της, εμμένει στα ίδια σφάλματα, παρόλα όσα γνωρίζει, ενάντια σε όσα γνωρίζει.
Τρέχει προς το μέλλον σωρεύοντας δυσκαμψία. Κι έτσι, μέσα στο απροσχεδίαστο τρεχαλητό
της, τον αλαζονικό μονοδιάστατο ρυθμό της, αποτυγχάνει να αγγίξει το υψηλότερο· μια
βαθιά άχρονη ευρωπαϊκή συνείδηση.
Εφημερίδα «Καθημερινή», 13.10.2013
Α. Να αποδώσετε την περίληψη του κειμένου σε 80 – 100 λέξεις.
Μονάδες 25
Β1. «Η απώλεια του κοινωνικού χαρακτήρα των εθνικών πολιτικών αυξάνει τον κίν-
δυνο τα κινήματα διαμαρτυρίας να εκτραπούν προς τη βία ή να διολισθήσουν στον ρατσισμό
και στην ξενοφοβία». Να αποδώσετε το περιεχόμενο του χωρίου σε μια παράγραφο 70 – 90
λέξεων.
Μονάδες 10
Β2. Να προσδιορίσετε τα τεκμήρια που χρησιμοποιούνται στις πρώτες τρεις

παραγράφους του κειμένου.
Μονάδες 4
Β3. Να εντοπίσετε έναν τρόπο ανάπτυξης, καθώς και τους τρόπους πειθούς της
τελευταίας παραγράφου του κειμένου.
Μονάδες 6
Β4. Να εντοπίσετε τη συλλογιστική πορεία της 5ης παραγράφου (παραγωγική –

επαγωγική) και να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.
Μονάδες 5
Β5. επιρροή, εντείνουν, προσφέρει, επίτευγμα, αλαζονικές: Να γράψετε τα συνώνυμα

των παραπάνω λέξεων.
Μονάδες 5
Β6. ελλείμματα, ύφεση, αμοιβαίας, καχυποψίας, εθελοντικής: Να γράψετε τα

αντώνυμα των παραπάνω λέξεων.
Μονάδες 5
Γ. Σε ομιλία σας που θα εκφωνήσετε στη βουλή των εφήβων (350 – 400 λέξεις), να
διατυπώσετε τις διαρθρωτικές αλλαγές που κατά τη γνώμη σας πρέπει να υλοποιηθούν από
την Ευρωπαϊκή Ένωση, ώστε να υπερβεί την κρίση που αντιμετωπίζει και να μεταβληθεί σ’
έναν τόπο που θα διασφαλίζει την ευημερία και την αξιοπρέπεια στους πολίτες της.
Μονάδες 4024
24
https://filologika.gr/lykio/g-lykiou/genikis-pedias/neoelliniki-glossa/eyropaiki-enosi-v-kritirio-axiologisis/
Λαϊκισμός 25
Λαϊκισμός: Η ιδέα σύμφωνα με την οποία οι επιθυμίες και οι πεποιθήσεις των
λαϊκών μαζών αποτελούν βάσιμο οδηγό πολιτικής δράσης.
Ο έπαινος και η κολακεία των αδυναμιών και των ελαττωμάτων του λαού, καθώς και
η υιοθέτηση επιχειρημάτων ή θέσεων που ευχαριστούν τον λαό (και γενικότερα τους
πολλούς), χωρίς όμως και να τον ωφελούν, με σκοπό την εξασφάλιση της εύνοιάς του.
Λαϊκισμός – Λαϊκότητα: Οι δύο λέξεις αποτελούν τις δύο όψεις της έννοιας
«λαϊκός»: την εύσημη, που είναι η λαϊκότητα, δηλαδή το γνήσιο λαϊκό στοιχείο με
χαρακτηριστικά την απλότητα και τη λιτότητα, και την κακόσημη πλευρά, που είναι
ο λαϊκισμός, δηλαδή το ψεύτικο, φτιαχτό λαϊκό στοιχείο, που μιμείται τη συμπεριφορά του
λαού, για να την εκμεταλλευθεί (πολιτικά, κοινωνικά, καλλιτεχνικά κ.λπ.). Μιλούμε με
θετικό πνεύμα για τη λαϊκότητα της σκέψης και της συμπεριφοράς των απλών ανθρώπων του
λαού, αλλά με αρνητική χροιά για τον λαϊκισμό στην πολιτική, στα συνθήματα, στη σκέψη,
στη συμπεριφορά ανθρώπων, που, χωρίς να προέρχονται από τον απλό λαό, επιζητούν να τον
κολακεύουν, για να αποκομίζουν προσωπικά, πολιτικά ή άλλα οφέλη.
Ο λαϊκισμός στην πολιτική
Αρκετά συχνά στη χώρα μας, οι πολιτικοί στην προσπάθειά τους να διασφαλίσουν
την ψήφο και τη στήριξη των πολιτών καταφεύγουν σε μια σειρά τακτικών που έχουν ως
στόχο να πείσουν για την «αγνή» και «άδολη» φιλολαϊκή τους διάθεση. Πρόκειται, φυσικά,
για μια καλά οργανωμένη επικοινωνιακή χειραγώγηση της κοινής γνώμης, που ωθεί τους
παραπλανημένους πολίτες σε λανθασμένες πολιτικές επιλογές.
- Ένα πρώτο ζητούμενο για τον λαϊκιστή πολιτικό είναι να δημιουργήσει στους
πολίτες την εντύπωση πως είναι κι ο ίδιος μέρος του απλού λαού, με λιτό τρόπο ζωής και
λαϊκή καταγωγή∙ ένας απλός άνθρωπος, με τα ίδια προβλήματα και τις ίδιες ανησυχίες, όπως
κι εκείνοι. Προκειμένου να το επιτύχει αυτό υιοθετεί λαϊκούς εκφραστικούς τρόπους και
απλούστερες ενδυματολογικές επιλογές, ενώ για τις δημόσιες εμφανίσεις του διαλέγει
χώρους που δημιουργούν ευνοϊκές συσχετίσεις στη σκέψη του πολίτη.
Εκείνο, βέβαια, που αποκρύπτει επιμελώς είναι πως στην πραγματικότητα ο ίδιος έχει
πολύ μεγάλη περιουσία και, φυσικά, βλέψεις και φιλοδοξίες που θα του αποδώσουν ακόμη
σημαντικότερα οικονομικά οφέλη, αλλά και ακόμη μεγαλύτερη πολιτική δύναμη.
- Επόμενο και ιδιαίτερα σημαντικό βήμα για τον λαϊκιστή πολιτικό είναι η
εκμετάλλευση προς όφελός του των προβλημάτων που αντιμετωπίζει η πλειονότητα των
πολιτών. Ξεκινά, έτσι, μια σειρά εξαγγελιών για μιαν υποτιθέμενη μελλοντική
αποκατάσταση όλων των αδικιών με γενναιόδωρες παροχές -που προφανώς δεν μπορούν να
25
υλοποιηθούν- και με νέα σωτήρια μέτρα, τα οποία -υποτίθεται- πως θα αποκαταστήσουν

χρόνιες κοινωνικές και οικονομικές ανισορροπίες.
Οι υποσχέσεις αυτές, μάλιστα, εντείνονται και γίνονται ολοένα και πιο πληθωρικές,
όσο πλησιάζει η εκλογική περίοδος. Χαρακτηριστικό, άλλωστε, αυτών των υποσχέσεων είναι
πως παρουσιάζουν στους πολίτες την ύπαρξη μιας «εύκολης λύσης» για ποικίλα
προβλήματα, την οποία οι άλλοι, οι αντίπαλοι πολιτικοί, επιχειρούν -δολίως υποτίθεται- να
την αποκρύψουν.
- Συνήθης τακτική των λαϊκιστών προκειμένου να διασφαλίσουν την ψήφο

ορισμένων πολιτών και των οικογενειών τους είναι να προσφέρουν ως αντάλλαγμα θέσεις
εργασίας στο δημόσιο ή άλλου είδους οικονομικές εξυπηρετήσεις. Όταν, μάλιστα,
διεκδικούν τη στήριξη ισχυρών παραγόντων (ΜΜΕ, εφοπλιστών, βιομηχάνων κ.λπ.) τα
προσφερόμενα ανταλλάγματα αφορούν σημαντικές οικονομικές παραχωρήσεις (συμβάσεις
εκτέλεσης δημόσιου έργου, διατήρηση και επαύξηση προνομίων, κάλυψη οικονομικών
ατασθαλιών κ.λπ.). Δημιουργείται, έτσι, μια επονείδιστη κατάσταση που ευνοεί την
αναξιοκρατία και ζημιώνει ποικιλοτρόπως το δημόσιο και την οποία ονομάζουμε πελατειακό
κράτος.
- Οι λαϊκιστές πολιτικοί συνηθίζουν, επίσης, να εκμεταλλεύονται την εύλογη αγάπη

και προσήλωση των πολιτών σε έννοιες όπως είναι η πατρίδα και το έθνος. Φροντίζουν,
έτσι, να παρουσιάζονται οι ίδιοι ως οι μόνοι υπερασπιστές των συμφερόντων της πατρίδας,
ενώ τείνουν να κατηγορούν τους αντιπάλους τους ως όργανα ξένων συμφερόντων που
επιδιώκουν την υποδούλωση ή την υποταγή της χώρας σε ξένες -οικονομικές πλέον-
δυνάμεις.
Βασικό εργαλείο σε αυτή την προσπάθεια των λαϊκιστών είναι η έμμεση ή άμεση
διακίνηση υποτιθέμενων πληροφοριών περί συνωμοσιών ανάμεσα στους πολιτικούς τους
ανταγωνιστές και στις ξένες εκείνες δυνάμεις που επιδιώκουν τον εκμηδενισμό του
ελληνικού έθνους.
Θα πρέπει, ωστόσο, να σημειωθεί πως η συνεχής αυτή προσπάθεια σπίλωσης των

πολιτικών αντιπάλων ενέχει ένα πολύ σημαντικό κίνδυνο∙ τη συνολική απώλεια της
εμπιστοσύνης απέναντι στους πολιτικούς. Εκείνο, δηλαδή, που δεν αντιλαμβάνονται οι
λαϊκιστές είναι πως με το να κατηγορούν και να υπονομεύουν διαρκώς τους αντιπάλους τους,
δημιουργούν τελικά μια εντελώς αρνητική εικόνα για το σύνολο του πολιτικού κόσμου.
- Οι λαϊκιστές πέρα από την προσπάθειά τους να παρουσιάσουν τους αντιπάλους

τους ως υποκινούμενους από ξένα συμφέροντα και ως εχθρούς της πατρίδας, τείνουν να
χρησιμοποιούν οποιαδήποτε κατηγορία και συκοφαντική πληροφορία μοιάζει να έχει
ανταπόκριση στη συνείδηση του κόσμου τη δεδομένη χρονική στιγμή. Χρησιμοποιούν,
κοινώς, κάθε τρόπο και κάθε μέσο για να σπιλώσουν την υπόληψη και να μειώσουν το κύρος
των πολιτικών τους αντιπάλων, μη διστάζοντας να καταφύγουν ακόμη και στη γελοιοποίησή
τους.
Σε ιδιαιτέρως αποδοτικό όπλο στα χέρια των λαϊκιστών έχουν αναδειχθεί τα

τελευταία χρόνια τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μέσω των οποίων διενεργούν έναν ανηλεή
πόλεμο εντυπώσεων εις βάρος των πολιτικών τους αντιπάλων. Ευφυολογήματα, λογοπαίγνια
χαμηλής ποιότητας και καυστικά σχόλια στα οποία κυριαρχεί η απλούστευση και η
εθνικιστική προσέγγιση, αξιοποιούνται κατά κόρον για τον επηρεασμό της κοινής γνώμης∙
κυρίως των νέων ανθρώπων που είναι περισσότερο ευεπηρέαστοι εξαιτίας της απειρίας τους
και της άγνοιας των πραγματικών οικονομικών και πολιτικών συνθηκών.
- Δοθέντος ότι οι λαϊκιστές δεν έχουν στην πραγματικότητα τη δυνατότητα να

υλοποιήσουν τις υπερβολικές υποσχέσεις τους, ούτε έχουν κάποιο ουσιαστικό
πρόγραμμα, επιλέγουν στις ομιλίες τους απλουστευτικές προσεγγίσεις, όπου κυριαρχεί η
μανιχαϊστική λογική -η θεώρηση των πραγμάτων που βασίζεται στο ζεύγος αντίθεσης
καλού και κακού-, ώστε να πολώνουν και να δυναμιτίζουν το κλίμα, δημιουργώντας στους
πολίτες την αίσθηση πως βρίσκονται αντιμέτωποι με ένα βασικό δίλημμα∙ να επιλέξουν τους
καλούς ή τους κακούς πολιτικούς.
Προκειμένου, λοιπόν, να απομακρύνουν την προσοχή των πολιτών από

το ουσιαστικά ανύπαρκτο σχέδιο μελλοντικής τους δράσης κι από το γεγονός ότι δεν έχουν
σαφείς απαντήσεις για το πώς θα υλοποιήσουν όσα αφειδώς υπόσχονται, οι
λαϊκιστές τείνουν να δημιουργούν την αίσθηση ύπαρξης ενός κρίσιμου αδιεξόδου, στο
οποίο δεν υπάρχουν άλλες επιλογές ή κινήσεις∙ υπάρχει μόνο η δική τους πρόταση και η
πρόταση των κακών αντιπάλων τους.
- Οι λαϊκιστές επιδιώκουν να αποπροσανατολίζουν την κοινή γνώμη από το γεγονός

ότι η οικονομική πραγματικότητα επηρεάζεται από πολλούς παράγοντες και είναι ένα
πολύπλοκο ζήτημα. Προτιμούν τη δημιουργία κλίματος έντασης, ώστε να εκμεταλλεύονται
το θυμικό των πολιτών, και να αποφεύγουν έτσι την ανάγκη να πείσουν με λογικά και σαφή
επιχειρήματα για τις θέσεις τους.
Συνήθεις επιλογές τους επομένως αποτελούν η συνεχής επίκληση στο συναίσθημα,

με τη δημιουργία ενός σχεδόν διχαστικού κλίματος, ο μεσσιανισμός και ο πατερναλισμός.
Στο πλαίσιο του μεσσιανισμού τείνουν να παρουσιάζουν τον πολιτικό αρχηγό τους ως ένα
χαρισματικό πρόσωπο το οποίο είναι σε θέση να λυτρώσει τους πολίτες από τα προβλήματά
τους, χωρίς να απαιτήσει από αυτούς επώδυνες ή δύσκολες επιλογές. Ενώ, παράλληλα,
υιοθετούν και μια πατερναλιστική προσέγγιση απέναντι στους ψηφοφόρους τους, τους
οποίους προθυμοποιούνται να προστατεύσουν από τα δήθεν δόλια σχέδια των άλλων
«κακών» πολιτικών. Προκύπτει, έτσι, μια υποτιμητική για τους πολίτες-ψηφοφόρους
κατάσταση, καθώς εμφανίζονται ως τα άβουλα προστατευόμενα μέλη ενός αγαθού πολιτικού
ηγέτη, που με πλήρη ανιδιοτέλεια -υποτίθεται- πως δρα αποκλειστικά για το καλό εκείνων.
- Οι λαϊκιστές θέλοντας να προσεταιριστούν όσο περισσότερους μελλοντικούς

ψηφοφόρους είναι δυνατόν, υιοθετούναδιακρίτως τα λαϊκά αιτήματα, έστω κι αν κάποια
από αυτά αντιβαίνουν στην ορθή λειτουργία της πολιτείας ή είναι μεταξύ τους
αντικρουόμενα. Επικροτούν τη λαϊκή στάση και συμπεριφορά, έστω κι αν εντοπίζονται σε
αυτή συχνά αρνητικές εκφάνσεις που υποδηλώνουν απρέπεια και εμφανή έλλειψη
πνευματικής καλλιέργειας.
- Οι λαϊκιστές δεν διστάζουν, μάλιστα, να καταφύγουν και σε άκρως επικίνδυνες

τακτικές, όπως είναι η ενθάρρυνση στερεοτυπικών προσεγγίσεων που υποθάλπουν τον
ρατσισμό και το μίσος απέναντι στους μετανάστες, αλλά -κι ακόμη πιο πέρα- η
εκμετάλλευση της φιλοπατρίας των πολιτών με εθνικιστικές κορώνες, που έχουν ως επιδίωξη
τη δημιουργία εντυπώσεων για την ύπαρξη κάποιου εχθρού που επιβουλεύεται την εδαφική
ακεραιότητα της πατρίδας.
Επιπτώσεις του λαϊκισμού
- Ο λαϊκισμός συνιστά βασική πηγή της αναξιοκρατίας μέσω των κομματικών

εξυπηρετήσεων, αλλά και της πολιτικής αναποτελεσματικότητας εφόσον εκείνοι που
καλούνται να ασκήσουν την εξουσία δεν έχουν το σθένος ούτε τη διάθεση να εφαρμόσουν
τις δύσκολες εκείνες πολιτικές επιλογές, που έρχονται σε αντίθεση με τις επιθυμίες του λαού.
Οι λαϊκιστές πολιτικοί δεν θέλουν να δυσαρεστήσουν την κομματική τους βάση και
επιλέγουν έτσι την μη αντιμετώπιση των κρίσιμων ζητημάτων.
- Ο λαϊκισμός αποτελεί πολύ σημαντικό πρόβλημα για τη λειτουργία του

δημοκρατικού πολιτεύματος, διότι αντί να προσέρχονται στις κάλπες σκεπτόμενοι και καλά
πληροφορημένοι πολίτες, στην πραγματικότητα προσέρχονται πολίτες παραπλανημένοι από
ποικίλες υποσχέσεις και πολίτες οι οποίοι έχουν υποστεί μιαν έντονα διχαστική προεκλογική
περίοδο, όπου η έμφαση είχε δοθεί, όχι στη σαφή ενημέρωση και πολιτική ανάλυση, αλλά
στη συνθηματολογία και στη διέγερση έντονων συναισθημάτων (φιλοπατρία, αντιπαλότητα
για τους υποτιθέμενους εσωτερικούς «εχθρούς» της πατρίδας, προσδοκία «εύκολης»
επίλυσης όλων των προβλημάτων κ.λπ.).
- Το γεγονός ότι οι πολίτες χειραγωγούνται και παρασύρονται από τους δημαγωγούς,

αν και οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο πόσο έχουν ταλαιπωρηθεί από τα χρόνια προβλήματα
της ελληνικής πολιτείας, φανερώνει ωστόσο και μια υπαρκτή τάση μέρους των πολιτών να
αποφύγουν την ανάληψη ευθυνών για τη μέχρι τώρα πορεία της χώρας. Οι πολίτες
αναζητούν και επιθυμούν τις εύκολες λύσεις που τους υπόσχονται οι λαϊκιστές, ακριβώς
επειδή γνωρίζουν πως το ελληνικό κράτος έχει για χρόνια υποπέσει σε σημαντικά
ολισθήματα ευνοιοκρατίας και κακοδιαχείρισης με αποτέλεσμα να απαιτούνται πλέον
σημαντικές και δύσκολες αποφάσεις για την επαναφορά του σ’ έναν ορθολογιστικό και
αποτελεσματικό τρόπο λειτουργίας.
- Οι λαϊκιστές πολιτικοί, που προεκλογικά έχουν δώσει πλήθος υποσχέσεων,

βρίσκονται μετεκλογικά αντιμέτωποι με τη συνειδητοποίηση πως δεν είναι σε θέση να τις
εκπληρώσουν, προκαλώντας αντιδράσεις στους πολίτες και επιτείνοντας τελικά ακόμη

περισσότερο τη δυσπιστία τους απέναντι στον πολιτικό κόσμο.
Άλλωστε, πολύ συχνά οι λαϊκιστές δίνουν παρόμοιες υποσχέσεις ακόμη και σε

ομάδες πολιτών που έχουν αντικρουόμενες μεταξύ τους επιδιώξεις, με αποτέλεσμα να μην
είναι εκ των πραγμάτων εφικτή η υλοποίηση ανάλογων υποσχέσεων.
- Ο λαϊκισμός δημιουργεί τελείως περιττές εντάσεις ανάμεσα στους πολίτες,

χωρίζοντάς τους σε παρατάξεις και εξάπτοντας το φανατισμό, τη στιγμή που η
πραγματικότητα της πολιτικής κατάστασης παρουσιάζει απλώς το χειρότερο πρόσωπό της.
Ρουσφέτια, προσωπικές εξυπηρετήσεις, αναποτελεσματικότητα, ανεδαφικές υποσχέσεις,
κενολογία, απουσία προγράμματος και εν τέλει αδιέξοδες πολιτικές που αφήνουν άλυτα τα
καίρια προβλήματα της ελληνικής οικονομίας.
Λαϊκισμός στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης
Τα ΜΜΕ ως ιδιωτικές -στην πλειοψηφία τους- επιχειρήσεις αποσκοπούν στην

προσέλκυση όσο γίνεται μεγαλύτερου κοινού προκειμένου να διασφαλίσουν τα αναγκαία
διαφημιστικά έσοδα. Στην προσπάθειά τους αυτή έχουν διαπιστώσει πως ο μέσος τηλεθεατής
-για τα τηλεοπτικά κανάλια- ή αναγνώστης -για τον περιοδικό τύπο- αρέσκεται σε θεάματα
και θέματα εύκολης κατανάλωσης, ενώ αποφεύγει τις πιο ποιοτικές και άρα πιο απαιτητικές
παραγωγές. Η τάση αυτή του κοινού έχει ως αποτέλεσμα να οδηγεί τα ΜΜΕ στην υιοθέτηση
ανάλογου προγραμματισμού.
- Τα τηλεοπτικά ψυχαγωγικά προγράμματα απευθύνονται επομένως σ’ ένα ελάχιστα

απαιτητικό κοινό και διακρίνονται για τη χαμηλή τους ποιότητα. Εύκολο χιούμορ και
ανώδυνα θέματα ή επιλογές που εξάπτουν με διαφορετικό τρόπο το ενδιαφέρον του κοινού,
όπως είναι η ωμή βία και ο ερωτισμός. Στην ίδια λαϊκιστική προσέγγιση κινούνται και
εκπομπές που ασχολούνται με την ιδιωτική ζωή διάσημων ή εφήμερα δημοφιλών προσώπων.
Τα ΜΜΕ αδιαφορούν σαφώς για την ανάγκη διαπαιδαγώγησης του κοινού, αφού
έχουν ήδη διαπιστώσει πως οι δύσκολες ποιοτικές εκπομπές δεν βρίσκουν την αναμενόμενη
απήχηση. Επιλέγουν, έτσι, σταθερά να καλύπτουν τις κατώτερες επιθυμίες του κοινού
(αδιακρισία, βία, ερωτισμός) με προγράμματα εύκολου εντυπωσιασμού.
- Αντίστοιχη είναι βέβαια η τακτική που ακολουθείται και στον ενημερωτικό τομέα,
όπου είναι σαφές πως το κοινό δεν ενδιαφέρεται για εκτενείς και σε βάθος αναλύσεις των
κοινωνικοπολιτικών καταστάσεων. Επιλέγεται, αντιθέτως, μια επιφανειακή παρουσίαση των
βασικότερων γεγονότων, με ιδιαίτερη έμφαση σε οικονομικά ή ερωτικά σκάνδαλα, αλλά και
σε εικόνες που τρέπουν τον ανθρώπινο πόνο (πρόσφυγες, θύματα πολέμου κ.λπ.) σε
εμπορικά εκμεταλλεύσιμο προϊόν.
- Τα ΜΜΕ εκμεταλλεύονται, συνάμα, κάθε άλλη διαφαινόμενη τάση του κοινού.

Προκύπτει, κατ’ αυτό τον τρόπο, μια αυξανόμενη τάση παρουσίασης με μειωτικό τρόπο των
πολιτικών προσώπων, για να καλυφθεί η σχετική αγανάκτηση των πολιτών∙ μια έμμονη
παρέκκλιση προς το χυδαίο και τη χαμηλή αισθητική, ώστε να αισθάνονται ακόμη και οι
άνθρωποι μηδαμινής παιδείας πως τα ΜΜΕ βρίσκονται σε κοινό με αυτούς επίπεδο∙ μια
έντονα φιλολαϊκή ρητορική από την πλευρά ορισμένων δημοσιογράφων, ώστε οι οικονομικά
ασθενείς πολίτες να αισθάνονται πως οι δημοσιογράφοι αυτοί ταυτίζονται και συμπάσχουν
με τα προβλήματά τους.
Λαϊκισμός στην Τέχνη
Η εμπορευματοποίηση της τέχνης σε όλες τις πιθανές της εκφάνσεις (λογοτεχνία,

μουσική, κινηματογράφος, θέατρο κ.λπ.) έχει επιφέρει μια εμφανή έκπτωση στην ποιότητα
των παραγόμενων έργων, προκειμένου αυτά να είναι αρεστά στο ευρύ κοινό. Όταν,
επομένως, γίνεται λόγος περί λαϊκισμού στην τέχνη, ό,τι στηλιτεύεται είναι αυτή ακριβώς η
διάθεση να προσαρμοστεί η τέχνη στα γούστα και στις αρέσκειες ενός πολυπληθούς κοινού∙
επιδίωξη που οδηγεί σε έργα πολύ χαμηλής ποιότητας και αισθητικής.
Η τέχνη που αποτελούσε πάντοτε τον χώρο έκφρασης των πλέον υψηλών ιδανικών∙
τον χώρο όπου το εύπεπτο και το κοινότοπο δεν είχαν καμία θέση, τρέπεται σταδιακά σ’
έναν αναμεταδότη των απλοϊκών συγκινήσεων που τέρπουν το ευρύ κοινό, αποβάλλοντας
οτιδήποτε θα μπορούσε να δυσκολέψει ή να φανεί απαιτητικό. Με γνώμονα, λοιπόν, το
κέρδος, η τέχνη κατεβαίνει στο επίπεδο του μέσου αγοραστή, γίνεται προσιτή και δεν εγείρει
πια καμία αξίωση να δοκιμάσει, να ερεθίσει και να ανυψώσει τις πνευματικές ανησυχίες και
τη σκέψη του κοινού.
Λαϊκισμός στην εκπαίδευση
Το φαινόμενο του λαϊκισμού είναι ευρύτατο, καθώς εμφανίζεται σε πολλές πτυχές

της κοινωνικής ζωής των πολιτών, επιφέροντας παντού ποικίλες αρνητικές συνέπειες.
Ορατός είναι ο λαϊκισμός και στο χώρο της εκπαίδευσης, και «υπηρετείται» τόσο από τους
σχεδιαστές του εκπαιδευτικού συστήματος όσο και από αρκετούς εκπαιδευτικούς.
Ο λαϊκισμός εδώ λαμβάνει τη μορφή μιας επιζήμιας προσπάθειας να κερδηθεί η

εύνοια των μαθητών μέσω της εκμηδένισης των απαιτήσεων του εκπαιδευτικού έργου.
Καθηγητές που δεν θέλουν να κουράζουν τους εαυτούς τους υιοθετούν την τακτική αυτή
χαρίζοντας υψηλούς βαθμούς, μειώνοντας κατά πολύ την εξεταστέα ύλη και αποφεύγοντας
την ανάθεση εργασιών στους μαθητές. Με τον τρόπο αυτό οι λαϊκιστές καθηγητές θεωρούν
πως γίνονται αρεστοί στους μαθητές και πως γλιτώνουν έτσι οποιαδήποτε σύγκρουση θα
μπορούσε να επιφέρει η αίσθηση πίεσης, αν απαιτούσαν, ως όφειλαν, συνέπεια και
εργατικότητα από τη μεριά τους. Στην πραγματικότητα, βέβαια, η τακτική αυτή οδηγεί στην
περαιτέρω υποβάθμιση της παρεχόμενης εκπαίδευσης στα δημόσια σχολεία, υπονομεύοντας
κατά πολύ την παιδεία των νέων.
Αντιστοίχως, όταν η ηγεσία του Υπουργείου Παιδείας καταφεύγει σε εξαγγελίες για

την κατάργηση των εξετάσεων, για τη μείωση της ύλης και για την εν γένει ελάφρυνση των
μαθητικών υποχρεώσεων, εκείνο που επιδιώκει δεν είναι σαφώς η βελτίωση του
εκπαιδευτικού έργου, αλλά η εύνοια των μαθητών και τον γονιών προς το κυβερνών κόμμα.
Είναι, άλλωστε, προφανές πως οι ανισότητες του εκπαιδευτικού συστήματος (ακριβά
ιδιωτικά σχολεία, φροντιστήρια, πολλαπλές ευκαιρίες στα αστικά κέντρα, δυσκολίες
πρόσβασης στα ακριτικά μέρη κ.λπ.), που προκαλούν ανομοιογένεια στις μαθητικές
επιδόσεις, το Υπουργείο αδυνατεί να τις αντιμετωπίσει. Επομένως, η όποια μείωση στην ύλη
ή στις εξετάσεις, αποτελεί μια οικονομικά εύκολη υπόσχεση, που δεν μπορεί όμως να
θεραπεύσει τα ουσιώδη προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι λιγότερο ευνοημένοι μαθητές.
Τρόποι αντιμετώπισης του λαϊκισμού
- Έλεγχος της πολιτικής εξουσίας. Ένα σημαντικό βήμα για την αντιμετώπιση του
λαϊκισμού είναι η υιοθέτηση ενός αυστηρού συστήματος λογοδοσίας, με βάση το οποίο οι
πολιτικοί θα ελέγχονται για κάθε τους πράξη ή παράλειψη κατά τη διάρκεια της πολιτικής
τους δράσης. Αυτό σημαίνει πως θα πρέπει να υπάρχει συστηματικός έλεγχος της
οικονομικής κατάστασης των ίδιων και των οικείων τους, και απόδοση ευθυνών σε
περίπτωση αθέμιτου και αδικαιολόγητου πλουτισμού. Αντιστοίχως, θα πρέπει να ελέγχονται
οι αποφάσεις που θέτουν σε εφαρμογή, προκειμένου να διαπιστώνεται αν μεταξύ αυτών
υπάρχουν και φωτογραφικές διατάξεις για να ευνοηθούν ορισμένα πρόσωπα, εταιρείες ή
ομάδες ανθρώπων.
Όσο οι πολιτικοί έχουν τη δυνατότητα να ευνοούν χωρίς έλεγχο πρόσωπα της

επιλογής τους, τόσο θα παρατείνεται η αναξιοκρατία και το πελατειακό κράτος.
- Ενίσχυση της κριτικής σκέψης των πολιτών μέσω της παιδείας. Η ευθύνη για τη
διαιώνιση του λαϊκισμού βαρύνει σαφώς και τους πολίτες, οι οποίοι σπεύδουν κάθε φορά να
στηρίξουν με την ψήφο τους εκείνους τους πολιτικούς που δίνουν τις περισσότερες και πιο
«ευχάριστες» υποσχέσεις. Πρόκειται για μια τάση που υποδηλώνει την έλλειψη ωριμότητας
του εκλογικού σώματος, όπως και την γενικευμένη απροθυμία των πολιτών να αναλάβουν
ευθύνες για τα κακώς κείμενα της πολιτείας.
Είναι σαφές, άλλωστε, πως οι πολίτες εκείνοι που εν γνώσει τους διεκδικούν με
πλάγιους και αναξιοκρατικούς τρόπους την ανάδειξή τους ή την επαγγελματική και
οικονομική τους διασφάλιση εις βάρος συμπολιτών τους που είναι μεν ικανότεροι, αλλά δεν
έχουν αντίστοιχες πολιτικές γνωριμίες, δεν μπορούν να αξιώνουν βελτίωση της κατάστασης,
από τη στιγμή που είναι και οι ίδιοι μέρος του προβλήματος.
Αποτελεί, άρα, καίριο έργο του εκπαιδευτικού συστήματος να προσφέρει στους νέους
τη δυνατότητα να αντιλαμβάνονται και να κρίνουν την πραγματικότητα μένοντας
ανεπηρέαστοι από τις συναισθηματικές εντάσεις και τις ανεδαφικές υποσχέσεις του
λαϊκισμού. Η σε βάθος μελέτη των ιστορικών δεδομένων, η διερεύνηση οικονομικών
ζητημάτων και φυσικά η ψύχραιμη αντιπαράθεση της πραγματικότητας με τις στο παρελθόν
δοθείσες υποσχέσεις, μπορεί να αποκαλύψει στους νέους την απόσταση ανάμεσα στις
ωραιοποιημένες ομιλίες των πολιτικών και στην μετεκλογική πραγματικότητα.
Συνάμα, βέβαια, οι νέοι θα πρέπει να αντιληφθούν την απολύτως σημαντική έννοια

της αξιοκρατίας, ώστε να μην καταδέχονται ούτε για τους ίδιους, μα ούτε και για τους
οικείους τους, λαϊκιστικές εξυπηρετήσεις, που έχουν ως μόνο στόχο τη χειραγώγησή τους,
και οι οποίες καθίστανται εν τέλει επιζήμιες για το κοινωνικό σύνολο.
- Παροχή αξιόπιστης ενημέρωσης από τα ΜΜΕ. Ελεγκτικοί μηχανισμοί

απαιτούνται και για τον έλεγχο των ΜΜΕ, ώστε να εκτελούν με ευσυνειδησία και πληρότητα
το έργο που έχουν αναλάβει. Αν οι πολίτες αντιληφθούν πως τα ΜΜΕ παρέχουν σωστή και
έγκυρη ενημέρωση, θα μπορέσει να αποκατασταθεί εκείνη η σχέση εμπιστοσύνης που έχει
προ πολλού διαρραγεί.
Τα ΜΜΕ έχουν τη δυνατότητα να ασκήσουν δριμύτατο έλεγχο του λαϊκισμού,

εφόσον πολύ εύκολα μπορεί να διαπιστωθεί η κενολογία των πολιτικών που καταφεύγουν σε
αυτόν, όπως φυσικά και η αδυναμία τους να εκπληρώσουν όσα υποσχέθηκαν στους πολίτες.
Ενώ, παράλληλα, η με πληρότητα ενημέρωση των πολιτών θα τους καταστήσει σαφώς πιο
επιφυλακτικούς απέναντι στους πολιτικούς εκείνους που υπόσχονται βελτιώσεις και
επιτεύξεις που έρχονται σε καταφανή αντίθεση με την οικονομική πραγματικότητα.
- Επιβράβευση εκείνων των πολιτικών που έχουν αρχές και σέβονται τους
πολίτες. Η παρατεινόμενη παρουσία του λαϊκισμού στην πολιτική ζωή της χώρας οφείλεται
σε μεγάλο βαθμό στο γεγονός ότι οι πολιτικοί διαπιστώνουν πως συνιστά μια αποδοτική για
την ανέλιξή τους μέθοδο. Αν, ωστόσο, οι πολίτες έπαυαν να στηρίζουν με την ψήφο τους
εκείνους τους πολιτικούς που ακολουθούν την αναχρονιστική και προσβλητική αυτή μέθοδο,
τότε ο λαϊκισμός θα έχανε την τωρινή του κυριαρχία στα πολιτικά πράγματα.
Είναι σημαντικό, λοιπόν, να επιβραβεύονται μόνο οι πολιτικοί εκείνοι που διατηρούν

μια ειλικρινή στάση απέναντι στους πολίτες, και το αποδεικνύουν αυτό όχι με τα λόγια τους,
αλλά με τις πράξεις και την πολιτική τους δράση.
Λαϊκισμός Κριτήριο Αξιολόγησης
Ελληνική Παιδεία: θύμα (;) του λαϊκισμού…
Τα αποτελέσματα δείχνουν πολύ μεγάλα ποσοστά αποτυχίας στις εξετάσεις της Α΄

Λυκείου και όσοι ζούνε στον κόσμο τους, αγνοώντας την πραγματικότητα, πέφτουν από τα
σύννεφα. Όμως, για εμάς που ζούμε καθημερινά και για πολλά χρόνια σ’ αυτόν τον χώρο,
δεν υπάρχει καμία απολύτως έκπληξη… Υπάρχει μία απλή επιβεβαίωση αυτών που
βιώνουμε καθημερινά, μέσα και έξω από τις αίθουσες.
Δυστυχώς, ο λαϊκισμός ζει και βασιλεύει! Οι μεγαλύτεροι από εμάς θυμόμαστε

ακόμα το σύνθημα “όχι φραγμοί στη μόρφωση”, που κυριάρχησε στα χρόνια μετά τη
μεταπολίτευση του 1974, όταν αποκτήσαμε επιτέλους το δικαίωμα να διαδηλώνουμε και να
εκφράζουμε ελεύθερα τις απόψεις μας. Η συνέχεια απέδειξε ότι δεν είχαμε την ωριμότητα
να διαχειριστούμε σωστά και προς όφελος της κοινωνίας τις ελευθερίες μας… Αποδείχτηκε
ότι η δημοκρατία είναι δύσκολο πολίτευμα, όταν οι πολίτες και οι εκπρόσωποι των πολιτών
δεν μπορούν ή δεν θέλουν να διακρίνουν ανάμεσα στο χρήσιμο και στο αρεστό.
Το έλλειμμα παιδείας είναι τεράστιο και του αναλογεί μεγάλο μερίδιο ευθύνης για
την τραγική κατάσταση στην οποία βρίσκεται σήμερα η χώρα μας. Μπορεί να έχει αυξηθεί
σε υπερβολικό βαθμό ο αριθμός των πτυχιούχων της ανώτερης και της ανώτατης
εκπαιδευτικής βαθμίδας, αλλά αυτό δεν έχει το αντίκρισμα που θα έπρεπε να έχει στην
οικονομία και στην κοινωνία μας. Γέμισαν οι πόλεις της Ελλάδας με σχολές, που κοστίζουν
πολλά και προσφέρουν ελάχιστα, πέφτουν από τα σύννεφα αλλά κανένας δεν έχει τα κότσια
να αναλάβει την ευθύνη και να προχωρήσει στις δραστικές τομές που απαιτούνται. Όποιους
κατά καιρούς τόλμησαν, να κάνουν κάτι προς αυτή την κατεύθυνση, τους… έφαγε το
σκοτάδι, αφού τα οργανωμένα συμφέροντα ύψωσαν ανυπέρβλητα τείχη μπροστά τους και
κατάφεραν να τους στείλουν στα σπίτια τους.
Μολονότι είμαι αισιόδοξος άνθρωπος, δεν μπορώ να έχω καμία αισιοδοξία βλέποντας
όσα συμβαίνουν γύρω μας. Οι υπουργοί μασάνε τα λόγια τους και καταφεύγουν σε ημίμετρα,
η αντιπολίτευση προτείνει να… κόψουμε το κεφάλι για να μην πονάει, οι εκπαιδευτικοί
αρνούνται την αξιολόγηση του έργου τους, οι μαθητές διαμαρτύρονται επειδή αυξάνονται
οι απαιτήσεις του σχολείου και οι γονείς αγωνιούν και θέλουν να βοηθήσουν τα παιδιά τους,
αλλά ακολουθούν συχνά την ίδια τακτική με τις διοικήσεις πολλών αθλητικών σωματείων,
που φορτώνουν όλες τις ευθύνες για τα αρνητικά αποτελέσματα στους προπονητές και…
χαϊδεύουν τους παίχτες.
Διαβάσαμε και ακούσαμε ότι υπήρξαν περιπτώσεις στις οποίες οι καθηγητές

βοηθούσαν τους μαθητές, κατά τη διάρκεια της εξέτασης, για να βελτιώσουν την εικόνα των
αποτελεσμάτων. Διαβάσαμε ότι κάποιο μεγάλο ιδιωτικό σχολείο της πρωτεύουσας έστειλε
στο Υπουργείο Παιδείας διαφορετικό πρόγραμμα από αυτό που έδωσε στους μαθητές του,
για να παίρνει τα θέματα από την “Τράπεζα Θεμάτων” νωρίτερα και να τα διδάσκει
στους μαθητές, πριν αυτοί κληθούν να εξεταστούν σ’ αυτά. Προσωπικά, δεν νιώθω καμία
απολύτως έκπληξη για αυτή τη φαρσοκωμωδία… στην Ελλάδα ζούμε και όλα είναι πιθανά!
Φυσικά και υπάρχουν λύσεις, αλλά για να τις εφαρμόσουμε πρέπει πρώτα να τις
αποδεχτούμε και μετά να τις υποστηρίξουμε. Όσο θα μας ενοχλούν οι παρανομίες των
άλλων, αλλά όχι και οι δικές μας, δεν έχουμε καμία ελπίδα ότι το αύριο θα είναι καλύτερο
απ’ το σήμερα. Αν υποθέσουμε ότι ο υπουργός Παιδείας έβγαινε να εξαγγείλει την
καθιέρωση εισαγωγικών εξετάσεων από το Δημοτικό στο Γυμνάσιο, από το Γυμνάσιο
στο Λύκειο και προαγωγικές εξετάσεις με κοινά θέματα για όλες τις τάξεις του Λυκείου στα
βασικά μαθήματα, είναι σίγουρο ότι θα έπεφταν σχεδόν όλοι να τον… φάνε, ακόμα και
πολλοί από αυτούς που εμφανίζονται ως φανατικοί υπέρμαχοι της αξιοκρατίας.
Αν συνεχίσουμε να κρυβόμαστε πίσω από τα δάχτυλά μας, αν δεν αρχίσουμε να

σπάζουμε ένα-ένα τα πολλά αποστήματα που έχουν συσσωρευτεί στην κοινωνία μας, το
μέλλον μας προδιαγράφεται με πολύ μελανά χρώματα. Η αλήθεια μπορεί να στεναχώρησε
πολλούς… δεν έβλαψε ποτέ κανέναν !
Πετσέτας Δημήτρης Ε. (Άρθρο διασκευασμένο από την εφημερίδα «ΤΟ ΒΗΜΑ»)
Α. Να συντάξετε την περίληψη του παραπάνω άρθρου σε 90-110 λέξεις.
Μονάδες 25
Β. 1. Να σχολιάσετε την καταληκτική περίοδο του κειμένου:« Η αλήθεια μπορεί…

δεν έβλαψε ποτέ κανέναν» σε μία παράγραφο των 80 περίπου λέξεων δίνοντας έμφαση στις
προϋποθέσεις υπό τις οποίες κάποιος μπορεί να δει την αλήθεια.
Μονάδες 10
Β.2. Να εντοπίσετε τη δομή και το βασικό τρόπο ανάπτυξης στην 4η παράγραφο του
κειμένου:«Μολονότι είμαι αισιόδοξος… χαϊδεύουν τους παίχτες».
Μονάδες 5
Β.3. Πώς σχολιάζετε το ύφος του κειμένου; Να αιτιολογήσετε την άποψή σας με
κειμενική στήριξη.
Μονάδες 5
Β.4. Να επαναδιατυπώσετε τις παρακάτω φράσεις, ώστε να αποδίδονται με πιο

επίσημο ύφος:
 όσοι ζούνε στον κόσμο τους,
 πέφτουν από τα σύννεφα
 αλλά κανένας δεν έχει τα κότσια
 τους… έφαγε το σκοτάδι
 θα έπεφταν σχεδόν όλοι να τον… φάνε Μονάδες 5

Β.5. Να δώσετε συνώνυμα κι αντώνυμα στις υπογραμμισμένες λέξεις του κειμένου.
Μονάδες 10
Παραγωγή Λόγου
Γ. Σε μια ομιλία (300-400 λέξεων) που θα εκφωνήσετε σε εκδήλωση του δήμου

προβληματίζεστε για την επιρροή του πολιτικού λαϊκισμού στο δημόσιο εκπαιδευτικό
σύστημα και τις συνέπειες που έχει αυτή η τακτική στην ποιότητα της παρεχόμενης
εκπαίδευσης και στην πολιτική παιδεία των νέων.
Μονάδες 4026
Σχεδιάγραμματική απεικόνηση27
Λαϊκισμός – Λαϊκότητα -Εκλαΐκευση Σχεδιάγραμμα Γ Λυκείου

Ορισμοί
26
https://filologika.gr/lykio/g-lykiou/genikis-pedias/neoelliniki-glossa/laikismos-kritirio-axiologisis/
27
https://filologika.gr/lykio/g-lykiou/genikis-pedias/neoelliniki-glossa/laikismos-schediagramma/
Λαϊκότητα: είναι ό,τι προέρχεται από το λαό, ό,τι ανήκει στο λαό κι υπάρχει
γι΄αυτόν.
Λαϊκισμός: είναι η κατ΄επίφαση λαϊκότητα.
Εκλαΐκευση: είναι η προσπάθεια να απλουστευτεί μια ιδέα, ένα μήνυμα, μια θεωρία,
για να γίνει αντιληπτή από το ευρύ κοινό.
Τομείς Εμφάνισης Λαϊκισμού
Λαϊκισμός στην πολιτική: Οι πολιτικοί ηγέτες προεκλογικά συνηθίζουν να φορούν

το προσωπείο του λαϊκού ηγέτη, να συνθηματολογούν, να δίνουν στο λαό ψεύτικες
υποσχέσεις, μέχρι να πάρουν την εξουσία. Επιδίδονται στην τακτική του πατερναλισμού
(κηδεμονίας) και του Μεσσιανισμού ( υποκρίνονται τους «Μεσσίες», δηλ. τους Σωτήρες του
λαού) σε μια προσπάθεια να πείσουν τους πολίτες ότι νοιάζονται για το καλό τους.
Ταυτόχρονα με την τακτική της κινδυνολογίας καταργούν κάθε άμυνα από την πλευρά των
πολιτών στους οποίους αρέσουν πολύ περισσότερο τα αισιόδοξα ψέματα παρά οι
απαισιόδοξες αλήθειες. Ωστόσο, αυτά ισχύουν έως ότου πάρουν την εξουσία, καθώς από
εκείνη τη στιγμή κι ύστερα η φενάκη αποκαλύπτεται και τα προσωπεία πέφτουν.
Λαϊκότητα στην πολιτική: Οι πραγματικοί και γνήσιοι πολιτικοί ηγέτες είναι αυτοί
που προέρχονται μέσα από τους κόλπους του λαού, που έχουν βιώσει τα κοινωνικά
προβλήματα και τις ανησυχίες των απλών- λαϊκών ανθρώπων που αγωνίζονται καθημερινά
για το βιοπορισμό τους. Αυτοί οι πολιτικοί ηγέτες είναι που μπορούν να οσφριστούν τις
ανάγκες του λαού και να αγωνιστούν χωρίς ιδιοτέλεια για να τις υπηρετήσουν.
Λαϊκισμός στην τέχνη: Η τέχνη είτε Υψηλή είτε λαϊκή έχει παρασυρθεί από το
ρεύμα της εμπορευματοποίησης και της βιομηχανοποίησης. Πιο συγκεκριμένα τα γνήσια
καλλιτεχνικά προϊόντα έχουν αρχίσει να εκλείπουν καθώς στο βωμό του κέρδους θυσιάζεται
κάθε πρωτοτυπία, κάθε φαντασία και δημιουργικότητα. Οι καλλιτέχνες περιορίζονται από
μια λογική παραγωγής που μετατρέπει τα καλλιτεχνήματα σε εμπορεύσιμα είδη και μάλιστα
με ημερομηνία λήξης. Έτσι, στη λογική ότι το λαϊκό «πουλάει» παράγονται χιλιάδες
κακέκτυπα λαϊκής τέχνης που όχι μόνο δεν εκφράζουν τη γνήσια λαϊκή ψυχή αλλά αντίθετα
υπηρετούν οικονομικά συμφέροντα.
Λαϊκότητα στην τέχνη: Τα γνήσια λαϊκά έργα τέχνης αποτυπώνουν τη γνήσια λαϊκή
ψυχή, τη φαντασία και την πρωτοβουλία του λαϊκού δημιουργού που δεν εκφράζεται κατόπιν
παραγγελίας ή κατόπιν πίεσης ούτε στοχεύει στον πλουτισμό. Ο στόχος του γνήσιου
καλλιτέχνη είναι να εκφράσει τα συναισθήματά του, τις ανάγκες του ακόμη και τους
προβληματισμούς του οι οποίοι τυγχάνει να συμπίπτουν πολλές φορές με αυτούς των απλών
λαϊκών ανθρώπων.
Λαϊκισμός στα Μ.Μ.Ε: Είναι από τα πιο συνηθισμένα πλέον φαινόμενα στα Μ.Μ.Ε,
καθώς οι τηλεοπτικές κυρίως εκπομπές είτε ειδησεογραφικές, είτε πολιτικές, ή ψυχαγωγικές
έχουν μπει στη λογική του κέρδους κι έχουν μετατραπεί σε φτηνό θέαμα. Οι υπεύθυνοι των
τηλεοπτικών προγραμμάτων υποστηρίζουν κυνικά ότι «αυτό θέλει ο λαός, αυτό του
προβάλλουμε». Ωστόσο, αυτό είναι ένα ψευτοεπιχείρημα καθώς το τηλεοπτικό πρόγραμμα
έτσι όπως έχει στηθεί εξυπηρετεί επιχειρηματικά και πολιτικά συμφέροντα που κρατά το λαό
εφησυχασμένο, αποπροσανατολισμένο κι αφοπλισμένο πνευματικά κι ηθικά, ανίκανο να
αντισταθεί στην προπαγάνδα και στα μηνύματα που του μεταφέρονται.
Λαϊκότητα στα Μ.Μ.Ε: Θα υπήρχε, αν υπηρετούνταν οι βασικές προϋποθέσεις κι οι

βασικές αρχές της δημοσιογραφικής δεοντολογίας. Αν δηλαδή οι δημοσιογράφοι
υπηρετούσαν την αλήθεια κι ενημέρωναν την Κοινή Γνώμη με ακρίβεια, σαφήνεια, με
πληρότητα κι εγκυρότητα. Έτσι μόνο ο λαός θα μπορούσε να είναι ενημερωμένος
αντικειμενικά για τις εξελίξεις και θα μπορούσε να γίνει κύριος της μοίρας του
αποφασίζοντας ελεύθερος και ανεπηρέαστος.
Λαϊκισμός στον αθλητισμό: Αποτυπώνεται με την προβολή λαοπρόβλητων και

λαοφιλών αθλημάτων, όπως το ποδόσφαιρο και η καλαθοσφαίρηση, καθώς αυτά τα
αθλήματα πιο εύκολα προσεγγίζονται από την πλειοψηφία των πολιτών μιας κι η
ενασχόληση με αυτά είναι πιο εύκολη, πιο προσιτή και πιο οικονομική. Ωστόσο, τα
αθλήματα αυτά δεν είναι τυχαίο ότι συνδυάζονται ευκολότερα και με το φανατισμό, με τα
τυχερά παιχνίδια, με τον αποπροσανατολισμό του λαού από πολιτικές εξελίξεις «μείζονος»
σημασίας και τον επαναπροσανατολισμό του σε ένα θέαμα «ήσσονος» σημασίας.Οι αθλητές
που σχετίζονται με αυτά τα αθλήματα ηρωοποιούνται χάρη στα τεράστια συμβόλαια που
υπογράφουν και χάρη στην αίγλη με την οποία περιβάλλεται το όνομά τους. Αντίθετα, άλλα
αθλήματα του κλασικού στίβου περιθωριοποιούνται ενώ άλλα αθλήματα, όπως το γκολφ, το
σκι ή η ιππασία θεωρούνται προνόμιο μιας μικρής «ελίτ».
Αίτια Λαϊκισμού
ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΑ: Η έλλειψη κριτικής ικανότητας που δεν επιτρέπει στην

πλειοψηφία του λαού να αντιληφθεί το γνήσιο από το νόθο, την αλήθεια από την πλάνη.
ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΑ: Η ψυχολογία της μάζας, ο φόβος, η ανάγκη του λαού να πιστέψει

σε αυτόκλητους σωτήρες ως απόδειξη της αδυναμίας του να αναλάβει τα ηνία της ζωής του
στα χέρια του.
ΠΟΛΙΤΙΚΑ: Η κρίση της σύγχρονης δημοκρατίας επιτρέπει σε δημαγωγούς να

καπηλευτούν το συναίσθημα του λαού και τις ανασφάλειες του, για να επιδοθούν σε μια
ακατάσχετη δημαγωγία, που εξυπηρετεί προσωπικά συμφέροντα.
ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ: Η φτώχεια, η ανεργία, η έξαρση της βίας και άλλων

κοινωνικών προβλημάτων δημιουργούν πρόσφορο έδαφος για την έξαρση του λαϊκισμού.
ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΑ: Κάθετι που αποτελεί λαϊκό στοιχείο γίνεται

αντικείμενο εκμετάλλευσης με στόχο το κέρδος.
Μέτρα Αντιμετώπισης
1. Ανθρωπιστική παιδεία: που μπορεί να επανδρώσει το άτομο με τα απαραίτητα

πνευματικά, ηθικά και ψυχολογικά εφόδια, ώστε να γίνει υπεύθυνη προσωπικότητα
και να αποκτήσει πολιτική παιδεία, ώστε να συμμετέχει στα κοινά και να μη μένει
παθητικός δέκτης των εξελίξεων.
2. Αισθητική παιδεία και καλλιέργεια, ώστε το άτομο να μπορεί να διακρίνει την αξία
του γνήσιου και πρωτότυπου καλλιτεχνικού δημιουργήματος από τα πολιτιστικά
υποπροϊόντα.
3. Οι πνευματικοί άνθρωποι οφείλουν να αναλάβουν δραστικά το διαφωτιστικό,

παραδειγματικό και αγωνιστικό τους ρόλο, ώστε να εκλαϊκεύσουν τη γνώση και να
καταστήσουν το λαό ικανό να αντιλαμβάνεται τις προπαγανδιστικές πρακτικές των
εκάστοτε ηγετών.
4. Εξυγίανση της σύγχρονης δημοκρατίας, ώστε το ίδιο το πολιτικό σύστημα να

αποβάλλει τους λαϊκιστές πολιτικούς που προδίδουν το δημοκρατικό ιδεώδες.
Μαζοποίηση
Μαζοποίηση: Η κατάσταση κατά την οποία μια ομάδα ανθρώπων αποκτά τα

χαρακτηριστικά άβουλης μάζας και τρέπεται σε παθητικό δέκτη ιδεών και εντολών.
Κομφορμισμός: Η τάση του ατόμου να προσαρμόζει τη συμπεριφορά του στις

αντιλήψεις, τις συνήθειες, στα έθιμα κ.λπ. της κοινωνίας στην οποία ανήκει, ακόμη κι αν δεν
το εκφράζουν. Γενικότερα, το να κάνει κανείς ό,τι κάνουν κι οι άλλοι.
Ένα από τα ανησυχητικά, μα και ιδιαιτέρως ενδεικτικά, φαινόμενα της εποχής μας
είναι η τάση των πολιτών να υιοθετούν και να ακολουθούν άκριτα τις απόψεις της
πλειοψηφίας ή τις απόψεις που εκφράζουν προβεβλημένα πρόσωπα∙ όπως κι η τάση τους να
υιοθετούν συνήθειες και τρόπους που δεν ανήκουν στη δική τους κουλτούρα, αλλά
γνωρίζουν σημαντική διάδοση σε διεθνές επίπεδο. Πρόκειται για το φαινόμενο που
αποκαλούμε μαζοποίηση και το οποίο αποδίδει την απουσία προσωπικού κριτηρίου και
ατομικής αντίληψης στην πλειονότητα των σύγχρονων ανθρώπων, που τείνει να ζει και να
αποφασίζει ως καθοδηγούμενη μάζα.
Το φαινόμενο αυτό συνιστά απόρροια συνδυαστικής επενέργειας ποικίλων αιτιών και

έχει εξαιρετικά επιζήμιες επιπτώσεις, καθώς είτε πρόκειται για τις εθνικές εκλογές, στις
οποίες οι πολίτες στηρίζουν σύσσωμα ένα κόμμα που δεν έχει τίποτε άλλο να προσφέρει
πέρα από ουτοπικές υποσχέσεις είτε πρόκειται για την υιοθέτηση ξενόφερτων
καταναλωτικών συνηθειών είτε για την υιοθέτηση πανομοιότυπων τρόπων διασκέδασης με
αυτών που έχουν οι μεγάλες δυτικές κοινωνίες, το τίμημα βαρύνει τελικά τους πολίτες.
Τα αίτια της μαζοποίησης
- Κομφορμισμός. Οι περισσότεροι άνθρωποι παρά το γεγονός ότι διακηρύττουν τη

μοναδικότητά τους και το ξεχωριστό της προσωπικότητάς τους, στην πραγματικότητα εκείνο
που επιθυμούν είναι το να είναι αποδεκτοί από τους άλλους και να αισθάνονται την
κοινωνική ασφάλεια που παρέχει η ένταξη σε μια ευρύτερη ιδεολογική ομάδα. Έτσι, πολύ
συχνά καταλήγουν να θυσιάζουν τις δικές τους απόψεις μόνο και μόνο για να μη
διαφοροποιηθούν από τον κύκλο φίλων τους ή από την κυρίαρχη τάση της κοινωνίας.
Ο κομφορμισμός αυτός έχει ως αποτέλεσμα να καθίσταται πιο εύκολη η χειραγώγηση

των πολιτών, εφόσον από τη στιγμή που επιτευχθεί η προσέλκυση ορισμένου αριθμού
ατόμων, που έχουν τη δυνατότητα να ασκούν επιρροή στο κοινό, κατόπιν είναι θέμα χρόνου
η ευρύτατη διάδοση των επιθυμητών απόψεων, ιδεών ή τάσεων.
- Προπαγάνδα. Με τη συνδρομή των μέσων μαζικής ενημέρωσης και των μέσων

κοινωνικής δικτύωσης είναι εφικτός ο συνεχής προπαγανδισμός ιδεών και αντιλήψεων, και
άρα η χειραγώγηση των πολιτών. Με δεδομένη την έλλειψη της αναγκαίας κριτικής
ικανότητας, αλλά και του επαρκούς χρόνου για την προσεκτική εξέταση των δεδομένων της
κοινωνικής πραγματικότητας, μεγάλο μέρος των πολιτών είναι ευάλωτο στην αποδοχή
απόψεων που αποτελούν προϊόν προπαγανδισμού.
- Διαφήμιση, τηλεοπτικά προγράμματα, κινηματογράφος. Με την αξιοποίηση

τόσο της άμεσης διαφήμισης μέσω των γνωστών διαφημιστικών μηνυμάτων όσο και της
έμμεσης που μπορεί να προκύψει από τις τηλεοπτικές σειρές και τις κινηματογραφικές
ταινίες, οι δυτικές κοινωνίες έχουν κατορθώσει την εδραίωση ενός καταναλωτικού προτύπου
ζωής, το οποίο τείνει να εκπληρώνεται με παρόμοιες επιλογές στο ντύσιμο, στη διασκέδαση,
στις καταναλωτικές συνήθειες, αλλά και σε ποικίλες άλλες αντιλήψεις, σε διεθνές πια
επίπεδο. Πρόκειται για τη διαμόρφωση μιας ομογενούς αγοραστικής αντίληψης σε
παγκόσμιο επίπεδο, που αφενός αποδίδει τεράστια οικονομικά οφέλη στις ισχυρές δυτικές
χώρες και αφετέρου τους διασφαλίζει τη στήριξη σε ιδεολογικό επίπεδο στις πιθανές -
μελλοντικές ή τωρινές- συγκρούσεις και αναμετρήσεις με ανταγωνιστικές χώρες και
ιδεολογίες, κυρίως των Ανατολικών χωρών.
- Κοινωνικά στερεότυπα. Το γεγονός ότι στο πνευματικό υπόβαθρο μεγάλου μέρους

των πολιτών υπάρχουν στερεότυπα, γενικευτικές και απλουστευτικές δηλαδή απόψεις, καθώς
και προκαταλήψεις υποβοηθά τη διάδοση νέων παρόμοιας υφής αντιλήψεων, οι οποίες έχουν
ως στόχο την καθοδήγηση της κοινής γνώμης προς συγκεκριμένη κάθε φορά κατεύθυνση.
- Υποχώρηση ηθικών και πολιτισμικών αξιών. Οι άνθρωποι στις μέρες μας έχουν
την τάση να αποζητούν κατά προτεραιότητα την προσωπική τους ευδαιμονία, χωρίς να
θέλουν εντούτοις να καταβάλουν την προσπάθεια που απαιτεί, στην πραγματικότητα, η
προσωπική και επαγγελματική επιτυχία. Κυριαρχεί, έτσι, ένα κλίμα φυγοπονίας, με πλείστες
αρνητικές εκφάνσεις στη λειτουργία της πολιτείας (ρουσφέτια, αναποτελεσματικότητα
υπαλλήλων, αεργία κ.λπ.). Αυτή ακριβώς η επιθυμία να αποκομίσουν οφέλη χωρίς καμία
προσπάθεια εντοπίζεται και στον τρόπο που προσεγγίζουν την πολιτική και κοινωνική
πραγματικότητα. Απροθυμία εμβάθυνσης στα τρέχοντα ζητήματα, ελλιπής πνευματική
καλλιέργεια, απλουστευτικές ερμηνείες, αδιαφορία και απροθυμία ανάληψης ευθυνών.
Καθίσταται, έτσι, εύκολη η χειραγώγησή τους από επιτήδειους πολιτικούς ή άλλους φορείς,
που προσφέρουν στους πολίτες ένα έτοιμο και ευκολονόητο αφήγημα της σύγχρονης
πραγματικότητας.
Η απουσία προσωπικής θέλησης για την παραγωγή ουσιαστικού έργου κι η έμμονη

επιδίωξη της διασκέδασης, της ευδαιμονίας και των εύκολων λύσεων, φανερώνει μια
σημαντική πτώση στην ηθική ποιότητα των πολιτών σε σχέση με παλαιότερες περιόδους,
κατά τις οποίες οι πολλαπλές εθνικές δοκιμασίες είχαν διαπλάσει γενιές με εργατικότητα,
αξίες και πραγματικό ενδιαφέρον για το κοινωνικά και εθνικά επωφελές.
- Εκπαίδευση που αποτρέπει τη διαφοροποίηση. Το σύγχρονο εκπαιδευτικό

σύστημα και οι λειτουργοί του προσφέρουν σε όλους τους μαθητές μια πανομοιότυπη
διδακτική ύλη -σταθερή για πολλά χρόνια, χωρίς ουσιαστική επαφή με τις αλλαγές στους
επιμέρους επιστημονικούς τομείς, στην κοινωνική και εργασιακή πραγματικότητα.
Ανεξάρτητα από τις προσωπικές κλίσεις, τα ενδιαφέροντα και τις δυνατότητες του κάθε
μαθητή, καλούνται όλοι να ασχοληθούν με τα ίδια ακριβώς αντικείμενα, και πολύ
περισσότερο να προσαρμόσουν τη συμπεριφορά, τις απόψεις και τις ιδέες τους σ’ ένα
συγκεκριμένο πρότυπο∙ με τις παρεκκλίσεις από αυτό το πρότυπο να δημιουργούν
προβλήματα και προβληματισμό στους εκπαιδευτικούς, οι οποίοι σπεύδουν να επαναφέρουν
στο προκαθορισμένο πλαίσιο τους μαθητές, αντί να τους προσφέρουν τη δυνατότητα να
διερευνήσουν περαιτέρω τη διαφορετική τους οπτική.
Το εκπαιδευτικό μας σύστημα, άλλωστε, δεν έχει λάβει υπόψη το ενδεχόμενο της
διαφορετικής άποψης ή των απρόσμενα χαρισματικών προσωπικοτήτων∙ το εκπαιδευτικό
μας σύστημα επιδιώκει ένα προκαθορισμένο μέσο όρο επιδόσεων και απόψεων. Φροντίζει,
μάλιστα, να ελαχιστοποιεί εξαρχής το ενδεχόμενο να εμφανιστούν δύσκολα διαχειρίσιμες
διαφοροποιήσεις με την παροχή ενός στερεοτυπικού διδακτικού υλικού που δύσκολα
ενθαρρύνει τη δημιουργικότητα και την πρωτοτυπία στη σκέψη.
Συνέπειες της μαζοποίησης
Το φαινόμενο της μαζοποίησης έχει αρνητικές συνέπειες τόσο σε ατομικό όσο και σε
συλλογικό επίπεδο, καθώς σηματοδοτεί την απώλεια της προσωπικής βούλησης και την
υιοθέτηση μιας ενιαίας καθοδηγούμενης αντίληψης. Ειδικότερα:
- Μία από τις σοβαρότερες συνέπειες αυτού του φαινομένου είναι η δραστική
αλλοίωση της πολιτικής βούλησης των πολιτών και η συνεπαγόμενη υπονόμευση των
δημοκρατικών λειτουργιών. Τα αποτελέσματα των εθνικών εκλογών παύουν να
αντικατοπτρίζουν την με ωριμότητα και πλήρη συνείδηση εκφρασμένη θέληση του λαού, κι
αρχίζουν να δηλώνουν ποια παράταξη κατόρθωσε να αξιοποιήσει καλύτερα τους
μηχανισμούς της προπαγάνδας και του λαϊκισμού. Οι πολίτες πηγαίνουν στις κάλπες, όχι με
καθαρή σκέψη και πραγματική γνώση των δεδομένων, αλλά υπό την έντονη επίδραση ενός
διχαστικού κλίματος και παρασυρμένοι από πλήθος ανεδαφικών υποσχέσεων∙ αγνοώντας επί
της ουσίας ποια είναι η πραγματική κατάσταση της χώρας και ποιες οι ρεαλιστικές
προοπτικές της.
- Οι πολίτες των μικρότερων χωρών τείνουν να υιοθετούν συνήθειες -ακόμη και σε

γλωσσικό επίπεδο- των ισχυρότερων κρατών, προσαρμόζουν τις καταναλωτικές τους
προτιμήσεις σ’ εκείνες που εντέχνως προωθούνται από τα μεγάλα οικονομικά και
παραγωγικά κέντρα, και τείνουν να περιφρονούν ακόμη και την πολιτισμική παραγωγή της
χώρας τους, προτιμώντας τα προϊόντα μαζικής κουλτούρας των δυτικών κοινωνιών.
Προκύπτει, έτσι, μια οικειοθελής παραίτηση από εκείνα τα στοιχεία που συναποτελούν και
διαμορφώνουν τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της κουλτούρας και της πολιτισμικής τους
ταυτότητας.
- Σε προσωπικό επίπεδο, άλλωστε, οι άνθρωποι θυσιάζουν την ατομική τους ιδιαίτερη

οπτική προς όφελος μιας λανθασμένης προσδοκίας αποδοχής απ’ τους άλλους. Καθίστανται
κατ’ αυτό τον τρόπο άβουλα υποχείρια εκείνων των πολιτικών και οικονομικών φορέων που
φροντίζουν να τους καθοδηγούν τόσο ως προς τις πολιτικές και κοινωνικές αντιλήψεις τους
όσο και ως προς τις καταναλωτικές τους συνήθειες.
Η ομοιογένεια, ωστόσο, στον τρόπο σκέψης και οι κοινές επιλογές σε κάθε πιθανό
επίπεδο, έχουν ως αποτέλεσμα να τρέπεται κάθε πολίτης σ’ ένα ακόμη κακέκτυπο ενός
προτύπου που προβάλλεται και προωθείται συστηματικά από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης
και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Το άτομο, άρα, χάνει τη δυνατότητα καθαρά προσωπικής πορείας και σκέψης,

εφόσον αισθάνεται δέσμιο των επιλογών της πλειοψηφίας και των προβεβλημένων
προσώπων.
Τρόποι αντιμετώπισης του φαινομένου της μαζοποίησης
Η ανάγκη να προφυλαχθούν οι πολίτες από τη συστηματική προσπάθεια

καθοδήγησής τους και τη μετατροπή τους σε μια δίχως προσωπική αντίληψη μάζα είναι
εύλογη, μα απαιτεί συντονισμένη προσπάθεια -και θέληση αντίστοιχης προσπάθειας- από
τους φορείς εκπαίδευσης και ενημέρωσης, καθώς και από την πολιτεία. Ειδικότερα:
- Οι πολίτες έχουν δικαίωμα αντικειμενικής και πλήρους ενημέρωσης για όλα όσα
αφορούν τις πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις στη χώρα τους, αλλά και σαφή ενημέρωση
από την πλευρά της κυβέρνησης για τις αποφάσεις που λαμβάνει, καθώς και για τους
μακρόχρονους σχεδιασμούς της.
Μόνο μέσα από τη διαρκή και αντικειμενική ενημέρωση θα μπορούν οι πολίτες να

διαμορφώνουν μια ολοκληρωμένη άποψη για τη δράση και τις δυνατότητες κάθε πολιτικής
παράταξης, όπως και για τις επιπτώσεις που έχουν οι ακολουθούμενες πολιτικές. Θα
μπορούν, έτσι, να προβαίνουν στις πολιτικές τους επιλογές με καθαρότητα, εφόσον οι
τακτικές του λαϊκισμού δεν θα είναι σε θέση να τους παραπλανήσουν σε ό,τι αφορά τα
πραγματικά δεδομένα της πολιτικής ζωής.
- Οι πολίτες έχουν δικαίωμα άρτιας εκπαίδευσης, η οποία θα στοχεύει στη

διαμόρφωση ολοκληρωμένων προσωπικοτήτων με την ικανότητα προσωπικής και
αδέσμευτης σκέψης. Προκειμένου, ωστόσο, να επιτευχθεί αυτός ο αναγκαίος στόχος, η

εκπαίδευση θα πρέπει να προσαρμοστεί στα σύγχρονα δεδομένα, εγκαταλείποντας μεθόδους
του παρελθόντος που αδρανοποιούν τη σκέψη των μαθητών και τους καθιστούν άβουλους
δέκτες έτοιμων και προκαθορισμένων απόψεων και αντιλήψεων. Ζητούμενο, πλέον, είναι η
εκπαίδευση εκείνη που θα στηρίζει τη δημιουργικότητα των μαθητών, θα ενισχύει τη λήψη
μαθησιακών πρωτοβουλιών και θα ενθαρρύνει την ενεργή συμμετοχή στα δρώμενα της
κοινωνικής και πολιτικής πραγματικότητας.
- Οι πολίτες οφείλουν να αντιληφθούν τις παγίδες, αλλά και το ανώφελο, του

καταναλωτικού προτύπου ζωής, θέτοντας, συνάμα, πιο ουσιαστικές επιδιώξεις στη ζωή τους.
Ζητούμενο θα πρέπει να είναι η καλλιέργεια των πνευματικών ενδιαφερόντων και των
ανθρωπιστικών αξιών, προκειμένου κάθε πολίτης να διαμορφώνει τη δική του αυτόνομη
προσωπικότητα, με βαθιά ριζωμένη την αγάπη και το σεβασμό για τον συνάνθρωπό του.
- Οι πολίτες καλούνται να συνειδητοποιήσουν την ιδιαίτερη σημασία που έχει η

προσωπική τους ενεργή συμμετοχή στα πολιτικά ζητήματα του τόπου. Η αδιαφορία και η
αδράνεια απέναντι στα κρίσιμα κοινωνικά και πολιτικά θέματα οδηγούν αναπόφευκτα στη
δημιουργία πολιτών χωρίς πραγματική γνώση όσων συμβαίνουν στην κοινωνία τους, και,
άρα, πολιτών ευάλωτων στη χειραγώγηση και την προπαγάνδα.
Αν οι πολίτες επιθυμούν να δουν ουσιαστικές και επωφελείς αλλαγές στην πολιτική

και οικονομική ζωή του τόπου, δεν μπορούν να συνεχίζουν να αδιαφορούν και να
επαναπαύονται, αναμένοντας από τους πολιτικούς να ενδιαφερθούν πραγματικά για τις
ανάγκες και τα προβλήματά τους. Οι αλλαγές μπορούν να έρθουν μόνο αν οι πολίτες
βρίσκονται σε διαρκή επαγρύπνηση, παρακολουθώντας και ελέγχοντας με αυστηρότητα το
έργο της εκάστοτε κυβερνητικής παράταξης.28
Η ψυχολογία της μάζας29
28
29
https://filologika.gr/lykio/g-lykiou/genikis-pedias/neoelliniki-glossa/mazopiisi-kritirio-axiologisis/
Η μαζοποίηση κλείνει μέσα της διαβρωτική και διαλυτική δύναμη, η οποία

προσβάλλει κατά προτίμηση την προσωπικότητα του ανθρώπου, την αυθυπαρξία του, και
του αρπάζει κατά πρώτο και κύριο λόγο την αυτοαξία του. Η μάζα, το κοινωνικό αυτό
κατασκεύασμα, που τα μέλη της είναι ανάμεσα τους συνδεδεμένα με μια αμοιβαία
μεταβίβαση και μετάδοση συναισθηματικών και μόνο καταστάσεων, στη δράση της
παρουσιάζει κάτι το νέο, αυτό που δεν μπορεί χωρίς άλλο να παραχθεί από τα ατομικά
δεδομένα. Έχει μια ιδιαίτερη «ψυχή», μιαν «ένωση», μέσα στην οποία ο άνθρωπος πέφτει
και χάνεται. Δεν είναι πια «αυτός» ο οποίος κατευθύνει τις πράξεις του, τις σκέψεις του και
τις αποφάσεις του, παρά η «μαζική ψυχή». Αυτή κυριαρχεί στο άτομο και το κάνει ασύνειδο
εκτελεστικό της όργανο. Η προσωπικότητα διαρρέει, διαλύεται μέσα στο «χωνευτήρι» του
μαζικού συνόλου.
Το άτομο μέσα στη μάζα μπορεί να προβεί σε κάθε είδος ανηθικότητας, επειδή μέσα
σ’ αυτή ζει ως ανώνυμο. Αυτή του η ανωνυμία το απαλλάσσει από κάθε προσωπική ευθύνη.
Όταν όμως χαλαρώνεται ή αφανίζεται η συνείδηση της ευθύνης, εκεί προβάλλει το αχαλίνω-
το των παθών και των ενστίκτων. Πάντα η φυγή προς τη μάζα είναι η φυγή του ανθρώπου
από την ευθύνη.
Ο άνθρωπος μέσα στη μάζα υφίσταται πνευματική υποδούλωση. Φτάνει σε

κατάσταση έντονης έξαψης, ώστε ν’ αφανίζεται κάθε ίχνος αυτοκυριαρχίας. Το άτομο μέσα
στη μάζα χάνει κάθε φρόνηση και αδυνατίζει έντονα η νοητική και η κριτική δύναμη του.
Γίνεται έρμαιο κάθε είδους επιρροής και επίδρασης. Υποβάλλεται εύκολα, χάνει τη δύναμη
της σκέψης. Η προσεκτική εξέταση δεν υπάρχει. Η σκέψη στενεύει και γίνεται μονόπλευρη.
Δεν μπορεί να διακρίνει το καλό από το κακό, το δίκαιο από το άδικο. Το δίκαιο το
τοποθετεί πάντα από το μέρος της μάζας, στη δύναμη της χάνει τέλεια την πρωτοβουλία του.
Περιμένει να του πουν τι θα κάνει. Γι’ αυτόν σκέπτεται «ο υπεύθυνος».
Χάνει τον έλεγχο επάνω στη βούληση του, ώστε να γίνεται εξαιρετικά εύπιστος και
στις ουτοπιστικές του αρχηγού εξαγγελίες. Πιστεύει στην πραγματοποίηση της ουτοπίας.
Πιστεύει κατεξοχήν στα «παχιά» λόγια του δημαγωγού. Το άτομο μέσα στη μάζα
υπνωτίζεται σε σημείο να μη βλέπει τι γίνεται γύρω του, γι’ αυτό κι ακολουθεί εκείνον που
θα υποσχεθεί το άφταστο. Ο άνθρωπος της μάζας δεν κρίνει, παρά μιμείται· παντού μιμείται
και προπαντός στην έκφραση. Επαναλαμβάνει συνθήματα και φράσεις, χειρονομίες, ακόμη
και λέξεις, όλα κομμένα στο ίδιο μέτρο και σχήμα, από την ίδια μηχανή
βγαλμένα. Αμβλύνεται η μνήμη του και η ανάμνηση του. Χάνει τη δύναμη της
αυτοσυγκέντρωσης.
Ο άνθρωπος της μάζας μπορεί να πιστέψει και την πιο απίθανη διάδοση.
Αναστέλλεται στα κέντρα της σκέψης του, από καιρό σε καιρό, η ενέργεια για λογική σκέψη
και μπορεί έτσι να του βάλει κανένας μέσα στο μυαλό παραστάσεις και σκέψεις τέτοιες, που,
όσο κι αν είναι ανύπαρκτες, ο άνθρωπος της μάζας να τις βλέπει σαν υπαρκτές. Σκέψεις που
σε άλλες περιστάσεις θα τις αναγνώριζε ως φαντασιοπληξίες, η μάζα τις δέχεται σαν
απόλυτα στην πράξη εφαρμόσιμες. Εμπόδιο δεν υπάρχει γι’ αυτήν: Όσο πιο «εξτρεμιστική»
είναι μια θεωρία, τόσο και πιο εύκολα τη δέχεται. Αποκτά μια τάση προς μια αχαλίνωτη
πραγματοποίηση ιδεών και γνωμών, που τις έβαλαν στο κεφάλι της.
Ο άνθρωπος της μάζας λένε οι ψυχολόγοι, ότι παθαίνει τούτο: δέχεται τους εσωτερι-
κούς τρόπους των άλλων, τη σκέψη τους, χωρίς να του γίνεται καν συνειδητή αυτή η κατά -
σταση του. Παίρνει θέση απέναντι στα πράγματα με τη παραίσθηση πως αυτή η στάση του
είναι αυθύπαρκτη και αυτόνομη, ότι είναι πραγματικά δική του θέση, ενώ στην
πραγματικότητα δεν είναι τίποτε δικό του, παρά μια σκέψη και μια θέση που του
μεταβίβασαν, που του έβαλαν μέσα στο κεφάλι του. Κι αυτό γίνεται γιατί ο άνθρωπος μέσα
στη μάζα έχασε το εγώ του και παραδόθηκε σύψυχα στην ξένη επίδραση, στην ξένη επιρροή.
Ι. Ν. Ξηροτύρης
Α. Να ενημερώσετε την τάξη σας για το περιεχόμενο του κειμένου που διαβάσατε
γράφοντας την περίληψη του. (100-120 λέξεις) Μονάδες 25
Β1. «Πάντα η φυγή προς τη μάζα είναι η φυγή του ανθρώπου από την ευθύνη.» Να
αναπτύξετε το περιεχόμενο του παραπάνω αποσπάσματος σε μία παράγραφο 70-90 λέξεων.
Μονάδες 10
Β2. Το κείμενο που σας δόθηκε αποτελεί δοκίμιο. Σε ποια κατηγορία δοκιμίου
ανήκει; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας. Μονάδες 5
Β3. Με ποια συλλογιστική πορεία (παραγωγική- επαγωγική) αναπτύσσεται η

η
3 παράγραφος του κειμένου; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας. Μονάδες 5
Β4. Να δώσετε στο κείμενο έναν τίτλο με σχόλιο και έναν χωρίς σχόλιο. Μονάδες 4
κατευθύνει, αχαλίνωτο, φρόνηση, βούληση, αμβλύνεται, εξτρεμιστική. Μονάδες 6
Β6. Να γράψετε ένα αντώνυμογια καθεμία από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου:
μονόπλευρη, εύπιστος, αμβλύνεται, δέχεται, ξένη. Μονάδες 5
Γ. Αναλαμβάνεις να γράψεις ένα άρθρο, που θα δημοσιευθεί στο επόμενο φύλλο της
σχολικής εφημερίδας, στο οποίο θα αναφέρεσαι στη στάση των νέων απέναντι στις ιδέες και
τις τάσεις του κοινωνικού σώματος καθώς και στην επιρροή που δέχονται από αυτές σε
σύγκριση με τους ενηλίκους. (350-400 λέξεις) (Μονάδες 40)
Μεσσιανισμός
Μεσσιανισμός: η πίστη των Εβραίων στη μελλοντική έλευση του Μεσσία, ο οποίος
θα έσωζε τον εβραϊκό λαό. Κατ’ επέκταση η πίστη στον μελλοντικό ερχομό ενός μεσσία και
γενικότερα ενός σωτήρα (λ.χ. στο πολιτικό ή εθνικό επίπεδο), δηλαδή σε ένα πρόσωπο με
εξαιρετικές ικανότητες (χαρισματικό ηγέτη), το οποίο και θα λυτρώσει τον λαό ή το έθνος
από τα προβλήματά του.
Ο μεσσιανισμός ως νοοτροπία χαρακτηρίζει περισσότερο τους ανθρώπους εκείνους

που ζουν σε ανελεύθερες ή θεοκρατικές κοινωνίες, που δεν ενθαρρύνουν την ανάπτυξη
ελεύθερου πνεύματος στους πολίτες∙ πνεύματος που θα τους επέτρεπε να αποδεσμευτούν
από τη μοιρολατρική αντιμετώπιση της ζωής και να διεκδικήσουν πιο αποφασιστικό ρόλο
στη διαμόρφωση της ακολουθούμενης πολιτικής και στη λήψη αποφάσεων. Ωστόσο, η
ανησυχητική πτυχή του ζητήματος είναι πως πλέον παρατηρείται η εμφάνιση μιας ανάλογης
νοοτροπίας ακόμη και σε δημοκρατικές πολιτείες, οι οποίες θα έπρεπε -λογικά- να
γαλουχούν πολίτες με διαρκές και ενεργό ενδιαφέρον για τα πολιτικά και κοινωνικά
ζητήματα∙ πολίτες με αυξημένη πίστη στην αξία της προσωπικής τους συμμετοχής, και
φυσικά πολίτες που δεν θα είχαν την ψευδαίσθηση πως το κράτος οφείλει να περιμένει και
να προσδοκά ένα χαρισματικό ηγέτη για να λύσει τα όποια του προβλήματα.
Αίτια εμφάνισης του μεσσιανισμού
- Ο μεσσιανισμός συνδέεται κυρίως με τα ανελεύθερα ή θεοκρατικά καθεστώτα, τα

οποία στην προσπάθειά τους να κάμψουν τις όποιες διαθέσεις αμφισβήτησης της εξουσίας,
επιχειρούν να παρουσιάσουν τον εκάστοτε ηγέτη ως μοναδικά χαρισματικό ή εκλεκτό. Σε
τέτοιου είδους καθεστώτα, ωστόσο, είναι ευκολότερη η ανάλογη χειραγώγηση των πολιτών,
καθώς οι ελευθερίες είναι περιορισμένες και δεν δίνεται βήμα έκφρασης στις αντιτιθέμενες
φωνές. Ενώ, η έλλειψη δημοκρατικής εμπειρίας, επιτρέπει την απρόσκοπτη αξιοποίηση κάθε
πιθανού μηχανισμού προπαγάνδας, χωρίς να υπάρχει η δυνατότητα αντίδρασης από τη μεριά
των πολιτών.
- Στις δημοκρατικές κοινωνίες, ωστόσο, η εμφάνιση του μεσσιανισμού συνδέεται με

την ολοένα ενισχυόμενη τάση των πολιτών να μη συμμετέχουν ενεργά στις δημοκρατικές
διαδικασίες, αφού σταδιακά έχουν χάσει την εμπιστοσύνη στη δυνατότητά τους να
επηρεάζουν τις πολιτικές αποφάσεις και επιλογές. Οι πολίτες απογοητευμένοι από τη
διαιώνιση των οικονομικών και κοινωνικών προβλημάτων, τείνουν να υιοθετούν μια
μοιρολατρική στάση απέναντι στην πραγματικότητα που τους καθιστά παθητικούς και
πειθήνιους δέκτες κάθε νέας εξέλιξης.
- Αντιστοίχως, η παρατεταμένη κρίση σε οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο, οδηγεί

τους πολίτες σε μια απορριπτική στάση απέναντι στις υπάρχουσες και ήδη δοκιμασμένες
πολιτικές δυνάμεις. Οι πολίτες αρχίζουν, δηλαδή, να πιστεύουν πως οι παλαιοί πολιτικοί δεν
έχουν την ικανότητα, τις γνώσεις ή τη θέληση να επιλύσουν τα χρόνια προβλήματα, και
στρέφονται έτσι προς νέα πρόσωπα, στα οποία εναποθέτουν όλες τους τις ελπίδες για την
ύπαρξη μιας θεαματικής βελτίωσης. Παραγνωρίζοντας, βέβαια, το γεγονός πως χωρίς την
ενεργή συμμετοχή και αποφασιστικότητα των ίδιων των πολιτών δεν μπορεί να προκύψει
καμία «θαυματουργή» ή ανέλπιστη βελτίωση του οικονομικού κλίματος.
- Η απουσία ουσιαστικής παιδείας και η διαβρωτική μαζοποίηση έχουν οδηγήσει στη

δημιουργία μιας μεγάλης ομάδας πολιτών που αδυνατούν να κατανοήσουν τη δύναμη που
έχουν τα μέλη μιας κοινωνίας στον επηρεασμό και στη διαμόρφωση κάθε νέας πολιτικής
εξέλιξης. Πρόκειται για πολίτες που περιμένουν επί της ουσίας κάποιον άλλον να τους
υποδείξει ποιες θα πρέπει να είναι οι απόψεις τους και η στάση τους απέναντι στα πράγματα,
χωρίς οι ίδιοι να είναι ικανοί να σχηματίσουν κατά τρόπο αυτόνομο μια άποψη για την
τρέχουσα πολιτική κατάσταση. Τέτοιου είδους πολίτες είναι, εύλογα, εύκολο να
καθοδηγηθούν προς μιας συγκεκριμένη πολιτική θέση, και ακόμη πιο εύκολο να εξωθηθούν
στην ειδωλοποίηση και στην αποθέωση ενός πολιτικού προσώπου, το οποίο θα έχει
υποτιθέμενα την ικανότητα να επιλύσει κάθε πιθανό πρόβλημα της χώρας.
- Οι πολίτες παρακολουθώντας τις τοπικές, αλλά και τις διεθνείς εξελίξεις, τείνουν να
σχηματίσουν την εντύπωση πως όλες οι αλλαγές κι όλες οι δημιουργούμενες συνθήκες
προκύπτουν βάσει κάποιου «κρυφού» σχεδιασμού από τα ισχυρά κράτη, τα οποία
ενορχηστρώνουν κάθε πολιτική κίνηση και απόφαση των μικρότερων κρατών. Τους
δημιουργείται, έτσι, η αίσθηση πως η δική τους δράση και η δική τους αντίληψη είναι χωρίς
αξία, εφόσον όλα είναι ήδη αποφασισμένα και προκαθορισμένα. Αίσθηση που βυθίζει σε
ακόμη μεγαλύτερη μοιρολατρία τους πολίτες και τους απογυμνώνει από κάθε διάθεση
ουσιαστικής συμμετοχής στα πολιτικά δρώμενα του τόπου τους.
Συνέπειες του μεσσιανισμού
- Ο μεσσιανισμός αποτελεί σημαντικό πλήγμα για τη δημοκρατία, εφόσον ωθεί τους

πολίτες στην άκριτη αποδοχή των υποσχέσεων -όσο υπερβολικές κι αν είναι αυτές- και των
θέσεων που παρουσιάζει ένα πολιτικό πρόσωπο -ο ηγέτης μιας πολιτικής παράταξης-, με
άμεσο αποτέλεσμα την εν λευκώ παραχώρηση της εξουσίας σε λαϊκιστές και δημαγωγούς.
Οι πολίτες παραπλανούνται από τις τεχνικές του λαϊκισμού και πείθονται πως το εκάστοτε
πολιτικό πρόσωπο είναι ο χαρισματικός εκείνος ηγέτης που θα επιλύσει διαμιάς τα χρόνια
προβλήματα της χώρας, χωρίς καμία παραχώρηση σε ό,τι αφορά τα δικαιώματα και τις
απαιτήσεις του λαού.
- Ο μεσσιανισμός οδηγεί στη δημιουργία κλίματος διαρκούς ανασφάλειας, στο

πλαίσιο του οποίου οι πολίτες αισθάνονται αδύναμοι και ευάλωτοι, εφόσον θεωρούν πως οι
ίδιοι δεν έχουν τη δύναμη να αλλάξουν τα πολιτικά δεδομένα, και πως όλα εξαρτώνται από
τις αποφάσεις και τη δράση ενός και μόνο προσώπου. Οι πολίτες οδηγούνται, έτσι, στη
μαζοποίηση και στη δραστική υποτίμηση της αξίας; που έχει στην πραγματικότητα η δική
τους δράση και αντίληψη.
- Ο μεσσιανισμός οδηγεί τους πολίτες σε μια τελείως λανθασμένη εντύπωση πως

είναι παράλληλα αδύναμοι και ανεύθυνοι. Οι πολίτες, δηλαδή, θεωρούν, όχι μόνο, πως δεν
μπορούν επί της ουσίας να αλλάξουν τις πολιτικές και οικονομικές συνθήκες της χώρας, μα
και συνάμα πως οι ίδιοι δεν έχουν καμία ευθύνη για τη διαιώνιση των προβλημάτων του
κράτους. Πρόκειται, βέβαια, για μια πολλαπλώς επιζήμια κατάσταση, εφόσον αφενός εξωθεί
τους πολίτες στην αδιαφορία, και τους καθιστά έτσι άβουλα υποχείρια, κι αφετέρου διότι
τους απαλλάσσει από την τόσο αναγκαία αίσθηση ευθύνης, για τη σωστή λειτουργία της
δημοκρατίας.
- Ο μεσσιανισμός οδηγεί τους πολιτικούς στο να υποτιμούν ολοένα και περισσότερο

την αντίληψη των πολιτών, εφόσον διαπιστώνουν πως κάθε πολίτης είναι έτοιμος να
αποθεώσει ένα πολιτικό πρόσωπο, αν η παρουσίαση και η προώθησή του γίνει με τον
κατάλληλο τρόπο. Οι περισσότεροι πολίτες, άλλωστε, έχουν κουραστεί με τα συνεχή
προβλήματα κι είναι πρόθυμοι έτσι να εθελοτυφλήσουν απέναντι στην πραγματικότητα, αν
βρεθεί ένας πολιτικός να τους υποσχεθεί εύκολες και άμεσες λύσεις∙ έστω κι αν με μια πιο
ψύχραιμη θεώρηση θα μπορούσαν να αντιληφθούν το ανυπόστατο των υποσχέσεων.
- Ο μεσσιανισμός τρέπει τους πολίτες σε φανατικούς οπαδούς του υποτιθέμενα

χαρισματικού ηγέτη∙ σε οπαδούς έτοιμους να αποδεχτούν και να στηρίξουν οποιαδήποτε
απόφασή του, έστω κι αν είναι καταφανώς λανθασμένη. Τους αποστερεί, επομένως, από την
κριτική εκείνη θεώρηση της πραγματικότητας που επιτρέπει την ψύχραιμη και ρεαλιστική
αποτίμηση των εκάστοτε συνθηκών. Κι ακόμη περισσότερο, τους αποστερεί από την κρίσιμη
συνειδητοποίηση πως οι όποιες καίριες αλλαγές δεν επιτυγχάνονται χάρη στην
αποφασιστικότητα και τη χαρισματική φύση του ενός, αλλά χάρη στη συλλογική προσπάθεια
ενός ολόκληρου λαού που είναι πρόθυμος να τροποποιήσει συμπεριφορές του παρελθόντος
και να αποδεχτεί νέους τρόπους λειτουργίας, προκειμένου το κράτος να είναι ικανό να
αντεπεξέλθει στις απαιτήσεις μιας νέας πραγματικότητας.
Τρόποι αντιμετώπισης του μεσσιανισμού
- Οι πολίτες οφείλουν να αντιληφθούν πως σε μια δημοκρατική κοινωνία, όπου οι

αποφάσεις και οι συνέπειες αυτών αφορούν όλα τα μέλη της πολιτείας, οι επιζητούμενες
λύσεις μπορούν να προκύψουν μόνο ως αποτέλεσμα συλλογικής προσπάθειας και ευθύνης.
Η προσδοκία πως ένας και μόνο άνθρωπος θα μπορέσει να αλλάξει τη ροή των πραγμάτων,
είναι προφανώς αβάσιμη και δεν λαμβάνει υπόψη της το πλήθος των επιμέρους αλλαγών που
πρέπει να επιτευχθούν, ώστε να προκύψει η δραστική μεταστροφή των οικονομικών,
κοινωνικών και πολιτικών συνθηκών που θα επιτρέψουν τη γενικότερη βελτίωση της
λειτουργίας του κράτους.
- Αποτελεί καίρια ευθύνη των φορέων εκπαίδευσης να αποτινάξουν από τους νέους
ανθρώπους τις μοιρολατρικές αντιλήψεις και να τους εμφυσήσουν την εμπιστοσύνη στη
δύναμη και στην αξία των δημοκρατικών διαδικασιών και της συλλογικής προσπάθειας.
Κάθε νέος πολίτης, άλλωστε, θα πρέπει να είναι σε θέση να αποτιμά και να κρίνει τα
δεδομένα της πολιτικής πραγματικότητας, ώστε να μην παρασύρεται από τους δημαγωγούς
και από τα τεχνάσματα του λαϊκισμού.
- Θα πρέπει, συνάμα, να ενθαρρύνεται έγκαιρα η ενεργή συμμετοχή των νέων

ανθρώπων στα πολιτικά και κοινωνικά δρώμενα, προκειμένου να αντιλαμβάνονται την
ιδιαίτερη αξία που έχει η προσωπική τους θέση και δράση. Μια τέτοια δημοκρατική
διαπαιδαγώγηση θα προφυλάσσει τους νέους από το ενδεχόμενο να υποτιμήσουν τη σημασία
της προσωπικής τους άποψης και, φυσικά, από το ενδεχόμενο να αποδεχτούν τη
μοιρολατρική θεώρηση του μεσσιανισμού.
- Οι δημοσιογράφοι οφείλουν να επισημαίνουν στους πολίτες τα φαινόμενα

λαϊκισμού, όπως και το ανυπόστατο των πολιτικών υποσχέσεων, προκειμένου οι πολίτες να
συνειδητοποιούν έγκαιρα τις απόπειρες χειραγώγησής τους.30
Μεσσιανισμός: Διαχρονικά επικίνδυνος
Φαινόμενο ακραίο, σοβαρό και πολυσύνθετο, ο μεσσιανισμός, μαστίζει στις μέρες

μας αρκετές, υπανάπτυκτες κυρίως, κοινωνίες. Πρόκειται για την προσδοκία ελεύσεως ενός
30
σωτήρα, ο οποίος έχοντας έμφυτα ξεχωριστά χαρίσματα θα λυτρώσει το λαό ή το έθνος από
τα προβλήματά του. Η προσδοκία αυτή δεσμεύει τους ανθρώπους στην παθητική
παρακολούθηση των τεκταινομένων και υποθάλπει την κοινωνική αδιαφορία. Συνακόλουθα,
συμβάλλει στη διάσπαση της κοινωνικής συνοχής και καθίσταται επιζήμια για την πολιτική
και πολιτειακή λειτουργία.
Επιτακτική είναι η ανάγκη, λοιπόν, του επακριβούς προσδιορισμού των παραγόντων

που ευνοούν την επικράτηση του μεσσιανισμού σε μια κοινωνία. Αρχικά, το χαμηλό
μορφωτικό επίπεδο που άμεσα συνεπάγεται και την πνευματική ισχνότητα ενός λαού τον
ωθεί στην υιοθέτηση μεσσιανικών πεποιθήσεων. Οι πολίτες δεν έχουν ανεπτυγμένη κριτική
ικανότητα, στερούνται γνώσεων και ορθού τρόπου σκέψης και ως απόρροια αυτών, εύκολα
χειραγωγούνται και ετεροκατευθύνονται. Η ελλιπής μόρφωση τους καθιστά ευάλωτους σε
κάθε μορφή υπολανθάνουσας εξωτερικής επίδρασης και ανίσχυρους να αντιδράσουν.
Επιπλέον, η διαμορφωμένη πραγματικότητα σε οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο

είναι καθοριστικός παράγοντας για την εξάπλωση του μεσσιανισμού. Αυτό διαφαίνεται από
το γεγονός ότι σε χώρες που βασιλεύει η φτώχεια, η εξαθλίωση, ο κοινωνικός αποκλεισμός
και οι ανισότητες, ο ερχομός του σωτήρα-ηγέτη φαντάζει ως η μοναδική διέξοδος, η
τελευταία ελπίδα για αλλαγή της κατάστασης, για την εξασφάλιση ενός καλύτερου
μέλλοντος. Άλλωστε, η διαιώνιση των προβλημάτων μαρτυρά την ανικανότητα των
κυβερνήσεων να δώσουν ένα τέλος στον πόνο, τη θλίψη και τη δυστυχία. Αυτός είναι και ο
κύριος λόγος που το φαινόμενο του μεσσιανισμού κυριαρχεί στις χώρες του λεγόμενου
Τρίτου Κόσμου.
Επιπρόσθετα, η αβουλία, η νωθρότητα, η ραθυμία στην οποία έχουν περιέλθει οι

πολίτες προωθεί τη μεσσιανική αντίληψη. Οι άνθρωποι δεν μετέχουν πλέον στα κοινά με
ζήλο, δυναμικότητα, αποφασιστικότητα, αλλά επιδεικνύουν μια μορφή έσχατης
περιφρόνησης και αδιαφορίας για αυτά, στοιχείο που εκπηγάζει από την έλλειψη
εμπιστοσύνης στις δικές τους δυνάμεις, στις δικές τους ικανότητες. Ο συμβιβασμός και η
ενδοτικότητα είναι τα λογικά επακόλουθα, καθώς και η ελπίδα για την έλευση ενός Μεσσία
που θα μεταβάλλει τα δεδομένα.
Ακόμη, την έξαρση του μεσσιανισμού πολλές φορές υποδαυλίζουν διάφορες

εξωτερικές πηγές δύναμης και επιρροής, όπως τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και οι
θρησκευτικές οργανώσεις. Αντικειμενικός σκοπός τους είναι η πόλωση και ο φανατισμός, η
εμφύσηση ακραιφνών ιδεολογιών και πεποιθήσεων, στις οποίες εντάσσεται και ο
μεσσιανισμός. Έτσι, ικανοποιούνται πληρέστερα και ασφαλέστερα τα συμφέροντα των
δημαγωγών, οι βλέψεις, οι επιδιώξεις και οι προσδοκίες τους.
Θα ήταν παράλειψη εάν δεν επισημαίναμε πως πιθανό αίτιο για την εδραίωση του
μεσσιανισμού σε μια κοινωνία αποτελεί η απουσία εθνικής ταυτότητας. Οι λαοί που δεν
μεριμνούν για τη διαφύλαξη της εθνικής τους ακεραιότητας και τη συνέχιση της πολιτιστικής
τους παράδοσης στηρίζονται σε σαθρά θεμέλια και ως συνέπεια ταλαντεύονται επικίνδυνα,
έτσι ώστε να επιτάσσεται, τελικά, η καλλιέργεια της μεσσιανικής νοοτροπίας. Κατακριτέο,
βέβαια, αλλά και αναπόφευκτη γι’ αυτούς τους λαούς.
Τέλος, πρέπει να τονίσουμε ότι η αρχηγική αυταρέσκεια, η πολιτική φιλοδοξία και η

ιδιοτέλεια των αρχόντων της κάθε χώρας μπορεί να οδηγήσει στην εγκόλπωση της
μεσσιανικής νοοτροπίας. Εξάλλου, η απογοήτευση από τις κυβερνητικές πολιτικές είναι
συχνά τόσο μεγάλη που δεν αφήνει περιθώρια επιλογής.
Πηγή : Αλέξανδρος Ντάκας, geocities.com
Α. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου (80- 100 λέξεις).
Μονάδες 25
Β. «Τέλος, πρέπει να τονίσουμε ότι . . . δεν αφήνει περιθώρια επιλογής». Πώς

αντιλαμβάνεστε την παραπάνω θέση του συγγραφέα; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας
σε μια παράγραφο 80 λέξεων. Μονάδες 8
Β1. Εκκινώντας από την δεύτερη και μέχρι και την πέμπτη παράγραφο του κειμένου
να εντοπίσετε πώς επιτυγχάνεται η νοηματική τους σύνδεση. Με ποιες λέξεις συμβαίνει
αυτό; Να δικαιολογήσετε σε κάθε περίπτωση την απάντησή σας. Μονάδες 10
Β2. Να εντοπίσετε την μέθοδο ανάπτυξης της πρώτης παραγράφου του κειμένου και
να δικαιολογήσετε την απάντησή σας. Μονάδες 5
Β3. Ποιον ή ποιους τρόπους πειθούς χρησιμοποιεί ο συγγραφέας στο παρόν κείμενο;
Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας. Μονάδες 4
Β4. Δώστε έναν ακόμη τίτλο με σχόλιο στο κείμενο. Μονάδες 2
Β5. Να δώσετε από ένα συνώνυμο για κάθε μία από τις παρακάτω λέξεις:
πολυσύνθετο, επιτακτική, ετεροκατευθύνονται, υπολανθάνουσας, αβουλία,
αναπόφευκτη. -Μονάδες 6
Γ. Στις μέρες μας όλο και συχνότερα αναπτύσσονται τάσεις μεσσιανισμού με

απρόβλεπτες συνέπειες. Καλείστε σε ένα δοκίμιο αποδεικτικού χαρακτήρα να καταγράψετε
τους λόγους που καθιστούν επικίνδυνη την τάση αυτή και στη συνέχεια να αναφερθείτε σε
πιθανούς τρόπους εξάλειψης του φαινομένου. Το δοκίμιό σας να μην υπερβαίνει τις 350-400
λέξεις.31 Μονάδες 40
Μνημεία – Αρχαιολογικοί χώροι – Μουσεία32
31
https://filologika.gr/lykio/g-lykiou/genikis-pedias/neoelliniki-glossa/messianismos-kritirio-axiologisis/
32
Με τον όρο «μνημεία» εννοούμε τα υλικά εκείνα δημιουργήματα παλαιότερων

πολιτισμικών περιόδων που έχουν ξεχωριστή ιστορική ή και καλλιτεχνική αξία εφόσον είτε
φανερώνουν το επίπεδο ανάπτυξης και τα αισθητικά κριτήρια μιας συγκεκριμένης εποχής
είτε με το κάλλος και την καλλιτεχνική αρτιότητά τους αναδεικνύονται σε έργα που
συγκινούν διαχρονικά τόσο τους ανθρώπους του τόπου όπου βρίσκονται όσο και τους
ανθρώπους κάθε άλλης χώρας.
Πρόκειται, ειδικότερα, για μεμονωμένα κτίσματα ή σύνολα κτισμάτων, που έχουν

διασωθεί και διατηρηθεί από προηγούμενη ιστορική στιγμή και παρουσιάζουν αρχαιολογικό
ενδιαφέρον.
Με τον όρο μνημείο, πάντως, δηλώνουμε, επίσης, και το οικοδόμημα, τη στήλη, το

άγαλμα ή όποιας άλλης μορφής γλυπτό, το οποίο δημιουργείται προς τιμήν και ανάμνηση
προσώπου που έχει πεθάνει ή σημαντικού γεγονότος.
Η ιδιαίτερη σημασία των μνημείων
Πηγή ιστορικών γνώσεων – Πληρέστερη κατανόηση της ιστορικής περιόδου

στην οποία ανήκουν: Πέρα από τις ειδικές γνώσεις και πληροφορίες που αντλούν οι
επιστήμονες μέσα από την ενδελεχή μελέτη των μνημείων, ακόμη κι ο απλός επισκέπτης
μπορεί να αποκομίσει σημαντικές γνώσεις μέσα από την επαφή του με αυτά. Ένα μνημείο,
είτε έχει θρησκευτικό χαρακτήρα, όπως είναι οι ναοί, είτε σχετίζεται με την κοσμική
εξουσία, όπως είναι ένα ανάκτορο, είτε σχετίζεται με την τέχνη και τον πολιτισμό, όπως είναι
για παράδειγμα το Ωδείο του Ηρώδου του Αττικού, επιτρέπει στον επισκέπτη να αντιληφθεί
το επίπεδο τεχνογνωσίας των ανθρώπων που το δημιούργησαν, το μέγεθος της οικονομικής
δαπάνης που απαιτήθηκε, τα αισθητικά κριτήρια της εποχής, αλλά και την αξία που
αναγνώριζαν οι άνθρωποι εκείνης της εποχής στους θεούς, στους βασιλείς, στην τέχνη και
στην πολιτεία τους εν γένει.
Ο επισκέπτης ενός μνημείου, ακόμη κι αν έχει προηγουμένως μελετήσει τα σχετικά

ιστορικά στοιχεία, μόνο όταν το αντικρίζει από κοντά μπορεί να εκτιμήσει την πραγματική
του αξία και να συνειδητοποιήσει την έκταση των εργασιών που χρειάστηκαν για τη
δημιουργία του. Έτσι, η άμεση αυτή επαφή με το μνημείο προσφέρει ουσιαστική κατανόηση
του χώρου και της λειτουργικότητάς του, της αισθητικής αξίας του μνημείου, αλλά και του
μεγέθους του, κατά τρόπο που η απλή παράθεση πληροφοριών σ’ ένα βιβλίο δεν θα
μπορούσε ποτέ να προσφέρει.
Ενίσχυση του ενδιαφέροντος για την ιστορία του τόπου: Ο επισκέπτης ενός
μνημείου, ερχόμενος σ’ επαφή με τη δημιουργικότητα και τις τεχνικές ικανότητες ανθρώπων
που έζησαν εκατοντάδες ή και χιλιάδες χρόνια πριν, εμπνέεται από τη δυναμική τους και
συχνά επιθυμεί να μελετήσει διεξοδικότερα τις ιστορικές και κοινωνικοοικονομικές
συνθήκες που επικρατούσαν κατά την περίοδο δημιουργίας του εκάστοτε μνημείου. Αποκτά
πιο ουσιαστικό ενδιαφέρον για την ιστορία του τόπου του και για τις εξελίξεις εκείνες που
επέτρεψαν στους προγόνους του να φτάσουν σ’ ένα τόσο υψηλό οικονομικό και πνευματικό
επίπεδο, ώστε να είναι σε θέση να φτιάχνουν έργα που εντυπωσιάζουν ακόμη και σήμερα με
την αρχιτεκτονική και αισθητική τους αρτιότητα.
Προκύπτει επί της ουσίας μια ξεχωριστής αξίας διασύνδεση ανάμεσα στο παρελθόν
και στο παρόν, καθώς τα μνημεία αυτά φανερώνουν αφενός τις πνευματικές κορυφώσεις
περασμένων ιστορικών περιόδων, που κάποτε μοιάζουν δυσεπίτευκτες ακόμη και για τα
σημερινά δεδομένα τεχνογνωσίας και υλικοτεχνικής υποδομής, κι αφετέρου αποτελούν ένα
διαρκές κάλεσμα προς τους ανθρώπους του παρόντος να διεκδικήσουν μια νέα ανοδική
πορεία για τον τόπο και τη χώρα τους.
Διατήρηση και ισχυροποίηση της εθνικής συνείδησης: Τα μνημεία ενός τόπου και
κυρίως εκείνα που συνδέονται με τις πολύ παλαιότερες ιστορικές περιόδους ενός έθνους
αποτελούν αδιάψευστους μάρτυρες της πορείας και της δυναμικής ενός λαού. Όποιες κι αν
είναι οι συνθήκες του παρόντος, τα μνημεία υπενθυμίζουν συνεχώς την εξελικτική δύναμη
του έθνους και τα μεγάλα του επιτεύγματα. Επιτρέπουν σε κάθε νέο μέλος της πολιτείας να
αποκτά συναίσθηση της σημαντικής ιστορικής πορείας που έχει διανύσει το έθνος του, και
του προσφέρουν, έτσι, πεποίθηση και πίστη στις δημιουργικές δυνάμεις του λαού στον οποίο
ανήκει.
Στην περίπτωση της Ελλάδας, για παράδειγμα, ακόμη κι όταν ο ελληνικός λαός βίωνε
εξαιρετικά επώδυνες ιστορικές περιόδους, όπως υπήρξε η παρατεταμένη περίοδος της
τουρκοκρατίας, τα εκπληκτικά μνημεία του αρχαιοελληνικού πολιτισμού, όπως είναι ο
Παρθενώνας στην Αθήνα, θύμιζαν διαρκώς στους ανθρώπους της χώρας την ξεχωριστή τους
εθνολογική ταυτότητα και τους ενέπνεαν αισθήματα καρτερίας, μα και εθνικής
υπερηφάνειας, προκειμένου όχι μόνο ν’ αντέξουν τα δύσκολα χρόνια της δουλείας, αλλά και
να διεκδικήσουν το δικαίωμά τους στην ανεξαρτησία.
Αντιστοίχως, σε κάθε περίοδο της ελληνικής ιστορίας, αλλά ακόμη και σήμερα, οι
Έλληνες αντλούσαν και συνεχίζουν να αντλούν ψυχική δύναμη από τα μνημεία του
μακραίωνου πολιτισμού τους, καθώς συνειδητοποιούν κάθε φορά πως ανήκουν σ’ ένα έθνος
που έχει επιδείξει υψηλή πνευματική ανάπτυξη και αξιοθαύμαστη αντοχή απέναντι στις
ποικίλες δυσκολίες που έχει κατά καιρούς κληθεί ν’ αντιμετωπίσει. Τα μνημεία, επομένως,
δεν είναι απλώς υλικά δημιουργήματα∙ είναι κομμάτι της ελληνικής ταυτότητας και πηγή
συνεχούς παρώθησης για τους ανθρώπους αυτού του τόπου.
[Απεικονίζοντας τους πολιτισμούς, τους μύθους και τις θρησκείες, οι οποίες άνθισαν
στην Ελλάδα για μια περίοδο μεγαλύτερη των χιλίων ετών, η Ακρόπολη περιλαμβάνει
τέσσερα από τα σπουδαιότερα αριστουργήματα της κλασσικής Ελληνικής περιόδου, τον
Παρθενώνα, τα Προπύλαια, το Ερέχθειο και τον ναό της Αθηνάς Νίκης, τα οποία μπορούν
να θεωρηθούν σύμβολα της ιδέας της παγκόσμιας κληρονομιάς.]
Τα μνημεία κάθε τόπου αποτελούν μέρος της παγκόσμιας κληρονομιάς: Πολλά

από τα μνημεία του ελληνικού χώρου ανήκουν στα καλύτερα παραδείγματα της
δημιουργικής ευφυΐας του ανθρώπου. Αποτελούν τεκμήρια μιας σημαντικής ανταλλαγής
ανθρώπινων αξιών και παρέχουν μια μοναδική ή τουλάχιστον εξαιρετική μαρτυρία μιας
πολιτισμικής παράδοσης ή ενός πολιτισμού που ζει ακόμα. Είναι άμεσα συνδεδεμένα με
σημαντικά στάδια της ανθρώπινης ιστορίας και για το λόγο αυτό έχουν εξέχουσα
οικουμενική αξία και αποτελούν τμήμα της κοινής κληρονομιάς της ανθρωπότητας.
Τα μνημεία, επομένως, αν και εύλογα αποτελούν πηγή εθνικής υπερηφάνειας, δεν

παύουν εντούτοις ν’ ανήκουν στο σύνολο της ανθρωπότητας, εφόσον οι αξίες που
εκπροσωπούν, η ιστορική τους διαδρομή, ο συμβολικός τους χαρακτήρας και η καλλιτεχνική
τους αξία, λειτουργούν ως δεσμοί συνοχής για όλους τους ανθρώπους και ως διαρκές
κάλεσμα για ειρηνική συνύπαρξη.
Πηγές αισθητικής απόλαυσης και αγωγής: Τα μνημεία προσφέρουν στους

επισκέπτες τους μια ιδιαίτερη αισθητική εμπειρία, καθώς αποτελούν συνήθως έργα υψηλής
τεχνικής και αισθητικής αρτιότητας. Σε αντίθεση με τα συνήθη κτίσματα ενός αστικού
τοπίου, τα μνημεία παλαιότερων ιστορικών περιόδων έχουν τη δική τους ταυτότητα που
αντανακλά τελείως διαφορετικές αντιλήψεις για τη λειτουργικότητα, το μέγεθος και τη
συνολική εικόνα ενός οικοδομήματος.
Προσέλκυση τουριστών: Τα μνημεία, όπως και πολλοί αρχαιολογικοί χώροι,

αποτελούν ισχυρούς τουριστικούς πόλους, καθώς άνθρωποι απ’ όλο τον κόσμο θέλουν να
δουν και να θαυμάσουν από κοντά δημιουργήματα και έργα τέχνης που έχουν τεράστια
ιστορική και καλλιτεχνική αξία. Αυτό σημαίνει πως η σωστή και συστηματική προβολή
αυτών των μνημείων μπορεί να προσφέρει σημαντικά οικονομικά οφέλη για τη χώρα, μιας
και οδηγεί στη σταθερή προσέλκυση εκατοντάδων χιλιάδων τουριστών σε ετήσια βάση.
Είναι προφανές, για παράδειγμα, πως ο Παρθενώνας, που έχει ταυτιστεί με τη

μεγαλειώδη ιστορία των αρχαίων Ελλήνων κι η εικόνα του οποίου είναι γνωστή σε ολόκληρο
τον κόσμο, αποτελεί ένα ανεπανάληπτο έργο τέχνης και τεχνικής που για πολλούς
ανθρώπους συνιστά από μόνο του ένα σπουδαίο λόγο για να επισκεφτούν την Ελλάδα. Είναι,
όμως, εξίσου προφανές πως για να μπορούν να αξιοποιηθούν τουριστικά τα ποικίλα μνημεία
που βρίσκονται στον ελληνικό χώρο, θα πρέπει αφενός να συντηρούνται και να φυλάσσονται
συστηματικά, κι αφετέρου η χώρα να έχει τις κατάλληλες υποδομές και την αρμόζουσα
στάση απέναντι στους επισκέπτες της, ώστε εκείνοι να αξιολογήσουν θετικά το ταξίδι τους
στην Ελλάδα και να θελήσουν να το επαναλάβουν.
Ο οφειλόμενος σεβασμός απέναντι στα μνημεία
Με δεδομένη την ιδιαίτερη αξία που έχουν τα διάφορα ιστορικά μνημεία, είναι
εύλογη η υποχρέωση της πολιτείας, αλλά και των πολιτών, να τα αντιμετωπίζουν με τον
αναγκαίο σεβασμό. Αυτό πρακτικά σημαίνει πως θα πρέπει να υπάρχει η κατάλληλη μέριμνα
για τη συντήρησή τους, για την αποκατάσταση ζημιών ή φθορών που έχουν προκληθεί σε
αυτά, καθώς και για την καλύτερη δυνατή προβολή τους. Εντούτοις, σε μια χώρα όπως είναι
η Ελλάδα, όπου υπάρχουν πάρα πολλά μνημεία, παρατηρείται μια παράδοξη στάση
αδιαφορίας απέναντι σ’ αυτά τα πολύτιμα έργα της πολιτισμικής και ιστορικής μας
παράδοσης. Έτσι, ενώ τα μνημεία εκείνα που αξιοποιούνται σε τουριστικό επίπεδο,
λαμβάνουν, ως ένα βαθμό, την αναγκαία φροντίδα, εκείνα τα μνημεία που δεν έχουν
αναδειχθεί τουριστικά, έρχονται αντιμέτωπα με την παραμέληση και φθείρονται ταχύτερα
από το αναμενόμενο, εφόσον δεν υπάρχει το αναγκαίο ενδιαφέρον για τη συντήρησή τους.
Την ευθύνη για τη συντήρηση των μνημείων, αλλά και για την κατάλληλη φροντίδα
του περιβάλλοντα χώρου στον οποίο βρίσκονται αυτά, ώστε να επιτυγχάνεται η καλύτερη
δυνατή ανάδειξή τους, την έχει το κράτος, γεγονός που εξηγεί την εικόνα αδιαφορίας και
παραμέλησης που διαπιστώνουμε σε αυτόν τον τομέα. Με την προσφιλή αιτιολογία των
οικονομικών προβλημάτων το κράτος επιχειρεί να εξηγήσει τις ελλείψεις που εντοπίζονται
στο αναγκαίο προσωπικό για τη φύλαξη, συντήρηση και γενικότερη προβολή των μνημείων,
χωρίς ωστόσο να γίνονται πλήρως αντιληπτές από την πλευρά των υπευθύνων οι συνέπειες
που έχει η παραμέληση των μνημείων και η οικονομική ζημία που προκύπτει από την ελλιπή
αξιοποίησή τους.
Προτάσεις για τη διασφάλιση μιας ποιοτικής επαφής με τα μνημεία
Η επαφή των πολιτών και ιδίως των νέων ανθρώπων με τα μνημεία του πολιτισμού
μας δεν θα πρέπει να περιορίζεται σε τυπικές επισκέψεις στο πλαίσιο κάποιας εκπαιδευτικής
εκδρομής, αλλά θα πρέπει να αποκτά τον χαρακτήρα μιας ουσιαστικότερης γνωριμίας,
προκειμένου να προκύπτει και το αναγκαίο αίσθημα σεβασμού και εκτίμησης απέναντι στα
εξέχουσας σημασίας αυτά οικοδομήματα και έργα τέχνης. Ζητούμενο είναι οι πολίτες της
χώρας, από μικρή ήδη ηλικία, να κατανοούν πλήρως πως τα ιστορικά αυτά μνημεία έχουν
ανεκτίμητη αξία και πως αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της εθνικής μας ταυτότητας, και
να φροντίζουν έτσι με την ενεργή στάση τους για την προστασία και την ορθή προβολή τους.
Εκπαιδευτικές δράσεις
Ιστορική μελέτη των μνημείων: Προκειμένου οι μαθητές να κατανοήσουν την αξία

που έχουν τα διασωθέντα μνημεία που υπάρχουν διάσπαρτα σε ολόκληρο τον ελληνικό χώρο
και να αποκτήσουν τον επιδιωκόμενο σεβασμό απέναντι σε αυτά -έστω κι αν ορισμένα δεν
είναι πια άρτια και δεν εμπνέουν το δέος που ενέπνεαν στην αρχική τους μορφή-, είναι
σημαντικό να διερευνάται επαρκώς τόσο η λειτουργικότητά τους όσο και η στενή
διασύνδεση με την καθημερινή ζωή των ανθρώπων της εποχής. Η γνωριμία μ’ έναν ναό της
αρχαιότητας, για παράδειγμα, θα πρέπει να αναδεικνύει την ιδιαίτερη βαρύτητα του
θρησκευτικού συναισθήματος για τους πολίτες εκείνης της περιόδου, και, άρα, το πόσο
κεντρικό ρόλο διαδραμάτιζε στη ζωή τους η απόδοση τιμών στους θεούς.
Θα πρέπει, συνάμα, να γίνεται κατανοητό πως η κατασκευή κάθε μνημείου

φανερώνει το επίπεδο οικονομικής ανάπτυξης που είχε επιτευχθεί, αλλά και το επίπεδο
τεχνογνωσίας, όπως και πιθανές πολιτισμικές αλληλεπιδράσεις με άλλους λαούς. Ενώ, για τα
κορυφαία μνημεία του ελληνισμού, είναι αναγκαία η διερεύνηση της ιστορικής πορείας τους∙
της μακροχρόνιας προσπάθειας για την κατασκευή τους, τις πιθανές φθορές ή καταστροφές
και τις προσπάθειες ανακατασκευής και διαφύλαξής τους. Χρειάζεται, δηλαδή, μια σε βάθος
μελέτη του κάθε μνημείου, ώστε οι μαθητές να κατανοούν αφενός την ιδιαίτερη αξία τους κι
αφετέρου πως η διατήρηση των μνημείων δεν είναι αποτέλεσμα τυχαίων συγκυριών, αλλά
συνειδητού σεβασμού από τους ανθρώπους όλων των προηγούμενων χρόνων, που
κατανοούσαν την αξία του έργου που είχαν απέναντί τους.
Επισκέψεις στα μνημεία και στους αρχαιολογικούς χώρους: Το πιο

αποτελεσματικό μέσο για τη συνειδητοποίηση της ιδιαιτερότητας ενός μνημείου είναι η δια
ζώσης επαφή με αυτό. Επαφή, βέβαια, που θα πρέπει να γίνεται όχι με τη λογική ενός
βιαστικού περάσματος, αλλά με την προοπτική να διαπιστωθούν όλα όσα έχουν ήδη
αναλυθεί και παρουσιαστεί στο πλαίσιο του μαθήματος. Η επίσκεψη σ’ ένα μνημείο δεν θα
πρέπει να γίνεται χωρίς να έχει προηγηθεί μια ουσιαστική παρουσίαση καίριων πληροφοριών
για τη δημιουργία και το ρόλο του στη ζωή των ανθρώπων της εποχής του.
Βιωματική επαφή με τα μνημεία: Πολλαπλά ωφέλιμη για την κατανόηση της αξίας
ενός μνημείου και για τη βάθυνση του σεβασμού προς αυτό είναι η παροχή δυνατότητας
στους νέους ανθρώπους να κινηθούν σε αυτό και να το «χρησιμοποιήσουν» σύμφωνα με το
σκοπό κατασκευής του. Μια μαθητική θεατρική παράσταση σ’ ένα αρχαίο θέατρο είναι η
ιδανική ευκαιρία για να αντιληφθούν οι μαθητές το πώς η δόμησή του εξυπηρετεί τις
ανάγκες της ακουστικής, καθώς και να αισθανθούν την ξεχωριστή συγκίνηση που προκαλεί
η επίγνωση πως κινούνται και δρουν σ’ ένα χώρο που έχει υποδεχτεί στο παρελθόν τη
διδασκαλία σημαντικών δραματικών έργων.
Ερευνητικές εργασίες: Είναι σημαντικό να αξιοποιείται η επωφελής για τους

μαθητές ενεργητική συμμετοχή στην αναζήτηση της γνώσης μέσα από την ανάθεση
ερευνητικών εργασιών σε σχέση με τα σημαντικά μνημεία της χώρας ή της περιοχής όπου
διαμένουν. Οι μαθητές θα έχουν έτσι τόσο την ευκαιρία να έρθουν σ’ επαφή με πλήθος
πληροφοριών για το μνημείο που μελετούν όσο και να συνειδητοποιήσουν τις ποικίλες
πτυχές υπό το πρίσμα των οποίων εξετάζεται ένα μνημείο (σε ποια ιστορική περίοδο
κατασκευάστηκε, ποιες ήταν οι τεχνικές προδιαγραφές του, το πιθανό κόστος κατασκευής, ο
σκοπός που εξυπηρετούσε, η σημασία που είχε για τους ανθρώπους της εποχής, ο αντίκτυπος
του μνημείου σε μεταγενέστερες περιόδους κ.ά.).
Η συνεισφορά της πολιτείας
Καίριας σημασίας για την πληρέστερη δυνατή επαφή των πολιτών με τα διάφορα
μνημεία είναι φυσικά η ορθή δράση της πολιτείας που έχει την ευθύνη για τη διαφύλαξη και
την ανάδειξή τους. Έτσι, η πολιτεία οφείλει:
- να διασφαλίζει πως τα μνημεία μπορούν να δέχονται επισκέπτες, να είναι δηλαδή

επισκέψιμα, χωρίς να τίθεται σε κίνδυνο η ασφάλεια των ανθρώπων ή των μνημείων∙
- να είναι συντηρημένα και φυλασσόμενα, και φυσικά να υπάρχουν στον

περιβάλλοντα χώρο οι αναγκαίες υποδομές για την υποδοχή επισκεπτών.
- να λαμβάνει κάθε μέτρο για τη διαφύλαξη του περιβάλλοντα χώρου, ώστε να

αναδεικνύεται το κάλλος του μνημείου, χωρίς αυτό να υπονομεύεται από την παραμέληση
του γύρω χώρου ή τυχόν ακαλαίσθητες γειτνιάζουσες κατασκευές.
- να μεριμνά για την κατάλληλη προβολή των μνημείων, φροντίζοντας όχι μόνο το
ίδιο το μνημείο αλλά και το χώρο γύρω από αυτό.
- να προωθεί την προβολή των μνημείων μέσω του διαδικτύου με σχετικές

πληροφοριακές ιστοσελίδες, όπου το κοινό αφενός θα βρίσκει τις αναγκαίες πληροφορίες κι
αφετέρου θα παρακινείται από την ποιότητα της παρουσίασης προκειμένου να επισκεφτεί
από κοντά τα επιμέρους μνημεία.
- να πραγματοποιούνται υπό την εποπτεία των Δήμων τιμητικές εκδηλώσεις για τα

μνημεία του κάθε τόπου, όπως και περιηγήσεις σε αυτά με τη συνδρομή έμπειρων ξεναγών,
ώστε οι πολίτες να λαμβάνουν ουσιαστική ενημέρωση και να κατανοούν πληρέστερα την
αξία του κάθε μνημείου.
Μουσεία
Εξίσου σημαντικά για τη γνωριμία με το παρελθόν και τις αξιοσημείωτες επιτεύξεις

προηγούμενων ιστορικών περιόδων είναι και τα εκθέματα που φιλοξενούνται στα διάφορα
μουσεία της χώρας. Ποικίλα έργα τέχνης και αντικείμενα που φανερώνουν την αισθητική
αντίληψη, τις δεξιότητες και την τεχνική πρόοδο του παρελθόντος, φέρνουν τους επισκέπτες
σ’ επαφή με διάφορες εκφάνσεις του καθημερινού βίου, της θρησκευτικότητας, του
στρατιωτικού εξοπλισμού και της γενικότερης δράσης των ανθρώπων που έζησαν σε
προγενέστερες περιόδους.
Αν και σε σύγκριση με τα μνημεία πρόκειται για έργα πολύ μικρότερης κλίμακας, το

πλήθος των πληροφοριών που αντλούνται από αυτά είναι εντυπωσιακός. Το κέρδος,
επομένως, που προκύπτει από την επαφή με τα έργα αυτά είναι δεδομένο, γι’ αυτό και θα
πρέπει να λαμβάνεται, όπως και στην περίπτωση των μνημείων, αντίστοιχη μέριμνα από τους
φορείς εκπαίδευσης, προκειμένου οι νέοι να επισκέπτονται τα μουσεία και να αποκτούν
ενεργό ενδιαφέρον για τα έργα που φιλοξενούνται σε αυτά.
Επαναπατρισμός σε μη-πατρίδα;33
33
https://filologika.gr/lykio/g-lykiou/genikis-pedias/neoelliniki-glossa/mnimeia-kritirio-axiologisis/
Ποια λογική έχει το αίτημα: να επιστραφούν στο σημερινό ελλαδικό κράτος όσα
γλυπτά του Παρθενώνα κατέχει και εκθέτει το Βρετανικό Μουσείο; Η
αυθόρμητη απάντηση της συντριπτικής νομίζω πλειονότητας των σημερινών Ελλήνων θα
ήταν τα γλυπτά αυτά μας ανήκουν. Είναι έργα των προγόνων μας, έκφανση της Ιστορίας μας,
οι Βρετανοί τα έκλεψαν από τη δική μας πατρίδα.
Υποθέτω και τις αντιρρήσεις των Βρετανών, κυρίως τις ενδόμυχες (πριν από την
ευγενική διαμόρφωση της διατύπωσης): Οι πολιτισμοί δεν έχουν φυσικούς κληρονόμους,
κληρονόμοι αναδείχνονται όσοι αξιοποιούν δημιουργικά το κληροδότημα. Τα γλυπτά του
Παρθενώνα ανήκουν στους λαούς που έχουν την καλλιέργεια να κατανοήσουν τη διαχρονική
αξία και σημασία τους για τη σύνολη ανθρωπότητα – ανήκουν στους λαούς που
αναδείχθηκαν εκ των πραγμάτων κληρονόμοι του αρχαιοκλασικού πολιτισμού.
Τέτοιοι είναι, εδώ και αιώνες, μόνο οι λαοί της ευρωπαϊκής Δύσης, πιστεύουν οι
Βρετανοί. Αυτοί καλλιέργησαν τα κλασικά γράμματα, σπούδασαν την αρχαιοελληνική
τέχνη, εξέδωσαν και ερμήνευσαν τα κείμενα της αρχαιοελληνικής γραμματείας, μετέφεραν
με το νεοκλασικισμό στα πέρατα της γης το ρυθμό και την αισθητική της Αρχαίας Ελλάδας.
Φαντάζομαι τους Βρετανούς να αντιτάσσουν τον ίδιο το δικό μας Κοραή, που
δεχόταν, όπως όλοι οι Δυτικοευρωπαίοι, ότι οι νεότεροι Γραικοί δεν έχουμε σχέση με τους
αρχαίους Έλληνες. Ότι μόνο με τον εκδυτικισμό μας οι Γραικοί θα μπορέσουμε να
ξαναγίνουμε Έλληνες, αφού η ελληνικότητα διασώθηκε ιστορικά μόνο στη Δύση και όχι
στην ποικιλότροπα αλλοτριωμένη γεωγραφική Ελλάδα. Τι καταλαβαίνετε σεις από
ελληνικότητα, θα ήθελαν να μας πουν οι Βρετανοί, και επομένως με ποιους τίτλους
διεκδικείτε τα γλυπτά του Παρθενώνα; Βάλτε τον μέσο διανοούμενο Γραικό της σήμερον ή
τις πολιτικές μας ηγεσίες να απαντήσουν στο ερώτημα: γιατί ο Παρθενώνας είναι
σημαντικότερο έργο τέχνης από τον πύργο του Άϊφελ – μετρήστε αν έχετε το κουράγιο, το
μέγεθος της κατά κεφαλήν πολιτιστικής και μορφωτικής σας υπανάπτυξης.
Αφού την αττική γη, που σας χαρίστηκε να κατοικείτε, την ατιμάσατε βάναυσα
εκβαρβαρώνοντας την ιερή ομορφιά της – τα Γλυπτά του Παρθενώνα σας μάραναν; Η
αλήθεια του Παρθενώνα μένει ανερμήνευτη δίχως την αλήθεια του αττικού τοπίου και αυτήν
τη δεύτερη αλήθεια την κάνατε τσιμεντένια λέπρα γυφτιάς, βρωμιάς και έσχατης ασχήμιας.
Στον πιο εγκληματικό βανδαλισμό της Ιστορίας, στην τριτοκοσμική γραικική σας
πρωτεύουσα, δώσατε το όνομα της πόλης των Αθηνών, πώς να σας εμπιστευθούμε λείμματα
τέχνης ανυπέρβλητης;
Τόσο σεβασμό έχετε για την Αρχαία Ελλάδα, φαντάζομαι να συνεχίζουν απαντώντας
στο αίτημα μας οι Βρετανοί, ώστε αρνηθήκατε και το μοναδικό λώρο ζωής που θα μπορούσε
να σας δένει μαζί της: τη γλώσσα. Καταργήσατε, παρά τις ψευδαισθητικές επιφάσεις, τη
διδασκαλία των αρχαίων στα σχολεία σας, πετσοκόψατε τη γλώσσα σας από τις ρίζες της,
για αυτό και τα σημερινά σας γραικικά είναι κωμικά ανάπηρα, συμπλεγματικά. Η νεολαία
σας σήμερα, οι ηλικίες κάτω των τριάντα ετών, δεν καταλαβαίνουν πια όχι την “κοινή”
ελληνική, αλλά ούτε και πρόσφατους συγγραφείς σας, όπως ο Παπαδιαμάντης και ο Ροΐδης.
Πόσο ποσοστό του πληθυσμού σας έχει διαβάσει έστω και τρεις αράδες του Αριστοτέλη, του
Πλάτωνα, του Θουκυδίδη; Από πού λοιπόν αντλείτε το θράσος να ονομάζετε προγόνους σας
τους αρχαίους Έλληνες και να διεκδικείτε κατ’ αποκλειστικότητα τα όσα αυτοί

κληροδότησαν στην ανθρωπότητα;
Του Χρήστου Γιανναρά, «Καθημερινή», 17.11.2002
Α. Να γράψετε στο τετράδιό σας την περίληψη του κειμένου που σας δόθηκε (100-
120 λέξεις ).
Μονάδες 25
Β1. Να αναπτύξετε σε 70 – 80 λέξεις το περιεχόμενο του ακόλουθου αποσπάσματος

από το κείμενο: «Η νεολαία σας σήμερα, οι ηλικίες κάτω των τριάντα ετών, δεν
καταλαβαίνουν πια όχι την “κοινή” ελληνική, αλλά ούτε και πρόσφατους συγγραφείς
σας, όπως ο Παπαδιαμάντης και ο Ροΐδης».
Μονάδες 10
Β2.α) Να χαρακτηρίσετε τον συλλογισμό με βάση την πορεία του νου (παραγωγικός
– επαγωγικός) και να τον αξιολογήσετε.
-Οι πολιτισμοί δεν έχουν φυσικούς κληρονόμους.
-κληρονόμοι αναδείχνονται όσοι αξιοποιούν δημιουργικά το κληροδότημα.
Άρα, μόνο οι λαοί της ευρωπαϊκής Δύσης αναδείχθηκαν κληρονόμοι του

αρχαιοκλασικού πολιτισμού.
Μονάδες 6
β) Το κείμενο ανήκει στο γραμματειακό είδος της επιφυλλίδας. Να αναφέρετε δυο

χαρακτηριστικά που πιστοποιούν αυτό το είδος.
Μονάδες 2
Β3. «Αφού την αττική γη […] τέχνης ανυπέρβλητης;»:5η παράγραφος. Στη

συγκεκριμένη παράγραφο να εντοπίσετε:
α. Έναν τρόπο πειθούς που επιστρατεύει ο συγγραφέας.
β. Τα μέσα πειθούς που χρησιμοποίει. Να αναφέρετε ένα παράδειγμα για κάθε

περίπτωση. Μονάδες 5
B4.α) Να δώσετε τα συνώνυμα των παρακάτω υπογραμμισμένων λέξεων του

κειμένου: απάντηση, μορφωτικής, ιερή, λώρο, καταλαβαίνουν.
Μονάδες 5
β) «Φαντάζομαι τους Βρετανούς να αντιτάσσουν τον ίδιο το δικό μας Κοραή,

που δεχόταν, όπως όλοι οι Δυτικοευρωπαίοι, ότι οι νεότεροι Γραικοί δεν έχουμε σχέση
με τους αρχαίους Έλληνες». Να αναγνωρίσετε το είδος της σύνδεσης των προτάσεων

(παρατακτική – υποτακτική) και να εξηγήσετε πώς λειτούργει η σύνδεση αυτή στη
διαμόρφωση του ύφους.
Μονάδες 3
γ) Να αιτιολογήσετε τη χρήση της παρένθεσης και της άνω και κάτω τελείας στις
παρακάτω περιπτώσεις:
 (2η) «κυρίως τις ενδόμυχες (πριν από την ευγενική διαμόρφωση της διατύπωσης)»
 (6η) «το μοναδικό λώρο ζωής που θα μπορούσε να σας δένει μαζί της: τη γλώσσα.»
Μονάδες 2
δ) Τι επιδιώκει ο συγγραφέας με τη χρήση των ερωτήσεων στην τελευταία

παράγραφο του κειμένου;
Μονάδες 2
Γ. (Παραγωγή Λόγου)
Με αφορμή τη 18η Απριλίου που έχει ορισθεί από την UNESCO και το Διεθνές
Συμβούλιο Μνημείων και Τοποθεσιών ως Παγκόσμια Ημέρα Μνημείων, γράφετε ένα άρθρο
(350 – 400 λέξεις) στην εφημερίδα του σχολείου σας στο οποίο:
α) θα αναφερθείτε στην αξία των μνημείων και
β) στους τρόπους εξοικείωσης των νέων με την πολιτιστική τους κληρονομία.
Προσοχή: στο άρθρο να μην αναγράψετε το ονοματεπώνυμό σας
Μονάδες 40
Εργασία – Επάγγελμα
Η λέξη επάγγελμα αναφέρεται συγκεκριμένα στη βιοποριστική απασχόληση κι έχει

έτσι πιο περιορισμένο νοηματικό εύρος σε σχέση με την εργασία που αναφέρεται τόσο στο
επάγγελμα όσο και γενικότερα στην καταβολή σωματικών και πνευματικών δυνάμεων για
την παραγωγή επιθυμητού ή επιβεβλημένου έργου, το οποίο δεν σχετίζεται απαραίτητα με

την επίτευξη οικονομικού κέρδους.
Το δικαίωμα στην εργασία και στην επαγγελματική αποκατάσταση είναι θεμελιώδες

για κάθε άνθρωπο, κι αυτό σηματοδοτείται κι από την ύπαρξη ειδικής διάταξης
στο Σύνταγμα.
Άρθρο 22. Η εργασία αποτελεί δικαίωμα και προστατεύεται από το Κράτος, που
μεριμνά για τη δημιουργία συνθηκών απασχόλησης όλων των πολιτών και για την ηθική και
υλική εξύψωση του εργαζόμενου αγροτικού και αστικού πληθυσμού.
Όλοι οι εργαζόμενοι, ανεξάρτητα από φύλο ή άλλη διάκριση, έχουν δικαίωμα ίσης
αμοιβής για παρεχόμενη εργασία ίσης αξίας.
Αντιστοίχως, το δικαίωμα στην εργασία περιλαμβάνεται και στην Οικουμενική

Διακήρυξη για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα (1948):
Άρθρο 23.
1. Καθένας έχει το δικαίωμα να εργάζεται και να επιλέγει ελεύθερα το επάγγελμά

του, να έχει δίκαιες και ικανοποιητικές συνθήκες δουλειάς και να προστατεύεται από την
ανεργία.
2. Όλοι, χωρίς καμία διάκριση, έχουν το δικαίωμα ίσης αμοιβής για ίση εργασία.
3. Κάθε εργαζόμενος έχει δικαίωμα δίκαιης και ικανοποιητικής αμοιβής, που να

εξασφαλίζει σε αυτόν και την οικογένειά του συνθήκες ζωής άξιες στην ανθρώπινη
αξιοπρέπεια. Η αμοιβή της εργασίας, αν υπάρχει, πρέπει να συμπληρώνεται με άλλα μέσα
κοινωνικής προστασίας.
4. Καθένας έχει το δικαίωμα να ιδρύει μαζί με άλλους συνδικάτα και να συμμετέχει

σε συνδικάτα για την προάσπιση των συμφερόντων του.
Άρθρο 24
Καθένας έχει το δικαίωμα στην ανάπαυση, σε ελεύθερο χρόνο, και ιδιαίτερα, σε

λογικό περιορισμό του χρόνου εργασίας και σε περιοδικές άδειες με πλήρεις αποδοχές.
Άρθρο 25
1. Καθένας έχει δικαίωμα σε ένα βιοτικό επίπεδο ικανό να εξασφαλίσει στον ίδιο και
στην οικογένεια του υγεία και ευημερία, και ειδικότερα τροφή, ρουχισμό, κατοικία, ιατρική
περίθαλψη όπως και τις απαραίτητες κοινωνικές υπηρεσίες. Έχει ακόμα δικαίωμα σε
ασφάλιση για την ανεργία, την αρρώστια, την αναπηρία, τη χηρεία, τη γεροντική ηλικία,
όπως και για όλες τις άλλες περιπτώσεις που στερείται τα μέσα της συντήρησής του, εξαιτίας
περιστάσεων ανεξαρτήτων της θέλησης του.
Η αξία της εργασίας
Η εργασία αποτελεί θεμελιώδες δικαίωμα του ατόμου, διότι μόνο μέσω αυτής
καθίσταται εφικτή η επιβίωση, αλλά και η περαιτέρω ανάδειξη του ατόμου, και άρα η
καταξίωση της κοινωνικής του υπόστασης. Ενώ, παράλληλα, η εργασία συνιστά το μέσο για
τη συλλογική ευημερία, καθώς χάρη σε αυτή επιτυγχάνεται η παραγωγή όλων εκείνων που
κρίνονται αναγκαία για την κάλυψη των αναγκών του πληθυσμού.
- Διασφάλιση αξιοπρεπούς διαβίωσης. Μέσω της εργασίας το άτομο κατορθώνει

αρχικά να εξασφαλίζει τα απαραίτητα για την επιβίωσή του και σταδιακά προχωρά στο να
διασφαλίσει μια αξιοπρεπή διαβίωση∙ αναγκαίο ζητούμενο, ώστε να είναι σε θέση αφενός να
απολαμβάνει τη ζωή του κι αφετέρου να μπορεί να προσεγγίσει την ολοκλήρωση της
προσωπικότητάς του.
Το καθημερινό άγχος για την επιβίωση και οι συνεχείς οικονομικές ανάγκες φθείρουν
δραστικά τον άνθρωπο και του αποστερούν τη δυνατότητα να εκπληρώσει τις πραγματικές
του επιθυμίες και να διαμορφώσει τη ζωή του κατά τρόπο που να του προσφέρει ευτυχία.
Προκύπτει, έτσι, η αδιαπραγμάτευτη ανάγκη να μπορεί μέσω της εργασίας του να
διασφαλίζει επαρκείς οικονομικές απολαβές, με απώτερο στόχο την πλήρη οικονομική του
ανεξαρτησία. Εντούτοις, οι σημερινές συνθήκες έχουν επιφέρει σημαντικές μειώσεις στους
μισθούς, με αποτέλεσμα οι περισσότεροι άνθρωποι να αδυνατούν να ανταποκριθούν στις

οικονομικές τους ανάγκες.
Αν ένας εργαζόμενος -πλήρους απασχόλησης- δεν κατορθώνει με το μισθό του να

καλύπτει πλήρως τις οικονομικές του υποχρεώσεις, τότε, όχι μόνο παραμένει σε διαρκή
ανασφάλεια, αλλά δεν αντλεί από την εργασία του εκείνη την αίσθηση ικανοποίησης που θα
του επιτρέψει να συνεχίσει να την πραγματοποιεί με τον πλέον αποτελεσματικό τρόπο.
Ζητούμενο, επομένως, για κάθε άνθρωπο δεν είναι απλώς να έχει εργασία, αλλά να μπορεί
μέσω αυτής να επιτυγχάνει τη διασφάλιση μιας αξιοπρεπούς διαβίωσης.
- Λειτουργεί ως παράγοντας κοινωνικοποίησης. Το επάγγελμα του κάθε ανθρώπου

δεν αποτελεί μόνο ή απλώς ένα μέσο για την εξασφάλιση οικονομικών εσόδων∙ είναι πολύ
περισσότερο κομμάτι της ταυτότητάς του και επιτρέπει στο άτομο να αποκτά μια σεβαστή
και αναγνωρίσιμη θέση στο κοινωνικό σύνολο.
Το κάθε άτομο έχει επίγνωση πως με το επάγγελμά του προσφέρει κάτι ουσιαστικό
για τους συνανθρώπους του, γνωρίζει πως έχει απέναντί τους ευθύνη, και μέσω της
παράλληλης συνειδητοποίησης πως και το ίδιο επωφελείται από την επαγγελματική
δραστηριότητα των συνανθρώπων του, διαμορφώνεται και ενισχύεται η κοινωνική του
συνείδηση.
Είναι, άρα, η ίδια η επαγγελματική ενασχόληση που επιτρέπει στο άτομο να

αποκτήσει βαθύτερο σεβασμό και εκτίμηση για την προσφορά και την εργασία των
συνανθρώπων του, αφού πλέον αντιλαμβάνεται πληρέστερα τις απαιτήσεις, την
υπευθυνότητα και την κούραση που συνοδεύει κάθε επαγγελματική δραστηριότητα.
- Ισχυροποιεί και καλλιεργεί τις δεξιότητες του ατόμου. Με τη συστηματική

επαγγελματική δραστηριότητα το άτομο έχει την ευκαιρία να αξιοποιήσει τις ήδη
υπάρχουσες δυνατότητές του, αλλά και να βιώσει νέες επαγγελματικές εμπειρίες και
απαιτήσεις που το ωθούν να διερευνήσει ακόμη περισσότερο τις ικανότητές του. Η εργασία,
άλλωστε, τείνει να ενισχύει την εργατικότητα, την ανθεκτικότητα, καθώς και την αντίληψη
του ατόμου, εφόσον δοκιμάζει διαρκώς τις αντοχές του, αλλά και καλείται να επιλύσει
τάχιστα αναπάντεχα προβλήματα και δυσκολίες.
Το σύνολο αυτών των εμπειριών που σχετίζονται με την επαγγελματική

δραστηριότητα επιτρέπουν στο άτομο να αποκτήσει αυτοπεποίθηση και εμπιστοσύνη στις
νοητικές και σωματικές του δυνατότητες, γεγονός που ισχυροποιεί το χαρακτήρα του.
Το άτομο, μάλιστα, γίνεται πολύ πιο αποτελεσματικό σε κάθε πτυχή της

καθημερινότητάς του, αφού πλέον αντιλαμβάνεται πολύ καλύτερα τη σημασία της ορθής
αξιοποίησης του χρόνου και βρίσκει τρόπους να τον εκμεταλλεύεται πληρέστερα. Ο
επαγγελματισμός, η συνέπεια και η έγκαιρη οργάνωση, που του επιτρέπουν να
αντεπεξέρχεται στις εργασιακές του υποχρεώσεις, βρίσκουν εφαρμογή και στις λοιπές
δραστηριότητές του. Σαφές παράδειγμα, ως προς αυτό, αποτελούν οι εργαζόμενες μητέρες,
οι οποίες κατορθώνουν να είναι αποτελεσματικές, όχι μόνο στον επαγγελματικό χώρο, αλλά
και σε ό,τι αφορά τις ποικίλες υποχρεώσεις που καλείται να καλύψει ένας γονιός.
- Συναισθηματική ικανοποίηση. Η επαγγελματική ενασχόληση, ιδίως και κυρίως

όταν αυτή αφορά ένα επάγγελμα που βρίσκεται πλησιέστερα στις προσωπικές επιθυμίες του
ατόμου, αποτελεί πηγή ουσιαστικής συναισθηματικής ικανοποίησης, καθώς καλύπτει την
εσωτερική ανάγκη του ατόμου για δημιουργία και προσφορά. Λειτουργεί, συνάμα, ως
στοιχείο ενίσχυσης της αυτοεκτίμησης του ατόμου, καθώς του δημιουργεί την αίσθηση της
επίτευξης και της προσωπικής επιτυχίας.
Το άτομο αισθάνεται χρήσιμο, παραγωγικό και ικανό να πραγματοποιήσει τους

προσωπικούς του στόχους, εφόσον έχει πλέον τη δυνατότητα να ρυθμίζει το ίδιο τη ζωή του
και να διαχειρίζεται τα χρήματά του.
Συνάμα, μάλιστα, μέσω της επαγγελματικής ενασχόλησης κατορθώνει να γνωρίσει

πληρέστερα τον ίδιο του τον εαυτό, καθώς διαπιστώνει σταδιακά τις ελλείψεις του, αλλά και
τις δυνατότητές του.
Αίτια αλλοτρίωσης του ατόμου από την εργασία του
Η αδιαμφισβήτητη αξία της εργασίας υπονομεύεται τα τελευταία χρόνια σε ό,τι

αφορά τη δυνατότητα του ατόμου να αντλεί συναισθηματική ικανοποίηση από την άσκηση
του επαγγέλματός του, γεγονός το οποίο σχετίζεται τόσο με τις επαγγελματικές συνθήκες
που έχουν διαμορφωθεί στην εποχή μας, όσο και με την ποιότητα των επιλογών που συχνά
εξαναγκάζεται να κάνει το άτομο.
- Τα υψηλά ποσοστά ανεργίας ωθούν συχνά τους νέους ανθρώπους να επιλέξουν ένα
επάγγελμα το οποίο δε σχετίζεται με τις σπουδές και τα ενδιαφέροντά τους μόνο και μόνο για
να μπορέσουν να διασφαλίσουν τα αναγκαία οικονομικά έσοδα. Το γεγονός, όμως, ότι
καλούνται να εργαστούν σ’ έναν χώρο που δεν κινεί το ενδιαφέρον τους ούτε πιθανώς
καλύπτει την εσωτερική τους ανάγκη και έκφραση και δημιουργία, αλλά ούτε και
ανταποκρίνεται στις πραγματικές τους ικανότητες, αφαιρεί από την επαγγελματική τους
ενασχόληση τη ζητούμενη αίσθηση ευχαρίστησης, ώστε να μπορούν να ασκήσουν για καιρό
και με αποτελεσματικότητα το επάγγελμα αυτό.
Το ίδιο αρνητικό πλαίσιο, άλλωστε, διαμορφώνεται όταν το άτομο, αντί να επιλέξει

το επάγγελμα που πραγματικά το ευχαριστεί, επιλέγει ένα άλλο με μόνο κριτήριο το
οικονομικό κέρδος. Παρά τις ποικίλες δυνατότητες που προσφέρονται στο άτομο μέσω των
αυξημένων οικονομικών εσόδων, δεν μπορεί να παραγνωριστεί το γεγονός ότι η
επαγγελματική ενασχόληση καλύπτει ένα μεγάλο μέρος της καθημερινότητάς του, και αν δεν
μπορεί να αντλήσει ικανοποίηση από αυτή την ενασχόληση, καταλήγει να αισθάνεται
παγιδευμένο και απογοητευμένο από τη ζωή του.
- Σε αντίθεση με τις επαγγελματικές δραστηριότητες του παρελθόντος, όπου ο

άνθρωπος είχε την ευκαιρία να αναλάβει τη δημιουργία ενός προϊόντος από την αρχή μέχρι
την ολοκλήρωσή του, στη σύγχρονη εποχή της εξειδίκευσης και της βιομηχανοποίησης, κάθε
υπάλληλος αναλαμβάνει μέρος μόνο της παραγωγικής διαδικασίας, με αποτέλεσμα να
αποξενώνεται από το τελικό προϊόν, το οποίο δεν αισθάνεται ως δικό του δημιούργημα.
Προκύπτει, έτσι, μια αίσθηση ρουτίνας και μονοτονίας, αφού επί της ουσίας στον κάθε
εργαζόμενο αναλογεί μια συγκεκριμένη -η ίδια πάντα- δραστηριότητα.
- Οι σύγχρονες συνθήκες εργασίας που εξαναγκάζουν το άτομο να εργάζεται

περισσότερες ώρες από το προβλεπόμενο, χωρίς μάλιστα να λαμβάνει οικονομική ανταμοιβή
για τις υπερωρίες αυτές, η απουσία ασφάλισης ή η ελλιπής ασφάλιση, η διαρκής αίσθηση
ανασφάλειας ως προς το αν θα μπορέσει να διατηρήσει τη θέση του, αλλά και η μείωση του
τελικού μισθού, προκαλούν στο εργαζόμενο άτομο μια έντονα αρνητική διάθεση και μια
διαρκώς αυξανόμενη απογοήτευση.
Η εργασία παύει να γίνεται αντιληπτή ως πηγή ευχαρίστησης και ως δικαίωμα, και

αντικρίζεται ως προνόμιο, για χάρη του οποίου το άτομο εξαναγκάζεται να δεχτεί ποικίλες
παραβιάσεις των εργατικών του δικαιωμάτων.
- Η οικονομική κρίση, άλλωστε, εντείνει σε τέτοιο βαθμό τη δυσκολία επιβίωσης

στους περισσότερους επαγγελματικούς χώρους, ώστε παρατηρείται ενίσχυση του
ανταγωνιστικού πνεύματος, στο πλαίσιο του οποίου κάθε εργαζόμενος καλείται να
διατηρήσει με κάθε κόστος τη θέση του είτε δεχόμενος την υποτίμησή του από την
εργοδοσία είτε ακόμη και υπονομεύοντας τους συναδέλφους του, προκειμένου να μην είναι
εκείνος που θα απολυθεί.
Συνέπειες της αλλοτρίωσης του ατόμου από την εργασία του
Το άτομο που δεν αντλεί ικανοποίηση από την εργασία του και δεν λαμβάνει την
αναγκαία οικονομική ανταμοιβή γι’ αυτή, παύει να είναι αποτελεσματικό. Πολύ
περισσότερο, όμως, βιώνει έντονα συναισθήματα άγχους, απογοήτευσης και δυσαρέσκειας,
τα οποία αντανακλώνται τόσο στην επαγγελματική του επίδοση, όσο και στη συναναστροφή
του με τους υπόλοιπους εργαζόμενους ή τους εξυπηρετούμενους πελάτες. Το άτομο μη
μπορώντας να αισθανθεί πως μέσα από την εργασία του προσφέρει κάτι το ουσιαστικό, την
εκτελεί εντελώς τυπικά, ζημιώνοντας επί της ουσίας όχι μόνο τον εαυτό του, αλλά κι
εκείνους που εξαρτώνται από τη δική του απόδοση.34
Κείμενο Ι
Η μηχανοποίηση της εργασίας
34
Με αφορμή τους τωρινούς καιρούς του ψηφιακού καπιταλισμού, που η «θεοποίηση»

των μηχανών έχει φτάσει σχεδόν στην κορύφωση, καταθέτουμε έναν ιστορικό
προβληματισμό, για να δούμε πώς αντιμετωπίζονταν οι σχέσεις μηχανών-ανθρώπων, στο
πρώτο στάδιο της μαζικής εδραίωσής τους και ποια ζητήματα προέκυπταν στο
επαγγελματικό κομμάτι.
Οι εντυπωσιακές αλλαγές που εισήγαγαν στον τρόπο παραγωγής οι πρώιμες

βιομηχανικές μονάδες, κατά την περίοδο της επανάστασης και της εδραίωσής τους, έσπειραν
την τρομοκρατία στο τότε εργατικό δυναμικό. Έτσι, σημειώθηκαν δυναμικές αντιδράσεις
από την πλευρά των εργαζομένων στην επέλαση των μηχανών και σε μικρό χρονικό
διάστημα έλαβαν ανεξέλεγκτες διαστάσεις.
Ολόκληρο τον 18ο αιώνα και στο πρώτο μισό του 19ου, παρατηρούνται φαινόμενα
κινητοποιήσεων, διαδηλώσεων, καταστροφών μηχανών, τρομοκρατικών ενεργειών, που
είχαν ως αποτέλεσμα άγριες δολοφονίες βιομηχάνων, καθώς και πυρπολήσεις εργοστασίων.
Ένα εντυπωσιακό γεγονός που προκύπτει από αυτή την αλληλουχία των αντιδράσεων είναι,
ότι γεννήθηκε ένα κίνημα, σε μια δύσκολη μεταβατική εποχή, με την ανάδειξη της
τεχνολογίας ως άμεσης απειλής για τους εργάτες.
Οι εργατικές εξεγέρσεις κράτησαν πάνω από δύο αιώνες, με κορυφαία στιγμή το

περίφημο κίνημα των Λουδιτών. Μέχρι το ξέσπασμα, είχαν σημειωθεί μεμονωμένα
κρούσματα αντιδράσεων από μικροτεχνίτες και εργάτες. Στην καρδιά της Αγγλίας έδρασε το
κίνημα, που είχε ως κύριο στόχο να σταματήσει την εισαγωγή των μηχανών στην
παραγωγική διαδικασία, για να μην αυξηθεί η ανεργία.
Οι Λουδίτες υποστήριζαν ότι στην ουσία δεν αντιμάχονταν τις νέες τεχνολογίες αλλά
δυσανασχετούσαν, καθώς δίδονταν ουσιαστικότερη έμφαση στην ισχύ των υλικών μέσων
παραγωγής και όχι στα εργατικά χέρια. Οι συγκεκριμένοι έβρισκαν υποστηρικτές σ‘ όλο το
εύρος της εργατικής τάξης. Πολλοί αγρότες τους ακολούθησαν, πράττοντας αναλόγως. Το
κίνημα αυτό έλαβε χαρακτήρα πρωτοπόρο και άγριο, χωρίς προηγούμενο ανάμεσα στις
κατώτερες τάξεις της χώρας.
Σύμφωνα με μία μυθική παράδοση, το 1779 σε ένα βρετανικό χωριό κάποιος

ΝεντΛουντ εισήλθε σε ένα εργοστάσιο σε κατάσταση υστερίας και διέλυσε δύο πλεκτικές
μηχανές. Από αυτόν ονομάστηκε το κίνημα. Από τότε που κυκλοφόρησε αυτή η φήμη, η
απώλεια κάθε αργαλειού συνοδευόταν από τον μύθο του ΝεντΛουντ. Η δράση των Λουδιτών
χρονολογείται από το 1811 μέχρι περίπου το 1816. Προηγουμένως, το 1811-12 υιοθετήθηκε

το όνομά του Λουντ, ως σύμβολο αντίστασης κατά των μηχανών που «βλάπτουν την
κοινότητα».
Το ίδιο διάστημα σημειώθηκαν οι πρώτες επιθέσεις εξαγριωμένων εργατών σε

βιοτεχνίες. Στόχος δεν ήταν κάποιος επιχειρηματίας ή εργοδότης, αλλά οι μηχανές. Οι
εργάτες ανάσαιναν με το διαρκές άγχος, ότι θα αφανίζονταν κάποια μέρα και ότι θα ήταν
άχρηστοι. Οι επιθέσεις αυτές έμειναν στην ιστορία. Από κει και πέρα οι ανακοινώσεις των
Λουδιτών φέρανε την υπογραφή του Λουντ, με την συγκατάθεση της συνολικής ομάδος.
Σύντομα ισχυροποιήθηκαν τόσο, ώστε να αποτελούν κίνδυνο για την κυρίαρχη

αστική τάξη, μέσω των προκηρύξεων που κυκλοφορούσαν. Οι Λουδίτες προτού χτυπήσουν
κάποιο εργοστάσιο ή βιοτεχνία, έστελναν ανώνυμες προειδοποιήσεις στους ιδιοκτήτες,
απαιτώντας την απομάκρυνση των μηχανών από το περιβάλλον εργασίας. Αν δεν
διαφοροποιούνταν οι συνθήκες, άρχιζαν οι επιθέσεις. Όταν το αίτημά τους δεν γίνονταν
δεκτό, μεταμφιέζονταν για να μην αναγνωρίζονται και δρούσαν ποικιλοτρόπως. Οι αρχές
προσέλαβαν αστυνομική δύναμη ειδικά για τη προφύλαξη των μονάδων, αλλά οι Λουδίτες
δεν υποχωρούσαν. Με τις επιθέσεις να είναι απανωτές, το επόμενο στάδιο ήταν οι μαζικές
συλλήψεις και οι εκτελέσεις.
Ο χαρακτηρισμός «Λουδίτης» θεωρείται στις μέρες μας ένα είδος προσβολής. Όταν
αποκαλείται κάποιος έτσι, συνήθως εννοείται ότι έχει μια άσκοπη εμμονή με την απόρριψη
της τεχνολογίας και ειδικά του ηλεκτρονικού υπολογιστή, θεωρώντας ότι αποσπά τον νου
και την συνείδηση. Κατ’ αυτή την έννοια οι Λουδίτες είναι παρεξηγημένοι. Εκείνοι δεν ήταν
οι «αφελείς» και «πρωτόγονοι» που λειτουργούσαν απλώς κατά των μηχανών.
Η επίθεσή τους στρεφόταν εναντίον της ανεργίας που προκαλούσαν οι νέες μηχανές,
διαμαρτυρόμενοι για την πολύωρη εργασία τους. Θεωρούνται σήμερα από αρκετούς ως
ακραίοι, επειδή το σκεπτικό τους τόνιζε, ότι η τεχνολογία ενεργεί ως μέσο καταστροφής του
ανθρώπου. Ένας από τους συμπαθούντες των Λουδιτών ήταν και ο λόρδος Βύρωνας, ο
οποίος το 1812, όταν η τότε κυβέρνηση κατέθεσε νομοσχέδιο για την αυστηρή τιμωρία τους,
εκφώνησε λόγο υπέρ τους. Εν τέλει, το κίνημα καταπνίγηκε και οι Λουδίτες οδηγήθηκαν
στην αγχόνη.
Συμπερασματικά, διαπιστώνουμε ότι η επανάσταση των μηχανών μπορεί να μας

εισήγαγε σε έναν πιο εύκολο και άνετο βίο, αλλά όσο αφορά την εξέλιξη του ανθρώπου στις
διαπροσωπικές σχέσεις, εδώ επήλθε ήττα. Πιστεύω ακράδαντα, πως είναι καθήκον μας να
σταθούμε κριτικά, απέναντι στον ατέλειωτο χείμαρρο των τεχνολογικών αλλαγών.
Παρατηρούμε τριγύρω αυξανόμενες μηχανικές δεξιότητες και σταδιακή

αμφισβήτηση με απόρριψη των ανθρωπιστικών αξιών. Τελικά απέχουμε λίγο ή πολύ από μία
ρομποτικοποιημένη κοινωνία;
Από τον Βαγγέλη Ρεμπάπη, Ελευθερία, 22 Ιουν 2019
(*) Ο κ. Βαγγέλης Ρεμπάπης είναι ιστορικός
απόφοιτος του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.
Πηγές: www.tvxs.gr, www.mixanitouxronou.gr, www.topontiki.gr
Κείμενο ΙΙ
Τεχνικός πολιτισμός και ποιότητα ζωής
Ο άνθρωπος στις μέρες μας από κύριος έχει καταντήσει δούλος των δημιουργημάτων
του. Η μηχανή τον έχει κυριολεκτικά αιχμαλωτίσει. Και τα αποτελέσματα γίνονται όλο και
πιο φανερά: Ο κίνδυνος να μεταβληθεί ο πλανήτης μας, σε περίπτωση νέου πολέμου, σ’
ένα απέραντο νεκροταφείο κάτω από ένα ατελείωτο όγκο ερειπίων δεν είναι
καθόλου απίθανος. Εντωμεταξύ η μόλυνση του περιβάλλοντος παίρνει διαστάσεις
αυτόχρημα επικίνδυνες. Διαταράσσεται με αυξανόμενο διαρκώς ρυθμό η οικολογική
ισορροπία τόσο στη στεριά όσο και στη θάλασσα. Ένα μεγάλο μέρος της ανθρωπότητας
εξακολουθεί να λιμοκτονεί παρά την αφθονία των υλικών αγαθών στις προηγμένες χώρες.
Το άγχος γίνεται το μονιμότερο ψυχικό κλίμα του ανθρώπου. Και αναρωτιέται κανένας: Πού
οφείλεται η κατάσταση αυτή;
Η απάντηση για όποιον έχει τη δύναμη να βλέπει καθαρά και απροκάλυπτα δεν είναι
«δύσκολη». Το άνοιγμα της ψαλίδας ανάμεσα στον τεχνικό και τον πνευματικό πολιτισμό
έχει διευρυνθεί πολύ –και συνεχώς διευρύνεται περισσότερο. Ενώ ο τεχνικός πολιτισμός
τρέχει ασταμάτητος προς τα εμπρός, ο πνευματικός μένει στάσιμος, αν δεν υποχωρεί κιόλας.
Απόδειξη η ηθική κρίση που μαστίζει τις συνειδήσεις αλλά και τις κοινωνίες του καιρού μας.
Οι πνευματικές αξίες του αληθινού, του ωραίου, του αγίου δεν καλλιεργούνται με την
ένταση που επιβάλλει η τόσο προχωρημένη τεχνολογία μας, ώστε να επέλθει κάποια
εξισορρόπηση. Ο άνθρωπος σήμερα θηρεύει με επιμονή «το παραχρήμα», το άμεσα

χρήσιμο. Έτσι, όμως, παύει πια να ακούγεται η φωνή της αιωνιότητας. Ωστόσο, η μόνη και
αδιατίμητη περιουσία του είναι πάντα ένας σπόρος ακριβώς αυτής της αιωνιότητας που είναι
ριγμένος μέσα του και που τόσο τον έχει περιφρονήσει.
Καιρός για μια στροφή λοιπόν, ώστε να καταστεί δυνατή η υπερνίκηση των
αντιφάσεων της εποχής μας. Φυσικά η στροφή αυτή δε σημαίνει επιπόλαια περιφρόνηση ή
συγκράτηση του τεχνικού πολιτισμού, μια συγκράτηση που ούτε εφικτή, ούτε σκόπιμη είναι.
Τη λύση στο πρόβλημα θα μπορούσε να τη δώσει μόνο η σωστή ιεράρχηση στις διάφορες
πολιτιστικές αξίες. Ο πνευματικός πολιτισμός πρέπει να αποτελέσει το θεμέλιο του τεχνικού
πολιτισμού. Έτσι ο άνθρωπος θα ξαναγίνει κύριος της μηχανής και γενικότερα των τεχνικών
του επιτευγμάτων. Η επιστήμη θα ξαναβρεί τον αρχικό και κύριο σκοπό της, που είναι η
ανεύρεση του αληθινού και όχι του απλώς ωφέλιμου. Θα ξανανθίσει η εμπιστοσύνη στον
άνθρωπο και η πρώτη ρίζα της, η πίστη στο Θεό, με αποτέλεσμα να ξεπεραστούν οι
φοβίες, το άγχος και η ανασφάλεια του σημερινού ανθρώπου. Ο πνευματικός
πολιτισμός στην ουσία του είναι βέβαια ένα ζωντανό βίωμα και για τούτο δεν καλλιεργείται
εύκολα. Απαιτείται αγώνας. Στο σημείο όμως που έχουμε φτάσει αξίζει να γίνει ένα τέτοιο
αγώνισμα: Είναι ζήτημα ζωής ή θανάτου.
Ι. Α. Νικολαΐδης
ΜΑΙΡΗ ΣΕΛΛΕΫ, «ΦΡΑΝΚΕΝΣΤΑΪΝ»
Το πλάσμα έκανε μια παύση και κάρφωσε το βλέμμα του επάνω μου, προσδοκώντας
απάντηση. Όμως εγώ ήμουν σαστισμένος και ανήμπορος να συλλάβω το πλήρες νόημα της
φράσης του. Εκείνος συνέχισε:
«Πρέπει να μου φτιάξεις μια γυναίκα για να ζήσω μαζί της και να γνωρίσω εκείνη την
αρμονία των συναισθημάτων που είναι απαραίτητα για την ύπαρξη μου. Μόνο εσύ μπορείς
να το κάνεις αυτό και δεν μπορείς να μου αρνηθείς αυτό το δικαίωμα».
Το τελευταίο μέρος της αφήγησης μου ξύπνησε μέσα μου την οργή που είχε
καταλαγιάσει όταν μου μιλούσε για την ειρηνική ζωή του κοντά στους χωρικούς. Τώρα πια
ήταν αδύνατο να συγκρατήσω το θυμό μου.
«Δεν θα το κάνω» απάντησα, «και κανένα βασανιστήριο δεν θα αποσπάσει τη

συγκατάθεση μου. Μπορείς να με καταντήσεις τον πιο δυστυχισμένο άνθρωπο στον κόσμο,
αλλά δεν μπορώ να ταπεινωθώ μπροστά στα ίδια μου τα μάτια. Να δημιουργήσω άλλο ένα
πλάσμα σαν κι εσένα, έτσι ώστε να ενώσετε τις σκοτεινές σας δυνάμεις και να αφανίσετε τον
κόσμο; Φύγε! Σου απάντησα, μπορείς να με βασανίσεις αλλά δεν πρόκειται να με κάνεις να
αλλάξω γνώμη».
«Δεν έχεις δίκιο», απάντησε ο δαίμονας, «αλλ’ αντί να σε απειλήσω, θα σου μιλήσω
με την φωνή της λογικής. Είμαι κακός γιατί είμαι δυστυχισμένος. Όλοι οι άνθρωποι με
αποφεύγουν και με μισούν. Εσύ δημιουργέ μου, πρώτος, θα χαιρόσουν αν με έκανες
κομμάτια. Επομένως, γιατί να λυπηθώ τον άνθρωπο τη στιγμή που ο άνθρωπος δεν με
λυπάται; Αν μπορούσες να με γκρεμοτσακίσεις από κάποιο παγωμένο γκρεμό, δεν θα το
αποκαλούσες φόνο, έτσι δεν είναι; Γιατί να σέβομαι τον άνθρωπο της στιγμή που ο
άνθρωπος με καταδικάζει; Θυσία θα γινόμουν για τον άνθρωπο και δάκρυα ευγνωμοσύνης
θα έχυνα αν με αποδεχόταν. Δυστυχώς αυτό είναι αδύνατον. Οι ανθρώπινες αισθήσεις
υψώνουν ανυπέρβλητα φράγματα ανάμεσά μας. Όμως εγώ αρνούμαι να δεχτώ την τρομερή
σκλαβιά. Θα πάρω εκδίκηση για ότι έχω τραβήξει Κι εφόσον δεν εμπνέω την αγάπη, θα
προκαλώ το φόβο, και πάνω από όλα τον δικό σου φόβο, γιατί είσαι ο χειρότερος εχθρός μου
κι έχω ορκιστεί να σε μισώ για πάντα. Φυλάξου: θα γίνω αίτιος της καταστροφής σου και δεν
θα ησυχάσω αν δεν σου ξεσχίσω την καρδιά, έτσι που να καταριέσαι την ώρα που
γεννήθηκες».
Καθώς μιλούσε, το πρόσωπό του συσπάστηκε φριχτά και παραμορφώθηκε από μια
διαβολική οργή. Σύντομα όμως ηρέμησε και συνέχισε:
«Θα σου μιλήσω λογικά. Αυτό το πάθος με βασανίζει και πρέπει να καταλάβεις πως
εσύ είσαι η αιτία για τα μαρτύρια μου. Αν ένας άνθρωπος μου χάριζε λίγη καλοσύνη, θα του
την ανταπέδιδα στο εκατονταπλάσιο και για την αγάπη ενός τέτοιου πλάσματος, θα
συμφιλιωνόμουν με ολόκληρο το ανθρώπινο γένος. Όμως αυτό το όνειρο δεν μπορεί να
πραγματοποιηθεί. Το αίτημα μου είναι λογικό και μετριοπαθές: σου ζητώ ένα πλάσμα του
αντίθετου φύλου αλλά σιχαμερό σαν κι εμένα. Δεν σου ζητάω πολλά, και θα είμαι
ικανοποιημένος γιατί αυτό είναι το μόνο που μπορώ να ελπίζω. Θα είμαστε δύο τέρατα,
απομονωμένα από όλο τον κόσμο, αλλά για αυτόν ακριβώς το λόγο θα είμαστε περισσότερο
δεμένοι ο ένας με τον άλλο. Η ζωή μας δεν θα είναι ακριβώς ευτυχισμένη αλλά τουλάχιστον
θα είναι ειρηνική, δίχως τα τωρινά βάσανα. Αχ, δημιουργέ μου, κάνε με ευτυχισμένο κι εγώ
θα σε ευγνωμονώ! Δείξε μου ότι μπορώ να προκαλέσω τη συμπόνια τουλάχιστον ενός

πλάσματος στον κόσμο, μην μου αρνηθείς αυτή την παράκληση!»
απόσπασμα από την έκδοση της DeagostiniHellas, 2000,
σε μετάφραση Μαριάννας Τζιαντζή
ΘΕΜΑ 1ο:
Σε 100 περίπου λέξεις να παρουσιάσετε τους σημαντικούς σταθμούς της δράσης των
Λουδιτών και να αναλύσετε τον βασικό σκοπό αυτής της δράσης όπως παρουσιάζεται
στο Κείμενο Ι.
Σε ποιον αποδίδει ο συγγραφέας του Κειμένου ΙΙ την πτώση της ποιότητας ζωής που
χαρακτηρίζει την εποχή μας και πώς προτείνει να την αντιμετωπίσουμε; (100 περίπου λέξεις)
Να αποδώσετε με λίγα λόγια (80 -90 λέξεις) το περιεχόμενο του Κειμένου ΙΙΙ, χωρίς
δικά σας σχόλια.
Μονάδες 10
ΘΕΜΑ 2ο :
Ερώτημα 1ο:
Το Κείμενο ΙΙΙ είναι απόσπασμα από βιβλίο επιστημονικής φαντασίας. Να

αποδείξετε τον χαρακτηρισμό αυτό.
Μονάδες 15
Ερώτημα 2ο:
Α. Ποια είναι η δομή και με ποιον τρόπο αναπτύσσεται η πρώτη παράγραφος του
κειμένου ΙΙ; (μονάδες 7)
Β. ατελείωτο, αυτόχρημα, απροκάλυπτα, ψαλίδας, υποχωρεί, θηρεύει, το

παραχρήμα, εφικτή: να γράψετε συνώνυμα για τις παραπάνω λέξεις του Κειμένου ΙΙ.
(μονάδες 8)
Μονάδες 15
Ερώτημα 3ο:
Σε κάθε ένα από τα παρακάτω αποσπάσματα του Κειμένου Ι, να αναγνωρίσετε τη

λειτουργία της γλώσσας στις υπογραμμισμένες φράσεις και να αποδώσετε τη σημασία τους
μονολεκτικά ή περιφραστικά:
η «θεοποίηση» των μηχανών
σημειώθηκαν οι πρώτες επιθέσεις
ανάσαιναν με το διαρκές άγχος
η επανάσταση των μηχανών
ατέλειωτο χείμαρρο των τεχνολογικών αλλαγών
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ 3ο:
«Φυλάξου: θα γίνω αίτιος της καταστροφής σου και δεν θα ησυχάσω αν δεν σου
ξεσχίσω την καρδιά, έτσι που να καταριέσαι την ώρα που γεννήθηκες». Αυτά είναι τα λόγια
του σατανικού πλάσματος – ήρωα στο Κείμενο ΙΙΙ απέναντι στον δημιουργό του. Θεωρείτε
πως και στην περίπτωση της τεχνικής προόδου ισχύει μια τέτοια προειδοποίηση;
Διατυπώστε την άποψή σας σε ένα κείμενο 100 – 200 λέξεων.
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ 4ο:
Ως νέοι της τεχνοκρατικής εποχής μας διαπιστώνετε ότι η τεχνολογική πρόοδος και η
άνοδος του βιοτικού επιπέδου δε συμβαδίζουν πάντα με τη βελτίωση της ποιότητας της
ζωής. Αρθρογραφώντας στη σχολική σας εφημερίδα να αναζητήσετε τις αιτίες του
φαινομένου και να εξετάσετε αν υπάρχουν τρόποι αντιμετώπισής του. (300-400 λέξεις) 35
Μονάδες 30
35
https://filologika.gr/lykio/g-lykiou/genikis-pedias/neoelliniki-glossa/michanopoiisi-tis-ergasias-kritirio-
axiologisis-eniaia-exetasi/
ΜΟΝΑΞΙΑ : Είδη μοναξιάς, αιτίες, συνέπειες, αντιμετώπιση
Γενικά
Όταν σκεφτόμαστε τη μοναξιά ή όταν μιλάμε για αυτήν, έρχονται σχεδόν πάντα στο
νου εικόνες και σκέψεις ατόμων που ζουν μια πολύ μοναχική ζωή και χωρίς να έχουν
κάποιον που να ενδιαφέρεται για αυτούς. Και όμως, δύο άνθρωποι μπορεί να κάθονται
δίπλα-δίπλα ο ένας στον άλλον αλλά, παρόλ΄αυτά, να τους χωρίζει ένας ολόκληρος ωκεανός
σιωπής, έλλειψης συναισθηματικής και ουσιαστικής επικοινωνίας, δηλαδή, να νιώθουν
απέραντη μοναξιά παρόλο που δεν είναι μόνοι. Η μοναξιά είναι μια υποκειμενική αίσθηση
και δεν σχετίζεται απαραίτητα με την παρουσία ή απουσία άλλων στο χώρο. Μπορεί να
βρισκόμαστε σε ένα δωμάτιο γεμάτο με ανθρώπους και, όμως, να αισθανόμαστε αποπνικτικά
μόνοι…
Η εξελικτική μας κληρονομιά
Είναι πλέον και ιστορικά επιβεβαιωμένο πως η επιβίωση του ανθρώπινου είδους
οφείλεται στην οργάνωσή του σε ομάδες, δηλαδή, στη συνύπαρξη και τη συνεργασία που
δίνουν ασφάλεια αλλά και χαρά. Αντίθετα, η μοναξιά, επειδή αποτελούσε από πάντα έκθεση
σε μεγάλους κινδύνους που καραδοκούν τριγύρω και απειλή αφανισμού, το σώμα μας
εξέλιξε ένα σύστημα που μας προειδοποιεί για κάθε επικείμενο κίνδυνο μοναξιάς, δηλαδή
σοβαρής απειλής, ώστε να επιστρέψουμε γρήγορα στην ασφάλεια της ομάδας. Αυτή η τόσο
καθοριστική για την επιβίωση του είδους ανάγκη συνύπαρξης, έχει οδηγήσει στο να
βιώνουμε, ακόμα και τον παραμικρότερο κίνδυνο αποκλεισμού μας από αυτήν, ως μέγιστη
απειλή και στην ανάγκη να θέλουμε να κάνουμε τα πάντα ώστε να γίνουμε και πάλι
αποδεκτοί και, άρα προστατευμένοι και σημαντικοί. Αυτός είναι ο σημαντικότερος λόγος
που η μοναξιά, όταν δεν αποτελεί επιλογή μας, πυροδοτεί αισθήματα δυσφορίας, άγχους και
ανασφάλειας.
Είναι τυχαίο που σε όλες τις χώρες του κόσμου ο εγκλεισμός σε κελί απομόνωσης
θεωρείται και αποτελεί την πιο σκληρή ποινή εντός φυλακής; Είναι τυχαίο που ακόμα σε
κάποιες φυλές η αυστηρότερη τιμωρία είναι ο αποκλεισμός από την ομάδα, κάτι που οδηγεί
σε σύντομο και επώδυνο θάνατο; Τυχαία η έκφραση «Όποιος βγαίνει απ΄το μαντρί τον τρώει
ο λύκος;». Τυχαία η ύπαρξη των περίφημων «λευκών κελιών» στην πάλαι ποτέ Δ. Γερμανία
για τους συλληφθέντες τρομοκράτες; Τυχαίες και οι εκφράσεις βασανιστών προς τα θύματά
τους του τύπου «Κανένας δεν ξέρει πως βρίσκεσαι εδώ…» ώστε να νιώσουν ακόμα πιο
ευάλωτα καθώς το άγχος της εξαναγκαστικής, κυρίως, μοναξιάς είναι από τα πλέον επώδυνα;
Ο κόσμος άλλαξε και συνεχίζει ν΄αλλάζει με πολύ γοργούς ρυθμούς. Τώρα πλέον
δίνεται ιδιαίτερη έμφαση και βαρύτητα στην ατομικότητα, στην αυτάρκεια και στην
αυτονομία. Ωραία όλα αυτά καθώς έχουν και τις θετικές τους πλευρές. Όμως, τα γονίδιά μας
δεν μπορούν να ακολουθήσουν τους ρυθμούς της σύγχρονής μας κοινωνίας. Εξακολουθούν
να έχουν τις ίδιες σωματικές και ψυχικές εκδηλώσεις που είχαν πάντα. Είναι, εδώ και
χιλιάδες χρόνια, πλασμένα για συνύπαρξη και κοινότητα με άλλους. Αυτός είναι ένας πολύ
σημαντικός λόγος που πολλοί άνθρωποι νιώθουν, στις μέρες μας, αποξένωση και μοναξιά.
Μοναξιά, αιτίες
Διάφορα είδη μοναξιάς
Η μοναξιά είναι ένα αίσθημα και, ως τέτοιο, ο καθένας μας το βιώνει με τον δικό του
μοναδικό τρόπο. Μπορεί, επίσης, να βιώνουμε τη μοναξιά μας διαφορετικά σε διαφορετικές
χρονικές στιγμές, ανάλογα με το είδος και την ποιότητα των εσωτερικών μας εικόνων, τόσο
για τον εαυτό μας όσο και για τους άλλους, που είναι ενεργοποιημένες τη δεδομένη χρονική
στιγμή. Το είδος των εσωτερικών μας εικόνων για τον εαυτό μας και για τους άλλους
αντικατοπτρίζει πάντα την ιστορία των πρώιμων προσωπικών μας σχέσεων , αλλά και την
αίσθηση που έχουμε για τις σχέσεις μας με άλλους στο παρόν.
Το πώς ζει κάποιος ή το πόσους φίλους έχει δεν παίζει πάντα καθοριστικό ρόλο. Η
μοναξιά είναι ένας ευρύς όρος. Μπορεί να σημαίνει αποκλεισμό, οικειοθελή απόσυρση, αλλά
και κάτι που μπορεί κάποιος να απολαμβάνει. Το να ζει κάποιος μόνος δεν σημαίνει ,
απαραίτητα, να νιώθει μόνος. Αν, όμως, νιώθει μόνος, αυτό είναι κάτι το πολύ οδυνηρό.
Υπάρχουν διάφορες μορφές μοναξιάς και, κατά καιρούς, έχουν προταθεί διάφοροι
τρόποι διαχωρισμού τους. Ο σημαντικότερος από αυτούς είναι, ίσως, ανάμεσα στο να είναι
κάποιος μόνος ή απομονωμένος, εξαιτίας μιας αντικειμενικής ή εξωτερικής αιτίας
(αντικειμενική μοναξιά) και στο να νιώθει μόνος (υποκειμενική μοναξιά).
Η αντικειμενική μοναξιά έχει να κάνει με την απουσία ή ένδεια κοινωνικών σχέσεων,

δηλαδή, λίγοι ή καθόλου φίλοι, συγγενείς, συνάδελφοι, και μπορεί να είναι μικρής ή χρόνιας
διάρκειας. Η μικρής διάρκειας αντικειμενική μοναξιά σημαίνει πως κάποιος είναι -
οικειοθελώς ή μη- μόνος για ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Στη μακράς διάρκειας
αντικειμενική μοναξιά, θεωρείται πως υπάρχουν σχετικά μόνιμα κενά ή ελλείψεις όχι μόνο
στις κοινωνικές, αλλά και στις στενότερες προσωπικές σχέσεις.
Η υποκειμενική μοναξιά είναι, γενικώς, πάντα επώδυνη και χαρακτηρίζεται από την
αίσθηση κάποιου πως δεν έχει την ανθρώπινη επαφή που χρειάζεται. Υπάρχουν πολλές
μορφές υποκειμενικής μοναξιάς, ανάλογα με τον τύπο της συναισθηματικής ή κοινωνικής
επαφής που λείπει στον καθένα. Για παράδειγμα, μπορεί σε κάποιον να λείπει μια ερωτική
σχέση, δηλαδή, ένας/μία σύντροφος ζωής ή ένας καλός φίλος που να μπορεί να μοιράζεται
μαζί του/της χρόνο, εμπειρίες και συναισθήματα, να αισθάνεται πως δεν έχει την κοινωνική
στήριξη που χρειάζεται κ.τ.λ.
Το να αισθάνεται κάποιος «εκτός» αποτελεί μια άλλη μορφή ψυχικής οδύνης. Ο

ψυχικός πόνος που οφείλεται σε έλλειψη ουσιαστικών διαπροσωπικών σχέσεων ή σε
παντελή απουσία σχέσεων δημιουργεί πολύ συχνά την αίσθηση πως δεν είμαστε επιθυμητοί,
αγαπητοί, αποδεκτοί ή επαρκείς και πως σε κανέναν δεν λείπουμε, από τη στιγμή που κανείς
δεν μας αναζητά ή δεν φαίνεται πως μας χρειάζεται.
Μία άλλη μορφή μοναξιάς είναι η αποκαλούμενη «υπαρξιακή μοναξιά». Στην

περίπτωση αυτή, δεν λείπουν οι κοινωνικές σχέσεις αλλά κυριαρχεί η αίσθηση πως δεν
μπορούμε να μοιραστούμε με κάποιον τις δυσκολίες ή τα προβλήματά μας και πως δεν
υπάρχει κάποιος που να θέλει να ακούσει και να δείξει πως καταλαβαίνει.
Μοναξιά, συνέπειες
Αίτια και συνέπειες της μοναξιάς
Πολύ συχνά, το αίσθημα της μοναξιάς συνοδεύουν αισθήματα άγχους, κατάθλιψης,

χαμηλής αυτοεκτίμησης και απώλειας ελέγχου. Το καθένα από τα αισθήματα αυτά έχει μεν
μια αυτόνομη ύπαρξη αλλά, συνάμα, επηρεάζει το ένα το άλλο. Δεν είναι, πολλές φορές,
εύκολο να πούμε αν το άγχος ή η κατάθλιψη που βιώνει κάποιος, μην έχοντας οικογένεια ή
φίλους, είναι αποτέλεσμα της μοναξιάς του ή αν το άγχος του για εγγύτητα και
συναισθηματική εξάρτηση ήσαν αυτά που τον οδήγησαν στην απομόνωση και απόσυρση με
συνέπεια να νιώθει πολύ μόνος.
Συχνά, η μοναξιά που βιώνει κάποιος οφείλεται στην ύπαρξη διαφόρων μορφών
αντικειμενικής μοναξιάς, όπως η μοναχική διαβίωση ή η απουσία ουσιαστικών σχέσεων. Οι
ψυχολογικοί παράγοντες, όμως, -όπως η ευαλωτότητα κάποιου ή το μέγεθος των κοινωνικών
του αναγκών- παίζουν, επίσης, πολύ σημαντικό ρόλο και καθορίζονται, με τη σειρά τους,
τόσο από γενετικούς όσο και από περιβαλλοντικούς παράγοντες.
Υπάρχουν, επίσης, και άλλοι αντικειμενικοί παράγοντες που φαίνεται πως παίζουν
ρόλο, όπως η κοινωνικο-οικονομική κατάσταση, η ηλικία, καθώς και διάφοροι άλλοι
πολιτισμικοί και κοινωνικοί παράγοντες. Οι παράγοντες αυτοί επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό
την αίσθηση της υποκειμενικής μοναξιάς διαμέσου της αντικειμενικής μοναξιάς.
Άλλοι παράγοντες μπορεί, επίσης, να είναι η δημιουργία διαφόρων φαύλων κύκλων

που οδηγούν στη μοναξιά. Για παράδειγμα, ένα παιδί, που έμαθε από πολύ νωρίς τι σημαίνει
ασφάλεια και πως το ίδιο είναι άξιο αγάπης, αποπνέει μια θετική προσδοκία και αύρα στην
κάθε προσέγγισή του με τους άλλους και, με τον τρόπο αυτόν, επιβεβαιώνει στην πράξη ξανά
και ξανά αυτό που έχει βιώσει, δηλαδή τη θετική εσωτερική του εικόνα, τόσο για τον ίδιο
του τον εαυτό όσο και για τους άλλους.
Αντίθετα, ένα άτομο, που δεν έχει βιώσει τα ανάλογα και που νιώθει μεγάλη
ανασφάλεια τόσο για την προσωπική του αξία και επάρκεια όσο και για τις προθέσεις των
άλλων απέναντί του, έχοντας τον μόνιμο φόβο μιας πιθανής απόρριψης και εγκατάλειψης,
προκαλεί και αναπαράγει -άθελά του- μια εντελώς διαφορετική αντιμετώπιση από τους
άλλους. Με το να είναι μόνιμα επιφυλακτικό και αποσυρμένο ή με το να αναζητά συνεχώς
την προσοχή και την επιβεβαίωση των άλλων, τους κρατά σε απόσταση ή/και τους
εξουθενώνει συναισθηματικά, αναπαράγοντας, με τον τρόπο αυτόν, τη μοναξιά και την
εγκατάλειψη που τρέμει όσο τίποτα άλλο.
Όσον αφορά στη μοναξιά ατόμων της τρίτης ηλικίας, αναζητούμε συνήθως τις αιτίες
στον τρόπο ζωής και στην καθημερινότητά τους. Και όμως, ο τρόπος που έχουν μεγαλώσει
ως παιδιά, π.χ. αν είχαν υπερπροστατευτικούς ή απορριπτικούς γονείς, παίζει σημαντικό
ρόλο ακόμα και στα άτομα προχωρημένης ηλικίας.
Έχει, επίσης, αποδειχθεί πως τα άτομα που βιώνουν μοναξιά έχουν την τάση να
ερμηνεύουν διάφορα κοινωνικά μηνύματα, όπως λεκτικές εκφράσεις ή εκφράσεις προσώπου
άλλων, ως απειλητικές, είναι πιο ευάλωτα, απαισιόδοξα, επικριτικά απέναντι στον ίδιο τους
τον εαυτό και τους άλλους και δεν εμπιστεύονται εύκολα. Όλα αυτά, βέβαια, επιτείνουν το
αίσθημα μοναξιάς, καθώς διευρύνουν την απόσταση από τους άλλους.
Η απουσία κοινωνικών επαφών -όταν κάποιος τις επιθυμεί διακαώς- οδηγεί κάθε
άτομο, ασχέτως ηλικίας, σε πολύ επώδυνα αισθήματα μοναξιάς, επηρεάζοντας την ψυχική
και σωματική υγεία, συνολικά. Τα ερευνητικά ευρήματα, στον τομέα αυτόν, είναι
αδιάψευστα. Ο κίνδυνος πρόωρου θανάτου είναι αυξημένος κατά 50% για τα μοναχικά
άτομα, συγκριτικά με αυτά που έχουν ουσιαστικές κοινωνικές σχέσεις. Η κοινωνική
απομόνωση είναι δύο φορές πιο επικίνδυνη για την υγεία από την παχυσαρκία, πιο
επικίνδυνη από την έλλειψη σωματικής άσκησης, εξίσου επικίνδυνη όσο και ο αλκοολισμός
ή το κάπνισμα 15 τσιγάρων ημερησίως. Άλλες έρευνες έχουν καταδείξει, επίσης, άμεση
σχέση ανάμεσα στην υψηλή αρτηριακή πίεση, την κατάθλιψη και το αίσθημα υποκειμενικής
μοναξιάς.
Μοναξιά, αντιμετώπιση
Τα αισθήματα ντροπής
Η μη οικειοθελής μοναξιά προκαλεί συχνά αισθήματα ντροπής και αποκλεισμού.

Έχουμε την αίσθηση πως είμαστε ελλιπείς και ντρεπόμαστε για αυτήν την κοινωνική μας
αναπηρία η οποία δεν πιστεύουμε πως υπάρχει δυνατότητα να αλλάξει. Τα αισθήματα
ανημποριάς και κατωτερότητας, ενώπιον μιας μοίρας που πιστεύουμε πως δεν είμαστε σε
θέση να επηρεάσουμε, είναι δυσβάσταχτα και με τίποτα δεν πρέπει να γίνουν αντιληπτά
στους έξω. Θεωρούμε τους εαυτούς μας ως αποκλειστικά υπεύθυνους για την κατάστασή
μας, οι ενοχές μας γιγαντώνονται, κάτι που οδηγεί στο να θέλουμε να απομονωθούμε ακόμα
περισσότερο από τους άλλους.
Τι μπορούμε να κάνουμε οι ίδιοι;
Πολλά άτομα που νιώθουν μοναξιά κρύβονται στο σκοτάδι της μοναξιάς τους. Δεν
τολμούν να βγουν στο φως, να δείξουν ποιοι πραγματικά είναι και τι ανάγκες έχουν.
Φοβούνται μήπως παρεξηγηθούν και δεν ληφθούν σοβαρά υπόψη. Αν, όμως, επιθυμούμε να
αλλάξουν πραγματικά τα πράγματα, τότε θα πρέπει να γίνουμε οι ίδιοι συγγραφείς και
πρωταγωνιστές του σεναρίου της ζωής μας. Τα οδυνηρά αισθήματα της μοναξιάς είναι το
καλύτερο κίνητρο για μια ουσιαστική αλλαγή. Το να περιμένουμε χρόνο με το χρόνο να γίνει
κάποιο θαύμα και να αλλάξουν τα πράγματα από μόνα τους είναι σαν να απαρνιόμαστε τον
ίδιο μας τον εαυτό και τη δυνατότητα μιας νέας συνάντησης με τη ζωή.
Ορισμένοι υιοθετούν υποσυνείδητα το ρόλο του θύματος, αναπαράγοντας, με τον

τρόπο αυτόν, παλιά προσωπικά τους τραύματα, σε μια προσπάθειά τους να τα επιλύσουν στο
παρόν. Αν δεν το αντιληφθούμε αυτό, το μόνο που αναπαράγουμε είναι η προσωπική μας
δυστυχία και θυματοποίηση.
Η σύγκριση της κατάστασής μας με αυτή των άλλων και η αίσθησή μας και το
συμπέρασμα πως η ζωή τους είναι πάντα καλύτερη από τη δική μας, ούτε πάντα σωστό είναι
αλλά ούτε και μας βοηθά σε κάτι. Υπάρχουν άνθρωποι εκεί έξω που, αν και βρίσκονται
ανάμεσα σε δεκάδες γνωστούς και «φίλους», νιώθουν απέραντα μόνοι, λαχταρώντας και
αναζητώντας απεγνωσμένα την εγγύτητα που τους λείπει. Το να κυνηγάμε πάντα κάτι που
βρίσκεται έξω από εμάς και τον εαυτό μας δεν επιλύει το πρόβλημα της μοναξιάς μας. Αν
απαρνηθούμε τον ίδιο μας τον εαυτό, δύσκολα θα καταφέρουμε να αναγνωρίσουμε τις
πραγματικές μας ανάγκες. Μόνο όταν αγαπήσουμε στοιχειωδώς τον εαυτό μας και αρέσουμε
την παρέα του, θα καταφέρουμε να συναντήσουμε τους άλλους σε μια στερεή και ισότιμη
βάση.
Επίλογος
Ο άνθρωπος είναι το πιο κοινωνικό από όλα τα πλάσματα του πλανήτη. Αυτός είναι
και ο σημαντικότερος λόγος που έχουμε μια τόσο ιδιαίτερη σχέση με τη μοναξιά. Και μόνο
το άκουσμα της λέξης «μοναξιά» πυροδοτεί αρνητικούς συνειρμούς και παραστάσεις. Όσο
περισσότερο τονίζεται και ενθαρρύνεται η ατομικότητα, η αυτονομία και η αυτάρκεια στη
σύγχρονη κοινωνία τόσο πιο μόνοι θα νιώθουμε, φοβούμενοι το ενδεχόμενο της μοναξιάς
γιατί είναι κάτι ενάντια στη φύση μας. Ίσως κάποτε στο μέλλον ο άνθρωπος εξοικειωθεί με
τη μοναξιά. Μέχρι τότε, όμως, η γονιδιακή μας κληρονομιά έχει τον πρώτο λόγο…
Ίσως, όμως, το χειρότερο απ΄όλα να μην είναι η μοναξιά αυτή καθαυτή αλλά η
αίσθηση πως όλοι μας έχουν ξεχάσει…
Μοναξιά: Κριτήριο Ενιαίας Εξέτασης Γ’ Λυκείου

Κείμενο Ι
Το διπλό πρόσωπο της μοναξιάς
1η Γνωστός φωτορεπόρτερ αποπειράθηκε να αποτυπώσει με τον φωτογραφικό φακό

του την καθημερινότητα διαφόρων ανθρώπων αποδίδοντας με εύγλωττο και παραστατικό
τρόπο το καταλυτικό άγχος και τη θλίψη τους, ζωγραφισμένα στο θλιμμένο βλέμμα, στον
σκληρό μορφασμό του προσώπου, στο τεθλασμένο σώμα τους ή στις ασυντόνιστες και
νευρικές κινήσεις των χεριών τους.
2η Συνέθεσε, έτσι, το παζλ ανθρώπων της διπλανής πόρτας στις απρόσωπες

μεγαλουπόλεις, βυθισμένων και ναρκωμένων στις ανούσιες σκέψεις τους, και τόσο μόνων
ακόμη και μέσα σε μια ανθρώπινη ομήγυρη. Άλλοι μοναχικοί διαβάτες που τρέχουν μέσα
στο αποπνικτικό αστικό περιβάλλον, απόμακρα ζευγάρια που κάποια ανάγκη τους κάνει να
είναι δεσμώτες μιας ανιαρής συμβατικότητας, παιδιά κλεισμένα στον εαυτό τους,
ηλικιωμένοι ξεχασμένοι σε κάποιο βουβό σπίτι ή πολύβουο γηροκομείο. Παντού διάχυτη
μια αίσθηση βαθύτατης μοναξιάς!
3η Και όλα αυτά γιατί συνειδητά επιλέξαμε τα χρονοβόρα εργασιακά ωράρια, το

κυνήγι του χρήματος, το κυνήγι των απεριόριστων υλικών αγαθών, δίνοντας προτεραιότητα
σε ματαιοδοξίες, φευγαλέες και άχρηστες αξίες και είδη, απαξιώνοντας τον συνάνθρωπο
αλλά και τον ίδιον τον εαυτό μας. Βαυκαλιζόμαστε πως επικοινωνούμε με τον έξω κόσμο
μέσω μιας παθητικής τηλεθέασης ή μιας τηλεφιλίας στον εικονικό κόσμο του κυβερνοχώρου,
αποποιούμενοι τον ποιοτικό συγχρωτισμό και τη δια ζώσης επικοινωνία. Επιλέξαμε οι
σχέσεις μας να εξαντλούνται σε μια τυπική χειραψία, σε έναν ψυχρό χαιρετισμό ή ένα
υποκριτικό χαμόγελο. Επιδοθήκαμε με εξαντλητικούς ρυθμούς στην ασθματική και βίαιη
τυραννία μυαλού και σώματος υπό το βάρος των αναρίθμητων υποχρεώσεων της
καθημερινότητας, στην βελτίωση της αυτοεικόνας μας, στο φθαρτό «φαίνεσθαι»
ικανοποιώντας την αυταρέσκεια και τον ναρκισσισμό μας και οδηγηθήκαμε σε μια
αυτοκαταδίκη μοναχικού βίου και σε μια ψυχική ερημοποίηση.
4η Η μοναξιά λοιπόν που είναι μια λέξη των καιρών μας αποτελεί μια συνειδητή
επιλογή, μια κατάσταση αδιεξόδου, οδυνηρή και πνιγηρή. Είναι η επιδημική νόσος του
αιώνα μας που φυλακίζει την ανθρώπινη ύπαρξη, υποβαθμίζει τις συνθήκες ζωής και κάνει
πιο άχαρη την καθημερινότητά μας.
5η Και τώρα τι άλλαξε…λίγους μήνες αργότερα, άνοιξη του επόμενου έτους για όλους
μας ο χρόνος σταμάτησε, καταδικαστήκαμε σε μια κοινωνική απομόνωση και
αποστασιοποίηση και η μοναξιά έγινε επιβεβλημένη, καθήκον και ατομική ευθύνη. Και
ξαφνικά αποπνέει για κάποιους από εμάς μια απαράμιλλη γοητεία, αναζητώντας τον χαμένο
χρόνο, τον χρόνο που χάσαμε στο άσκοπο κυνήγι των υποχρεώσεων. Αρχίζουμε να εκτιμάμε
ένα παλιό δεδομένο, να εκτιμάμε περισσότερο την ελευθερία μας και τη δυνατότητα να
συγχρωτιζόμαστε. Νοσταλγούμε την ανάγκη μας για πραγματική επικοινωνία.
Συνειδητοποιούμε πως η κοινωνική επαφή, το μοίρασμα των σκέψεων και των
συναισθημάτων είναι το ελιξίριο της ζωής και το εισιτήριο της ευτυχίας. Κάποιοι από εμάς
δημιουργούμε, άλλοι αναστοχαζόμαστε, αναθεωρούμε αξίες και στάσεις ζωής.
6η Και είναι αλήθεια πως δεν είναι λίγες οι φορές που οι μονήρεις μεταμόρφωσαν τη
μοναξιά σε πηγή δημιουργικότητας, προώθησαν την επιστήμη, την τέχνη, μεγαλούργησαν,
έγιναν σκαπανείς νέων ιδεών και άγνωστων πνευματικών δρόμων, έγραψαν σπουδαία
ποιήματα, κληροδότησαν ανεκτίμητα έργα ζωγραφικής, σημαντικά επιτεύγματα επιστήμης.
Αυτό είναι λοιπόν το ευεργετικό πρόσωπο της μοναξιάς που καλούμαστε τις δύσκολες ώρες
να το αξιοποιήσουμε. Αυτό που ενεργοποιεί τη φαντασία και λυτρώνει από τα δεσμά του
τετριμμένου, που συμβάλλει στην εσωτερική γαλήνη, την ψυχική ισορροπία, την ηθική και
πνευματική ανάταση και βοηθά να απεγκλωβιστούμε από τη φυλακή του εαυτού μας και να
ανασυνθέσουμε το «εγώ» μας, να οδηγηθούμε στην αυτογνωσία και εν συνεχεία στην
ετερογνωσία.
7η Ας αδράξουμε λοιπόν την ευκαιρία και ας μην μεμψιμοιρούμε, επιτρέποντας σε

αυτήν τη σύγχρονη νόσο να μας κατακυριεύσει, να εκφυλίσει τον τρόπο ζωής μας και να μας
αποξενώσει από τη βάση της ύπαρξής μας, ας το δούμε ως μια αναγκαία συνθήκη που θα
την υπερβούμε σύντομα με τον καλύτερο δυνατό τρόπο και όταν βγούμε από την απομόνωση
θα έχουμε ανακαλύψει τη βαθύτερη φύση μας και θα συμφιλιωθούμε με τους ανθρώπους και
τη ζωή, ο καθένας ξεχωριστά, όπως έκανε και ο ήρωας του ΈρμανΈσσε, « στον λύκο της
στέπας». Και θα μάθουμε όταν κάποιες φορές είμαστε μόνοι να μην νιώθουμε μόνοι, και να
μην αφήνουμε η μοναξιά να γίνει τυραννία, αλλά να ανακαλύπτουμε ευφάνταστα σενάρια
ποιοτικής ενασχόλησης και να εξασκούμαστε σε νέους τρόπους ύπαρξης.
8η Είναι αναγκαία η μοναξιά έλεγε ο Ρίλκε. Ναι… αρκεί να είναι δημιουργική. Γιατί
έχει δισήμαντη και πρωτεϊκή υπόσταση. Η μία είναι η πρώτη η στείρα, η ανήκεστη και
τραγική και ή άλλη η δεύτερη, η λυτρωτική και θεραπευτική.
«Το να μπορείς να αντέχεις τη μοναξιά και επιπλέον να την απολαμβάνεις είναι μεγάλο
προσόν» Τζορτζ Μπέρναρντ Σω
Μαρία Δ. Πετροπούλου Φιλόλογος – συγγραφέας, ΒΗΜΑ,5/05/20

Κείμενο ΙI
Κείμενο ΙII
Σ’ ΑΥΤΗ την περιοχή του λιμανιού, κέντρο απόκεντρο, ζει μόνος του. Δίχως επαφές
ή φίλους. Ό,τι μαθαίνει για τον κόσμο φτάνει στ’ αφτιά του μέσα απ’ το γυαλί, ή απ’ όσα
μπορεί να δει και να καταλάβει ο ίδιος. Μένει μονάχος του σχεδόν. Ένα σκυλί, Ραμόν τον
λέει, είναι μαζί του νύχτα μέρα. Διασταύρωση λαμπραντόρ με τσοπανόσκυλο. Βλέμμα
ζωηρό και ήρεμο, σώμα ρωμαλέο και στο στέρνο σχηματίζονται δυο μυώνες δυνατοί σαν
γυμνασμένου αθλητή. Έξυπνο ζώο. Όταν κάθεται στα πισινά του πόδια, τεντώνεται το
στέρνο κι ανοίγουν οι μυώνες, ασπίδα ζωντανή. Απ’ το κεφάλι, το λαιμό και τη γραμμή της
ωμοπλάτης ως την αιχμηρή ουρά, γυαλίζει το καφετί κοντό του τρίχωμα.
Του μιλάει ο Μαρίνος, του λέει λόγια που δεν έχει πει ποτέ σε άνθρωπο, εκείνο
έρχεται κοντά του, τρίβεται πάνω του και παραδίνεται στα χάδια του. Τον παρακολουθεί με
το βλέμμα, αθόρυβα. Όταν μετακινείται, όταν διαβάζει χαμένος στα βιβλία του, όταν
στήνεται μπροστά στην τηλεόραση. Πολλές φορές ξαπλώνει δίπλα του και κλείνει τα μάτια
του νωχελικά. Ο Ραμόν είναι η παρέα του εδώ και πολύ καιρό.
Πρέπει να ξαναφτιάξω τη ζωή μου, συλλογίζεται ο Μαρίνος καθώς κοιτάζει έξω από
το παράθυρο, κάτι να κάνω.
Παίρνει τη ματιά του απ’ το γκρίζο απομεινάρι, αναζητώντας μια διέξοδο στα
ανοίγματα της θάλασσας. Αν έψαχνα κάποιον απ’ τους παλιούς γνωστούς; αναρωτιέται,
χωρίς να ενθουσιάζεται και πολύ με την ιδέα. Το μυαλό του πηγαίνει μονάχα στον Λεωνίδα.
Δεν είχε κρατήσει με κανέναν επαφές. Τους είχε σβήσει όλους απ’ τα κατάστιχα. Τινάζεται ο
Μαρίνος νευρικά, κι ο Ραμόν τεντώνοντας τα’ αφτιά του τον παρακολουθεί δίχως να
σαλεύει, ακίνητος. Ανοίγει το παράθυρο, έξω η λεπτή ομίχλη θολώνει τα νερά, ένα σεντόνι
διάφανο σκεπάζει τη θάλασσα.
Απόσπασμα από το μυθιστόρημα «ΤΑ ΠΟΥΛΙΑ ΜΕ ΤΟ ΜΑΥΡΟ ΚΟΛΑΡΟ»
εκδ. Καστανιώτη, του συγγραφέα, λογοτέχνη, Κώστα Λογαρά.
ΘΕΜΑ Α
Να αποδώσετε συνοπτικά τα χαρακτηριστικά της δημιουργικής μοναξιάς, όπως τα

αντιλαμβάνεται η συγγραφέας στο κείμενο Α. (60 – 70 λέξεις)
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ Β
Β1. Να επιβεβαιώσετε ή να διαψεύσετε τους παρακάτω ισχυρισμούς σημειώνοντας

αντίστοιχα Σωστό ή Λάθος με συγκεκριμένες αναφορές στο κείμενο Α.
α. Οι άνθρωποι συχνά βιώνουν την ψευδαίσθηση της επικοινωνίας στον κόσμο του
διαδικτύου.
β. Η συγγραφέας υποστηρίζει πως η μοναξιά αποτελεί πάντοτε μια βλαπτική

συνθήκη.
γ. Πολλοί μοναχικοί άνθρωποι συνέβαλαν στην άνοδο του πολιτισμού.
δ. Η συγγραφέας υποστηρίζει πως η μοναξιά δεν μπορεί να οδηγήσει στην

ανθρωπογνωσία.
ε. Η συγγραφέας απεύχεται πως η μοναξιά θα αποτελέσει μια ευκαιρία για

συμφιλίωση με την ίδια τη ζωή.
Μονάδες 10
Β2
α. Να αποδώσετε το μήνυμα που αποτυπώνεται μέσω του γραφήματος. Κείμενο Β

(80 – 100 λέξεις)
Μονάδες 10
β. Να δείξετε τη νοηματική σχέση που έχει ο τίτλος με το υπόλοιπο κείμενο Α.
Μονάδες 5
Β3
α. Το κείμενο Α περιέχει στοιχεία στοχαστικού δοκιμίου. Μπορείτε να εντοπίσετε

δύο από αυτά και να εξηγήσετε το επικοινωνιακό αποτέλεσμά τους, καθώς και την πρόθεση
της συντάκτριας του κειμένου;
Μονάδες 8
β. Στο παρακάτω απόσπασμα χρησιμοποιεί η συγγραφέας το α’ πληθυντικό πρόσωπο.

Να μετασχηματίσετε το κείμενο χρησιμοποιώντας το γ’ ενικό πρόσωπο. Τι αλλάζει ως προς
το ύφος; «Αρχίζουμε να εκτιμάμε ένα παλιό δεδομένο, να εκτιμάμε περισσότερο την
ελευθερία μας και τη δυνατότητα να συγχρωτιζόμαστε. Νοσταλγούμε την ανάγκη μας για
πραγματική επικοινωνία. Συνειδητοποιούμε πως η κοινωνική επαφή, το μοίρασμα των
σκέψεων και των συναισθημάτων είναι το ελιξίριο της ζωής και το εισιτήριο της ευτυχίας.».
Μονάδες 7
ΘΕΜΑ Γ
Να παρουσιάσεις τη συναισθηματική κατάσταση και τον χαρακτήρα του ήρωα, όπως

παρουσιάζονται στο απόσπασμα. Εννοείται ότι η γνώμη σου είναι ανάγκη να στηριχθεί σε
δείκτες του κειμένου.(150 -180 λέξεις).
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ Δ
Αξιοποιώντας στοιχεία του κειμένου Α και κυρίως με αφορμή τα όσα αναφέρει η

συγγραφέας στην τρίτη παράγραφο για τους λόγους που οδήγησαν τον σύγχρονο άνθρωπο να
νιώθει τόσο μόνος και να αρκείται σε σχέσεις τυπικές και επιφανειακές, να προβληματιστείτε
σχετικά με τους τρόπους που ο νέος θα μάθει να παράγει εκ των έσω, ώστε να δίνει χαρά
στα πράγματα με την καρδιά του και όχι να προσπαθεί να δώσει χαρά στην καρδιά του
με τα πράγματα. Να εξηγήσετε την άποψή σας και να προτείνετε τεκμηριωμένα κάποιους
ενδεικτικούς τρόπους προκειμένου να αποφύγει η νέα γενιά την αυτοκαταδίκη της
μοναξιάς, δίνοντας νόημα στη ζωή της. Το κείμενό σας να έχει τη μορφή και το ύφος της
ομιλίας σε μια εκδήλωση στο σχολείο σας. (350-400 λέξεις).
Μονάδες 30
Μουσική: Η σημασία της στη ζωή μας
Η σημασία της Μουσικής
Θα μπορούσαμε άραγε να φανταστούμε μια ημέρα στην καθημερινότητά μας χωρίς

έστω και τον τυχαίο ήχο ενός τραγουδιού, χωρίς έστω και τις φευγαλέες νότες από το ράδιο
στο αυτοκίνητο ή από την τηλεόραση; Πώς θα ήταν άραγε οι σχέσεις των ανθρώπων εάν δεν
υπήρχε ένα τραγούδι να τις εκφράσει, τον έρωτα για παράδειγμα, ή την απογοήτευση;
Η μουσική λοιπόν είναι μια γλώσσα, ένας σημαντικός τρόπος έκφρασης των
ανθρωπίνων σκέψεων και συναισθημάτων. Μια γλώσσα τόσο πλούσια ώστε να καλύπτει όλο
το φάσμα αυτών των σκέψεων και συναισθημάτων. Είναι μια γλώσσα για όλους τους
ανθρώπους. Είναι μια γλώσσα που είναι εκεί και μπορεί να λειτουργήσει ακόμη και όταν η
κανονική γλώσσα, ο λόγος αποδεικνύεται να είναι μικρής χρησιμότητας και
αποτελεσματικότητας ως προς την έκφραση κάποιον καταστάσεων ή σκέψεων ή
συναισθημάτων.
Δεν είναι τυχαίο ότι ο κάθε πολιτισμός, ανεξάρτητα με το πόσο αναπτυγμένος, ή

φωτεινός ήταν έχει παράξει και δημιουργήσει μουσική. Οι αρχαίοι Έλληνες, είχαν εντοπίσει
σε τέτοιο βαθμό τη σημαντικότητα της μουσικής που στο δωδεκάθεο είχαν έναν θεό, τον
Απόλλωνα, ως αποκλειστικό θεό της μουσικής. Μουσικά όργανα απαντώνται ως
αρχαιολογικά ευρήματα σε όλους τους αρχαίους πολιτισμούς και είναι από τα παλαιότερα
αντικείμενα που βρέθηκαν ποτέ.
Επιστημονικές μελέτες έχουν αποκαλύψει ότι η μουσική επηρεάζει πολλά μέρη του
εγκεφάλου μας σε μεγάλος βάθος και δημιουργεί μνήμη. Ακόμη και τα μικρά παιδιά, που δεν
έχουν μορφώσει ολοκληρωμένο λόγο, αντιδρούν θετικά στο άκουσμα μιας μελωδίας που
έχουν ξανακούσει.
Η μουσική λοιπόν είναι σημαντική γιατί η μουσική δημιουργείται από τον άνθρωπο
για τον άνθρωπο και γιατί υπάρχει για να εκφράσει όλα μας τα θέλω, τα πρέπει, τις σκέψεις,
τα συναισθήματα και τις καταστάσεις που μας χαρακτηρίζουν. Είναι μια γλώσσα που τη
μιλάμε όλοι και την μεταφράζουμε ανάλογα με τα βιώματά μας και την ψυχοσύνθεσή μας.
Είναι συνάμα, μια γλώσσα τόσο πλούσια που έχει πληθώρα «διαλέκτων», τζαζ, ποπ, ροκ,
σόουλ, φάνκυ, μπλουζ, παραδοσιακή, συρτάκι, κτλ. Όλες με τον ίδιο σκοπό, όλες να
εκφράσουν εμάς και τις καταστάσεις που βιώνουμε.
____________________________________________________________________
Η μουσική δεν έχει ημερομηνία γέννησης, υπήρχε από πάντα και συγκεκριμένα από
τότε που δημιουργήθηκε ο κόσμος και την ανακάλυψε ο άνθρωπος μέσα από διάφορους
ήχους και ρυθμούς που επικρατούσαν γύρω του. Για τους ανθρώπους, η επαφή με τη
μουσική ξεκινάει ήδη από την εμβρυική ύπαρξη, από την κοιλιά της μητέρας με τους ήχους
της καρδιάς, το ρυθμό της αναπνοής, κλπ. Ακόμα και η μουσική που ακούει η μητέρα γίνεται
αντιληπτή από το έμβρυο και σε πολλές περιπτώσεις (π.χ. κλασική μουσική) το ηρεμεί.
Το γεγονός ότι η μουσική σε σχέση με τις άλλες ανθρώπινες αισθήσεις αναπτύσσεται τόσο
νωρίς, την κάνει να διαφέρει και ίσως αυτή είναι και η αιτία που παίζει πολύ σημαντικό ρόλο
στη ζωή μας, κυρίως με μία ψυχική και συναισθηματική επίδραση.
Συναισθηματικά, η μουσική μας επηρεάζει πολύ είτε γιατί τη συνδέουμε με περιόδου ,

καταστάσεις και πρόσωπα στη ζωή μας είτε γιατί τη χρησιμοποιούμε ως μέσο έκφρασης,
καλλιτεχνικής δημιουργίας, ονειροπόλησης, αλλά και απελευθέρωσης από την υπάρχουσα
κατάστασή μας.
Η διάθεσή μας πάρα πολλές φορές μπορεί να μεταλλαχθεί στο άκουσμα κάποιου ρυθμού ή
στην ερμηνεία κάποιων στίχων, είτε προς το καλύτερο είτε προς το χειρότερο. Ενδεχομένως
να ανεβούμε ψυχολογικά αλλά και να μελαγχολήσουμε ή να συγκινηθούμε. Από την άλλη,
μπορεί να εκτονωθούμε ή να χαλαρώσουμε και να συλλογισθούμε.
Η μουσική όμως, πέρα από τη συναισθηματική και ψυχολογική επιρροή της, έχει και
πολλές άλλες επιδράσεις πάνω μας αλλά και στη ζωή μας. Ας τις δούμε:
-Λειτουργεί ως θεραπευτικό μέσο (μουσικοθεραπεία): Μπορεί να χρησιμοποιηθεί για

θεραπευτικούς και παιδαγωγικούς σκοπούς. Αυτό συμβαίνει διότι έχει τη δυνατότητα να
ασκεί δράση στον άνθρωπο τόσο στην ψυχολογία του όσο και στη φυσιολογία του. Μπορεί
να επηρεάσει την υγεία μας θετικά καθώς επίσης και να καταπολεμήσει άγχος, φοβίες, θυμό,
κλπ.
-Επηρεάζει τις αποδόσεις μας (π.χ. αθλητών): Έχει διαπιστωθεί μέσα από πειράματα και
έρευνες, ότι η συμπεριφορά και η απόδοση των αθλητών κάποιου αγωνίσματος μπορεί να
συσχετισθεί με τη μουσική που άκουσαν πριν ή και κατά τη διάρκεια του αγώνα. Το πάθος
τους και η αυτοπεποίθησή τους όπως και η αυτοσυγκέντρωση μπορεί να μεταβληθεί ανάλογα
με τη μουσική.
-Σχετίζεται με τον τρόπο που οδηγούμε: Σύμφωνα με έρευνες, η μουσική που ακούμε όταν
οδηγούμε το αυτοκίνητό μας, μπορεί να μας επηρεάσει στον τρόπο οδήγησης και
συμπεριφοράς μας στο τιμόνι και να συσχετισθεί με ατυχήματα. Μιλάμε για την ένταση της
μουσικής αλλά και το είδος της. Δηλαδή, αν είναι δυνατής έντασης και γρήγορη μουσική,
τότε συνήθως οδηγούμε πιο απότομα και ριψοκίνδυνα και έχουμε περισσότερες πιθανότητες
να προκαλέσουμε ατύχημα από ότι αν δεν ακούμε καθόλου μουσική ή αν ακούμε κάτι ήρεμο
και χαλαρωτικό σε χαμηλή ένταση.
-Επιδρά στη συμπεριφορά πελατών: Πράγματι η μουσική που ακούγεται σε ένα

κατάστημα, ένα σουπερμάρκετ ή ένα εστιατόριο/καφέ έχει την ικανότητα να επηρεάσει τη
συμπεριφορά των ανθρώπων που ψωνίζουν ή καταναλώνουν κάτι στους χώρους αυτούς. Για
παράδειγμα, η γρήγορη μουσική με πιο έντονο τέμπο μπορεί να κάνει τους πελάτες ενός
καταστήματος να μετακινούνται και να λειτουργούν στο χώρο πιο γρήγορα. Επίσης, μπορεί
να επηρεάσει και την καταναλωτική μας συμπεριφορά (τι και πόσα θα αγοράσουμε, κλπ).
Κείμενο Ι
Η δύναμη της μουσικής
1. Η λέξη μουσικοθεραπεία είναι μια σύνθετη λέξη η οποία παράγεται από τη λέξη
μουσική και τη λέξη θεραπεία, δύο αρκετά δύσκολες και διφορούμενες έννοιες. Όταν
μιλάμε για μουσική εννοούμε την αντίληψη μιας σειράς ποικίλων νοτών σε ένα
ρυθμικό χώρο(πλαίσιο) κυρίως χρησιμοποιώντας την ακοή μας αλλά και άλλες
αισθήσεις μας, όπως η αφή.
2. Από την άλλη, η λέξη θεραπεία μας παραπέμπει σε αρρώστια ψυχική ή σωματική. Τα
όρια ανάμεσα στην ψυχική ή σωματική αρρώστια και την υγεία δεν είναι πάντα
ξεκάθαρα. Το νόημα της αρρώστιας αλλάζει ανάλογα με την νοοτροπία
που επικρατεί σε κάθε εποχή και κάθε πολιτισμό. Ο παραπάνω λόγος μας οδηγεί στο
γεγονός του ότι θεραπεία εδώ εννοούμε την κάθε προσπάθεια που θα μπορούσε να
απαλύνει κάθε είδους ανθρώπινο πόνο, κάθε προσπάθεια που στοχεύει στο να
αποκαταστήσει την επικοινωνία και επαφή ανάμεσα στους ανθρώπους και τέλος κάθε
απόπειρα για την ανάκτηση της χαμένης ελευθερίας μιας ψυχής. Η μουσική αρχίζει
εκεί που τελειώνει ο λόγος, γι’ αυτό μια μουσική σύνθεση ή ένας μουσικός
αυτοσχεδιασμός μπορεί να εκφράσει ψυχικές καταστάσεις που είναι ίσως αδύνατο να
εκφραστούν με λόγια. Η μουσική έχει τη δύναμη να διευκολύνει την έκφραση
συναισθημάτων και τη δύναμη για ανάκτηση της ψυχικής και σωματικής υγείας
(RandallMcClellan, 1997).
3. Η διαχρονική αξία της μουσικής στον άνθρωπο είναι αδιαμφισβήτητη. Η σύνδεση της
με διάφορες επιστήμες όπως την ιατρική, την παιδαγωγική και την ψυχολογία φέρει
ως αποτέλεσμα την συμβολή της στην αναγνώριση της επιστημονικής και
διεπιστημονικής της αξίας. Σημαντικές μελέτες των τελευταίων δεκαετιών σε
διάφορα επιστημονικά πεδία (βιολογία, ψυχοβιολογία, κοινωνιολογία της μουσικής,
εθνομουσικολογία)υποστηρίζουν ότι η μουσική τάση και ικανότητα υπάρχει σε όλα
τα ανθρώπινα όντα (Στάμου, 2009). Έρευνες του σημαντικού Ελβετού ψυχολόγου
Jean Piaget, έχουν δείξει ότι η μουσική και ο ήχος επηρεάζει τον άνθρωπο ήδη από
την περίοδο της ενδομήτριας ζωής. Η νοητική ανάπτυξη του παιδιού σε
συναισθηματικό στάδιο γίνεται από τη γέννηση έως 1 – 2 ετών. Η προσφορά της
μουσικής δεν έχει σύνορα, αφού αυτή επηρεάζει και υπάρχει σε όλα τα ανθρώπινα
όντα, σε κάθε παιδί ή ενήλικο ανεξάρτητα από την σωματική και πνευματική του
ικανότητα (LuciaKessler-Κακουλίδη, 2006) .
4. Η βασική αρχή της μουσικοθεραπείας είναι πως πρωταρχική αιτία κάθε ασθένειας
είναι ο αρνητικός τρόπος σκέψης και η συναισθηματική ένταση, με αποτέλεσμα
να δημιουργούν εμπλοκές και ενεργειακές ανισορροπίες. Η θεραπευτική χρήση της
μουσικής υπολογίζεται ότι έχει ηλικία μεγαλύτερη των τριάντα χιλιάδων ετών! Αν
θεωρείται ο Ιπποκράτης ο πατέρας της Ιατρικής, ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης πρέπει
να αναγνωριστούν ως οι πρόδρομοι της μουσικοθεραπείας, με την έννοια ότι
πρέσβευαν την ελεγχόμενη χρήση της μουσικής. Ο Πλάτων αναφέρει: «Η αρμονία, η
οποία έχει φορές (κινήσεις) συγγενείς προς τις περιφορές της ψυχής μας, έχει δοθεί
από τις Μούσες σ’ εκείνον, ο οποίος τις συναναστρέφεται με φρόνηση όχι για να τού
χρησιμεύει για αλόγιστη ηδονή, όπως τώρα (νομίζεται), αλλά για να επαναφέρει σε
τάξη και συμφωνία με τον εαυτό της την εκτός αρμονίας (ανάρμοστη) περιφορά της
ψυχής μας» (Πλάτων Τίμαιος 47 c-d-e)
5. Οι Έλληνες φιλόσοφοι πίστευαν πως η μουσικοθεραπεία είχε την έννοια της

αποκατάστασης στη διαταραγμένη αρμονία σώματος και ψυχής, αντίληψη που δεν
απέχει από τις σύγχρονες αρχές της ιατρικής (νους υγιής εν σώματι υγιή). Η
προσφορά των αρχαίων ελλήνων στο χώρο της μουσικοθεραπείας είναι
αξιοσημείωτη, αφού είναι αυτοί που την χρησιμοποίησαν εκτεταμένα για τη θεραπεία
σωματικών και ψυχικών παθήσεων, στηριζόμενοι αποκλειστικά στην κλινική
παρατήρηση και σε ορθολογιστικούς συλλογισμούς, μακριά από κάθε είδους
θρησκευτικές ή μαγικές δοξασίες.
(Πρίνου-Πολυχρονιάδου, 1995)
Κείμενο ΙΙ
«Μέσα στη μουσική»
«Μέσα στη μουσική υπάρχει χώρος

Να κοιμηθεί ο άνεμος
Μαζί του να ταξιδέψουμε κι εμείς
Μέσα στη μουσική εφύτεψαν ένα πάθος
Παράξενο
Άνθος η ζωή μας άνθος
Από στόμα περνά σε στόμα
Κόβονται τα γόνατά μας
Όταν ανεβαίνουμε στ’ άλογα
Τρέχουμε στη μάχη χωρίς κεφάλια
Δεν μας αφήνουν τα σύννεφα
Να σηκώσουμε κάτι από τη γη
Να φέρουμε μια ενθύμηση μαζί μας
Κάπου ο κίνδυνος είναι μεγάλος

Όμως αυθόρμητα τραβάμε ίσια
Προχωρούμε όχι πια μέσα στη μουσική
Αλλά μέσα στο θάνατο
Κι ο δρόμος μας δεν έχει τέλος»
Γιώργος Σαραντάρης
Θέμα Α
Α1. Να αποδώσετε περιληπτικά τις πρώτες τρεις παραγράφους του κειμένου σε 60-70
λέξεις
Μονάδες 15
Α2. Να χαρακτηρίσετε τις ακόλουθες προτάσεις αν είναι σωστές ή λανθασμένες:
α) Το νόημα της αρρώστιας παραμένει σταθερό, ανάλογα με την νοοτροπία που

επικρατεί σε κάθε εποχή και κάθε πολιτισμό.
β) Η θεραπευτική χρήση της μουσικής υπολογίζεται ότι σχετίζεται με τις αρχές του
ου
20 αιώνα.
γ) Η μουσική είναι καθοριστικός παράγοντας που συμβάλλει στην έκφραση

ανθρώπινων συναισθημάτων.
Μονάδες 15
Θέμα Β
Β1. Ποιος είναι ο ισχυρισμός τον οποίο επιχειρεί να αποδείξει ο συγγραφέας στην
η
4 παράγραφο του κειμένου Ι «Η βασική αρχή…. ψυχής μας». Να αιτιολογήσετε με
πειστική επιχειρηματολογία την απάντησή σας
Μονάδες 10
Β2. Με ποιο τρόπο διαπιστώνετε ότι οργανώνει τη σκέψη του ο συγγραφέας στην
η
3 παράγραφο του κειμένου Ι;
Μονάδες 5
Β3. Να βρείτε συνώνυμες των έντονα υπογραμμισμένων λέξεων του

κειμένου: επικρατεί, δημιουργού, διευκολύνει, αποτέλεσμα, στοχεύει
Μονάδες 5
Β4. Να αναλύσετε δύο γλωσσικές επιλογές του συγγραφέα στο κείμενο Ι
Μονάδες 5
Θέμα Γ
Να σχολιάσετε τις εικόνες που κυριαρχούν στο ποίημα του Σαραντάρη, εφόσον
λάβετε υπόψη τη χρήση ρηματικών προσώπων, σε 180 λέξεις περίπου
Μονάδες 15
Θέμα Δ
Στη βουλή των εφήβων καλείσαι να παρουσιάσεις μια εισήγηση με θέμα: Η μουσική
ως μέσο έκφρασης, ως ενοποιητική δύναμη της κοινωνίας, ως γλώσσα πανανθρώπινη. Ποια
η προσφορά της και ποιους τρόπους προτείνεις για την καλλιέργεια της μουσικής παιδείας
που έχει παραμεληθεί από το σημερινό δημόσιο σχολείο (350-400 λέξεις);
Μονάδες 30
Παιδεία – Εκπαίδευση
Η καλλιέργεια των νοητικών, των ψυχικών και των σωματικών δυνάμεων των νέων
μέσα από ένα γενικό και προκαθορισμένο από κάθε χώρα σύστημα αποτελεί το εκπαιδευτικό
(σχολικό) σύστημα μιας χώρας. Σκοπός ενός τέτοιου συστήματος είναι να παράσχει παιδεία.
Η λέξη παιδεία στην αρχαία ελληνική σήμαινε ό,τι περίπου και η σημερινή λέξη κουλτούρα,
δηλαδή τη γενικότερη πνευματική και ψυχική καλλιέργεια του ανθρώπου και μαζί τον
πολιτισμό. Σήμερα με τη σημασιολογική αντίθεση τεχνικού / υλικού πολιτισμού (civilisation)
και καλλιέργειας / κουλτούρας (culture), το «παιδεία» δηλώνει μόνο την καλλιέργεια, κυρίως
μέσα από τη σχολική εκπαίδευση, αλλά και εκτός αυτής με γενικότερη έννοια.
Η λέξη εκπαίδευση αναφέρεται κυρίως στην παιδεία που παρέχει το σχολικό

σύστημα (προσχολική – πρωτοβάθμια / στοιχειώδης – δευτεροβάθμια / μέση – τριτοβάθμια /
ανώτατη εκπαίδευση), στο ίδιο το σύστημα (εκπαιδευτικό σύστημα) και στους λειτουργούς
του (εκπαιδευτικούς). Ωστόσο, το σχολείο και η εκπαίδευση γενικότερα αποβλέπουν όχι
μόνο στην παροχή γνώσεων και στην καλλιέργεια της νόησης των μαθητών, αλλά και
στη μόρφωση, τη διαμόρφωση της προσωπικότητας, στη διάπλαση του χαρακτήρα τους και
στην εν γένει διαπαιδαγώγησή τους. Η ανάπτυξη του ψυχικού κόσμου του μαθητή, του
ήθους, των μορφών συμπεριφοράς του και γενικότερα η ανάπτυξη και άσκηση όλων των
πλευρών της προσωπικότητας του μαθητή που δεν έχουν σχέση με τη γνώση, συνιστούν ό,τι
αποκαλούμε αγωγή.
Η σημασία της παιδείας
Η παροχή παιδείας και αγωγής στους νέους ανθρώπους δεν αποτελεί αποκλειστικό
έργο του σχολείου, καθώς στη διαδικασία αυτή συμμετέχουν κι άλλοι φορείς αγωγής, όπως
είναι πρωτίστως η οικογένεια, το ευρύτερο οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον, τα μέσα
μαζικής ενημέρωσης, η θρησκευτική πίστη, οι νόμοι και οι κανόνες του κράτους, και
αργότερα ο χώρος εργασίας και οι αρχές του επαγγέλματος.
Είναι, επομένως, ιδιαίτερα σημαντικό για κάθε φορέα αγωγής να αντιλαμβάνεται την
ευθύνη που του αναλογεί στη διαμόρφωση και στον επηρεασμό της νέας γενιάς, προκειμένου
η κοινή προσπάθεια ορθής διαπαιδαγώγησης των νέων να είναι αποτελεσματική.
Τα οφέλη και άρα η αξία της άρτιας παιδείας είναι πολλαπλά:
- Ενισχύει την πνευματική ανάπτυξη του ατόμου και το οδηγεί στην αναγκαία
ωρίμανση. Μέσω της παιδείας το άτομο αποκτά πλήθος γνώσεων που του επιτρέπουν να
αντιληφθεί και να κατανοήσει το κοινωνικό, πολιτικό και ιστορικό γίγνεσθαι. Το άτομο
αποκτά, έτσι, τη δυνατότητα να σκέφτεται έχοντας μια πιο ολοκληρωμένη αντίληψη των
ποικίλων παραγόντων που επηρεάζουν και εν τέλει κατευθύνουν τις εξελίξεις στους
διάφορους τομείς. Ενώ, συνάμα, αρχίζει να έχει επίγνωση της δικής του παρουσίας και του
δικού του ρόλου στο πολυσύνθετο κοινωνικό πλέγμα.
Οι πολιτικές αποφάσεις, η στάση των άλλων κρατών, η οικονομική δραστηριότητα,

οι αντιδράσεις των πολιτών παύουν πλέον να συνιστούν τυχαία και ασύνδετα μεταξύ τους
γεγονότα και γίνονται πια αντιληπτά ως ένα ενιαίο και αλληλένδετο σύνολο που καθορίζεται
-ως ένα βαθμό- ακόμη κι από τη δράση του κάθε μεμονωμένου πολίτη. Ο νέος
συνειδητοποιεί σταδιακά πως δεν μπορεί να πράττει και να ζει χωρίς να αντιλαμβάνεται τον
αντίκτυπο των δικών του ενεργειών. Η παιδεία επιτρέπει, άρα, στον νέο να αντιληφθεί πως
και οι δικές του πράξεις είναι σημαντικές και υπολογίσιμες.
- Οδηγεί στην ανάπτυξη πολιτικής συνείδησης. Ο νέος μέσω της παιδείας μαθαίνει
και κατανοεί τους τρόπους λειτουργίας και οργάνωσης της πολιτείας∙ διαπιστώνει τις
ελλείψεις και τις παραλείψεις των πολιτικών εκπροσώπων∙ αντιλαμβάνεται και διαχωρίζει
την ειλικρινή από την ανειλικρινή στάση των κομμάτων, και οδηγείται στη διαμόρφωση της
δικής του πολιτικής αντίληψης.
Προκύπτει, μάλιστα, για τον νέο η καίριας σημασίας επίγνωση πως πολλές φορές οι
πολιτικοί επιχειρούν να χειραγωγήσουν τους πολίτες αξιοποιώντας ποικίλους τρόπους
προπαγανδισμού. Διαπίστωση που ωθεί τον νέο στη συνειδητοποίηση πως η πρόσκτηση
κριτικής άποψης απέναντι στα πολιτικά δρώμενα είναι απολύτως σημαντική, ώστε να μην
καθίσταται υποχείριο των πολιτικών παρατάξεων.
Μέσα από τη μελέτη, άλλωστε, της πολιτικής ιστορίας του τόπου ο νέος αναγνωρίζει
τις συχνές αντινομίες μεταξύ θεωρητικής τοποθέτησης και τελικής δράσης των πολιτικών,
και αντιλαμβάνεται τόσο την έννοια του λαϊκισμού όσο και τη συχνή αδυναμία πραγμάτωσης
ουσιαστικών αλλαγών, ακόμη κι αν υπάρχει η θετική προαίρεση. Στοιχεία που συμβάλλουν

στην απόρριψη αναποτελεσματικών τάσεων όπως είναι ο μεσσιανισμός, ο δογματισμός και ο
φανατισμός.
Το άτομο κατανοεί, παράλληλα, την αξία του διαλόγου και της συστηματικής
διερεύνησης των διαφόρων πολιτικών θέσεων και απόψεων, προκρίνοντας τη
διαλλακτικότητα έναντι της μονόπλευρης κομματικής και πολιτικής θεώρησης των
πραγμάτων. Ενώ, συνάμα, η δημοκρατικότητα καθίσταται πλέον σταθερός τρόπος ζωής για
το άτομο, καθώς εξοικειώνεται με την αξία της ισότιμης αντιμετώπισης, της αποδοχής προς
το διαφορετικό και το σεβασμό στην κυρίαρχη θέληση των πολιτών.
- Σταθεροποιεί το ηθικό υπόβαθρο του ατόμου. Οι επιλογές και οι πράξεις του

νέου περνούν χάρη στην παιδεία από αυστηρότερα κριτήρια, καθώς σταδιακά γίνεται όλο και
πιο σαφές πως το δίκαιο και το ηθικά αποδεκτό ενέχουν ιδιαίτερη βαρύτητα για την επίτευξη
μιας ουσιαστικής και αρμονικής συνύπαρξης με τους άλλους ανθρώπους. Το άτομο παύει να
αντικρίζει τα πάντα γύρω του εγωκεντρικά και αρχίζει να λαμβάνει υπόψη του τα
συναισθήματα και την κατάσταση των συνανθρώπων του. Δεν διεκδικεί, έτσι, την εσωτερική
αίσθηση ικανοποίησης μόνο μέσα από την εκπλήρωση προσωπικών επιδιώξεων, αλλά την
αποζητά και μέσα από τη συνδρομή βοήθειας στους άλλους ανθρώπους, οι οποίοι αποκτούν
ολοένα και μεγαλύτερη αξία.
Ο νέος κινείται πλέον προς την κατεύθυνση της αυτοκριτικής και της
βελτιστοποίησης της ηθικής του ποιότητας επιθυμώντας να λειτουργεί κι ο ίδιος με γνώμονα
το κοινωνικά και συλλογικά επωφελές, και όχι το ατομικά σημαντικό. Διαπιστώνει την
εξαιρετική σημασία του αλληλοσεβασμού και της αλληλοκατανόησης κι επιχειρεί να
δημιουργήσει για τον εαυτό του ένα ισχυρό πλέγμα ηθικών αξιών που θα του επιτρέψουν να
συνεχίσει την πορεία του προσφέροντας στο κοινωνικό σύνολο τόσο με τις επιμέρους
πράξεις του όσο και γενικότερα με το προσωπικό του παράδειγμα.
- Υποστηρίζει την ορθή κοινωνικοποίηση του ατόμου. Ήδη από το οικογενειακό

πλαίσιο, αλλά και πολύ περισσότερο μέσα από τη σχολική ζωή, το άτομο μαθαίνει τόσο την
αξία της κοινωνικότητας όσο και την ανάγκη σεβασμού των άλλων προκειμένου η
συνύπαρξη αυτή να λειτουργεί ομαλά και εξίσου επωφελώς για όλους. Το άτομο
εξοικειώνεται με την ανάγκη τήρησης μιας υπεύθυνης στάσης, κατανοεί πως κάθε του πράξη
έχει αντίκτυπο στους άλλους και αντιλαμβάνεται το συσχετισμό μεταξύ -θετικής ή
αρνητικής- δράσης και της ανάλογης αντίδρασης.
Προετοιμάζεται, λοιπόν, για την ακόλουθη ένταξή του στο ευρύτερο κοινωνικό
σύνολο, έχοντας γνωρίσει επαρκώς πως οφείλει να αναλαμβάνει ευθύνη και για τις πράξεις
του, αλλά και για τις παραλείψεις του, και συνάμα πως οφείλει να επιδεικνύει τον αρμόζοντα
σεβασμό στους συνανθρώπους του.
- Καλλιεργεί την αισθητική και ψυχική ευαισθησία του ατόμου. Μέσω της
παιδείας ο νέος μαθαίνει να εκτιμά και στην πορεία να αποζητά το αισθητικά ωραίο, το
υψηλό και το καλλιτεχνικά άρτιο. Η τέχνη από αφηρημένη και ασαφής έννοια τρέπεται σε
ανάγκη της καθημερινότητας, καθώς το άτομο αρχίζει να εκτιμά την αξία της αισθητικής
απόλαυσης, αλλά και των πνευματικών ερεθισμάτων που προκύπτουν μέσα από την επαφή
με τα έργα των καλλιτεχνών και των πνευματικών δημιουργών.
Οι ατέλειες, οι δυσμορφίες και η ακαλαισθησία του αστικού περιβάλλοντος, που

κάποτε γίνονταν δεκτά ως μη βελτιώσιμα δεδομένα, αποκτούν τώρα την αρνητική όψη μιας
ανθρώπινης δράσης που μπορεί -και πρέπει- να λειτουργεί με γνώμονα το καλαίσθητο και το
συμβατό προς το φυσικό περιβάλλον.
Συνάμα, το άτομο αποκτά μέσω της παιδείας την ευαισθησία εκείνη που του
επιτρέπει να κατανοεί τη σημασία της ψυχικής του ισορροπίας, και το ωθεί έτσι να έχει
περισσότερο σεβασμό και μεγαλύτερη κατανόηση απέναντι στα συναισθήματα και στις
πράξεις των άλλων ανθρώπων. Ο άλλος άνθρωπος παύει να είναι ο συναισθηματικά
ουδέτερος αποδέκτης κάθε αψυχολόγητου λεκτικού ή άλλου ξεσπάσματος, όπως συνέβαινε
κατά την παιδική ηλικία. Πλέον γίνεται αντιληπτό ότι ο άλλος άνθρωπος έχει έναν άξιο
σεβασμού δικό του ψυχικό κόσμο, και αντιμετωπίζεται έτσι με την αρμόζουσα μέριμνα και
ωριμότητα.
- Συμβάλλει στη διερεύνηση των δεξιοτήτων του ατόμου και στην επιλογή
επαγγελματικού προσανατολισμού. Στο πλαίσιο της σχολικής εκπαίδευσης ο νέος έχει την
ευκαιρία να γνωρίσει σταδιακά τις κλίσεις και τις δεξιότητές του, αλλά και να αντλήσει
πληροφορίες σχετικά με τις επαγγελματικές προοπτικές που του διασφαλίζουν οι δεξιότητες

αυτές. Ενώ, παράλληλα, μέσω του σχολικού προγράμματος αποκτά γνώσεις που θα
αποτελέσουν μέρος της κατάρτισής του, καθώς και τη δυνατότητα να αποτελεί υπεύθυνο
μέλος ενός κοινωνικού συνόλου.
- Εξοικειώνει το άτομο με τα πολιτιστικά επιτεύγματα της Ελλάδας και του

κόσμου. Ο νέος έχει την ευκαιρία να γνωρίσει τον ελληνικό πνευματικό πολιτισμό, ώστε να
αποκτά έγκαιρα γνώση και εκτίμηση των εθνικών αυτών επιτεύξεων, ενώ, συνάμα, έρχεται
σε επαφή με δημιουργήματα απ’ όλο τον κόσμο κατανοώντας τη διαρκή σε πολιτιστικό
επίπεδο επικοινωνία όλων των ανθρώπων. Μέσα από αυτή τη διττή διαδρομή στο εθνικό και
στο οικουμενικό ο νέος αποκτά τον αναγκαίο σεβασμό τόσο για την εθνική του ταυτότητα
και παράδοση όσο και για τις κορυφαίες δημιουργίες των άλλων λαών.
Ζητούμενο εδώ είναι ο νέος να μην απορρίπτει την εθνική του ταυτότητα θεωρώντας
πως οι άλλοι λαοί βρίσκονται σε υψηλότερο επίπεδο, μα ούτε και να αποκτά εθνικιστική
θέαση των πραγμάτων αρνούμενος την αξία των άλλων εθνών. Το επιδιωκόμενο είναι μια
ισόρροπη και υγιής εκτίμηση τόσο του τοπικού όσο και των άλλων πολιτισμών.
Προβλήματα στη σύγχρονη εκπαίδευση
Το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα αντιμετωπίζει ορισμένες χρόνιες παθογένειες που

έχουν οδηγήσει στη σε μεγάλο βαθμό απαξίωσή του, αλλά και στην αδυναμία του να
προσφέρει την ουσιαστική εκείνη παιδεία που κρίνεται αναγκαία σε μια τόσο ανταγωνιστική
και γοργά εξελισσόμενη κοινωνία.
- Ελλιπής χρηματοδότηση και απουσία μακροπρόθεσμου σχεδιασμού. Λόγω των

γενικευμένων οικονομικών προβλημάτων της χώρας (ή με πρόφαση τα προβλήματα αυτά),
τα χρήματα που δαπανώνται για την παιδεία μειώνονται διαρκώς, με αποτέλεσμα τα
ελληνικά σχολεία και εκπαιδευτικά ιδρύματα να υστερούν σε υλικοτεχνική υποδομή και να
αδυνατούν να αξιοποιήσουν επαρκώς τις νέες τεχνολογίες. Παρατηρούνται, επίσης, ελλείψεις
σε εκπαιδευτικό προσωπικό, καθώς και απροθυμία αξιολόγησης και μετεκπαίδευσης του ήδη
υπάρχοντος.
Τη στιγμή που οι απαιτήσεις της αγοράς εργασίας αλλάζουν δραματικά και τα εφόδια
που κρίνονται αναγκαία στρέφονται προς νέες δεξιότητες, το ελληνικό εκπαιδευτικό
σύστημα ακολουθεί, όχι μόνο παρωχημένες και αναποτελεσματικές μεθόδους διδασκαλίας,
αλλά και ένα πρόγραμμα σπουδών που ελάχιστα ανταποκρίνεται στα ζητούμενα της νέας
εποχής. Προκύπτει, έτσι, η διαπίστωση πως το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα δεν έχει τα
αναγκαία αντανακλαστικά -ίσως ούτε και την πρόθεση- να ανταποκριθεί στις σύγχρονες
απαιτήσεις μεταλλάσσοντας και αναπροσαρμόζοντας το ακολουθούμενο εκπαιδευτικό
πρόγραμμα.
Ενώ, προκαλεί εντύπωση και η ελλιπής στήριξη της επαγγελματικής εκπαίδευσης,

που θα μπορούσε να επιφέρει μια ταχύτερη επαγγελματική αποκατάσταση στους μαθητές
εκείνους που δεν επιθυμούν ή δεν επιδιώκουν μια θέση στα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα.
Το μειωμένο ενδιαφέρον, βέβαια, για την επαγγελματική εκπαίδευση στην Ελλάδα,

οφείλεται σε πολλούς και διαφορετικούς παράγοντες κοινωνικούς, οικονομικούς, ιστορικούς.
Γεγονός είναι ότι έως σήμερα έχει αφεθεί να κρίνεται ως μια εκπαιδευτική διαδρομή
υποδεέστερης αξίας από τη γενική εκπαίδευση και μια επιλογή για μαθητές οι οποίοι έχουν
μέτριες έως κακές επιδόσεις στο σχολείο (γυμνάσιο), δεν τους ενδιαφέρουν ιδιαίτερα τα
«γράμματα» και μπροστά στον κίνδυνο να εγκαταλείψουν το σχολείο «μαθαίνουν μια
τέχνη».
- Απουσία ορθού επαγγελματικού προσανατολισμού. Το σύγχρονο εκπαιδευτικό

σύστημα αντιμετωπίζει τον επαγγελματικό προσανατολισμό των μαθητών ως πάρεργο και
αποτυγχάνει έτσι να διαγνώσει έγκαιρα τις πραγματικές δεξιότητές τους και να τους
προσανατολίσει προς την κατάλληλη επαγγελματική επιλογή. Αντιστοίχως, δεν κατορθώνει
να παρουσιάσει όλο το εύρος των επαγγελματικών επιλογών στους νέους, δημιουργώντας
τους τη λανθασμένη εντύπωση πως δεν υπάρχουν παρά ελάχιστες επαγγελματικές διέξοδοι.
Μοιάζει να κρίνεται η πορεία προς το πανεπιστήμιο ως μονόδρομος για τους περισσότερους
μαθητές, και μάλιστα με τους περισσότερους από αυτούς να διεκδικούν μια θέση στις κατά
παράδοση περιζήτητες σχολές. Αποτέλεσμα αυτής της στρέβλωσης είναι να υπονομεύεται
δραστικά η αξία των πανεπιστημιακών πτυχίων, εφόσον ο αριθμός των αποφοίτων είναι ήδη
τέτοιος, ώστε η αγορά εργασίας αδυνατεί να τους απορροφήσει.
Εύλογες και προσοδοφόρες επιλογές που σχετίζονται με τεχνικά επαγγέλματα και

χειρωνακτικές εργασίες, παραγνωρίζονται πλήρως, δημιουργώντας μια προφανή
ανισορροπία στην αγορά εργασίας, με έναν υπερβολικά μεγάλο αριθμό άνεργων πτυχιούχων,
τη στιγμή που υπάρχουν ποικίλες δυνατότητες αποκατάστασης σε τομείς που το σχολείο δεν
φρόντισε να παρουσιάσει επαρκώς στους μαθητές.
- Προσήλωση στις εξετάσεις και όχι στην ουσία των μαθημάτων. Με δεδομένη
την ιδιαίτερη βαρύτητα που έχουν αποκτήσει οι πανελλήνιες εξετάσεις στη ζωή των εφήβων,
το Λύκειο αντιμετωπίζεται πλέον ως το «αναγκαίο κακό» προκειμένου να κατορθώσουν οι
μαθητές να εισαχθούν στο Πανεπιστήμιο. Για πολλούς μαθητές, μάλιστα, το Λύκειο -και
ιδίως η τελευταία του τάξη- συνιστά εμπόδιο στην προσπάθειά τους, αφού το κύριο βάρος
μετατίθεται στις φροντιστηριακές τάξεις.
Το γεγονός αυτό εξωθεί τους περισσότερους μαθητές στο να αδιαφορούν πλήρως για
τα μαθήματα γενικής παιδείας και να αφοσιώνονται μόνο σε εκείνα τα μαθήματα που θα τους
διασφαλίσουν την είσοδό τους στο Πανεπιστήμιο. Ενώ, η κατάσταση είναι ακόμη πιο
δυσάρεστη, αν αναλογιστεί κανείς πως ακόμη και τα πανελληνίως εξεταζόμενα μαθήματα
προσεγγίζονται με καθαρά χρησιμοθηρικό και βαθμοθηρικό χαρακτήρα, και όχι στην ουσία
τους.
Οι μαθητές συνεχίζουν και πλέον επιτείνουν την ίδια αναποτελεσματική προσέγγιση

της αποστήθισης, χωρίς να αποκτούν τη ζητούμενη κριτική σκέψη, που θα τους βοηθούσε να
αντλήσουν πραγματική παιδεία και όχι απομνημονευμένες γνώσεις, τις οποίες δεν κατανοούν
καν στην πραγματικότητα, ούτε γνωρίζουν πώς θα μπορούσαν να τις αξιοποιήσουν στην
καθημερινότητά τους.
Το σχολείο αποτυγχάνει επομένως στην προσπάθειά του να μεταλαμπαδεύσει

ουσιαστικές γνώσεις, αρχές και αξίες, και τρέπεται σ’ ένα χώρο όπου επιβραβεύεται εκείνος
ο μαθητής που κατορθώνει να απομνημονεύσει καλύτερα τα σχολικά εγχειρίδια.
Τρόποι βελτίωσης της παρεχόμενης από τα σχολεία εκπαίδευσης
Καίριο ζητούμενο για κάθε εκπαιδευτικό σύστημα είναι να προσφέρει στους νέους
ικανές δεξιότητες προκειμένου να είναι σε θέση να αντεπεξέλθουν στις αυξημένες
απαιτήσεις της σύγχρονης τεχνολογικής εποχής. Ουσιαστικές γνώσεις, ικανότητα σκέψης και
προβληματισμού, αλλά και δυνατότητα διαχείρισης του τεράστιου όγκου πληροφόρησης που
κατακλύζει τους νέους πολίτες, είναι μερικά ακόμη από τα αιτήματα που καλείται να
εκπληρώσει το εκπαιδευτικό μας σύστημα.
- Αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών. Με δεδομένη την απόλυτη διάδοση των νέων
τεχνολογιών σε κάθε πιθανή έκφανση της καθημερινότητας του σύγχρονου πολίτη, κρίνεται
απολύτως σημαντική η πλήρης αξιοποίησή τους και στο χώρο της εκπαίδευσης. Είναι
ουσιώδες να μπορέσουν εγκαίρως οι μαθητές να εκμεταλλευτούν τις ποικίλες δυνατότητες
μάθησης που προσφέρουν οι νέες αυτές τεχνολογίες, αλλά και να αποκτήσουν την κριτική
εκείνη ικανότητα, ώστε να μπορούν να αξιολογούν ορθά και να αξιοποιούν προς όφελός τους
τη συνεχή ροή πληροφόρησης που προκύπτει από αυτές.
Οι νέες τεχνολογίες, άλλωστε, διαδραματίζουν πλέον κυρίαρχο ρόλο και σε κάθε

επαγγελματικό τομέα, με αποτέλεσμα να είναι σχεδόν ανέφικτη η επαγγελματική
αποκατάσταση και ανέλιξη για όποιον δεν έχει εξοικειωθεί με τη χρήση και το πλήθος
δυνατοτήτων που προσφέρουν.
- Αύξηση της χρηματοδότησης. Προκειμένου να καταστεί εφικτή η άρτια

υλικοτεχνική υποδομή των σχολείων, η κατάρτιση των εκπαιδευτικών στην αξιοποίηση των
νέων τεχνολογιών, η -αναγκαία- αξιολόγηση του εκπαιδευτικού προσωπικού, η μείωση του
αριθμού μαθητών ανά τμήμα και η πλήρης στελέχωση των εκπαιδευτικών δομών, θεωρείται
αυτονόητη η αύξηση των ετήσιων δαπανών της πολιτείας για την παιδεία.
- Ανταπόκριση της εκπαιδευτικής διαδικασίας στις ανάγκες της αγοράς

εργασίας. Είναι σημαντικό ήδη οι απόφοιτοι της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης να αποκτούν
γνώσεις και δεξιότητες που θα μπορούν να τους διασφαλίσουν δυνατότητα επαγγελματικής
αποκατάστασης. Το σχολείο θα πρέπει, επομένως, να προσφέρει στους νέους, όχι μόνο
αξιόλογη γενική και ανθρωπιστική παιδεία, αλλά και περισσότερο τεχνικές γνώσεις που να
ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις της σύγχρονης αγοράς εργασίας.
Συνάμα, κρίνεται σημαντικό να υπάρξει μέριμνα ώστε οι ανώτερες βαθμίδες

εκπαίδευσης να προσφέρουν εξειδίκευση και σ’ εκείνες τις ειδικότητες και σ’ εκείνες τις
επαγγελματικές επιλογές που έχουν ζήτηση, χωρίς να υπάρχει ακόμη το ανάλογα
εκπαιδευμένο προσωπικό. Θα πρέπει, λοιπόν, το εκπαιδευτικό σύστημα να παρακολουθεί και
να ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις του συνεχώς εξελισσόμενου εργασιακού χώρου. Όπως,
παράλληλα, θα πρέπει να παρέχει ουσιαστική καθοδήγηση επαγγελματικού
προσανατολισμού στους νέους, ώστε οι επιλογές τους να οδηγούν σε έγκαιρη επαγγελματική
αποκατάσταση.
- Εκσυγχρονισμός των εκπαιδευτικών μεθόδων. Με δεδομένο ότι πλέον η

πρόσβαση στις πληροφορίες είναι τάχιστη και προσιτή σε όλους, μοιάζει τελείως
αναποτελεσματική η προσήλωση σε εκπαιδευτικές μεθόδους του παρελθόντος, όπου δινόταν
έμφαση στην αποστήθιση και τη συγκράτηση έτοιμων γνώσεων. Πλέον εκείνο που ζητείται
είναι να μπορούν οι νέοι να διατρέχουν και να αξιολογούν τον όγκο των πληροφοριών που
είναι διαθέσιμος, ώστε να αξιοποιούν τα αναγκαία κάθε φορά στοιχεία. Προέχει τώρα πια η
ενίσχυση της κριτικής σκέψης, η ενθάρρυνση της πρωτοβουλίας, η στήριξη της
δημιουργικότητας και η ώθηση προς την καινοτομία.
Αντιστοίχως, λοιπόν, ο ρόλος του εκπαιδευτικού θα πρέπει να επαναπροσδιοριστεί,

ώστε από κύρια πηγή γνώσεων που ήταν στο παρελθόν και από μεταδότης πληροφοριών, να
μετεξελιχθεί σε καθοδηγητή και σύμβουλο στην νέα εκπαιδευτική διαδικασία που θα
βασίζεται στην ενίσχυση της πρωτοβουλίας των μαθητών και στην έμπρακτη εφαρμογή
γνώσεων και δεξιοτήτων.
- Αποδέσμευση από την αμιγώς εξεταστική διάσταση του σχολείου. Είναι σαφές
πως η κυριαρχία των εξετάσεων στη μαθητική ζωή καθιστά επί της ουσίας ανέφικτη την
όποια διάθεση αναδιαμόρφωσης του εκπαιδευτικού συστήματος, εφόσον οι μαθητές
συνεχίζουν να κρίνονται με βάση τις αποδόσεις τους στην απομνημόνευση έτοιμου υλικού.
Θα πρέπει, επομένως, η αξιολόγηση των μαθητών να προσανατολιστεί στη διερεύνηση των
νέων ζητούμενων δεξιοτήτων.
- Ανταπόκριση του σχολείου στην πολυπολιτισμική διάσταση του σύγχρονου

κόσμου. Καίριος ρόλος του σχολείου θα πρέπει να είναι η κατάλληλη προεργασία, ώστε οι
νέοι πολίτες να είναι δεκτικοί απέναντι στις αλλαγές που φέρνει η ευρωπαϊκή πορεία της
χώρας. Η διαρκής επικοινωνία μεταξύ των λαών δεν επιτρέπει εθνικιστικές αγκυλώσεις ούτε
απορριπτική διάθεση απέναντι στη διαφορετικότητα. Ο σύγχρονος κόσμος είναι πλέον
ανοιχτός στη συνύπαρξη και την αδιάκοπη συνεργασία μεταξύ κρατών, και άρα εθνοτήτων,
στοιχείο που καθιστά αναποτελεσματική και ιδιαίτερα περιοριστική την έμμονη προσήλωση
στο εθνικό και στο τοπικιστικό. Οι νέοι καλούνται σαφώς να γνωρίσουν την ξεχωριστή αξία
του δικού τους πολιτισμού, μα καλούνται συνάμα και να εκτιμήσουν τις πολιτιστικές
ιδιαιτερότητες των άλλων λαών. Ζητούμενο, άρα, είναι να δοθεί έμφαση σε πανανθρώπινες
έννοιες, όπως είναι ο ανθρωπισμός, ο αλληλοσεβασμός, τα ανθρώπινα δικαιώματα, αλλά και
η αξία της ανεμπόδιστης πνευματικής ή όποιας άλλης επικοινωνίας μεταξύ των διαφόρων
λαών και εθνοτήτων.36
Κείμενο Ι
36
[…] Η παιδεία είναι ένα κεφάλαιο από πνευματικά αγαθά που σχηματίζεται σιγά σιγά μέσα
στην ιστορία και από την ιστορία ενός λαού (ή μιας οικογένειας λαών) και καθώς περνάει
από γενεά σε γενεά μεγαλώνει σαν τη χιονόσφαιρα, ή συμπιέζεται και φθίνει. Στις εποχές της
πνευματικής στειρότητας το κεφάλαιο τούτο, μένοντας ανεκμετάλλευτο, φθείρεται,
λιγοστεύει, χάνει ένα μικρό ή μεγάλο μέρος της αξίας του. Όταν πάλι μπαίνουν στον
ιστορικό στίβο γενεές με πνεύμα γενναίο και δημιουργικό, που όχι μόνο «παίρνουν» από την
παιδεία του λαού τους, αλλά και της «δίνουν» με τη φαντασία, την ευαισθησία, την οξύνοια,
την πρωτοβουλία τους, το κεφάλαιο πολλαπλασιάζεται, επενδύεται σε αξίες υψηλότερου
επιπέδου, και τότε είναι τυχερότερες οι επερχόμενες γενεές, γιατί θα ζήσουν μέσα σ’ ένα
ευνοϊκότερο για την προκοπή τους πνευματικό περιβάλλον, στους κόλπους μιας παιδείας
πλουσιότερης, βαθύτερης, λεπτότερης. Είναι λοιπόν αγαθή τύχη και δώρο ακριβό για ένα
λαό, για μια γενεά, ή για ένα άτομο να διατρέξει την τροχιά της ζωής του μέσα στον κύκλο
ενός μεγάλου πολιτισμού, και δύστηνος[1] εκείνος που ο χώρος και ο χρόνος του τον
ανάγκασαν να γίνει τρόφιμος μιας παιδείας αποτελματωμένης, φτωχής και ανάπηρης. Όπως
ένας οργανισμός αρρωσταίνει ή φυτοζωεί όταν δεν βρίσκει στο φυσικό περιβάλλον τις
ουσίες που χρειάζεται για να συντηρηθεί και να ευδοκιμήσει, έτσι και λιμοκτονούν ηθικά οι
άνθρωποι που δεν βρίσκουν μέσα στην παιδεία του τόπου και του καιρού των τα στοιχεία
που θα θρέψουν το πνεύμα τους, για να δυναμώσει και ν’ ακτινοβολήσει. Ακόμη και εκλεκτά
άτομα δεν μπορούν κατά το μέγεθός τους να λάμψουν στο θολό στερέωμα μιας
μισοσβησμένης παιδείας.
Ε. Παπανούτσος
[1] δυστυχισμένος
Κείμενο ΙΙ
«Ομιλία Κολοκοτρώνη στην Πνύκα[1]»
Στις 7 Οκτωβρίου 1838 ο γηραιός Θεόδωρος Κολοκοτρώνης επισκέφθηκε το Βασιλικό

Γυμνάσιο της Αθήνας (νυν 1ο Πρότυπο Πειραματικό Γυμνάσιο Αθήνας) για να
παρακολουθήσει τη διδασκαλία του γυμνασιάρχη Γεωργίου Γενναδίου (1784-1854) για
τον Θουκυδίδη. Τόσο εντυπωσιάστηκε από την «παράδοσιν του πεπαιδευμένου
γυμνασιάρχου και από την θέαν τοσούτων μαθητών», ώστε εξέφρασε την επιθυμία να
μιλήσει και ο ίδιος προς τους μαθητές. Την πρότασή του απεδέχθη ο Γεννάδιος και
λόγω της στενότητας του χώρου και του πλήθους των μαθητών η ομιλία του
ΘεόδωρουΚολοκοτρώνη ορίσθηκε για τις 10 το πρωί της 8ης Οκτωβρίου 1838 στην
Πνύκα.
Εἰςτὸν τόπο τοῦτο, ὁποὺἐγὼπατῶ σήμερα,

ἐπατοῦσανκαὶἐδημηγοροῦσαντὸνπαλαιὸκαιρὸἄνδρες σοφοί,
καὶἄνδρεςμὲτοὺςὁποίουςδὲνεἶμαιἄξιοςνὰσυγκριθῶκαὶοὔτενὰ φθάσω τὰἴχνη των.
Ἐγὼἐπιθυμοῦσανὰσᾶςἰδῶ, παιδιά μου, εἰςτὴν μεγάλη δόξα τῶνπροπατόρων μας,
καὶἔρχομαινὰσᾶςεἰπῶ, ὅσαεἰςτὸνκαιρὸτοῦἀγῶνοςκαὶπρὸαὐτοῦκαὶὕστεραἀπ᾿ αὐτὸν ὁ

ἴδιοςἐπαρατήρησα, καὶἀπ᾿ αὐτὰνὰκάμωμεσυμπερασμοὺς […] ΟἱπαλαιοὶἝλληνες, οἱ
πρόγονοί μας, ἔπεσανεἰςτὴν διχόνοια καὶἐτρώγονταν μεταξύ τους,
καὶἔτσιἔλαβανκαιρὸπρῶταοἱῬωμαῖοι, ἔπειταἄλλοι βάρβαροι
καὶτοὺςὑπόταξαν. Ὕστεραἦλθανοἱ Μουσουλμάνοι καὶἔκαμανὅ,τιἠμποροῦσαν, διὰνὰἀλλάξῃ
ὁ λαὸςτὴνπίστιν του. […] Οἱἔμποροικαὶοἱ προκομμένοι, τὸ καλύτερο μέρος τῶνπολιτῶν,
μὴνὑποφέρνοντεςτὸνζυγὸνἔφευγαν, καὶοἱ γραμματισμένοι ἐπῆρανκαὶἔφευγανἀπὸτὴνἙλλάδα,
τὴν πατρίδα των, καὶἔτσι ὁ λαός, ὅστις στερημένος ἀπὸτὰ μέσα τῆςπροκοπῆς,
ἐκατήντησενεἰςἀθλίαν κατάσταση, καὶαὐτὴαὔξαινε κάθε ἡμέρα χειρότερα […]
Εἰςαὐτὴντὴν δυστυχισμένη κατάσταση μερικοὶἀπὸτοὺς φυγάδες γραμματισμένους

ἐμετάφραζανκαὶἔστελνανεἰςτὴνἙλλάδα βιβλία, καὶεἰςαὐτοὺς πρέπει
νὰχρωστοῦμεεὐγνωμοσύνη, διότι εὐθὺςὁποὺ κανένας ἄνθρωποςἀπὸτὸλαὸἐμάνθανετὰκοινὰ
γράμματα, ἐδιάβαζεναὐτὰτὰ βιβλία καὶἔβλεπεποίουςεἴχαμε προγόνους, τί ἔκαμεν ὁ
Θεμιστοκλῆς, ὁ Ἀριστείδηςκαὶἄλλοιπολλοὶ παλαιοί μας, καὶἐβλέπαμεκαὶεἰςποίαν κατάσταση
εὑρισκόμεθα τότε. Ὅθενμᾶςἦλθενεἰςτὸνοῦνὰτοὺςμιμηθοῦμεκαὶνὰ γίνουμε εὐτυχέστεροι.
Καὶἔτσιἔγινεκαὶἐπροόδευσεν ἡ Ἑταιρεία.
ὍτανἀποφασίσαμενὰκάμωμετὴνἘπανάσταση, δὲνἐσυλλογισθήκαμεοὔτε πόσοι εἴμεθα,

οὔτεπὼςδὲνἔχομεἄρματα, οὔτεὅτιοἱΤοῦρκοιἐβαστοῦσαντὰ κάστρα καὶτὰς πόλεις, οὔτε
κανένας φρόνιμος μᾶςεἶπε «ποῦπᾶτεἐδῶνὰ πολεμήσετε μὲσιταροκάραβαβατσέλα», ἀλλὰὡς
μία βροχὴἔπεσεεἰςὅλους μας ἡ ἐπιθυμίατῆςἐλευθερίας μας, καὶὅλοι, καὶ ὁ κλῆρος μας
καὶοἱπροεστοὶκαὶοἱκαπεταναῖοικαὶοἱ πεπαιδευμένοι καὶοἱἔμποροι, μικροὶκαὶ μεγάλοι,
ὅλοιἐσυμφωνήσαμεεἰςαὐτὸτὸσκοπὸκαὶἐκάμαμετὴνἘπανάσταση.
[…] Νὰμὴνἔχετε πολυτέλεια, να μὴν πηγαίνετε εἰςτοὺς καφενέδες καὶτὰ μπιλιάρδα.

Νὰδοθεῖτεεἰςτὰςσπουδάς σας καὶ καλύτερα νὰ κοπιάσετε ὀλίγον, δύο καὶτρεῖς χρόνους καὶνὰ
ζήσετε ἐλεύθεροιεἰςτὸἐπίλοιποτῆςζωῆς σας, παρὰνὰ περάσετε τέσσαρους – πέντε χρόνους τὴ
νεότητά σας, καὶ να μείνετε ἀγράμματοι. Νὰσκλαβωθεῖτεεἰςτὰ γράμματά σας.
Νὰἀκούετετὰςσυμβουλὰςτῶν διδασκάλων καὶγεροντοτέρων, καὶκατὰτὴν παροιμία, «μύρια
ἤξευρεκαὶ χίλια μάθαινε». Ἡ προκοπή σας καὶ ἡ μάθησή σας νὰμὴνγίνῃ σκεπάρνι[1] μόνο
διὰτὸἄτομό σας, ἀλλὰ να κοιτάζῃτὸκαλὸτῆς κοινότητος, καὶ μέσα
εἰςτὸκαλὸαὐτὸεὑρίσκεταικαὶτὸ δικό σας.
Ἐγώ, παιδιά μου, κατὰ κακή μου τύχη, ἐξαἰτίαςτῶν περιστάσεων,

ἔμειναἀγράμματοςκαὶδιὰτοῦτοσᾶςζητῶ συγχώρηση, διότι δὲνὁμιλῶκαθὼςοἱ δάσκαλοί σας.
Σᾶςεἶπαὅσα ὁ ἴδιοςεἶδα, ἤκουσακαὶἐγνώρισα,
διὰνὰὠφεληθῆτεἀπὸτὰἀπερασμένακαὶἀπὸτὰκακὰἀποτελέσματατῆςδιχονοίας,
τὴνὁποίαννὰἀποστρέφεσθε, καὶνὰἔχετεὁμόνοια. Ἐμᾶςμὴμᾶςτηρᾶτε πλέον. Τὸἔργο μας καὶ ὁ
καιρός μας ἐπέρασε. Καὶαἱἡμέραιτῆςγενεᾶς, ἡ ὁποίασᾶςἄνοιξετὸ δρόμο, θέλουν μετ᾿ ὀλίγον
περάσει. Τὴνἡμέρατῆςζωῆς μας θέλει διαδεχθῇ ἡ νύκτα τοῦ θανάτου μας. Εἰςἐσᾶς μένει
νὰἰσάσετεκαὶνὰ στολίσετε τὸν τόπο, ὁποὺἡμεῖςἐλευθερώσαμε. Ζήτω οἱσοφοὶ διδάσκαλοι!
Ζήτω ἡ Ἑλληνικὴ Νεολαία!
[1] Είδος εργαλείου

[1] αποσπάσματα ελαφρώς διασκευασμένα
«Όνειρο καλοκαιρινού μεσημεριού[1]»
ΑΛΛΟΤΕ διαβάζαμε τα μαθήματα μας, κάναμε την προσευχή μας
και λέγαμε πως δυό και δυό κάνουνε τέσσερα.
Τώρα, δυό λουλούδια και δυό αχτίνες δεν κάνουνε τέσσερα – κάνουνε
την ψυχή μας.
Κι ένα τριαντάφυλλο και μια πεταλούδα δεν κάνουν δυό – κάνουν ένα
Θεό.
Κι ένας Θεός κάνει όλα.
Λοιπόν, η ψυχή μας μαζί με την ψυχή του Θεού πόσα κάνει;
Ο δάσκαλος δεν ξέρει.
Εμείς το ξέρουμε πως κάνει: ένα.
Το διαβάσαμε σήμερα στο ανοιχτό βιβλίο του ήλιου, σήμερα που
ξεχάσαμε όλα τα βιβλία.
Γιάννης Ρίτσος – Πάρνηθα, 1938
[1] απόσπασμα
ΘΕΜΑ Α.
Α1. Να πυκνώσετε σε ένα κείμενο 60-80 λέξεων τα κυριότερα σημεία της συλλογιστικής του
Ε. Παπανούτσου (Κείμενο 1).
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ Β.
Β1. Να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε, με βάση το Κείμενο 2, τις παρακάτω προτάσεις,

γράφοντας στο φύλλο απαντήσεων, δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση τη
λέξη «Σωστό» ή «Λάθος». Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με αναφορές στο κείμενο:
α. Ένας από τους λόγους κατάλυσης του αρχαιοελληνικού μεγαλείου υπήρξε η έλλειψη
ομόνοιας μεταξύ των προγόνων μας.
β. Κατά την περίοδο του Οθωμανικού ζυγού η κατάσταση στην Ελλάδα γινόταν ολοένα και
πιο αφόρητη. Κατά τον Κολοκοτρώνη, για το φαινόμενο αυτό ευθυνόταν, αποκλειστικά, η
απομάκρυνση μορφωμένων πολιτών.
γ. Ο Κολοκοτρώνης θεωρεί τη μόρφωση απαραίτητη προϋπόθεση για την κατάκτηση της

ελευθερίας.
δ. Ο ομιλητής θα συμφωνούσε με το γνωμικό: «ο λαός που δεν ξέρει την ιστορία του είναι
καταδικασμένος να την ξαναζήσει».
ε. Ο λόγος του Κολοκοτρώνη είναι σαφέστατα συμβουλευτικός. Δεν θα μπορούσε, ωστόσο,

να χαρακτηριστεί και αυτοβιογραφικός.
Μονάδες 10
Β2. α) Ο Ε. Παπανούτσος στο Κείμενο 1 αξιοποιεί τη μέθοδο της αναλογίας για να

οργανώσει την επιχειρηματολογία του. Να επιβεβαιώσετε με δύο (2) κειμενικές αναφορές
την παραπάνω διαπίστωση και να εξηγήσετε τι επιτυγχάνει ακολουθώντας αυτή τη
στρατηγική.
β) Ο Θ. Κολοκοτρώνης (Κείμενο 2) λόγω της ιδιαίτερης επικοινωνιακής περίστασης

επιδιώκει να προσδώσει επισημότητα στην ομιλία του. Ωστόσο, δεν απουσιάζουν σημεία
όπου ο λόγος είναι λαϊκός, καθημερινός. Να εντοπίσετε δύο (2) τέτοια σημεία και να
σημειώσετε τι εξασφαλίζεται με την εναλλαγή επίσημης αλλά και λαϊκής γλώσσας.
Μονάδες 15 (8+7)
Β3. «Ἡ προκοπή σας καὶ ἡ μάθησή σας νὰμὴνγίνῃ σκεπάρνι μόνο διὰτὸἄτομό σας, ἀλλὰ
να κοιτάζῃτὸκαλὸτῆς κοινότητος, καὶ μέσα εἰςτὸκαλὸαὐτὸεὑρίσκεταικαὶτὸ δικό σας.»
(Κείμενο 2) Με ποιο τρόπο μπορεί η μόρφωση και προκοπή του ενός ν’ αποβεί επωφελής
για το όλον; Πιστεύετε ότι ο προσανατολισμός του σύγχρονου εκπαιδευτικού συστήματος
ακολουθεί την οδό που ο Στρατηγός Κολοκοτρώνης υποδεικνύει; Να δώσετε την απάντησή
σας σε ένα κείμενο των 100-150 λέξεων.
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ Γ.
Γ1. Το ποίημα του Γ. Ρίτσου (Κείμενο 3) θα έλεγε κανείς ότι αποτελεί ένα εγκώμιο[1] στη
φαντασία και στη γόνιμη αμφισβήτηση. Να επιβεβαιώσετε την παραπάνω διαπίστωση
υποδεικνύοντας δύο (2) κειμενικούς δείκτες με τους οποίους ο ποιητής επιδιώκει να
μεταδώσει το μήνυμά του. Κατόπιν, ν’ αναφερθείτε σε παράγοντες (τουλάχιστον δύο) της
σύγχρονης εποχής που, κατά τη γνώμη σας, ευθύνονται για τον ακρωτηριασμό της φαντασίας
των νέων. Η απάντησή σας να μην υπερβεί τις 200 λέξεις.
[1] Επαινετικός λόγος
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ Δ.
Δ1. Λαμβάνοντας υπόψη τα Κείμενα που μελετήσατε να γράψετε ένα άρθρο (350 περίπου
λέξεων) με τίτλο «Cogito ergo sum[2]» που θα εκδοθεί στην ιστοσελίδα του σχολείου σας.
Σε αυτό να εξηγήσετε γιατί η αμφιβολία και ο ελεύθερος τρόπος σκέψης είναι απαραίτητα
εφόδια για τη σημερινή νεολαία αλλά και το πώς το σύγχρονο σχολείο μπορεί καλλιεργήσει
αυτές τις αρετές προς όφελός της.
Μονάδες 30
[1] Επαινετικός λόγος
[2] Ο Ρενέ Ντεκάρτ ήταν Γάλλος φιλόσοφος και μαθηματικός. Έχει χαρακτηριστεί ως ο
«φιλόσοφος της αμφιβολίας». Η πιο γνώστη φιλοσοφική του διατύπωση, είναι το
«cogito ergo sum» που μεταφράζεται: «σκέφτομαι, άρα υπάρχω» και στηρίζεται στο
σκεπτικό ότι «Μπορώ να αμφιβάλλω για όλα τα πράγματα που με περιβάλλουν και για
όλα όσα σκέφτομαι. Μόνο έτσι υπάρχω πραγματικά».
Κείμενο Ι
Σπουδές στο εξωτερικό, ευλογία ή κατάρα;
[Εισαγωγικό σημείωμα: Το παρακάτω κείμενο έχει γραφτεί από τον φιλόλογο Δρ. Τάσο
Χατζηαναστασίου ειδικά για σχολική χρήση για την προετοιμασία των μαθητών της Γ΄
τάξης για τις απολυτήριες και εισαγωγικές εξετάσεις]
Πολλοί είναι οι λόγοι για τους οποίους χιλιάδες νέοι μας επιλέγουν κάθε χρόνο τα
πανεπιστήμια του εξωτερικού για τις προπτυχιακές ή τις μεταπτυχιακές τους σπουδές. Ένας
πρώτος λόγος είναι ότι έτσι αποφεύγεται η ψυχοφθόρα, πολυέξοδη αλλά και ιδιαίτερα
επίπονη εμπειρία των εισαγωγικών εξετάσεων. Ένας δεύτερος είναι η καλύτερη οργάνωση
πολλών ξένων πανεπιστημίων όπου οι φοιτητές γνωρίζουν εξαρχής ότι θα σπουδάσουν τρία
ή τέσσερα χρόνια στο προπτυχιακό και ένα ή δύο χρόνια στο μεταπτυχιακό χωρίς τις
συνήθεις και κάποτε απρόβλεπτες ταλαιπωρίες που υφίστανται όσοι σπουδάζουν στα
ελληνικά ΑΕΙ. Άλλη αιτία είναι το αυξημένο κύρος πολλών πανεπιστημιακών σχολών του
εξωτερικού. Στα παραπάνω μπορούμε να προσθέσουμε την τάση της ελληνικής οικογένειας
να σπουδάσει πάση θυσία τα βλαστάρια της, ακόμη κι αν τα τελευταία δε δείχνουν κάποια
ιδιαίτερη έφεση στη μελέτη. Τέλος, πολλοί προτιμούν μία σχολή του εξωτερικού που
προσφέρει καλύτερες επαγγελματικές προοπτικές από τη σχολή στην οποία πέρασαν
συμμετέχοντας στις εισαγωγικές εξετάσεις και, κατά τη γνώμη τους, δεν εξασφαλίζει μία
θέση εργασίας.
Κοντά σε αυτά τα σαφή πλεονεκτήματα, υπάρχουν όμως και τα μειονεκτήματα με

σημαντικότερο την πιθανότητα ο νέος που φεύγει για σπουδές να παραμείνει εκεί κι αυτό
έχει οπωσδήποτε επιπτώσεις στην οικογένεια που χάνει την άμεση επαφή με το αγαπημένο
της πρόσωπο. Είναι όμως μεγάλο το κόστος και για την χώρα. Ειδικά για την Ελλάδα που
αγωνίζεται και αγωνιά να ξανασταθεί στα πόδια της, η απώλεια εκατοντάδων χιλιάδων νέων,
υψηλού μορφωτικού επιπέδου, υπονομεύει την ανορθωτική προσπάθεια. Η οικονομία της
χώρας πλήττεται ωστόσο και από την εξαγωγή συναλλάγματος για τα έξοδα σπουδών και
διαβίωσης στο εξωτερικό. Έπειτα, η υπερπαραγωγή πτυχιούχων σε ήδη κορεσμένα
επαγγέλματα, όπως η Ιατρική για παράδειγμα, είναι λογικό να αυξάνει την ανεργία των
πτυχιούχων. Ανατρέπεται δηλαδή ο σχεδιασμός που προβλέπει πόσοι πτυχιούχοι μπορούν να
απορροφηθούν από κάθε ειδικότητα και να ενταχθούν στην εγχώρια αγορά εργασίας.
Η ανακοπή του ρεύματος εξόδου των νέων για σπουδές και εργασία στο εξωτερικό μπορεί να
επιτευχθεί με την αναβάθμιση των ελληνικών πανεπιστημίων σε συνδυασμό με μέτρα
ανασυγκρότησης της οικονομίας κι αυτό θα είναι προς όφελος τόσο των νέων όσο και της
χώρας.
Κείμενο ΙΙ
Κείμενο III
Εισαγωγικό σημείωμα: το ποίημα γράφτηκε το 1962 από τον Κύπριο ποιητή Κώστα Μόντη.
Έλληνες ποιητές
Ελάχιστοι μας διαβάζουν,

ελάχιστοι ξέρουν τη γλώσσα μας,
μένουμε αδικαίωτοι κι αχειροκρότητοι
σ’ αυτή τη μακρινή γωνιά,
όμως αντισταθμίζει που γράφουμε Ελληνικά.
Θέμα Α
Να συνοψίσετε σε μία παράγραφο 60-80 λέξεων τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα

των σπουδών στο εξωτερικό με βάση όσα αναφέρονται στο κείμενο 1.
Μονάδες 15
Θέμα Β
Β.1. Πώς συνδέεται ο τίτλος του κειμένου με το περιεχόμενο; (9 μονάδες) Να δώσετε έναν
δικό σας τίτλο στο κείμενο. (6 μονάδες)
Μονάδες 15
Β.2. Στη δεύτερο παράγραφο χρησιμοποιείται ως τρόπος ανάπτυξης το αίτιο και αποτέλεσμα.
Να μεταφέρετε στην κόλλα σας ένα αίτιο και το αποτέλεσμά του (7 μονάδες) και να
εξηγήσετε τι εξυπηρετεί σε σχέση με τον σκοπό του κειμένου να παρουσιάσει τα

πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα των σπουδών στο εξωτερικό. (8 μονάδες)
Μονάδες 15
Β.3. Ποιο επίκαιρο θέμα θίγει ο γελοιογράφος του Κειμένου 2 και πώς αυτό συνδέεται με το
περιεχόμενο του Κειμένου 1; (10 μονάδες)
Μονάδες 10
Θέμα Γ
Αξιοποιώντας τη βασική αντίθεση του κειμένου την οποία πρέπει να επισημάνετε (5

μονάδες), να ερμηνεύσετε σε μία παράγραφο 120-150 λέξεων την άποψη του Μόντη ότι
είναι σημαντικό να γράφεται ποίηση στην ελληνική γλώσσα και να σχολιάσετε την τάση
κάποιων Ελλήνων καλλιτεχνών που, αντίθετα με τον Κώστα Μόντη, επιλέγουν να
εκφραστούν στα αγγλικά. (10 μονάδες)
Μονάδες 15
Θέμα Δ
Να γράψετε μία επιστολή (300-350 λέξεων) σε φίλο ή φίλη σας που σκέφτεται να σπουδάσει
στο εξωτερικό, εκθέτοντάς του/της την άποψή σας πάνω στο θέμα.
Μονάδες 30
Κείμενο Ι
Έκθεση – σοκ για τους μαθητές

Λειτουργικά αναλφάβητη κινδυνεύει να ολοκληρώσει το σχολείο μεγάλη μερίδα μαθητών.

Δεκαεξάχρονοι υστερούν σημαντικά σε κρίσιμα μαθήματα του σχολείου, τα οποία
αντιστοιχούν σε βασικές δεξιότητες για τη ζωή. Η αρμόδια αρχή του υπουργείου Παιδείας
κρούει τον κώδωνα του κινδύνου, ζητώντας άμεσα μέτρα, τα οποία να ξεκινούν από την
πρωτοβάθμια εκπαίδευση.
Ειδικότερα, η ανεξάρτητη Αρχή Διασφάλισης της Ποιότητας στην Πρωτοβάθμια και

Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση (ΑΔΙΠΠΔΕ) στην ετήσια έκθεση της για το 2019 παρουσιάζει
τις απογοητευτικές επιδόσεις των μαθητών της Β΄ Λυκείου στα γενικά και στα
επαγγελματικά λύκεια. Ενδεικτικά, στη Νεοελληνική Γλώσσα το 7,1% των μαθητών γενικού
λυκείου έχει βαθμολογηθεί κάτω από τη βάση κατά το σχολικό έτος 2017-2018. Πολύ
χειρότερη είναι η κατάσταση στη Φυσική, όπου ο ένας στους δύο (48,4%) βαθμολογήθηκε
κάτω από τη βάση. Επίσης, άσχημη είναι η εικόνα των επιδόσεων στα Μαθηματικά: στην
Άλγεβρα κάτω από τη βάση είχε το 38,9% και στη Γεωμετρία το 44,2%.
Χειρότερη είναι η εικόνα στις επιδόσεις των μαθητών της Β΄ Τάξης των επαγγελματικών
λυκείων. Εκεί ένας στους πέντε (20,4%) πήρε κάτω από τη βάση στη Νεοελληνική Γλώσσα
και πάνω από τους μισούς στα Μαθηματικά (το 52,7% στην Άλγεβρα και το 51,3% στη
Γεωμετρία). Στη Φυσική και στη Χημεία τα ποσοστά είναι μικρότερα, αλλά επίσης υψηλά
(41% και 40,8%, αντίστοιχα). Και να τονισθεί ότι οι επιδόσεις αυτές σημειώθηκαν σε ένα
πλαίσιο σχολικών βαθμολογιών όχι ιδιαίτερα αυστηρό, πόσο μάλλον όταν ο μαθητής
βρίσκεται στο μεταίχμιο να ξεπεράσει ή όχι τη βαθμολογική βάση.
Η ΑΔΙΠΠΔΕ αναφέρει ότι οι μαθητές αυτοί έχουν αυξημένη πιθανότητα να είναι

λειτουργικά αναλφάβητοι και διευκρινίζει ότι «τα προβλήματα που εμφανίζονται στο λύκειο,
σε σύγκριση με το δημοτικό σχολείο και το γυμνάσιο, δεν είναι προβλήματα αποκλειστικά
του λυκείου, αλλά όλων των βαθμίδων, τα οποία συσσωρευτικά κατέληξαν στο λύκειο.
Προβληματίζει, βέβαια, το γεγονός ότι οι αντιλήψεις και οι πρακτικές του Δημοτικού και του
Γυμνασίου, ίσως λόγω του υποχρεωτικού χαρακτήρα τους, δεν αποτύπωσαν τα αρχόμενα
προβλήματα λειτουργικού αναλφαβητισμού και, ενδεχομένως, δεν κινητοποιήθηκαν
εγκαίρως». Και η ΑΔΙΠΠΔΕ προσθέτει: «Σε κάθε περίπτωση και σε αυτή τη φάση η
εκπαιδευτική πολιτική πρέπει ταυτόχρονα να παρέμβει τόσο προληπτικά, κυρίως στην
πρωτοβάθμια εκπαίδευση, όσο και επανορθωτικά στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Ιδιαίτερης
φροντίδας πρέπει να τύχει άμεσα το επαγγελματικό λύκειο».
Άρθρο του Απόστολου Λακασά στην εφημερίδα «Καθημερινή», 13. 9. 2019
Κείμενο ΙΙ
Κείμενο III
[Στο απόσπασμα ο κεντρικός ήρωας ΑντριάΑντερβόλ κατά τη διάρκεια του μαθήματός του
στο Πανεπιστήμιο, αναφέρει μία γνωστή φράση του Οράτιου στα λατινικά. Ακολουθεί η
αντίδραση των φοιτητών.]
Confiteor
Σιωπή. Κάποιοι κοίταζαν από το παράθυρο. Άλλοι είχαν χαμηλώσει το βλέμμα.
«Τι σημαίνει, κύριε;» ρώτησε μια ξύπνια κοπέλα με τεράστια κοτσίδα.
«Δεν έχεις κάνει λατινικά;», είπε έκπληκτος ο Αντριά.
«Έεε…»
«Κι εσύ;» στο αγόρι κοντά στο παράθυρο.
«Εγώ, έεε…»
Σιωπή. Ο ΑντριάΑντέρβολ απευθύνθηκε, ανήσυχος, σε όλη την τάξη:
«Κανείς δεν έχει κάνει λατινικά; Κανείς φοιτητής στο μάθημα της Ιστορίας των Αισθητικών
Ιδεών δεν έχει κάνει ποτέ λατινικά;»
Έπειτα από μία κάπως επίπονη ανάκριση, προέκυψε ότι μόνο μία κοπέλα είχε κάνει λατινικά:
εκείνη με την πράσινη κορδέλα στα μαλλιά. Ο Αντριά πήρε βαθιές ανάσες για να ηρεμήσει.
«Κύριε, τι σημαίνει, τελικά η φράση του Οράτιου;»
«Σημαίνει αυτό που αναφέρεται στις Πράξεις, στη δεύτερη επιστολή του Αγίου Πέτρου και
στην Αποκάλυψη».
Ακόμη πιο βαθιά σιωπή. Ώσπου ένας μυαλωμένος φοιτητής, ρώτησε και τι αναφέρεται στις
Πράξεις και τα λοιπά;
«Στις Πράξεις και τα λοιπά λέει ότι η μέρα του Κυρίου θα έρθει σαν κλέφτης μέσα στη
νύχτα».
«Ποιου κυρίου;»
«Έχει διαβάσει κανείς τη Βίβλο, έστω και μία φορά;»
Επειδή δεν ήταν διατεθειμένος να ανεχτεί κι άλλη ντροπιαστική σιωπή, είπε: «ξέρετε κάτι;,
Ας το αφήσουμε εδώ. Ή μάλλον όχι: την Παρασκευή θα μου φέρετε ο καθένας μία φράση
από κάποιο λογοτεχνικό έργο που έχει σχέση με αυτό το μοτίβο.»
«Τι σημαίνει μοτίβο, κύριε;»
«Και μέχρι την Παρασκευή θα πρέπει να έχετε διαβάσει ένα ποίημα και να έχετε πάει στο
θέατρο. Θα μου δώσετε αναφορά για τα πάντα».
Απόσπασμα από το μυθιστόρημα: Confiteor του Καταλανού συγγραφέα ΖάουμεΚαμπρέ
Μετάφραση: Ευρυβιάδης Σοφός, Αθήνα 2016, σελ. 599-600
Θέμα Α
Να δώσετε περιληπτικά το περιεχόμενο της δεύτερης και τρίτης παραγράφου του Κειμένου 1
σε 60-80 λέξεις.
Μονάδες 15
Θέμα Β
Β.1. Ποιο είναι το βασικό συμπέρασμα της έρευνας του Κειμένου 1 (5 μονάδες) και πώς
αυτό τεκμηριώνεται; (5 μονάδες)
Μονάδες 5
Β.2. Τι προσφέρει στον σκοπό του Κειμένου 1 η μεταφορά σε εισαγωγικά των πορισμάτων
της έρευνας όπως ακριβώς έχουν διατυπωθεί σε αυτήν στην τελευταία παράγραφο;
Μονάδες 15
Β.3. Με δεδομένο ότι ο πίνακας του Κειμένου 2 πλαισιώνει το Κείμενο 1, πώς θεωρείτε ότι
αλληλοσυμπληρώνονται; Με ποιον τρόπο συμβάλλει ο πίνακας στην κατανόηση του
Κειμένου 1;
Μονάδες 15
Θέμα Γ
Σε δύο παραγράφους (150-200 λέξεων συνολικά) να περιγράψετε την κλιμάκωση των

αντιδράσεων του καθηγητή απέναντι στην άγνοια των φοιτητών του επισημαίνοντας τα
συγκεκριμένα σημεία του κειμένου και την τεχνική που έχει επιλέξει ο συγγραφέας. Επίσης,
να σχολιάσετε τη στάση του λαμβάνοντας υπόψη σας ότι απευθύνεται σε φοιτητές.
Μονάδες 15
Θέμα Δ
Δ. Να συντάξετε μία επιστολή (300-350 λέξεων) προς τον Σύλλογο Διδασκόντων του
σχολείου σας στην οποία θα επισημαίνετε τα προβλήματα στη μάθημα της Νεοελληνικής
Γλώσσας προτείνοντας τρόπους με τους οποίους όλοι οι μαθητές θα κατακτούν
ικανοποιητικό επίπεδο.
Μονάδες 30
Κείμενο Ι
Ιδέ ο δάσκαλος
Υπήρξε αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και συγγραφέας εννέα

βιβλίων με φιλοσοφικό και παιδαγωγικό περιεχόμενο. Ήταν λάτρης της Αρχαίας Ελλάδας
και της πνευματικής και πολιτιστικής κληρονομιάς της, για τη μελέτη της οποίας
αφιέρωσε όλη του την ζωή. Έγραψε για διάφορα θέματα όπως την ηθική, την ζωή και τον
θάνατο και την σχέση της Ορθοδοξίας και Ελληνισμού. Την 1η Ιουνίου 1998 ο Λιαντίνης
εξαφανίστηκε αφήνοντας γράμμα προς την κόρη του, στο οποίο δήλωνε πως είχε
αποφασίσει «να αφανισθεί αυτοθέλητα», όπως χαρακτηριστικά έγραφε.
1. Εν αρχή ην ο δάσκαλος. Μη ο δάσκαλος η φύση θα ήταν, δε θα ήταν όμως οι

κοινωνίες. Θα υπήρχε ο χρόνος, αλλά δε θα υπήρχε η ιστορία. Και στο βασίλειο των
ζωντανών ήχων θα άκουγε κανείς την κραυγή, τα χουγιαχτά 1, τα συνθήματα. Δε θα
άκουγε όμως ούτε θά ‘βλεπε τη φωνή, τα γράμματα της γραφής, τις συμφωνίες και
τους χορούς.
2. Γιατί; Απλά, γιατί ο δάσκαλος είναι που μεταμορφώνει τον εγκέφαλο του ζώου σε
νου του ανθρώπου. Αυτός κατορθώνει ώστε η ματιά του καθένα μας να μη μένει
βλέμμα βοδιού, αλλά να γίνεται βιβλίο ανοιχτό να το διαβάζεις. Επεξεργάζεται το
πετσί της κεφαλής μας και δημιουργεί πρόσωπο. Η δουλειά του δάσκαλου είναι ο
αθέρας2 της βυρσοδεψίας3. Και στο τέλος-τέλος ο δάσκαλος θωπεύει και μαλάζει
έτσι το σώμα και την ψυχή μας, ώστε από τη στέρησή μας αποστάζεται το κλάμα, και
από την πλησμονή κορφολογιέται το γέλιο μας. Τα ζώα και τα φυτά δε γελούν ούτε
δακρύζουν. Γιατί τους λείπει ο δάσκαλος. Έτσι δεν έμαθαν ποτές ότι στον ενόργανο
κόσμο πέρα από τη σφαίρα του βιολογικού ανοίγεται ο φωτεινός ορίζοντας του
πνεύματος. Ο θυμός, δηλαδή οι επιθυμίες, τα πάθη, η φαντασία, ο λόγος. Ο
δάσκαλος είναι ο φυτουργός4 και ο σπορέας του λόγου. Εκείνου του λόγου που το
τέταρτο Ευαγγέλιο τον αναφέρει στο θεό.
3. Χωρίς το δάσκαλο ο λόγος θα σάπιζε άχρηστος μέσα στο έλος του κρανίου μας.
Όπως σαπίζει άχρηστο το τραίνο που ρεμίζαρε5 για πάντα στο σταθμό. Και το
καράβι, το GLORIA MUNDI6 , αν δεν το ταξιδέψει ο καπετάνιος του. Και όπως
σκεβρώνει άφτουρη7 η νύφη που έμεινε αγεώργητη από τον άντρα. Ο ιερός τρόμος
της παρθενίας της σιγά-σιγά κακοβολεί, ωσόπου στο τέλος γίνεται ένα τεφρό δίχτυ
αράχνης.
4. Μ’ ένα λόγο, ο δάσκαλος είναι ο ποιητής του ανθρώπου. Με την ίδια κυριότητα που
ο ποιητής του κόσμου είναι ο θεός. Χωρίς το δάσκαλο το πνεύμα που πνέει θα
παραπόμενε άψυχος άνεμος. Γαρμπής, δηλαδή, πουνέντες σοροκάδα και παγωμένος
Σκίρωνας8. Και θα φυσούσε μάταια στις άκριες των βουνών στις φυλλωσιές, στα
συστήματα των υδάτων.
5. Έτσι ορίζεται ο λόγος και η τιμή του δάσκαλου. Το τιμολόγιο όμως με το οποίο
κοστολογούν το έργο του οι εξουσίες και οι αρχές πρώτα και ύστερα το άκριτο
πλήθος είναι αλλιώτικο. Αλλίμονο! Άχρηστο για τις εφορείες.
6. Περιγράφω το σημείο που κράτησε η ακηδία9, η παραχάραξη, η στρέβλωση, η

τυποποίηση, ο ευτελισμός. Και κάμανε το κακό.
7. Έτσι, ενώ η δουλειά του δάσκαλου είναι να τεχνουργεί ανθρώπους· ενώ αναλώνεται
τίμια να ετοιμάζει πλάσματα που θα ζήσουν όχι στη φύση αλλά στον πολιτισμό, όχι
στη ζούγκλα αλλά στην πόλη· ενώ όλοι οι άνθρωποι που πλάθει ο δάσκαλος κάνουν ο
καθείς το δικό του επάγγελμα, και είναι ο καθείς μία ψηφίδα στο ενιαίο ψηφιδωτό της
οικονομίας της αγοράς της πολιτείας, εμείς με τον καιρό εχάσαμε τον ιδρυτικό
χαρακτήρα της λειτουργίας του δάσκαλου. Και τη δουλειά του την επήραμε σα μία
από τις πολλές δουλειές των ανθρώπων. Ένα επάγγελμα ρουτίνας. Μια μονάδα
εργασίας όμοια με τις άλλες βλέπουμε και στο δάσκαλο.
8. Εξεχάσαμε, δηλαδή, ότι στο ψηφιδωτό των επαγγελμάτων ο δάσκαλος δεν είναι η
μια ψηφίδα ανάμεσα στις άλλες. Αλλά είναι ο καλλιτέχνης νους ο κοσμητικός και ο
επόπτης που φιλοτεχνεί ολόκληρο το ψηφιδωτό.
9. Δημιουργεί, δηλαδή, ανθρώπους κατά την έννοια ότι τους αποσπά από τη
δικαιοδοσία του φυτού και του ζώου. Και τους υψώνει στην οντολογική
μοναδικότητα του νοήμονος πλάσματος.
10. Γιατί αυτή είναι η δουλειά του δάσκαλου. Να δουλεύει το μυαλό, όπως ο
καλαντζής10 δουλεύει το καλάι11. Και να παράγει ανθρώπους όπως ο χαλκιάς
κατασκευάζει χαλκώματα. Ενώ όλοι οι άλλοι χρησιμοποιούν το μυαλό τους σαν
όργανο και παράγουν προϊόντα. Όλα δευτερογενή, και για του βίου τη μηχανή.
Βιομηχανία, πες.
11. Ετούτη η υποβάθμιση της φύσης και της δουλειάς του δάσκαλου, η πτώση του από τη
θεία λειτουργία της αρχικότητας στην ταπεινή χειρωναξία της επανάληψης,
σημάδεψε το πρώτο μεγάλο λάθος στην παιδεία. Και μέσα στην ιστορία και τον
πολιτισμό αντίστρεψε το νόημα των πραγμάτων.
Δημήτρης Λιαντίνης, αποσπάσματα από το βιβλίο «Τα Ελληνικά», www.apotipomata.com
1. τα χουγιαχτά = δυνατές φωνές
2. ο αθέρας = η άκρη του σταχυού, μτφ. το υψηλότερο και καλύτερο σημείο, η

αφρόκρεμα
3. βυρσοδεψία = η τέχνη της κατεργασίας του δέρματος

4. ο φυτουργός = ο δημιουργός των φυτών
5. ρεμίζαρε = (για οχήματα)σταθμεύω μόνιμα, παρκάρω, παραμένω
6. GLORIA MUNDI = η δόξα του κόσμου
7. Άφτουρη = που δεν έχει πέραση, είναι ανεπαρκής
8. Γαρμπής, πουνέντες, σοροκάδα, Σκίρωνας = ονόματα ανέμων
9. η ακηδία = αθυμία, αμέλεια, αδιαφορία, έλλειψη προθυμίας
10. ο καλαντζής = γανωματής
11. το καλάι = κράμα κασσίτερου που χρησιμοποιείται στο γάνωμα
Κείμενο ΙΙ
Ζακ Πρεβέρ, «Ο κακός μαθητής»
«Λέει όχι με το κεφάλι
μα λέει ναι με την καρδιά…
Λέει ναι σε όσους αγαπάει

Λέει όχι στον καθηγητή
είναι ορθός τον ρωτάν
κι όλα τα προβλήματα έχουν δοθεί.
Ξαφνικά τον πιάνουν ακατάσχετα γέλια
και τα σβήνει όλα, τα ψηφία και τις λέξεις,
τις ημερομηνίες και τα ονόματα
και παρά τις φοβέρες του καθηγητή ,
κάτω από τα γιουχαΐσματα
των καλών μαθητών
με κιμωλίες όλων των χρωμάτων,
πάνω στο μαυροπίνακα της δυστυχίας
ζωγραφίζει το πρόσωπο της ευτυχίας.»
(Ζακ Πρεβέρ, από την ποιητική του συλλογή «Κουβέντες».)

ΘΕΜΑ 1ο:
Με βάση τις παραγράφους 8 και 10 του Κειμένου Ι να παρουσιάσετε το στοιχείο που

διαφοροποιεί τη δουλειά του δασκάλου από τη δουλειά των υπόλοιπων ανθρώπων. Η
απάντησή σας να περιέχεται σε παράγραφο 70 – 90 λέξεων που να αναπτύσσεται με
σύγκριση – αντίθεση.
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ 2ο:
Β1. Να επιβεβαιώσετε ή να διαψεύσετε τους ακόλουθους ισχυρισμούς που αναφέρονται στο

Κείμενο Ι, αιτιολογώντας την απάντησή σας με παραπομπές στο κείμενο:
1. Το απόσπασμα «Ιδέ ο δάσκαλος» ακολουθεί την αυστηρή λογική οργάνωση του

αποδεικτικού δοκιμίου.
2. Ο δοκιμιογράφος μας είναι ένας απομονωμένος άνθρωπος του γραφείου και των
βιβλίων χωρίς επαφή με τα καθημερινά προβλήματα των απλών ανθρώπων.
3. Ο δάσκαλος είναι μοναδικός γιατί με τη σμίλη του σμιλεύει μοναδικούς κι

ανεπανάληπτους ανθρώπους.
4. Η έκπτωση της διδασκαλικής λειτουργίας είναι μια κύρια αιτία της σύγχυσης του
σύγχρονου κόσμου.
5. Το περιεχόμενο του κειμένου αυτού αφορά αποκλειστικά το Υπουργείο Παιδείας και

τις Παιδαγωγικές σχολές της χώρας.
Μονάδες 15
Β2. Το κείμενο του Δ. Λιαντίνη εντυπωσιάζει για τον πλούτο της γλώσσας του με τα τόσα
θησαυρίσματα, που προέρχονται από ποικίλες πηγές. Να επαληθεύσετε την παραπάνω κρίση
καταγράφοντας παραδείγματα λέξεων που προέρχονται από: α) την κλασική γραμματεία, β)
το Ευαγγέλιο, γ) λόγιο λεξιλόγιο που έχει ενσωματωθεί στη νεοελληνική, δ)ιδιωματισμούς
της σύγχρονης δημοτικής και ε) ειδικό λεξιλόγιο (λαϊκό και επίσημο) που προέρχεται από
συγκεκριμένους επαγγελματικούς και επιστημονικούς κλάδους.
Μονάδες 10
Β3.α. Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί συχνά τον εκφραστικό τρόπο της αναλογίας. Να

παρουσιάσετε αναλυτικά δύο τέτοιες περιπτώσεις, εξηγώντας τις επιτυγχάνει μ’ αυτή την
εκφραστική επιλογή.
Μονάδες 10
β. Στο τέλος – τέλος, Έτσι, Μ’ ένα λόγο, δηλαδή, Γιατί: να αντικαταστήσετε τις
διαρθρωτικές λέξεις / φράσεις με άλλες ισοδύναμες, εντοπίζοντας και τη σχέση συνοχής που
δηλώνουν.
Μονάδες 5
ΘΕΜΑ 3ο:
Χρησιμοποιώντας αντιθέσεις και εικόνες, ο Ζακ Πρεβέρ σκιαγραφεί τον κακό μαθητή.
Αφού τον παρουσιάσετε αξιοποιώντας δύο αντιθέσεις και δύο εικόνες, να προσπαθήσετε να
αιτιολογήσετε τη στάση του «κακού μαθητή» μέσα στην τάξη, σε ένα κείμενο 150 – 200
λέξεων.
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ 4ο:
Σε ένα άρθρο 350 – 400 λέξεων για την εφημερίδα του σχολείου σας να παρουσιάσετε τους
λόγους που έχει υποβαθμιστεί ο ρόλος του δασκάλου στην ελληνική κοινωνία και τους
τρόπους που μπορεί να αναβαθμιστεί το σχολείο στην εποχή μας.
Μονάδες 30
«Η τέχνη στο σχολείο. Είναι δυνατή η πρωτοτυπία; Ποια η προσφορά της;»
Η τέχνη στο σχολείο και η αναγκαιότητά της. Θα συζητήσουμε, δηλαδή, για

το αυτονόητο. Σημασία, ωστόσο, έχει να τονιστεί το πώς μπορεί να διδαχθεί η τέχνη στο
σχολείο είτε πρόκειται για την πρωτοβάθμια ή τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Κι αυτό για να
μην μετατραπεί η καλλιτεχνική έκφραση σε ένα ακόμα βαρετό και αναποτελεσματικό
μάθημα, να μην γίνει μια απλή διεκπεραιωτική διαδικασία. Πώς θα το πετύχουμε αυτό; Ιδού
ένα πολύπλοκο και πολυσχιδές θέμα το οποίο συναρτάται όχι απλώς με τη σχολική
πραγματικότητα, αλλά και με κοινωνικές παραμέτρους, όπως και με την εν γένει πολιτική
της ηγεσίας του υπουργείου, καθώς και με την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών. […]
Επανέρχομαι στο πώς, όμως, θα γίνει αποτελεσματική η διδασκαλία των

τεχνών στην τάξη. Αρκεί μια στείρα ανάγνωση και ανάλυση των κειμένων, όταν πρόκειται
για τη διδασκαλία της λογοτεχνίας; Είναι αρκετό και ικανοποιητικό να διδάσκεται το μάθημα
μόνο μέσω του σχολικού εγχειριδίου ή απαραίτητη κρίνεται η αναζήτηση και η διδασκαλία
ολόκληρων έργων, για να μην περιοριζόμαστε μόνο σε μια αποσπασματική και ελλιπή
ενασχόληση με τα μεγάλα έργα; Θα μου πείτε ότι δεν υπάρχει επαρκής χρόνος, ενώ και οι
εξετάσεις ή και άλλα χαρακτηριστικά της παθογένειας του εκπαιδευτικού μας συστήματος
εμποδίζουν τη συστηματική ενασχόληση των μαθητών με καλλιτεχνικά ζητήματα. Ναι, και
θα έχετε δίκαιο. Η εφαρμογή, εξάλλου, καινοτόμων ιδεών σχετικών με την τέχνη και τη
σύνδεση τους με μαθήματα φιλολογικά, όπως λογοτεχνία, ιστορία και φιλοσοφία, χρειάζεται
έναν άλλο σχεδιασμό. Πάντως, ακόμα και έτσι, μέσα στο τρέχον εκπαιδευτικό μας σύστημα
είναι δυνατό να διαμορφωθούν οι κατάλληλες προϋποθέσεις για να εμπλακεί, μόνιμα και όχι
ευκαιριακά, η τέχνη στη σχολική πραγματικότητα. […]
Κατά πόσο όμως ο μαθητής εξοικειώνεται με καλλιτεχνικά θέματα, αποκτά

κριτήρια για το τι είναι ωραίο, όταν ζει σε ένα περιβάλλον που στερείται καλλιτεχνικής
παράδοσης και σεβασμού προς το αισθητικά ωραίο; […] Αν η τέχνη μεταδοθεί ως κάτι
αποστειρωμένο και ιδιαίτερο, τότε η όποια σχέση της με τους δέκτες θα είναι εφήμερη. Άρα
δημιουργούμε κοινότητες καλλιτεχνικές, συνεργαζόμαστε με εκπαιδευτικούς άλλων
ειδικοτήτων, όπως τον μουσικό και τον καθηγητή του μαθήματος Καλών Τεχνών και
συνθέτουμε κυψέλες με τη συνδρομή του μαθητή φυσικά, ο οποίος από νωθρός δέκτης
μετατρέπεται σε δραστήριο δημιουργό. Διότι αυτές οι δράσεις τον αφορούν. Οι δυσκολίες
στην αρχή είναι μεγάλες, αλλά αξίζει να επιμείνει κανείς και να ενώσει τις δικές του ιδέες με
ιδέες άλλων συναδέλφων. Προϋπόθεση αναγκαία ότι η καθημερινή δουλειά στο σχολείο
ξεφεύγει από τη ρουτίνα: λίγο χρόνο να διαθέτει ο καθένας κάθε φορά, με πολλές ιδέες όμως,
αρκεί για να παρατηρηθεί αλλαγή προς το καλύτερο. Και επειδή ο χρόνος
είναι αδυσώπητος, ενίοτε το κενό του ωρολογίου προγράμματος καλύπτεται από τη
λειτουργία ομίλων, στους οποίους επιλέγουμε να εργαστούμε εθελοντικά ορισμένες μέρες
και ώρες. Όμιλοι δημιουργικής γραφής, φωτογραφίας, κινηματογράφου, λέσχης ανάγνωσης,
είναι κάποιοι από αυτούς που θα ενδιέφεραν το μαθητικό κοινό και θα του προσέφεραν
ποικίλες δυνατότητες και απολαύσεις, πάνω από όλα όμως θα του έδιναν την ευκαιρία να
συνθέσει, να πειραματιστεί, να δημιουργήσει. Γιατί η καθημερινότητα, μέσω αυτών των
δραστηριοτήτων, αποκτά ταυτότητα και νόημα, ο μαθητής αφομοιώνει τη γνώση,

ενεργοποιεί όλες τις αισθήσεις του και αναπτύσσει ωφέλιμες και ευχάριστες συνήθειες που
θα τον συντροφεύουν για όλη του τη ζωή. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, η επαφή, η εξοικείωση με
τις τέχνες ανατρέπει και την παγιωμένη άποψη ότι οι τέχνες είναι καλές και ωραίες, αλλά δεν
είναι χρήσιμες. […]
Η τέχνη είναι πανάκεια; Το φάρμακο για κάθε νόσο; Για τον δημιουργό είναι,
όπως μας διαβεβαίωσε ο ποιητής. Θα λύσει τα προβλήματα μας; Όχι, δεν υπάρχουν τέτοιες
ψευδαισθήσεις· η τέχνη, όμως, μας αναπτύσσει ως προσωπικότητες, θέτει ερωτήματα τα
οποία καλούμαστε μέσω των έργων να απαντήσουμε ή απλώς να τα σκεφτούμε, να
καταλάβουμε ότι υπάρχουν και αυτά. Βέβαιες απαντήσεις, άλλωστε, η τέχνη δεν δίνει.
Πάντως, με την παρουσία της τέχνης στο σχολείο, δάσκαλοι και μαθητές, θα σκεφτούμε, θα
βελτιώσουμε τις τάσεις μας, θα έρθουμε πιο κοντά ο ένας στον άλλον, αλλά και στα
μυστήρια της ύπαρξης. Αν παραδεχτούμε ότι προετοιμάζουμε τους μαθητές για να γίνουν
καλοί πολίτες, καλοί επαγγελματίες, τότε θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι οι στόχοι μας
ενδυναμώνονται με την υποστήριξη των τεχνών, με την απόκτηση της αίσθησης του ωραίου.
Χρύσα Σπυροπούλου, 08 Μαΐου 2016, diastixo.gr (Διασκευή)
Α. Να γράψετε στο τετράδιό σας μια περίληψη του κειμένου που σας δόθηκε (100-120
λέξεις).
Μονάδες 25
Β1. Να αναπτύξετε σε 80-100 λέξεις το περιεχόμενο του ακόλουθου αποσπάσματος από το

κείμενο: «Αν η τέχνη μεταδοθεί ως κάτι αποστειρωμένο και ιδιαίτερο, τότε η όποια
σχέση της με τους δέκτες θα είναι εφήμερη».
Μονάδες 10
Β2. Με ποια συλλογιστική πορεία αναπτύσσεται η δεύτερη παράγραφος του κειμένου

(«Επανέρχομαι … πραγματικότητα»); Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.
Μονάδες 5
Β3. Να αναφέρετε τρεις (διαφορετικούς) τρόπους ανάπτυξης της τρίτης παραγράφου. («Κατά
πόσο όμως … δεν είναι χρήσιμες»).
Μονάδες 6
Β4. Ποια νοηματική σχέση δηλώνουν οι παρακάτω διαρθρωτικές λέξεις του κειμένου;
δηλαδή (1η παράγραφος), ωστόσο (1η παράγραφος), είτε (1η παράγραφος), εξάλλου (2η
παράγραφος).
Μονάδες 4
Β5. Τι επιδιώκει ο συγγραφέας με τη χρήση των ερωτήσεων στην αρχή της τέταρτης
παραγράφου του κειμένου;
Μονάδες 5
Β6. Να βρείτε τα συνώνυμα των παρακάτω λέξεων: συναρτάται, αδυσώπητος,

παραμέτρους, στείρα, συνδρομή.
Μονάδες 5
Γ. Σε ένα κείμενό σας (350-400 λέξεων) που θα δημοσιευθεί σε περιοδικό, να αναφερθείτε

στην αναγκαιότητα συστηματικής εξοικείωσης των νέων με τα δημιουργήματα της Τέχνης
στην εποχή μας, καθώς και στα χαρακτηριστικά ενός αναμορφωμένου εκπαιδευτικού
συστήματος, με βάση το οποίο θα επιδιωκόταν αποτελεσματικά ο στόχος αυτός.
Μονάδες 40
Παράδοση
Παράδοση ονομάζουμε το σύνολο αλλά και το καθένα χωριστά από τα στοιχεία του
παρελθόντος ενός πολιτισμού, που διασώζονται προφορικά και μεταδίδονται από στόμα σε
στόμα και από γενιά σε γενιά.
Λαϊκή παράδοση είναι η παράδοση που περιλαμβάνει το σύνολο των έργων ή των
δραστηριοτήτων που εκφράζουν τον λαό και χαρακτηρίζεται από ανωνυμία, τυποποίηση,
συλλογικότητα κ.ά.
Παραδόσεις: τα ήθη και τα έθιμα, οι καθιερωμένες αρχές και συνήθειες, ηθικές αντιλήψεις
κ.λπ., που μεταβιβάζονται από γενιά σε γενιά.
«Η Ελλάδα, έχω καταλήξει από καιρό σ’ αυτό το συμπέρασμα, είναι μια συγκεκριμένη
αίσθηση -θ’ άξιζε να βρεθεί γι’ αυτήν ένα γραμμικό σύμβολο- που η ανάλυσή της, η εύρεση
των αντιστοιχιών της σ’ όλους τους τομείς, αναπαράγει αυτόματα και σε κάθε στιγμή την
ιστορία της, τη φύση της, τη φυσιογνωμία της.» Οδυσσέας Ελύτης
Η έννοια της παράδοσης, η οποία επί της ουσίας περιλαμβάνει όχι μόνο τα προφορικώς
μεταδιδόμενα στοιχεία, αλλά κι εκείνα που εμπεριέχονται σε γραπτά κείμενα, όπως και
στοιχεία του υλικού πολιτισμού, αποτελεί το συνεκτικό δεσμό με το παρελθόν, που επιτρέπει
στους πολίτες του σήμερα να σχηματίζουν μια εικόνα για τις ιδέες, τις απόψεις, τις
αντιλήψεις και τα επιτεύγματα των απώτερων και απώτατων προγόνων τους. Ιδίως στην
περίπτωση της Ελλάδας η παράδοση είναι ευρύτατη, όσο και η μακραίωνη ιστορία του
ελληνικού λαού, και εμπεριέχει στοιχεία από διάφορες περιόδους, όπως είναι οι αρχές του
πρόσφατα σχηματισμένου ελληνικού κράτους, η τουρκοκρατία, τα χρόνια του Βυζαντίου, η
ρωμαϊκή και η ελληνιστική περίοδος και φυσικά η αρχαία Ελλάδα. Προκύπτει, έτσι, ένα
πλούσιο κράμα στοιχείων, που αντανακλούν σε κάθε περίπτωση τις καλύτερες ποιότητες του
ελληνικού έθνους, όπως είναι η άκαμπτη αγωνιστικότητα, η ακατάβλητη δύναμη επιβίωσης
και γόνιμης αφομοίωσης ετερόκλητων επιδράσεων, η απαράμιλλη καλαισθησία, το
δημοκρατικό πνεύμα, η φιλοσοφική αναζήτηση, η τοποθέτηση του ανθρώπου στο κέντρο του
ενδιαφέροντος, μα και η χριστιανική αλληλεγγύη και φιλανθρωπία, που δέθηκε από ένα
σημείο και μετά αξεδιάλυτα με την ελληνική συνείδηση.
Η προσφορά της παράδοσης
- Η παράδοση αποτελεί στοιχείο καθορισμού και διασφάλισης της ιδιαίτερης

ταυτότητας ενός έθνους. Μέσα από τη διαδικασία μεταβίβασης διαχρονικών στοιχείων
συμπεριφοράς, αντίληψης, ηθικότητας και αξιών, επιτυγχάνεται η διαμόρφωση και εδραίωση
του ξεχωριστού εκείνου χαρακτήρα του λαού, που τον διαχωρίζει από τους άλλους και
καθορίζει τα όρια της μοναδικότητάς του. Είναι σαφές, άλλωστε, πως ένας από τους
βασικούς παράγοντες που προσδίδει σε κάθε λαό μια διαφορετική και ευδιάκριτη ποιότητα
είναι ακριβώς η παράδοσή του.
Αν, μάλιστα, αναλογιστούμε τις πιέσεις που δέχονται οι διάφορες εθνότητες στο πλαίσιο της
παγκοσμιοποίησης να αφεθούν σε μια σαρωτική εξομοίωση, που θα προσδώσει σε όλους
τους ανθρώπους μια κοινή δυτικότροπη συμπεριφορά και αντίληψη, κατανοούμε πόσο
σημαντική είναι αυτή η ιδιαίτερη αίσθηση ταυτότητας που πηγάζει από την παράδοση του
κάθε λαού.
Η κάθε εθνότητα, λοιπόν, βασίζεται στην ιδιαίτερη παράδοσή της προκειμένου να αντλήσει
τα αναγκαία στοιχεία για να αντισταθεί στα εξομοιωτικά κελεύσματα των ισχυρών δυτικών
κοινωνιών. Κι η αντίσταση αυτή είναι καίριας σημασίας διότι κάθε έθνος έχει διαγράψει τη
δική του πορεία κι έχει τα δικά του μοναδικά επιτεύγματα, τα οποία δεν θα πρέπει να
θυσιάσει στο όνομα μιας κοινής και ουδέτερης παγκόσμιας ταυτότητας που εξυπηρετεί επί
της ουσίας μόνο τις πανίσχυρες δυτικές οικονομίες στην επιθυμία τους να έχουν ένα ενιαίο
αγοραστικό κοινό με παρόμοιες προτιμήσεις και καταναλωτικές συνήθειες, που θα
ανταποκρίνεται στα ίδια ακριβώς ενδυματολογικά, κινηματογραφικά, μουσικά, συγγραφικά
κ.λπ. προϊόντα ευρύτατης πλέον κατανάλωσης.
Η επιθυμία, άλλωστε, διαμόρφωσης μιας ενιαίας παγκόσμιας αγοράς με κοινές προτιμήσεις

και ανάγκες -που θα αποφέρει βέβαια τεράστια οικονομικά οφέλη στις δυτικές χώρες- δεν
λαμβάνει υπόψη της την ιστορική αξία κάθε έθνους, όπως και τους συχνά μακροχρόνιους
αγώνες που έχει δώσει αυτό για να διασφαλίσει την ανεξάρτητη ύπαρξή του.
Σε ό,τι αφορά ειδικότερα την Ελλάδα θα πρέπει να είναι πάντοτε σαφές πως τόσο η
Ευρωπαϊκή Ένωση όσο και οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής έχουν λάβει πολύ βασικά
στοιχεία για τη συγκρότηση των αρχών λειτουργίας τους από τον πνευματικό πλούτο και τα
ιδανικά των αρχαίων Ελλήνων. Το να γνωρίσουν άρα και να διαφυλάξουν οι νεότεροι
Έλληνες τον πλούτο της πολιτιστικής τους κληρονομιάς συνιστά καίρια και αδήριτη ανάγκη,
προκειμένου να αντλήσουν κι οι ίδιοι τις άξιες αυτές βάσεις μιας ουσιαστικής και ισχυρής
αίσθησης ταυτότητας.
- Η παράδοση αποτελεί παράγοντα στήριξης και ενδυνάμωσης της κοινωνικής συνοχής.

Οι πολίτες διαπαιδαγωγούνται και ανατρέφονται έχοντας ως κοινή βάση τις αξίες, τα
πρότυπα και τα ιδανικά που αντλούνται από την εθνική τους παράδοση, γεγονός που
προσφέρει έναν ισχυρό κώδικα για τη βαθύτερη μεταξύ τους επικοινωνία και κατανόηση.
Κατ’ αυτό τον τρόπο, όποιες κι αν είναι οι επιμέρους διαφοροποιήσεις τους σε κοινωνικό και
οικονομικό επίπεδο, έχουν την κοινή τους ταυτότητα και τη συλλογική εθνική μνήμη να
λειτουργούν ως συνεκτικοί δεσμοί που τους επιτρέπουν να λειτουργούν με την αναγκαία
ομοψυχία προς όφελος της εθνικής ευημερίας.
- Η παράδοση προσφέρει έναν διαχρονικά αξιοποιήσιμο πλούτο ιδεών και κινήτρων για
την περαιτέρω ανάπτυξη της πολιτείας. Είναι εύλογο, άλλωστε, πως κάθε νέος πολιτισμός
και κάθε νέα κοινωνία μπορεί να επιτύχει ένα καινούριο ανέβασμα αντλώντας στοιχεία από
τις επιτεύξεις των παλαιότερων, χωρίς να χρειάζεται να δημιουργεί εκ του μηδενός τις δικές
της βάσεις. Έτσι, οι σύγχρονοι Έλληνες, είναι σε θέση να αξιοποιήσουν πολλαπλώς τα
μηνύματα κοινωνικής συνοχής και σύμπνοιας που λειτούργησαν κάποτε ως φορέας
κοινωνικής ευημερίας, αλλά και να λάβουν ουσιαστική γνώση σε τομείς όπως είναι η τέχνη,
η εκπαίδευση και η επιστήμη.
Είναι σαφές, βέβαια, πως τα στοιχεία του παρελθόντος δεν μπορούν αυτούσια να βρουν
εφαρμογή στις σύγχρονες συνθήκες∙ μπορούν όμως να προσαρμοστούν κατάλληλα ή να
λειτουργήσουν ως παράδειγμα για τη διαμόρφωση πλήρως εφαρμόσιμων στη σύγχρονη
πραγματικότητα δεδομένων αντίστοιχων ή παραπλήσιων με εκείνα του παρελθόντος.
- Η παράδοση προσφέρει πλούσια εμπειρία που μπορεί να λειτουργήσει καθοδηγητικά

για τους νεότερους. Σημαντικό μέρος, άλλωστε, της προφορικής και γραπτής παράδοσης
αποτελεί γέννημα της συλλογικής εκείνης σοφίας που προκύπτει μέσα από τις προσπάθειες,
τις επιτυχίες και τις αποτυχίες των προηγούμενων γενεών. Οι νεότεροι, επομένως, μπορούν
να διδαχθούν από την εμπειρία των παλαιότερων, ώστε να αποφύγουν λάθη του
παρελθόντος. Πλήθος επιλογών σε επίπεδο οικονομικής, πολιτικής, διπλωματικής,
στρατιωτικής, αλλά και κοινωνικής δράσης έχουν δοκιμαστεί και αξιολογηθεί πολλαπλώς
κατά τα παρελθόντα έτη, γεγονός που επιτρέπει στις σύγχρονες γενιές να προχωρήσουν σ’
εκείνες τις επιλογές που αποδείχθηκαν αποτελεσματικές.
- Η παράδοση προσφέρει πλούσια διδάγματα και σε προσωπικό επίπεδο. Μέσα από την
προφορική και γραπτή παράδοση ο κάθε άνθρωπος έρχεται σ’ επαφή με τα συμπεράσματα
και τις εμπειρίες πολλών άλλων ανθρώπων του παρελθόντος που αντιμετώπισαν παρόμοια ή
ίδια προβλήματα και ζητήματα με τον ίδιο, έστω κι αν το πλαίσιο βίωσής τους ήταν
διαφορετικό. Ας μη λησμονούμε, άλλωστε, πως όσο κι αν διαφοροποιούνται οι εξωτερικές
συνθήκες, οι αγωνίες και οι επιδιώξεις των ανθρώπων παραμένουν σε προσωπικό επίπεδο
διαχρονικά ίδιες. Κατορθώνει, άρα, η παράδοση να μεταδίδει από γενιά σε γενιά πλήθος
διδαγμάτων για κάθε πτυχή του ανθρώπινου βίου, όπως είναι η ηθική, η σχέση με τα
χρήματα, η αξία της οικογένειας κ.ά.
Λανθασμένη αντιμετώπιση της παράδοσης: Προγονοπληξία
Προγονοπληξία: Η υπερβολική προσκόλληση και έπαρση για τη δόξα των προγόνων, με

ανάλογη υποτίμηση του παρόντος.
Την απογοήτευση ορισμένων πολιτών απέναντι στις δεινές οικονομικές συνθήκες και στην
αδυναμία του σύγχρονου ελληνικού κράτους να διαμορφώσει υγιείς προϋποθέσεις για μια
ουσιαστική αναπτυξιακή πορεία, εκμεταλλεύονται συντηρητικοί πολιτικοί παράγοντες που
παρουσιάζοντας μια εξιδανικευμένη εικόνα του παρελθόντος και υποσχόμενοι ανάλογες
στιγμές δόξας και ανόρθωσης του έθνους, διεκδικούν για τον εαυτό τους μια θέση στο
ελληνικό κοινοβούλιο.
Η έμμονη προσήλωση, ωστόσο, στα επιτεύγματα του παρελθόντος και στην ένδοξη πορεία
των αρχαίων Ελλήνων, συνοδεύεται συνήθως από τελείως αποσπασματική γνώση της
ιστορίας -γεγονός που επιτρέπει την άκριτη εξιδανίκευση-, αλλά και από σαφή αδυναμία
κατανόησης των σύγχρονων συνθηκών και κυρίως των λαϊκιστικών τεχνασμάτων εκείνων
που αφειδώς επικαλούνται τις μεγαλειώδεις κορυφώσεις του αρχαίου πολιτισμού.
Η προγονοπληξία αποτελεί ένα άκρως αρνητικό φαινόμενο, το οποίο έχει σημαντικές

επιπτώσεις στη δράση και στις επιλογές των ατόμων. Ειδικότερα:
- Με το να αντιμετωπίζεται το παρελθόν ως μια ιδανική περίοδος κατά την οποία οι

άνθρωποι είχαν τις σωστές αρχές και το ιδεατό ήθος, ανοίγει ο δρόμος για την υιοθέτηση και
τη διατήρηση τελείως παρωχημένων στοιχείων, που μπορεί ίσως να φάνηκαν κατάλληλα σε
κάποια δεδομένη στιγμή του παρελθόντος αλλά αυτό δεν τα καθιστά εφαρμόσιμα ή
αρμόζοντα στις παρούσες κοινωνικές συνθήκες. Προκύπτει, έτσι, ένας συντηρητισμός που
επιζητά να διατηρήσει αναχρονιστικές αντιλήψεις και ιδέες σε μια πολιτεία που έχει προ
πολλού εκσυγχρονιστεί.
Ας μη μας διαφεύγει, άλλωστε, πως οι άνθρωποι εκείνοι που εξιδανικεύουν το παρελθόν το

κάνουν αυτό εις βάρος της ιστορικής αλήθειας αποκρύπτοντας τα μελανά σημεία του
ιστορικού μας παρελθόντος, εξωραΐζοντας πρόσωπα και καταστάσεις, και αποφεύγοντας -
είτε συνειδητά είτε από άγνοια- να μελετήσουν πιο προσεκτικά τις πραγματικές επιλογές και
δράσεις που διασφάλιζαν παλαιότερα τα ένδοξα κατορθώματα.
- Με βάση, μάλιστα, τη διαστρεβλωμένη εικόνα για το παρελθόν διαμορφώνεται στους

πολίτες μια απαράδεκτη αίσθηση υπεροχής απέναντι στους άλλους λαούς, που συχνά οδηγεί
σε ρατσιστικές αντιλήψεις και συμπεριφορές, και λειτουργεί ως εμπόδιο για τη δημιουργική
και αποτελεσματική επικοινωνία με τις άλλες εθνότητες και κοινωνίες, που θα επέτρεπε την
υιοθέτηση των πνευματικών εκείνων κατακτήσεων, αλλά και των ακολουθούμενων τακτικών
στην οργάνωση και τη διοίκηση του κράτους, που έχει αποδώσει σε αυτούς τόσο σημαντικά
αποτελέσματα.
- Οι πολίτες που μένουν προσκολλημένοι στο παρελθόν και στα επιτεύγματα των προγόνων,
θέτουν τον εαυτό τους σε μια κατάσταση αδρανούς επανάπαυσης, καθώς θεωρούν πως δεν
έχουν τη δυνατότητα -ή την ανάγκη- να ξεπεράσουν την εξιδανικευμένη δόξα του
παρελθόντος. Ενώ, παράλληλα, η ίδια ακριβώς προσκόλληση στα κορυφαία πνευματικά και
υλικά δημιουργήματα των αρχαίων Ελλήνων, λειτουργεί ως τροχοπέδη για την ανάπτυξη του
σύγχρονου πολιτισμού κατά τρόπο πρωτότυπο, καινοτόμο και χωρίς την κηδεμονία του
αρχαιοελληνικού προτύπου.
- Ιδιαίτερα σημαντική συνέπεια της προγονοπληξίας που κινείται από έναν κακώς
εννοούμενο εθνοκεντρισμό είναι η δυσκολία που προκύπτει στην επικοινωνία και στη
συνεργασία με τα άλλα έθνη. Τόσο, άλλωστε, η υπερβολική αίσθηση υπερηφάνειας για το
παρελθόν, όσο και η απροθυμία αποδοχής και υιοθέτησης των νέων τρόπων λειτουργίας και
αντίληψης, ελλοχεύουν τον κίνδυνο μιας εκούσιας περιθωριοποίησης από τα άλλα έθνη που
είναι πιο ανοιχτά στην έννοια της ανανέωσης και της προόδου.
Λανθασμένη αντιμετώπιση της παράδοσης: Πλήρης άρνηση του παρελθόντος
Στο άλλο άκρο της προγονοπληξίας βρίσκονται εκείνοι που δοσμένοι πλήρως στο θαυμασμό
τους για τα επιτεύγματα της σύγχρονης εποχής, απορρίπτουν τελείως το παρελθόν και
υπερασπίζονται με πάθος την αξία της συνεχούς προόδου. Όπως είναι, ωστόσο, προφανές
τόσο η απόλυτη αφοσίωση στο παρελθόν όσο και η απόλυτη απόρριψη του παρελθόντος
ενέχουν σημαντικούς κινδύνους. Ειδικότερα:
- Η άρνηση του παρελθόντος σημαίνει την αδυναμία αξιοποίησης εκείνων των στοιχείων της
παράδοσης που θα μπορούσαν να αποτελέσουν μια καίρια βάση για την πληρέστερη
ανάπτυξη των αρετών του έθνους. Η παράδοση, άλλωστε, δεν αποτελεί -όπως θέλουν να
πιστεύουν- βάρος και εμπόδιο για την εξέλιξη μιας κοινωνίας∙ συνιστά πολύ περισσότερο
πηγή σημαντικών αξιών, ιδεών, αντιλήψεων και κινήτρων για τη γόνιμη κινητοποίηση ενός
έθνους.
- Οι πολίτες στρέφονται σε ξενόφερτα πρότυπα τα οποία επιχειρούν να υιοθετήσουν ακέραια,

χωρίς να λαμβάνουν υπόψη τους τις ιστορικές ιδιαιτερότητες του έθνους και την προσωπική
του ταυτότητα που συχνά το καθιστά ασύμβατο με τις αντιλήψεις και τους τρόπους άλλων
λαών. Η απλή και μόνο διαπίστωση πως κάτι είναι σύγχρονο και πρωτοποριακό, δεν αρκεί -
δεν θα πρέπει να αρκεί- για την άκριτη αποδοχή του, αφού μπορεί να έρχεται σε αντίθεση με
τα κοινωνικώς αποδεκτά πρότυπα και ήθη της πολιτείας.
Είναι εύλογο, άλλωστε, πως η απόρριψη της παράδοσης και των μέσω αυτής παραδεδομένων
αρχών και αντιλήψεων, οδηγεί και στην απόρριψη της ιδιαίτερης ταυτότητας του έθνους∙
απόρριψη που ανοίγει το δρόμο για την έλευση εκείνων ακριβώς των στοιχείων που
προωθούν την εξομοίωση όλων των εθνοτήτων. Το έθνος αδυνατεί, έτσι, να αντισταθεί στην
τάση τυποποίησης που χαρακτηρίζει την παγκοσμιοποίηση, και θυσιάζει αμαχητί την
ιδιαίτερη -και γι’ αυτό μοναδική- ταυτότητά του. Ενώ, συνάμα, οι πολίτες αισθάνονται όλο
και λιγότερο την ανάγκη να διαφυλάξουν τα εθνικά τους στοιχεία, έστω κι αν αυτά είναι σε
μεγάλο βαθμό συνδεδεμένα με την εθνική τους αυτονομία και ανεξαρτησία.
- Απόρριψη της παράδοσης σημαίνει ταυτόχρονα και απόρριψη των διδαγμάτων του
παρελθόντος, γεγονός που καταδικάζει επί της ουσίας τους ανθρώπους να επαναλάβουν λάθη
και αστοχίες προγενέστερων περιόδων. Οι πολίτες, άρα, που με τόσο ενθουσιασμό
υποδέχονται καθετί νέο και ξένο, αρνούνται να εκτιμήσουν τη σημαντική αξία που έχει η
μέχρι τώρα πορεία του έθνους και τα καίρια διδάγματα που έχει να προσφέρει όλη αυτή η
εμπειρία του παρελθόντος.
Ανησυχητική, άλλωστε, είναι και η εντελώς λανθασμένη πεποίθηση ορισμένων πολιτών -

γέννημα φυσικά της άγνοιάς τους- πως τα γεγονότα του παρελθόντος -η ιστορία δηλαδή του
έθνους- δεν έχουν καμία επίδραση στο παρόν και στο μέλλον του τόπου. Αντικρίζουν, έτσι,
το παρόν και τις τωρινές ισορροπίες δυνάμεων, ως μια δεδομένη και απολύτως στερεή
κατάσταση, χωρίς να προβληματίζονται για το πόσοι αγώνες χρειάστηκαν για να φτάσει το
έθνος ως εδώ και το πόσα ακόμη οφείλει να επιτύχει για να συνεχίσει αλώβητο την πορεία
του.
Η ορθή στάση απέναντι στην παράδοση
Είναι το δίχως άλλο προφανές πως οι πολίτες θα πρέπει να αποφεύγουν εξίσου τόσο την
προγονοπληξία όσο και την προοδοπληξία εφόσον και οι δύο αυτές ακραίες τάσεις
ζημιώνουν το έθνος και την πολιτεία. Η ορθή, επομένως, στάση απέναντι στην παράδοση θα
πρέπει να βασίζεται στην κριτική αποτίμησή της και την αξιοποίηση των βέλτιστων
στοιχείων της. Ειδικότερα:
- Οι πολίτες δεν θα πρέπει να αρκούνται σε μια αποσπασματική και κάποτε διαστρεβλωμένη

γνώση του παρελθόντος, αλλά θα πρέπει να μελετούν με προσοχή το πλούσιο ιστορικό και
πνευματικό υλικό της παράδοσής μας αντλώντας από αυτό τις αξίες, τα ιδανικά και φυσικά
τα διδάγματα που αφειδώς μας προσφέρει.
Είναι σαφές πως η άγνοια της πραγματικής ιστορικής εικόνας του έθνους μπορεί να οδηγήσει
σε ακραίες εξιδανικεύσεις ή σε αδικαιολόγητη απαξίωση. Κρίνεται, άρα, ιδιαίτερα
σημαντική η σωστή και αντικειμενική μελέτη του ιστορικού μας παρελθόντος, εφόσον από
την ορθή αποτίμησή του κρίνονται όχι μόνο τα στοιχεία που θα αντληθούν προς αξιοποίηση,
αλλά και η διαμόρφωση της πολιτιστικής και εθνικής ταυτότητας των σύγχρονων πολιτών.
- Τα στοιχεία της παράδοσης που επιλέγονται προς υιοθέτηση, εφόσον κρίνονται κατάλληλα
για τη σύγχρονη εποχή, μπορούν -και συχνά πρέπει- να αναπροσαρμοστούν, ώστε να
βρίσκονται σε αρμονία με τις σύγχρονες αντιλήψεις και τους σημερινούς τρόπους
λειτουργίας. Καθίσταται, επομένως, προφανές πως η παράδοση δεν χρειάζεται να
αντιμετωπίζεται ως πηγή έτοιμων και εξιδανικευμένων αξιών, που θα πρέπει να
αντιγράψουμε ή να μιμηθούμε. Η λειτουργία της θα φανεί πιο αποτελεσματική, αν ιδωθεί ως
πηγή γόνιμης έμπνευσης απ’ όπου μπορούν οι νεότεροι να παραδειγματίζονται και να
εξωθούνται σε δράση, επιδιώκοντας τη βελτίωση της παρούσας κατάστασης.
- Η εκτίμηση και ο σεβασμός απέναντι στη δική μας παράδοση, επιτρέπει την ανάπτυξη
ανάλογων συναισθημάτων σεβασμού απέναντι στην αξία της παράδοσης και των άλλων
λαών∙ στοιχείο απαραίτητο για τη δημιουργική επικοινωνία και συνεργασία μαζί τους.
- Κάθε λαός οφείλει να υπερασπίζεται την παράδοσή του, εφόσον αυτή αποτελεί θεμέλιο
στοιχείο της ταυτότητάς του. Κι ένας υπαρκτός κίνδυνος για κάθε λαό -και ιδίως για έναν
λαό με ιδιαίτερα αναπτυγμένο τουρισμό, όπως είναι ο δικός μας- είναι το φαινόμενο της
εμπορευματοποίησης της παράδοσης. Είναι σημαντικό για τους Έλληνες να κατανοούν την
ιδιαίτερη αξία της παράδοσής τους και να αποφεύγουν τη χρησιμοθηρική αντιμετώπισή της,
καθώς αν οι ίδιοι τη μεταχειρίζονται ως μια γραφικότητα, που έχει αξία μόνο για εμπορικούς
λόγους, σύντομα και οι άλλοι λαοί θα θεωρήσουν πως έχουν το δικαίωμα να υποτιμούν με
παρόμοιο τρόπο την παράδοσή μας.
- Ζητούμενο, λοιπόν, είναι η ύπαρξη μιας ισόρροπης κατάστασης ανάμεσα στην επιδίωξη
του εκσυγχρονισμού και τη στερεή επαφή με τις αξίες και τα ιδανικά της παράδοσής μας,
εφόσον κάτι τέτοιο επιτρέπει την εξέλιξη του έθνους, χωρίς να θυσιάζεται στην πορεία η
ιδιαίτερη ταυτότητά του. Η επιθυμία για πρόοδο δεν θα πρέπει να εξωθεί τους πολίτες σε
στάση συναίνεσης στα φαινόμενα εξομοίωσης του έθνους μας με τις νεότερες δυτικές
κοινωνίες που θέτουν το κέρδος πάνω από κάθε άλλη αξία.
Παράγοντες που απομακρύνουν τους πολίτες από την παράδοση
Η τεχνολογική εξέλιξη και τα πλείστα θέλγητρά της που αξιοποιούνται πλήρως από εκείνους
που θέλουν να επιβάλουν το καταναλωτικό πρότυπο, έχουν σημειώσει ένα σημαντικό
πλήγμα στην παλαιότερη υγιή επαφή με την παράδοση. Ειδικότερα:
- Οι ραγδαίες και εντυπωσιακές εξελίξεις σε όλους τους τομείς της επιστήμης και της
τεχνολογίας έχουν δημιουργήσει την αίσθηση πως οτιδήποτε ανήκει στο παρελθόν δεν
μπορεί να βρει εφαρμογή στις σημερινές συνθήκες και είναι άρα δίχως αξία. Πρόκειται,
βέβαια, για μια λανθασμένη εντύπωση, εφόσον τόσο οι διεθνείς σχέσεις όσο και οι αξίες του
ατομικού βίου, διατρέχονται από πολύ πιο διαχρονικά στοιχεία, τα οποία ελάχιστα
επηρεάζονται στην ουσία τους από τα τεχνολογικά επιτεύγματα.
- Ο άνθρωπος του σήμερα βρίσκεται στο επίκεντρο μιας πρωτοφανούς παραγωγής νέων
πηγών διασκέδασης (βίντεο, παιχνίδια, κινηματογραφικές ταινίες, τηλεοπτικές παραγωγές
κ.ά.), αλλά και μιας συνεχούς παροχής νέων πληροφοριών, που του δημιουργούν την ανάγκη
να βρίσκεται σε διαρκή επαγρύπνηση προκειμένου να αισθάνεται ενήμερος για όλα. Μέσα,
λοιπόν, σε αυτό το αγχωτικό πλαίσιο της ακατάπαυστης ροής ερεθισμάτων, το να αφιερώσει
χρόνο για τη μελέτη του παρελθόντος μοιάζει με μια ανούσια ενασχόληση, που δεν έχει να
του προσφέρει κάτι το χειροπιαστά αξιοποιήσιμο.
- Υπό την ισχυρή επίδραση των νέων τεχνολογιών οι πολίτες -και ιδίως οι νέοι που από τη
φύση τους ενθουσιάζονται με το καινοτόμο και το πρωτοποριακό- έχουν διαμορφώσει ένα
τελείως διαφορετικό τρόπο ζωής και αντίληψης που τους απομακρύνει σημαντικά από τα
πρότυπα του παρελθόντος.
- Η τεχνολογική ανάπτυξη λειτουργεί ως ισχυρό δέλεαρ και ως εξαιρετικά αποτελεσματικό

μέσο στα χέρια εκείνων που προωθούν την τυποποίηση της παγκοσμιοποίησης και φυσικά το
καταναλωτικό πρότυπο. Πλέον ό,τι μοιάζει να έχει αξία για τους ανθρώπους είναι τα
χρήματα και τα υλικά αγαθά, με αποτέλεσμα οτιδήποτε δεν μπορεί να μεταφραστεί σε άμεσο
οικονομικό κέρδος να μην απασχολεί τη σκέψη τους. Η παράδοση, επομένως,
αντιμετωπίζεται ως κάτι το ξεπερασμένο που δεν μπορεί να προσφέρει την ξεχωριστή εκείνη
καταξίωση και ευδαιμονία που προκύπτει από την κατοχή όλο και περισσότερων υλικών
αγαθών.
Ενώ αξίζει να προσεχθεί πως τόσο τα τεχνολογικά επιτεύγματα όσο και τα Μ.Μ.Ε.
αξιοποιούνται για να διαμορφώσουν έναν ομοιότροπο παγκόσμιο «πολιτισμό», στον οποίο
δεν έχουν θέση οι ξεχωριστές ταυτότητες των επιμέρους εθνών, αφού αυτές λειτουργούν
παρεμποδιστικά στα σχέδια οικονομικής εκμετάλλευσης μιας παγκόσμιας εξομοιωμένης
αγοράς.
Παράδοση Κριτήριο Αξιολόγησης

Και πρώτα απ’ όλα, τι θα πει παράδοση; Είναι τα παιδιά, είναι οι πρόγονοι,
είναι συνήθεια, για υποχρέωση; Είναι κάτι που μας παρέχει ασφάλεια, ταυτότητα και
σιγουριά, ή εμπόδια, αναστολές και αποθάρρυνση για μια- προς τ’ άστρα -εκτόξευσή μας;
Πώς είμαστε τοποθετημένοι απέναντι της, είναι Κυρία, παρθένα ή γριά; Και πώς μας
φανερώνεται εντός μας; Ιδιαίτερα τούτο τον χρόνο που την γιορτάζουμε κι επίσημα, μας
ήρθε ο πειρασμός να θέσουμε το ερώτημα: Τι πάει να πει παράδοση;
Στις μέρες μας πολύ γιορτάζονται τα “παραδοσιακά” και προστατεύονται όχι

μόνο απ’ τις αρχές, αλλά κι από τους συλλόγους, κι από τα γυμναστήρια, κι από τα κόμματα
και τις πολιτικές παρατάξεις. Θα’ χετε ακούσει πως όλοι σκίζονται να μη χαθεί το πρόσωπό
μας, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά μας, και δίχως να’ χουμε δραχμή αποφασίζουμε τη
διατήρηση κάθε σπιτιού και κάθε χώρου, μες στον οποίο κάποιος πρόγονος έζησε, σκέφτηκε
ή τέλος πάντων έφτιαξε κάτι. Χώρια που υπάρχουν εκπομπές στην τηλεόραση, στις οποίες
καλοδιατηρημένες Κυρίες με οδοντιατρική άρθρωση και συνεχώς δακρύζοντα μάτια,
προσπαθούν να μας πείσουν πως κάθε πρόγονος, όλοι οι πρόγονοι, αρκεί να μην είναι
κάποιος ζωντανός, υπήρξαν όλοι τους υπέροχοι, γενναίοι και εθνικοί. Και δεν χωράνε αυτά
αμφισβήτηση και κριτική. Αποτελούν παράδοση εθνική. Και όλα αυτά μας συντηρούν τα
τελευταία δέκα χρόνια, σε ένα εκτυφλωτικό πανόραμα με μολυσμένο αγέρα, μες στον οποίο
κινούμεθα όλοι μας, ανώνυμοι κι επώνυμοι, για να συνθέσουμε τελικά μια καινούρια και
συγχρονισμένη εθνική φυσιογνωμία, κατάλληλη για αφίσες και για αναγνωστικά σχολείων
κατωτάτης εκπαιδεύσεως. Έτσι, λέμε, θα μπούμε στην αιωνία Ευρώπη, Ενώ άλλοι φωνάζουν
πως έτσι θα εξαφανιστούμε μες στη μεγάλη Ευρώπη. Σημασία έχει πως είτε χαθούμε, είτε
χωθούμε, θα’ μαστέ μέσα στην Ευρώπη. Κι όσο για την φυσιογνωμία, ας αρκεστούμε στην
απλή Μεσογειακή. Η ημιμαθής προσήλωση των νέων μας στα “παραδοσιακά” και η χρήση
των στοιχείων τους ανεξέλεγκτα, μαζί με τις “φιλότιμες προσπάθειες” των “ειδικών
καλλιτεχνών του σήμερα” να συνυπάρξει ο Μάρκος Μπότσαρης με τον Γκεβάρα, περιέχουν,
αν όχι κίνδυνο, τουλάχιστον κάτι σαν γελοιοποίηση και μια καχυποψία για την εύκολη
παρουσία της παράδοσης στα πόδια μας. Συγχρόνως δε, αποτελεί κι αναστολή για κάθε
σοβαρότερη προσπάθειά μας να βγούμε από το αδιέξοδο των καιρών, σαν σύνολο, σαν έθνος
και σαν άτομα.
Γιατί, να πούμε την αλήθεια, η αφελής υπενθύμιση της εκ παραδόσεως αρετής

μας και της παραδοσιακής γραφικής ιδιοτυπίας μας, αν δεν προκαλεί θυμηδία (=ειρωνικά
χαμόγελα), τουλάχιστον ενισχύει τον τουρισμό, είναι εμπορεύσιμη, που λένε, και στοχεύει
στο να ενισχύσει το εθνικό μας φρόνημα. Άλλο, αν με το εμπόριο του γραφικού
εκπορνεύεται η εθνική μας ευαισθησία και με την συνεχή πλύση εγκεφάλου περί του
εθνικού, διαβρώνεται η ψυχικότητά μας και η πνευματική αντοχή μας. Αλλά τι γίνεται με
την αυθαιρεσία των ασυμβίβαστων και επαναστατημένων νεολαίων, που ανακαλύπτουν
απαίδευτες προεκτάσεις ηρώων και γεγονότων του καιρού μας μέσα στην τοπική παράδοση;
Πώς να αντιδράσει κανείς στις αφελείς δια λόγου ερμηνείες των ποιητικών κειμένων, και
στην ακόμη αφελέστερη μουσική τους κάλυψη; Κι όμως όποιος σκέπτεται και όποιος έχει
τουλάχιστον την πρόσφατη συνέχεια του τόπου μέσα του, είναι σε θέση ν’ αντιληφθεί πως το
μόνο που δεν μας χρειάζεται πια είναι το γραφικό, η παράσταση, οι αλλοτινές συνήθειες.
Γιατί όλα αυτά δεν μας ενώνουν με τους προγόνους μας, αν δεν τους έχουμε ήδη μέσα μας,
τοποθετημένους ανεξίτηλα.
… Έτσι σήμερα ζούμε την τόσο συγκεχυμένη σχέση μας με την παράδοση.
Όλα τα θεωρούμε απαραίτητα, για να μπορέσουμε στο μέλλον να συμπληρώσουμε
πιστοποιητικά καταγωγής. Κι ακούγεται παντού το κάπως φαρισαϊκό μας αίτημα. Η
Ταυτότητα. Να μην χάσουμε την εθνική μας ταυτότητα. Αλλά κανείς δεν επιχειρεί
να διευκρινίσει ποια στοιχεία ακριβώς συνθέτουν την ταυτότητά μας, για να φροντίσουμε να
τα μαζέψουμε και να την προφυλάξουμε επιμελώς μέσα σε πλαστική ή δερμάτινη θήκη. Και
τέλος, μας είναι πράγματι απαραίτητη, με τα στοιχεία του παρελθόντος; Αρχίζω επίσης ν
αμφιβάλλω.
Κείνο που νιώθω σίγουρα μέσα μου είναι μια φυσική απέχθεια σε ό,τι
χρειάζεται παράσταση, σε ό,τι γραφικό. Δεν με ενδιαφέρουν οι συνήθειες του πατέρα μου
και των λοιπών συγγενών, παρά μόνο στο ποσοστό που συντηρούνται μέσα μου και μ’
εξυπηρετούν στο σήμερα. Κι αν αυτό που περιέχω είναι μια ένδειξη ελληνικής παράδοσης,
τότε καλώς να υπάρξει. Γιατί δεν μου αρέσει να παριστάνω τον πολύ Έλληνα. Θέλω να είμαι
όσο είμαι. Καιρός είναι η έννοια Έλληνας να δώσει τη θέση της στην έννοια άνθρωπος. Και
τότες πιστεύω πως θα συνδεθούμε με μια πιο βαθιά παράδοση που, κατά σύμπτωση, είναι κι
αυτή γνησίως ελληνική.
[Διασκευασμένο κείμενο του Μάνου Χατζιδάκι, από την έκδοση-συλλογή των κριτικών
κειμένων του με τίτλο
Ο καθρέφτης και το Μαχαίρι, εκδόσεις Ίκαρος, 1988, έκτη έκδοση:2008]
Α. Να γραφεί η περίληψη του παραπάνω κειμένου (100 λέξεις).
Μονάδες 25
Β1. Δεν με ενδιαφέρουν οι συνήθειες το πατέρα μου και των λοιπών συγγενών, παρά μόνο
στο ποσοστό που συντηρούνται μέσα μου και μ’ εξυπηρετούν στο σήμερα. Να σχολιάσετε το
παραπάνω απόσπασμα σε μια παράγραφο 100 λέξεων.
Μονάδες 10
Β2. Τι επιδιώκει ο συγγραφέας με τη χρήση ερωτήσεων στην πρώτη παράγραφο του

κειμένου;
Μονάδες 4
Β3. Να επισημάνετε τις διαρθρωτικές λέξεις με τις οποίες επιτυγχάνεται η συνοχή στην 3η
παράγραφο του κειμένου . Τι δηλώνει η καθεμία από αυτές;
Μονάδες 4
Β4. «Παραδοσιακά», “φιλότιμες προσπάθειες”, “ειδικών καλλιτεχνών του σήμερα”. Να

εξηγήσετε τη χρήση εισαγωγικών στις παραπάνω λέξεις και φράσεις του κειμένου.
Μονάδες 3
Β5. Να προσδιορίσετε τον τρόπο ανάπτυξης της 1ης παραγράφου του κειμένου και να
αιτιολογήσετε την απάντησή σας.
Μονάδες 3
προσήλωση, αναστολή, διαβρώνεται, αλλοτινές, διευκρινίσει, απέχθεια.
Μονάδες 6
Β7. Να γράψετε ένα αντώνυμο για καθεμία από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου:
αποθάρρυνση, γενναίοι, κατάλληλη, αδιέξοδο, συνδεθούμε.
Μονάδες 5
Γ. Σε μία εκδήλωση του πολιτιστικού συλλόγου της περιοχής σου έχεις επιλεγεί να
εκφωνήσεις την εναρκτήρια ομιλία στην οποία θα προβάλεις τους λόγους για τους οποίους οι
σημερινοί νέοι εμφανίζονται ως αμνήμονες απέναντι στην παράδοση και την ανάγκη
προστασίας των εθίμων και των ηθών από τη συνεχή επίθεση που δέχονται στις μέρες μας.
Οι προτάσεις σου να είναι όσο το δυνατόν πιο ουσιαστικές(350-400 λέξεις)
Μονάδες 40
Παράδοση και Ελληνικότητα

Όταν μιλούμε σήμερα για ελληνική παράδοση, βάζουμε στο νου μια πνευματική και ηθική
εξέλιξη μακρόσυρτη και πολυποίκιλη, με πλήθος διακλαδώσεις που μπλέκονται αναμεταξύ
τους και συχνά αντιστρατεύονται η μια στην άλλη, μα δημιουργούν ωστόσο ένα
σύνολο ενιαίο, με θαυμαστό πλούτο μορφών. Φτωχός λοιπόν μας φαίνεται ο ζήλος των
διανοητών που πασχίζουν να περιορίσουν την παράδοσή μας σ’ ένα μικρό διάστημα χρόνου,
έξαφνα στις τρεις γενεές του 5ου αιώνα π.Χ., όσο κι αν είναι περίλαμπρη και καταπληκτική
και μοναδική στην ιστορία του κόσμου η πνευματική συγκομιδή της κλασικής εποχής.
Φτωχός και άγονος, γιατί στηρίζεται σε μια θεωρητική αφαίρεση, σε
μια σύλληψη εργαστηριακή, αντίθετη στη ζωντανή πραγματικότητα του τόπου μας, που,
εξόν από το πολύδοξο κλασικό ιδανικό, περιέχει, στη μνήμη της και στις κληρονομικότητές
της, το θρύλο του Μεγαλέξανδρου, το απέραντο άνθισμα του ελληνικού κόσμου, την
Ορθόδοξη Εκκλησία, τα χίλια χρόνια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και τη μεγάλη της
τέχνη, τον κοινοτικό μας πολιτισμό της Τουρκοκρατίας, τις περιπέτειες της Διασποράς, την
Κλεφτουριά, τη δημοτική ποίηση, το Εικοσιένα, το καινούριο κράτος με τους αγώνες του και
τα παθήματά του. […] Η προσπάθεια να χωριστεί το ιδανικό τούτο από κάθε οργανική του
συνέχεια, ν’ απομονωθεί και να υψωθεί σε θέση δόγματος που να μονοπωλήσει το πνεύμα,
αναιρώντας όλη την εξαίσια ποικιλία των ελληνικών μορφών ζωής και δημιουργίας, έγινε
πολλές φορές και με διάφορες προφάσεις από τους λογίους της χώρας μας και πάντα
καταστάλαξε στα νεκρά βάλτα του σχολαστικισμού.
Δεν σταματά όμως στην ιδιαίτερη παράδοσή μας, όσο κι αν είναι η παράδοση αυτή
πολυσύνθετη και πλατύχωρη, η σημερινή συνείδηση του Ελληνισμού. Σαν μέλη του λαού
αυτού, ανήκουμε στην Ευρώπη γεωγραφικά, οικονομικά, κοινωνικά, πολιτικά, συμμετέχουμε
στη ζωή της, πάσχουμε μαζί της, χανόμαστε μαζί της και σωζόμαστε, αν σωζόμαστε, πάλι
μαζί της. Όλα τούτα, σήμερα δε χρειάζονται βέβαια παραπομπές για να τ’ αποδείξει κανείς.
Αλλά κι η πνευματική μας αλληλεξάρτηση με τη Δύση είναι μια ατράνταχτη πραγματικότητα
της ύπαρξής μας, από τα βάθη κιόλας των Μέσων Χρόνων, πραγματικότητα
που εδραιώθηκε κατά πρώτο λόγο ακριβώς στο τεράστιο γόητρο του κλασικού ιδανικού. Η
Ευρώπη ολάκερη, με τα βιβλία της, τις ιδέες της, τα σύμβολά της, είναι κομμάτι του
σημερινού εαυτού μας, καθώς και τα αρχαία γράμματα, το ρωμαϊκό δίκαιο κι ό,τι άλλο
συντέλεσε στο να γίνουμε αυτό που είμαστε. Είναι κάτι που μας έπλασε και προσέτι είμαστε
κι εμείς, μ’ όσες δυνάμεις έχουμε, κάτι που την πλάθει αυτήν, ένα μικρό μα ζωντανό μόριο
της δικής της ζωής.
Ούτε, ωστόσο, και στο σημείο αυτό σώνεται η νεότερη ελληνικότητά μας, γιατί όσο βαθιά
και σφιχτά κι αν ανήκουμε στην Ευρώπη, υπάρχει πάντα μια πλευρά του εαυτού μας που
ακουμπά στην Ανατολή, μια πλευρά που οι παλαιότεροί μας, με την κάποια
νεοπλουτική ξιπασιά που χαρακτηρίζει συνήθως τις καινούριες κοινωνίες, ντρεπόντανε να
τη φανερώσουν, αλλά που εμείς, ωριμότεροι και πιο σίγουροι στα πόδια μας, τη νιώθουμε
σαν ένα πλουτισμό της ζωής μας και δεν θέλουμε να τη χάσουμε. […].
Μα κι ύστερα απ’ όλην τη διαδρομή που κάμαμε με λιγοστές φράσεις στο χώρο και στο
χρόνο, μεγάλη θα ήταν η αφέλειά μας αν νομίζαμε ότι χαράξαμε τα τελειωτικά όρια της
ελληνικότητας, ότι βρήκαμε τάχα το βασικό δόγμα που δεν μπορεί να το παραβεί η
πνευματική ζωή της Ελλάδας δίχως ν’ αναιρέσει τον εαυτό της. Γιατί ο Ελληνισμός ζει, άρα
αλλάζει ολοένα σύσταση και μορφή, ανανεώνεται, αναπροσαρμόζεται σε καινούριες
περιστάσεις, αφομοιώνει καινούριες αντιδράσεις, ανακαλύπτει δρόμους που δεν περίμενε,
φτιάνει έργα πρωτότυπα, διαμορφώνει αντιπροσωπευτικούς τύπους αλλιώτικους από κείνους
που ήξερε. Δεν υπάρχει λοιπόν, ούτε θα υπάρξει, όσο ο Ελληνισμός είναι ζωντανός, σύστημα
κανόνων που να ρυθμίζει οριστικά πότε ένα έργο είναι ελληνικό και πότε δεν είναι. Ο μόνος
κανόνας της ελληνικότητας που σηκώνει η δική μου τουλάχιστο συνείδηση είναι τούτος:
ελληνικό είναι κάθε έργο που βγαίνει με ειλικρίνεια από τη ζωή, την καρδιά και τη σκέψη
των ανθρώπων του έθνους μας.
Γ. Θεοτοκάς, Πνευματική Πορεία
Α. Να αποδώσετε την περίληψη του κειμένου σε 100 – 120 λέξεις.
25 Μονάδες
Β1. «Σαν μέλη του λαού αυτού, ανήκουμε στην Ευρώπη γεωγραφικά, οικονομικά,
κοινωνικά, πολιτικά, συμμετέχουμε στη ζωή της, πάσχουμε μαζί της, χανόμαστε μαζί της και
σωζόμαστε, αν σωζόμαστε, πάλι μαζί της». Να αναπτύξετε το περιεχόμενο του χωρίου σε
μία παράγραφο 70 – 90 λέξεων.
10 Μονάδες
Β2. Να εντοπίσετε δύο τρόπους ανάπτυξης της 3ης παραγράφου του κειμένου και να
δικαιολογήσετε την απάντησή σας.
4 Μονάδες
Β3.α. Να προσδιορίσετε τους τρόπους με τους οποίους προσδίδεται συνοχή στη σύνδεση των
περιόδων της 1ης παραγράφου.
2,5 Μονάδες
Β3.β. Τι επιδιώκει ο συγγραφέας με την αξιοποίηση του α΄ πληθυντικού προσώπου στην

3η και 4η παράγραφο του κειμένου;
2,5 Μονάδες
Β4. «μακρόσυρτη, πολύδοξο, πλατύχωρη»: Από το κάθε συνθετικό των προηγούμενων

λέξεων, να σχηματίσετε μία νέα σύνθετη λέξη.
6 Μονάδες
Β5. πασχίζουν, προφάσεις, εδραιώθηκε, έπλασε, ξιπασιά: Να γράψετε τα συνώνυμα των

προηγούμενων λέξεων.
5 Μονάδες
Β6. ενιαίο, περιορίσουν, παθήματα, πρωτότυπα, αλλιώτικους: Να γράψετε τα αντώνυμα των

5 Μονάδες
Γ. Συμμετέχετε ως ομιλητής σε μία ημερίδα που διοργανώνει η ένωση πολιτιστικών

συλλόγων του νομού σας, με θέμα «Ψηφίδες της ελληνικής παράδοσης». Στην ομιλία σας
(350 – 400 λέξεις), καλείστε να καταθέσετε τις σκέψεις σας στα παρακάτω δύο ερωτήματα:
α. Για ποιους λόγους είναι σημαντικό και απαραίτητο οι νέοι να έρχονται σε ουσιαστική
επαφή με το σύνολο της ελληνικής παράδοσης;
β. Πώς μπορεί να καταστεί εφικτή η επικοινωνία των νέων με την ελληνική παράδοση;
40 Μονάδες
Τεχνολογία
Τεχνολογία: Ο τομέας της γνώσης που ασχολείται με την εφαρμοσμένη επιστήμη, τις
εφευρέσεις, την ανάπτυξη και πρακτική αξιοποίηση επιστημονικών γνώσεων και μεθόδων,
κυρίως στη μηχανική, τη βιομηχανία κ.λπ.
Συνεκδοχικά, το σύνολο των επιτευγμάτων (εφευρέσεων, διαδικασιών, μεθόδων κ.λπ.) που

προκύπτουν μέσω της εφαρμογής επιστημονικών ή τεχνικών γνώσεων για πρακτικούς
σκοπούς, καθώς και καθένα από τα παραπάνω επιτεύγματα / προϊόντα.
Το σύνολο των τρόπων με τους οποίους μια κοινωνία εξασφαλίζει τα υλικά αγαθά του
πολιτισμού της.
«Μια καταπληκτική τεχνική πρόοδος αγωνίζεται να θεραπεύσει τα δεινά που προκαλεί στο
άνθρωπο μια καταπληκτική τεχνική πρόοδος.» Οδυσσέας Ελύτης
Η θετική συνεισφορά της τεχνολογίας
Η τεχνολογία με τη ραγδαία εξέλιξη που έχει γνωρίσει τις τελευταίες δεκαετίες έχει
επηρεάσει -θετικά, αλλά και αρνητικά- τις περισσότερες εκφάνσεις του καθημερινού βίου,
δημιουργώντας πρωτόγνωρα δεδομένα για την περαιτέρω προώθηση της δημιουργικότητας,
αλλά και νέες συνθήκες για τους στόχους που θέτουν πλέον οι άνθρωποι. Ειδικότερα:
- Ανανεώνει και βελτιστοποιεί τις συνθήκες εργασίας. Χάρη στην τεχνολογία πολλές
πτυχές του εργασιακού βίου έχουν βελτιωθεί σημαντικά, εφόσον έχει μειωθεί κατά πολύ ο
χρόνος δραστηριοτήτων που άλλοτε ήταν εξαιρετικά χρονοβόρες, έχει ελαττωθεί ο
χειρωνακτικός μόχθος κι έχει επιτευχθεί ένας ιδιαίτερα αποδοτικός καταμερισμός των
εργασιών. Αποτέλεσμα αυτών είναι, εύλογα, η αύξηση της παραγωγικότητας και η ενίσχυση
της οικονομικής ανάπτυξης, μιας και το τελικό προϊόν -είτε αυτό είναι υλικό είτε η παροχή
κάποιας υπηρεσίας- είναι υψηλότερης ποιότητας, προκύπτει με μικρότερο κόστος και σε
συντομότερο χρόνο.
Ιδιαίτερα εμφανής είναι η συνεισφορά της τεχνολογίας στη βιομηχανική παραγωγή, όπου
πλέον με την αυτοματοποίηση των εργασιών έχει προκύψει μια θεαματική αύξηση της
παραγωγικότητας, αλλά και της ποιότητας των παραγόμενων προϊόντων. Αντίστοιχα
εντυπωσιακή, εντούτοις, είναι και η βελτίωση της απόδοσης σε τομείς όπου κάποτε
κυριαρχούσε η εξαντλητικά χρονοβόρα γραφειοκρατία, ενώ τώρα χάρη στους υπολογιστές
συναντά κανείς αποτελεσματική οργάνωση, γοργή αρχειοθέτηση και τάχιστη εξυπηρέτηση.
- Ενισχύει σημαντικά τον τομέα της υγείας. Η τεχνολογική εξέλιξη έχει βρει άριστη
εφαρμογή στο χώρο της υγείας επιτρέποντας τη βελτίωση των χειρουργικών επεμβάσεων
κατά τέτοιο τρόπο ώστε να γίνονται πιο αποτελεσματικές, αλλά λιγότερο παρεμβατικές,
γεγονός που μειώνει τον αναγκαίο χρόνο ανάρρωσης.
Χάρη στην τεχνολογία, άλλωστε, έχει καταστεί εφικτή η πιο αποτελεσματική αναζήτηση
θεραπειών για ποικίλες ασθένειες, προσφέροντας ανακούφιση σε χιλιάδες ασθενείς σε όλο
τον κόσμο.
- Βελτιώνει την καθημερινότητα των πολιτών. Η τεχνολογία βρίσκει πλείστες εφαρμογές

σε πτυχές της καθημερινότητας προσφέροντας αισθητή βελτίωση του βιοτικού επιπέδου,
εφόσον κάθε πιθανή ελάττωση του κόπου ή του απαιτούμενου χρόνου για την εκπλήρωση
μιας εργασίας, συνιστά πολύτιμο κέρδος για τους πολίτες. Έτσι, από την παροχή ταχύτερων
και ασφαλέστερων μεταφορών, μέχρι την εξέλιξη των μέσων επικοινωνίας, προκύπτουν
πολλαπλά οφέλη για τους πολίτες τόσο σε προσωπικό όσο και σε επαγγελματικό επίπεδο.
- Αποτελεσματικότερη αξιοποίηση πλουτοπαραγωγικών πηγών. Η τεχνολογία επιτρέπει

τη με μεγαλύτερη ασφάλεια εξόρυξη ορυκτών πηγών ενέργειας, αλλά και την αξιοποίηση πιο
οικολογικών πηγών, όπως είναι η αιολική και η ηλιακή ενέργεια. Παρέχει, άρα, τη
δυνατότητα καλύτερης διαχείρισης των ωφελειών που έχει να προσφέρει το φυσικό
περιβάλλον, διασφαλίζοντας συνάμα την καλύτερη προστασία του τόσο με την αναζήτηση
εναλλακτικών πηγών ενέργειας όσο και με τη μείωση των ρυπογόνων απόβλητων.
- Διάδοση του πολιτισμού και ενίσχυση του μορφωτικού επιπέδου. Με τη συνδρομή ιδίως
του διαδικτύου διασφαλίζεται εύκολη πρόσβαση σε χιλιάδες ψηφιοποιημένα βιβλία, αλλά
και σε μια μεγάλη ποικιλία ιστοσελίδων που καθιστούν προσιτό σε όλους τους πολίτες
πλούσιο υλικό για κάθε πιθανό θέμα και αντικείμενο. Έτσι, σε αντίθεση με το παρελθόν που
η αναζήτηση ενημέρωσης και πληροφοριών περιοριζόταν στις βιβλιοθήκες και τα έντυπα
βιβλία, θέτοντας σημαντικά εμπόδια σε πολλούς ανθρώπους, πλέον με μια απλή διαδικτυακή
αναζήτηση κάθε πολίτης, όπου κι αν βρίσκεται, μπορεί να αντλεί τις πληροφορίες που
χρειάζεται και μπορεί να μελετά ό,τι τον ενδιαφέρει.
Εξίσου προσιτές καθίστανται πλέον και οι διάφορες μορφές τέχνης, εφόσον οι πολίτες έχουν
τη δυνατότητα να έρθουν σε επαφή με το έργο οποιουδήποτε δημιουργού μέσα από
αντίστοιχες διαδικτυακές σελίδες. Έχουν δημιουργηθεί, επομένως, οι αναγκαίες
προϋποθέσεις για μια νέα εποχή στο πλαίσιο της οποίας η γνώση, η τέχνη, οι καινοτόμες
ιδέες, αλλά και οι πληροφορίες, βρίσκονται στη διάθεση κάθε πολίτη, χωρίς περιορισμούς.
- Ελεύθερη διακίνηση ιδεών. Το διαδίκτυο δίνει ελεύθερο βήμα έκφρασης στους πολίτες
γεγονός που επιτρέπει την ευκολότερη διάδοση ιδεών και απόψεων, όπως και την έγκαιρη
ευαισθητοποίηση σε κρίσιμα κοινωνικά ζητήματα. Πλέον οι πολίτες δεν λαμβάνουν
παθητικά μόνο εκείνες τις πληροφορίες κι εκείνες τις ιδέες που τους προσφέρουν τα
παραδοσιακά ΜΜΕ (εφημερίδες, τηλεόραση, ραδιόφωνο)∙ πλέον μπορούν να εμπλουτίσουν
κατά πολύ τις πηγές ενημέρωσής τους και τις πηγές άντλησης νέων ιδεών, διασφαλίζοντας
έτσι μια πρωτόγνωρη ελευθερία στη διαμόρφωση των απόψεών τους.
- Αποτελεσματικότερη διαπολιτισμική και διακρατική επικοινωνία. Η δυνατότητα

γρήγορων και ασφαλών ταξιδιών, κι ακόμη περισσότερο η δυνατότητα άμεσης επικοινωνίας
μέσω του διαδικτύου, προσφέρουν την ευκαιρία μιας συνεχούς και στενής επαφής ανάμεσα
στους πολίτες όλων των κρατών. Δημιουργούνται, άρα, οι βάσεις για μια πιο ουσιαστική -σε
σχέση με το παρελθόν- γνωριμία ανάμεσα στους διάφορους λαούς και πολιτισμούς, και οι
προϋποθέσεις για μια βαθύτερη εδραίωση της ειρήνης και του αλληλοσεβασμού.
Οι αρνητικές πτυχές της τεχνολογίας
Η τεχνολογική ανάπτυξη έχει αλλάξει άρδην τον τρόπο λειτουργίας και σκέψης στη
σύγχρονη κοινωνία προσφέροντας ουσιαστικές βελτιώσεις στους περισσότερους τομείς.
Εντούτοις, κατά τρόπο σταδιακό αλλά βέβαιο, έρχεται στην επιφάνεια κι ο αρνητικός
αντίκτυπος αυτής της προόδου, ο οποίος δεν μπορεί να θεωρηθεί διόλου αμελητέος εφόσον
συνοδεύει επί της ουσίας κάθε επιμέρους επίτευγμα και κάθε θετική προσφορά της
τεχνολογίας. Ειδικότερα:
- Μόλυνση και υπερεκμετάλλευση του φυσικού περιβάλλοντος: Το γεγονός ότι η

τεχνολογία προσφέρει συνδυαστικά τη δυνατότητα αποτελεσματικότερης άντλησης φυσικών
πόρων και τη δυνατότητα πιο εντατικής παραγωγής προϊόντων, έχει ως άμεση και ιδιαιτέρως
επιζήμια συνέπεια τη δίχως προηγούμενο εκμετάλλευση των φυσικών πόρων, αλλά και την
εκτεταμένη μόλυνσή του από βιομηχανικούς και άλλους ρύπους.
Με πολύ γρήγορους ρυθμούς η βιομηχανική παραγωγή πέρασε από τη δημιουργία των

βασικών και μόνο προϊόντων στη μαζική κατασκευή μιας τεράστιας ποικιλίας υλικών
αγαθών που δεν αποσκοπούν στην κάλυψη ουσιαστικών αναγκών, αλλά στη διαρκή
ανανέωση του ενδιαφέροντος των αγοραστών. Με όχημα τον ακόρεστο καταναλωτισμό οι
αγορές σε όλο τον κόσμο προωθούν χιλιάδες προϊόντα μη άμεσης χρησιμότητας, για την
κατασκευή των οποίων δαπανούνται πολύτιμοι και αναντικατάστατοι φυσικοί πόροι.
- Μείωση των θέσεων εργασίας. Η εξέλιξη της τεχνολογίας έχει επιτρέψει αφενός την
αυτοματοποίηση στη βιομηχανική και βιοτεχνική παραγωγή κι αφετέρου τη μείωση των
γραφειοκρατικών αναγκών, με άμεσο αποτέλεσμα τον περιορισμό των αναγκών σε

ανθρώπινο δυναμικό. Οι μηχανές παραγωγής και οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές έχουν
καταστήσει περιττές χιλιάδες θέσεις εργασίας, εφόσον πλέον διαδικασίες που κάποτε
απαιτούσαν την ανθρώπινη μεσολάβηση τελούνται πολύ πιο αποτελεσματικά με
αυτοματοποιημένο τρόπο.
- Κίνδυνοι από τη δημιουργία όπλων μαζικής καταστροφής. Η εξέλιξη της τεχνολογίας

έχει αξιοποιηθεί δυστυχώς όχι μόνο για να βελτιώσει τους όρους ζωής αλλά και για να
δημιουργήσει πιο αποτελεσματικούς τρόπους αφανισμού της. Τα κράτη στην προσπάθειά
τους να διασφαλίσουν την υπεροπλία εκείνη που θα τα καθιστά «ασφαλή» ή υπέρτερα έναντι
των υπαρκτών ή πιθανών εχθρών τους, αποζητούν διαρκώς ολοένα και ισχυρότερα οπλικά
συστήματα, εξωθώντας την τεχνολογία σε ολέθρια επιτεύγματα. Απόρροια αυτής της
συνεχούς διάθεσης εξοπλισμού είναι η δημιουργία ενός κλίματος έντασης που υπονομεύει
την ειρήνη και βρίσκει πρόσκαιρη μόνο εξισορρόπηση ακριβώς επειδή υπάρχει η επίγνωση
πως και τα αντίπαλα κράτη διαθέτουν ισχυρά όπλα.
Σημαντικό, άλλωστε, είναι το ζήτημα που εγείρει η δημιουργία πυρηνικών όπλων, τα οποία,
όπως έχει ήδη αποδειχθεί, μπορούν να προκαλέσουν καταστροφές ανυπολόγιστης έκτασης.
Η ύπαρξή τους και μόνο καθιστά σαφή την απουσία μέτρου στην επιθυμία των κρατών να
υπερισχύσουν των αντιπάλων τους, εφόσον φαίνεται πως δεν λαμβάνουν υπόψη τους τις
συνέπειες που θα μπορούσε να έχει η πιθανή καταφυγή σε τέτοιου είδους όπλα.
- Σταθερή ενίσχυση του καταναλωτισμού και του υλικού ευδαιμονισμού. Οι αγορές

θέλοντας να αξιοποιήσουν πλήρως τη δυνατότητα μαζικής παραγωγής προϊόντων
προκειμένου να αποκομίσουν τεράστια οικονομικά κέρδη, επιδίωξαν και κατόρθωσαν -μέσω
κυρίως της διαφήμισης- να προωθήσουν το καταναλωτικό πρότυπο ζωής. Καλλιεργήθηκε,
λοιπόν, στους πολίτες η λανθασμένη εντύπωση πως η προσωπική τους ευδαιμονία, όπως και
η επικύρωση της οικονομικής τους επιτυχίας, εξαρτώνται από την κατοχή και κατανάλωση
υλικών αγαθών.
Οι πολίτες σπεύδουν να αγοράσουν κάθε νέο προϊόν, έστω κι αν δεν εξυπηρετεί κάποια
άμεση ανάγκη τους, μόνο και μόνο για να επιδειχθούν στους άλλους και να νιώσουν την
«ευτυχία» εκείνη που τους υπόσχονται τα διαφημιστικά μηνύματα.
- Αίσθημα αλλοτρίωσης από την εργασία. Η αυτοματοποίηση των εργασιών εκείνων που
σχετίζονται με την παραγωγή αγαθών προκαλεί ένα έντονο και ψυχοφθόρο συναίσθημα
αλλοτρίωσης, εφόσον ο εργαζόμενος καλείται να πραγματοποιεί για ώρες καθημερινά τις
ίδιες τυποποιημένες ενέργειες. Χάνεται, έτσι, το αίσθημα της προσωπικής σύνδεσης με το
τελικό προϊόν και το μόνο που απομένει είναι η ανία της διαρκούς και μηχανικής
επανάληψης.
- Υπονόμευση της ψυχικής υγείας των ατόμων. Η προώθηση του καταναλωτικού

προτύπου, που κρίνεται αναγκαία για τη διατήρηση της οικονομικής ανάπτυξης, δημιουργεί
ένα πιεστικό αίσθημα ανεκπλήρωτων επιθυμιών στους ανθρώπους, και ιδίως σ’ εκείνους που
έχουν περιορισμένα οικονομικά μέσα. Προκύπτει, έτσι, μια οξύμωρη, αλλά εν δυνάμει
επικίνδυνη, κατάσταση, καθώς ένα σημαντικό μέρος του πληθυσμού βιώνει έντονα
συναισθήματα απελπισίας επειδή ακριβώς δεν μπορεί να αποκτήσει διάφορα υλικά αγαθά, τα
οποία, αν και επί της ουσίας είναι περιττά, έχουν εντούτοις ταυτιστεί με βασικές για τους
ανθρώπους έννοιες, όπως είναι αυτή της κοινωνικής καταξίωσης, της οικονομικής επιτυχίας,
της αποδοχής κ.λπ.
Οι πολίτες καταλήγουν να απαξιώνουν πολύ πιο ουσιαστικά στοιχεία του ανθρώπινου βίου,
όπως είναι η φιλία, η κοινωνική προσφορά και η πνευματική καλλιέργεια, και
προσηλώνονται με εμμονή στην απόκτηση χρημάτων και υλικών αγαθών.
- Τα σύγχρονα μέσα μαζικής επικοινωνίας λειτουργούν ως μέσα χειραγώγησης των

πολιτών. Παρά το γεγονός ότι το διαδίκτυο έφερε μια πραγματική επανάσταση σε ό,τι
αφορά την απελευθέρωση των ιδεών και των πληροφοριών, εντούτοις οι ισχυροί οικονομικοί
και πολιτικοί παράγοντες έχουν επενδύσει πολλά στην ολοένα και πιο αποτελεσματική
χειραγώγηση των πολιτών. Παραδοσιακά μέσα, όπως είναι πρωτίστως η διαφήμιση,
εξελίσσονται διαρκώς με τη συνδρομή της ψυχολογίας και της κοινωνιολογίας, ώστε να
επηρεάζουν ολοένα και περισσότερο τις επιθυμίες και τις επιδιώξεις των πολιτών.
Αντιστοίχως, στον τομέα της ενημέρωσης είναι σταθερά εμφανής η προσπάθεια ελέγχου του
τελικού αποτελέσματος που φτάνει στην πλειονότητα των πολιτών, χωρίς να λείπει και η
συστηματική καθοδήγηση της κοινής γνώμης μέσω του διαδικτύου από άτομα και πηγές που
υποτιθέμενα λειτουργούν αντικειμενικά και αυτόνομα.
- Ενίσχυση ανισοτήτων. Η τεχνολογική εξέλιξη, αν κι έχει τη δυνατότητα να προσφέρει

πολλαπλά οφέλη, εντούτοις δεν τίθεται πάντοτε στη διάθεση όλων των κρατών κι όλων των
πολιτών, με αποτέλεσμα να ενισχύονται ακόμη περισσότερο ήδη υπάρχουσες ανισότητες.
Είναι, έτσι, σαφές πως τα πιο αναπτυγμένα κράτη -εκείνα, άλλωστε, που επενδύουν και τα
περισσότερα χρήματα στην καινοτομία και την έρευνα- είναι κι εκείνα που αποκομίζουν -
κάποτε ακόμη και μονοπωλιακά- τα περισσότερα οφέλη από την εξέλιξη της τεχνολογίας.
Οι λιγότερο αναπτυγμένες χώρες, που δεν έχουν πάντοτε τα αναγκαία κεφάλαια για την
επιστημονική έρευνα, βρίσκονται σε θέση εξάρτησης απέναντι στις ισχυρότερες χώρες κι
εξαναγκάζονται να εισάγουν από αυτές κάθε νέο τεχνολογικό επίτευγμα, επιβαρύνοντας τα
οικονομικά τους μεγέθη. Ενώ, μια παρόμοια κατάσταση ανισότητας παρατηρείται κι αν
συγκριθεί η δράση των μεγάλων πολυεθνικών εταιρειών και των μικρότερων εθνικών
επιχειρήσεων. Οι μεγάλες εταιρείες έχουν στη διάθεσή τους περισσότερα κεφάλαια να
επενδύσουν στην ανανέωση του εξοπλισμού τους, γεγονός που τους δίνει σαφές προβάδισμα
έναντι των μικρότερων εταιρειών που δεν έχουν τη δυνατότητα να ακολουθούν τις
τεχνολογικές εξελίξεις.
Τεχνολογία
Ορισμός
Τεχνολογία: Ο τομέας της γνώσης που ασχολείται με την εφαρμοσμένη επιστήμη, τις
εφευρέσεις, την ανάπτυξη και πρακτική αξιοποίηση επιστημονικών γνώσεων και μεθόδων,
κυρίως στη μηχανική, τη βιομηχανία κ.λπ.
Συνεκδοχικά, το σύνολο των επιτευγμάτων (εφευρέσεων, διαδικασιών, μεθόδων κ.λπ.) που

προκύπτουν μέσω της εφαρμογής επιστημονικών ή τεχνικών γνώσεων για πρακτικούς
σκοπούς, καθώς και καθένα από τα παραπάνω επιτεύγματα / προϊόντα.
Το σύνολο των τρόπων με τους οποίους μια κοινωνία εξασφαλίζει τα υλικά αγαθά του
πολιτισμού της.
«Μια καταπληκτική τεχνική πρόοδος αγωνίζεται να θεραπεύσει τα δεινά που προκαλεί στο
άνθρωπο μια καταπληκτική τεχνική πρόοδος.» Οδυσσέας Ελύτης
Προσφορά Τεχνολογίας
Η τεχνολογία με τη ραγδαία εξέλιξη που έχει γνωρίσει τις τελευταίες δεκαετίες έχει
επηρεάσει -θετικά, αλλά και αρνητικά- τις περισσότερες εκφάνσεις του καθημερινού βίου,
δημιουργώντας πρωτόγνωρα δεδομένα για την περαιτέρω προώθηση της δημιουργικότητας,
αλλά και νέες συνθήκες για τους στόχους που θέτουν πλέον οι άνθρωποι. Ειδικότερα:
– Ανανεώνει και βελτιστοποιεί τις συνθήκες εργασίας. Χάρη στην τεχνολογία πολλές πτυχές
του εργασιακού βίου έχουν βελτιωθεί σημαντικά, εφόσον έχει μειωθεί κατά πολύ ο χρόνος
δραστηριοτήτων που άλλοτε ήταν εξαιρετικά χρονοβόρες, έχει ελαττωθεί ο χειρωνακτικός
μόχθος κι έχει επιτευχθεί ένας ιδιαίτερα αποδοτικός καταμερισμός των εργασιών.
Αποτέλεσμα αυτών είναι, εύλογα, η αύξηση της παραγωγικότητας και η ενίσχυση της
οικονομικής ανάπτυξης, μιας και το τελικό προϊόν -είτε αυτό είναι υλικό είτε η παροχή
κάποιας υπηρεσίας- είναι υψηλότερης ποιότητας, προκύπτει με μικρότερο κόστος και σε
συντομότερο χρόνο.
Ιδιαίτερα εμφανής είναι η συνεισφορά της τεχνολογίας στη βιομηχανική παραγωγή, όπου
πλέον με την αυτοματοποίηση των εργασιών έχει προκύψει μια θεαματική αύξηση της
παραγωγικότητας, αλλά και της ποιότητας των παραγόμενων προϊόντων. Αντίστοιχα
εντυπωσιακή, εντούτοις, είναι και η βελτίωση της απόδοσης σε τομείς όπου κάποτε
κυριαρχούσε η εξαντλητικά χρονοβόρα γραφειοκρατία, ενώ τώρα χάρη στους υπολογιστές
συναντά κανείς αποτελεσματική οργάνωση, γοργή αρχειοθέτηση και τάχιστη εξυπηρέτηση.
– Ενισχύει σημαντικά τον τομέα της υγείας. Η τεχνολογική εξέλιξη έχει βρει άριστη
εφαρμογή στο χώρο της υγείας επιτρέποντας τη βελτίωση των χειρουργικών επεμβάσεων
κατά τέτοιο τρόπο ώστε να γίνονται πιο αποτελεσματικές, αλλά λιγότερο παρεμβατικές,
γεγονός που μειώνει τον αναγκαίο χρόνο ανάρρωσης.
Χάρη στην τεχνολογία, άλλωστε, έχει καταστεί εφικτή η πιο αποτελεσματική αναζήτηση
θεραπειών για ποικίλες ασθένειες, προσφέροντας ανακούφιση σε χιλιάδες ασθενείς σε όλο
τον κόσμο.
– Βελτιώνει την καθημερινότητα των πολιτών. Η τεχνολογία βρίσκει πλείστες εφαρμογές σε

πτυχές της καθημερινότητας προσφέροντας αισθητή βελτίωση του βιοτικού επιπέδου,
εφόσον κάθε πιθανή ελάττωση του κόπου ή του απαιτούμενου χρόνου για την εκπλήρωση
μιας εργασίας, συνιστά πολύτιμο κέρδος για τους πολίτες. Έτσι, από την παροχή ταχύτερων
και ασφαλέστερων μεταφορών, μέχρι την εξέλιξη των μέσων επικοινωνίας, προκύπτουν
πολλαπλά οφέλη για τους πολίτες τόσο σε προσωπικό όσο και σε επαγγελματικό επίπεδο.
– Αποτελεσματικότερη αξιοποίηση πλουτοπαραγωγικών πηγών. Η τεχνολογία επιτρέπει τη

με μεγαλύτερη ασφάλεια εξόρυξη ορυκτών πηγών ενέργειας, αλλά και την αξιοποίηση πιο
οικολογικών πηγών, όπως είναι η αιολική και η ηλιακή ενέργεια. Παρέχει, άρα, τη
δυνατότητα καλύτερης διαχείρισης των ωφελειών που έχει να προσφέρει το φυσικό
περιβάλλον, διασφαλίζοντας συνάμα την καλύτερη προστασία του τόσο με την αναζήτηση
εναλλακτικών πηγών ενέργειας όσο και με τη μείωση των ρυπογόνων απόβλητων.
– Διάδοση του πολιτισμού και ενίσχυση του μορφωτικού επιπέδου. Με τη συνδρομή ιδίως
του διαδικτύου διασφαλίζεται εύκολη πρόσβαση σε χιλιάδες ψηφιοποιημένα βιβλία, αλλά
και σε μια μεγάλη ποικιλία ιστοσελίδων που καθιστούν προσιτό σε όλους τους πολίτες
πλούσιο υλικό για κάθε πιθανό θέμα και αντικείμενο. Έτσι, σε αντίθεση με το παρελθόν που
η αναζήτηση ενημέρωσης και πληροφοριών περιοριζόταν στις βιβλιοθήκες και τα έντυπα
βιβλία, θέτοντας σημαντικά εμπόδια σε πολλούς ανθρώπους, πλέον με μια απλή διαδικτυακή
αναζήτηση κάθε πολίτης, όπου κι αν βρίσκεται, μπορεί να αντλεί τις πληροφορίες που
χρειάζεται και μπορεί να μελετά ό,τι τον ενδιαφέρει.
Εξίσου προσιτές καθίστανται πλέον και οι διάφορες μορφές τέχνης, εφόσον οι πολίτες έχουν
τη δυνατότητα να έρθουν σε επαφή με το έργο οποιουδήποτε δημιουργού μέσα από
αντίστοιχες διαδικτυακές σελίδες. Έχουν δημιουργηθεί, επομένως, οι αναγκαίες
προϋποθέσεις για μια νέα εποχή στο πλαίσιο της οποίας η γνώση, η τέχνη, οι καινοτόμες
ιδέες, αλλά και οι πληροφορίες, βρίσκονται στη διάθεση κάθε πολίτη, χωρίς περιορισμούς.
– Ελεύθερη διακίνηση ιδεών. Το διαδίκτυο δίνει ελεύθερο βήμα έκφρασης στους πολίτες
γεγονός που επιτρέπει την ευκολότερη διάδοση ιδεών και απόψεων, όπως και την έγκαιρη
ευαισθητοποίηση σε κρίσιμα κοινωνικά ζητήματα. Πλέον οι πολίτες δεν λαμβάνουν
παθητικά μόνο εκείνες τις πληροφορίες κι εκείνες τις ιδέες που τους προσφέρουν τα
παραδοσιακά ΜΜΕ (εφημερίδες, τηλεόραση, ραδιόφωνο)∙ πλέον μπορούν να εμπλουτίσουν
κατά πολύ τις πηγές ενημέρωσής τους και τις πηγές άντλησης νέων ιδεών, διασφαλίζοντας
έτσι μια πρωτόγνωρη ελευθερία στη διαμόρφωση των απόψεών τους.
– Αποτελεσματικότερη διαπολιτισμική και διακρατική επικοινωνία. Η δυνατότητα γρήγορων

και ασφαλών ταξιδιών, κι ακόμη περισσότερο η δυνατότητα άμεσης επικοινωνίας μέσω του
διαδικτύου, προσφέρουν την ευκαιρία μιας συνεχούς και στενής επαφής ανάμεσα στους
πολίτες όλων των κρατών. Δημιουργούνται, άρα, οι βάσεις για μια πιο ουσιαστική -σε σχέση
με το παρελθόν- γνωριμία ανάμεσα στους διάφορους λαούς και πολιτισμούς, και οι

προϋποθέσεις για μια βαθύτερη εδραίωση της ειρήνης και του αλληλοσεβασμού.
Αρνητικές Πτυχές Τεχνολογίας
Η τεχνολογική ανάπτυξη έχει αλλάξει άρδην τον τρόπο λειτουργίας και σκέψης στη
σύγχρονη κοινωνία προσφέροντας ουσιαστικές βελτιώσεις στους περισσότερους τομείς.
Εντούτοις, κατά τρόπο σταδιακό αλλά βέβαιο, έρχεται στην επιφάνεια κι ο αρνητικός
αντίκτυπος αυτής της προόδου, ο οποίος δεν μπορεί να θεωρηθεί διόλου αμελητέος εφόσον
συνοδεύει επί της ουσίας κάθε επιμέρους επίτευγμα και κάθε θετική προσφορά της
τεχνολογίας. Ειδικότερα:
– Μόλυνση και υπερεκμετάλλευση του φυσικού περιβάλλοντος: Το γεγονός ότι η τεχνολογία

προσφέρει συνδυαστικά τη δυνατότητα αποτελεσματικότερης άντλησης φυσικών πόρων και
τη δυνατότητα πιο εντατικής παραγωγής προϊόντων, έχει ως άμεση και ιδιαιτέρως επιζήμια
συνέπεια τη δίχως προηγούμενο εκμετάλλευση των φυσικών πόρων, αλλά και την
εκτεταμένη μόλυνσή του από βιομηχανικούς και άλλους ρύπους.
Με πολύ γρήγορους ρυθμούς η βιομηχανική παραγωγή πέρασε από τη δημιουργία των

βασικών και μόνο προϊόντων στη μαζική κατασκευή μιας τεράστιας ποικιλίας υλικών
αγαθών που δεν αποσκοπούν στην κάλυψη ουσιαστικών αναγκών, αλλά στη διαρκή
ανανέωση του ενδιαφέροντος των αγοραστών. Με όχημα τον ακόρεστο καταναλωτισμό οι
αγορές σε όλο τον κόσμο προωθούν χιλιάδες προϊόντα μη άμεσης χρησιμότητας, για την
κατασκευή των οποίων δαπανούνται πολύτιμοι και αναντικατάστατοι φυσικοί πόροι.
– Μείωση των θέσεων εργασίας. Η εξέλιξη της τεχνολογίας έχει επιτρέψει αφενός την
αυτοματοποίηση στη βιομηχανική και βιοτεχνική παραγωγή κι αφετέρου τη μείωση των
γραφειοκρατικών αναγκών, με άμεσο αποτέλεσμα τον περιορισμό των αναγκών σε
ανθρώπινο δυναμικό. Οι μηχανές παραγωγής και οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές έχουν
καταστήσει περιττές χιλιάδες θέσεις εργασίας, εφόσον πλέον διαδικασίες που κάποτε
απαιτούσαν την ανθρώπινη μεσολάβηση τελούνται πολύ πιο αποτελεσματικά με
αυτοματοποιημένο τρόπο.
– Κίνδυνοι από τη δημιουργία όπλων μαζικής καταστροφής. Η εξέλιξη της τεχνολογίας έχει
αξιοποιηθεί δυστυχώς όχι μόνο για να βελτιώσει τους όρους ζωής αλλά και για να
δημιουργήσει πιο αποτελεσματικούς τρόπους αφανισμού της. Τα κράτη στην προσπάθειά
τους να διασφαλίσουν την υπεροπλία εκείνη που θα τα καθιστά «ασφαλή» ή υπέρτερα έναντι
των υπαρκτών ή πιθανών εχθρών τους, αποζητούν διαρκώς ολοένα και ισχυρότερα οπλικά
συστήματα, εξωθώντας την τεχνολογία σε ολέθρια επιτεύγματα. Απόρροια αυτής της
συνεχούς διάθεσης εξοπλισμού είναι η δημιουργία ενός κλίματος έντασης που υπονομεύει
την ειρήνη και βρίσκει πρόσκαιρη μόνο εξισορρόπηση ακριβώς επειδή υπάρχει η επίγνωση
πως και τα αντίπαλα κράτη διαθέτουν ισχυρά όπλα.
Σημαντικό, άλλωστε, είναι το ζήτημα που εγείρει η δημιουργία πυρηνικών όπλων, τα οποία,
όπως έχει ήδη αποδειχθεί, μπορούν να προκαλέσουν καταστροφές ανυπολόγιστης έκτασης.
Η ύπαρξή τους και μόνο καθιστά σαφή την απουσία μέτρου στην επιθυμία των κρατών να
υπερισχύσουν των αντιπάλων τους, εφόσον φαίνεται πως δεν λαμβάνουν υπόψη τους τις
συνέπειες που θα μπορούσε να έχει η πιθανή καταφυγή σε τέτοιου είδους όπλα.
– Σταθερή ενίσχυση του καταναλωτισμού και του υλικού ευδαιμονισμού. Οι αγορές

θέλοντας να αξιοποιήσουν πλήρως τη δυνατότητα μαζικής παραγωγής προϊόντων
προκειμένου να αποκομίσουν τεράστια οικονομικά κέρδη, επιδίωξαν και κατόρθωσαν -μέσω
κυρίως της διαφήμισης- να προωθήσουν το καταναλωτικό πρότυπο ζωής. Καλλιεργήθηκε,
λοιπόν, στους πολίτες η λανθασμένη εντύπωση πως η προσωπική τους ευδαιμονία, όπως και
η επικύρωση της οικονομικής τους επιτυχίας, εξαρτώνται από την κατοχή και κατανάλωση
υλικών αγαθών.
Οι πολίτες σπεύδουν να αγοράσουν κάθε νέο προϊόν, έστω κι αν δεν εξυπηρετεί κάποια
άμεση ανάγκη τους, μόνο και μόνο για να επιδειχθούν στους άλλους και να νιώσουν την
«ευτυχία» εκείνη που τους υπόσχονται τα διαφημιστικά μηνύματα.
– Αίσθημα αλλοτρίωσης από την εργασία. Η αυτοματοποίηση των εργασιών εκείνων που
σχετίζονται με την παραγωγή αγαθών προκαλεί ένα έντονο και ψυχοφθόρο συναίσθημα
αλλοτρίωσης, εφόσον ο εργαζόμενος καλείται να πραγματοποιεί για ώρες καθημερινά τις
ίδιες τυποποιημένες ενέργειες. Χάνεται, έτσι, το αίσθημα της προσωπικής σύνδεσης με το
τελικό προϊόν και το μόνο που απομένει είναι η ανία της διαρκούς και μηχανικής
επανάληψης.
– Υπονόμευση της ψυχικής υγείας των ατόμων. Η προώθηση του καταναλωτικού προτύπου,
που κρίνεται αναγκαία για τη διατήρηση της οικονομικής ανάπτυξης, δημιουργεί ένα
πιεστικό αίσθημα ανεκπλήρωτων επιθυμιών στους ανθρώπους, και ιδίως σ’ εκείνους που
έχουν περιορισμένα οικονομικά μέσα. Προκύπτει, έτσι, μια οξύμωρη, αλλά εν δυνάμει
επικίνδυνη, κατάσταση, καθώς ένα σημαντικό μέρος του πληθυσμού βιώνει έντονα
συναισθήματα απελπισίας επειδή ακριβώς δεν μπορεί να αποκτήσει διάφορα υλικά αγαθά, τα
οποία, αν και επί της ουσίας είναι περιττά, έχουν εντούτοις ταυτιστεί με βασικές για τους
ανθρώπους έννοιες, όπως είναι αυτή της κοινωνικής καταξίωσης, της οικονομικής επιτυχίας,
της αποδοχής κ.λπ.
Οι πολίτες καταλήγουν να απαξιώνουν πολύ πιο ουσιαστικά στοιχεία του ανθρώπινου βίου,
όπως είναι η φιλία, η κοινωνική προσφορά και η πνευματική καλλιέργεια, και
προσηλώνονται με εμμονή στην απόκτηση χρημάτων και υλικών αγαθών.
– Τα σύγχρονα μέσα μαζικής επικοινωνίας λειτουργούν ως μέσα χειραγώγησης των πολιτών.

Παρά το γεγονός ότι το διαδίκτυο έφερε μια πραγματική επανάσταση σε ό,τι αφορά την
απελευθέρωση των ιδεών και των πληροφοριών, εντούτοις οι ισχυροί οικονομικοί και
πολιτικοί παράγοντες έχουν επενδύσει πολλά στην ολοένα και πιο αποτελεσματική
χειραγώγηση των πολιτών. Παραδοσιακά μέσα, όπως είναι πρωτίστως η διαφήμιση,
εξελίσσονται διαρκώς με τη συνδρομή της ψυχολογίας και της κοινωνιολογίας, ώστε να
επηρεάζουν ολοένα και περισσότερο τις επιθυμίες και τις επιδιώξεις των πολιτών.
Αντιστοίχως, στον τομέα της ενημέρωσης είναι σταθερά εμφανής η προσπάθεια ελέγχου του
τελικού αποτελέσματος που φτάνει στην πλειονότητα των πολιτών, χωρίς να λείπει και η
συστηματική καθοδήγηση της κοινής γνώμης μέσω του διαδικτύου από άτομα και πηγές που
υποτιθέμενα λειτουργούν αντικειμενικά και αυτόνομα.
Ενίσχυση ανισοτήτων. Η τεχνολογική εξέλιξη, αν κι έχει τη δυνατότητα να προσφέρει

πολλαπλά οφέλη, εντούτοις δεν τίθεται πάντοτε στη διάθεση όλων των κρατών κι όλων των
πολιτών, με αποτέλεσμα να ενισχύονται ακόμη περισσότερο ήδη υπάρχουσες ανισότητες.
Είναι, έτσι, σαφές πως τα πιο αναπτυγμένα κράτη -εκείνα, άλλωστε, που επενδύουν και τα
περισσότερα χρήματα στην καινοτομία και την έρευνα- είναι κι εκείνα που αποκομίζουν -
κάποτε ακόμη και μονοπωλιακά- τα περισσότερα οφέλη από την εξέλιξη της τεχνολογίας.
Οι λιγότερο αναπτυγμένες χώρες, που δεν έχουν πάντοτε τα αναγκαία κεφάλαια για την
επιστημονική έρευνα, βρίσκονται σε θέση εξάρτησης απέναντι στις ισχυρότερες χώρες κι
εξαναγκάζονται να εισάγουν από αυτές κάθε νέο τεχνολογικό επίτευγμα, επιβαρύνοντας τα
οικονομικά τους μεγέθη. Ενώ, μια παρόμοια κατάσταση ανισότητας παρατηρείται κι αν
συγκριθεί η δράση των μεγάλων πολυεθνικών εταιρειών και των μικρότερων εθνικών
επιχειρήσεων. Οι μεγάλες εταιρείες έχουν στη διάθεσή τους περισσότερα κεφάλαια να
επενδύσουν στην ανανέωση του εξοπλισμού τους, γεγονός που τους δίνει σαφές προβάδισμα
έναντι των μικρότερων εταιρειών που δεν έχουν τη δυνατότητα να ακολουθούν τις
τεχνολογικές εξελίξεις.
Τεχνητή Νοημοσύνη
Κείμενο Ι
Η πλημμυρίδα των πληροφοριών
1. Αλλά το πιο σημαντικό είναι ότι οι δίδυμες τεχνολογίες

της πληροφορίας και της βιολογίας μπορεί να μην αναδιαρθρώσουν μόνο
την οικονομία και την κοινωνία μας, αλλά και το ίδιο το σώμα και το νου
μας. Στο παρελθόν, οι άνθρωποι μάθαμε να ελέγχουμε τον εξωτερικό
κόσμο, αλλά είχαμε ελάχιστο έλεγχο πάνω στον κόσμο που βρίσκεται
μέσα μας. Ξέραμε να χτίζουμε φράγματα και να μην αφήνουμε τα ποτάμια
να πλημμυρίζουν, αλλά δεν ξέραμε πώς να εμποδίσουμε το σώμα μας να
γερνάει. Ξέραμε να σχεδιάσουμε ένα αρδευτικό σύστημα, αλλά δεν είχαμε
ιδέα πώς μπορεί να σχεδιαστεί ένας εγκέφαλος. Αν σφύριζε ένα κουνούπι
μέσα στο αυτί μας και δεν μας άφηνε να κοιμηθούμε, ξέραμε πώς να το
σκοτώσουμε∙ δεν ξέραμε όμως πώς να κάνουμε το ίδιο με μια σκέψη που
μας τριβελίζει το μυαλό και μας κρατάει ξύπνιους.
2. Η επανάσταση της βιοτεχνολογίας και της τεχνολογίας της πληροφορίας θα
μας δώσει τον έλεγχο του εσωτερικού μας κόσμου και θα μας επιτρέψει να
σχεδιάζουμε και να κατασκευάζουμε ζωή. Θα μάθουμε να σχεδιάζουμε
εγκεφάλους, να επιμηκύνουμε τη ζωή και να σκοτώνουμε σκέψεις κατά
βούληση. Κανείς δεν ξέρει ποιες θα είναι οι συνέπειες. Οι άνθρωποι
ήξεραν πάντα καλύτερα πώς να επινοούν εργαλεία παρά πώς να τα
χρησιμοποιούν με σύνεση. Είναι πιο εύκολο να επηρεάσεις τη ροή ενός
ποταμού κατασκευάζοντας ένα φράγμα απ’ ό,τι είναι να προβλέψεις όλες
τις συνέπειες που θα έχει αυτό για το ευρύτερο οικοσύστημα. Αντίστοιχα,
θα είναι πιο εύκολο να εκτρέψουμε τη ροή του νου μας απ’ ό,τι να
προβλέψουμε τι συνέπειες θα έχει αυτό για την προσωπική μας ψυχολογία ή
για τα κοινωνικά μας συστήματα.
3. Στο παρελθόν αποκτήσαμε τη δύναμη να επεμβαίνουμε στον κόσμο γύρω
μας και να αναπλάθουμε ολόκληρο τον πλανήτη, αλλά – επειδή δεν
κατανοούσαμε την πολυπλοκότητα της παγκόσμιας οικολογίας – οι αλλαγές
που κάναμε επηρέασαν αναπόφευκτα ολόκληρο το οικοσύστημα και τώρα
βρισκόμαστε αντιμέτωποι με την κατάρρευσή του. Στον επόμενο αιώνα, η
βιοτεχνολογία και η τεχνολογία της πληροφορίας θα μας δώσουν τη δύναμη
να επεμβαίνουμε στον εσωτερικό μας κόσμο και να αναπλάθουμε τον
εαυτό μας, αλλά επειδή δεν κατανοούμε την πολυπλοκότητα του ίδιου μας
του νου, οι αλλαγές που θα κάνουμε είναι πιθανό να διαταράξουν το
νοητικό μας σύστημα σε τέτοιο βαθμό, που μπορεί κι αυτό να καταρρεύσει.
4. Ωστόσο, το να διευρύνουμε τους ορίζοντές μας μπορεί να μας βγει και σε
κακό, αν μας μπερδέψει και μας κάνει πιο αδρανείς απ’ ό,τι πριν. Με τόσα
σενάρια και πιθανότητες, τι απ’ όλα πρέπει να προσέξω; Ο κόσμος αλλάζει
ταχύτερα από ποτέ και μας κατακλύζουν ασύλληπτες ποσότητες δεδομένων,
ιδεών, υποσχέσεων και απειλών. Οι άνθρωποι περνάνε την εξουσία στην
ελεύθερη αγορά, στην ομαδική σοφία και στους εξωτερικούς αλγόριθμους,

εν μέρει επειδή δεν μπορούν να διαχειριστούν τον κατακλυσμό των
δεδομένων.
5. Στο παρελθόν, η λογοκρισία λειτουργούσε μπλοκάροντας τη ροή των
πληροφοριών. Στον 21ο αιώνα η λογοκρισία λειτουργεί πλημμυρίζοντας
τους ανθρώπους με άσχετες πληροφορίες. Δεν ξέρουμε σε τι να δώσουμε
προσοχή και συχνά περνάμε το χρόνο μας διερευνώντας και συζητώντας για
δευτερεύοντα ζητήματα. Στις αρχαίες εποχές, η δύναμη ήταν η πρόσβαση
στα δεδομένα. Σήμερα η δύναμη είναι να ξέρεις τι να αγνοείς. Επομένως, με
βάση όλα όσα συμβαίνουν στον χαοτικό κόσμο μας, σε τι πρέπει να
εστιάσουμε;
(απόσπασμα από το βιβλίο του Harari «21 μαθήματα για τον 21ο αιώνα»)
Κείμενο ΙΙ
Homo Digitalis
1. Σήμερα τα μέσα επικοινωνίας μάς ενώνουν μέσω διαφορετικού τρόπου με

τη φύση και τους ανθρώπους. Όλα φιλτράρονται μέσω των έξυπνων
κινητών, των υπολογιστών καθώς και με τη συνεχή ενασχόληση με τα μέσα
κοινωνικής δικτύωσης όπως το Facebook, το Instagram, το Twitter κ.τ.λ.
Και βέβαια τα αμέτρητα μηνύματα και emails που σε καθημερινή βάση
λαμβάνουμε, καθώς και οι αναρτήσεις που παρακολουθούμε εντείνουν την
κατάσταση. Με άλλα λόγια ζούμε σε ένα περιβάλλον που μας
απομακρύνει από την άμεση διά ζώσης επικοινωνία.
2. Πριν αναπτυχθεί η σημερινή ψηφιακή τεχνολογία ήταν η φωτογραφική
μηχανή και αργότερα η κινηματογραφική κάμερα που εμπόδιζε να
βλέπουμε άμεσα τον εξωτερικό κόσμο. Το γνωστό παράδειγμα είναι οι
Ιάπωνες τουρίστες που παρατηρούν τα πάντα μέσω της φωτογραφικής
μηχανής. Στον γυρισμό δείχνουν με περηφάνια τις χιλιάδες φωτογραφίες σε
συγγενείς και φίλους. Αυτού του είδους οι διαδικασίες είναι πολύ πιο
εύκολες με τη νέα τεχνολογία όπως αυτή των smartphones. Για παράδειγμα,
στο πλαίσιο της πανδημίας πολλοί άνθρωποι καταφεύγουν στην ύπαιθρο
όπου ο συνωστισμός στις πόλεις αποφεύγεται και όπου οι μάσκες δεν είναι
αναγκαίες. Συχνά όμως η επαφή με τη φύση είναι έμμεση. Στο περπάτημα
ένα ωραίο ηλιοβασίλεμα φωτογραφίζεται ενώ τα τιτιβίσματα των πουλιών
ηχογραφούνται.
3. Με τα παραπάνω δεν καταφεύγω σε μια ρομαντική τεχνοφοβία. Δεν θέλω
να υποβαθμίσω τη σημασία των νέων τεχνολογιών. Από τους υπολογιστές
και τα έξυπνα κινητά μέχρι την τεχνητή νοημοσύνη και τη ρομποτική, οι
νέες τεχνολογίες μάς ανοίγουν νέους δρόμους, μας αποκαλύπτουν νέους
κόσμους. Επιπλέον μας βοηθούν να λύνουμε πρακτικά
προβλήματα γρήγορα, να αποκτούμε νέες γνώσεις, καθώς και να
ενημερωνόμαστε για τρέχουσες εξελίξεις στην οικονομία, την πολιτική και

την κοινωνική ζωή – όχι μόνο στη χώρα μας αλλά και σε όλο τον κόσμο.
Και εξίσου σημαντικό, ερχόμαστε σε επαφή στην άλλη άκρη του κόσμου
με συγγενείς, φίλους, συναδέλφους – ακόμα και με σημαντικούς ανθρώπους
που δεν θα μπορούσαμε ποτέ να συναντήσουμε. Και βέβαια με τη βοήθεια
των νέων τεχνολογιών η επιστήμη προχωρεί σε ανακαλύψεις που κάνουν
τη ζωή μας πιο εύκολη και την υγεία μας καλύτερη.
4. Όλα τα παραπάνω είναι πολύ σημαντικά. Όταν όμως οι ψηφιακές μηχανές
κυριαρχούν απόλυτα υπονομεύουν την αμεσότητα, τη ζωντανή επαφή με
τους συνανθρώπους μας. Η γοητεία του ψηφιακού κόσμου αφήνει λίγα
περιθώρια για άμεσες διαπροσωπικές σχέσεις. Έτσι για παράδειγμα τα
ατέλειωτα καθημερινά μηνύματα που απαιτούν άμεση απάντηση
εμποδίζουν τη δημιουργία ενός χώρου που θα μετριάζει το ψηφιακό
τσουνάμι. Ενός χώρου αναστοχασμού και επαφής με τον εσωτερικό μας
κόσμο – με τα συναισθήματα, τα άγχη και τις υπαρξιακές αγωνίες μας.
Τέλος, η συμμετοχή στον δημόσιο χώρο γίνεται κυρίως με τις αναρτήσεις
στα κοινωνικά δίκτυα. Από την κυκλοφορία πληροφοριών, ιδεών και
απόψεων μεταξύ ατόμων μέχρι τα ακατάπαυστα tweets τύπου Τραμπ,
η «τουιτερική» ενασχόληση έγινε αναπόσπαστο κομμάτι της
καθημερινότητάς μας. Ο Richard Seymour (The Twittering Machine, 2019)
τονίζει πω με το συνεχές τουίτερινγκ γινόμαστε πλούσιοι σε πληροφορίες
και φτωχοί σε γνώσεις. Κατά αυτόν το συνεχές τουιτάρισμα μας
διασκεδάζει, μας πληροφορεί για τα πάντα αλλά μας αποξενώνει από
την «άμεση συντροφικότητα». Ο Kenneth Gergen σε ένα παλιότερο αλλά
θεωρητικά πιο επεξεργασμένο κείμενο (The Sarurated Self, 1991) δείχνει
πως οι νέες τεχνολογίες κατασκευάζουν έναν διαλυμένο εαυτό. Έναν εαυτό
που αδυνατεί να διαχειριστεί τις ακατάπαυστες, άπειρες ψηφιακές
πληροφορίες σε ένα συγκροτημένο σύνολο. Οι τελευταίες γεμίζουν ένα
κενό που η μεταμοντέρνα πραγματικότητα δημιουργεί. Οδηγούν σε μια
ρευστή, εύθραυστη, ετοιμόρροπη ταυτότητα.
5. Οι ψηφιακές τεχνολογίες δημιουργούν και προβλήματα στον χώρο
της παιδείας και της έρευνας. Έτσι με τις σύγχρονες ηλεκτρονικές
συσκευές η πληροφόρηση σε ένα συγκεκριμένο θέμα είναι απεριόριστη και
εξαιρετικά προσβάσιμη. Γίνεται εύκολη η δημιουργία κειμένων από
στοιχεία «ατάκτως ειρημένα». Για παράδειγμα, συχνά παρατηρούμε
φοιτητές και όχι μόνο να γράφουν άρθρα ή και ολόκληρα βιβλία που δεν
είναι τίποτα άλλο από τη συρραφή εδαφίων επιλεγμένα από την σχετική
τεράστια βιβλιογραφία.
6. Οι «tech–corporations», γίγαντες της ψηφιακής τεχνολογίας, κατορθώνουν
να συσσωρεύουν πληροφορίες για τον καθένα μας. Πληροφορίες για τη
συμπεριφορά μας, τις καταναλωτικές μας συνήθειες κ.λ.π. Στη συνέχεια
αυτή η πληροφόρηση πουλιέται όχι μόνο σε διαφημιστές αλλά και σε
διάφορες πολιτικές ελίτ που μας χειραγωγούν. Είναι με αυτόν τον τρόπο
που οι tech-corporations συγκεντρώνουν πρωτοφανή πλούτο και εξουσία.
Άτομα όπως ο Bezos και ο Zuckerberg γίνονται δισεκατομμυριούχοι. Και

βέβαια στηρίζουν κυβερνήσεις και δημιουργούν εμπόδια στην
καταπολέμηση των μονοπωλίων που δημιουργούν. Τέλος, οι διάφορες
πλατφόρμες, όπως το Facebook, εντείνουν τη «μετα-αλήθεια». Εντείνουν
για παράδειγμα συνωμοσιολογικές θεωρίες. Οδηγούν σε διάφορες
λανθασμένες πληροφορίες που δεν μπορούν να ελεγχθούν. Έτσι έχουμε μια
πιο μαζική συμμετοχή στον δημόσιο χώρο. Όπως αυτό δεν οδηγεί σε μια
διευρυμένη δημοκρατία, αλλά όπως τονίζει ο Colin Crouch σε μια «μετα-
δημοκρατία».
7. Συμπερασματικά, τα ψηφιακά μέσα επικοινωνίας μάς βοηθούν να λύσουμε
άμεσα και γρήγορα πρακτικά προβλήματα, να αποκτήσουμε γνώσεις και να
παρακολουθούμε εξελίξεις σε εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο. Από την άλλη
μεριά, όταν η ψηφιοποίηση κυριαρχεί απόλυτα, η σοβαρή κριτική των ιδεών
είναι εξαιρετικά δύσκολη. Η επικοινωνία ακόμα και με τον Άλλον γίνεται
διαμεσολαβημένα, μεσοποιημένα. Με αποτέλεσμα να αμβλύνεται ή και να
εξαφανίζεται ένας, έστω περιορισμένος, χώρος σιγής και περισυλλογής.
8. Πιο γενικά, η ραγδαία ψηφιοποίηση του κόσμου, όπως και η
παγκοσμιοποίηση, δεν πρόκειται στο μέλλον να ανατραπεί. Αντίθετα θα
ενταθεί περαιτέρω. Αν έτσι έχουν τα πράγματα, είναι αναγκαίο να
δημιουργηθούν περισσότεροι «αποψηφιοποιημένοι» χώροι. Χώροι όπου η
επικοινωνία με τον έξω κόσμο να γίνεται άμεσα. Κάτι τέτοιο προϋποθέτει
ριζικές αλλαγές σε θεσμικό επίπεδο. Προϋποθέτει επίσης μια νέα
κουλτούρα που θα δίνει περισσότερη έμφαση στους μη ψηφιακούς τρόπους
επικοινωνίας, σε έναν νέο τρόπο του ευ ζην.
(Νίκος Μουζέλης, «ΤΑ ΝΕΑ», 5-6/12/2020)
Η άσκηση της επιστήμης
«Η άσκηση της Επιστήμης χρειάζεται σπάνιο κουράγιο… Πιστεύω πως μοναδικός

σκοπός της Επιστήμης είναι τούτος: ν’ αλαφρώσει τον μόχθο της ανθρώπινης
ύπαρξης. Αν οι επιστήμονες περιορισθούν να σωρεύουν γνώσεις πάνω σε γνώσεις,
μόνο και μόνο για τη χαρά της γνώσης, η Επιστήμη δεν θα είναι πια παρά μια
θλιβερή σακάτισσα. Οι καινούργιες μηχανές σας δεν θα χρησιμεύουν παρά για
καινούργια μαρτύρια. Με τον καιρό, μπορεί ν’ ανακαλύψετε ό,τι υπάρχει για ν’
ανακαλυφθεί κι ωστόσο, η πρόοδός σας θα σας χωρίζει όλο και πιο πολύ απ’ την
Ανθρωπότητα. Η άβυσσος ανάμεσα σε κείνην και σε σας μπορεί μια μέρα να γίνει
τόσο βαθιά που, στη χαρούμενη κραυγή σας για μια καινούργια κατάκτηση, ν’
αποκριθεί μια κραυγή φρίκης απ’ όλη την οικουμένη».
(Μπρεχτ, «Ο Γαλιλαίος»)
Θέμα Α
Δώστε συνοπτικά την προσφορά και τις επιπτώσεις της ψηφιακής τεχνολογίας
όπως προβάλλονται στο Κείμενο ΙΙ. (100 λέξεις)
Μονάδες 15
Θέμα Β
Β1α. Βάλτε στο τέλος των προτάσεων τη λέξη Σωστό ή Λάθος με αναφορές
στο Κείμενο Ι:
1.Στο παρελθόν οι άνθρωποι με αρωγό τις δίδυμες τεχνολογίες μπορούσαν να
επέμβουν αποτελεσματικά στο εξωτερικό περιβάλλον αλλά και στον εαυτό τους,
2.Η βιοτεχνολογία θα βοηθήσει τον άνθρωπο να επεμβαίνει στον εσωτερικό του
κόσμο και να προβλέπει – ελέγχει τις συνέπειες,
3.Ο συγγραφέας διατυπώνει το φόβο του για τις συνέπειες που θα έχει η επέμβαση
του ανθρώπου στον εσωτερικό του κόσμο και ιδιαίτερα του νου,
4. Η αδυναμία του ανθρώπου να ελέγξει το μέγεθος των δεδομένων αναδεικνύει
την εξουσία των αλγόριθμων,
5.Ο συγγραφέας προβληματίζεται για τη στάση μας απέναντι στην πλημμυρίδα
των πληροφοριών.
«Οι άνθρωποι…σύνεση» (§2, Κείμενο Ι): Ποια από τις παρακάτω προτάσεις
επαληθεύει τη θέση αυτή; Να τις σχολιάσετε με συντομία (τη θέση και την ορθή
πρόταση). Ποιος ο ρόλος του α΄ πληθυντικού προσώπου στην προβολή της
βασικής θέσης της §;
1. Ο άνθρωπος μπορεί να επεμβαίνει σε επί μέρους πεδία του οικοσυστήματος

ελέγχοντας απόλυτα τις παρενέργειες.
2. Ο συγγραφέας προβληματίζεται για τις συνέπειες που μπορεί να επιφέρει η
βιοτεχνολογία στο σχεδιασμό της ζωής μας.
Μονάδες 10
Β2α. Στην §4 του Κειμένου II ο συγγραφέας είναι σαφής και πειστικός
στις συνέπειες των νέων τεχνολογιών ή προβληματίζεται για την ορθότητα των
επισημάνσεων και προβλέψεών του; Δώστε συνοπτικά τη βασική θέση και
δύο τεχνικές ή γλωσσικές επιλογές με τις οποίες στηρίζει την άποψη – θέση του.
Μονάδες 10
β. Ο τίτλος του Κειμένου ΙΙ αποδίδει κατά τη γνώμη σας επιτυχώς
το περιεχόμενό του; Να αξιολογήσετε: α. Τη σχέση του τίτλου αυτού με
το θέμα του κειμένου (αναφορά σε στοιχεία)
και β. Την επικοινωνιακή αποτελεσματικότητα του τίτλου.
Μονάδες 5
Β3α. Να επισημάνετε και να σχολιάσετε τον προβληματισμό και τη θέση των
συγγραφέων στις επιλογικές παραγράφους και των δύο κειμένων απέναντι στην
κυριαρχία των νέων τεχνολογιών της εποχής μας. Να σχολιάσετε με συντομία τη
λειτουργία του διαφορετικού ύφους διατύπωσης της θέσης τους. Αναλύστε τη
λειτουργία μιας γλωσσικής επιλογής της §5 του Κειμένου Ι.
Μονάδες 10
β.
Να αντικαταστήσετε τις επιτονισμένες λέξεις με άλλες αντώνυμες που να
δηλώνουν την άλλη πλευρά:
1. Πολιτικές ελίτ που μας χειραγωγούν,
2. Με αποτέλεσμα να αμβλύνεται ο χώρος σιγής,
3. Η ραγδαία ψηφιοποίηση του κόσμου,
4. Δεν θέλω να υποβαθμίσω τη σημασία,
5. Οδηγούν σε μια ρευστή ταυτότητα. (Οι προτάσεις είναι από το Κείμενο ΙΙ)
Μονάδες 5
Θέμα Γ
Ποιον γενικότερο προβληματισμό εκφράζει ο συγγραφέας για το ρόλο και το

μέλλον της Επιστήμης; Ποιον σκοπό θα μπορούσατε να προβάλετε εσείς ως
πρόταση; Σχολιάστε τη λειτουργία του β΄ πληθυντικού προσώπου ως γλωσσικής
επιλογής.
Μονάδες 15
Θέμα Δ
Υποθέστε ότι δημοσιεύετε στη διαδικτυακή εφημερίδα του σχολείου

σας άρθρο έκτασης 250-300 λέξεων σχετικό με τις νέες τεχνολογίες και
την τεχνητή νοημοσύνη. Σε αυτό αναπτύσσετε τις απόψεις σας: α. Για
τα θετικά και αρνητικά που θα προκύψουν στο μέλλον από την ευρεία χρήση
τους (2+2) και β. Τις προϋποθέσεις με τις οποίες οι νέες τεχνολογίες – η τεχνητή
νοημοσύνη θα συμβάλουν θετικά στην ανθρώπινη εξέλιξη – ολοκλήρωση αλλά
και στην κοινωνική πρόοδο (2§) (Μπορείτε να αντλήσετε πληροφορίες από τα
δύο κείμενα)
Μονάδες 30
Ο συγγραφέας του Κειμένου Ι §5 προβληματίζεται και διερωτάται τόσο για

την Υποπληροφόρηση του παρελθόντος όσο και για την Υπερπληροφόρηση των
ημερών μας. Σε άρθρο έκτασης 250-300 λέξεων να
αναπτύξετε: α. Τις συνέπειες για τον πολίτη τόσο από την υποπληροφόρηση όσο
και την υπερπληροφόρηση (1§+1§) και β. Τον τρόπο με τον οποίο ο σύγχρονος
δέκτης – άνθρωπος πρέπει να «χειρίζεται» τις πληροφορίες έτσι ώστε να
λειτουργεί ως υπεύθυνος και ενημερωμένος πολίτης σε μια απαιτητική
δημοκρατία.
Τουρισμός
Τουρισμός: η προσωρινή μετακίνηση ατόμων ή ομάδων από τον τόπο διαμονής τους σε
άλλες περιοχές (της χώρας ή του εξωτερικού), με στόχο την επίσκεψη αξιοθέατων και
γενικότερα την αναψυχή ή κάποιο ειδικό σκοπό.
Συνεκδοχικά η οργανωμένη προσπάθεια που διεξάγεται από κρατικούς και ιδιωτικούς φορείς
(τουριστικά γραφεία) για την προσέλκυση τουριστών σε χώρα ή περιοχή ή τη ρύθμιση όλων
των λεπτομερειών για τη μετακίνηση τουριστών.
Ο τουρισμός αποτελεί μια ιδιαίτερα επικερδή δραστηριότητα για τη χώρα μας και απαιτεί
την ύπαρξη και εύρυθμη λειτουργία σημαντικών υποδομών, καθώς για την ομαλή
πραγματοποίησή του συνδράμουν τουριστικά γραφεία, ξενοδοχειακές μονάδες ή άλλου
είδους χώροι φιλοξενίας, αεροπορικές και ναυτιλιακές εταιρείες κ.λπ.
Η ανάπτυξη του τουρισμού οφείλεται στην άνοδο του βιοτικού επιπέδου που επιτεύχθηκε
χάρη στην οικονομική ανάπτυξη που γνώρισαν πολλές χώρες, αλλά και στις νέες συνθήκες
που δημιούργησε η εξέλιξη στους διάφορους τομείς της τεχνολογίας. Ειδικότερα:
- Η εκπληκτική βελτίωση των μέσων μεταφοράς και η ταχύτατη πια μετακίνηση από το ένα
μέρος στο άλλο, σε συνδυασμό με την τελειοποίηση των μέσων επικοινωνίας, που καθιστούν
ακόμη πιο γρήγορη και απρόσκοπτη την οργάνωση των ταξιδιών, έχουν άρει δυσκολίες του
παρελθόντος κι έχουν ανοίξει το δρόμο στις συχνές μετακινήσεις των ατόμων.
- Η συστηματική οργάνωση των αναγκαίων για τον τουρισμό υποδομών (ξενοδοχείων,

τουριστικών γραφείων, συχνότερες αεροπορικές ανταποκρίσεις), έχουν καταστήσει, όχι μόνο
προσβάσιμες, αλλά και έτοιμες για τη φιλοξενία τουριστών πλήθος περιοχών ανά τον κόσμο.
- Η αύξηση του βιοτικού επιπέδου και κατ’ επέκταση η αισθητή βελτίωση της οικονομικής
κατάστασης πολλών πολιτών, έχει δώσει σε ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού των
ανεπτυγμένων κοινωνιών τη δυνατότητα να πραγματοποιούν πολυήμερα ταξίδια εντός και
εκτός των συνόρων της χώρας τους.
- Η αποδέσμευση από την ανάγκη συνεχούς εργασίας χάρη στην εξέλιξη της τεχνολογίας και
των μέσων παραγωγής, έφερε σταδιακά και τη συνειδητοποίηση της αξίας που έχουν για το
άτομο τα ταξίδια σε άλλες χώρες, όπως άλλωστε και η ευκαιρία ξεκούρασης και αναψυχής.
Οι διακοπές προσφέρουν μια εξαίρετη ευκαιρία εκτόνωσης και ψυχικής χαλάρωσης που
επιτρέπει στο άτομο να επιστρέφει στην εργασία του ανανεωμένο και με πολύ καλύτερη
διάθεση και ενεργητικότητα.
Η ανάπτυξη του τουρισµού επιτυγχάνεται µέσα από τη συστηµατική και ολοκληρωµένη

προσπάθεια βελτίωσης του συνόλου των ακόλουθων βασικών παραγόντων σύνθεσης του
τουριστικού προϊόντος. Ειδικότερα:
- Προσβασιµότητα. Η προσβασιµότητα µιας περιοχής καθιστά αποτελεσµατικότερη την

προσφορά υπηρεσιών προς τους επισκέπτες, διευκολύνοντας την προσέγγιση του
τουριστικού προϊόντος.
- Έλξεις. Η φύση αποτελεί τον κύριο πόλο έλξης προς τους επισκέπτες, µέσα από τον
πλούτο και την ποικιλία της, συνεπικουρούµενη από έντονα πολιτισµικά στοιχεία που να
διατηρούν σε µεγάλοβαθµό την αυθεντικότητά τους. Βέβαια η ελκτικότητα των
πλεονεκτηµάτων κάθε περιοχής συνδέεται άµεσα τόσο µε τεχνικές υποδοµές, όσο και µε
υποστηρικτικές δοµές ανάδειξής τους.
- Υπηρεσίες. Οι παρεχόµενες τουριστικές υπηρεσίες εστιάζονται στη λειτουργία κυρίως

υποστηρικτικών δοµών, όπως τουριστικά γραφεία, κέντρα ενηµέρωσης και πληροφόρησης
κλπ., αλλά και του συνόλου των απαραίτητων υποδοµών µε σαφείς όρους ποιότητας µέσα
από υψηλές προδιαγραφές άνεσης, αξιοπιστίας, συµπεριφοράς και διαρκούς
βελτιστοποίησης του τελικού αποτελέσµατος. Η παροχή υψηλού επιπέδου υπηρεσιών
αποτελεί ίσως το καλύτερο µέσοδιαφήµισης κάθε περιοχής, καθώς και προϋπόθεση
επανάληψης της επίσκεψης.
- Δραστηριότητες. Οι δραστηριότητες (περιηγήσεις, δεξιότητες, ενεργητικότητα, άθληση)

που µπορεί να αναπτύξει ο επισκέπτης σε µία περιοχή αποτελούν αναπόσπαστο τµήµα του
συνολικού τουριστικού της προϊόντος. Η ποικιλοµορφία και η συµπληρωµατικότητά τους

συµβάλλουν καθοριστικά τόσο στην προσέλκυση των επισκεπτών, όσο και στην παράταση
του χρόνου παραµονής τους και κατά συνέπεια στην αύξηση της σχετικής τους δαπάνης.
Άλλωστε η επιµήκυνση της τουριστικής περιόδου καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους αποτελεί
βασικό ζητούµενο.
- Καταλύµατα. Τα καταλύµατα καθώς και οι προδιαγραφές που τα χαρακτηρίζουν

(αρχιτεκτονική, διαρρύθµιση, προσφερόµενες ανέσεις) συµβάλλουν αποφασιστικά στη
διαµόρφωση µιας οπτικής εικόνας για το ανθρωπογενές-δοµηµένο περιβάλλον κάθε
περιοχής. Παράλληλα καθορίζουν κατά πολύ το προφίλ του «αγοραστικού κοινού» στο
οποίο απευθύνονται, αποδίδοντας τα ανωτέρω χαρακτηριστικά µέσω της τιµολογιακής τους
πολιτικής.
- Προβολή-Προώθηση. Η οργανωµένη και συστηµατική προβολή και προώθηση του

τουριστικού προϊόντος επιτυγχάνεται µέσα από τη διοργάνωση αντίστοιχων
δραστηριοτήτων-εκδηλώσεων, τη σύσταση σχετικών υπηρεσιών και υποδοµών, καθώς και
την παραγωγή του κατάλληλου ενηµερωτικού υλικού.
- Περιβάλλον. Η έννοια του περιβάλλοντος µε την ευρύτερη έννοια συµπεριλαµβάνει εκτός

των γεωγραφικών περιοχών ιδιαίτερου ενδιαφέροντος και κάλλους στοιχεία που αφορούν
αισθητικές παρεµβάσεις, δράσεις προστασίας και διαφύλαξης, καθώς και ανάλογες
πρωτοβουλίες ανάδειξης και διαµόρφωσης περιοχών.
Ζητούμενα για την ορθή ανάπτυξη του τουρισμού
- Καθιέρωση υψηλών προδιαγραφών (standards) παροχής υπηρεσιών, με παράλληλη στροφή

της τουριστικής πολιτικής πωλήσεων στη φιλοσοφία του ανταγωνισµού ποιότητας και όχι
ανταγωνισµού της τιµής, ο οποίος αποτέλεσε βασικό λόγο υποβάθµισης συνολικά του
τουριστικού προϊόντος.
- Προσέλκυση τουριστών-επισκεπτών υψηλής εισοδηµατικήςστάθµης που θα αποφέρει

σηµαντικάεισοδηµατικά οφέλη αλλά και θα λειτουργήσει ενισχυτικά προς τη συνολική
βελτίωση της τουριστικής εικόνας
- Αξιοποίηση του συνολικού τουριστικού αποθέµατος µε εµπλουτισµό του που πηγάζει από
την ιστορία και τον πολιτισµό, αλλά και από το πλούσιο φυσικό περιβάλλον.
- Αξιοποίηση κατά κύριο λόγο των τουριστικών πόρων των ορεινών και µειονεκτικών
περιοχών της περιφέρειας όπου ο περιβαλλοντικός και πολιτιστικός τουρισµός µπορεί να
έχει ευρύ πεδίο ανάπτυξης.
- Συστηµατική επιδίωξη, παράλληλη µε την ανάπτυξη του τουρισµού, αποτελεί η ενίσχυση

ορισµένων κλάδων της µεταποίησης (π.χ. τρόφιµα) και στήριξη των υπαρχόντων
γευσιγνωστικών εκδηλώσεων (αναφορικά π.χ. µε τυροκοµικά, κρασιά, τοπική κουζίνα κλπ.)
αλλά και τη διοργάνωση νέων, µέσα από συνδυασµένες ενέργειες (π.χ. δωρεάν διανοµή από
ειδικά διαµορφωµένα κιόσκια διαφηµιστικών συσκευασιών τοπικών προϊόντων) ειδικά κατά
τη διάρκεια διεξαγωγής εκδηλώσεων µαζικής προσέλευσης, που αποτελούν θύλακες
οικονοµικής δραστηριότητας για την κάθε περιοχή.
- Προστασία του περιβάλλοντος και αξιοποίηση της ιστορικής και πολιτιστικής κληρονοµιάς
της κάθε περιοχής.
- Η διεύρυνση των επιλογών εναλλακτικού τουρισμού, αλλά και των γενικότερων επιλογών
για τους επισκέπτες της χώρας, με τη δημιουργία κατάλληλων υποδομών, όπως: συνεδριακά
κέντρα, υδροθεραπευτήρια, γήπεδα (π.χ. mini football, golf), πισίνες, πίστες αναρρίχησης,
χώρους αεραθλητισµού, παγοδρόµια, σκοπευτήρια, ιππικούς οµίλους, υδάτινα πάρκα
(water parks), rafting κλπ.
Εκµάθηση σπορ (ιππασία, σκι, κολύµπι, αναρρίχηση, αεραθλητισµός).
- Η ανάδειξη του συνόλου των τουριστικών πόρων µε έµφαση στις ήπιες-εναλλακτικές

µορφέςτουρισµού που αποτελούν την αιχµή του δόρατος για την τουριστική πολιτική που θα
πρέπει να εφαρµοστεί στις µη κορεσµένες τουριστικά περιοχές της περιφέρειας και οι οποίες
στη µεγαλύτερή τους πλειοψηφία εντοπίζονται στην ενδοχώρα (ορεινές-µειονεκτικές
περιοχές).
Οι απειλές που µπορούν να εµποδίσουν την αναπτυξιακή προσπάθεια του τουριστικού

τοµέα εντοπίζονται κατά κύριο λόγο στο εξωτερικό περιβάλλον µε την αστάθεια στα
κοινωνικοοικονοµικά µεγέθη των γειτονικών περιοχών και στην πιθανή αύξηση της
ανταγωνιστικότητας των οµοειδών προϊόντων και υπηρεσιών από αυτές αλλά και στο
εσωτερικό περιβάλλον µε την υιοθέτηση ευκαιριακών αναπτυξιακών πρακτικών «γρήγορου

κέρδους» και κατά συνέπεια βλαπτικών προς τη συνολική προσπάθεια της ορθολογικής
τουριστικής ανάπτυξης.
Λόγοι ανάπτυξης του τουρισμού στην Ελλάδα
- Η Ελλάδα λόγω της ιδιαίτερης γεωγραφικής της θέσης και διαμόρφωσης αποτελεί έναν
ιδανικό τουριστικό προορισμό, καθώς συνδυάζει το θερμό μεσογειακό κλίμα, που προσφέρει
σταθερή καλοκαιρία κατά τους θερινούς μήνες, αλλά και σχετικά ήπιους χειμώνες, με την
ομορφιά του τοπίου τόσο στα εκατοντάδες νησιά όσο και στους ηπειρωτικούς προορισμούς.
- Η ξεχωριστή ιστορία της χώρας με τα ένδοξα μνημεία πολιτισμού αποτελεί σημαντικό πόλο
έλξης, μιας και πολλοί είναι εκείνοι που θέλουν να θαυμάσουν από κοντά τα ιστορικά
μνημεία, αλλά και να αισθανθούν την ιδιαίτερη ποιότητα αυτού του τόπου που γέννησε τόσο
σημαντικά πρόσωπα του παγκόσμιου πνεύματος. Είναι, άλλωστε, τέτοια η αξία των αρχαίων
Ελλήνων δημιουργών, ώστε στις περισσότερες χώρες του κόσμου τα έργα του Ομήρου, του
Αριστοτέλη, του Θουκυδίδη κ.ά. δίνουν καθημερινά αφορμές, στο πλαίσιο της εκπαίδευσης
και της επιστήμης γενικότερα, να μνημονεύεται και να τιμάται η χώρα μας.
- Η ελληνική οικονομία έχει επενδύσει σε σημαντικό βαθμό στον τουριστικό τομέα έχοντας
έτσι διαμορφώσει ήδη τις αναγκαίες υποδομές και προσφέροντας στους τουρίστες μια
αξιόλογη εμπειρία αναψυχής. Η εμπειρία, άρα, των Ελλήνων στην παροχή τουριστικών
υπηρεσιών και οι υπάρχουσες δομές, επιτρέπουν στη χώρα να είναι εξαιρετικά
ανταγωνιστική σε σχέση με άλλους τουριστικούς προορισμούς γειτονικών χωρών.
- Η φιλειρηνική στάση της χώρας και η ποιότητα του πολιτισμού της -σύγχρονου και
αρχαίου- δημιουργούν ένα θετικό κλίμα απέναντί της σε παγκόσμιο επίπεδο, γεγονός που
επιτρέπει τη συχνά θετική προβολή της -κυρίως βέβαια για τη φυσική ομορφιά των νησιών
και το κάλλος των μνημείων-, που αποτελεί σημαντικό παράγοντα διαφήμισης.
Τα οφέλη του τουρισμού για τη χώρα
- Ο τουρισμός αποτελεί σημαντικότατη πηγή οικονομικών εσόδων για τη χώρα, στηρίζοντας

επί της ουσίας όχι μόνο τις αμιγώς τουριστικές επιχειρήσεις, αλλά και την τοπική οικονομία
και τις μικρές τοπικές επιχειρήσεις των τουριστικών περιοχών, προσφέροντας χιλιάδες θέσεις
εργασίας. Υπ’ αυτή την έννοια μπορεί να αναγνωριστεί πως η μεγάλη επένδυση που έχει
γίνει στον τομέα αυτό έχει αποφέρει αξιοσημείωτη απόδοση.
- Επιτρέπει την άμεση επικοινωνία με πολίτες άλλων εθνοτήτων που έχουν την ευκαιρία να
γνωρίσουν από κοντά και να εκτιμήσουν την ηθική ποιότητα των Ελλήνων, τις
ιδιαιτερότητες του μεσογειακού τρόπου ζωής, την ομορφιά του τόπου και των ανθρώπων,
και να μεταφέρουν αυτές τις εντυπώσεις στους συμπολίτες τους διευρύνοντας έτσι τη θετική
εικόνα της χώρας. Πρόκειται, συνάμα, για μια ήπια και υπό ευνοϊκές συνθήκες συνάντηση
πολιτισμών που λειτουργεί αμφίδρομα ως μέσο γνωριμίας και αλληλοεκτίμησης. Οι Έλληνες
έχουν την ευκαιρία να γνωρίσουν και να εκτιμήσουν τους τρόπους άλλων εθνοτήτων κι
εκείνοι με τη σειρά τους έχουν τη δυνατότητα να γνωρίσουν και να κατανοήσουν τον
ελληνικό τρόπο ζωής και αντίληψης.
Η θετική προσφορά του τουρισμού στον άνθρωπο
- Με τον τουρισμό το άτομο έχει την ευκαιρία να απομακρυνθεί για λίγο από τη σταθερή
ρουτίνα του και να ανανεωθεί έτσι ψυχικά, γνωρίζοντας παράλληλα νέους τόπους και νέους
ανθρώπους. Ιδίως, μάλιστα, ο τουρισμός σε άλλες χώρες του επιτρέπει να έρθει σε επαφή μ’
έναν διαφορετικό τρόπο ζωής κι ένα διαφορετικό πολιτισμό, γεγονός που συνιστά καίριο
έναυσμα δια τη διεύρυνση των πνευματικών του οριζόντων. Το άτομο ερχόμενο σ’ επαφή με
άλλες εθνότητες, που δεν είχε μέχρι τότε την ευκαιρία να γνωρίσει, έχει τη δυνατότητα να
εκτιμήσει τις ιδιαίτερες ποιότητες τους και να αποβάλει κατ’ αυτό τον τρόπο πιθανές
προκαταλήψεις ή λανθασμένες εντυπώσεις που είχε γι’ αυτούς. Προκύπτει, έτσι, μια
πολιτισμική επικοινωνία ιδιαιτέρως σημαντική για την απομάκρυνση ρατσιστικών
αντιλήψεων.
- Η πιο άμεση, πάντως, προσφορά του τουρισμού είναι ακριβώς η δυνατότητα διαφυγής από
την καθημερινότητα, η χαλάρωση και η απόκτηση νέων εμπειριών, προκειμένου η
επιστροφή στην εργασιακή ρουτίνα να γίνει με πλήρως ανανεωμένη διάθεση. Το άτομο
επιστρέφει από τις διακοπές του αισθανόμενο πως είδε και γνώρισε νέους τόπους, και πως
έζησε πρωτόγνωρες καταστάσεις που πλούτισαν τον πνευματικό και τον ψυχικό του κόσμο.
Οι αρνητικές επιπτώσεις του τουρισμού στη χώρα μας
Η έντονη τουριστική ανάπτυξη της χώρας, παρά το γεγονός ότι ενισχύει σημαντικά τα
οικονομικά μεγέθη, ενέχει ορισμένες δυσμενείς επιπτώσεις, καθώς εμπορευματοποιεί
πολιτιστικά στοιχεία του τόπου, εξωθεί τους πολίτες σε ευκαιριακές απόπειρες
εκμετάλλευσης του τουριστικού ρεύματος και συνάμα τους απομακρύνει από άλλες πιο
σταθερές παραγωγικές επιλογές. Ειδικότερα:
- Σε πολλές περιπτώσεις ο τουρισμός γίνεται αντιληπτός ως μια εύκολη πηγή εσόδων και
αντιμετωπίζεται επομένως ευκαιριακά, με τη λογική της εκμετάλλευσης, χωρίς σεβασμό
απέναντι στους επισκέπτες της χώρας. Προκύπτει, έτσι, μια κακή νοοτροπία που ενισχύει την
απληστία και τη διάθεση γρήγορου πλουτισμού.
Είναι, όμως, σαφές πως τέτοιου είδους τακτικές δυσφημούν τη χώρα, καθώς προκαλούν
αρνητικές εντυπώσεις για την ποιότητα των προσφερόμενων υπηρεσιών. Ενώ, συνάμα, οι
πολίτες που βλέπουν τον τουρισμό ως μέσο εκμετάλλευσης, τείνουν να εγκαταλείπουν άλλες,
πιο επίμοχθες ίσως, αλλά πιο ουσιαστικές δραστηριότητες για χάρη του εύκολου κέρδους.
- Ένα εμφανές σύμπτωμα, άλλωστε, της ελληνικής οικονομίας είναι το γεγονός πως έχει
ενισχυθεί υπέρμετρα ο τομέας της παροχής υπηρεσιών εις βάρος άλλων πηγών οικονομικής
ανάπτυξης, όπως είναι η γεωργία, η κτηνοτροφία και η βιομηχανία. Ο τουρισμός μοιάζει ως
προτιμότερη και πιο κερδοφόρα επένδυση, ενώ στην πραγματικότητα αποτελεί μια επιλογή
που ενέχει σημαντικό ρίσκο, εφόσον οποιαδήποτε οικονομική επιδείνωση σε διεθνές επίπεδο
μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τις αφίξεις τουριστών.
- Για χάρη της τουριστικής ανάπτυξης παρατηρούνται συχνά δραστικές επεμβάσεις στο
φυσικό περιβάλλον, καθώς η δημιουργία των απαραίτητων υποδομών γίνεται εις βάρος της
αρμονίας του φυσικού χώρου. Γεγονός το οποίο γίνεται ιδιαίτερα αντιληπτό σε παραλιακούς
χώρους, όπου και επικεντρώνεται περισσότερο το ενδιαφέρον των επενδυτών.
- Προκειμένου οι τουριστικές περιοχές να είναι πιο συμβατές με τις συνήθειες των τουριστών
προκύπτει μια τάση αποβολής της πολιτισμικής τους ιδιαιτερότητας. Ενώ στοιχεία
χαρακτηριστικά της παράδοσής τους εμπορευματοποιούνται και γίνονται προϊόν για
κατανάλωση από τους τουρίστες. Μια έλλειψη σεβασμού, δηλαδή, απέναντι στον
πολιτισμικό χαρακτήρα της κάθε περιοχής, που δεν τιμά τους κατοίκους τους, αφού μοιάζουν
να είναι πρόθυμοι να «ξεπουλήσουν» ακόμη και βασικά στοιχεία της ιδιαίτερης ταυτότητάς
τους.
Τρόποι αντιμετώπισης των αρνητικών επιδράσεων του τουρισμού

- Ένα σημαντικό βήμα ώστε οι παρεχόμενες τουριστικές υπηρεσίες να διατηρούν τη

ζητούμενη ποιότητα και να μη βασίζονται σε μια κερδοσκοπική διάθεση εκμετάλλευσης των
τουριστών είναι οι έλεγχοι από τα αρμόδια όργανα προκειμένου να αποτρέπονται φαινόμενα
αισχροκέρδειας. Συνάμα, θα πρέπει να υπάρχει εκείνος ο σχεδιασμός ανάπτυξης των
αναγκαίων υποδομών, ώστε ο τομέας του τουρισμού να εκσυγχρονίζεται διαρκώς και να
καλύπτει κατά τρόπο ανταγωνιστικό τις απαιτήσεις των επισκεπτών της χώρας. Οι άρτιες
υποδομές και η ανάλογη κατάρτιση του προσωπικού που απασχολείται στις τουριστικές
υπηρεσίες μπορούν να διασφαλίσουν τη διατήρηση υψηλού επιπέδου στην προσφερόμενη
στους τουρίστες εμπειρία των διακοπών τους.
- Προκειμένου η ενασχόληση με τον τουρισμό να μην εξαρτάται μόνο από τους επισκέπτες
της θερινής περιόδου, θα πρέπει να υπάρξει ο κατάλληλος σχεδιασμός για την ανάπτυξη και
του χειμερινού τουρισμού, που θα βασίζεται σε άλλες δραστηριότητες και όχι κατ’ ανάγκη
στις θαλάσσιες, όπως γίνεται το καλοκαίρι. Η διασφάλιση μιας πιο ήπιας χειμερινής
τουριστικής περιόδου, πέρα από τα έσοδα που θα προσφέρει, επιβαρύνει λιγότερο το
περιβάλλον και προσφέρει στους επισκέπτες τη δυνατότητα να γνωρίσουν και περιοχές της
ηπειρωτικής χώρας, για τις οποίες δεν υπάρχει ενδιαφέρον κατά τους θερινούς μήνες.
Αντιστοίχως, βέβαια, θα πρέπει να δοθεί έμφαση και σε άλλους σημαντικούς τομείς της
οικονομικής ανάπτυξης, ώστε η χώρα να μην εξαρτά την οικονομική της απόδοση από έναν
τόσο ευμετάβλητο κλάδο, όπως είναι ο τουρισμός.
- Ιδιαίτερη σημασία έχει η μέριμνα για τη διαφύλαξη του παραδοσιακού ύφους κάθε
περιοχής από την αλλοίωση που επιφέρουν οι δίχως σχέδιο παρεμβάσεις στο φυσικό και
αστικό περιβάλλον. Η επιθυμία κέρδους δεν θα πρέπει να είναι ισχυρότερη από την ανάγκη
να διατηρηθεί η ομορφιά περιοχών ιστορικού ενδιαφέροντος, καθώς υπάρχει ο κίνδυνος μιας
σαρωτικής εξομοίωσης που θα καταστήσει όλες τις τουριστικές περιοχές κακέκτυπα κάποιου
ξενόφερτου προτύπου.
Τα ιστορικά μνημεία, οι παραδοσιακοί συνοικισμοί και ο ιδιαίτερος χαρακτήρας κάθε

περιοχής θα πρέπει να προφυλάσσονται τόσο από τις οικοδομικές παρεμβάσεις στο όνομα
της τουριστικής ανάπτυξης, όσο και από τη μόλυνση που είναι συχνό απότοκο των
πολυάριθμων επισκεπτών.
Οι κάτοικοι των ιστορικών περιοχών θα πρέπει να αντιμετωπίζουν με σεβασμό την

παράδοσή τους και να διαφυλάττουν τα στοιχεία εκείνα που προσδίδουν μοναδικότητα στον
τόπο τους. Το οικονομικό κέρδος είναι βέβαια σημαντικό, αλλά δεν θα πρέπει να τους εξωθεί
στην εμπορευματοποίηση της ίδιας τους της ταυτότητας.
Τουρισμός Κριτήριο Αξιολόγησης Γ Λυκείου
Σε αποστολή «σωτηρίας»
Το μόνο που μπορεί να σώσει την Ελλάδα είναι ο τουρισμός, απεφάνθη το

πρακτορείο Bloomberg, υπενθυμίζοντας τις προβλέψεις για ρεκόρ αφίξεων μέσα στο 2015.
Και με έναν τρόπο αγγίζοντας το διακαές «πώς» θα συγκρατηθεί μακροπρόθεσμα η
τουριστική «άνοιξη», τον φόβο μήπως αυτή ενσκήψει ως πάταγος σε ένα χώρο χωρίς
ισχυρές συντεταγμένες, μήπως η δραστηριότητα «σωτηρίας» πνίξει το ελληνικό
πλεονέκτημα.
Διότι αρκετές αλήθειες είναι εναντίον μας. Υπερανάπτυξη συγκεκριμένων

περιοχών, εποχικότητα ζήτησης, «μονοκαλλιέργεια», αισχροκέρδεια, «μαύρο χρήμα» –
μανιάζουν ορισμένοι να κερδίσουν τα μέγιστα σε δύο μήνες. Δεν είναι μόνο ότι η ακρίβεια
της αμφιλεγόμενης ποιότητας πλήττει τη μελλοντική ζήτηση· είναι κι ότι το «μαύρο» κέρδος
δημιουργεί έναν πλασματικό κύκλο εκπτώχευσης, που τοποθετεί βρόχο γύρω από τον λαιμό
του συνόλου. Ομως, όσο το πρόσημο είναι θετικό στις τελικές κερδοζημιές, κανείς ιθύνων
δεν έχει το ενδιαφέρον να εντρυφήσει σε έγνοιες για το απώτερο μέλλον.
Ο τουρισμός εκτιμάται (ΣΕΤΕ) ότι συμμετέχει σήμερα με 20%-25% στην

οικονομία, καθώς άμεσα και έμμεσα παράγει 45 δισ. ευρώ, απασχολεί 550.000 άτομα, ενώ
στηρίζει τις θέσεις άλλων 900.000 – καθώς κινητοποιεί μεγάλο αριθμό μονάδων που
παράγουν για την κάλυψη της ζήτησης. Επιπλέον ενισχύει την κοινωνική συνοχή, καθώς
προσφέρει απασχόληση και ευμάρεια σε περιοχές που συρρικνώνονται πληθυσμιακά.
Προστατεύει (όσο εμπεδώνεται η ανάγκη για αειφορία) τον εθνικό πλούτο από μια
ανισόρροπη ανάπτυξη.
Διότι, τι πουλάει η Ελλάδα; Πολιτισμό, παραλίες και φύση – ένα πλέγμα

υψηλής αξίας σε διαρκή κρίση λόγω απροσχεδίαστων ενεργειών κι απώλειας του μέτρου
στη δόμηση τουριστικών καταλυμάτων, αλλά και εξοχικών κατοικιών. Αν τα προσεκτικά
σχεδιασμένα καταλύματα τονώνουν στο διηνεκές οικονομία και τοπική ανάπτυξη, τα εξοχικά
αντίθετα τις εξασθενούν καθώς εκτοπίζουν τον τοπικό πληθυσμό, απομυζούν πόρους,
υποβαθμίζουν το περιβάλλον (μεταφέρουν στην εξοχή τα βάσανα του άστεως και την
κατρακύλα -που αν αρχίσει δεν τη σταματά ουδείς, ούτε εκείνοι που τη βδελύσσονται),
ατονούν το ενδιαφέρον για τις πόλεις.
Ο τουρισμός αποδεικνύεται ανθεκτικός στις οικονομικές διακυμάνσεις,

μάλιστα μεγεθύνεται (4%-5% ετήσιος ρυθμός ανάπτυξης, 1,5 τρισ. δολάρια ο παγκόσμιος
τζίρος – 700 φορές μεγαλύτερος από εκείνον του 1950), λόγω της σύνδεσης, από ευρέα
κοινωνικά στρώματα, της ανάπαυλας με το ταξίδι, της αστικοποίησης, της έκρηξης της
πληροφορίας, των νέων τεχνολογιών, των εύκολων μετακινήσεων, της ακαταδάμαστης
επιθυμίας για νέες εμπειρίες, περισσότερη γιορτή και σχόλη ή το ξαπόσταμα χωρίς Ι.Χ., ούτε
πανί, ούτε καραβόσκαρο, σε μια γωνιά γαλήνια όπως την έβδομη ημέρα της δημιουργίας.
Ο κάθε τόπος έχει υπάρξει με μια δόση καθαρότητας προορισμένη να

διαφθαρεί από τον συγχρωτισμό με τον τουρίστα. Αλλά και με τη δυνατότητα να αναπλάθει
την αλήθεια των εικόνων του. Κοπιαστικό, αλλά απαραίτητο. Η ιδέα του μηδενός, της
έκπτωσης προς τη δυσειδή αλλοίωση, όπου καταλήγεις να ζεις στο τρίτο πρόσωπο, εξόριστος
κι από σένα, δεν προσιδιάζει σε ανθρώπους που πολεμούν, σε συνθήκες αδιεξόδου,
παλιοκαιρινά παραπτώματα.
Τ.Καραϊσκάκη εφημ. Καθημερινή 14/6/2015 (Συντομευμένο)
Α. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου σε 80-100 λέξεις Μονάδες 25
Β1. «Επιπλέον ενισχύει την κοινωνική συνοχή, καθώς προσφέρει απασχόληση και ευμάρεια
σε περιοχές που συρρικνώνονται πληθυσμιακά.»Να σχολιάσετε την παραπάνω θέση σε μία
παράγραφο που θα αναπτύσσεται με τη μέθοδο της αιτιολόγησης (70-90 λέξεις).
Μονάδες 10
Β2. Ποιος τρόπος και ποια μέσα πειθούς χρησιμοποιούνται στη 2η παράγραφο του κειμένου;
Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας. Μονάδες 4
Β3. Να δώσετε τρία παραδείγματα μεταφορικής χρήσης της γλώσσας.
Μονάδες 3
Β4. Να δικαιολογήσετε τη χρήση εισαγωγικών στις παρακάτω περιπτώσεις: «πώς»,

«άνοιξη», «σωτηρίας».
Μονάδες 3
Β5. Να γράφετε ένα συνώνυμο για καθεμία από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου:
ενσκήψει, διαρκή, αναπλάθει, κοπιαστικό, προσιδιάζει.
Μονάδες 5
Β6. Να γράφετε ένα αντώνυμο για καθεμία από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: αφίξεων,
μακροπρόθεσμα, πλεονέκτημα, μέγιστα, απροσχεδίαστα.
Μονάδες 5
Β7. Το δοθέν απόσπασμα αποτελεί δημοσιευμένο άρθρο σε καθημερινή εφημερίδα. Να

εντοπίσετε τα στοιχεία που δικαιολογούν την παραπάνω θέση.
Μονάδες 5
Γ. Σε ανοικτή επιστολή προς τον Υπουργό Τουρισμό αναφέρετε τα «κακώς κείμενα» του
τουριστικού κλάδου στη χώρα σας και προτείνετε μια σειρά από μέτρα τα οποία πρέπει να
ληφθούν από το αρμόδιο υπουργείο, προκειμένου να εξυγιανθεί ο κλάδος (350-400 λέξεις).
Μονάδες 40
Ταξιδιώτες και τουρίστες
Τι σας έρχεται στο μυαλό όταν ακούτε τη λέξη τουρίστας; Προφανώς

σανδάλια, καπέλο και φωτογραφική μηχανή. Ο τουρίστας είναι ένας από τους βασικούς
ανθρώπινους ρόλους που δεν έχει αλλάξει με την πάροδο των χρόνων. Η τουριστική αγωγή
επιβάλλει συλλογικότητα, συντηρητισμό και μεγαλοθυμία. Ο τουριστικός εξοπλισμός
απαιτεί βερμούδες, απόχες και κουβαδάκια. Αν κάτι εξελίσσεται και αλλάζει, είναι η
τεχνολογία των αντικειμένων που σέρνει πίσω του ο παραθεριστής. Βίντεο τελευταίας
τεχνολογίας. Σακίδια από υλικό φιλικό προς το περιβάλλον. Μηχανές υποβρύχιας
φωτογραφίας.
Τουρίστας, σύμφωνα με την πείρα μας, ονομάζεται όποιος λύνει τη γραβάτα

του και αρχίζει να κυκλοφορεί με το φανελάκι. Όποιος δέχεται να συμμετέχει σ’ ένα γκρουπ
που κινείται υπό την καθοδήγηση του ξεναγού. Όποιος ακολουθεί τις οδηγίες των
τουριστικών οδηγών και επισκέπτεται τα καταστήματα με τα φολκλορικά είδη. Στο
συλλογικό υποσυνείδητο τουρίστας είναι εκείνος που αγοράζει παπύρους στην Αίγυπτο,
υφάσματα στο Λονδίνο και παπούτσια στη Ρώμη.
Με άλλα λόγια, ο τουρίστας, όπως τον ξέρουμε κι όπως τον βλέπουμε να

εμφανίζεται μπροστά μας στις παραλίες, στα βουνά, στους Δελφούς, στην Ύδρα, στην
Ακρόπολη, ανήκει σε ένα υπερεθνικό είδος ψυχαγωγούμενου ανθρώπου που κάνει βασικές
παραχωρήσεις στα γούστα του, ή μάλλον ξεχνάει τα γούστα του, την αισθητική του, τις
ανάγκες του για να προσαρμοστεί, σαν δημοκρατικός και καλόβολος που είναι,
στους θεσμούς του τουρισμού, στο ωρολόγιο πρόγραμμα των τουριστικών εκδρομών, στη
φωτογράφηση της «ωραίας θέας» και στη μόδα των ρούχων της παραλίας. Έτσι, βλέπουμε
ανθρώπους με διαφορετικές προσωπικότητες να κυκλοφορούν σαν κινητές διαφημίσεις με τα
καπελάκια του τουριστικού γραφείου, να στέκονται και να ξεκινούν όλοι μαζί, να θαυμάζουν
με πειθαρχία αυτό που πρέπει να θαυμάσουν και να προσπερνούν τα μέρη, στα οποία δεν
σταθμεύει το πούλμαν.
Ενήλικες, εργαζόμενοι, με χρήματα στη τσέπη τους, απόψεις και παρελθόν, οι

άνθρωποι που κάνουν μαζικό τουρισμό ή υιοθετούν τις μαζικές συμπεριφορές του
καλοκαιριού, μοιάζουν με τα παιδιά του σχολείου που μαζεύονται γύρω από το δάσκαλο και
στοιχίζονται για να περάσουν το δρόμο. Θέλουν κάποιος άλλος να νοιαστεί γι’ αυτούς, να
τους πάρει από το χέρι, να τους δείξει τα αξιοθέατα και ύστερα, βάσει προγράμματος, να
τους πάει για φαΐ και ύπνο.
Έτσι έχει επικρατήσει η άποψη πως ο τουρίστας είναι ένας καλόβολος

άνθρωπος που δεν προσβάλλεται εύκολα και δεν έχει ιδιαίτερες απαιτήσεις. Ταξιδεύει
ελεύθερα, προετοιμάζει συστηματικά τις αναμνήσεις του βγάζοντας εκατοντάδες
φωτογραφίες μπροστά σε μνημεία και επελαύνει σε ιστορικούς χώρους, ακτές και καφενεία.
Τα κριτικά πνεύματα υποστηρίζουν πως οι ιεροί χώροι χάνουν το μυστικισμό τους από την
επέλαση των τουριστών, ότι ο ξένος που θέλει να συναντήσει ταξιδεύοντας το άγνωστο, το
εξωτικό, το διαφορετικό καταλήγει τελικά να συναντήσει ακόμη περισσότερους τουρίστες
και έναν τόπο μεταμορφωμένο από τις μαζικές προσδοκίες των άλλων.
Ταξιδιώτης, αντίθετα, είναι εκείνος που αρνείται πεισματικά να θεωρηθεί

τουρίστας. Δεν ταξιδεύει για να φωτογραφήσει, αλλά για να δει. Ούτε ζητά να του
εξηγήσουν, προτιμά να μάθει. Γυρνώντας τον κόσμο ή περπατώντας σε μια παραλία δεν
κοιτάει εκεί όπου του δείχνουν, αλλά εκεί που θέλει να δει. Κι ακριβώς επειδή ζει, χαίρεται
και σκέφτεται, οι άλλοι γύρω του δεν τον αντιμετωπίζουν σαν πηγή εκμετάλλευσης και
πλουτισμού, αλλά σαν ένα ακόμη άνθρωπο που κινείται ανάμεσα στους υπόλοιπους.
Το πρώτο πράγμα που κάνει ένας ταξιδιώτης σε μια άγνωστη πόλη είναι να
την περπατήσει, χωρίς συγκεκριμένα σχέδια, με πυξίδα τα πόδια και τα μάτια του. Ενώ ο
τουρίστας μπαινοβγαίνει αγχωμένος στα μουσεία και τα πούλμαν. Από τις πόλεις και τις
άγνωστες εξοχές συγκρατεί θολές εντυπώσεις. Ακόμη κι αν ταξιδεύει μόνος του δεν θα φάει
ποτέ στη μικρή ταβέρνα με τα τρία τραπέζια, ούτε θα γνωρίσει τους σοφούς γέροντες των
ελληνικών καφενείων. Θα ψάξει για ένα διεθνές εστιατόριο με ελληνο-αγγλικό μενού. Και
θα διαλέξει ένα τουριστικό κέντρο διασκέδασης. Ουσιαστικά, δηλαδή, θα ταξιδέψει μόνο όσο
χρειάζεται για να μην απαρνηθεί τον εαυτό του. Σπανίως θα χαθεί στα στενά της Βενετίας.
Θα προτιμήσει να διασχίσει σημειωτόν την ασφαλέστερη και τουριστικότερη γέφυρα των
Στεναγμών.
Η απόσταση και ο προορισμός, τα κύρια στοιχεία του ταξιδιού, γίνονται ένα

ομοιογενές περίβλημα στην περίπτωση του τουρίστα. Στην πραγματικότητα δεν πηγαίνει
πουθενά. Κάνει κύκλους γύρω από τον εαυτό του, γύρω από τη απόφασή του να διασφαλίσει
ατάραχες και ασφαλείς διακοπές και στο τέλος να μείνει με την αίσθηση του
ανικανοποίητου. Γιατί το ταξίδι, το κάθε ταξίδι προϋποθέτει την αποκόλληση από την πόλη
μας, τη μετατόπιση από τον εαυτό μας, την προσαρμογή στις συνθήκες. Αλλιώς, καλύτερα να
κάνουμε ταξίδια στο δωμάτιό μας.
Αμάντα Μιχαλοπούλου
Α. Να αποδώσετε το περιεχόμενο του κειμένου σε 100 – 120 λέξεις.
Μονάδες 25
Β1. Να γράψετε μία παράγραφο 80 – 100 λέξεων με τη μέθοδο της σύγκρισης – αντίθεσης,
στην οποία θα αναδείξετε τις διαφορές ανάμεσα στον τουρίστα και τον ταξιδιώτη.
Μονάδες 10
Β2. Να εντοπίσετε δύο διαφορετικούς τρόπους ανάπτυξης της 7ης παραγράφου και να
Μονάδες 4
Β3. με άλλα λόγια, έτσι, ενώ, δηλαδή, αλλιώς: Να προσδιορίσετε τις νοηματικές σχέσεις που
δηλώνουν οι παραπάνω διαρθρωτικές εκφράσεις και λέξεις.
Μονάδες 5
Β4. φωτογραφική, ψυχαγωγούμενου, καλόβολος: Να σχηματίσετε έξι νέες σύνθετες λέξεις,

χρησιμοποιώντας για καθεμιά από ένα (διαφορετικό κάθε φορά) συνθετικό των παραπάνω
λέξεων.
Μονάδες 6
Β5. ξεχνάει, θεσμούς, συστηματικά, υποστηρίζουν, σκέφτεται: Να γράψετε τα συνώνυμα

των παραπάνω λέξεων.
Μονάδες 5
Β6. καλόβολος, υιοθετούν, συγκεκριμένα, θολές, απαρνηθεί: Να γράψετε τα αντώνυμα των

Μονάδες 5
Γ. Είναι κοινώς αποδεκτό ότι ο μαζικός τουρισμός ως μοχλός οικονομικής και επι-
χειρησιακής ανάπτυξης της χώρας μας έχει φτάσει στα όριά του. Να αποδώσετε σε ένα
άρθρο (350 – 400 λέξεις) τις κυριότερες επιπτώσεις του τουριστικού αυτού μοντέλου στον
άνθρωπο και το περιβάλλον και να αναφερθείτε στις εναλλακτικές μορφές τουρισμού και τα
οφέλη που μπορούν να προκύψουν από αυτές.
Μονάδες 40
Φυσικό Περιβάλλον
Το φυσικό περιβάλλον συνιστά όχι μόνο το χώρο μέσα στον οποίο κινούνται και διαβιούν οι
άνθρωποι, αλλά και το χώρο από τον οποίο αντλούν πολύτιμους πόρους για την καθημερινή
τους δράση και επιβίωση. Πολλοί θεωρούν το περιβάλλον σαν κάτι δεδομένο. Η πίεση όμως
που ασκείται στους πεπερασμένους πόρους της Γης αυξάνεται με πρωτοφανείς ρυθμούς.
Πρέπει να καταβληθούν προσπάθειες για τη μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση του κοινού, την
αποτελεσματικότερη χρήση των πόρων και την εξάλειψη κάθε είδους επιβλαβούς
συμπεριφοράς που ευνοεί τη σπατάλη. Διαφορετικά, οι μελλοντικές γενιές θα στερηθούν τη
νόμιμη κληρονομιά τους.
Το περιβάλλον αντιμετωπίζει πλέον μερικές σοβαρές παγκόσμιες προκλήσεις, όπως η

συνεχής αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού, η διεύρυνση της μεσαίας τάξης που
χαρακτηρίζεται από υψηλά ποσοστά κατανάλωσης, η ταχεία οικονομική ανάπτυξη των
αναδυόμενων οικονομιών, η αυξανόμενη ζήτηση ενέργειας και ο εντεινόμενος παγκόσμιος
ανταγωνισμός για τους διαθέσιμους πόρους.
Προβλήματα στο φυσικό περιβάλλον που οφείλονται στην ανθρώπινη δράση
- Παρεμβάσεις στο περιβάλλον και υπερεκμετάλλευση: Η αυξημένη βιομηχανική

ανάπτυξη καθώς και η ανάγκη διαμόρφωσης του περιβάλλοντα χώρου, ώστε να εξυπηρετεί
τις ανάγκες των κατοίκων μιας ευρύτερης περιοχής, έχουν ως αποτέλεσμα αφενός την
εντατική άντληση φυσικών πόρων και αφετέρου τις εκτεταμένες τεχνικές παρεμβάσεις στο
φυσικό χώρο, που προκαλούν την αλλοίωσή του.
Ο τρόπος ζωής μας ασκεί τεράστια πίεση στον πλανήτη. Κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα,
δωδεκαπλασιάστηκε παγκοσμίως η χρήση ορυκτών καυσίμων και εξορύχτηκαν 34 φορές
περισσότεροι υλικοί πόροι. Η ζήτηση για τρόφιμα, ζωοτροφές και ίνες ενδέχεται να αυξηθεί
κατά 70 % έως το 2050.
- Υπερπληθυσμός: Η θεαματική αύξηση του πληθυσμού σε παγκόσμιο επίπεδο οδηγεί σε

ολοένα και μεγαλύτερες ανάγκες κατανάλωσης πρώτων υλών και τροφίμων. Προκύπτει,
έτσι, μια δίχως προηγούμενο απαίτηση ενίσχυσης των καλλιεργειών, της κτηνοτροφίας, του
πόσιμου ύδατος, αλλά και της βιομηχανικής παραγωγής· στοιχεία που συνθέτουν ένα
ασφυκτικό πλαίσιο για τις περιορισμένες δυνατότητες παροχής σημαντικών φυσικών πόρων.
Η αύξηση του πληθυσμού και η βελτίωση του βιοτικού επιπέδου αυξάνουν τη ζήτηση και τις
τιμές, αλλά συγχρόνως μειώνουν τους φυσικούς πόρους, όπως τα μέταλλα, τα ορυκτά και τα
τρόφιμα, από τους ποίους εξαρτόμαστε. Κάθε μέρα, ο παγκόσμιος πληθυσμός αυξάνεται
κατά 200.000. Στις αναπτυσσόμενες χώρες, μέχρι το τέλος της επόμενης δεκαετίας, 2
δισεκατομμύρια άτομα επιπλέον ενδέχεται να έχουν υιοθετήσει τις υψηλές καταναλωτικές
συνήθειες της μεσαίας τάξης.
- Άκριτη επιδίωξη οικονομικού κέρδους: Η βιομηχανική παραγωγή, αλλά και πλήθος

άλλων δραστηριοτήτων που αποσκοπούν στο οικονομικό κέρδος, πραγματοποιούνται συχνά
χωρίς καμία μέριμνα ή με ελλιπή φροντίδα για τις επιπτώσεις στο περιβάλλον.
Συνεπακόλουθο του ισχύοντος υπερκαταναλωτικού πνεύματος είναι η επιθυμία αυξημένης
παραγωγής, έστω κι αν αυτή γίνεται με τη χρήση πολύτιμων πόρων για την παραγωγή
δευτερεύουσας σημασίας προϊόντων, που δεν συμβάλλουν στη βελτίωση της ποιότητας
ζωής, αλλά ζημιώνουν -ανώφελα- το περιβάλλον.
Θα πρέπει, άλλωστε, να λαμβάνεται υπόψη πως επιβάρυνση του περιβάλλοντος δεν

προκύπτει μόνο λόγω της εκπομπής βιομηχανικών ρύπων, αλλά, πλέον, κυρίως μέσω της
σπατάλης σημαντικών πόρων που δύσκολα αναπληρώνονται.
Η αποτελεσματική χρήση των πόρων συνίσταται στην αποσύνδεση της οικονομικής ανάπτυξης
από τη χρήση πόρων. Βοηθά την οικονομία να επιτύχει περισσότερα με λιγότερα μέσα, μέσω
της παραγωγής προϊόντων μεγαλύτερης αξίας με λιγότερες εισροές, της βιώσιμης χρήσης των
πόρων και της ελαχιστοποίησης των επιπτώσεών τους στο περιβάλλον.
- Χημικά προϊόντα: Τα χημικά προϊόντα αποτελούν σημαντική συνιστώσα της καθημερινής

μας ζωής. Ωστόσο, ορισμένα από αυτά μπορούν να βλάψουν σοβαρά την ανθρώπινη υγεία
και άλλα θα μπορούσαν να είναι επικίνδυνα αν δεν χρησιμοποιηθούν σωστά. Οι επιχειρήσεις
θα πρέπει να είναι υπεύθυνες για την αξιολόγηση και τη διαχείριση των κινδύνων που
απορρέουν από τα χημικά προϊόντα τα οποία χρησιμοποιούν ή πωλούν, καθώς και για την
παροχή στους καταναλωτές κατάλληλων οδηγιών για την ασφαλή χρήση αυτών των
προϊόντων.
- Απόβλητα: Μόνο η οικονομία των κρατών της Ευρωπαϊκής Ένωσης χρησιμοποιεί 16

τόνους υλικών ανά άτομο ετησίως, εκ των οποίων 6 τόνοι απορρίπτονται ως απόβλητα και τα
μισά από αυτά καταλήγουν σε χώρους υγειονομικής ταφής.
Αν τα απόβλητα δεν είναι δυνατό να αποφευχθούν, θα πρέπει τουλάχιστον να

επαναχρησιμοποιούνται, να ανακυκλώνονται και να ανακτώνται τα υλικά τους που μπορεί να
αποτελέσουν πολύτιμο πόρο.
- Ατμοσφαιρική ρύπανση: Η ατμοσφαιρική ρύπανση αποτελεί μια από τις σοβαρότερες

περιβαλλοντικές ανησυχίες και προκαλεί πολλούς πρόωρους θανάτους κάθε χρόνο. Το
διοξείδιο του άνθρακα που προκύπτει από κάθε είδους καύση, οι εκπομπές μολύβδου λόγω
της βιομηχανικής δραστηριότητας και της χρήσης οχημάτων παλαιού τύπου, η καύση
ορυκτών καυσίμων για την παραγωγή ενέργειας, συνιστούν ενδεικτικές πηγές του έντονου
και ιδιαίτερα επιβλαβούς προβλήματος της ατμοσφαιρικής ρύπανσης.
- Αύξηση υλοτομίας: Τα δάση υλοτομούνται με ανησυχητικούς ρυθμούς σε όλο τον κόσμο,

προκαλώντας ιδιαίτερη ανησυχία για την προφανή μείωση ενός σημαντικού φυσικού πόρου
κρίσιμου για την ομαλή λειτουργία του οικοσυστήματος.
- Θόρυβος: Η ηχορρύπανση προκαλεί διάφορα προβλήματα υγείας. Επίσης, βλάπτει την

άγρια πανίδα και χλωρίδα. Ο θόρυβος, που προέρχεται από διάφορες πηγές,
συμπεριλαμβανομένων των αυτοκινήτων, των τρένων και των μηχανημάτων που
χρησιμοποιούνται σε εξωτερικούς χώρους, αν και δεν γίνεται συχνά αντιληπτός ως μείζον
πρόβλημα του περιβάλλοντος επιβαρύνει ωστόσο σημαντικά το ήδη πολλαπλά ζημιωμένο
φυσικό περιβάλλον.
- Έλλειψη οικολογικής συνείδησης και σπατάλη: Ελλείψει οικολογικής αγωγής και

ανάλογης αίσθησης ευθύνης οι περισσότεροι πολίτες αδυνατούν να αντιληφθούν πόσο
επιζήμια για το φυσικό περιβάλλον είναι η υπερκαταναλωτική διαβίωσή τους που βασίζεται
στη δίχως λόγο σπατάλη προϊόντων (η παραγωγή των οποίων απαιτεί αφενός αξιοποίηση και
άρα δαπάνη πρώτων υλών και αφετέρου επιβάρυνση του περιβάλλοντος μέσω της
βιομηχανικής ρύπανσης).
Είναι, επομένως, σημαντικό να γίνει κατανοητό πως μόνο με την ορθολογική χρήση και
κατανάλωση φυσικών πόρων επιτυγχάνεται η ενίσχυση της ανθεκτικότητας των
οικοσυστημάτων μας, που παρέχουν τρόφιμα, πόσιμο νερό, πρώτες ύλες και πολλά άλλα
οφέλη, η οποία με τη σειρά της συμβάλλει στην παραγωγικότητα και στην ποιότητα της ζωής
μας, ενώ παράλληλα μειώνει το κόστος της δημόσιας υγείας.
Δράσεις για την αντιμετώπιση του οικολογικού προβλήματος
Βασικός στόχος είναι η βελτίωση της ποιότητας του περιβάλλοντος, η προστασία της
ανθρώπινης υγείας, η συνετή και ορθολογική χρήση φυσικών πόρων και η προώθηση
διεθνών μέτρων για την αντιμετώπιση παγκόσμιων ή περιφερειακών περιβαλλοντικών
προβλημάτων.
Παλαιότερα, σε ό,τι αφορά το οικολογικό πρόβλημα, δινόταν έμφαση σε παραδοσιακά

περιβαλλοντικά ζητήματα, όπως η προστασία των ειδών και η μείωση της ρύπανσης με
στόχο τη βελτίωση της ποιότητας του αέρα που αναπνέουμε και του νερού που πίνουμε.
Σήμερα, ωστόσο, δίνεται έμφαση σε μια πιο συστηματική προσέγγιση που λαμβάνει υπόψη
τη διασύνδεση μεταξύ των διαφόρων ζητημάτων και την παγκόσμια διάστασή τους. Αυτό
σημαίνει μετάβαση από την αποκατάσταση στην πρόληψη της υποβάθμισης του
περιβάλλοντος. Συνεπώς, κι άλλοι τομείς, όπως η γεωργία, η ενέργεια, οι μεταφορές, η
αλιεία, η περιφερειακή ανάπτυξη και η έρευνα θα πρέπει να λαμβάνουν πλήρως υπόψη τις
περιβαλλοντικές συνέπειες των δράσεών τους.
- Αξιοποίηση της αγοράς: Η αγορά είναι ένας αποτελεσματικός από την άποψη του κόστους
τρόπος προστασίας και βελτίωσης του περιβάλλοντος και ελάφρυνσης της πίεσης που
ασκείται στους σπάνιους πόρους. Οι φόροι και οι επιδοτήσεις μπορούν να χρησιμοποιηθούν
ως κίνητρα ή αντικίνητρα για να παρακινηθούν οι επιχειρήσεις και οι καταναλωτές να
επιλέγουν πιο οικολογικές μεθόδους παραγωγής και πιο οικολογικά προϊόντα. Πολλά από
αυτά τα μέσα υπάρχουν ήδη, όπως τα τέλη για την κοπή δένδρων ή τη διάθεση των
αποβλήτων.
- Ενθάρρυνση της οικοκαινοτομίας: Η οικοκαινοτομία είναι κάθε μορφή καινοτομίας που

στοχεύει ή καταλήγει σε σημαντική και σαφή πρόοδο προς την κατεύθυνση της βιώσιμης
ανάπτυξης, μειώνοντας τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις, ενισχύοντας την ανθεκτικότητα στις
περιβαλλοντικές πιέσεις και επιτυγχάνοντας μια πιο αποτελεσματική και υπεύθυνη χρήση
των φυσικών πόρων.
Ας σημειωθεί, ωστόσο, πως ενώ οι τομείς περιβαλλοντικής τεχνολογίας αποτελούν ήδη

σημαντικό τμήμα της οικονομίας, εντούτοις, -με εξαίρεση τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας-
η οικοκαινοτομία έχει διεισδύσει στις αγορές με σχετικά αργούς ρυθμούς.
- Επιμονή στην εφαρμογή της σχετικής νομοθεσίας για την προστασία του
περιβάλλοντος: Από τη δεκαετία του 1970, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει εγκρίνει περισσότερες
από 200 νομοθετικές πράξεις για την προστασία του περιβάλλοντος. Η νομοθεσία όμως από
μόνη της δεν έχει αξία αν δεν εφαρμόζεται και δεν επιβάλλεται με τον σωστό τρόπο.
Συνεπώς, ο στόχος σήμερα είναι η αποτελεσματική εφαρμογή της νομοθεσίας που έχει
εγκριθεί. Η μη εφαρμογή της νομοθεσίας έχει πολλές αρνητικές συνέπειες. Μπορεί να
υπονομεύσει θεμελιώδεις περιβαλλοντικούς στόχους, να βλάψει τη δημόσια υγεία και να
προκαλέσει την αβεβαιότητα του επιχειρηματικού κόσμου ως προς το ρυθμιστικό πλαίσιο,
καθώς τα συμφωνηθέντα πρότυπα δεν εφαρμόζονται με τον ίδιο τρόπο σε όλη την Ένωση.
- Αύξηση της ευαισθητοποίησης: Ένα σημαντικό βήμα για την ενεργή προστασία του
περιβάλλοντος και των φυσικών του πόρων είναι η ευαισθητοποίηση των πολιτών, ώστε
μέσω των καταναλωτικών τους επιλογών και συνηθειών, να ενισχύσουν τις εταιρείες εκείνες
που σέβονται το περιβάλλον και αντιστοίχως να απομακρυνθούν από τα προϊόντα εκείνα που
το επιβαρύνουν.
Θα πρέπει να καταστεί κοινή συνείδηση πως πρέπει να βασίσουμε την ευημερία και το υγιές
περιβάλλον μας σε μια καινοτόμο και κυκλική οικονομία, όπου δεν γίνονται σπατάλες και
όπου διασφαλίζεται η βιώσιμη διαχείριση των φυσικών πόρων και η προστασία, αποτίμηση
και αποκατάσταση της βιοποικιλότητας με τρόπους που ενισχύουν την ανθεκτικότητα της
κοινωνίας μας.
- Ενεργοποίηση της Πολιτείας: Κρίσιμα ζητήματα, όπως είναι η διαχείριση και αξιοποίηση
των απορριμμάτων μέσω της ανακύκλωσης, η προώθηση ανανεώσιμων μορφών ενέργειας, η
υιοθέτηση τεχνολογιών που δεν επιβαρύνουν το περιβάλλον, η αναζήτηση διεθνούς
συνεργασίας με απώτερο στόχο την έλλογη χρήση των φυσικών πόρων, αλλά και η
συστηματική προφύλαξη του περιβάλλοντος από τις βιομηχανικές μονάδες που δεν
λαμβάνουν τα κατάλληλα μέτρα, συνιστούν μια σειρά ζητημάτων που απαιτούν τη μέριμνα
της Πολιτείας.
Μπορούν, βέβαια, να γίνουν ακόμη περισσότερα για να καταστεί το περιβάλλον πιο

ανθεκτικό σε μελλοντικούς κινδύνους. Μπορούν να αξιοποιηθούν σύγχρονες πηγές
πληροφοριών και τεχνολογίες, νέες μέθοδοι λογιστικής για τους πόρους, εδραιωμένη
νοοτροπία πρόνοιας και προληπτικής δράσης όσον αφορά την αποκατάσταση των ζημιών
στην πηγή, όπως και η εφαρμογή της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει». Η διαχείριση του
περιβάλλοντος μπορεί να γίνει πιο αποτελεσματική με την ενίσχυση της παρακολούθησης
του περιβάλλοντος και την υποβολή επικαιροποιημένων στοιχείων για περιβαλλοντικούς
ρύπους και απόβλητα, μέσω της χρησιμοποίησης των πλέον αξιόπιστων διαθέσιμων
πληροφοριών και τεχνολογιών αιχμής.
Θετική συνεισφορά περιβάλλοντος
Άμεση εξάρτηση της ανθρώπινης διαβίωσης από το φυσικό περιβάλλον. Η αδιατάραχτη

λειτουργία του περιβάλλοντος είναι αναγκαία όχι μόνο για την επιβίωση των ανθρώπων αλλά
και για την καλή ποιότητα ζωής τους. Η σχέση ανθρώπων περιβάλλοντος είναι μια σχέση
αλληλεπίδρασης και αλληλεξάρτησης, καθώς οτιδήποτε συμβαίνει στο περιβάλλον έχει
αντίκτυπο στη ζωή των ανθρώπων κι αντιστρόφως η καθημερινή δράση των ανθρώπων έχει
αντίκτυπο στο περιβάλλον.
Σημαντική επίδραση του φυσικού περιβάλλοντος στην ψυχολογία του ανθρώπου. Ο

άνθρωπος μπορεί να αντλήσει πολύτιμες στιγμές χαλάρωσης και γνήσιας ψυχαγωγίας από τις
δραστηριότητες που σχετίζονται με το περιβάλλον. Ακόμη και η άθλησή του μπορεί να έχει
καλύτερα αποτελέσματα, αν γίνεται στο φυσικό χώρο, όπως για παράδειγμα είναι το κολύμπι
στη θάλασσα.
Το φυσικό περιβάλλον ενισχύει την αισθητική καλλιέργεια των ανθρώπων. Το φυσικό

περιβάλλον αποτελεί μια πηγή ύψιστου κάλλους που ενισχύει και ισχυροποιεί την
καλαισθησία των ανθρώπων. Η συνεχής επαφή με το μουντό και αισθητικώς υποβαθμισμένο
αστικό περιβάλλον στερεί από τους ανθρώπους μια ιδιαίτερη πηγή αισθητικής απόλαυσης
που μόνο η φύση μπορεί να προσφέρει κατά τρόπο άρτιο.
Συνέπειες μόλυνσης περιβάλλοντος
Οι συνέπειες μιας οικολογικής καταστροφής ή ενός οικολογικού προβλήματος, όπως είναι η

υπερθέρμανση του πλανήτη, λαμβάνουν σημαντικές εκτάσεις, διότι επηρεάζουν συνολικά
την ομαλή διαδοχή των φυσικών φαινομένων, αλλά και την επιβίωση πολλών έμβιων όντων.
Τα έντονα καιρικά φαινόμενα, οι περίοδοι ξηρασίας ή οι έντονοι χιονιάδες αποτελούν άμεση
απόρροια της διαταραχής που έχει προκύψει στο περιβάλλον από τη διαρκή μόλυνση που του
προκαλεί η ανθρώπινη δραστηριότητα (π.χ. φαινόμενο του θερμοκηπίου).
Αν η ατμόσφαιρα είναι μολυσμένη αυτό έχει επιπτώσεις όχι μόνο στους ανθρώπους
(καρκινογενέσεις και άλλες παθήσεις του αναπνευστικού), αλλά και δυσμενή επίδραση στα
υπόλοιπα ζώα και φυτά. Όπως υπονομεύεται η υγεία των ανθρώπων, έτσι μειώνεται και η
ποιότητα ζωής των άλλων έμβιων οργανισμών. Το πρόβλημα, μάλιστα, είναι πως οι διάφοροι
χημικοί ρύποι μολύνουν ταυτόχρονα το έδαφος, το υπέδαφος, τη θάλασσα και την
ατμόσφαιρα, επηρεάζοντας κάθε πτυχή του φυσικού περιβάλλοντος και κλονίζοντας
δραστικά την ομαλή λειτουργία του.
Στις συνέπειες του οικολογικού προβλήματος συμπεριλαμβάνεται και το γεγονός ότι

δημιουργούνται σημαντικά προβλήματα στη μελλοντική άντληση αναγκαίων πόρων από
αυτό, καθώς η συνεχιζόμενη καταστροφή του θέτει σε κίνδυνο τόσο τη δυνατότητα

ανανέωσης φυσικών πόρων απαιτούμενων για τη διαβίωση των ανθρώπων, όπως είναι για
παράδειγμα τα ψάρια που απειλούνται και από τη μόλυνση των θαλασσών και από την
εντατική αλίευση, όσο και φυσικών πόρων αναγκαίων για την επιβίωση των ανθρώπων,
όπως είναι τα δάση που αφανίζονται από την αδιάκοπη υλοτόμηση.
Κείμενο Ι
Ερωτική επιστολή στη Γη
Όταν μιλάει για τις φωτογραφίες του ο ΣεμπαστιάοΣαλγκάδο δεν λέει «η συλλογή», «το
άλμπουμ», «το πρότζεκτ», λέει «οι ιστορίες μου».
Όταν μιλάει για τις φωτογραφίες του ο ΣεμπαστιάοΣαλγκάδο δεν λέει «η συλλογή», «το
άλμπουμ», «το πρότζεκτ», λέει «οι ιστορίες μου». Τις δύο τελευταίες δεκαετίες έχει πει
άλλες δύο μεγάλες ιστορίες. Η καθεμιά τού πήρε σχεδόν μία δεκαετία για να την
ολοκληρώσει. Η πρώτη είναι για τους εργάτες σε όλον τον κόσμο στο βιβλίο του «Workers»
και η άλλη για τους μετανάστες στο «Migrations». Όλες του οι ιστορίες είναι παγκόσμιες. Η
τελευταία λέγεται «Genesis» και για αυτήν ο βραζιλιανός φωτογράφος ταξίδεψε σε 32
χώρες. Ήταν 60 χρόνων το 2004 όταν την ξεκίνησε. Είχαν περάσει σχεδόν 30 χρόνια από
τότε που παράτησε την καριέρα του ως οικονομολόγος για να κυνηγήσει τις ιστορίες του με
μια Pentax στο χέρι, δώρο της γυναίκας του, της Λέλιας. Όλοι θυμούνται μια φωτογραφία
του Σαλγκάδο ακόμη κι αν τη δουν μία φορά, και είναι αυτό το ιδιαίτερο οπτικό ιδίωμα που
έχει, σαν ασπρόμαυρος ιμπρεσιονισμός, που τον κατηγοριοποιεί στους καλύτερους
φωτογράφους του κόσμου, τον σημαντικότερο ντοκυμαντερίστα-φωτογράφο εν ζωή. Η
ιστορία του «Genesis» είναι η ζωή σε αυτόν τον πλανήτη όπως ήταν στην αρχή, όταν ο
άνθρωπος ζούσε μέσα στη φύση, και όλα τα ταξίδια του Σαλγκάδο ήταν σε αυτές τις
περιοχές όπου ο πολιτισμός δεν έχει φθάσει ακόμη. Η ιδέα ήταν δική του και της Λέλιας,
αποτέλεσμα της αφοσίωσής τους σε ένα μεγάλο περιβαλλοντικό έργο που είχαν αναλάβει
μαζί, την αναδάσωση με εκατοντάδες χιλιάδες δέντρα μιας μεγάλης περιοχής τροπικού
δάσους στην πατρίδα του στη Βραζιλία. Για τον ίδιο αυτό το βιβλίο είναι «μια ερωτική
επιστολή στη Γη και στην επιμονή της φύσης».
Έχετε καταλάβει πλέον γιατί το ταξίδι ήταν τόσο σημαντικό για εσάς;
«Είμαι φωτογράφος-ντοκυμαντερίστας και αυτά που θέλω να φωτογραφίσω δεν είναι έξω
από την πόρτα μου. Ταξιδεύω όλη μου τη ζωή. Ξεκινάω από μια ιδέα, δουλεύω το κόνσεπτ
και μετά πρέπει να το κυνηγήσω. Η ζωή και η δουλειά μου ενώνονται. Δεν αποζητώ την
περιπέτεια. Αυτό που με ενδιαφέρει είναι οι ιστορίες μου, ακριβώς όπως ένας
δημοσιογράφος ξεκινάει να καλύψει το θέμα του. Δεν έχει σημασία η γεωγραφική τοποθεσία
στην οποία βρίσκομαι αλλά η ιστορία στην οποία συμμετέχω».
Αν είχατε παραμείνει οικονομολόγος, δεν θα είχατε μια πιο κανονική ζωή;
«Τότε ταξίδευα περισσότερο από τώρα. Δούλευα σε ένα επενδυτικό fund στην Αγγλία και
για τη δουλειά έπρεπε να βρίσκομαι στη Γουινέα, στην Ουγκάντα, στο Κονγκό, στη Ρουάντα
και στο Μπουρούντι. Έπρεπε να συλλέγω πληροφορίες σε όλες αυτές τις χώρες και τα
ταξίδια πέρα-δώθε ήταν ατελείωτα. Ούτε αυτό ήταν περιπέτεια».
Ποια ήταν η πιο δύσκολη εμπειρία σας στα ταξίδια για το «Genesis»;
«Στο Μπουτάν, στα σύνορα των Ιμαλάιων με την Κίνα, περπατούσαμε πάρα πολύ με τον
βοηθό μου Ζακ Μπαρτελεμί για μια ιστορία που θέλαμε να φωτογραφίσουμε. Όταν
ξεκινήσαμε την αποστολή είχε αρχίσει να βρέχει, αλλά θεωρήσαμε ότι δεν θα συνέχιζε. Δεν
σταμάτησε ποτέ. Έβρεχε συνεχόμενα για δύο μήνες και ήταν αδύνατον να φωτογραφίσεις,
ακόμη και να πλύνεις τα ρούχα σου ήταν αδύνατον, δεν στέγνωναν ποτέ. Ήταν πολύ
δύσκολη και απογοητευτική περίοδος. Δεν έχω καμία φωτογραφία από αυτή την αποστολή».
Έχετε γνωρίσει ανθρώπους σε όλον τον κόσμο. Ποιο είναι το συμπέρασμά σας για την
ανθρωπότητα;
«Υπάρχει μόνο ένα είδος, μία φυλή, η ανθρώπινη. Ό,τι είναι απαραίτητο για τον πιο λευκό
άνθρωπο είναι απαραίτητο για τον πιο μαύρο άνθρωπο, για τον πιο κόκκινο, για τον πιο
κίτρινο. Είμαστε όλοι το ίδιο ζώο».
Έχετε φωτογραφίσει όμως και την ανθρώπινη σκληρότητα.
«Είμαστε το πιο σκληρό και αδίστακτο ζώο, το πιο επιθετικό. Ακόμη και το λιοντάρι
σκοτώνει μόνο ό,τι χρειάζεται να φάει, δεν σκοτώνει για να βάλει σε ένα ψυγείο. Εμείς
εκμεταλλευόμαστε ο ένας τον άλλον για να αυξήσουμε τους τραπεζικούς μας λογαριασμούς.
Έχουμε σχολές που σε μαθαίνουν να σκοτώνεις ανθρώπους, οι στρατοί είναι σχολεία
επιθετικότητας. Όλοι οι πόλεμοι μεταξύ μας, ο τρόπος που εκμεταλλευόμαστε όλα τα άλλα
είδη, ζωικά και φυτικά, δείχνουν πόσο δύσκολο είδος είμαστε».
Πιστεύετε στη δράση των ατόμων ή των ομάδων;
«Πιστεύω στη συλλογικότητα. Η ιστορία μας είναι η ιστορία κοινοτήτων. Πιστεύω στην
αλληλεγγύη, στην κοινότητα, και αυτές είναι οι πραγματικές αξίες για μένα. Δεν δέχομαι την
ατομικότητα, τον κυνισμό και τον εγωκεντρισμό».
Μπορεί η τέχνη να πιέσει προς αλλαγές;
«Από μόνη της όχι. Αλλά η φωτογραφία μαζί με τη δημοσιογραφία, την ερευνητική
τηλεόραση, τους ανθρωπιστικούς οργανισμούς, μπορεί να φτιάξει ένα σύστημα ενημέρωσης
που να ξεκινάει τέτοιες συζητήσεις. Η δική μου φωτογραφία είναι μέλος αυτού του
κινήματος, αλλά μόνη της δεν κάνει τίποτα».
Οι άνθρωποι είναι περισσότερο χαρούμενοι στη φύση ή στα αστικά περιβάλλοντα;
«Είναι πιο πολύ χαρούμενοι στη φύση γιατί από εκεί προερχόμαστε προτού μετοικήσουμε
στις πόλεις. Όταν ζούσαμε σε επαφή με τον πλανήτη μας, ήμασταν λιγότερο επιθετικοί.
Τώρα ζούμε σε διαμερίσματα, πρέπει να υπακούμε σε νόμους, να είμαστε προσεκτικοί, να
πληρώνουμε τους φόρους μας, πρέπει να έχουμε κυβερνήσεις και θρησκείες, να
ακολουθούμε πολιτικές και αποδεκτές πρακτικές. Ζούμε σε μεγάλη πίεση την οποία οι
πρωτόγονες φυλές δεν γνωρίζουν».
Ποιο ζώο σάς πόζαρε πιο εύκολα;
«Οι χελώνες, οι φώκιες και οι φάλαινες. Φωτογράφισα ένα είδος φάλαινας, τη Southern
Right. Έρχονταν στις βάρκες μας σαν σκύλοι. Κολυμπούσαν γύρω μας, μπορούσες να τις
ακουμπήσεις, ήταν πολύ φιλικές. Ήταν καταπληκτικό το μεγαλύτερο ζώο στον πλανήτη –
επτά μέτρα ήταν – να έρχεται έτσι δίπλα σου σαν κατοικίδιο».
Ο φωτογράφος είναι παρατηρητής ή συμμετέχων;
«Ο ντοκυμαντερίστας φωτογράφος συμμετέχει αναγκαστικά, δεν μπορεί να πάρει μια

φωτογραφία και να φύγει. Χρειάζεται χρόνο για να γίνει μέρος της ιστορίας που τον
ενδιαφέρει και όλοι όσοι κάνουμε αυτή τη δουλειά έτσι δουλεύουμε. Δεν είσαι
φωτορεπόρτερ, πρέπει να έχεις την ταύτιση που απαιτείται και αυτό δεν γίνεται αν κλέψεις
δυο στιγμές και φύγεις».
Γεννιέται κανείς με καλό μάτι για φωτογραφία;
«Για να είσαι πραγματικός φωτογράφος πρέπει να το έχεις. Μπορείς να εξελιχθείς τεχνικά,

αλλά αν δεν έχεις το κατάλληλο κίνητρο δεν θα το κάνεις για πολύ. Η φωτογραφία είναι μια
πολύ δυνατή γλώσσα, αλλά απαιτεί χρόνο και προσπάθεια. Για όσους δεν είναι πραγματικοί
φωτογράφοι είναι πολύ βαρετή δουλειά».
Φωτογραφίζετε και τις προσωπικές σας στιγμές σε ασπρόμαυρο;
«Όλα σε ασπρόμαυρο, δεν παίρνω ποτέ έγχρωμες. Έχω έναν γιο που έχει σύνδρομο Ντάουν
και τον φωτογραφίζω από τότε που γεννήθηκε ως τώρα που είναι 23 χρόνων πάντα σε
ασπρόμαυρο. Πολύ λίγοι φωτογραφίζουν αποκλειστικά μονοχρωματικά και πρέπει να
καταλαβαίνεις όλα τα γκρι και τις αποχρώσεις τους για να το κάνεις».
Παπανάγνου Βάιος
Κείμενο ΙΙ
Κείμενο ΙΙ
Καταιγίδα στην Αθήνα
Αυτό το σπρέι που ψεκάζεις στη Γλυφάδα
Σηκώνει θύελλα στην έρημο Νεβάδα
Και το τζιπάκι σου που τρέχει στο Παγκράτι
Έχει σκοτώσει χελιδόνια στη Βαγδάτη
Πρόσεξε όμως μη τα βάζεις με τη φύση
Γιατί κι εσένα κάποια μέρα θα χτυπήσει
Και τα φτερά μιας πεταλούδας απ’ την Κίνα
Θα φέρουν τότε καταιγίδα στην Αθήνα
Οι μπαταρίες που πετάς στο Λαγονήσι
Έγιναν όξινη βροχή μες το Παρίσι
Και το πλυντήριο που έβαλες στο Γκάζι
Έχει τυφλώσει χίλια ψάρια στη Βεγγάζη
Πρόσεξε όμως μη τα κάνεις άλλ’ αντ’ άλλων
Γιατί θα γίνουν αλλαγές στο περιβάλλον

Όταν ξυρίζεσαι εσύ στη Φιλοθέη
Το όζον κάνει μία τρύπα στο L.A.
Για την κολόνια που φοράς στο Κολωνάκι
Ξεριζωθήκανε λουλούδια στο Κεντάκυ
Πρόσεξε όμως γιατί θα ‘σαι η αιτία
Να βγει αλήθεια μια αρχαία προφητεία
Μουσική: Ανδρέας Λάμπρου
Στίχοι: Γιώργος Παυριανός
ΘΕΜΑ 1ο:
Να αναφερθείτε με 70 λέξεις στις «ιστορίες» του Salgado δίνοντας έμφαση στο τελευταίο
του έργο.
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ 2ο:
1.Να απαντήσετε Σωστό ή Λάθος στις παρακάτω ερωτήσεις για το κείμενο1:
Α. Ο Salgado θεωρεί τη δουλειά του αντίστοιχη με αυτή ενός δημοσιογράφου.
Β. Η φωτογραφία είναι μία ενδιαφέρουσα δουλειά για όλους
Γ. Το έργο του Salgado είναι βασισμένο αποκλειστικά στην ασπρόμαυρη φωτογραφία.
Δ. Το έργο του Salgado στο σύνολό του έχει θέμα τη φύση.
Ε. Ο φωτορεπόρτερ εκτελεί το έργο του στο λιγότερο δυνατό χρόνο.
Μονάδες 5
2. Να αναλύστε το νόημα του παρακάτω χωρίου σε 100 λέξεις:

«Υπάρχει μόνο ένα είδος, μία φυλή, η ανθρώπινη. Ό,τι είναι απαραίτητο για τον πιο λευκό
άνθρωπο είναι απαραίτητο για τον πιο μαύρο άνθρωπο, για τον πιο κόκκινο, για τον πιο
κίτρινο. Είμαστε όλοι το ίδιο ζώο»
Μονάδες 10
3. Να μετατρέψετε την παρακάτω περίοδο στην αντίθετη φωνή. Ποιες αλλαγές στο ύφος
παρατηρείτε:
Εμείς εκμεταλλευόμαστε ο ένας τον άλλον για να αυξήσουμε τους τραπεζικούς μας
λογαριασμούς
Μονάδες 5
4. Να βρείτε τις νοηματικά ισοδύναμες των επόμενων λέξεων: θυμούνται, αφοσίωσης,

αποζητώ, αναγκαστικά, εξελιχθείς
Μονάδες 5
5. Να βρείτε τις αντώνυμες των παρακάτω λέξεων: ατελείωτα, απογοητευτική,

συλλογικότητα, πραγματικές, πίεση
Μονάδες 5
6. Να σχολιάσετε το νόημα του σκίτσου (κείμενο 2) σε συνδυασμό με όσα αναφέρονται στο

κείμενο 1 για την ανθρώπινη νοοτροπία.
Μονάδες 10
ΘΕΜΑ 3ο:
Ποιο είναι το μήνυμα των στίχων του τραγουδιού; Ποιες γλωσσικές επιλογές το υπηρετούν;
(λεξιλόγιο, εγκλίσεις και ρηματικά πρόσωπα,) Συμφωνείτε με το περιεχόμενό του
λαμβάνοντας υπόψη την υπερβολή ως όπλο του καλλιτέχνη; (150 λέξεις)
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ 4ο:
Σε άρθρο που θα δημοσιευτεί στον ιστότοπο του σχολείου σας να αναφερθείτε στο ρόλο της
τέχνης ως προς την αφύπνιση της οικολογικής συνείδησης και τους τρόπους με τους οποίους
ο καλλιτέχνης μπορεί να συνδράμει στην αλλαγή της στάσης μας απέναντι στο φυσικό
περιβάλλον (300 λέξεις)
Μονάδες 30
Διατροφή & Υγεία
Ένας από τους πλέον βασικούς παράγοντες για τη διασφάλιση της υγείας των ατόμων είναι
ο συνδυασμός συστηματικής άθλησης και ισορροπημένης υγιεινής διατροφής. Η
απουσία σωματικής άσκησης και οι κακές διατροφικές συνήθειες οδηγούν στην αύξηση του
σωματικού βάρους, καθώς και στη υπονόμευση της ορθής λειτουργίας του οργανισμού.
Το ζήτημα της παχυσαρκίας
Σήμερα, περισσότεροι από τους μισούς Ευρωπαίους ενήλικες είναι υπέρβαροι ή παχύσαρκοι.
Εάν συνεχιστεί η κατάσταση αυτή, τα καρδιαγγειακά νοσήματα, ο διαβήτης και ορισμένα
είδη καρκίνου θα απειλούν όλο και περισσότερο την ποιότητα ζωής μας, τη βιωσιμότητα των
συστημάτων υγείας και τη ζωτικότητα της οικονομίας μας.
Επιπλέον, έχει κάνει την εμφάνισή της μια γενιά παιδιών με υψηλά ποσοστά παχυσαρκίας. Η
γενιά αυτή κινδυνεύει με υποβαθμισμένη ποιότητα ζωής σήμερα αλλά και στο μέλλον. Τα
παιδιά αυτά έχουν πολύ μεγάλες πιθανότητες να γίνουν παχύσαρκοι ενήλικες για όλη τους τη
ζωή, εγκλωβισμένοι σε έναν φαύλο κύκλο. Επιπλέον, ως μελλοντικοί φορολογούμενοι, ίσως
καταλήξουν να πληρώνουν περισσότερες ιατροφαρμακευτικές δαπάνες, καθώς τα
συστήματα υγείας επιβαρύνονται όλο και περισσότερο με το αυξανόμενο κόστος των
χρόνιων παθήσεων.
- Το θετικό στοιχείο είναι ότι όλες αυτές οι νόσοι είναι σε μεγάλο βαθμό προβλέψιμες.
Μπορούμε επομένως να αποφύγουμε τις αρνητικές επιπτώσεις τους, καθώς είναι στενά
συνδεδεμένες με τον τρόπο ζωής μας, κυρίως τη διατροφή και το βαθμό της σωματικής
άσκησης. Αυτό σημαίνει ότι δεν χρειάζεται να περιμένουμε μια επιστημονική ανακάλυψη ή
μια μαγική συνταγή για να μάθουμε τι πρέπει να κάνουμε. Θα έχουμε ήδη επιτύχει πολλά
αν διασφαλίσουμε ότι τα παιδιά μας θα έχουν πρόσβαση σε ισορροπημένα και υγιεινά
γεύματα στα σχολεία και στους παιδικούς σταθμούς, πίνουν πολύ νερό και ασκούνται
τακτικά.
Παράλληλα, έχει εξίσου μεγάλη σημασία να τα προστατεύσουμε από την επιθετική

διαφήμιση και να περιορίσουμε τον χρόνο που περνούν μπροστά σε κάθε είδους οθόνη,
αξιοποιώντας ταυτόχρονα στο έπακρο τις δυνατότητες που προσφέρουν για την υγεία οι
κινητές εφαρμογές και οι σύγχρονες τεχνολογίες εκπαίδευσης και ενημέρωσης των παιδιών
σε θέματα υγιεινού τρόπου ζωής.
Πιθανά αίτια για τις επιζήμιες διατροφικές συνήθειες
- Σημαντικό ρόλο στην αλλοίωση των διατροφικών συνηθειών διαδραματίζει ο σύγχρονος

τρόπος ζωής με τις πολλαπλές υποχρεώσεις και τους γοργούς ρυθμούς. Πλέον πολλές
οικογένειες δεν μπαίνουν στη διαδικασία να μαγειρεύουν καθημερινά, ώστε να έχουν τον
έλεγχο των τροφίμων που καταναλώνουν∙ πλέον είτε παραγγέλνουν φαγητό είτε τρώνε έξω,
με αποτέλεσμα να καταφεύγουν σε ανθυγιεινές και παχυντικές επιλογές.
- Η διατροφή έχει γίνει στις μέρες μας αντικείμενο έντονης εμπορευματοποίησης με τις
διάφορες εταιρείες να επιχειρούν να εκμεταλλευτούν την ανάγκη των ανθρώπων να
ετοιμάζουν όλο και πιο γρήγορα τα γεύματά τους. Κυκλοφορούν έτσι επεξεργασμένα
τρόφιμα, τα οποία με μια ελάχιστη προεργασία είναι έτοιμα προς
κατανάλωση. Προπαρασκευασμένα, δηλαδή, γεύματα, τα οποία ενώ καλύπτουν το
ζητούμενο της γρήγορης ετοιμασίας, δεν ανταποκρίνονται εντούτοις στο σημαντικότερο
ζητούμενο της υψηλής διατροφικής αξίας και ποιότητας.
- Αρνητική είναι η επίδραση των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης και ειδικότερα των
διαφημίσεων που προβάλλονται σε αυτά, εφόσον προωθούνται συνεχώς προϊόντα ή
καταστήματα γρήγορου φαγητού που δεν αποτελούν προτάσεις ποιοτικής διατροφικής
αξίας. Με γνώμονα το χρηματικό κέρδος και χωρίς να λαμβάνεται υπόψη ο αντίκτυπος στην
υγεία των πολιτών, διαμορφώνεται μέσω των διαφημιστικών μηνυμάτων ένα διατροφικό
πρότυπο εξαιρετικά επιζήμιο και ανθυγιεινό.
- Παρά το γεγονός ότι για χρόνια στη χώρα μας οι πολίτες ακολουθούσαν τη Μεσογειακή
Διατροφή, που αποτελούσε ένα ιδανικό διατροφικό πρότυπο με άριστα οφέλη για την υγεία,
παρατηρείται πλέον η απομάκρυνση από αυτό και η διαμόρφωση ενός νέου τρόπου
διατροφής στο επίκεντρο του οποίου βρίσκεται η κατανάλωση κρέατος. Τα λαχανικά, τα
φρούτα και τα όσπρια, που είναι τόσο ωφέλιμα, υποχώρησαν προς χάρη του κρέατος, η
υπερβολική κατανάλωση του οποίου έχει οδηγήσει κατ’ ανάγκη στη προσφορά ολοένα και
χαμηλότερης ποιότητας προϊόντων. Η άλλοτε παραδοσιακή κτηνοτροφία έχει
αντικατασταθεί από μια βιομηχανική παραγωγή που έχει αγγίξει φρενήρεις ρυθμούς και
διοχετεύει στην αγορά κάκιστης ποιότητας κρέας. Έτσι, η επιλογή αυτή, που είναι ούτως ή
άλλως επιζήμια, γίνεται αίφνης ακόμη πιο επικίνδυνη, αφού δεν υπάρχει λόγω της
υπερβολικά αυξημένης ζήτησης η δυνατότητα να δοθεί έμφαση στην ποιότητα του
προσφερόμενος κρέατος.
- Στην αλλοίωση των διατροφικών μας συνηθειών έχει συμβάλει φυσικά και η
πληθώρα βιομηχανικά επεξεργασμένων τροφίμων που έχουν κατακλύσει την αγορά.
Προϊόντα γεμάτα ζάχαρη και συντηρητικά που ξεγελούν τον καταναλωτή με τις σκοπίμως
ελκυστικές συσκευασίες τους, εκμεταλλεύονται την προδιάθεση των ανθρώπων για ό,τι δίνει
την εντύπωση του νόστιμου, παραγνωρίζοντας πλήρως κάθε έννοια διατροφικής αξίας. Ιδίως
τα μικρά παιδιά που αγαπούν τα γλυκά τρόφιμα παρασύρονται στη συνεχή κατανάλωση
τέτοιων προϊόντων, χωρίς να υποψιάζονται καν το πόσο επιζήμια είναι αυτά για την υγεία
τους.
Ενώ παλαιότερα το ιδανικότερο επιδόρπιο ήταν κάποιο φρούτο εποχής, από τα τόσα που
προσφέρει εν αφθονία η ελληνική γη, πλέον κάθε γεύμα συνοδεύεται από κάποιο
βιομηχανικό προϊόν που έχει ως βάση του τη ζάχαρη.
Διατροφικές διαταραχές
Νευρική ανορεξία (κατά μεταφορά του ξένου όρου anorexia nervosa∙ ορθότερα ψυχογενής
ανορεξία) η παθολογική αποστροφή προς το φαγητό, η οποία οφείλεται σε ψυχολογικά αίτια
και μπορεί να οδηγήσει ακόμη και στον θάνατο.
Ψυχογενής βουλιμία: ακατάσχετη πείνα που οφείλεται σε ψυχοπαθολογικά αίτια. Το άτομο

αφού καταναλώσει μεγάλες ποσότητες φαγητού, επιχειρεί κατόπιν να απαλλαγεί από τις
περιττές θερμίδες είτε κάνοντας εμετό ή λαμβάνοντας καθαρτικά.
- Τα προβαλλόμενα πρότυπα ομορφιάς που δίνουν έμφαση στο αδύνατο σώμα -ιδίως σε
ό,τι αφορά τις γυναίκες- προκαλούν έντονη ψυχολογική πίεση, κυρίως σε άτομα με χαμηλή
αυτοεκτίμηση, τα οποία και καταλήγουν να επιχειρούν με ανορθόδοξους τρόπους την
προσέγγιση αυτής της ιδεατής σωματικής εικόνας. Νεαρά άτομα, χωρίς να λαμβάνουν υπόψη
τους τη ζημιά που προκαλούν στον οργανισμό τους, καταφεύγουν σε εξαντλητικές
δίαιτες ή αποβάλλουν βιαίως το φαγητό που έχουν καταναλώσει, μόνο και μόνο για να
χάσουν βάρος και να πλησιάσουν περισσότερο τα αδύνατα σώματα που κατακλύζουν τα
περιοδικά μόδας και τις διαφημίσεις.
Έτσι, η εμφανώς επεξεργασμένη εικόνα των μοντέλων που εμφανίζονται στις διάφορες
διαφημίσεις προϊόντων, έχει καταλήξει να αποτελεί το επιδιωκόμενο πρότυπο για πολλές
νέες κοπέλες, οι οποίες είναι πρόθυμες να ταλαιπωρήσουν με κάθε πιθανό τρόπο τον εαυτό
τους προκειμένου ν’ αποκτήσουν σώμα αντίστοιχων αναλογιών.
- Υπεύθυνη για τις διατροφικές διαταραχές είναι και η τάση της κοινωνίας να
αντιμετωπίζει με αρνητικό τρόπο τα υπέρβαρα άτομα. Τα δίχως ευαισθησία σχόλια
συμμαθητών στο χώρο του σχολείου ή ακόμη και συνεργατών στο χώρο εργασίας, έχουν
ιδιαίτερα έντονο αντίκτυπο στην ψυχολογία ενός ατόμου που για οποιονδήποτε λόγο είναι
υπέρβαρο ή παχύσαρκο. Είναι αισθητή η απουσία της επιθυμητής εκείνης νοοτροπίας
αποδοχής του άλλου ανθρώπου, χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η εξωτερική του εμφάνιση.
Ενώ, θα πρέπει να σημειωθεί, πως σε περιπτώσεις που τα δηκτικά σχόλια των άλλων -ιδίως
κατά την εφηβική ηλικία- είναι συνεχή, και δεν επέρχεται η έγκαιρη επέμβαση για την
αποτροπή τους, οι επιπτώσεις στην ψυχολογία του υπέρβαρου ατόμου είναι συντριπτικές.
- Τα πρότυπα ομορφιάς και η αρνητική αντιμετώπιση από τον κοινωνικό περίγυρο,

προστίθενται συχνά στην αίσθηση του υπέρβαρου ατόμου πως μόνο αν αποκτήσει ένα
ιδανικό σωματικό βάρος θα μπορέσει να απολαύσει πλήρως τη ζωή -όπως θεωρεί ότι την
απολαμβάνουν οι άλλοι-, κι αυτό το ωθεί κάποτε σε ακρότητες ως προς τις διατροφικές
του συνήθειες, είτε γιατί θέλει να φτάσει πολύ γρήγορα στο επιθυμητό αποτέλεσμα είτε
γιατί δεν μπορεί να ακολουθήσει ένα απολύτως ισορροπημένο διαιτολόγιο.
- Τα άτομα νέας ηλικίας θεωρούν πως πολλές πτυχές του βίου τους είναι άρρηκτα
συνδεδεμένες με το σωματικό τους βάρος. Θεωρούν, λοιπόν, πως αναγκαία προϋπόθεση
για την εύρεση ερωτικού συντρόφου, για τη δυνατότητα ουσιαστικής διασκέδασης, για την
αύξηση των επαγγελματικών ευκαιριών, αλλά και για την απαλλαγή από την ειρωνική
αντιμετώπιση των άλλων, είναι η με όποιο κόστος απόκτηση ενός αδύνατου σώματος.
Προτάσεις για την αντιμετώπιση του προβλήματος

- Απολύτως καίριας σημασίας για την αντιμετώπιση τόσο του ζητήματος της κακής
διατροφής, όσο και των διατροφικών διαταραχών είναι η έγκαιρη και πλήρης ενημέρωση
σχετικά με τα θέματα διατροφής και τη στενή διασύνδεση της σωματικής και
πνευματικής υγείας με την υιοθέτηση ενός υγιεινού τρόπου διατροφής.
Ήδη από τις πρώτες τάξεις του σχολείου θα πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στην
κατάλληλη παρουσίαση των ποικίλων ωφελειών που παρέχει η σωστή διατροφή, όπως και η
ανάδειξη των συνεπειών που έχει η κατανάλωση τροφών κακής ποιότητας ή χαμηλής
διατροφικής αξίας. Τα παιδιά θα πρέπει να μάθουν από μικρή ηλικία να προσπερνούν τα
βιομηχανικά διατροφικά προϊόντα ως ολέθρια για την υγεία τους και να αποζητούν τις αγνές
εκείνες τροφές που προσφέρει η γεωργική παραγωγή της χώρας. Τα φρούτα, τα λαχανικά, τα
όσπρια, το ελαιόλαδο κ.λπ., θα πρέπει να λάβουν εκ νέου την πρωτοκαθεδρία στη διατροφή
των ανθρώπων.
- Εκπαιδευτικοί και γονείς οφείλουν να συνεργαστούν με κοινό στόχο την εδραίωση μιας
υγιούς αντίληψης απέναντι στο θέμα της διατροφής και της σωματικής άσκησης,
προκειμένου οι νέες γενιές να μη βιώσουν τα δεινά που επιφέρει η καθιστική ζωή και η
κακής ποιότητας διατροφή.
- Αντιστοίχως κοινός θα πρέπει να είναι κι ο αγώνας ευαισθητοποίησης σε ό,τι αφορά το

θέμα της αποδοχής τόσο του άλλου ανθρώπου όσο και του εαυτού μας. Οι νέοι θα πρέπει
εγκαίρως να κατανοήσουν πόσο στρεβλή είναι η εικόνα που προβάλλουν τα Μέσα Μαζικής
Ενημέρωσης για το ανθρώπινο σώμα και πόσο ελάχιστα αντιπροσωπεύει την
πραγματικότητα. Τα δήθεν αψεγάδιαστα σώματα των μοντέλων που πρωταγωνιστούν στις
διάφορες διαφημιστικές εκστρατείες, δεν αποτελούν για κανένα λόγο το υγιές σωματικό
πρότυπο που οφείλουν να έχουν κατά νου οι νέοι∙ πρόκειται για μια επεξεργασμένη και
παραποιημένη εικόνα που δεν πρέπει να επηρεάζει τον τρόπο που αντιλαμβάνονται οι ίδιοι
το δικό τους σώμα.
Είναι απολύτως σημαντικό να μάθουν οι νέοι άνθρωποι να αποδέχονται τις όποιες ατέλειες
του σώματός τους ως μέρος της υπόστασής τους. Η εξωτερική εμφάνιση δεν σχετίζεται με τα
πλέον ουσιώδη και αξιόλογα στοιχεία ενός ανθρώπου, που είναι η ποιότητα του ήθους και
της προσωπικότητάς του. Το τυχόν αυξημένο σωματικό βάρος δεν μπορεί και δεν πρέπει να
αποτελεί το στοιχείο που καθορίζει τη ζωή τους και τον τρόπο που προσδιορίζουν τον εαυτό
τους, εφόσον ό,τι πραγματικά έχει σημασία είναι η ποιότητα που έχουν ως άνθρωποι και η
ειλικρίνεια των προθέσεών τους.
- Η ενημέρωση σχετικά με τις ορθές διατροφικές επιλογές και την αξία της σωματικής
άσκησης, θα πρέπει να γίνεται κατά τρόπο τέτοιο που να τονίζει τα οφέλη για την υγεία του
ατόμου, χωρίς ωστόσο να δίνεται η εντύπωση πως οι επιλογές αυτές αποσκοπούν στην
απόκτηση μιας μη ρεαλιστικής σωματικής διάπλασης. Το ζητούμενο είναι η απόκτηση καλής
φυσικής κατάστασης μέσα από την ήπια άθληση και την ισορροπημένη διατροφή. Σε καμία
περίπτωση δεν αποτελεί ζητούμενο η προσέγγιση των κατασκευασμένων σωματικών
προτύπων της βιομηχανίας της διαφήμισης.
- Στην προσπάθεια προώθησης πιο υγιεινών διατροφικών επιλογών αναγκαία κρίνεται και η
παρέμβαση στα τρόφιμα που προσφέρονται προς κατανάλωση στο χώρο του σχολείου
στους μαθητές. Είναι προφανώς αναποτελεσματικό το να παρουσιάζονται σε θεωρητικό
επίπεδο τα οφέλη της υγιεινής διατροφής, τη στιγμή που οι μικροί μαθητές γνωρίζουν πως
δεν μπορούν να βρουν καμία τροφή ανάλογης διατροφικής αξίας στο κυλικείο του σχολείου
τους.
- Οι γονείς οφείλουν να συνειδητοποιήσουν το πόσο καταλυτικά επηρεάζουν τις

διατροφικές συνήθειες των παιδιών τους. Κάθε τους ενέργεια και επιλογή, από το αν θα
ετοιμάσουν οι ίδιοι το καθημερινό γεύμα των παιδιών τους, μέχρι τις δικές τους διατροφικές
συνήθειες και προτιμήσεις, επιδρά στο πώς θα διαμορφωθεί η σχέση των παιδιών με τις
διάφορες τροφές και το αν θα υιοθετήσουν τελικά ένα ορθό διατροφικό πρότυπο.
Το πρότυπο της Μεσογειακής Διατροφής
Η Μεσογειακή Διατροφή αναγνωρίζεται ως ένα πολυδιάστατο αγαθό, που περικλείει τη

γεωργία και την αλιεία, τα αγροτικά προϊόντα και τρόφιμα, τις μεθόδους παραγωγής, την
προετοιμασία των φαγητών, την ύπαιθρο, αλλά και τον ίδιο τον άνθρωπο, τις τοπικές
κοινωνίες, που μαζεύονται όλοι μαζί γύρω από το τραπέζι για να φάνε, να γιορτάσουν, να
μοιραστούν χαρές και λύπες, παραμύθια και θρύλους.
Η Μεσογειακή διατροφή είναι μια κοινωνική πρακτική, ένα σύνολο δεξιοτήτων, γνώσης,
πρακτικών και παραδόσεων, που μεταδίδεται από γενιά σε γενιά, μέσα στο χρόνο και στο
χώρο, παραμένοντας στενά συνδεδεμένη με την ιστορία και την παράδοση, τον πολιτισμό, τα
ήθη και τα έθιμα. Μια ζωντανή πολιτιστική κληρονομιά, γεμάτη μνήμες, χρώματα, αρώματα
και γεύσεις, που η κοινωνικότητα και το μοίρασμα είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της.
Έχει τις ρίζες της στην περιοχή και στη βιοποικιλότητα, διασφαλίζει τη διατήρηση και
συνέχιση παραδοσιακών δραστηριοτήτων και πρακτικών που έχουν σχέση με τη γεωργία και
την αλιεία στις Μεσογειακές κοινότητες. Αναμφίβολα, τα γεωργικά προϊόντα με τις
ιδιαίτερες θρεπτικές αξίες τους και τα συστατικά τους αποτελούν τη βάση της Μεσογειακής
Διατροφής, αναπόσπαστο μέρος της οποίας είναι η παράδοση, ο πολιτισμός τα ήθη και έθιμα
των λαών της λεκάνης της Μεσογείου που παράγουν και καταναλώνουν τα χαρακτηριστικά
της γεωργικά προϊόντα, όπως το ελαιόλαδο, τα φρούτα και λαχανικά, τα δημητριακά, τα
όσπρια, τα ψάρια.
- Η Μεσογειακή Διατροφή χαρακτηρίζεται σαν ένα διατροφικό πρότυπο που έχει

παραμείνει σταθερό στο χρόνο και τον χώρο, που αποτελείται κυρίως από ελαιόλαδο,
δημητριακά, φρέσκα ή αποξηραμένα φρούτα και λαχανικά, μέτρια ποσότητα ψαριών,
γαλακτοκομικών προϊόντων και κρέατος, καθώς επίσης και από πολλά καρυκεύματα και
μπαχαρικά, που όλα συνοδεύονται από κρασί ή αφεψήματα, με σεβασμό πάντοτε στις
θρησκευτικές επιταγές της κάθε κοινότητας.
- Άσκηση. Η τακτική άσκηση μέτριας έντασης (τουλάχιστον 30 λεπτών κάθε μέρα) είναι
βασικό συμπλήρωμα για την ισορροπία του ενεργειακού ισοζυγίου, για τη διατήρηση μια
καλής φυσικής κατάστασης και σωματικού βάρους, αλλά και για πολλά άλλα οφέλη στην
υγεία του ατόμου. Το περπάτημα, το ανεβοκατέβασμα σκαλοπατιών έναντι χρήσης
ανελκυστήρα, οι δουλειές του νοικοκυριού, κι άλλες ασχολίες είναι απλοί και εύκολοι τρόποι
άσκησης. Οι υπαίθριες δραστηριότητες στον ελεύθερο χρόνο, οι οποίες μπορούν εύκολα να
συμπεριλάβουν και τη συμμετοχή φίλων για να γίνουν πιο διασκεδαστικές, οδηγούν στην
ενδυνάμωση των σχέσεων της κοινότητας.
- Ξεκούραση. Η σωστή ξεκούραση είναι επίσης κομμάτι ενός υγιεινούς και ισορροπημένου
τρόπου ζωής.
ΜΩΡΗ ΙΛΑΡΑ, ΤΡΑΒΑ ΠΛΥΝΕ ΚΑΝΑ ΠΙΑΤΟ
Δικό μου είναι το παιδί, ό,τι θέλω το κάνω. Τέρμα. Κουβέντα δεν σηκώνω. Άμα ξυπνάω
στραβά το μαλώνω, άμα έχω νεύρα το πλακώνω. «To ξύλο βγήκε απ’ τον παράδεισο», έλεγε
ο μακαρίτης ο πατέρας μου. Μαύρο μ’ έκανε με τη λουρίδα και μια χαρά άνθρωπος βγήκα, τι
λέμε τώρα. Και κάτι ακατανόητες δυσλεξίες, κάτι μαθησιακά, εμείς τότε δεν τα είχαμε.
Τότε ο ανορθόγραφος ήταν βλάκας, ο αδιάβαστος τεμπελόσκυλο κι ο υπερκινητικός
σκατόπαιδο. Απλά πράγματα.
Έτσι μεγαλώναμε, έτσι προκόψαμε. Αν δεν σε ξεφτιλίσει ο δάσκαλος μπροστά σ’ όλα τα

παιδιά, πώς θα μάθεις γράμματα ρέεεειιι; Αν δεν βγάλει τη βίτσα να σου λιανίσει τα δάχτυλα,
ξύλο απελέκητο θα μείνεις. Έτσι τα βρήκαμε, έτσι τα μάθαμε, εμείς θα τ’ αλλάξουμε;
Μπουνιές, κλωτσιές, νηστεία και προσευχή. Μ’ αυτό τον τρόπο γονείς και δάσκαλοι
μας μεταλαμπάδευσαν τις μεγάλες αρχές του Ελληνισμού. Και γίναμε ωραίοι και γίναμε
νοικοκυραίοι και γίναμε αθρώποι, μην τα θυμάμαι, ωραία χρόνια, αξέχαστα.
Το παιδί είναι δικό μου, ρέεειιι. Δι-κό-μου. Κτήμα μου. Ιδιοκτησία μου. Δεν θα μου πεις εσύ
πώς θα το μεγαλώσω. Μάθαμε τώρα, εκπαιδευτικοί, κράτος, παιδοψυχολόγοι,
παιδοψυχίατροι, όλοι κάνουν τον δερβέναγα στα ξένα κουμάντα. Ήρθα εγώ, ρε γίδι, να σου
πω πώς θα μεγαλώσεις το δικό σου το παιδί; Μπήκα εγώ σπίτι σου να σου πω μην καπνίζεις
μπροστά του; Που θα με βγάλεις εμένα όξω να ξεροσταλιάζω στα μπαλκόνια. Λες και
πάθαμε τίποτα εμείς που ο πατέρας μες στη μούρη μας τον ξεφύσαγε τον καπνό. Σε σπίτια
ντουμάνια μεγαλώσαμε ρέεειιι. Γι’ αυτό γίναμε άντρες κι όχι φλώροι.
Δικό μου είναι το παιδί, ό,τι θέλω το κάνω. Αν θα το εμβολιάσω ή όχι, δικιά μου δουλειά.
Δικιά μου η ιλαρά-τραγωδία. Κι αν πάει σχολείο και κολλήσει ιλαρά τ’ άλλα παιδάκια, τι να
πω, τόσο στόκοι είναι οι γονείς τους και δεν τα εμβολιάζουνε; Άλλο εγώ. Εμείς στο σόι μας
είμαστε θεριά, πιάνουμε την πέτρα και τη στύβουμε, καταπίνουμε βίδες για κολατσό. Το δικό
μου το παιδί έχει κράση σίδερο, ίδιος ο πάππους, που στα πανηγύρια μάσαγε τις κιγκαλερίες
και τις έφτυνε. Σιγά μην πάθει ιλαρά τού Γαρδούμπακα τ’ αγγόνι, τι είναι ρε ο γιος μου,
καμιά αδελφούλα, καμιά εμπριμέ με τα ουράνια τα τόξα, ουστ να μου χαθούν. Δεν
κωλώνουμε εμείς, είμαστε Έλληνες, Έλληνες ρέεεειιι, εμείς διώξαμε τον Δράμαλη απ’ τα
Δερβενάκια ρέεεειιι, χέσε με, ρε ιλαρά, τράβα πλύνε κάνα πιάτο.
Ε μα πια, κάποιος πρέπει να σας την πει, γιατί μας τα πρήξατε κανονικά. Να μη δέρνω, να
μην καπνίζω, να μη βρίζω, να μην οδηγώ πιωμένος. Αν δεν οδηγήσω πιωμένος, πώς θα
γυρίζω σπίτι μου απ’ την Πάολαρεεειιι; Τι λε, ρε γίδι, που θα μου στερήσεις εσύ εμένα όλες
τις μικρόχαρες της ζωής – ξύλο, τσιγάρο και πιοτί;
Είναι η γυναίκα ΜΟΥ, το παιδί ΜΟΥ, το σκυλί ΜΟΥ, το σπίτι ΜΟΥ. Και στο σπίτι ΜΟΥ
κάνω κουμάντο εγώ. Αφού δεν μπορώ να κάνω στη δουλειά. Με βρίζουν και τους λέω
ψιχαλίζει. Ο πρόεδρος ξεσπάει στον διευθυντή, ο διευθυντής στον προϊστάμενο,
ο προϊστάμενος στον υπάλληλο, ο υπάλληλος στον κλητήρα, ο κλητήρας στο παιδί του και το
παιδί του στον σκύλο. Έτσι τα βρήκαμε, εμείς θα τ’ αλλάξουμε;
Και μη με παρεξηγάς, φίλε. Δεν είμαι κακός άνθρωπος. Αν το παιδί μου πάθει ιλαρά, γονιός
είμαι, το πονάω, δεν θα τ’ αφήσω έτσι. Με τα πρώτα συμπτώματα αμέσως θα τρέξω να
προσκυνήσω την Αγία Παντόφλα.
Ελαφρώς διασκευασμένο κείμενο της Ε. Ακρίτα, Τα Νέα, 23-9-2017
Α. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου σε 110-120 λέξεις.
Μονάδες 25
Β1. «Δικό μου είναι το παιδί, ό,τι θέλω το κάνω. Τέρμα. Κουβέντα δεν σηκώνω. Άμα
ξυπνάω στραβά το μαλώνω, άμα έχω νεύρα το πλακώνω. «Το ξύλο βγήκε απ’ τον
παράδεισο» : Να ανασκευάσετε το περιεχόμενο του αποσπάσματος σε 90-100 λέξεις.
Μονάδες 10
Β2. Με ποιον τρόπο αναπτύσσεται η δεύτερη παράγραφος του κειμένου («Έτσι

μεγαλώναμε… αξέχαστα.»); Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.
Μονάδες 4
Β3. Ποιος τρόπος πειθούς χρησιμοποιείται κυρίως στο κείμενο; Να αιτιολογήσετε την
απάντησή σας κάνοντας αναφορά στα μέσα πειθούς.
Μονάδες 4
Β4. Να βρείτε το είδος του κειμένου που σας δίνεται και να καταγράψετε δύο διαφορετικά
γνωρίσματά του που να τεκμηριώνουν την απάντησή σας.
Μονάδες 3
Β5. «Σε σπίτια ντουμάνια μεγαλώσαμε ρέεειιι. Γι’ αυτό γίναμε άντρες κι όχι φλώροι.»: Να
αναγνωρίσετε το είδος της σύνταξης, να αιτιολογήσετε την επιλογή και να την μετατρέψετε
στο άλλο είδος.
Μονάδες 4
Β6. α) Να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις : σηκώνω,
ακατανόητες, μεταλαμπάδευσαν, αρχές, αξέχαστα.
β) Να γράψετε ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω

λέξεις: προκόψαμε, απελέκητο, διώξαμε, στερήσεις, προϊστάμενος
Μονάδες 10
Γ. Παραγωγή λόγου
Με αφορμή την Παγκόσμια Εβδομάδα Εμβολιασμού και την επιδημία Ιλαράς, καλείστε να
εκφωνήσετε μια ομιλία (350-400 λέξεων) σε ιατρικό συνέδριο στην οποία θα αναφέρετε:
α) τους λόγους για τους οποίους οι γονείς αρνούνται να εμβολιάσουν τα παιδιά τους,
εμφορούμενοι από τις απόψεις που υπαγορεύει και στην Ελλάδα το αντιεμβολιαστικό κίνημα
και
β) τους τρόπους με τους οποίους οφείλει η πολιτεία να μεριμνήσει για τη δημόσια υγεία, μιας
και αποτελεί συνταγματικά κατοχυρωμένο δικαίωμα.
Μονάδες 40
Περιβαλλον και κορονοιος

Κείμενο Ι
Προς την Ευρώπη του 2030: ανθεκτική φύση, βιώσιμη οικονομία και υγιείς ζωές
Η πανδημία COVID-19 έχει αλλάξει τα δεδομένα. Ο κόσμος έχει γνωρίσει πολέμους,

οικονομικές και κοινωνικές κρίσεις, ανεξέλεγκτες πυρκαγιές, ελλείψεις τροφίμων και
μεταναστευτικά κύματα, καθώς και τοπικές και εποχιακές επιδημίες. Η τρέχουσα πανδημία,
όμως, δεν μοιάζει καθόλου με όσα έχουν ζήσει μέχρι τώρα οι σημερινές
γενιές. Εξαπλώθηκε σε ολόκληρο τον πλανήτη, επηρέασε άμεσα ή έμμεσα εκατομμύρια, αν
όχι δισεκατομμύρια ανθρώπους, οδήγησε σε αποκλεισμό ολόκληρων κοινωνιών, έκλεισε
σύνορα και οδήγησε ολόκληρους κλάδους σε παύση δραστηριότητας, και όλα αυτά μέσα σε
μερικούς μόνο μήνες.
Έχουν πλέον παρέλθει έξι μήνες αφότου πολλές χώρες της Ευρώπης εφάρμοσαν μέτρα
περιορισμού για την καταπολέμηση της νόσου COVID-19. Μετά το πρώτο σοκ αυτής της
μαζικής και απότομης αλλαγής, οι κοινωνίες προσπαθούν ακόμα να κατανοήσουν τον ιό και
την πλήρη έκταση των επιπτώσεών του, καθώς και να βρουν λύσεις ώστε να μετριάσουν
αυτές τις επιπτώσεις.
Ασύμμετρες επιπτώσεις για την υγεία
Ο τρόπος με τον οποίο ο κορονοϊός επηρεάζει τους ανθρώπους ποικίλει. Οι ευπαθείς ομάδες,
όπως οι ηλικιωμένοι ή όσοι πάσχουν από υποκείμενα νοσήματα, φαίνονται να απειλούνται
πιο σοβαρά.
Οι ίδιες ευπαθείς ομάδες επηρεάζονται επίσης κατά κανόνα περισσότερο από τους
περιβαλλοντικούς κινδύνους για την υγεία, ιδίως δε από την κακή ποιότητα του αέρα. Η
μακροπρόθεσμη έκθεση σε αέριους ρύπους -ακόμη και σε χαμηλά επίπεδα συγκέντρωσης-

καθώς και σε άλλους ρυπαντές μπορεί να βλάψει την ανθρώπινη υγεία και να προκαλέσει
χρόνιες νόσους, καθιστώντας έτσι τους ανθρώπους περισσότερο ευάλωτους σε υφιστάμενες
και νέες νόσους, όπως η νόσος COVID-19.
Η πρόσφατη έκθεσή μας με θέμα «Υγιές περιβάλλον, υγιείς ζωές» αναφέρει χαρακτηριστικά
ότι ένας στους οκτώ θανάτους στην Ευρώπη μπορεί να αποδοθεί σε κακή ποιότητα του
περιβάλλοντος. Εφιστά επίσης την προσοχή μας στις ανισότητες από πλευράς επιπτώσεων
για την υγεία, τόσο σε ολόκληρη την Ευρώπη όσο και στο εσωτερικό διαφόρων χωρών. Ο
περιορισμός της περιβαλλοντικής ρύπανσης και η διασφάλιση της πρόσβασης σε ένα καθαρό
περιβάλλον μπορεί να μειώσει την επιβάρυνση εξαιτίας της νόσου και να βοηθήσει τους
ανθρώπους να ζήσουν μια πιο υγιή ζωή.
Προστασία φυσικών περιοχών
Η ασθένεια COVID-19 είναι ζωονόσος. Πρόκειται για έναν νέο ιό ο οποίος μεταπήδησε από
τα ζώα στον άνθρωπο. Αυτό συμβαίνει συνήθως όταν άγρια ζώα έρχονται σε στενή επαφή με
ανθρώπινους πληθυσμούς κυρίως ως αποτέλεσμα της επέκτασης των ανθρώπινων
δραστηριοτήτων σε φυσικές περιοχές, μέσω της αλληλεπίδρασης μεταξύ ανθρώπων και
ζώων σε εγκαταστάσεις εντατικής παραγωγής κρέατος ή με την αιχμαλώτιση άγριων ειδών
για ανθρώπινη κατανάλωση.
Η νόσος COVID-19 είναι επομένως ένα ακόμη παράδειγμα της σύνδεσης μεταξύ της
ευρύτερης περιβαλλοντικής υποβάθμισης και των συγκεκριμένων επιπτώσεών της στην
υγεία και στην ευημερία μας. Τις τελευταίες ημέρες δημοσιεύτηκαν δύο βασικές εκθέσεις: η
GlobalBiodiversity Outlook 5 της Σύμβασης για τη βιολογική ποικιλομορφία και η Livng
Planet Report 2020 του WWF. Αμφότερες υπογραμμίζουν τον ανησυχητικό ρυθμό μείωσης
της βιολογικής ποικιλομορφίας και καλούν για αποφασιστική και άμεση λήψη μέτρων σε
παγκόσμιο επίπεδο. Οι ίδιες ανησυχητικές τάσεις παρατηρούνται και στην Ευρώπη,
επηρεάζοντας την ανθεκτικότητα, την παραγωγικότητα και την ικανότητα της φύσης να μας
παρέχει όσα χρειαζόμαστε.
Η ενίσχυση της ανθεκτικότητας της φύσης σε παγκόσμιο επίπεδο, μέσω της προστασίας, της
διαφύλαξης και της αποκατάστασης των φυσικών περιοχών, καθώς και με την μετάβαση σε
ένα βιώσιμο σύστημα τροφίμων, μπορεί να μειώσει όχι μόνο τους κινδύνους που συνδέονται
με τις ζωονόσους αλλά και να διασφαλίσει επίσης τη μακροπρόθεσμη ευημερία μας.
Συνυπολογισμός της κλιματικής αβεβαιότητας
Ο τρόπος και ο ρυθμός με τον οποίο χρησιμοποιούμε τους φυσικούς πόρους -

περιλαμβανομένων των ορυκτών καυσίμων, των δασών και της γης- αποτελούν ακριβώς τον
πυρήνα της κλιματικής αλλαγής. Από τις πιο πρόσφατες ανεξέλεγκτες πυρκαγιές στις ΗΠΑ
μέχρι την τήξη των παγετώνων στις Άλπεις, οι επιπτώσεις είναι ήδη καταστροφικές. Εάν
δεν κατορθώσουμε να μειώσουμε δραστικά τις παγκόσμιες εκπομπές αερίων του
θερμοκηπίου και να προσαρμοστούμε στο μεταβαλλόμενο κλίμα, θα πρέπει να περιμένουμε
πολλά ακόμα σοβαρά πλήγματα, που θα επηρεάσουν την κοινωνία και την οικονομία μας.
Και, όπως και στην περίπτωση της νόσου COVID-19 και της ατμοσφαιρικής ρύπανσης,
ορισμένοι από εμάς θα επηρεαστούν περισσότερο από άλλους.
Η νόσος COVID-19 προκάλεσε μια δημόσια υγειονομική κρίση, όπως και μια βαθιά
οικονομική κρίση. Ως απάντηση, η Ευρωπαϊκή Ένωση και τα κράτη μέλη έχουν θεσπίσει
σχέδια οικονομικής ανάκαμψης.
Το πραγματικό ερώτημα είναι: Πώς μπορούμε να ανακάμψουμε από την τρέχουσα κρίση με
τρόπο ώστε να αποτρέψουμε άλλες κρίσεις -περιβαλλοντικές, κλιματικές, οικονομικές και
της δημόσιας υγείας- στο μέλλον;
Δημιουργία μιας ανθεκτικής και δίκαιης κοινωνίας και μιας πράσινης οικονομίας
Τα μέτρα περιορισμού επέφεραν μαζικές και απότομες αλλαγές στον τρόπο ζωής μας στην
Ευρώπη. Μειώθηκε ο αριθμός των οχημάτων στους δρόμους και σχεδόν εκμηδενίστηκε ο
αριθμός των εμπορικών πτήσεων. Πολλές δραστηριότητες κατέληξαν να γίνονται
ηλεκτρονικά, περιορίζοντας ακόμη περισσότερο την ανάγκη για μετακινήσεις. Οι επιπτώσεις
στο περιβάλλον ήταν ξεκάθαρες. Η ποιότητα του αέρα στις πόλεις βελτιώθηκε μέσα σε
μερικές εβδομάδες. Καθώς οι περιορισμοί καταργούνται και η οικονομική δραστηριότητα
ξαναβρίσκει τον ρυθμό της, αρχίζουμε να βλέπουμε μια σταδιακή επιστροφή στα επίπεδα
προ COVID.
Το παράδειγμα της νόσου COVID έχει δείξει ότι οι χώρες που ενήργησαν γρήγορα και
αποφασιστικά είχαν κατά κανόνα χαμηλότερα ποσοστά λοίμωξης και θνησιμότητας, ακόμη
και μεταξύ των ευπαθών ομάδων. Τα μέτρα περιορισμού έφεραν σημαντικές αλλαγές στον
τρόπο ζωής μας σε σύντομο χρονικό διάστημα, μειώνοντας τις πιέσεις προς το περιβάλλον,
ενώ η ψηφιοποίηση μπορεί επίσης να προσφέρει κάποιες λύσεις. Ομοίως, η λήψη
αποφασιστικών μέτρων που μπορούν να προκαλέσουν θεμελιώδεις αλλαγές στα συστήματα
παραγωγής και κατανάλωσης μπορεί επίσης να κάνει τη διαφορά.
Οι φιλοδοξίες της Ευρώπης όσον αφορά την μακροπρόθεσμη πολιτική της προσδιορίζονται
στην Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, στις στρατηγικές και στα σχέδια δράσης της. Η Ομιλία
για την κατάσταση της Ένωσης της προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής,
UrsulavonderLeyen, δεν επιβεβαίωσε απλώς εκ νέου τη δέσμευση της Ευρώπης προς αυτούς
τους στόχους αλλά ανέδειξε ακόμη περισσότερο τις φιλοδοξίες της ΕΕ για το κλίμα. Οι εν
λόγω φιλοδοξίες πρόκειται να επιτευχθούν μέσω μιας δίκαιης μετάβασης, στο πλαίσιο της
οποίας τα μέτρα για την επίτευξη των στόχων που αφορούν το κλίμα θα είναι ισότιμα με τα
μέτρα που προβλέπονται για την κοινωνική δικαιοσύνη και την αντιμετώπιση των
ανισοτήτων.
Οι επόμενοι μήνες θα είναι κρίσιμοι για τον σχεδιασμό της ανάκαμψης και των επενδύσεων.
Για να συνεισφέρουμε σε αυτόν τον διάλογο, διοργανώνουμε μια σειρά από διαδικτυακές
συζητήσεις, οι οποίες αποσκοπούν στο να φέρουν τη γνώση και τους προβληματισμούς των
ειδικών πιο κοντά στο ευρύτερο κοινό.
Η αλλαγή θα γίνει, είτε με τον έναν είτε με τον άλλον τρόπο. Πρέπει να διασφαλίσουμε ότι
κάθε απόφαση σε αυτήν τη διαδρομή μάς φέρνει ένα βήμα πιο κοντά στη βιωσιμότητα».
HansBruyninckx
Εκτελεστικός διευθυντής του ΕΟΠ
Η συνέντευξη δημοσιεύθηκε στο τεύχος του Σεπτεμβρίου του ενημερωτικού δελτίου του ΕΟΠ
03/2020
(Ελαφρώς διασκευασμένο)
Κείμενο ΙΙ
Ο εφιάλτης της Περσεφόνης
Εκεί που φύτρωνε φλισκούνι κι άγρια μέντα

κι έβγαζε η γη το πρώτο της κυκλάμινο
τώρα χωριάτες παζαρεύουν τα τσιμέντα
και τα πουλιά πέφτουν νεκρά στην υψικάμινο.
Κοιμήσου Περσεφόνη
στην αγκαλιά της γης
στου κόσμου το μπαλκόνι
ποτέ μην ξαναβγείς.
Εκεί που σμίγανε τα χέρια τους οι μύστες

ευλαβικά πριν μπουν στο θυσιαστήριο
τώρα πετάνε αποτσίγαρα οι τουρίστες
και το καινούργιο πάν να δουν διυλιστήριο.
Εκεί που η θάλασσα γινόταν ευλογία

κι ήταν ευχή του κάμπου τα βελάσματα
τώρα καμιόνια κουβαλάν στα ναυπηγεία
άδεια κορμιά σιδερικά παιδιά κι ελάσματα.
Νίκος Γκάτσος
1911-1992
Θέμα Α
Να αποδώσετε περιληπτικά σε κείμενο 60-80 λέξεων το περιεχόμενο της τρίτης και τέταρτης
παραγράφου του κειμένου 1 (Ο τρόπος με τον οποίο…υγιή ζωή).
Μονάδες 15
Θέμα Β
1. Να χαρακτηρίσετε τις ακόλουθες προτάσεις ως σωστές ή λανθασμένες. Να

τεκμηριώσετε την απάντησή σας παραθέτωντας σχετικά αποσπάσματα από
το κείμενο 1.
α) Η τρέχουσα πανδημία μοιάζει αρκετά με όσα έχουν ζήσει μέχρι σήμερα οι νέες γενιές.
β) Ο κορονοϊός επηρεάζει με τον ίδιο τρόπο τους ανθρώπους.
γ) Ο περιορισμός της περιβαλλοντικής ρύπανσης μπορεί να προσφέρει μια πιο υγιή ζωή.
δ) Η ενίσχυση της ανθεκτικότητας της φύσης παγκόσμια, μπορεί να διασφαλίσει

μακροπρόθεσμα την ευημερία του ανθρώπου.
ε) Τα μέτρα περιορισμού δεν ωφέλησαν το περιβάλλον.
Μονάδες 15
Β2α. Ο συγγραφέας του κειμένου 1 χρησιμοποιεί α’ πληθυντικό (δημοσιεύσουμε,

χρησιμοποιούμε). Να δικαιολογήσετε τη χρήση του μέσα στο κείμενο.
Μονάδες 5
Β2β. Να εντοπίσετε το ερώτημα και να δικαιολογήσετε την χρήση του στο κείμενο 1.
Μονάδες 5
Β3.α. Να βρείτε συνώνυμα για τις παρακάτω λέξεις του κειμένου 1: εξαπλώθηκε,
κατανοήσουν, ευάλωτους, κατορθώσουμε, αποτρέψουμε.
Μονάδες 5
Β3.β. “Η νόσος COVID-19 προκάλεσε μια δημόσια υγειονομική κρίση, όπως και μια βαθιά
οικονομική κρίση.”. Να βρείτε τη σύνταξη που χρησιμοποιεί ο συγραφέας στην παραπάνω
πρόταση και να την μετατρέψετε στην αντίθετή της. Τί αλλαγές παρατηρείτε στο ύφος;
Μονάδες 10
Θέμα Γ
Να διατυπώσετε το ερμηνευτικό σας σχόλιο για το ποίημα (κείμενο 3). (150-200 λέξεις)
Μονάδες 15
Θέμα Δ
Στο κείμενο 1 αναφέρεται ότι: “Τα μέτρα περιορισμού επέφεραν μαζικές και απότομες
αλλαγές στον τρόπο ζωής μας στην Ευρώπη. Μειώθηκε ο αριθμός των οχημάτων στους
δρόμους και σχεδόν εκμηδενίστηκε ο αριθμός των εμπορικών πτήσεων. Πολλές
δραστηριότητες κατέληξαν να γίνονται ηλεκτρονικά, περιορίζοντας ακόμη περισσότερο την
ανάγκη για μετακινήσεις.” Ποια είναι τα προβλήματα στο φυσικό περιβάλλον που
οφείλονται στην ανθρώπινη δραστηριότητα; Με ποιούς τρόπους μπορεί να αντιμετωπιστεί η
οικολογική καταστροφή; Ως εκπρόσωπος μιας οικολογικής οργάνωσης, αναπτύξτε τις
σκέψεις σας σε μια εισήγηση την οποία θα εκφωνήσετε σε ένα συνέδριο για την προστασία
του περιβάλλοντος. (350-400 λέξεις).
Μονάδες 30
ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ
Πληροφόρηση είναι η μετάδοσης μιας πληροφορίας σε κάποιον.
Από τη φύση του ο άνθρωπος επιθυμεί έντονα να γνωρίζει ό,τι συμβαίνει στο κοντινό και
ευρύτερο περιβάλλον.
Η πληροφόρηση, με την πρόοδο της τεχνολογίας, αποτελεί οργανωμένο θεσμό,

όπως πχ πρακτορεία ειδήσεων που συγκεντρώνουν πληροφορίες πολιτικού, οικονομικού,
επιστημονικού και πολιτιστικού περιεχομένου.
Κάθε μορφή πληροφόρησης υπάγεται στο θεμελιώδες σχήμα επικοινωνίας (ένας πομπός
στέλνει ένα μήνυμα στο δέκτη το οποίο είναι διατυπωμένο σε ένα κώδικα μέσα από ένα
φυσικό κανάλι μετάδοσης, το οποίο νοηματοδοτείται από συγκεκριμένα συμφραζόμενα).
Παραπληροφόρηση είναι η μεταφορά διαφόρων αναληθών, παραποιημένων ή

αποσπασματικών πληροφοριών.
Υπερπληροφόρηση είναι η μετάδοση τεράστιου όγκου πληροφοριών από τα ΜΜΕ σε

βαθμό ώστε να καθίσταται δύσκολη η επεξεργασία, η αφομοίωση και ο έλεγχος της
αξιοπιστίας τους.
Φημολογία είναι το σύνολο των ανεπιβεβαίωτων ειδήσεων.
Σκανδαλοθηρία ή σκανδαλολογία είναι η επίμονη αναζήτηση σκανδάλων με σκοπό τη

δόλια εκμετάλλευσή τους.
Λασπολογία είναι η προσπάθεια συκοφαντικής δυσφήμησης.
Κιτρινισμός ή κίτρινος τύπος ή κίτρινη δημοσιογραφία χαρακτηρίζεται η

δημοσιογραφική και εκδοτική πρακτική να προβάλλονται με εντυπωσιακό τρόπο ως
πρωτεύοντα δημοσιογραφικά θέματα αυτά που εξάπτουν την περιέργεια, συνήθως χωρίς την
τήρηση των βασικών δεοντολογικών δημοσιογραφικών αρχών, με χρήση υπερβολών ή
ακόμα και κατασκευασμένων ιστοριών.
Ροζ τύπος είναι η δημοσιογραφία που επικεντρώνεται σε ερωτικά σκάνδαλα.
Κινδυνολογία ή καταστροφολογία είναι η δημοσιογράφων και γενικά δημοσίων προσώπων

να προκαλέσουν αισθήματα ανασφάλειας και φόβου στην κοινή γνώμη, χωρίς
εμπεριστατωμένη τεκμηρίωση.
Τρομολαγνεία είναι η ροπή των δημοσιογράφων και της κοινής γνώμης προς ειδησεογραφία
που προκαλεί τρόμο.
Είδηση είναι η πρώτη αναγγελία κάποιου γεγονότος.
Γεγονός είναι το αντικειμενικό περιεχόμενο της είδησης.
Σχόλιο είναι η ερμηνεία για ένα γεγονός, δηλαδή το υποκειμενικό περιεχόμενο της
είδησης. Συχνά το σχόλιο του δημοσιογράφου συγχέεται με την είδηση.
Οι ειδήσεις αξιολογούνται με βάση την επικαιρότητα, τη σπουδαιότητα και το ενδιαφέρον

που προκαλούν στο κοινό. Συχνά οι ειδήσεις ιεραρχούνται με βάση την τηλεθέαση που θα
πετύχουν, με αποτέλεσμα ευτελούς σημασίας θέματα (όπως η δημοσιοποίηση της ιδιωτικής
ζωής επωνύμων προσώπων, ή ανθρώπινες ιστορίες που προκαλούν πόνο) να προηγούνται
των ουσιαστικών προβλημάτων (εμπορευματοποίηση του δελτίου ειδήσεων).
Μέσα πληροφόρησης
Τα κυριότερα τεχνικά μέσα πληροφόρησης είναι: οι εφημερίδες και τα περιοδικά (έντυπα

μέσα), ο κινηματογράφος, το ραφιόφωνο, η τηλεόραση, οι τηλεπικοινωνιακοί δορυφόροι, οι
ηλεκτρονικοί υπολογιστές, τα κινητά τηλέφωνα και το διαδίκτυο.
Στη σύγχρονη εποχή η προηγμένη τεχνολογία προβάλλει και επιβάλλει τη γνώση ενός
τεράστιου όγκου πληροφοριών προσδίδοντας χαρακτήρα οικουμενικότητας στην
πληροφόρηση, αφού είναι αδιάλειπτη και άμεση με τη μετάδοση των γεγονότων από τους
χώρους που συμβαίνουν.
Στη σύγχρονη εποχή παρατηρείται υπερπροσφορά μέσων, χωρίς όμως η ποσότητα να

ανταποκρίνεται στην ποιότητα. Για παράδειγμα τόσο στην έντυπη όσο και στην ηλεκτρονική
δημοσιογραφία δίνεται έμφαση στη λασπολογία και τη σκανδαλοθηρία. Η πληροφόρηση
καταντά παραπληροφόρηση και αποπροσανατολισμός της κοινής γνώμης.
Θετικές επιδράσεις της πληροφόρησης
Η αξία της πληροφόρησης είναι αδιαμφισβήτητη για την οργάνωση και την πρόοδο των
κοινωνιών.
 Με την πληροφόρηση ο άνθρωπος διευρύνει τους πνευματικούς του ορίζοντες σε όλο

το φάσμα της γνώσης δηλαδή μοφώνεται.Η κοινή γνώμη ενημερώνεται για όλα τα
γεγονότα της εγχώριας και της παγκόσμιας ειδησεογραφίας. Η άγνοια, ο σκοταδισμός

και ο δογματισμός περιορίζονται. Η ισότητα, ο αλληλοσεβασμός καιη συναδέλφωση
ενισχύονται.
 Με την κριτική αξιολόγηση του καταιγισμού πληροφοριών που δέχεται το άτομο

οξύνει την αντίληψή του και την κριτική του ικανότητα, διαμορφώνει προσωπικές
απόψεις βρίσκει λύσεις στα καθημερινά του προβλήματα και καθίσταται
υπεύθυνο για τις επιλογές του.
Ειδικότερα στον κοινωνικο – πολιτικό τομέα:
 Η έγκυρη και αντικειμενική πληροφόρηση συντελεί στην ανάπτυξη κοινωνικής

συνείδησης και στη συνειδητοποίηση ότι η διαχείριση των πληροφοριών, ώστε να
επιτευχθεί η κοινωνική πρόοδος, προϋποθέτει εντιμότητα και αλληλεγγύη. Το άτομο
ευαισθητοποιείται σχετικά με προβλήματα που πλήττουν την ανθρωπότητα και
δραστηριοποιεί ομάδες για ανάληψη πρωτοβουλίας.
 Το δικαίωμα στην πληροφόρηση είναι ένα από τα θεμελιώδη δικαιώματα που

κατοχυρώνονται συνταγματικά σε όλες τις σύγχρονες δημοκρατίες. Απρόσκοπτη και
αντικειμενική πληροφόρηση αποτελούν βασικές προϋποθέσεις για τη λειτουργία των
δημοκρατικών καθεστώτων. Αντίθετα τα ολοκληρωτικά καθεστώτα ευνοούν την
προπαγάνδα, την παραπληροφόρηση και τη δημαγωγία.
 Αποτελεί βασικό έρεισμα της δημοκρατίας και δημιουργεί τις προϋποθέσεις για την
ανάπτυξη του εποικοδομητικού διαλόγου. Ο υπεύθυνα ενημερωμένος πολίτης
αντιλαμβάνεται την αξία της ενεργού συμμετοχής στα κοινά, της υγιούς
πολιτικοποίησης και της άσκησης ελέγχου στης εξουσίας.
 Η πληροφόρηση καθιστά προσιτή τη γνώση για την πνευματική παραγωγή, την

επιστημονική εξέλιξη και την πολιτιστική ανάπτυξη των λαών.
 Μέσω της διαφήμισης χρηματοδοτεί τη λειτουργία των Μ.Μ.Ε. και στηρίζει την
οικονομία του τόπου.
 Δημιουργεί εξειδικευμένους κλάδους και νέες θέσεις εργασίας.
Προϋποθέσεις ορθής πληροφόρησης
 απρόσκοπτη και αντικειμενική πληροφόρηση, αμεροληψία και υπευθυνότητα στη

μετάδοση πληροφοριών, σφαιρική πραγμάτευση του θέματος, ολοκληρωμένη και
πολύπλευρη ενημέρωση
 συνταγματικά κατοχυρωμένη ελευθερία έκφρασης και διακίνησης

ιδεών, ύπαρξη πολυφωνίας και πλουραλισμού, ανυπαρξία οποιασδήποτε μορφής
λογοκρισίας που παρεμποδίζει την ελεύθερη πληροφόρηση.
 τήρηση από τους λειτουργούς της ενημέρωσης των κανόνων δημοσιογραφικής

δεοντολογίας με άλλα λόγια τήρηση ενός συνόλου κανόνων και αποδεκτών
μεθόδων κατά την άσκηση του λειτουργήματός του.
 ενδιαφέρον από την πλευρά των πολιτών για ουσιαστική ενημέρωση κα δημόσια
κριτική.
ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΑ
Βασικές αρχές της δημοσιογραφικής δεοντολογίας
Ο δημοσιογράφος έχοντας συνείδηση της κοινωνικής του ευθύνης οφείλει να δημοσιεύει

μόνο διασταυρωμένες ειδήσεις, ελέγχοντας τις πηγές του και σεβόμενος τις αρχές της
αντικειμενικότητας και της αμεροληψίας. Επιβάλλεται να έχει πίστη στη δημοκρατία και τη
δικαιοσύνη, να υπερασπίζεται το δημόσιο όφελος, να σέβεται το απαραβίαστο της ιδιωτικής
ζωής και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, να προωθεί την πολυφωνία και το διάλογο.
Η δημοσιογραφία είναι το κατεξοχήν θεσμοθετημένο όργανο άσκησης δημόσιας κριτικής.

Βασική υποχρέωση του δημοσιογράφου είναι η υπεράσπιση του δημοσίου συμφέροντος και
η στηλίτευση πράξεων που υπονομεύουν το δημόσιο συμφέρον, όπως οι παρανομίες και οι
αυθαιρεσίες των δημόσιων λειτουργών, η κατασπατάληση του δημοσίου χρήματος, ο
λαϊκισμός και η προπαγάνδα.
Γιατί ο δημοσιογράφος δεν εκπληρώνει το ρόλο του
Αρκετοί δημοσιογράφοι δεν υπηρετούν έντιμα το λειτούργημά τους παραβιάζοντας τις αρχές
της δημοσιογραφικής δεοντολογίας και λειτουργώντας ως υποχείρια πολιτικών και
οικονομικών συμφερόντων.
Ο μεταξύ τους ανταγωνισμός τους και το άγχος για την αποκλειστικότητα της είδησης οδηγεί
στην ειδησεοθηρία, στη βιαστική διοχέτευση ανεξακρίβωτων πληροφοριών με στόχο τον
εντυπωσιασμό και την υψηλή τηλεθέαση (ή αναγνωσιμότητα ή
ακροαματικότητα). Επιδίδονται σε έναν αγώνα κινδυνολογίας, καταστροφολογίας,
κιτρινισμού και απαξίωσης κάθε θετικής προσπάθεια βελτίωσης της κατάστασης. Άλλοι
επιδιώκουν την αναγνωρισιμότητα και τον πλουτισμό, εξυπηρετώντας απροκάλυπτα
οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα.
Εναπόκειται λοιπόν στην κρίση του κοινού που είναι και ο τελικός αποδέκτης της
παρεχόμενης πληροφόρησης να διαμορφώσει άποψη.
ΠΑΡΑΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ
Η συνήθως εσκεμμένη διάδοση αναληθών ή κατασκευασμένων πληροφοριών, με στόχο την

παραπλάνηση του κοινού.
Τεχνικές της παραπληροφόρησης: παρουσίαση παραποιημένων ή ανεξακρίβωτων

πληροφοριών, διόγκωση ή αποσιώπηση γεγονότων
Η παραπληροφόρηση υποκινείται από πολιτικά και οικονομικά κέντρα, προκειμένου να

χειραγωγηθεί η κοινή γνώμη και να ικανοποιηθούν συγκεκρμένα συμφέροντα. Η
παραπληροφόρηση αποτελεί το προσφορότερο μέσο προπαγάνδας και δημαγωγίας
Η παραπληροφόρηση βρίσκει πρόσφορο έδαφος: η απουσία ουσιαστικής παιδείας, το

χαμηλό πνευματικό επίπεδο της κοινής γνώμης. Από την άλλη ο υλιστικός προσανατολισμός,
η αποστασιοποίηση των πνευματικών ανθρώπων και η μηχανιστική σκέψη δεν ευνοούν την
ανάπτυξη κριτικής σκέψης και δημιουργούν τις κατάλληλες προϋποθέσεις ώστε η
παραπληροφόρηση να επιτύχει το σκοπό της. Η ίδια η διαφήμιση με τις τεχνικές πειθούς που
χρησιμοποιεί και οι νέες μέθοδοι προπαγάνδας και επηρεασμού τις κοινής γνώμης
εντυπωσιάζουν παρασύρουν το σύγχρονο άνθρωπο και κάμπτουν τις αντιστάσεις του. Ο
πολίτης συνήθισε να ετεροκατευθύνεται, λόγω αδυναμίας κριτικού ελέγχου της
πληροφορίας, αδιαφορίας και ελλιπούς συμμετοχής στα κοινά.
Προπαγάνδα
Προπαγάνδα είναι η συστηματική απόπειρα διάδοσης ιδεών, αντιλήψεων ή απόψεων στον

θρησκευτικό, πολιτικό, ιδεολογικό ή άλλο τομέα, που έχει σκοπό να επηρεάσει την κοινή
γνώμη και να την διαμορφώσει κατάλληλα, μέσω της μεροληπτικής, στρεβλής ή ελλιπούς
μετάδοσης πληροφοριών και της παραπληροφόρησης
Η προπαγάνδα μετέρχεται πολλές μεθόδους επηρεασμού της κοινής γνώμης

συμπεριλαμβανομένης της παραπληροφόρησης. Υποσκάπτει το ρόλο των δημοκρατικών
θεσμών. Η δημοκρατία χρειάζεται ορθά ενημερωμένους πολίτες για να αντισταθούν σε
προσπάθειες χειραγώγησής τους. Η μαζική διασπορά παραπλανητικών πληροφοριών
διαταράσσει την κοινωνική ισορροπία. Σε διεθνές επίπεδο λόγω της
προπαγάνδας υποδαυλίζονται ιστορικά μίση και συντηρούνται προκαταλήψεις.
Προτάσεις άμυνας στην παραπληροφόρηση
Η οικογένεια να παρέχει τα πνευματικά εφόδια που θα καταστήσουν ικανά τα παιδιά να

αξιολογούν κριτικά τις παρεχόμενες πληροφορίες, υπεύθυνη στάση των γονέων απέναντι
στην πληροφόρηση να μεταδώσει σεβασμό στις αρχές του διαλόγου, καλλιέργεια της
γόνιμης αμφισβήτησης μέσα από ουσιώδεις συζητήσεις
Κεφαλαιώδους σημασίας είναι η συμβολή του σχολείου στην ανάπτυξη συνθετικής και
αναλυτικής σκέψης, στην αποκωδικοποίηση και την κριτική επεξεργασία των μηνυμάτων, με
την προϋπόθεση ότι η παρεχόμενη παιδεία είναι σφαιρική, ολοκληρώνει την προσωπικότητα
του νέου, τον εξοικειώνει με την κοινωνία της πληροφορίας, του μαθαίνει να ανθίσταται
στην προπαγάνδα και την παραπληροφόρηση
Τα ΜΜΕ οφείλουν να έχουν επίγνωση του κοινωνικού ρόλου που επιτελούν και οι
λειτουργοί τους να τηρούν τη δημοσιογραφική δεοντολογία και να χαρακτηρίζονται
από ακεραιότητα.
Η πολιτεία επιβάλλεται να θωρακίσει το θεσμικό πλαίσιο για την εύρυθμη λειτουργία των
Μ.Μ.Ε.
Τέλος είναι ευθύνη του κάθε πολίτη να υποβάλει σε κριτικό έλεγχο τις
πληροφορίες, να κρίνει, να συγκρίνει και να ερευνά σε βάθος, να αμφισβητεί γόνιμα
και να κατανοεί την αξία του διαλόγου, να παρακολουθεί διαρκώς τις εξελίξεις και να
συμμετέχει ενεργά στα κοινά.
Θέματα για συζήτηση
Κάποτε όταν ο κόσμος μου ήταν η μικρή ομάδα μου, κάθε στιγμή ήξερα και ήθελα και
μπορούσα να ξέρω τι συνέβαινε σε όλα τα μέλη της ομάδας μου. Σήμερα ο κόσμο μου
είναι όλη η Γη, όλοι οι άνθρωποι, όσα κάνουν, όσα σκέφτονται, όσα θέλουν, όσα λένε όλοι
οι άνθρωποι. Πάλι δεν έχω αλλάξει καθόλου, θέλω να ξέρω, να μαθαίνω, τι συμβαίνει σε όλα
τα μέλη της ομάδας μου. Κι η ομάδα μου έχει αλλάξει τώρα: είναι όλοι οι άνθρωποι όλης της
γης.
(Από τον ημερήσιο τύπο)
Οι νέες τεχνολογίες πληροφόρησης έχουν μπει για τα καλά στις ζωές των πολιτών. Μέσω
του διαδικτύου, οι χρήστες έχουν τη δυνατότητα να λαμβάνουν συνεχή ενημέρωση, αλλά και
να έχουν πρόσβαση σε τεράστιο όγκο πληροφοριών.
Ωστόσο, όλες αυτές οι διευκολύνσεις έρχονται μαζί με ένα διόλου αμελητέο τίμημα, όσον
αφορά την ποιότητα της πληροφόρησης.
Αυτή την πτυχή αναλύει η νέα επιστημονική έκθεση του Κοινού Κέντρου Ερευνών (JRC)
της Κομισιόν, εστιάζοντας στην άνοδο της διαδικτυακής παραπληροφόρησης. Σύμφωνα με
την εν λόγω έκθεση, οι ψεύτικες ειδήσεις ταξιδεύουν γρηγορότερα και μακρύτερα στα μέσα
κοινωνικής δικτύωσης και μπορούν να απασχολήσουν την προσοχή για περισσότερο χρόνο
από τα αληθινά νέα.
Η παραπληροφόρηση επενδύει στο ακραίο συναίσθημα, προκειμένου να χειραγωγήσει. Το

πλέον ανησυχητικό σημάδι αυτών των πρακτικών είναι η ολοένα και δυσκολότερη διάκριση
μεταξύ ποιοτικών και ψευδών ειδήσεων από τους χρήστες. Για τον λόγο αυτόν, το JRC
αποφάσισε να διοργανώσει εργαστήρια για δημοσιογράφους, μάνατζερ μέσων κοινωνικής
δικτύωσης και υπεύθυνους πολιτικής, προκειμένου να τους βοηθήσει να κατανοήσουν τη
χρήση συναισθημάτων από πηγές ψευδών ειδήσεων.
Η κίνηση αυτή εντάσσεται στη στρατηγική αναγνώρισης των πηγών παραπληροφόρησης,

προκειμένου ο εντοπισμός των ψεύτικων νέων να γίνεται εγκαίρως και να αποτρέπεται η
διάδοσή τους.
Η χειραγώγηση της κοινής γνώμης, μέσω της ανασφάλειας για την εργασία, το βιοτικό
επίπεδο, το μέλλον των πολιτών και των παιδιών τους, της εδαφικής ακεραιότητας και του
πατριωτισμού, είναι «έργα» που πουλάνε μέσω των media. Σήμερα το τέλειο περιβάλλον για
την παραπληροφόρηση, με τη διάδοση ψευδών ειδήσεων και με στόχο ακόμη και την
οικονομική χειραγώγηση της κοινής γνώμης, είναι το περιβάλλον του διαδικτύου.
Θύματα πολιτικο-οικονομικών συμφερόντων, βρισκόμαστε σε πλήρη σύγχυση για όλα τα

θέματα που μας απασχολούν. Με διαρροή πληθώρας ανώνυμων πληροφοριών από
αξιόπιστες πηγές και φερόμενους ειδικούς, βομβαρδιζόμαστε με ήσσονος σημασίας θέματα
και μας διαφεύγουν τα κύρια.
(Θανάσης Παπαμιχαήλ)
Σύμφωνα με τους ερευνητές, ο κύριος λόγος που η παραπληροφόρηση έχει ισχύ, είναι ότι η
απόρριψη των πληροφοριών απαιτεί πραγματικά γνωστική προσπάθεια. Είναι γνωστικά πιο
δύσκολο να ζυγίσει κανείς την αληθοφάνεια και την πηγή ενός μηνύματος, από ό,τι απλά να
αποδεχθεί ότι το μήνυμα είναι αληθινό. Η προσπάθεια αυτή απαιτεί πρόσθετα κίνητρα και
γνωστικούς πόρους. Αν το θέμα δεν είναι πολύ σημαντικό για σας ή έχετε άλλα πράγματα
στο μυαλό σας, είναι πιο πιθανό η παραπληροφόρηση να επικρατήσει.
Η παραπληροφόρηση αποκτά ιδιαίτερη ισχύ όταν συμμορφώνεται με

τις προϋπάρχουσες πολιτικές, θρησκευτικές ή κοινωνικές μας απόψεις. Εξαιτίας αυτών, η
ιδεολογία μας και οι προσωπικές κοσμοθεωρίες, δεν μπορούν εύκολα να καμφθούν.
Η ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας έχει ως αποτέλεσμα ο ανθρώπινος εγκέφαλος να δέχεται

καθημερινά έναν τεράστιο όγκο πληροφοριών. Μάλιστα, αυτή η αδιάκοπη ροή πληροφοριών
που λαμβάνουμε έχει ως αποτέλεσμα να ζητάει ο εγκέφαλός μας την πληροφορία όπως
ζητάει το σώμα τη ζάχαρη και το λίπος.
Η επιτακτική ανάγκη για συνεχή ενημέρωση και αφομοίωση κάθε τι καινούργιου και η
δυνατότητα πολλών επιλογών, άρα και δύσκολων αποφάσεων, έχουν σαν αποτέλεσμα
υπερβολικό άγχος, εξασθενημένη υγεία, έλλειψη αυτοπεποίθησης, λανθασμένες αποφάσεις
και συμπεράσματα. Επίσης, σύμφωνα με μελέτες που έγιναν πάνω στο συγκεκριμένο θέμα
διαπιστώθηκε πως η υπερπληροφόρηση δημιουργεί ψευδείς εντυπώσεις και «εικονικές»
καταστάσεις κυρίως σε παιδιά και νέους.
O σύγχρονος άνθρωπος έχει απεριόριστη πρόσβαση σε κάθε είδους πληροφορία. Ειδήσεις

στα ραδιόφωνα κάθε μία ώρα. Συνεχής ενημέρωση ιστοσελίδων και μπλογκ. Τουλάχιστον
τρία δελτία ειδήσεων στους τηλεοπτικούς σταθμούς. Μηνύματα ηλεκτρονικού
ταχυδρομείου, updates στο facebook. Το αποτέλεσμα; Σύμφωνα με κάποιους επιστήμονες,
δεν γίνεται σοφότερος αλλά κυνικότερος. Σύμφωνα με ερευνητές από το Πανεπιστήμιο της
Καλιφόρνιας στο Σαν Ντιέγκο υπάρχουν πλέον επαρκείς ,αν όχι αδιαμφισβήτητες ενδείξεις
πως ανθρώπινες αντιδράσεις όπως η κατανόηση, ο αλτρουισμός, η συμπόνια, η ανεκτικότητα
και η συναισθηματική σταθερότητα «απειλούνται» από τον μεγάλο και συνεχή όγκο
πληροφοριών που δέχεται ο εγκέφαλος.
Κείμενο Ι
Με ένα smartphone στο χέρι όλοι γίνονται «δημοσιογράφοι»
«Δημοσιογραφία των Πολιτών» είναι κάτι που οι περισσότεροι από μας πιστεύουν ότι
εμφανίστηκε μαζί με το Internet και τα smartphones. Ο Hounshel, αρχισυντάκτης του
περιοδικού Foreign Policy στην Ντόχα του Κατάρ την εποχή της «Αραβικής Άνοιξης»,
έγραψε ότι είναι «ένας χαριτωμένος τρόπος για να αποκαλούμε ό,τι κάνουν μερικοί
άνθρωποι με ένα smartphone στο χέρι», ενώ το περιοδικό NewYorker έχει επανειλημμένα
δημοσιεύσει άρθρα στα οποία οι συγγραφείς τους θεωρούν υπερεκτιμημένο τον ρόλο αυτών
των κινητών τηλεφώνων στη διασπορά και την παραγωγή ειδήσεων από πολίτες, ερασιτέχνες
δημοσιογράφους. Τίποτα από τα παραπάνω δεν απηχεί την αλήθεια.
Με τη «Δημοσιογραφία των Πολιτών» ξεκίνησε η δημοσιογραφία –χωρίς υπερβολή– αιώνες

πριν, για να παρακμάσει μετά το 1900, όταν οι δημοσιογράφοι οργανώθηκαν ουσιαστικά σε
επαγγελματική συντεχνία. Η εμφάνιση του Internet την επανέφερε στο προσκήνιο και τα
smartphones την κατέστησαν ένα είδος πηγής και, πλέον, ανεκτίμητου συμμάχου των
παραδοσιακών ΜΜΕ, αφού μέσω αυτής αποκτούν πρόσβαση σε δύσκολες περιοχές, όπως
π.χ. η Συρία, και σε πολλά σημεία ταυτόχρονα. Οι ειδήσεις αποκτούν λεπτομέρειες που θα
χρειάζονταν χιλιάδες δημοσιογράφους διασκορπισμένους για να ανακαλυφθούν και να…
καλυφθούν, την ίδια στιγμή που απαιτείται μεγάλος αριθμός ειδικών, προκειμένου να
προστατευθεί η αξιοπιστία των ΜΜΕ, η αξιοπιστία της «επίσημης» είδησης.
Ήδη, πλατφόρμες και μέθοδοι, όπως αυτές που χρησιμοποιεί η storiful, δημιουργήθηκαν και
βασιλεύουν για να μπορούν οι μεγάλοι δημοσιογραφικοί οργανισμοί να χρησιμοποιούν το
δημοσιογραφικό έργο των πολιτών ελαχιστοποιώντας τον κίνδυνο των μηνύσεων και της
γελοιοποίησης. Μέχρι στιγμής βέβαια ούτε το BBC έχει καταφέρει να τη γλιτώσει εντελώς.
Διότι είναι προφανές ότι σε αυτόν τον υπερβολικό εκδημοκρατισμό της πρόσβασης στην
είδηση, η αξιοπιστία είναι από τις πρώτες δημοσιογραφικές αρχές που τίθενται εν κινδύνω
και το γεγονός ότι η ανθρώπινη ψυχολογία τείνει να εμπιστεύεται περισσότερο την εικόνα
από το επιχείρημα δυσκολεύει ακόμα περισσότερο τα πράγματα. Σε τελευταία ανάλυση
όμως, όπως και στα περισσότερα πράγματα, το αποτέλεσμα της δημοσιογραφικής χρήσης
ενός smartphone καθορίζεται από τη συνείδηση ευθύνης του χρήστη. Από την ευθύνη των
πολιτών απέναντι στη δυνατότητα δημοσιογραφίας.
Σ. Αλωνιστιώτου
Η Καθημερινή 8/11/2015
Η επιλογή των κειμένων έγινε από το διαδικτυακό τόπο http://politropi.greek-language.gr/
Κείμενο ΙΙ
Άγγελος εξάγγελος
Άγγελος εξάγγελος μας ήρθε από μακριά
γερμένος πάνω σ’ ένα δεκανίκι

δεν ήξερε καθόλου μα καθόλου να μιλά
και είχε γλώσσα μόνο για να γλείφει
Τα νέα που μας έφερε ήταν όλα μια ψευτιά
μα ακούγονταν ευχάριστα στ’ αυτί μας
γιατί έμοιαζε μ’ αλήθεια η κάθε του ψευτιά
κι ακούγοντάς τον ησύχαζε η ψυχή μας
Έστησε το κρεβάτι του πίσω απ’ την αγορά
κι έλεγε καλαμπούρια στην ταβέρνα
μπαινόβγαινε κεφάτος στα κουρεία και στα λουτρά
και χάζευε τα ψάρια μες στη στέρνα
Και πέρασε ο χειμώνας κι ήρθε η καλοκαιριά
κι ύστερα πάλι ξανάρθανε τα κρύα
ώσπου κάποιο βραδάκι βρε τι του ‘ρθε ξαφνικά
κι άρχισε να φωνάζει με μανία
Τα πόδια μου καήκανε σ’ αυτή την ερημιά
η νύχτα εναλλάσσεται με νύχτα
τα νέα που σας έφερα σας χάιδεψαν τ’ αυτιά
μα απέχουνε πολύ απ’ την αλήθεια
Αμέσως καταλάβαμε τι πήγαινε να πει
και του ‘παμε να φύγει μουδιασμένα
αφού δεν είχε νέα ευχάριστα να πει
καλύτερα να μην μας πει κανένα
Στίχοι Διονύσης Σαββόπουλος, 1972 – Βρώμικο ψωμί
ΘΕΜΑ 1ο:
Να καταγράψετε τα πλεονεκτήματα και τους κίνδυνους της χρήσης των smartphones στη
δημοσιογραφία σύμφωνα με την Σίσσυ Αλωνιστιώτου στο Κείμενο 1 σε μία περίληψη 60
λέξεων. (15 μονάδες)
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ 2ο:
1.Να σχολιάσετε τον τίτλο του κειμένου 1 σε σχέση με το περιεχόμενό του
Μονάδες 5
2. Να σχολιάστε τη χρήση των σημείων στίξης: (5 μονάδες)
 να… καλυφθούν,
 «επίσημης» είδησης,
 –χωρίς υπερβολή–
Μονάδες 5
3.Να σχολιάσετε τη χρήση του κινητού τηλεφώνου στο κείμενο 2 (σκίτσο).Ποια η διαφορά
από τη χρήση που αναφέρεται στο κείμενο 1;
Μονάδες 15
4. Η συντάκτρια του κειμένου καταλήγει: «το αποτέλεσμα της δημοσιογραφικής χρήσης

ενός smartphone καθορίζεται από τη συνείδηση ευθύνης του χρήστη. Από την ευθύνη των
πολιτών απέναντι στη δυνατότητα δημοσιογραφίας». Να αναπτύξετε το συμπέρασμα του
άρθρου σε μία παράγραφο (100 περίπου λέξεις).
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ 3ο:
Γ. Το τραγούδι το Δ. Σαββόπουλου το οποίο γράφτηκε το 1972 αναφέρεται στην περίοδο της

Δικτατορίας. Ποια ήταν η αντίδραση των ακροατών στα νέα που τους φέρνει ο άγγελος
εξάγγελος; Πώς αντιδρούν στην πρόθεσή του να τους πει την αλήθεια; Μπορείτε να
εξηγήσετε σε 120 λέξεις τη στάση τους;
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ 4ο:
Δ. Σε ομιλία σας σε εκδήλωση του Δήμου να αναφερθείτε στις νέες μορφές που έχει λάβει η
πληροφόρηση στην εποχή μας και στη σημασία της έγκυρης και έγκαιρης πληροφόρησης
όπως τη βιώσατε στον καιρό της πανδημίας. (300 λέξεις-350 λέξεις)
Μονάδες 30
Τέχνη
Η τέχνη μπορεί να οριστεί ως η ελεύθερη, δημιουργική έκφραση του ανθρώπου με έργα που
διέπονται από αισθητικούς κανόνες. Ενώ, σύμφωνα με την προσέγγιση του Τολστόι: «Η
τέχνη είναι µια ανθρώπινη δραστηριότητα, που συνίσταται στο εξής: ένας άνθρωπος,
χρησιµοποιώνταςορισµένα εξωτερικά σηµάδια, µεταβιβάζει συνειδητά σε άλλους αισθήµατα
που είχε βιώσει, και οι άλλοι άνθρωποι επηρεάζονται ψυχικά από τα αισθήµατα αυτά, τα
νιώθουν κι εκείνοι.»
Ασφαλώς, όταν μιλάμε για «τέχνη», δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι στην αρχαιότητα ο όρος
δήλωνε την απλή κατασκευή, κάθε δημιουργία νέου αντικειμένου, η οποία βέβαια απαιτούσε
κάποια ικανότητα ή δεξιότητα. Δε γινόταν δηλαδή τότε σαφής διάκριση ανάμεσα στη
δραστηριότητα ενός τεχνίτη, που κατασκευάζει αντικείμενα χρήσιμα στην καθημερινή μας
ζωή, και σ’ εκείνη ενός καλλιτέχνη, που ενδιαφέρεται κυρίως για την αισθητική ποιότητα
των δημιουργημάτων του -παρ’ όλο που φυσικά υπήρχαν ποιητές, ζωγράφοι, μουσικοί, των
οποίων ο στόχος ήταν να προκαλέσουν απόλαυση με το έργο τους. Η διάκριση αυτή
αναδείχτηκε συνειδητά μόνο τα νεότερα χρόνια, οπότε και διαμορφώθηκε η έννοια των
«καλών τεχνών». Έτσι, οι καλλιτέχνες άρχισαν να επισημαίνουν τον αυτόνομο χαρακτήρα
της δημιουργίας τους, που αποσυνδέθηκε από στόχους με άμεση πρακτική αξία. Οι
φιλόσοφοι, από την άλλη πλευρά μας παρότρυναν να διακρίνουμε την ιδιαιτερότητα της
αισθητικής εμπειρίας, εστιάζοντας την προσοχή μας στη σχέση της με το ελεύθερο παιχνίδι
του νου, της αίσθησης, της κρίσης και κυρίως της φαντασίας μας, ανεξάρτητα από
οποιονδήποτε πρακτικό σκοπό.
Η τέχνη στην εποχή μας διακρίνεται σε διάφορες μορφές που καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα
της ανθρώπινης δραστηριότητας. Έχουμε, έτσι, μεταξύ άλλων:
- Την αρχιτεκτονική∙ την επιστήμη και τέχνη σχεδιασμού κτηρίων με βάση τις ανθρώπινες
ανάγκες, αλλά και την αισθητική πλευρά του χώρου.
- Τις εικαστικές τέχνες∙ τις τέχνες δηλαδή που προσπαθούν να αναπαραγάγουν, να

αναπαραστήσουν τον ορατό κόσμο, π.χ. η ζωγραφική, η γλυπτική (πλαστική τέχνη, που
αποδίδει τις μορφές τρισδιάστατες ή σαν τρισδιάστατες), η φωτογραφία.
- Τις τέχνες του λόγου (ποίηση, πεζογραφία).
- Τη δραματική τέχνη (θέατρο).
- Τη μουσική.
- Το χορό∙ το καλλιτεχνικό είδος που χρησιμοποιεί το σώμα ως μέσο εκφράσεως διαθέσεων

και αισθημάτων σύμφωνα με ορισμένες αρχές.
- Τον κινηματογράφο, που έχει χαρακτηριστεί ως η έβδομη τέχνη.
- Τα κόμικς.
Η τέχνη πέρα από την έκφραση και την απόδοση του αισθητικά ωραίου, προχωρά συχνά και
στην αποτύπωση κοινωνικών ή άλλων προβληματισμών προβάλλοντας τις αρνητικές, τις
άσχημες, ακόμη και τις αποτρόπαιες πτυχές της ζωής. Δεν θα πρέπει επομένως να ταυτίζουμε
την τέχνη κατ’ ανάγκη με το καλαίσθητο και το όμορφο, καθώς οι επιδιώξεις της τέχνης
ξεπερνούν κατά πολύ την απλή αναπαράσταση του φυσικού κάλλους∙ αποζητούν κάποτε την
ψυχική και συναισθηματική κάθαρση του δέκτη∙ αποζητούν μιαν έντονη αντίδραση από τη
μεριά του θεατή-αναγνώστη-δέκτη, αποζητούν μέχρι και την αγανάκτησή του, κάτι που
ενδεχομένως επιτυγχάνεται με την παρουσίαση σκληρών, προκλητικών ή και αισθητικά
ενοχλητικών έργων.
Υπ’ αυτή την έννοια θα πρέπει να έχουμε υπόψη μας πως ο ρόλος της τέχνης δεν είναι
μονοσήμαντος ή πάντοτε αναμενόμενος. Η τέχνη, άλλωστε, δεν συνίσταται κυρίως ή μόνο
στην αισθητική απόλαυση, αλλά και στην απόδοση συναισθημάτων (θετικών ή αρνητικών),
σκέψεων και προβληματισμών, με τέτοιο τρόπο ώστε να επηρεάζεται ο θεατής-δέκτης του
έργου. Αν, επομένως, σκοπός της τέχνης είναι να μεταβιβαστεί από τον καλλιτέχνη ένα
μήνυμα προς το ευρύτερο κοινό, τότε δεν υπάρχουν επί της ουσίας όρια στο ποιο μπορεί να
είναι αυτό το μήνυμα ή στον τρόπο με τον οποίο μπορεί να επιτευχθεί η μετουσίωσή του σε
έργο τέχνης.
Η προσφορά της τέχνης
Πνευματική καλλιέργεια
- Τα έργα τέχνης, και ιδίως αυτά της λογοτεχνίας, λειτουργούν συχνά ως φορείς
συλλογισμών, εμπειριών και πορισμάτων του δημιουργού, που μπορούν να μεταδώσουν
σημαντικές γνώσεις στο κοινό. Ενώ, ακόμη κι αν το μεταδιδόμενο υλικό δεν εκληφθεί ως
φορέας γνώσης, εμπεριέχει -ενδεχομένως- συγκινησιακά φορτισμένο περιεχόμενο ικανό να
ενεργοποιήσει και να εμπλουτίσει το συναισθηματικό κόσμο του δέκτη, ενισχύοντας την
ευαισθησία του και την αίσθηση κατανόησης απέναντι στους άλλους ανθρώπους.
- Προκειμένου να καταστεί εφικτή η πρόσληψη ενός έργου τέχνης απαιτείται κάποτε η

συνδυαστική χρήση της κριτικής σκέψης και της φαντασίας, καθώς ζητούμενο για τον
καλλιτέχνη είναι να ωθήσει τον δέκτη του έργου σε μιαν απόπειρα κατανόησης, που θα τον
φέρει πλησιέστερα σε καίριους προβληματισμούς, χωρίς ωστόσο να τον δεσμεύει σε μια
μόνο πιθανή ερμηνεία. Έτσι, η δυνατότητα πολλαπλών «αναγνώσεων» κάθε έργου επιτρέπει
στο κοινό -ανάλογα με τις γνώσεις, τις ευαισθησίες και τις ικανότητες συσχετίσεων που το
διακρίνουν-, να κατανοεί με ποικίλους τρόπους τα δεχόμενα ερεθίσματα.
- Ο θεατής-δέκτης του έργου τέχνης έχει την ευκαιρία να έρθει σ’ επαφή μ’ έναν διαφορετικό
τρόπο θέασης της πραγματικότητας∙ έχει την ευκαιρία ν’ αντιληφθεί πως υπάρχει πλήθος
διαφορετικών τρόπων να κατανοεί και να προσεγγίζει κάποιος τον κόσμο γύρω του, γεγονός
που τον βοηθά να αποβάλει τις απόλυτες απόψεις και τη μισαλλοδοξία.
- Η τέχνη κατορθώνει να οδηγήσει τους ανθρώπους σε μια ουσιαστικότερη εμβάθυνση στα

πνευματικά, ηθικά, αλλά και κοινωνικά ζητήματα της εποχής, μιας κι η προσέγγιση του
καλλιτέχνη είναι -συνήθως- ελεύθερα διαμορφωμένη, χωρίς τους περιορισμούς ή τις
υποχωρήσεις εκείνες που θα μπορούσαν να διαστρεβλώσουν το τελικό αποτέλεσμα. Έτσι, ο
θεατής-δέκτης έχει τη δυνατότητα να αντικρίσει μέσω της τέχνης μια καθαρή εικόνα όσων
απασχολούν τον καλλιτέχνη, και άρα το σύνολο ή μέρος της κοινωνίας.
- Στην τέχνη είναι εφικτή η κυριαρχία του φαντασιακού στοιχείου, μακριά από τους
περιορισμούς και τις δεσμεύσεις της πραγματικότητας, γεγονός που επιτρέπει τελείως
καινοφανείς προσεγγίσεις των πραγμάτων και ως εκ τούτου μια απόλυτα αποστασιοποιημένη
ματιά σε κάθε πιθανό ζήτημα, ενεργοποιώντας έτσι τη φαντασία και τη δημιουργική σκέψη,
και ανανεώνοντας απρόσμενα τον τρόπο με τον οποίο γίνονται αντιληπτά κι επιχειρείται η
επίλυση προβλημάτων και ανησυχιών του παρόντος.
Συναισθηματικά και ψυχολογικά οφέλη
- Μέσω της επαφής με τα έργα τέχνης και τους προβληματισμούς ή τα συναισθήματα που
αυτά εκφράζουν, ο δέκτης έχει τη δυνατότητα να γνωρίσει καλύτερα τον ίδιο του τον εαυτό,
και συνάμα να κατανοήσει πως υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που συμμερίζονται και βιώνουν
κοινές με αυτόν ανησυχίες, παραμερίζοντας έτσι τυχόν συναισθήματα απομόνωσης. Η τέχνη
λειτουργεί υπ’ αυτή την έννοια ως μέσο για τη συνένωση των ανθρώπων, ως μέσο για την
ανάδειξη όλων εκείνων των στοιχείων που συνιστούν την κοινή βάση επαφής, παρέχοντας
μια σαφή διασφάλιση σε όσους κατατρύχονται από την αίσθηση πως δεν μπορούν να βρουν
την αναγκαία κατανόηση και αποδοχή.
- Η τέχνη αποτελεί έναν εξαίρετο τρόπο έκφρασης και κατ’ επέκταση εκτόνωσης των
συγκρουσιακών καταστάσεων που βιώνουν οι πολίτες των σύγχρονων κοινωνιών, που
δοκιμάζονται από διαρκές άγχος και ένταση. Έτσι, μέσω της τέχνης μπορούν να βρουν
διέξοδο, όχι μόνο οι σκέψεις, η δημιουργική φαντασία κι οι προβληματισμοί των ανθρώπων,
μα κι εκείνα τα συναισθήματα που τους προκαλούν ψυχολογική ανισορροπία και
δυσχεραίνουν την ομαλή αντιμετώπιση των απαιτήσεων της καθημερινότητας.
- Η ενασχόληση με την τέχνη αποτελεί, άρα, μια ιδιαίτερα ποιοτική επιλογή για την
αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου των πολιτών, καθώς τους προσφέρει τη δυνατότητα μιας
εξαγνιστικής ανανέωσης, εκτονώνοντας τα αρνητικά συναισθήματα και παρέχοντας νέες
ενδιαφέρουσες συγκινήσεις. Σε αντίθεση, έτσι, με τις ανούσιες διασκεδάσεις, η επαφή με την
τέχνη μπορεί να οδηγήσει το άτομο σε μια ουσιαστική αλλαγή στον τρόπο που αντικρίζει τα
τρέχοντα προβλήματά του, και να του παράσχει την αναγκαία διάθεση τροποποίησης και
αναμόρφωσης της καθημερινότητάς του.
- Με τη συνδρομή της τέχνης, επομένως, ο άνθρωπος μπορεί να αποβάλει το άγχος, την

εσωτερική ένταση και τις τρέχουσες ανησυχίες, καθώς αφενός κατορθώνει να εκτονώσει τα
αρνητικά αυτά συναισθήματα και αφετέρου διότι συχνά μέσω της τέχνης έρχεται σ’ επαφή
με στοιχεία που αντικατοπτρίζουν τους βαθύτερους προσωπικούς του προβληματισμούς και
τις πιο μύχιες προσδοκίες του.
Στον κοινωνικό τομέα
- Η τέχνη επιτυγχάνει την ουσιαστική σύνδεση των μελών ενός κοινωνικού συνόλου, χωρίς
να παραγνωρίζουμε τη δυνατότητα για πανεθνική επικοινωνία των πολιτών. Με την έκφραση
των κοινών προβληματισμών και προβλημάτων καθίσταται εφικτή η αφύπνιση του συνόλου
των πολιτών, όπως κι η συνειδητοποίηση της ανάγκης για τη διατήρηση κοινού μετώπου από
τα μέλη μιας κοινωνίας απέναντι στις εκάστοτε δυσκολίες.
- Πέραν, ωστόσο, από την ευαισθητοποίηση απέναντι στα προβλήματα που ταλανίζουν την
κοινωνία, η τέχνη κατορθώνει να λειτουργήσει ως κώδικας επικοινωνίας ανάμεσα σε πολίτες
με κοινά ενδιαφέροντα, προβληματισμούς και ανησυχίες. Έτσι, μπορεί να φέρει σε
στενότερη επαφή ανθρώπους, ακόμη κι από διαφορετικά κοινωνικά περιβάλλοντα, που έχουν
εντούτοις παρόμοιες αρέσκειες και ευαισθησίες.
- Στο πλαίσιο, άλλωστε, της αποξένωσης που χαρακτηρίζει σε μεγάλο βαθμό τη σύγχρονη
κοινωνία, η τέχνη έρχεται ως καίρια απάντηση στη μοναξιά και την απροθυμία σύναψης
ουσιαστικότερων διαπροσωπικών σχέσεων. Η τέχνη προβάλλει και αποκαλύπτει πως οι
άνθρωποι είναι πάντοτε εγγύτερα ως προς το πώς αισθάνονται και το πώς σκέφτονται, απ’
ό,τι νομίζουν ή θέλουν να νομίζουν.
- Η ελευθερία που διακρίνει την καλλιτεχνική έκφραση -ελευθερία, όχι μόνο στον τρόπο
θέασης της πραγματικότητας, αλλά και από τους τυχόν κοινωνικούς, πολιτικούς ή άλλους
παράγοντες που καταπιέζουν ή διασπούν συχνά τις απόψεις των πολιτών-, προσφέρει τη
δυνατότητα έκφρασης και φανέρωσης όλων εκείνων των στοιχείων που τονίζουν τους
συνεκτικούς δεσμούς ανάμεσα στους πολίτες. Έτσι, αν η πολιτική έχει την τάση να διαιρεί
και να διαχωρίζει τους πολίτες, η τέχνη έρχεται και λειτουργεί ως αντίβαρο σ’ αυτή την
τακτική διάσπασης.
Ηθική διάσταση της τέχνης
- Η τέχνη τείνει πάντοτε προς το ηθικά θεμιτό, τονίζοντας και αναδεικνύοντας τις αρετές
εκείνες που συμβάλλουν στην αρμονικότερη συνύπαρξη των ατόμων. Είναι, άρα, φορέας
ηθικοποίησης, καθώς επιχειρώντας να αποκαλύψει την ουσία της ανθρώπινης φύσης και να
προβάλει τα κίνητρα της ανθρώπινης δράσης, βοηθά ώστε οι άνθρωποι να γνωρίσουν
πληρέστερα τον εαυτό τους, να αποδεχτούν και να προσπεράσουν τις σκοτεινές πτυχές τους,
και να αποζητήσουν τα πρότυπα συμπεριφοράς και στάσης που θα τους προσφέρουν τη

δυνατότητα μιας αγαθής και άρτιας ύπαρξης.
- Η τέχνη κινείται πέρα από εγωισμούς, μικροπρέπειες, αντιζηλίες και αναποτελεσματικές

συμπεριφορές, αποζητώντας το ανθρώπινο κάλλος, τόσο εξωτερικά όσο και εσωτερικά.
Έτσι, ακόμη κι όταν προβάλλει τα αρνητικά στοιχεία των ανθρώπων, το κάνει με διάθεση
στηλίτευσης, ώστε ζητούμενο για όλους να καταστεί η ομορφιά της ηθικότητας και της
εσωτερικής πληρότητας.
Αισθητική αγωγή
- Η τέχνη είναι σε μεγάλο βαθμό μια διαρκής αναζήτηση της ομορφιάς και της αρμονίας,
στοιχείο που συμβάλλει στον εκλεπτυσμό των πολιτών και στη μύησή τους στο ιδανικό του
αισθητικά άρτιου.
- Η ομορφιά του ανθρώπου, το κάλλος του φυσικού περιβάλλοντος, αλλά και η καλαισθησία
των αστικών χώρων συνιστούν για την τέχνη καίρια ζητούμενα, τα οποία μπορούν να
ωθήσουν τους πολίτες σε μια εναργέστερη αντίστοιχη αποζήτηση βελτιώνοντας αισθητά την
καθημερινότητά τους. Το ιδανικό της αισθητικής απόλαυσης, άλλωστε, έρχεται σε πλήρη
αντίθεση με τη φθοροποιό τάση των σύγχρονων κοινωνιών για γρήγορες και εύκολες
διασκεδάσεις, οι οποίες συχνά λειτουργούν επιβαρυντικά για το περιβάλλον (φυσικό ή και
αστικό). Έτσι, μέσω της κατάλληλης αισθητικής αγωγής, οι πολίτες θα μπορέσουν να
αισθανθούν εκ νέου τον οφειλόμενο σεβασμό για τον περιβάλλοντα χώρο τους, και
ενδεχομένως θα παρακινηθούν σε πιο ουσιαστικές δράσεις για τον καλλωπισμό και την
προστασία του.
- Συνάμα, η αποζήτηση της καλαισθησίας στον περιβάλλοντα χώρο μπορεί να επεκταθεί

σταδιακά ως γενικότερη ανάγκη καλαισθησίας των εξωτερικών ερεθισμάτων και άρα των
μέσων που επιλέγονται απ’ τους πολίτες ως πηγές διασκέδασης. Είναι, άρα, εύλογη η
πεποίθηση πως η ενασχόληση με την τέχνη μπορεί να βελτιώσει συνολικά τα ακούσματα και
τα θεάματα των πολιτών κατά τη διάρκεια του ελεύθερου χρόνου τους.
Η τέχνη ως στοιχείο πολιτισμού

- Η σύγχρονη τέχνη κάθε κοινωνίας καθρεφτίζει τις τάσεις και το πνεύμα του πολιτισμού της
εποχής, διατηρώντας συχνά ανοιχτή επαφή με τον πολιτισμό παλαιότερων περιόδων. Με τον
τρόπο αυτό οι καλλιτέχνες κατορθώνουν να αποδώσουν τιμή σε προγενέστερους ομοτέχνους
τους, αλλά και να κρατήσουν ζωντανή τη μνήμη του λαϊκού πολιτισμού και της παράδοσης.
- Η επαφή και η επικοινωνία, άλλωστε, των καλλιτεχνών δεν κινείται μόνο κάθετα, σε
παλαιότερες χρονικές περιόδους, αλλά και οριζόντια προς άλλους πολιτισμούς και άλλες
εθνότητες, καταργώντας έτσι όχι μόνο τα χρονικά όρια, αλλά και τα γεωγραφικά σύνορα. Η
τέχνη επιτυγχάνει έτσι να λειτουργεί ως μέσο επαφής και σύνδεσης ανάμεσα σε χώρες, έθνη
και φυλές, αναδεικνύοντας τα πανανθρώπινα ιδανικά της φιλειρηνικότητας, της αγάπης και
του σεβασμού.
Προϋποθέσεις για την ορθή λειτουργία και ύπαρξη της τέχνης
- Η τέχνη είναι αδιαπραγμάτευτα παιδί της ελευθερίας και της δημοκρατίας, καθώς μόνο υπό
όρους απόλυτης ελευθερίας μπορεί ο δημιουργός να εκφραστεί ανεμπόδιστος, προσφέροντας
στο κοινό το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα. Οι πολιτικές λογοκρισίας και παρέμβασης στα
έργα τέχνης λειτουργούν καταστροφικά, αφού ακρωτηριάζουν το δημιουργούμενο έργο και
κατ’ επέκταση περιορίζουν ασφυκτικά τα περιθώρια έκφρασης του καλλιτέχνη.
- Η ανάγκη ελευθερίας, άλλωστε, του καλλιτέχνη δεν περιορίζεται μόνο στο θέμα της
πολιτικής κατάστασης που επικρατεί σε μια χώρα, αλλά προχωρά και σε κάθε άλλο τομέα
που ενδεχομένως θα μπορούσε να καταπιέσει τη σκέψη και τη βούλησή του. Υπ’ αυτή την
έννοια, θα ήταν μάλλον παράδοξο ν’ αναμένει κανείς ουσιαστική και άρτια τέχνη σε
κοινωνίες όπου κυριαρχεί ο θρησκευτικός σκοταδισμός, οι προκαταλήψεις, ο πουριτανισμός
και η αποδοκιμασία της διαφορετικότητας. Ο καλλιτέχνης προκειμένου να δώσει μορφή στις
σκέψεις και τα συναισθήματά του, θα πρέπει να αισθάνεται απόλυτα ελεύθερος, κι όχι ν’
ανησυχεί για την πιθανή κατακραυγή που θα αντιμετωπίσει σε περίπτωση που το έργο του
δεν ικανοποιεί τα στενά όρια που θέτει μια μη ανεκτική κοινωνία.
- Η άνθιση της τέχνης, συνάμα, χρήζει και την ύπαρξη ενός ενήμερου και δεκτικού στα νέα
και πρωτότυπα ερεθίσματα κοινού. Κρίνεται, επομένως, απαραίτητη η μύηση των πολιτών
στον κόσμο της τέχνης, ώστε να είναι σε θέση να εκτιμήσουν την ομορφιά, τους
πειραματισμούς, τις πιθανές ανυψώσεις στο επίπεδο σκέψεις, αλλά και τον πρωτοποριακό
χαρακτήρα των έργων τέχνης. Κι η μύηση αυτή θα πρέπει να αποτελέσει συνδυαστικά
επιδίωξη της πολιτείας και των ίδιων των πολιτών, καθώς μόνο με την παράλληλη συνδρομή
της οικογένειας και των φορέων εκπαίδευσης μπορεί να υπάρξουν πραγματικά

Άρα, αφενός απ’ την οικογένεια αναμένεται η παροχή καλλιτεχνικών ερεθισμάτων και
εμπειριών στα παιδιά, ώστε να αποκτήσουν από νωρίς ενδιαφέρον για την τέχνη, κι αφετέρου
απ’ την πολιτεία αναμένεται η στήριξη της καλλιτεχνικής εκπαίδευσης, ώστε η
δημιουργικότητα, η φαντασία και το πάθος των μαθητών να μπορεί να βρει διέξοδο στο
πλαίσιο των σχολικών τους δραστηριοτήτων.
- Οι καλλιτεχνικές δραστηριότητες, μάλιστα, όπως και το γενικότερο ενδιαφέρον για την

τέχνη, μπορούν να βρουν την πλήρωσή τους και σε επίπεδο τοπικής κοινωνίας μέσα από
δράσεις, μαθήματα και ίδρυση συλλόγων στο πλαίσιο του Δήμου ή της Κοινότητας.
- Σημαντικότατη, βέβαια, για την διάδοση της τέχνης είναι η στάση των Μέσων Μαζικής
Ενημέρωσης, τα οποία σαφώς έχουν τη δύναμη και τη δυνατότητα να επηρεάσουν ή ακόμη
και να καθορίσουν τα ενδιαφέροντα του κοινού. Με τη συστηματική και ορθή παρουσίαση
και προώθηση έργων τέχνης, τα ΜΜΕ μπορούν να συνεισφέρουν στην αποτελεσματική
στήριξη τόσο της σύγχρονης όσο και της παραδοσιακής τέχνης.
Παράγοντες που υπονομεύουν τη δημιουργία ποιοτικής τέχνης
- Η σύγχρονη τάση εμπορευματοποίησης και οικονομικής αξιοποίησης-εκμετάλλευσης κάθε

πιθανού προϊόντος, δεν έχει αφήσει αλώβητη την τέχνη, καθώς αρκετοί δημιουργοί έχουν
δελεαστεί απ’ τη δυνατότητα ή την πιθανότητα οικονομικού κέρδους κι έχουν ακολουθήσει
τα κελεύσματα της εμπορικότητας. Αν και είναι σαφές πως ο καλλιτέχνης χρειάζεται το
οικονομικό κέρδος για να μπορεί απερίσπαστος να υπηρετεί την τέχνη του, ωστόσο από τη
στιγμή που θεωρήσει τις αρέσκειες και τις προτιμήσεις του κοινού ως βασικό παράγοντα
διαμόρφωσης του έργου του τότε εγκαταλείπει κατ’ ανάγκη το δικαίωμά του στην ελεύθερη
και αδέσμευτη έκφραση, και καταπιάνεται με έργα που θα προσελκύσουν το αγοραστικό
ενδιαφέρον του κοινού.
- Οι δημιουργοί, άλλωστε, παρασύρονται όχι μόνο απ’ το οικονομικό δέλεαρ, αλλά και από
τις γενικότερες τάσεις της εποχής τους, φοβούμενοι πιθανώς πως δεν θα έχει το έργο τους
απήχηση στο κοινό αν παρεκκλίνουν από τις τρέχουσες προτιμήσεις του. Καθίσταται,
επομένως, σαφές πως ο καλλιτέχνης προκειμένου να δημιουργεί έργα που θα εκφράζουν τις
πραγματικές ανησυχίες και τα αληθινά του συναισθήματα, θα πρέπει να μένει ανεπηρέαστος
τόσο από το οικονομικό ζήτημα όσο και από τις επικρατούσες τάσεις.
- Επιζήμια, άλλωστε, είναι και η επιφανειακή προσέγγιση του κοινού στα θέματα της τέχνης,
καθώς τείνει να επιβραβεύει ό,τι μοιάζει να έχει την έγκριση της πλειονότητας και όχι ό,τι
πραγματικά αξίζει την προσοχή του. Ό,τι προβάλλεται από τα ΜΜΕ ως δημοφιλές ή
αξιόλογο αποκτά γρήγορα μεγάλη δημοτικότητα, αφήνοντας στο περιθώριο έργα τέχνης, τα
οποία αν και είναι υψηλότερης ποιότητας δεν αποκτούν ποτέ ανάλογη προβολή και
δημοσιότητα.
- Είναι, παράλληλα, προφανής η προτίμηση του κοινού σε εκείνα τα έργα τέχνης που η
πρόσληψη και κατανόησή τους δεν απαιτεί ιδιαίτερη εμβάθυνση και προβληματισμό, καθώς
στο πλαίσιο των γοργών και απαιτητικών ρυθμών ζωής η πλειονότητα των πολιτών δεν έχει
τη διάθεση ή τη δυνατότητα να αφιερώσει τον απαιτούμενο χρόνο για να εξοικειωθεί με αυτά
και να μπορέσει να τα κατανοήσει πλήρως.
Στρατευμένη τέχνη
- Η έννοια της στρατευμένης τέχνης συνιστά μια αμιγώς αρνητική πτυχή της καλλιτεχνικής
έκφρασης, υπό την έννοια πως ο δημιουργός καλείται (αν σε ακραίες περιπτώσεις δεν
εξαναγκάζεται κιόλας) να υπερασπιστεί και να προωθήσει με το έργο του μια συγκεκριμένη
πολιτική, θρησκευτική, κοινωνική ή άλλη ιδεολογία. Τέτοιου είδους προσπάθειες και
επιδιώξεις αποτελούν σημαντικό πλήγμα για την τέχνη, καθώς μία από τις πολυτιμότερες
εκφάνσεις της ανθρώπινης διάνοιας τρέπεται αίφνης σ’ έναν ευτελή μηχανισμό προπαγάνδας
και προσηλυτισμού.
- Η γνήσια και πραγματική τέχνη προϋποθέτει την απόλυτη ελευθερία του καλλιτέχνη∙ έτσι,
από τη στιγμή που καταβάλλεται προσπάθεια να υπηρετηθεί κάποιου είδους σκοπιμότητα το
δημιουργούμενο έργο χάνει την αλήθεια και τη γνησιότητά του. Ο καλλιτέχνης παύει να
λειτουργεί ως εκφραστής μιας καθαρής και αδέσμευτης ματιάς πάνω στα ανθρώπινα
πράγματα και τρέπεται σ’ έναν κατευθυνόμενο προπαγανδιστή.
- Η αρνητική αντιμετώπιση της στρατευμένης τέχνης δεν σημαίνει, βέβαια, πως δεν μπορεί ή
πως δεν πρέπει ο καλλιτέχνης να έχει πολιτικές, θρησκευτικές και άλλες απόψεις. Ωστόσο, η
διαφορά ανάμεσα στο να επιχειρεί συνειδητά να υπηρετήσει μια πολιτική άποψη και στο να
επιδιώκει να βελτιώσει τις κοινωνικές συνθήκες είναι μεγάλη και ορατή στο καλλιτεχνικό
αποτέλεσμα. Υπ’ αυτή την έννοια, σαφώς και είναι θεμιτό ο καλλιτέχνης να αισθάνεται
μέλος της πολιτείας στην οποία ζει και δρα, και σαφώς μπορεί να αποζητήσει μέσω του
έργου του να υπηρετήσει το κοινωνικό σύνολο, αρκεί αυτό να γίνεται με μόνο γνώμονα την
αγάπη και το ενδιαφέρον για τους συμπολίτες του, και όχι για τη διασφάλιση οικονομικών ή
άλλων συμφερόντων.
Η τέχνη για την τέχνη
Ο όρος «τέχνη για την τέχνη» αποτελεί κατά λέξη μετάφραση του αντίστοιχου γαλλικού
όρου («l’ artpour l’ art») και προσπαθεί να εκφράσει με τρόπο λακωνικό μία ορισμένη άποψη
για την τέχνη: ότι, δηλαδή, κάθε έργο τέχνης χαρακτηρίζεται από αυτάρκεια και αυτονομία.
Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με τους υποστηρικτές αυτής της άποψης, το έργο τέχνης
αποτελεί έναν ξεχωριστό κόσμο, μοναδικό και ανεπανάληπτο, με δική του συνοχή, και,
συνεπώς, είναι ένα αντικείμενο που πρέπει να το απολαμβάνουμε καθαυτό χωρίς καμία
αναφορά σε οποιοδήποτε εξωτερικό στοιχείο. Μ’ άλλα λόγια, η τέχνη δε χρησιμεύει σε κάτι,
δεν είναι ένα μέσο για να φτάσουμε σε κάποιον άλλο εξωτερικό στόχο, αλλά είναι
ταυτόχρονα μέσο και στόχος.
Η άποψη αυτή φαίνεται ότι ξεκίνησε απ’ τους Γερμανούς ρομαντικούς αλλά τη συναντάμε
και στη Γαλλία και στην Αγγλία, ήδη από τις πρώτες δεκαετίες του 19ου αιώνα. Μάλιστα, το
1818 διατυπώνεται για πρώτη φορά και ο όρος «τέχνη για την τέχνη» από το Γάλλο
στοχαστή VictorCousin.
- Η άποψη πως η τέχνη θα πρέπει να υπάρχει μόνο για την τέχνη, βρίσκεται μεν στον
αντίποδα της στρατευμένης τέχνης, αλλά λειτουργεί εξίσου αρνητικά, αν αναλογιστούμε πως
οδηγεί σε μια απομάκρυνση από τα δρώμενα της εποχής, από την κοινωνική κατάσταση και
άρα από τις ανάγκες του κοινού και της πολιτείας. Η έλλειψη επικοινωνίας της τέχνης με την
εποχή και τους ανθρώπους της, καθιστά το δημιουργούμενο έργο πιθανώς αισθητικά άρτιο,
μα κενό απ’ τις ανησυχίες και τους προβληματισμούς του κοινού που το υποδέχεται, και άρα
ελάχιστα αποτελεσματικό.
Κείμενο Ι
Σημειώσεις για μια ομιλία με παιδιά
Όπως δηλώνεται και από τον τίτλο του, το Κείμενο 1 είναι απόσπασμα από τις σημειώσεις
του Γ. Σεφέρη για την ομιλία που εκφώνησε στο Ελληνικό Γυμνάσιο της Αλεξάνδρειας στις
10 Ιουνίου 1941.
Κείμενο
…ΚΑΙ ΞΑΦΝΙΚΑ έγινε κάτι ασυνήθιστο για μένα. Από την ανοιχτή πόρτα του μεγάλου
γραφείου του Γυμνασιάρχη σας, είδα να περνά ορμητικά και να ξεχύνεται προς τα έξω ένας
χείμαρρος παιδιά – με τα βιβλία και τους χαρτοφύλακες, με το κέφι, με τη χαρά, με τη
ζωντάνια. Ο ποιητής, συλλογίστηκα, όταν ξεκινά για να γράψει ένα ποίημα, είναι σαν
μαθητής που αφήνει την τάξη για να βγει στον δρόμο, και κοιτάζει τα δέντρα, τον ήλιο, τα
πουλιά, τη θάλασσα, σα να είχαν βγει την ώρα εκείνη από τα χέρια του δημιουργού. Και
ένιωσα μια μεγάλη φιλία για σας. Κι αυτός ο δρόμος της φιλίας που μου ανοίξατε, μ’ έφερε
να συλλογιστώ δύο από τους καλύτερους φίλους μου –δυο νέους που αγάπησαν τα γράμματα
με πάθος κι έγραψαν ποιήματα, δυο συντρόφους, που δεν ξέρω, τούτη τη στιγμή, αν ζουν ή
αν έδωσαν κι αυτοί τη ζωή τους, όπως οι χιλιάδες Έλληνες που έπεσαν πολεμώντας για τη
λευτεριά και για ό,τι έχουμε μέσα μας που ν’ αξίζει.
Συλλογίστηκα πως θα μπορούσα ίσως να κουβεντιάσω μαζί σας γι’ αυτούς τους δύο φίλους.
Ο ένας, ο Δημήτρης Ι. Αντωνίου […]. Ο άλλος, ο Οδυσσέας Ελύτης […]
Σας διάβασα την «Τρελή Ροδιά», γιατί είναι ένα από τα χαρακτηριστικά ποιήματα του Ελύτη
και η καλύτερη εισαγωγή στο έργο του για όποιον το πρωτογνωρίζει. Γιατί η ποίηση του
Ελύτη, όπως και η ποίηση του Αντωνίου και λίγων άλλων της ίδιας ποιητικής γενιάς,
προκάλεσε κάμποσες συζητήσεις, εδώ και μερικά χρόνια, για την ποιητική έκφραση και για
το δικαίωμα που έχει ο ποιητής να καταργεί τον λογικό ειρμό στα ποιήματά του. Θα ήταν
άσκοπο, μάταιο και κουραστικό να σας αναπτύξω τώρα αυτό το θέμα, που είναι, σαν τη
γλώσσα του Αισώπου, το πιο θαυμάσιο και πιο ελεεινό θέμα της κριτικής της εποχής μας,
ανάλογα με τους ανθρώπους που το χειρίζουνται. Το μόνο που θα μπορούσα να σας πω είναι
ότι η λογική της ποίησης δεν είναι ποτέ η λογική των μαθηματικών, ή, αν θέλετε, ο ειρμός
της ποίησης δεν είναι ποτέ ο λογικός ειρμός που χρησιμοποιούμε όταν θέλουμε ν’
αποδείξουμε ένα θεώρημα της γεωμετρίας. Η γεωμετρία λέει λ.χ.: ο συντομότερος δρόμος
ανάμεσα στα δυο σημεία είναι η ευθεία. Και έχει απολύτως δίκιο. Μάλιστα θα πούμε ότι
πολλές φορές, αν δεν προσέξουμε τους κανόνες της επιστήμης, μπορούμε να πάθουμε πολλά
δυσάρεστα πράγματα, να χάσουμε ίσως και τη ζωή μας. Αλλά οι κανόνες αυτοί δεν
εφαρμόζονται στην τέχνη. Η τέχνη έχει μια δικιά της λογική. Και τη μαθαίνουμε τη λογική
αυτή, με μια μεγάλη άσκηση, από τα ίδια έργα τέχνης. Στην τέχνη δε γυρεύουμε ποτέ τον
συντομότερο δρόμο ανάμεσα σε δυο σημεία. Κάποτε γυρεύουμε τον μακρύτερο. Αλλά ο
ποιητής επιτυχαίνει όταν πάρει τον πραγματικό δρόμο. Και τον πραγματικό αυτό δρόμο δεν
υπάρχει τίποτε που να τον προσδιορίζει από τα πριν. Καταλαβαίνουμε πως είναι ο σωστός
και ο πραγματικός, όταν το έργο έχει πια τελειώσει. Έτσι, δεν μπορώ να σας εξηγήσω γιατί
λέει ο Ελύτης:
Όλα τα κυπαρίσσια δείχνουνε μεσάνυχτα
Όλα τα δάχτυλα
Σιωπή
Επιτρέπεται ή όχι στον ποιητή να μεταχειριστεί τέτοιες εκφράσεις και πώς είναι δυνατό να
δείχνουμε μεσάνυχτα τα κυπαρίσσια αφού δεν είναι ρολόγια ; Το μόνο που θα μπορούσα να
σας πω είναι ότι έχουμε εδώ μια ωραία εικόνα της νυχτερινής σιγής. Ας ξαναδούμε την
«Τρελή ροδιά»:
…αυτή που ανοίγει τα φτερά στο στήθος των πραγμάτων
Στο στήθος των βαθιών ονείρων μας…

Αυτό προσπαθεί να κάνει η ποίηση του Ελύτη : ανοίγει τα φτερά στο στήθος των
πραγμάτων, στο στήθος των βαθιών ονείρων μας. […] Κι εδώ, πάνω στις σχέσεις της τέχνης
και του ονείρου, θα είχαμε να πούμε πολλά. Δεν έχουμε όμως τώρα τον καιρό. Σας
υπόσχομαι να ξαναμιλήσουμε, αν κάποτε βρεθώ ανάμεσα σας. Για την ώρα, θα σας αναφέρω
μόνο ένα παράδειγμα που μπορεί ίσως να σας φωτίσει. Όλοι σας είδατε, πιστεύω, τα
θαυμάσια μικρά φιλμ τα λεγόμενα Μίκυ Μάους. Και εκεί οι φυσικοί νόμοι έχουν
καταργηθεί. Αλλά τούτο δεν εμποδίζει να διασκεδάζετε όσο παίρνει μ’ αυτά τα χαριτωμένα
έργα. Οι παραλογισμοί τους δεν σας ενοχλούν. Έτσι δεν πρέπει να σας ενοχλούν οι
λεγόμενοι παραλογισμοί της ποίησης. Το μόνο που πρέπει να σας ενοχλεί είναι η κακή τέχνη.
Γιώργος Σεφέρης, Δοκιμές, τόμος Α΄ Ίκαρος, 2013
Κείμενο ΙΙ
Τά Ἀντικλείδια
Ο Γιώργης Παυλόπουλος (1924-2008) ήταν Έλληνας ποιητής της πρώτης μεταπολεμικής

γενιάς.
Ἡ Ποίηση εἶναιμιά πόρτα ἀνοιχτή.

Πολλοί κοιτάζουν μέσα χωρίς νά βλέπουν
τίποτα καίπροσπερνοῦνε. Ὅμως μερικοί
κάτι βλέπουν, τό μάτι τους ἁρπάζει κάτι
καί μαγεμένοι πηγαίνουνε νάμποῦν.

Ἡ πόρτα τότε κλείνει. Χτυπᾶνεμά κανείς
δέν τούς ἀνοίγει. Ψάχνουνε γιάτό κλειδί.
Κανείς δέν ξέρει ποιόςτόἔχει. Ἀκόμη
καίτή ζωή τους κάποτε χαλᾶνε μάταια
γυρεύοντας τό μυστικό νάτήνἀνοίξουν.

Φτιάχνουν ἀντικλείδια. Προσπαθοῦν.
Ἡ πόρτα δένἀνοίγει πιά. Δένἄνοιξε ποτέ
γιάὅσους μπόρεσαν νάἰδοῦνστό βάθος.
Ἴσωςτά ποιήματα πού γράφτηκαν
ἀπό τότε πού ὑπάρχει ὁ κόσμος

εἶναιμιάἀτέλειωτηἀρμαθιάἀντικλείδια
γιά ν’ ἀνοίξουμετήν πόρτα τῆς Ποίησης.
Μά ἡ Ποίηση εἶναιμιά πόρτα ἀνοιχτή.
(Τά Ἀντικλείδια, 1988)
Θέμα Α
Α1. Να αποδώσετε περιληπτικά (60-70 λέξεις) τις σκέψεις του Γ. Σεφέρη για τον τρόπο με
τον οποίο μπορούμε να κατανοήσουμε/προσεγγίσουμε και να βιώσουμε την ποίηση.
Μονάδες 15
Θέμα Β
Β1. Να γράψετε δίπλα από κάθε γράμμα τη λέξη Σωστό ή Λάθος, ανάλογα με το αν
νομίζετε ότι η πρόταση αποδίδει ορθά το νόημα του Κειμένου 1. Στη συνέχεια να
τεκμηριώσετε την απάντησή σας, παραθέτοντας τα αντίστοιχα χωρία από το κείμενο.
α. Μπορούμε να προσεγγίσουμε την τέχνη με τη λογική.
β. Στην τέχνη πρέπει να εφαρμόζονται συγκεκριμένοι κανόνες.
γ. Ο Γ. Σεφέρης επικρίνει τους δύο ποιητές-φίλους του για την κατάργηση του λογικού
ειρμού στα ποιήματά τους.
δ. Διαβάζοντας ένα ποίημα κατανοούμε εξαρχής τι θέλει να δηλώσει.
ε. Ο ομιλητής εκφράζει τη φιλική διάθεσή του προς τα παιδιά.
Μονάδες 15
Β2. α. Στην πρώτη παράγραφο του Κειμένου 1 γίνεται ευρεία χρήση του μακροπερίοδου
λόγου. Να επιβεβαιώσετε την παρατήρηση αυτή με ένα παράδειγμα και να δικαιολογήσετε
την επιλογή αυτή του συντάκτη λαμβάνοντας υπόψη το ακροατήριο στο οποίο απευθύνεται
και το είδος του συγκεκριμένου κειμένου.
Μονάδες 5
β. Δεδομένου ότι σκοπός του ομιλητή είναι να επικοινωνήσει αποτελεσματικά με το κοινό

του, ώστε αυτό να κατανοήσει την έννοια της ποίησης, να καταγράψετε τρεις γλωσσικές
επιλογές με τις οποίες φαίνεται ότι επιχειρεί να επιτύχει τον σκοπό του.
Μονάδες 5
Β3α. Ο τίτλος του Κειμένου 1 είναι κυριολεκτικός και ανταποκρίνεται με σαφήνεια στο
περιεχόμενο της ομιλίας. Να γράψετε δύο άλλους τίτλους χρησιμοποιώντας μία ερωτηματική
και μία επιφωνηματική πρόταση. Ποιο θα είναι το επικοινωνιακό τους αποτέλεσμα;
Μονάδες 7
β. Στην ομιλία του προς τους μαθητές ο Γ. Σεφέρης αξιοποιεί αναλογίες. Να εντοπίσετε δύο
σχετικά αποσπάσματα και να εξηγήσετε τι εξυπηρετεί αυτή η επιλογή σε κάθε περίπτωση.
Μονάδες 8
Θέμα Γ
Ποιο είναι το θέμα του ποιήματος; Αξιοποιώντας τους κειμενικούς δείκτες (αλληγορική
αφήγηση, σύμβολα, εικόνες, σχήματα λόγου) ποια ερωτήματα σας γεννιούνται από την
ανάγνωσή του;
Εσείς ποια πιστεύετε ότι είναι τα οφέλη ενός νέου από την τέχνη της ποίησης; (150-200
λέξεις)
Μονάδες 15
Θέμα Δ
Διαβάζετε στην τάξη σας την ομιλία του Γ. Σεφέρη και συζητάτε για τη θέση της
λογοτεχνίας στο σημερινό σχολείο. Με αφορμή τις τρέχουσες εξελίξεις και αλλαγές στο
μάθημα των Νέων Ελληνικών καλείστε να συντάξετε ένα κείμενο 300-400 λέξεων στο οποίο
να αναφερθείτε στην αξία της διδασκαλίας της λογοτεχνίας στο σχολείο και να διατυπώσετε
προτάσεις, ώστε το μάθημα της λογοτεχνίας να γίνει πιο ενδιαφέρον κι αποδοτικό. Το
κείμενό σας θα εκφωνήσετε σε σχετική εκδήλωση για την Παγκόσμια Ημέρα της Ποίησης.
Μονάδες 30
Κείμενο Ι
Αλλάζει η τέχνη τον κόσμο;
Θλίβομαι με αυτούς που πιστεύουν ότι η τέχνη δεν αλλάζει τον κόσμο,
ιδιαίτερα όταν είναι οι ίδιοι καλλιτέχνες. Τόση πίστη έχουν στη δύναμη της τέχνης; Κι όμως,
η τέχνη μπορεί να αλλάξει τον κόσμο. Όχι, βέβαια, γενικά και αόριστα, να κάνει τον κόσμο
καλύτερο, πιο ανθρώπινο, δικαιότερο κ.λπ. Αυτό δεν το κατόρθωσαν ούτε μεγάλες
επαναστάσεις, για να μην πω ότι πολλές από αυτές τον έκαναν χειρότερο. Η τέχνη λειτουργεί
υπόγεια: μέσα από τις ιδέες, τις δράσεις και τα συναισθήματα των ηρώων της, μπορεί να
διαμορφώνει συνειδήσεις – κι όταν το πετυχαίνει αυτό, σημαδεύει τους ανθρώπους για
πάντα.
Η τέχνη δεν αναπαράγει την πραγματικότητα. Τη συμπυκνώνει και, κάτω από

τον δικό της μεγεθυντικό φακό, την ερμηνεύει. Της δίνει νόημα, ουσία. Δεν το κάνει ψυχρά,
ακαδημαϊκά, σαν επιστημονικός ερευνητής μας γοητεύει – με τη δημιουργική της φαντασία
και τη μοναδική συγκινησιακή της δύναμη.
Αν θέλεις να συνειδητοποιήσεις τι εστί πόλεμος, δεν σου αρκούν ακόμα κι

όλα τα βιβλία της Ιστορίας. Διάβασε αντιπολεμικά μυθιστορήματα, δες το «Σταυροί στο
μέτωπο» του Κιούμπρικ. Εκεί, μέσα σε μια ιστορία που διαρκεί μόλις 80 λεπτά,
συμπυκνώνεται όλη η φρίκη για το «κρέας για τα κανόνια» τού Αʹ Παγκοσμίου Πολέμου.
«Οι άθλιοι» του Ουγκό, 200 χρόνια μετά τη συγγραφή τους, έχουν χαράξει για πάντα πάνω
τους την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο σ’ όλη της την προκλητική αναλγησία.
Ποιος θα σε διδάξει καλύτερα από τον Καβάφη και το «Απολείπειν ο Θεός

Αντώνιον» να στέκεσαι με αξιοπρέπεια μπροστά στην απώλεια; Γιατί η τέχνη είναι και
παρηγοριά, η μεγαλύτερη. Και είναι και υπέρβαση. Διάβασε ιστορίες με έρωτες μεγάλους,
δυνατούς, που άντεξαν κόντρα σε όλες τις κοινωνικές συμβάσεις, και ύστερα προσπάθησε να
υπερβείς την καθημερινότητα της δικής σου σχέσης και δες τον/τη σύντροφό σου λιγότερο
εγωιστικά, έλα πιο κοντά και στις δικές του/της ανάγκες.
Ειλικρινά, όσα έμαθα στη ζωή μου, από την τέχνη τα διδάχτηκα. Ο «Μπίλι ο
ψεύτης» στην ταινία του Σλέσινγκερ, με την εξοργιστική δειλία του να ακολουθήσειτο
όνειρό του, με έκανε να πάρω το πρώτο αεροπλάνο και να φύγω από την Ελλάδα
ακολουθώντας το δικό μου. Θυμάμαι και τη μητέρα μου. Αγαπούσε πολύ τα βιβλία και
μερικά τα είχε σαν Ευαγγέλιο. Όταν τη ρώτησα μια μέρα γιατί το όνομά μου ήταν Δημήτρης
ενώ δεν είχαμε κανένα Δημήτρη στην οικογένεια, μου απάντησε:
«Εσύ, παιδί μου, δεν είσαι ο Δημήτρης του κόσμου αυτού, είσαι του κόσμου
των βιβλίων, ο Ντμίτρι από την “Ανάσταση” του Τολστόι»!
Δημήτρης Παναγιωτάτος σκηνοθέτης, συγγραφέας
και καθηγητής κινηματογράφου, Εφ. των Συντακτών (4-10-2018)
Κείμενο ΙI - Πίνακας ζωγραφικής

Η «Γκουέρνικα» του Πικάσο: Ο πίνακας πήρε τον τίτλο από την καταστροφή της ομώνυμης
κωμόπολης απ’ τους χιτλερικούς αεροπόρους. Στο έργο είναι ενδεικτική η τάση του καλλιτέχνη
για αποσύνθεση–παραμόρφωση της μορφής και των αντικειμένων, για να εκφράσει την αγωνία
και τη φρίκη των ανθρώπων μπροστά στον θάνατο.
Κείμενο ΙII
Η Ποίηση
Μὰ ἐσὺ Ποίηση
ποὺ ἔντυνες μία φορὰ τὴ γυμνὴ μέθη μας
ὅταν κρυώναμε καὶ δὲν εἴχαμε ροῦχο νὰ ντυθοῦμε
ὅταν ὀνειρευόμαστε, γιατί δὲν ὑπῆρχε ἄλλη ζωὴ νὰ ζήσουμε
δὲ θὰ ὑπάρξουν πιὰ σύννεφα γιὰ νὰ ταξιδέψουμε τὴ ρέμβη μας;
δὲ θὰ ὑπάρξουν πιὰ σώματα γιὰ νὰ ταξιδέψουμε τὸν ἔρωτά μας;
Μὰ ἐσὺ Ποίηση
ποὺ δὲν μπορεῖς νὰ κλειστεῖς μέσα σὲ σχήματα
μὰ ἐσὺ Ποίηση
ποὺ δὲ μποροῦμε νὰ σ’ ἀγγίξουμε μὲ τὸ λόγο
ἐσὺ
τὸ στερνὸ ἴχνος τῆς παρουσίας τοῦ Θεοῦ ἀνάμεσά μας
σῶσε τὴν τελευταία ὥρα τούτη τοῦ ἀνθρώπου
τὴν πιὸ στυγνὴ καὶ τὴν πιὸ ἀπεγνωσμένη
ποὺ ὁ Θάνατος
ποὺ ἡ Μοναξιὰ
ποὺ ἡ Σιωπὴ
τὸνκαρτεροῦνσὲ μία στιγμὴ μελλούμενη.
Άρης Δικταίος ( πραγματικό όνομα: Κώστας Κωνσταντουλάκης, 1919 – 8 Μαρτίου 1983)

ήταν Έλληνας ποιητής, δοκιμιογράφος και μεταφραστής. Βραβεύτηκε με το Α΄ Κρατικό
Βραβείο Ποίησης το 1956 (από κοινού με το Γιάννη Ρίτσο) και το Παράσημο Α΄ Βαθμού
των Γραμμάτων Κύριλου και Μεθόδιου, από την κυβέρνηση της Βουλγαρίας το 1977.
Ανήκει στην πρώτη μεταπολεμική γενιά Ελλήνων λογοτεχνών.
ΘΕΜΑ Α
Να αποδώσετε συνοπτικά (50-60 λέξεις) τα επιχειρήματα του συντάκτη του κειμένου 1 για το
πώς «η τέχνη μπορεί να αλλάξει τον κόσμο».
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ Β1
Να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε, με βάση το κείμενο 1, τις παρακάτω προτάσεις,

γράφοντας στο τετράδιό σας δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση τη λέξη
Σωστό ή Λάθος:
Α) Η δύναμη της ποίησης είναι αντίστοιχη με αυτήν των επαναστάσεων.
Β) Η τέχνη, με το μηνυματικό της χαρακτήρα, υποκαθιστά τα διδάγματα από την ιστορική
γνώση.
Γ) Το περιεχόμενο της τέχνης μπορεί να λειτουργήσει διδακτικά ακόμη και στην προσωπική
ζωή του ανθρώπου.
Μονάδες 6
Κείμενο 2
Δ) Η Γκουέρνικα ως έργο τέχνης αντιπροσωπεύει το δόγμα «τέχνη για την τέχνη» ή
αναδεικνύει την κοινωνική διάσταση της τέχνης. Πώς αντιλαμβάνεστε το περιεχόμενό της;
(50-60 λέξεις)
Μονάδες 9
Β2
Στην τρίτη παράγραφο («Αν θέλεις να… αναλγησία») του κειμένου 1. ο συντάκτης του
στοχεύει να συγκινήσει – ευαισθητοποιήσει τους δέκτες. Με ποια μέσα το επιτυγχάνει; Να
αιτιολογήσετε την απάντησή σας.
Μονάδες 15
Β3
Να συγκρίνετε τα κείμενα 1 και 2 (πίνακας ζωγραφικής) ως προς το θέμα, τον τρόπο

προσέγγισης του θέματος και την αποτελεσματική μετάδοση του μηνύματος.
Μονάδες 10
ΘΕΜΑ Γ
Ο ποιητής αναφέρεται στη μεγάλη αξία της ποίησης σε ένα διάλογο με την
προσωποποιημένη παρουσία της. Ποιες ευεργετικές ιδιότητές της επικαλείται; Εσείς ποια
πιστεύετε ότι είναι τα οφέλη ενός νέου από την τέχνη της ποίησης; (100-200 λέξεις)
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ Δ
Όλοι αναγνωρίζουν τη σημασία της τέχνης στη ζωή μας. Στην εποχή μας όμως πολλοί
άνθρωποι δεν εκδηλώνουν το ανάλογο ενδιαφέρον για την καλλιτεχνική δημιουργία. Σε
άρθρο σας στη σχολική εφημερίδα να αναπτύξετε την αιτιολογία του προβλήματος. (300-400
λέξεις)
Μονάδες 30
Κείμενο Ι
Από τη ζωή στη Λογοτεχνία

Η Ρέα Γαλανάκη (1947) είναι βραβευμένη πεζογράφος. Στο βιβλίο της «Από τη ζωή στη
Λογοτεχνία», παρουσιάζει αποσπάσματα ζωής, εξομολογητικές αναδρομές στα πρόσωπα
και τους τόπους, σκέψεις για τη Λογοτεχνία και την Ιστορία. Όπως χαρακτηριστικά
αναφέρεται στο οπισθόφυλλο, «Στον αντίποδα μιας συστηματικής αυτοβιογραφίας –που
ίσως κάποτε γραφτεί– το βιβλίο προτείνει μιαν αποσπασματική, πλην όμως στέρεη
αλληλουχία ζωής και γραφής.». Εδώ εξετάζεται η λογοτεχνική γραφή ως πράξη
επικοινωνίας.
Συνοψίζοντας, γράφω γιατί στα νιάτα μου έζησα μιαν εξέγερση και την καταστολή της, αλλά
και το γύρισμα της σελίδας, και μέσα μου ακόμη δεν έχουν καταλαγιάσει ούτε οι αιτίες, ούτε
οι συνέπειες. Γιατί φουσκώνει σαν ιστίο, αν δεν ανεμίζει σαν σημαία παράδοσης μια λευκή
κουρτίνα στο πατρικό μου σπίτι στον γενέθλιο τόπο, όπου αρνήθηκα να επιστρέψω,
επιστρέφοντας ωστόσο μέσω των βιβλίων μου. Γιατί συνεχίζω να είμαι μετανάστης στην
πρωτεύουσα έχοντας ζήσει μεγάλο μέρος της παιδικής και της ώριμης ζωής μου σε μεγάλες
επαρχιακές πόλεις και στην ύπαιθρο, με αποτέλεσμα να γνωρίζω τα υπέρ και τα κατά της
δύσκολης αυτής σχέσης, αλλά και να αμφισβητώ τον απόλυτο ενικό, την απόλυτη
καθαρότητα κάθε πατρίδας. Γιατί έζησα κοντά σε επιστήμονες και σε αγράμματους
ανθρώπους, και δεν βρήκα διαφορά. Γιατί αγάπησα με πάθος, κι αγαπήθηκα ελπίζω, αλλά
ακόμη κι η αγάπη θέτει αναπάντητα ερωτήματα. Γιατί δεν έχω καταφέρει να συνομιλήσω
όσο θα ήθελα με ζωντανούς, με νεκρούς, και με τον εαυτό μου ακόμη, η δε λογοτεχνία είναι
μια γέφυρα ανάμεσα στον ένα και σε όλους τους άλλους κόσμους που έχουμε. Γιατί
απορρίπτω τη λογοτεχνική στράτευση, επιμένοντας ωστόσο ότι η λογοτεχνία πρέπει να
ανατέμνει κοινωνίες και ψυχές. Γιατί πιστεύω στο προνόμιο της τέχνης να καταργεί τα όρια
που υπάρχουν στην καθημερινή ζωή μας, ώστε να αφουγκραστεί καλύτερα αυτό τον μαντικό
βαθύσκιο κισσό που περιβάλλει την ανθρώπινη ψυχή. Γιατί, πάνω απ’ όλα, είναι η γύρω μου
ζωή που με καλεί να την μελετήσω, να την υπερασπιστώ και να την ξαναγεννήσω,
χαρίζοντας ένα κομμάτι του εαυτού μου σε κάθε συγγραφικό τοκετό. Τέλος, γιατί γνωρίζω
πλέον πως ο συγγραφέας είναι ευνοημένος –θα μπορούσα όμως να πω και «καταραμένος»–
να γεράσει παραμένοντας παιδί που συνέχεια παίζει με τις λέξεις, χτίζοντας κάστρα και
κάστρα στην υγρή κινούμενη άμμο των λευκών σελίδων.
Γιατί όσο ψάχνω, τόσο περισσεύουν τα «γιατί».
Γαλανάκη, Ρ. (2011) Από τη ζωή στη Λογοτεχνία. Αθήνα: Καστανιώτης. 191-192
(Φάκελος Υλικού Νεοελληνική Γλώσσα, σελ. 10)
Κείμενο ΙΙ
Έγκλημα, ο καθρέφτης της κοινωνίας
Το άρθρο είναι δημοσιευμένο στην εφημερίδα Η Καθημερινή, στην έντυπη και

ηλεκτρονική έκδοση. Πρόκειται για μια συνέντευξη με τον Άρνε Νταλ, σύγχρονο
συγγραφέα αστυνομικής λογοτεχνίας. Μπορεί να τροφοδοτήσει συζητήσεις σχετικά με
αναπαραστάσεις όψεων της σύγχρονης κοινωνίας σε λογοτεχνικά κείμενα.
«Η αστυνομική λογοτεχνία αντανακλά την κοινωνία. Το είδος των εγκλημάτων που

διαπράττονται λέει πολλά για το είδος της κοινωνίας. Μπορεί να χρησιμοποιήσει κανείς το
έγκλημα σαν ένα καθρέφτη και να το κρατήσει μπροστά από το πρόσωπο της κοινωνίας θα
συνειδητοποιήσει πού είναι τα όρια, τι είναι αποδεκτό και τι όχι». Αυτά μου λέει, μεταξύ των
άλλων, ο Σουηδός συγγραφέας Άρνε Νταλ –συγγραφικό ψευδώνυμο του Γιαν Άρναλντ– για
το λογοτεχνικό είδος που τον έκανε διάσημο ανά τον πλανήτη.[…]
Πριν από λίγες ημέρες, όταν βρέθηκε στην Αθήνα για την προώθηση του νεοεκδοθέντος
βιβλίου του «Μουσικές καρέκλες» (Μεταίχμιο). Ένας από τους ήρωές του είναι Έλληνας: ο
αστυνομικός Άγγελος Σηφάκης, μέλος της ερευνητικής ομάδας Opcop, μυστικού τμήματος
της Europol, με έδρα τη Χάγη. Οι «Μουσικές καρέκλες» είναι το δεύτερο βιβλίο της
τετραλογίας με ήρωες την ομάδα της Opcop. [...]
Γεννημένος το 1963, ο Γιαν Άρναλντ εργαζόταν ως κριτικός λογοτεχνίας και ως

δημοσιογράφος όταν κέρδισε φήμη, αναγνώριση και καταξίωση στους κόλπους των
ομοτέχνων του, των κριτικών και του αναγνωστικού κοινού με το «Misterioso», το πρώτο
της δεκάδας των βιβλίων με κεντρικούς ήρωες τους αστυνομικούς της ομάδας Άλφα. Ήταν
και το βιβλίο –το έκτο του κατά σειρά– με το οποίο αποκαλύφθηκε η αληθινή του ταυτότητα,
την οποία έκρυβε πίσω από το ψευδώνυμο που τον έκανε διάσημο.
Ήταν μια συνειδητή απόφαση να δώσει τον ρόλο του διώκτη του εγκλήματος σε μια ομάδα
ερευνητών αντί για τον μοναχικό καουμπόι του νόμου. «Είχα κουραστεί από αυτόν τον
μεσήλικα, μοναχικό άντρα αστυνομικό που ζει μόνο για τη δουλειά του, έχει αποτυχημένη
προσωπική ζωή και πίνει λίγο παραπάνω από όσο πρέπει. Και επειδή σκόπευα να γράψω
δέκα βιβλία, θεώρησα ότι λίγο καιρό αργότερα θα βαριόμουν αυτόν τον χαρακτήρα».
Προτού ξεκινήσει τη συγγραφή του πρώτου του αστυνομικού μυθιστορήματος δεν επιδίωξε
να διαβάσει γνωστά βιβλία του είδους, αντιθέτως άντλησε έμπνευση από τις αρχαίες
ελληνικές τραγωδίες και τον Σαίξπηρ. Άρχισε να διαβάζει αστυνομικά μυθιστορήματα
αφότου κυκλοφόρησαν τα πρώτα του έργα και τα αγάπησε πολύ. Την ομάδα Άλφα
διαδέχτηκε η Opcop. Η Opcop έχει στους κόλπους της ερευνητές διαφόρων εθνικοτήτων,
είναι σαν μια μικρή «ευρωπαϊκή κοινότητα», όπου συνεργάζονται ένας Σουηδός, μια
Γερμανίδα, ένας Πολωνός, μια Γαλλίδα, μια Λιθουανή, μια Βρετανίδα, ένας Ισπανός και
ένας Έλληνας, ο ήρεμος υποδιευθυντής της ομάδας, Άγγελος Σηφάκης.
«Έγραψα το βιβλίο όταν ξεκίνησαν τα προβλήματα και οι επικρίσεις εναντίον της Ελλάδας
στην Ευρώπη», μας εξηγεί. «Σκέφτηκα ότι χρειαζόταν ένας καλός, αποτελεσματικός
Έλληνας αστυνομικός, κάποιος που θα ήταν το αντίθετο της προκατάληψης που υπήρχε τότε
για τους Έλληνες. Ήμουν σίγουρος ότι ήταν ένας χαρακτήρας που άξιζε να υπάρχει στα
βιβλία, ένας οργανωτικός Έλληνας, που θα εξέπληττε τους Γερμανούς», καταλήγει και
ξεσπάει σε γέλια για την… αταξία του.
Μεγάλη έρευνα
Λόγω της ύπαρξης του Σηφάκη, χρειάστηκε να κάνει μια αρκετά μεγάλη έρευνα για την
ελληνική κρίση και απέκτησε μια καλή εικόνα της κατάστασης, την οποία έχει συμπεριλάβει
στις «Μουσικές καρέκλες». Άλλωστε, ο Άρνε Νταλ ξεχωρίζει μεταξύ των συγγραφέων
αστυνομικών θρίλερ επειδή κατορθώνει να θίξει και να «συζητήσει» με τη φωνή των ηρώων
του επίκαιρα πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα τόσο της Ευρωπαϊκής Ένωσης όσο και
μεμονωμένων κρατών.
Ο ρατσισμός, η μετανάστευση, η ηθική παρακμή, η διαφθορά, η τρομοκρατία έχουν τη δική

τους θέση στην πλοκή: «Είναι η προσπάθειά μου να δω τον κόσμο από ψηλά, να δω το
μοτίβο του εγκλήματος όπως διαμορφώνεται και εξελίσσεται. Τα ζητήματα που σχετίζονται
με την κατάσταση της κοινωνίας και της Ευρώπης παρουσιάζουν ενδιαφέρον γι’ αυτό το
είδος της λογοτεχνίας».
Η συγγραφή της τετραλογίας της Opcop ξεκίνησε στις αρχές της δεκαετίας του 2010, όταν,
όπως λέει ο ίδιος, «υπήρχε πολλή ελπίδα για την Ευρώπη». Ολοκληρώθηκε το 2014, όταν «η
όλη ιδέα μιας λειτουργικής ένωσης άρχισε να εξαφανίζεται σιγά σιγά». Αυτή η πολυεθνική
κολεκτίβα αστυνομικών ερευνητών είναι ένα καλό παράδειγμα, θεωρεί, για το πώς θα
μπορούσε να είχε λειτουργήσει η Ε.Ε. «Όλοι αυτοί οι διαφορετικοί άνθρωποι εργάζονται
μαζί για έναν κοινό σκοπό. Είναι ιδεαλιστικό, αλλά δουλεύει».[…]
Αθανασίου, Μ. (12.11.2017). «Έγκλημα, ο καθρέφτης της κοινωνίας».
Η Καθημερινή (έντυπη έκδοση). Ανακτήθηκε από την Καθημερινή στις 10/04/2019.
Κείμενο III
Μελαγχολία τοῦἸάσωνοςΚλεάνδρουποιητοῦἐνΚομμαγηνῇ· 595 μ.Χ.
Το ποίημα, της ώριμης περιόδου του ποιητή (όταν γράφεται ο Καβάφης είναι 58 ετών),
παρουσιάζεται ως διάλογος ενός φανταστικού ποιητή με την Ποίηση, την οποία ικετεύει
να θεραπεύσει τα σημάδια του χρόνου.
Το γήρασματοῦ σώματος και τῆςμορφῆς μου
εἶναι πληγή ἀπό φρικτό μαχαῖρι.
Δεν ἔχωἐγκαρτέρησι καμιά.
Εἰς σέ προστρέχω Τέχνη τῆς Ποιήσεως,
πού κάπως ξέρεις ἀπό φάρμακα·
νάρκης τοῦἄλγους δοκιμές, ἐνΦαντασίᾳ και Λόγῳ.
Εἶναι πληγή ἀπό φρικτό μαχαῖρι. —
Τά φάρμακά σου φέρε Τέχνη τῆς Ποιήσεως,

πού κάμνουνε — γιά λίγο — να μήνοιώθεται ἡ πληγή.
(1921)
νάρκης του άλγους δοκιμές· δοκιμές νάρκης του άλγους· απόπειρες να κατευνασθεί ο πόνος.
εν Φαντασίᾳ και Λόγῳ· με τη δύναμη της φαντασίας που συλλαμβάνει και με τη μαγική
λειτουργία του λόγου, δηλ. της γλώσσας, που πραγματοποιεί τη σύλληψη.
Κωνσταντῖνος Καβάφης
(Νεοελληνική Λογοτεχνία Γ΄ Γενικού Λυκείου – Ο. Π. Α. Σ. σελ. 66 – 67)
Α. Η Ρέα Γαλανάκη καταγράφει στο απόσπασμα τους λόγους που την οδήγησαν στη
λογοτεχνική γραφή. Να συνοψίσετε σε 70 περίπου λέξεις τέσσερις (4) από αυτούς.
Μονάδες 15
Β.1.Να επιβεβαιώσετε ή να διαψεύσετε τις παρακάτω προτάσεις σύμφωνα με το περιεχόμενο

του κειμένου Από τη ζωή στη Λογοτεχνία σημειώνοντας δίπλα από το γράμμα που αντιστοιχεί
σε κάθε πρόταση: Σωστό ή Λάθος.
α) Μνήμες από τον γενέθλιο τόπο της Ρ. Γαλανάκη εντοπίζονται στα βιβλία της.
β) Η συγγραφέας πιστεύει ότι στη λογοτεχνία δεν πρέπει να βρίσκουν «χώρο» οι κοινωνικές
ανησυχίες.
γ) Στο κείμενο υποστηρίζεται η σύνδεση της τέχνης με την ανθρώπινη ψυχή.
δ) Ένα μέρος της προσωπικότητας του συγγραφέα αποτυπώνεται στο λογοτεχνικό του έργο.
Μονάδες 10
Β.2. Στο δοσμένο κείμενο της Ρ. Γαλανάκη κάθε περίοδος λόγου ξεκινά με το «Γιατί…» και
το ρηματικό πρόσωπο που επικρατεί είναι το α΄ ενικό. Ποιος στόχος της θεωρείτε ότι
επιτυγχάνεται μέσω αυτής της επανάληψης και της συγκεκριμένης επιλογής ρηματικού
προσώπου;
Μονάδες 15
Β. 3. Αφού μελετήσετε τα κείμενα Από τη ζωή στη Λογοτεχνία και Έγκλημα, ο καθρέφτης
της κοινωνίας να αναφέρετε τι είναι αυτό που κυρίως κινητοποιεί τη λογοτεχνική έκφραση
της Ρ. Γαλανάκη και τι κινητοποιεί στη συγγραφή τον Αρνέ Νταλ.
Μονάδες 15
Γ. Τι είδους «θεραπεία» θεωρείτε ότι επιζητά ο ποιητής από την Ποίηση στους στίχους του
δοσμένου ποιήματος; Να απαντήσετε σε 150 – 200 λέξεις λαμβάνοντας υπόψη σας και τους
εκφραστικούς τρόπους με τους οποίους ο ποιητής επιδιώκει την επικοινωνία του με την
Τέχνη της Ποίησης.
Μονάδες 15
Δ. Ποια επίδραση έχει κατά τη γνώμη σας στον άνθρωπο η ενασχόληση με τη Λογοτεχνία
είτε από την πλευρά του λογοτέχνη είτε από τη πλευρά του αναγνώστη; Το κείμενό σας –
300 ως 400 λέξεις – θα δημοσιευτεί στη στήλη «Απόψεις» της διαδικτυακής σχολικής
εφημερίδας.
Μονάδες 30
Ρατσισμός
Ρατσισμός: Η κοινωνική ή πολιτική πρακτική διακρίσεων, που βασίζεται στο δόγμα της
ανωτερότητας μιας φυλής, εθνικής ή κοινωνικής ομάδας και στην καλλιεργημένη αντίληψη
των μελών της ότι οφείλουν να περιφρουρήσουν την αμιγή σύσταση, την καθαρότητα της
ομάδας τους, καθώς και τον κυριαρχικό τους ρόλο έναντι των υπόλοιπων φυλετικών,
εθνικών, κοινωνικών κ.λπ. ομάδων, που θεωρούνται από αυτά κατώτερες.
Ο ρατσισμός είναι ένα πολύπλευρο φαινόμενο με σημαντικά αρνητικό αντίκτυπο, οι ποικίλες

εκφάνσεις του οποίου φανερώνουν τόσο την παθογένεια των κοινωνιών όσο και τη
συμπλεγματική φύση των ανθρώπων. Είναι, μάλιστα, τόσες οι επιμέρους μορφές που
λαμβάνει, ώστε σχεδόν κάθε άνθρωπος μοιάζει να ανήκει σε μιαν ετερότητα που βιώνει
κάποιου είδους ρατσιστική διάκριση.
- Φυλετικός ρατσισμός: Διακρίσεις εις βάρος των ανθρώπων με γνώμονα τη φυλή στην
οποία ανήκουν, με σημαντικότερο παράδειγμα αυτό της μαύρης φυλής, που έχει γνωρίσει
κατά το παρελθόν βίαιη υποδούλωση, δολοφονικές διώξεις, καθώς και μια συνεχή
υπονόμευση και υποτίμηση της αξίας της.
- Εθνικός ρατσισμός: Διακρίσεις που βασίζονται στην αβάσιμη πεποίθηση της υπεροχής
ορισμένων εθνών ή φυλών έναντι άλλων, που καταλήγουν συχνά σε ακραίες βιαιότητες.
Στον εθνικό ρατσισμό εντάσσεται και η αρνητική υποδοχή και κακομεταχείριση μεταναστών
και προσφύγων στις χώρες όπου προσφεύγουν αναζητώντας ασφάλεια και μια καλύτερη
ποιότητα ζωής.
- Κοινωνικός ρατσισμός: Στο πλαίσιο του κοινωνικού ρατσισμού εντάσσονται, μεταξύ

άλλων, οι διακρίσεις εις βάρος: των γυναικών, των ατόμων με ειδικές ανάγκες, των
ομοφυλόφιλων, των μειονοτήτων. Ενώ, διευρύνεται σημαντικά, αν ληφθεί υπόψη πως κάθε
είδους διάκριση των πολιτών ανάλογα με την οικονομική και κοινωνική τους θέση, το
επάγγελμα, το πνευματικό και πολιτιστικό τους υπόβαθρο, την πολιτική τους ιδεολογία, τη
σωματική εμφάνιση, την ενδυμασία, τον τρόπο ζωής και τη νοητική τους ικανότητα, συνιστά
έκφανση κοινωνικού ρατσισμού.
Ιστορικές πτυχές του φαινομένου
Το φαινόμενο του ρατσισμού και κυρίως του φυλετικού διατρέχει την ανθρώπινη ιστορία,
καθώς η βασική και αυτονόητη αλήθεια της ισότητας όλων των ανθρώπων δεν ήταν πάντοτε
δεδομένη, και αμφισβητήθηκε ποικιλοτρόπως, προκειμένου να εξυπηρετηθούν οικονομικά
συμφέροντα.
Η δύναμη των όπλων και η οικονομική ισχύς θεωρήθηκαν, κατά τους προηγούμενους
αιώνες, επαρκείς «αιτιολογίες» από τους λευκούς ανθρώπους, για να χρησιμοποιήσουν ως
δούλους εκατομμύρια μαύρους από την αφρικανική ήπειρο. Στις Ηνωμένες Πολιτείες της
Αμερικής χρειάστηκε ένας πολύνεκρος εμφύλιος πόλεμος (1861-1865) ανάμεσα στις βόρειες
και τις νότιες πολιτείες προκειμένου οι δεύτερες να δεχτούν την κατάργηση της δουλείας.
Οι διακρίσεις, ωστόσο, απέναντι στους μαύρους συνεχίστηκαν για ακόμη έναν αιώνα, και
μόλις το 1964 ψηφίστηκε το διάταγμα που καθιστούσε παράνομη κάθε είδους διάκριση που
σχετιζόταν με τη φυλή, το χρώμα, αλλά και το φύλο των πολιτών στις ΗΠΑ. Ενώ, η πορεία
μέχρι αυτό το διάταγμα ήταν γεμάτη διεκδικήσεις και αγώνες από τους μαύρους πολίτες, οι
οποίοι βίωναν συνεχώς ταπεινωτικές συμπεριφορές από τους λευκούς συμπολίτες τους. Το
1955, για παράδειγμα, η RosaParks, μια μαύρη γυναίκα, δικάστηκε και τιμωρήθηκε επειδή
δεν παραχώρησε τη θέση της στο λεωφορείο σ’ έναν λευκό επιβάτη.
«Οι νέγροι, που κατοικούν συνήθως σε καλύβες, εργάζονται σκληρά 16-18 ώρες την ημέρα,
αποτελούν αντικείμενο καλύτερης μεταχείρισης στη Βιρτζίνια, αλλά είναι περισσότερο
δυστυχείς στους ορυζώνες των Καρολίνων ζουν γενικώς σε άθλιες συνθήκες, παραμένουν
αμόρφωτοι [...]. Η αύξηση του αριθμού των δούλων δεν μπορεί να παρακολουθήσει την
αύξηση της παραγωγής που διπλασιάζεται κάθε δέκα έτη. Με όλα τα μέσα εφοδιάζουν τις
αγορές δούλων στις οποίες οι τιμές ανεβαίνουν. Σε μερικές περιοχές μάλιστα επιδίδονται σε
πραγματική κτηνοτροφία «εγχρώμων κτηνών» [...]
[Μ. Crouzet, Παγκόσμιος Ιστορία του Πολιτισμού. Νεώτεροι Χρόνοι]
Ενώ, το ρατσιστικό παραλήρημα του Αδόλφου Χίτλερ και ο Δεύτερος Παγκόσμιος πόλεμος
των 36 εκατομμυρίων νεκρών, περιελάμβανε και μια απάνθρωπη επιχείρηση γενοκτονίας
των Εβραίων, ως οικονομικών εχθρών του γερμανικού έθνους.
[Προκειμένου να επιτευχθεί η «τελική λύση» του προβλήματος, το οποίο, κατά τους ναζί,
προκαλούσε η εκτεταμένη διεθνής παρουσία του εβραϊκού στοιχείου, επινοήθηκαν και
εφαρμόστηκαν από τον Χίτλερ και τους συνεργάτες του εφιαλτικές πρακτικές,
πρωτοφανέρωτες στην παγκόσμια ιστορία: φυσική εξόντωση μετά από επώδυνη παραμονή
σε γκέτο ή σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, μαζικές εκτελέσεις, χρήση δηλητηριωδών αερίων -
όπως το «Τσυκλόν Β»- προκειμένου να προκληθεί μαζικά ο θάνατος. Σε εκατομμύρια
αριθμούνται τα θύματα της πρωτοφανούς αυτής τραγωδίας - μόνο από την Ελλάδα πάνω από
70.000. Στρατόπεδα όπως του Άουσβιτς, της Τρεμπλίνκα, του Νταχάου, του Μπέλζετς ή του
Σόμπιμπορ έχουν γίνει συνώνυμα απανθρωπιάς και τρόμου.]
Η Άρια φυλή
Μια από τις θεωρίες που θέλησε να προωθήσει η ναζιστική Γερμανία προκειμένου να
αιτιολογήσει τη διάθεσή της για κυριαρχία στον Ευρωπαϊκό χώρο, ήταν πως το γερμανικό
έθνος ανήκε στον ανώτερο φυλετικό τύπο της ευρωπαϊκής φυλής. Όπως, αντιστοίχως, στη
φασιστική Ιταλία αναζητήθηκε η υπεροχή των Ιταλών μέσω της αναδρομής στα επιτεύγματα
των Ρωμαίων προγόνων τους.
Συνάμα, ένα σημαντικό ζήτημα για τη ναζιστική Γερμανία ήταν η καθαρότητα της φυλής,
καθώς θεωρούσαν πως οι προσμίξεις με άλλους φυλετικούς τύπους ευθύνονταν για τον
παρατηρούμενο εκφυλισμό του γερμανικού έθνους.
Στην πραγματικότητα, βέβαια, δεν υπάρχει καμία επιστημονική στήριξη για την
ανωτερότητα κάποιας φυλής ή φυλετικού τύπου, όπως επίσης δεν είναι καν εφικτή η ύπαρξη
φυλετικής καθαρότητας. Εκείνο που επιδίωκε η ναζιστική Γερμανία δηλώνοντας την
υπεροχή της έναντι των άλλων Ευρωπαίων και παράλληλα στιγματίζοντας κάποιους άλλους
φυλετικούς τύπους, όπως των Εβραίων και των Σλάβων -κύριος σλαβικός αντίπαλος οι
Ρώσοι- ήταν να ενισχύσει, έστω και με ανυπόστατα επιχειρήματα, την προσπάθειά της να
εξαλείψει τους οικονομικούς και ιδεολογικούς εχθρούς της.
Αίτια του φαινομένου
Ψυχολογικά:
- Η ανάγκη των ανθρώπων να καλύψουν τυχόν συναισθήματα μειονεξίας που τους

προκαλούνται λόγω χαμηλής αυτοεκτίμησης, τους ωθεί συχνά στην αναζήτηση εκείνων των
στοιχείων που τους καθιστούν υπέρτερους άλλων. Είναι σύνηθες, επομένως, να επιτίθενται
με μειωτικά σχόλια -αν όχι με πράξεις βίας- εναντίον άλλων, μόνο και μόνο για να λάβουν
την πρόσκαιρη ικανοποίηση της ενίσχυσης του προσωπικού τους γοήτρου. Μειώνοντας τους
άλλους, αισθάνονται καλύτερα για τον εαυτό τους, εκτονώνοντας -και όχι επιλύοντας- τα
δικά τους συμπλέγματα κατωτερότητας.
- Συνάμα, κάθε ψυχολογική ένταση, από εσωτερικές ανισορροπίες που δεν έχουν βρει την
επίλυσή τους, μπορεί εν δυνάμει να προκαλέσει συναισθήματα εχθρότητας ή την επιθυμία να
βρεθεί το εξιλαστήριο θύμα στο οποίο θα ξεσπάσει η εσωτερική αυτή ένταση. Καταπιεσμένη
σεξουαλικότητα, αισθήματα μειονεξίας, μακροχρόνιο άγχος λόγω ποικίλων άλλων
παραγόντων, είναι μερικές μόνο από τις πιθανές αιτίες που εμποδίζουν το άτομο να
αποδεχτεί τον εαυτό του, και άρα να αποδεχτεί και να εκτιμήσει πλήρως τους άλλους.
Το άτομο καταλήγει, έτσι, να αντιμετωπίζει αρνητικά ή και να στιγματίζει χαρακτηριστικά

και συμπεριφορές άλλων ανθρώπων, μη θέλοντας επί της ουσίας να παραδεχτεί επίπονες για
αλήθειες για τον ίδιο του τον εαυτό.
- Η αδυναμία, άλλωστε, του ατόμου να αποδεχτεί τον εαυτό του -με τις όποιες πιθανές
ελλείψεις του-, το ωθεί σε αναποτελεσματικές συμπεριφορές απέναντι στη διαφορετικότητα.
Έκφανση αυτών είναι κι η ανάγκη ένταξης σε μια ομάδα (φυλετική, πολιτική ή άλλη)∙
ένταξη που του προσφέρει το αίσθημα πως ανήκει κάπου, πως γίνεται αποδεκτό και πως
αποκτά θέση σε μια συλλογική ταυτότητα.
- Τα συναισθήματα εχθρότητας απέναντι στους άλλους, απέναντι στο διαφορετικό, που

ενυπήρχαν στο άτομο κι ίσως παρέμεναν ανενεργά όσο κινούταν ως μονάδα, ενισχύονται στο
πλαίσιο της ομάδας και με τη δυναμική της μαζικής εκτόνωσης οδηγούν συχνά στις πιο
βίαιες εκφράσεις του ρατσισμού.
Οικονομικά:
- Η επιδείνωση της οικονομικής κατάστασης μιας χώρας επιτείνει την εμφάνιση

ρατσιστικών φαινομένων, ιδίως απέναντι στους οικονομικούς μετανάστες, οι οποίοι
στοχοποιούνται ως δήθεν υπαίτιοι της συνολικής κατάστασης, έστω κι αν οι μετανάστες
απασχολούνται συνήθως σε θέσεις εργασίας που οι εντόπιοι αποφεύγουν ή δεν επιλέγουν
καθόλου. Μη δυνάμενοι οι πολίτες να στρέψουν το θυμό τους προς εκείνους που είναι
κυρίως υπεύθυνοι για την οικονομική πορεία του κράτους, επιλέγουν ως εύκολο στόχο τους
ήδη περιθωριοποιημένους μετανάστες.
- Η οικονομική κρίση παρόλο που εξετάζεται συχνά ως γενεσιουργό αίτιο του ρατσισμού,
δεν είναι παρά η ζητούμενη αφορμή για να εκδηλωθούν πιο έντονα ήδη υπάρχουσες
απαρέσκειες των ανθρώπων.
- Με αφορμή, άλλωστε, τη γενικότερη οικονομική κατάσταση πολλοί είναι εκείνοι που

βρίσκουν -και έβρισκαν- ως πρόφαση τις ρατσιστικές αντιλήψεις για να δικαιολογήσουν τη
στυγνή οικονομική εκμετάλλευση εις βάρος των μεταναστών.
- Σύνηθες απότοκο της οικονομικής κρίσης είναι και το φανέρωμα του σοβινισμού, που
ενισχύει και υποδαυλίζει φαινόμενα ρατσιστικής συμπεριφοράς.
«Το γερμανικό έθνος δεν θα μπορέσει ποτέ πια ν’ αναγεννηθεί, αν δεν αντιμετωπίσει
αποφασιστικά το φυλετικό πρόβλημα και σαν επακόλουθο το πρόβλημα των Εβραίων.»
[Αδόλφος Χίτλερ, Ο αγών μου]
Σοβινισμός:
[Τυφλός εθνικισμός που χαρακτηρίζεται από τη φανατική εξύμνηση κάθε εθνικού στοιχείου,
από απόρριψη και περιφρόνηση των στοιχείων άλλων λαών.]
- Σε περιόδους οικονομικής ή και πολιτικής κρίσης παρουσιάζεται έξαρση του σοβινισμού

(εθνικισμού), καθώς οι πολίτες αισθάνονται την ανάγκη συσπείρωσης και προάσπισης των
θιγόμενων συμφερόντων τους. Αντικρίζουν τους αλλοεθνείς κατοίκους της χώρας -τους
μετανάστες-, αλλά και τις εθνολογικές μειονότητες ως μέρος του οικονομικού προβλήματος
και τους απορρίπτουν.
- Ο εθνικισμός αξιοποιείται, συχνά, από τους κυβερνώντες ως μέσο αποπροσανατολισμού

της κοινής γνώμης από προβλήματα ή παθογένειες δικής τους υπαιτιότητας, προκειμένου να
απαλλαγούν από την ενδεχόμενη λαϊκή απαίτηση να αναγνωρίσουν και να αναλάβουν τις
ευθύνες τους.
- Ο εθνικισμός, που συνιστά μια ανεπιθύμητη ακρότητα σε σχέση με την υγιή και θεμιτή
φιλοπατρία, υποδηλώνει επί της ουσίας την ανασφάλεια των πολιτών για το μέλλον τόσο της
χώρας όσο και το δικό τους. Φαινόμενα όπως η οικονομική αστάθεια, η εισροή μεταναστών,
αλλά και η επιδείνωση της εθνικής κατάστασης σε σχέση με άλλα μεγαλύτερα και
ισχυρότερα κράτη, ωθούν τους πολίτες σε μια τάση αυτοπροστασίας, η οποία εκδηλώνεται
εν τέλει με την υπερβολική προσήλωση σε ό,τι τονίζει την εθνική τους ταυτότητα∙ σε ό,τι
τους διαφοροποιεί από τα άλλα έθνη και κράτη.
- Οι πολίτες κυρίως μικρότερων κρατών είναι περισσότερο ευάλωτοι σε προπαγανδιστικές

πράξεις εκμετάλλευσης της ανησυχίας που τους προκαλεί η συνύπαρξη με αυξημένο αριθμό
αλλοεθνών. Ο φόβος για την πιθανή αλλοίωση της εθνολογικής και πολιτιστικής ταυτότητας,
καθώς και η ανασφάλεια σε σχέση με την οικονομική κατάσταση της χώρας, καθιστούν
ευκολότερη τη χειραγώγησή τους από πολιτικούς ή άλλους σχηματισμούς, που επιχειρούν να
χρησιμοποιήσουν προς όφελός τους την ξενοφοβία και τη μη ανοχή στη διαφορετικότητα.
«Πρέπει ακόμα να υπογραμμίσουμε στους οπαδούς του κινήματός μας και γενικότερα να
κάνουμε γνωστό σ’ ολόκληρο το λαό, ότι οι Εβραϊκές εφημερίδες δεν είναι παρά ένας ειρμός
από ψέματα.
Ακόμη κι όταν ένας Εβραίος λέει την αλήθεια έχει σαν απώτερο και προκαθορισμένο σκοπό
να καλύψει μιαν άλλη πιο μεγάλη απάτη∙ ακόμη και σ’ αυτή την περίπτωση ενεργεί βάσει
ενός προδιαγεγραμμένου σχεδίου. Ο Εβραίος είναι ο μεγάλος αφέντης του ψέματος: ψέμα κι
απάτη είναι τα πολεμικά του όπλα.»
Ελλιπής παιδεία:
- Σημαντικό ζητούμενο της εκπαιδευτικής διαδικασίας, τόσο στο σχολείο όσο και στο
πλαίσιο της οικογένειας, θα έπρεπε να είναι η θετική πρόσληψη της διαφορετικότητας. Η
επίμονη αναπαραγωγή στερεοτύπων και έτοιμων σχημάτων θέασης του κόσμου, φέρνει από
μικρή ηλικία τα παιδιά αντιμέτωπα με συγκεκριμένα πρότυπα, τα οποία θεωρούνται
αποδεκτά και επιθυμητά. Ετοιμάζεται, έτσι, από νωρίς το έδαφος, όχι μόνο για την απόρριψη
και τη μη αποδοχή των άλλων, αλλά πρωτίστως για την επικριτική αντιμετώπιση του ίδιου
του εαυτού, που προφανώς δεν μπορεί να πληροί όλα αυτά τα ιδεατά πρότυπα.
- Οι βασικοί φορείς της εκπαιδευτικής διαδικασίας με την προβολή συγκεκριμένων

προτύπων, με την εμμονή στην ομοιομορφία και τη μη παρέκκλιση από την υποτιθέμενη
νόρμα, δημιουργούν τις κατάλληλες προϋποθέσεις για τα συμπλέγματα εκείνα που γεννούν
και θρέφουν τον ρατσισμό.
- Κύριο μέλημα της εκπαίδευσης θα πρέπει να είναι η αποδοχή κάθε παιδιού γι’ αυτό
ακριβώς που είναι, καθώς μόνο μέσω της αποδοχής ενισχύεται η αυτοπεποίθηση και η
εσωτερική σταθερότητα, ώστε το υπό διαμόρφωση άτομο να είναι δεκτικό στη

διαφορετικότητα και απόλυτα έτοιμο να αναγνωρίσει και να σεβαστεί την αξία του άλλου.
- Τα στερεότυπα που κυριαρχούν στο χώρο της εκπαίδευσης, στην οικογένεια, αλλά και στα
μέσα μαζικής επικοινωνίας, συνθέτουν μια διαστρεβλωμένη εικόνα της πραγματικότητας,
όπου μια σειρά λανθασμένων και συχνά επικίνδυνων απόψεων αναπαράγονται άκριτα.
Θέματα, όπως είναι η ισότιμη θέση της γυναίκας στην κοινωνία, η ηθική αξία των
μεταναστών, ο σεβασμός στις διαφορετικές θρησκείες και τους ξένους πολιτισμούς κ.ο.κ,
είτε παραγνωρίζονται είτε παρουσιάζονται με ιδιαίτερα υπονομευτικό τρόπο.
- Η δυνατότητα των πολιτών να δεχτούν άφοβα την πολυπολιτισμική διεύρυνση των

σύγχρονων κοινωνιών, η αίσθηση εμπιστοσύνης στην ασφάλεια της εθνικής τους
ταυτότητας, η αποδοχή και η εκτίμηση προς τους άλλους ανθρώπους, έστω κι αν έχουν
πλείστες μεταξύ τους διαφοροποιήσεις, απαιτούν όχι μια πρόχειρη παιδαγωγική διαδικασία
που θα βασίζεται σε έτοιμο στερεοτυπικό υλικό, αλλά μια συνετή προσέγγιση που θα τονίζει
έγκαιρα τόσο την πίστη στην αξία του εαυτού όσο και το σεβασμό προς τον άλλον άνθρωπο.
- Η προφύλαξη της συναισθηματικής και ψυχικής σταθερότητας των νέων ανθρώπων μέσα
από την άνευ όρων αποδοχή και το σεβασμό, θα δημιουργούσε από νωρίς τις απαιτούμενες
αντιστάσεις στις ρατσιστικές αντιλήψεις. Ενώ, η ενίσχυση της φιλοπατρίας, χωρίς τις
ακρότητες του εθνικισμού, θα προδιέθετε τους νέους αφενός να αισθάνονται ασφαλείς για τη
δική τους ταυτότητα και αφετέρου να μην αντικρίζουν με φόβο ή άγνοια τη διαφορετικότητα
των άλλων εθνοτήτων.
«Οι λαοί που αρνούνται να διαφυλάξουν την αγνότητα της ράτσας τους αρνούνται
συγχρόνως στον ίδιο τον εαυτό τους την ικανότητα ν’ αντιδράσει και να σταθεί ενωμένος σε
κάθε εκδήλωση.
Η διάλυση κι η εξάρθρωση του υποκειμένου είναι η φυσική κι αδιαμφισβήτητη συνέπεια της

αλλοίωσης του αίματος ενός λαού και η αποσύνθεση των πνευματικών και δημιουργικών του
δυνάμεων δεν είναι παρά το αποτέλεσμα των διαμορφώσεων που συνέβησαν στις ρατσικές
του καταβολές.»

Κοινωνικά:
- Οι ρατσιστικές συμπεριφορές βρίσκουν, όπως είναι αναμενόμενο, πρόσφορο έδαφος

απέναντι στις κάθε είδους μειονότητες μιας κοινωνίας, εφόσον οι πολίτες δεν είναι έτοιμοι να
σεβαστούν την ετερότητα. Υπ’ αυτή την έννοια είτε πρόκειται για θρησκευτικές μειονότητες
είτε για εθνολογικές είτε για οποιοδήποτε άλλο είδος, γίνεται αντιληπτό πως πρόκειται για
άτομα που έρχονται διαρκώς αντιμέτωπα με την ανοιχτή ή και συγκαλυμμένη εχθρότητα των
γύρω τους.
- Η τάση των ανθρώπων να συγχρωτίζονται και να διατηρούν επαφές μόνο με άτομα κοινών
με αυτούς χαρακτηριστικών, προκαλεί μια ιδιότυπη απομόνωση, η οποία εύκολα ωθεί στην
απόρριψη και το ρατσισμό απέναντι σε ανθρώπους που δεν ανήκουν στην ίδια ή παρόμοια
ομάδα (εθνολογική, φυλετική, πολιτική ή άλλη).
- Οι πολυειδείς διαφοροποιήσεις ανάμεσα στα μέλη μιας κοινωνίας (άντρες – γυναίκες,

Έλληνες – αλλοεθνείς, χριστιανοί – μουσουλμάνοι, κ.ο.κ.), δημιουργούν ένα ισχυρό πλέγμα
αντιθέσεων, το οποίο αντί να επιλύεται σε μιαν αρμονική συνύπαρξη, οδηγεί συχνά σε
εντάσεις ρατσιστικής υφής.
- Τις ανασφάλειες και την ανησυχία των μελών μιας κοινωνίας εκμεταλλεύονται συχνά
επίδοξοι πολιτικοί, οι οποίοι θέλοντας να αυξήσουν την πολιτική τους επιρροή καλλιεργούν
σκοπίμως τις ρατσιστικές αντιλήψεις και τη αρνητική προδιάθεση των πολιτών απέναντι στο
ξένο στοιχείο.
Συνέπειες του φαινομένου
- Τα άτομα που γίνονται δέκτες ρατσιστικών συμπεριφορών βιώνουν ό,τι μπορεί να εκληφθεί
ως ψυχολογική κακοποίηση -αν δεν πέφτουν θύματα ακόμη και σωματικής βίας-, γεγονός
που υπονομεύει τη συναισθηματική τους ακεραιότητα. Πόνος, απογοήτευση, απαισιοδοξία,
αλλά και οργή είναι μερικά μόνο από τα συναισθήματα που συνοδεύουν τα θύματα του
ρατσισμού.
- Το γεγονός, άλλωστε, ότι ο ρατσισμός οδηγεί συχνά στην περιθωριοποίηση ορισμένων

ατόμων, προκαλεί ως αντίδραση τη διάθεση μιας απάντησης. Η βία γεννά εύλογα τη βία, και
η απόρριψη της μιας πλευράς μεταφράζεται σε διάθεση απόρριψης κι από την άλλη.
Αν, μάλιστα, λάβουμε υπόψη μας πως λόγω του ρατσιστικού αποκλεισμού ορισμένα μέλη
της κοινωνίας δεν έχουν πρόσβαση σε στοιχειώδη δικαιώματα, όπως αυτό της αξιοπρεπούς
εργασίας, τότε συνειδητοποιούμε την ευθύνη της ίδιας της πολιτείας για ορισμένες,
παραβατικές ή κάποτε και εγκληματικές συμπεριφορές.
- Ο ρατσισμός, βέβαια, ακόμη κι όταν παρέχεται εργασία σε άτομα που δεν γίνονται
αποδεκτά ως ισότιμα, γίνεται το μέσο μιας ανηλεούς οικονομικής εκμετάλλευσης και μιας
συνεχούς παραβίασης βασικών εργατικών δικαιωμάτων. Οι συνθήκες εργασίες για τους
μετανάστες είναι συχνά απάνθρωπες, ενώ προφανής είναι και η δυσκολία που συναντούν, αν
θελήσουν να διεκδικήσουν ό,τι δικαιούνται και τους αναλογεί.
- Μια κοινωνία στην οποία κυριαρχεί ο ρατσισμός -σε όποια του έκφανση- τρέπεται γοργά
σε μια κοινωνία όπου επικρατεί η έλλειψη αξιοκρατίας και η διάκριση των πολιτών σε
κατηγορίες. Πλάι στους προνομιούχους πολίτες, που γίνονται αποδεκτοί και
αντιμετωπίζονται με πλήρη σεβασμό, υπάρχουν και οι πολίτες εκείνοι που βλέπουν τα
δικαιώματά τους να καταπατούνται, χωρίς κανείς να μεριμνά γι’ αυτούς.
Είναι σαφές, βέβαια, πως όποιου είδους διάκριση ανάμεσα στα μέλη μιας κοινωνίας
προκαλεί εντάσεις και εγκυμονεί τον κίνδυνο μιας απρόσμενα δυναμικής αντίδρασης.
- Η επικράτηση, και άρα η αποδοχή, ρατσιστικών συμπεριφορών σε μια κοινωνία

σηματοδοτεί τον εκφυλισμό των ηθικών αξιών και της ποιότητας των μελών της. Πολίτες
που δέχονται την παραβίαση δικαιωμάτων των συνανθρώπων τους∙ πολίτες που δεν
αναγνωρίζουν την αδιαμφισβήτητη αξία του άλλου ανθρώπου, προδίδουν κάθε έννοια
- Συνάμα, τα άτομα που πέφτουν θύματα ρατσισμού είναι εύλογο να μην έχουν πλέον τη
διάθεση να προσφέρουν στο υπόλοιπο κοινωνικό σύνολο, ούτε ίσως την επιθυμία να
ακολουθούν τις όποιες υποδείξεις και αξιώσεις της πολιτείας. Προκύπτει έτσι μια
ανεπιθύμητη ρήξη στη συνοχή της κοινωνίας.
- Τόσο οι θύτες του ρατσισμού -εφόσον δεν έχουν την αναγκαία ηθική ακεραιότητα κι
εφόσον είναι προφανές πως δεν σέβονται απόλυτα την αξία του ανθρώπου- όσο και τα
θύματα -εφόσον έχουν υποστεί τέτοιου είδους συμπεριφορές που τους έχουν δημιουργήσει
συναισθήματα εχθρότητας ή έστω έντασης- τρέπονται σε άτομα που μπορούν να
χειραγωγηθούν εύκολα. Η πρόσφατη ιστορία μας έχει δείξει, άλλωστε, σε ποιες ακρότητες
μπορούν να φτάσουν οι άνθρωποι ρατσιστικών αντιλήψεων, αν καλλιεργηθεί επαρκώς ο
φανατισμός τους.
- Τα άτομα ρατσιστικών αντιλήψεων διακρίνονται για το δογματικό τρόπο σκέψης, αλλά το

κυριότερο για την αδυναμία τους να αποδεχτούν τις ανθρωπιστικές εκείνες αξίες που θα
μπορούσαν να προσφέρουν μια καλύτερη και πιο αρμονική ποιότητα ζωής σε όλα τα μέλη
του κοινωνικού συνόλου.
Κείμενο Ι
Ο Levinas και η ηθική της ετερότητας
Η ετερότητα επιβάλλει την αγιότητα του Άλλου ως προσώπου, οπότε ο Άλλος τίθεται στο
κέντρο της ηθικής βλέψης. Αλλά της ηθικής πέραν της ηθικής. Το πέραν της ηθικής σημαίνει
κάτι ιδιαίτερα κρίσιμο για οποιαδήποτε ηθική κρίση. Σημαίνει πρωτίστως τη φανέρωση του
άλλου ανθρώπου στη θέα μας, και η διατήρησή του εκεί. Αυτή η φανέρωση ως οφειλή προς
τον Άλλον είναι που την κατευθύνει προς τον πλέον αυθεντικό προορισμό της που είναι η
υπευθυνότητα και η δικαιοσύνη.
Διότι δεν αρκεί ο Άλλος να είναι το αντικείμενο του στοχασμού μας, κοινωνικο-πολιτικά
και / ή πολιτισμικά. Δεν αρκεί ο Άλλος να απασχολεί τη σκέψη μας, κατά το κλασσικό
ουμανιστικό υπόδειγμα. Ο Άλλος πρέπει να φανερωθεί και να κρατηθεί στη θέα ως απόλυτη
προτεραιότητα του δικού μας είναι, κατά τρόπον ώστε το ερώτημα περί του Άλλου να
προσδίδει νόημα και σημασία στη συνομιλία με τον εαυτό μας. Οφείλουμε, δηλαδή, να
μεταστοχαζόμαστε, και βέβαια να αναστοχαζόμαστε ταυτοχρόνως, τη σχέση μας με τον
Άλλον ως σχέση με τον εαυτό μας, και πάντοτε να βρισκόμαστε καθ’ οδόν προς τον Άλλο,
προκειμένου να τον φανερώσουμε· και συγχρόνως να φανερωθούμε μέσα στο πεπρωμένο
που μας επιβάλλει η αναγκαία οδοιπορία μας στον κόσμο, στην κοινωνία, στον πολιτιστικό
μας περίγυρο. Κατά συνέπεια, η φανέρωση του Άλλου και η αυτοφανέρωση συγκροτούν
τους αναγκαίους όρους τους οποίους ο Levinas θέτει εξ αρχής: «πρέπει να είμαστε» και
«πρέπει να πράττουμε».
«Η φανέρωση του Άλλου Ανθρώπου», αποφαίνεται ο Levinas «είναι η ευθύνη μου απέναντί
του. Βλέπω τον άλλον άνθρωπο σημαίνει ότι είμαι ήδη υποχρεωμένος απέναντί του». Εδώ,
μια διευκρίνιση είναι κατά την αντίληψή μου ουσιώδης. Όταν ο Levinas ομιλεί περί ευθύνης
απέναντι στον άλλον άνθρωπο, κατ’ ουσίαν ομιλεί περί υπευθυνότητας και όχι περί ευθύνης
με την τρέχουσα σημασία, την οποία συναντούμε στους χώρους και στα πεδία της
κανονιστικής ηθικής. Η κανονιστική ηθική, στον βαθμό που διέπει τις εκάστοτε ανθρώπινες
πράξεις και άρα περιλαμβάνεται στα δικαιικά συστήματα, στους θεσμισμένους νόμους και εν
γένει στο θεσμισμένο δίκαιο, διόλου δεν μπορεί να φανερώσει και να κρατήσει στη θέα τον
άλλον άνθρωπο ως υποχρέωση οντολογική και ως φανέρωση εαυτού.
Άρα, η υπευθυνότητα κατευθύνεται προς «αυτό που δεν είναι πράξη μου ή γι’ αυτό που ούτε
καν με αφορά». Κατά συνέπεια, το πρόταγμα του Levinas «πρέπει να είμαστε» και «πρέπει
να πράττουμε» δεν μπορεί να νοείται μέσα στο πλαίσιο της «εφαρμοσμένης ηθικής».
[Διασκευασμένο κείμενο από συνέντευξη του Στέφανου Ροζάνη, καθηγητή φιλοσοφίας στην
εφημερίδα Αυγή, 07 Ιουνίου 2014]
Κείμενο ΙΙ
Η Heineken αποσύρει την «τρομερά ρατσιστική» διαφήμισή της μετά από την online
κατακραυγή
«Νομίζω ότι κάποιες εταιρίες επίτηδες κυκλοφορούν ρατσιστικές καμπάνιες για να κερδίσουν
περισσότερα views»
Ένα ακόμη κύμα αντίδρασης ενάντια στον ρατσισμό στα Media ξεκίνησε μετά την
κυκλοφορία της νέας διαφήμισης για τη HeinekenLight. Το κλιπ δείχνει έναν μπάρμαν να
στέλνει ένα μπουκάλι μπύρας σε ένα μπαρ, προσπερνώντας διάφορους έγχρωμους άντρες και
γυναίκες, καταλήγοντας στα χέρια μιας ανοιχτόχρωμης Ασιάτισσας, με την ατάκα
«Μερικές φορές, το light (ανοιχτό-ελαφρύ) είναι καλύτερο».
Όπως είπε ένας εκπρόσωπος της Heineken στο Νewsweek, «Παρότι πιστεύουμε ότι η
διαφήμιση καθρεφτίζει τη μπύρα μας, ξεφύγαμε από το στόχο μας, λαμβάνουμε σοβαρά
όλα τα σχόλια και θα χρησιμοποιήσουμε αυτή τη γνώση σε μελλοντικές μας καμπάνιες»,
υπογραμμίζοντας παράλληλα ότι έχουν μεγάλη ιστορία στο να συμπεριλαμβάνουν άπαντες
στις καμπάνιες τους.
Η υπόθεση έλαβε τεράστιες διαστάσεις από τη στιγμή που ο Chance the Rapper αντιλήφθηκε
την ύπαρξή της και έγραψε στο Twitter, «Νομίζω ότι κάποιες εταιρίες επίτηδες κυκλοφορούν
ρατσιστικές διαφημίσεις για να κερδίσουν περισσότερα views. Αλλά πρέπει να το πω. Αυτό
το “μερικές φορές το πιο light είναι καλύτερο” είναι τρομερά ρατσιστικό»:
Εν τω μηνί Αθύρ
Εισαγωγικό σημείωμα: Το ιστορικοφανές ποίημα του Καβάφη «Εν τω μηνίΑθύρ» είναι

ένα από τα 12 καβαφικά επιτύμβια για νέους (φανταστικά πρόσωπα) που χάθηκαν χωρίς
να γνωρίσουν την ασχήμια και τη φθορά των γηρατειών. Επίσης, ένα από τα 18
ποιήματα με τη μετρική και οπτική ιδιομορφία του λευκού κενού που χωρίζει δύο
στίχους, έναν 6σύλλλαβο και έναν 7σύλλαβο, τοποθετημένους δίπλα-δίπλα. Ο Καβάφης
συνέθεσε το ποίημα ως χριστιανικό επιτύμβιο, το οποίο ο ποιητής επιχειρεί με τη γραφή
του να το αποκαταστήσει. Ο τίτλος, όμως, επαναλαμβάνει τους στ. 3 και 21, όπου
αναφέρεται ο Αθύρ, τρίτος μήνας (Οκτ.-Νοε.) στο αρχαίο αιγυπτιακό ημερολόγιο
(Αθώρ θεά των τάφων και του έρωτα). Η χριστιανική ταυτότητα του Λεύκιου και τα
ίχνη του παγανιστικού παρελθόντος του παρατίθενται έντεχνα στο επίγραμμα και
παραπέμπουν στον μεταβατικό χαρακτήρα της πρωτοχριστιανικής περιόδου και στη
γνωστή αντίθεση της καβαφικής ποίησης: εθνικός ≠ χριστιανός.
Με δυσκολία διαβάζω στην πέτρα την αρχαία.
«Κύ[ρι]ε Ιησού Χριστέ». Ένα «Ψυ[χ]ήν» διακρίνω.
«Εν τω μη[νί] Αθύρ» «Ο Λεύκιο[ς] ε[κοιμ]ήθη».

Στη μνεία της ηλικίας «Εβί[ωσ]εν ετών»,
το Κάπα Ζήτα δείχνει που νέος εκοιμήθη.
Μες στα φθαρμένα βλέπω «Αυτό[ν]… Αλεξανδρέα».
Μετά έχει τρεις γραμμές πολύ ακρωτηριασμένες·
μα κάτι λέξεις βγάζω — σαν «δ[ά]κρυα ημών», «οδύνην»,
κατόπιν πάλι «δάκρυα», και «[ημ]ίν τοις [φ]ίλοις πένθος».
Με φαίνεται που ο Λεύκιος μεγάλως θ’ αγαπήθη.
Εν τω μηνί Αθύρ ο Λεύκιος εκοιμήθη.
Θέμα Α
Να παρουσιάσετε σε ένα περιληπτικό κείμενο 70 – 80 λέξεων τη βασική θέση του

συγγραφέα στο Κείμενο Ι για την αντιμετώπιση / θεώρηση που επιβάλλεται να επιφυλάσσει
η κοινωνία για τον διαφορετικό, τον Άλλο, όπως παρουσιάζεται στη 2η και 3η παράγραφο του
κειμένου.
Μονάδες 15
Θέμα Β
B1. Να χαρακτηρίσετε τις προτάσεις που ακολουθούν γράφοντας, δίπλα στο γράμμα που
αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση, τη λέξη Σωστό, αν η πρόταση συμφωνεί με το νόημα των
κειμένων, ή τη λέξη Λάθος, αν δεν συμφωνεί.
Κείμενο Ι
α. Η δικαιοσύνη και η υπευθυνότητα δεν απαιτεί να θέσουμε τον Άλλο ως προτεραιότητα της
δικής μας ύπαρξης. (3 μονάδες)
β. Η συνύπαρξη με τον Άλλο νοείται ταυτόχρονα και ως «πράξη» απέναντι του. (3 μονάδες)
γ. Η θέαση του Άλλου, όπως την αντιλαμβάνεται ο Levinas, αντιτίθεται στην καθιερωμένη
ηθική των θεσμισμένων νόμων. (3 μονάδες)
Κείμενο ΙΙ
δ. Η διαφήμιση της HeinekenLight είχε ως πραγματικό κίνητρο τη ρατσιστική αντιμετώπιση

προσώπων ή ομάδων. (3 μονάδες)
ε. Η εταιρία Heineken είχε προβάλει και στο παρελθόν διαφημίσεις με ρατσιστικό

περιεχόμενο. (3 μονάδες)
Μονάδες 15
Β2. Ι. Γνωρίσματα του επιστημονικού λόγου αποτελούν η ειδική

ορολογία, η αποδεικτικότητα, η λογική οργάνωση, ο περιγραφικός – ερμηνευτικός λόγος και η
αναφορική λειτουργία της γλώσσας. Να βρείτε από ένα παράδειγμα για κάθε γνώρισμα στο
Κείμενο Ι.
Μονάδες 5
ΙΙ. Είναι φανερό ότι στη δεύτερη παράγραφο του Κειμένου Ι ο κειμενογράφος προτείνει τον
τρόπο που οφείλουμε ως μέλη μιας κοινότητας ανθρώπων να συμπεριφερόμαστε απέναντι
στον Άλλο. Πώς πιστεύει ότι μπορούμε να το επιτύχουμε και ποιος είναι ο τρόπος συνοχής
που επιλέγει για τη διατύπωση του στοχασμού του;
Μονάδες 5
ΙΙΙ. Ποιος ο ρόλος της πρώτης παραγράφου στο κείμενο; (Κείμενο I) Συμβάλλει στην
κατανόηση του υπόλοιπου κειμένου;
Μονάδες 5
Β3. Το Κείμενο ΙΙ αναφέρεται σε μία διαφήμιση. Να την εντοπίσετε και να καταγράψετε τα

γνωρίσματα του διαφημιστικού λόγου που διακρίνετε.
Μονάδες 10
Θέμα Γ
Ο ποιητής επιχειρεί με το ποίημα (Κείμενο ΙΙΙ) να ανασυστήσει την ταυτότητα του Λεύκιου.
Ποιο τρόπο επιστρατεύει στο ποιητικό του εργαστήρι, ποιοι κειμενικοί δείκτες παραπέμπουν
σε αυτή του την προσπάθεια και ποια εικόνα τελικά αποκτούμε για τον Λεύκιο; (150 – 200
λέξεις)
Μονάδες 15
Θέμα Δ
Με αφορμή ρατσιστική επίθεση που σημειώθηκε πρόσφατα στην πόλη σας, συντάσσετε
άρθρο σε τοπική εφημερίδα, όπου, αφού αναφερθείτε στις επιπτώσεις του ρατσισμού για την
κοινωνία, υπογραμμίζετε τη στάση που οφείλει, κατά τη γνώμη σας, να υιοθετήσει η
πολιτεία απέναντι σε τέτοιου είδους φαινόμενα. (300-400 λέξεις)
Μονάδες 30
Κείμενο Ι
«Οι ρίζες του μίσους»
Το απόσπασμα που ακολουθεί προέρχεται από κείμενο που αναδημοσιεύτηκε στην

εφημερίδα «Το Βήμα» (19/9/2013). Ένα κείμενο του μεγάλου Έλληνα φιλοσόφου,
ΚορνήλιουΚαστοριάδη, οικονομολόγου και ψυχαναλυτή. Από τους μεγαλύτερους
στοχαστές του 20ου αιώνα, συνένωσε στο έργο του την πολιτική, τη φιλοσοφία και την
ψυχανάλυση.
[…] Πάντα φαινόταν σχεδόν αδύνατο οι ανθρώπινες ομάδες να αντιμετωπίζουν το

διαφορετικό ως ακριβώς αυτό: απλώς διαφορετικό. Επίσης, ήταν σχεδόν αδύνατο να
αντιμετωπίζουν τους θεσμούς των άλλων ως ούτε κατώτερους ούτε ανώτερους αλλά απλώς ως
διαφορετικούς. Η συνάντηση μίας κοινωνίας με άλλες συνήθως ανοίγει τον δρόμο για τρεις
πιθανές εκτιμήσεις: οι άλλοι είναι ανώτεροι από εμάς είναι ίσοι ή είναι κατώτεροι. Αν
δεχτούμε ότι είναι ανώτεροι, οφείλουμε να απαρνηθούμε τους θεσμούς μας και να
υιοθετήσουμε τους δικούς τους. Αν είναι ίσοι θα μας ήταν αδιάφορο αν οι άλλοι είναι
χριστιανοί ή ειδωλολάτρες. Οι δύο αυτές πιθανότητες είναι απαράδεκτες. Διότι αμφότερες
προϋποθέτουν ότι το άτομο πρέπει να εγκαταλείψει τα σημεία αναφοράς του ή τουλάχιστον να
τα θέσει υπό αμφισβήτηση.
Δεν απομένει λοιπόν παρά η τρίτη πιθανότητα: οι άλλοι είναι κατώτεροι. Αυτό ακριβώς
αποκλείει την πιθανότητα οι άλλοι να είναι ίσοι με εμάς, με την έννοια ότι οι θεσμοί τους
απλώς δεν συγκρίνονται με τους δικούς μας. Ακόμη και στην περίπτωση «μη θρησκευτικών»
πολιτισμών, μία τέτοια παραδοχή θα δημιουργούσε αναπάντητα ερωτηματικά στο καθαρώς
θεωρητικό επίπεδο: πώς αντιμετωπίζει κανείς κοινωνίες που δεν αναγνωρίζουν τα ανθρώπινα
δικαιώματα, επιβάλλουν στους πολίτες τους σκληρές ποινές ή έχουν απαράδεχτα έθιμα;
Ο δρόμος προς την αναγνώριση του διαφορετικού αρχίζει στο ίδιο σημείο και έχει τα ίδια
κίνητρα με την αμφισβήτηση των δεδομένων θεσμών της κοινωνίας, την απελευθέρωση των
σκέψεων και των πράξεων, εν ολίγοις τη γέννηση της δημοκρατίας και της φιλοσοφίας. Εδώ
μπαίνει κανείς σε πειρασμό να πει ότι το άνοιγμα της σκέψης και ο μερικός και σχετικός
εκδημοκρατισμός των πολιτικών καθεστώτων της Δύσης συνοδεύτηκαν από την παρακμή του
σωβινισμού, της ξενοφοβίας και του ρατσισμού. Ωστόσο, δεν μπορούμε να δεχτούμε αυτή την
ιδέα χωρίς να θέσουμε ισχυρούς περιορισμούς. Αρκεί να σκεφτούμε με πόσο ακραία
επιθετικότητα επανεμφανίστηκε ο εθνικισμός, ή ξενοφοβία και ο ρατσισμός τον 20ο αιώνα σε
χώρες «ανεπτυγμένες» και «δημοκρατικές».
Όλα όσα ειπώθηκαν μέχρι εδώ αφορούν τον αποκλεισμό του άλλου. Δεν αρκούν για να
«εξηγήσουμε» γιατί αυτός ο αποκλεισμός γίνεται διάκριση, περιφρόνηση, απομόνωση, και
τελικά μίσος, λύσσα και δολοφονική τρέλα. Δεν πιστεύω όμως ότι μπορεί να υπάρξει γενική
«εξήγηση».
Μπορώ μόνο να αναφέρω έναν παράγοντα που αφορά τις μαζικές εκρήξεις εθνικού και
ρατσιστικού μίσους στη σύγχρονη εποχή. Η κατάρρευση, στις καπιταλιστικές κοινωνίες, σχεδόν
όλων των αρχών είχε ως επίπτωση τη συσπείρωση για λόγους ταύτισης γύρω από τη
«θρησκεία», το «έθνος» ή τη «ράτσα» και όξυνε το μίσος προς τους ξένους. Η κατάσταση δεν
είναι διαφορετική στις μη ευρωπαϊκές κοινωνίες που υφίστανται το σοκ της εισβολής του
μοντέρνου τρόπου ζωής, άρα και την κονιορτοποίηση[1] των παραδοσιακών σημείων
αναφοράς με τα οποία ταυτίζονται τα άτομα. Το αποτέλεσμα είναι η αύξηση του θρησκευτικού
και/ή εθνικού φανατισμού.
Μία τελευταία παρατήρηση που αφορά τον ρατσισμό. Το κύριο και καθοριστικό
χαρακτηριστικό του ρατσισμού είναι η «απαραίτητη μη μετατρεψιμότητα» του άλλου. Ο
θρησκευτικά μισαλλόδοξος δέχεται με χαρά τον προσηλυτισμό των απίστων, ο «λογικά»
εθνικιστής χαίρεται όταν ξένα εδάφη προσαρτώνται στη χώρα του και οι κάτοικοι τους
«αφομοιώνονται». Δεν είναι όμως τέτοια η περίπτωση του ρατσιστή. Οι Γερμανοί Εβραίοι θα
ήθελαν να παραμείνουν πολίτες του Τρίτου Ράιχ· αλλά οι ναζιστές ούτε να το ακούσουν.
Ακριβώς γιατί στην περίπτωση του ρατσισμού το αντικείμενο του μίσους πρέπει να είναι «μη
μετατρέψιμο». Γι’ αυτό ο ρατσιστής επικαλείται ή εφευρίσκει δήθεν φυσικά (βιολογικά), άρα
μη μετατρέψιμα, χαρακτηριστικά του αντικειμένου του μίσους του: το χρώμα του δέρματος του,
τα διακριτικά γνωρίσματα του προσώπου του. Τέλος, θα ήταν απολύτως δικαιολογημένο να
συνδέσουμε αυτή την ακραία μορφή του μίσους προς τον άλλο με το πιο σκοτεινό, πιο άγνωστο
και πιο συγκρατημένο είδος μίσους: το μίσος προς τον εαυτό μας.
Η αυτονομία, δηλαδή η πλήρης δημοκρατία, και η αποδοχή του άλλου δεν αποτελούν φυσική
ανθρώπινη κλίση. Αμφότερες συναντούν τεράστια εμπόδια. Γνωρίζουμε από την ιστορία ότι ο
αγώνας για τη δημοκρατία είχε μέχρι σήμερα οριακά μεγαλύτερη επιτυχία από τον αγώνα κατά
του σωβινισμού, της ξενοφοβίας και του ρατσισμού. Αλλά για όσους είναι στρατευμένοι στο
μοναδικό πολιτικό πλάνο που χρήζει υπεράσπισης, το πλάνο της οικουμενικής ελευθερίας, ο
μοναδικός ανοικτός δρόμος είναι η συνέχιση του αγώνα κόντρα στο ρεύμα.
[1] κονιορτοποίηση: η πλήρης συντριβή ενός αντιπάλου που επιτυγχάνεται με ισχυρά

επιχειρήματα
Κείμενο ΙΙ
«Το κόστος του ρατσισμού»
Ουσιαστικό δικαίωμα και καθήκον είναι ο σεβασμός του ανθρώπου. Αυτό επιβάλλει, πριν
απ’ όλα, να μην εκφέρουμε κρίσεις για τον άλλον, κρίσεις που δεν βασίζονται στην άμεση
γνώση του προσώπου. Πόσοι, ωστόσο, από μας δεν διστάζουν να προσδώσουν ένα
χαρακτηρισμό στη μία ή την άλλη ανθρώπινη ομάδα;
Είναι πρόδηλο ότι η πηγή του ρατσισμού είναι η άγνοια των πραγματικών χαρακτηριστικών
των ατόμων που συνθέτουν μια ανθρώπινη ομάδα. Μπορεί, όμως, να οφείλεται και σε άλλη
άγνοια: το ότι δεν ξέρουμε πόσο κοστίζει να είναι κανείς οπαδός των φυλετικών διακρίσεων.
Γιατί, αν ο ρατσιστής ήξερε πόσο βλαβερή είναι η στάση του για τον ίδιο τον εαυτό του, θα
μετρίαζε ίσως πιο εύκολα αυτήν την αδικαιολόγητη διάκριση που κάνει στους ανθρώπους.
Ας απαριθμήσουμε μερικές από τις ζημιές που παθαίνει ο ρατσιστής είτε πρόκειται για άτομο
είτε για ομάδα.
Ένα έθνος, που τηρεί στάση φυλετική απέναντι σε ένα σημαντικό τμήμα του πληθυσμού,
χάνει ένα μεγάλο μέρος της παραγωγικότητάς του γιατί δεν χρησιμοποιεί όπως πρέπει όλο το
διαθέσιμο εργατικό και δεν διαθέτει όπως πρέπει την παραγωγή του. Κάτι τέτοιο ισχύει
λόγου χάρη στις ΗΠΑ. Ο Νέγρος των Πολιτειών του Νότου των ΗΠΑ είναι ένας φτωχός
εργάτης και ένας φτωχός καταναλωτής. Κι αυτό, απλούστατα, είναι αποτέλεσμα της
ρατσιστικής πολιτικής. Οι στατιστικές μελέτες δείχνουν καθαρά ότι η παραγωγικότητα κατ ́
άτομο είναι πιο χαμηλή στην περιοχή αυτή των ΗΠΑ.
Είδαμε, επίσης, ότι μια ρατσιστική πολιτική απέναντι σε μια μειοψηφία ήταν πολλές φορές
έργο μιας κυβέρνησης χωρίς ενδοιασμούς, που γύρευε να επιβληθεί εφαρμόζοντας την αρχή
του «διαίρει και βασίλευε». Είναι αυτονόητο, εξάλλου, ότι ο ρατσισμός χρησιμοποιείται για
να αποσπαστεί η προσοχή του έθνους από τα πραγματικά προβλήματά του και ότι, αργά ή
γρήγορα, θα τα πληρώσει ο λαός που δέχτηκε να επιβληθεί απάνω του ένα καθεστώς
φυλετικών διακρίσεων, που απορροφά χρόνο και ενέργεια σε πράγματα μη ουσιαστικά για
την ανάπτυξη της χώρας.
Στον τομέα της ατομικής ψυχολογίας αποδείχτηκε ότι το καθεστώς των φυλετικών
διακρίσεων συνοδεύεται γενικά από μια στενότητα πνεύματος, από μια άρνηση των
ανθρωπίνων σχέσεων, από έναν υπέρμετρο φόβο της ομάδας που καταπιέζεται: κατά τον
Μεσαίωνα πίστευαν στην Ευρώπη ότι οι Εβραίοι έτρωγαν τα παιδιά. Όσο για τους Ναζί,
ήταν σίγουροι πως οι ίδιοι αυτοί Εβραίοι έπαιρναν μέρος σε μια διεθνή συνωμοσία για τον
εξανδραποδισμό της Γερμανίας. Ο ρατσισμός πληρώνεται με αδικαιολόγητο φόβο.
Σε μια χώρα όπου κυριαρχεί ο ρατσισμός πρέπει να περιμένουμε ότι είναι δυνατό να
ληφθούν μέτρα διάκρισης πάρα πολύ αυστηρά, που μπορούν να στραφούν εναντίον όποιου
και να ‘ναι. Ύστερα, υπάρχει και το σημαντικό γεγονός ότι ο ρατσισμός οδηγεί πάντα στην
έκδοση ενός νόμου για τους μεν και ενός για τους δε: αυτό ανοίγει τη θύρα στη
νομιμοποίηση της αδικίας, ακόμα και της βίας. Δεν έγινε προσπάθεια να απαλλαγούν από τα
δικαστήρια των ΗΠΑ λευκοί που είχαν δολοφονήσει μαύρους;
Πρέπει να θυμίσουμε, τέλος, τι χάνει ο καθένας μας με το να αρνιέται τις πνευματικές

ανταλλαγές με ομάδες που η στάση μας απέναντί τους κυριαρχείται από ρατσιστικές
αντιλήψεις. Μπορούμε να ξεχάσουμε αυτά που είναι δυνατό να μας προσφέρει με τη
συμπληρωματική του μορφή σκέψης εκείνος που διαφέρει από μας;
Σ. Σαρόν, Είμαστε όλοι ρατσιστές, εκδόσεις Νιάρχος (Διασκευή)
Ο Καχραμάν όμως χαμογελούσε σφιγμένα όλη την ώρα. Είχε συνέχεια το ένα του χέρι στο
στήθος και έσκυβε ελαφρά το κεφάλι του σαν να υποκλίνεται εμπρός σε όλους μας, μας
έλεγε ευχαριστώ κάθε τόσο σε μια άγνωστη γλώσσα. Σερβίραμε ροφήματα. Στη Γιασμίν
πήγα εγώ ένα πιάτο με μια κούπα τσάι μέσα, μπόλικα κουλουράκια και ένα μεγάλο κομμάτι
τσουρέκι. Ανακάθισε εκείνη και ο Καχραμάν της έβαλε αμέσως στην πλάτη της όρθια τα δυο
μαξιλάρια για να ακουμπάει καλύτερα. Της έδωσα το πιάτο στα χέρια και κοιταχτήκαμε
βαθιά μες στα μάτια. Μου φάνηκε πως είδα σε μια στιγμή μέσα τους όλο τον τρόμο του
ταξιδιού και του πολέμου, που είχανε περάσει από πάνω της, παρόλο που έκανε μεγάλη
προσπάθεια να γράψει ένα χαμόγελο στο πρόσωπό της.
Γύρισα συλλογισμένος στο τραπέζι και κάτσαμε όλοι στις θέσεις μας. Η ατμόσφαιρα
ηρέμησε για τα καλά, αλλά δεν έμελλε αυτή η ηρεμία να κρατήσει πολύ. Ο Λουκάς ήξερε
κάμποσα τούρκικα και έκανε τσάτρα πάτρα τις συνεννοήσεις μαζί τους. Είχαμε μάθει λοιπόν
πως ήτανε κουρδικής καταγωγής και ζούσανε σε μια πόλη στα σύνορα της Συρίας με την
Τουρκία, ήτανε ετών 21 εκείνη και τρία χρόνια πιο μεγάλος ο Καχραμάν. Πηγαίνανε για τη
Γερμανία, να βρούνε ένα θείο του που ζούσε εκεί από χρόνια. Είχανε ξεκινήσει πριν από έξι
μήνες το ταξίδι αυτό, αλλά κάτσανε πολύ καιρό στα παράλια απέναντι και περιμένανε πότε
θα πέσουνε οι τιμές των διακινητών, γιατί το καλοκαίρι τα ναύλα ήτανε πανάκριβα και αυτοί
δεν είχανε τόσα χρήματα για να δώσουνε. Μας μετάφραζε ο Λουκάς τα λόγια του Καχραμάν
κι εμείς ακούγαμε μόνο, όταν η Γιασμίν στο κρεβάτι έπιασε άξαφνα να στριφογυρίζει και να
δείχνει ότι πονάει. Ο Καχραμάν της πήρε το πιάτο από τα χέρια και η Κατρίν έτρεξε αμέσως
δίπλα της, κάθισε στο πλάι του κρεβατιού και έπιασε να της κάνει εντριβές στους καρπούς
και στο μέτωπο. Το κορίτσι έδειχνε όμως να πονάει όλο και πιο πολύ και να μην μπορεί να
βολευτεί σε μια θέση. Ανασηκωνότανε όλο της το κορμί κάτω από τα σκεπάσματα και
ξανάπεφτε στο κρεβάτι. Αναστέναξε βαριά και παραπονιότανε στον Καχραμάν ότι δεν
νιώθει καθόλου καλά. Σε λίγο αρχίσανε οι πόνοι ο μεγάλοι. Τη Στάσα, είπε τότε ο Φώταρος
και σάλταρε απάνω μεμιάς, πάω να φέρω τη Στάσα. Εγώ τα έχασα εντελώς, είμαι και
λιγόψυχος άνθρωπος. Η Γιασμίν είχε αρχίσει να σφαδάζει και να κλαίει. Ο Καχραμάν και η
Κατρίν δεν ξέρανε πώς να την ησυχάσουνε, της τρίβανε χέρια και πόδια, της βάζανε μια
βρεγμένη πετσέτα στο μέτωπο. Με έλουσε κρύος ιδρώτας εμένα. Κόντεψα να λιγοθυμήσω
και βγήκα γρήγορα έξω στην παγωμένη νύχτα να πάρω αέρα.
Σε λίγο ήρθε έξω ο Λουκάς στα ίδια πάνω κάτω χάλια με μένα και αυτός. Ή που θα έχουμε
γεννητούρια ή που θα μας πεθάνει και το κορίτσι, Λουκά, απόψε, του είπα και αναστέναξα.
Έκατσα σ` ένα πεζούλι προβληματισμένος. Δεν ήξερα αν κάναμε καλά που τους είχαμε
φέρει εκεί και το είπα τότε στον Λουκά. Άμα μας πάθαινε τίποτα, τι θα γινότανε; Μήπως
έπρεπε να πάρουμε τηλέφωνο στο νοσοκομείο και να στείλουνε ασθενοφόρο να την πάρει;
Θα μπαίναμε σε περιπέτειες βέβαια που τους πήραμε μαζί μας προτού τους συλλάβει το
λιμενικό και τους καταγράψει. Μέχρι και για διακινητές θα μπορούσανε να μας
κατηγορήσουνε με τους καινούριους νόμους. Αλλά και άμα μας πάθαινε τίποτα, ακόμα
χειρότερη θα ήτανε η θέση μας. Τέτοια ώρα τέτοια λόγια όμως. Ο Λουκάς δεν μιλούσε. Από
μέσα ακούγαμε τους πόνους και οι φωνές της Γιασμίν πέφτανε σαν κοτρόνες η μια μετά την
άλλην απάνω στο στομάχι μου.
Γιάννης Μακριδάκης, «Όλα για καλό», Εκδόσεις Εστία, 2017
ΘΕΜΑ Α
Να παρουσιάσετε συνοπτικά σε 80-90 λέξεις, το περιεχόμενο των τριών τελευταίων

παραγράφων του κειμένου I.
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ Β
Β1. Τι εννοεί με την περίοδο «Η κατάρρευση, στις καπιταλιστικές κοινωνίες, σχεδόν όλων
των αρχών είχε ως επίπτωση τη συσπείρωση για λόγους ταύτισης γύρω από τη «θρησκεία»,
το «έθνος» ή τη «ράτσα» και όξυνε το μίσος προς τους ξένους»; Να αποδώσετε το νόημα
που δίνετε σε 100 περίπου λέξεις.
Μονάδες 10
Β2
α. Ο συγγραφέας του κειμένου II ισχυρίζεται στην 4η παράγραφο: «Ένα έθνος, που τηρεί
στάση φυλετική απέναντι σε ένα σημαντικό τμήμα του πληθυσμού, χάνει ένα μεγάλο μέρος
της παραγωγικότητάς του γιατί δεν χρησιμοποιεί όπως πρέπει όλο το διαθέσιμο εργατικό και
δεν διαθέτει όπως πρέπει την παραγωγή του. Κάτι τέτοιο ισχύει λόγου χάρη στις ΗΠΑ. Ο
Νέγρος των Πολιτειών του Νότου των ΗΠΑ είναι ένας φτωχός εργάτης και ένας φτωχός
καταναλωτής. Κι αυτό, απλούστατα, είναι αποτέλεσμα της ρατσιστικής πολιτικής. Οι
στατιστικές μελέτες δείχνουν καθαρά ότι η παραγωγικότητα κατ ́ άτομο είναι πιο χαμηλή
στην περιοχή αυτή των ΗΠΑ». Να καταγράψεις τον τρόπο πειθούς που αξιοποιεί. Θεωρείς
ότι τελικά καταφέρνει να σε πείσει; Να δικαιολογήσεις την απάντησή σου αξιολογώντας την
πειστικότητα του τρόπου πειθούς που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας.
Μονάδες 6
β. «…το άνοιγμα της σκέψης και ο μερικός και σχετικός εκδημοκρατισμός των πολιτικών
καθεστώτων της Δύσης συνοδεύτηκαν από την παρακμή του σωβινισμού, της ξενοφοβίας
και του ρατσισμού». Στο παραπάνω απόσπασμα του κειμένου I να αναγνωρίσετε τη σύνταξη
και να τη μετατρέψετε στην αντίθετη. Ποια αλλαγή παρατηρείται στο ύφος;
Μονάδες 6
γ. Στο παρακάτω απόσπασμα του κειμένου ΙΙ «Είναι αυτονόητο, εξάλλου, ότι ο ρατσισμός
χρησιμοποιείται για να αποσπαστεί η προσοχή του έθνους από τα πραγματικά προβλήματά
του και ότι, αργά ή γρήγορα, θα τα πληρώσει ο λαός που δέχτηκε να επιβληθεί απάνω του
ένα καθεστώς φυλετικών διακρίσεων, που απορροφά χρόνο και ενέργεια σε πράγματα μη
ουσιαστικά για την ανάπτυξη της χώρας» παρατηρείται χρήση μακροπερίοδου λόγου και
διαδοχικής υπόταξης. Τι επιτυγχάνει με τη χρήση τους ως προς το επικοινωνιακό
αποτέλεσμα;
Μονάδες 6
Β3. Στο παρακάτω απόσπασμα του κειμένου I «Ωστόσο, δεν μπορούμε να δεχτούμε αυτή
την ιδέα χωρίς να θέσουμε ισχυρούς περιορισμούς. Αρκεί να σκεφτούμε με πόσο ακραία
επιθετικότητα επανεμφανίστηκε ο εθνικισμός, ή ξενοφοβία και ο ρατσισμός τον 20 ο αιώνα σε
χώρες «ανεπτυγμένες» και «δημοκρατικές» ο συγγραφέας χρησιμοποιεί α` πληθυντικό
πρόσωπο. Να μετασχηματίσετε το κείμενο χρησιμοποιώντας το γ` πληθυντικό. Τι αλλάζει ως

προς το ύφος;
Μονάδες 6
Β4. Τι πετυχαίνει ο συγγραφέας με τη χρήση της ερώτησης «Μπορούμε να ξεχάσουμε αυτά

που είναι δυνατό να μας προσφέρει με τη συμπληρωματική του μορφή σκέψης εκείνος που
διαφέρει από μας;» στην τελευταία παράγραφο του κειμένου II;
Μονάδες 6
ΘΕΜΑ Γ
Να σχολιάσεις εκείνο το θέμα, από όσα θέτει το κείμενο, που κρίνεις πιο σημαντικό.
Τεκμηρίωσε τη θέση σου σε ένα κείμενο 200 λέξεων.
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ Δ
Αξιοποιώντας δημιουργικά τις πληροφορίες από τα κείμενα αναφοράς με την ιδιότητά σας
ως μαθητές /-τριες να αναπτύξετε τις απόψεις σας σχετικά με τα αίτια του ρατσισμού και τις
επιπτώσεις του. Το κείμενό σας να έχει τη μορφή άρθρου το οποίο θα δημοσιευτεί σε
εφημερίδα πανελλαδικής κυκλοφορίας (400 λέξεις).
Μονάδες 30
Κείμενο Ι
Ένας άλλος ρατσισμός…
Υπάρχει μια μορφή ρατσισμού που τη βιώνουμε ολόγυρά μας καθημερινά, προσπερνώντας
την αδιάφορα όταν δεν μας στοχεύει. Αυτοί που τον υφίστανται δεν είναι καν απαραίτητο να
έχουν διαβεί τα σύνορα της χώρας, πράγμα που ίσως εξηγεί γιατί το μαρτύριό τους ελάχιστα
συγκινεί και διεγείρει τα ανθρωπιστικά ανακλαστικά της πλειοψηφίας των κατά δήλωση
αντιρατσιστών…
Η σκηνή στην κεντρική πλατεία της Ηλιούπολης. Μια γυναίκα τρέχει να προλάβει στη στάση
το ακριβοθώρητο λεωφορείο της περιοχής. Στο παγκάκι της στάσης κάθεται μια παρέα
νεαρών, πάνω-κάτω σε ηλικία τρίτης λυκείου. Ξάφνου, ένα πόδι απλώνεται απ’ το παγκάκι.
Η γυναίκα σκοντάφτει πάνω του και πέφτει, ενώ την ίδια στιγμή η παρέα ξεσπά σε γέλια και
σε επευφημίες γι’ αυτόν που είχε τη φαεινή ιδέα! Η γυναίκα σηκώνεται, μαζεύει
ντροπιασμένη τα κομμάτια της και μπαίνει αμίλητη στο λεωφορείο, δευτερόλεπτα πριν
κλείσει η πόρτα. Είναι φανερό ότι έχει προ πολλού συμβιβαστεί με την ιδέα πως ανήκει σε
κατώτερη «ράτσα». Και δέχεται τις τρικλοποδιές με την ίδια στωικότητα που οι εβραίοι
δέχθηκαν κάποτε το αστέρι στο πανωφόρι τους…
Λεπτομέρεια: Η γυναίκα δεν ανήκε στους ευνοημένους της Φύσης, αυτούς που θα
χαρακτηρίζονταν «ευειδείς». Ήταν αρκετά ευτραφής, και τα χαρακτηριστικά της δεν είχαν,
γενικά, τίποτα το «ελκυστικό» με βάση τις επιταγές του σύγχρονου σταρ-σύστεμ. Ήταν
πλασμένη, θαρρείς, μόνο και μόνο για να πιστοποιεί τον θρίαμβο των εκλεκτών της Φύσης
πάνω στους αδικημένους. Θα έλεγα, ήταν το ιδανικό αντι-κάτοπτρο για τον υπερχειλίζοντα
ναρκισσισμό της απάνθρωπης εποχής μας…
Το περιστατικό δεν είναι μεμονωμένο. Ανάλογα συμβαίνουν καθημερινά στην Αθήνα (για να
περιοριστώ στην πόλη μου). Και όλα, σχεδόν, έχουν ως αυτουργούς νέα παιδιά. Πολλά απ’
αυτά κατεβαίνουν στους δρόμους συμμετέχοντας σε αντιρατσιστικά συλλαλητήρια, ενώ στο
σχολείο βγάζουν πύρινες ανακοινώσεις κατά του ρατσισμού και της ξενοφοβίας. Αγνοώντας,
προφανώς, ότι ξένος είναι καθένας που βιώνει την αρνητική διάκριση και τον κοινωνικό
αποκλεισμό. Περάσει ή δεν περάσει τα σύνορα της χρεοκοπημένης χώρας!
Μια νέα γενιά, λοιπόν, αναδύεται φέροντας μέσα της τον σπόρο του φασισμού της εικόνας.
Έτσι όπως η τελευταία επιβάλλεται με βάση τα προστάγματα ιδιοτελών κέντρων του
διεθνούς image-making! Κι όσοι δεν είναι προικισμένοι με τις ιδιότητες που απαιτούν τα
στερεότυπα, οφείλουν να υποβάλλονται σε πόνους κι έξοδα ώστε να υπερνικήσουν, κατά το
δυνατόν, την ίδια τη βούληση της Φύσης. Ζωή παρά φύσιν, κατά μία έννοια!
Καμία προοδευτική πολιτική δύναμη, καμία ευαίσθητη ανθρωπιστική οργάνωση, κανένα

αντιρατσιστικό κίνημα δεν ασχολήθηκε ποτέ με αυτό το είδος κοινωνικού ρατσισμού. Και
κανείς απ’ αυτούς δεν ανησύχησε για τις (εν μέρει κληρονομημένες, εν μέρει αναδυόμενες)
νοοτροπίες και συμπεριφορές μιας πολύ σκληρής νέας γενιάς σε ό,τι αφορά την αισθητική
διαφορετικότητα ή –ακόμα χειρότερα- τη φυσική αδυναμία. Εκείνης της ίδιας γενιάς,
παρεμπιπτόντως, απέναντι στην οποία νιώθουμε ενοχές κάθε φορά που αναλογιζόμαστε τι
κόσμο της παραδίδουμε.
Μόνο που συνηθίσαμε να βλέπουμε τον κόσμο αποκλειστικά μέσα από οικονομικά κριτήρια
και μεγέθη. Παραβλέποντας έτσι τις οφειλόμενες ενοχές μας για αξίες που δεν εμφυσήσαμε
και αρχές που δεν διδάξαμε. Ίσως γιατί κι εμείς οι ίδιοι, τελικά, τις έχουμε ξεχάσει..,
Κώστας Παπαχρήστου
17 Σεπτεμβρίου 2012, άρθρο στο «ΒΗΜΑ»
Κείμενο ΙΙ
«Να ένα βήμα ενάντια στον ρατσισμό!»
Η Nτέμπορα Οντόνγκ είναι Ελληνίδα με καταγωγή από την Ουγκάντα και μιλάει με
ενθουσιασμό για το κίνημα Black Lives Matter (#BLM). «Είναι ένα θαύμα αυτό που έγινε»,
μου λέει, αν και χρειάστηκε ο βίαιος θάνατος ενός μαύρου για να γιγαντωθεί το
αντιρατσιστικό κύμα. Η ίδια απέφυγε να δει το βίντεο με τη δολοφονία του Τζορτζ Φλόιντ
από λευκό αστυνομικό στη Μινεσότα, γιατί «η βία κατά μαύρων σε ταινίες, ντοκιμαντέρ
κ.λπ. μου είναι αβάσταχτη». «Κάποιος σκότωσε έναν μαύρο και άρχισε να καίγεται όλη η
Αμερική. Είναι όλοι θυμωμένοι, δεν μπορούν πια να υποφέρουν την αδικία».
[…]
Το μαύρο προφίλ στα socialmedia ή η αναφορά στο #BLM είναι, κατά τη γνώμη της, μια
διαμαρτυρία εύκολη και ανώδυνη – λίγο μόδα. «Η πραγματική συμμετοχή στο κίνημα θα
φανεί όταν ο ρατσισμός θα βρεθεί μπροστά στα μάτια σου και στην οθόνη του κινητού σου.
Θα τον αναγνωρίσεις τότε; Θα τον ξεμπροστιάσεις;», αναρωτιέται. Εκείνη αμφισβητεί πως
μπορούμε να τον εντοπίσουμε στην καθημερινή ζωή. Θεωρεί ότι το πρόβλημα είναι πως «οι
λευκοί βλέπουν τον ρατσισμό μόνο ως συνειδητό μίσος την ώρα που είναι κάτι βαθιά
εμπεδωμένο. Είναι ένα πολύπλοκο σύστημα, κοινωνικό και πολιτικό, που χρονολογείται
πολλές γενιές πίσω και συνεχίζει να λειτουργεί προς το συμφέρον των λευκών και σε βάρος
όλων των άλλων. Και αυτό γίνεται είτε επειδή οι λευκοί το εκμεταλλεύονται είτε όχι.
Επωφελούνται συνειδητά ή ασυνείδητα από ένα σύστημα που καταπιέζει όλους όσοι δεν
είναι λευκοί. Είναι καθαρός φυλετισμός». Η Ντέμπορα έχει βαρεθεί να παίζει ρόλους
υπηρέτριας ή μετανάστριας. Μόνο στο «Λόγω τιμής, 20 χρόνια αργότερα» υποδύθηκε μια
δικηγόρο. «Κι άλλοι μαύροι ηθοποιοί υποχρεώνονται να μιλήσουν σπαστά ελληνικά ή να
υποδυθούν την καρικατούρα. Είναι εξευτελιστικό. Δεν έχουμε δεχθεί άλλες προτάσεις. Είμαι
Ελληνίδα, δεν θέλω να φύγω από τη χώρα μου», διαμαρτύρεται. Θα ήθελε να παίξει ρόλους
σε αρχαία τραγωδία ή σε κάποιο σεξπιρικό δράμα. Πρόσφατα είδε μια αγγλική παράσταση,
στην οποία η Οφηλία ήταν λευκή ηθοποιός και ο αδελφός της, ο Λαέρτης, μαύρος.
[…]
Όταν πήγε στο Λονδίνο, είδε για πρώτη φορά μια ολόκληρη κοινότητα μαύρων. «Κάναμε
παρέα, χορεύαμε, το έζησα αλλιώς». Όταν γύρισε πίσω, σπούδασε στη Δραματική Σχολή και
άρχισε να διεκδικεί ρόλους. Τότε κατάλαβε την υποδόρια, πανταχού παρούσα λευκή
κυριαρχία. Τώρα έχει δύο χρόνια να εργαστεί ως ηθοποιός. Της επισημαίνω ότι όλοι οι
συνάδελφοί της δυσκολεύονται να βρουν δουλειά. «Ναι, φυσικά, απλώς δεν έχουν να
παλέψουν και με το χρώμα του δέρματός τους».
«Η τέχνη την οποία με περηφάνια υπηρετώ έχει τη δύναμη να γκρεμίσει ανόητα στερεότυπα
που αφορούν το χρώμα της επιδερμίδας. Το θέατρο, η τηλεόραση, το σινεμά μπορούν να
αλλάξουν τον κόσμο! Μαύροι ηθοποιοί σε ρόλους χαρακτηρισμένους για λευκούς. Να ένα
βήμα ενάντια στον ρατσισμό! Υπάρχουμε και οι μαύροι Έλληνες. Αν είχα παρακολουθήσει
μια μαύρη Ελληνίδα στην τηλεόραση όταν ήμουν παιδί – μια μαύρη που δεν μιλάει σπαστά
ελληνικά και δεν είναι στον ρόλο της υπηρέτριας ή της μετανάστριας, τι να πω, θα ήταν πολύ
διαφορετικό το μεγάλωμά μου. Δεν υπερβάλλω».
Ξένια Κουναλάκη
28.06.2020
StillRise (1978)
Η Μάγια Αγγέλου (1928-2014) ήταν Αμερικανίδα ποιήτρια, τραγουδίστρια, πεζογράφος,

ακτιβίστρια για τα δικαιώματα των πολιτών (υπερασπιζόμενη την αφρικανική
καταγωγή τους) και καθηγήτρια Πανεπιστημίου. Το έργο της τιμήθηκε πολλάκις και
διδάσκεται ευρέως στα σχολεία.
Σήμερα, θεωρείται ως μια από τις μεγαλύτερες μορφές της παγκόσμιας λογοτεχνίας των
τελευταίων 50 χρόνων.
Μπορείτε να με γράψετε στην ιστορία
με τα πικρά, διαστρεβλωμένα ψέματά σας,
να με σύρετε στην ίδια τη βρωμιά
αλλά εγώ ακόμα, σαν τη σκόνη, θα ανατέλλω.
Μήπως η ευφορία μου σας αναστατώνει;
Γιατί με θλίβετε;
Μήπως επειδή περπατάω
σα να έχω πετρελαιοπηγές
που ξεχύνονται στο σαλόνι μου;
Ακριβώς όπως τα φεγγάρια και οι ήλιοι
με τη σιγουριά της παλίρροιας,

ακριβώς όπως οι ελπίδες που ανεβαίνουν ψηλά,
Ακόμα θα ανατέλλω.
Θέλατε να με δείτε διαλυμένο;
Με τσακισμένο κεφάλι και χαμηλωμένα μάτια;
Οι ώμοι πέφτουν κάτω σαν δάκρυα,
Αδύναμος από το κλάμα της ψυχής μου.
Μήπως η αξιοπρέπειά μου σας προσβάλλει;
Μην το παίρνετε βαρέως
που γελώ σα να έχω ορυχεία χρυσού
στην πίσω αυλή μου, αν σκάψω;
Θα μπορούσατε να με πυροβολήσετε με τα λόγια σας,
θα μπορούσατε να με σφάξετε με τα μάτια σας,
θα μπορούσατε να με σκοτώσετε με το μίσος σας.
Αλλά ακόμα εγώ, σαν τον αέρα, θα ανατέλλω.
Μήπως η σεξουαλικότητά μου σας αναστατώνει;
Μήπως σας εκπλήσσει
που χορεύω σα να έχω διαμάντια
ανάμεσα στους μηρούς μου;
Από τις ντροπιαστικές καλύβες της ιστορίας
Θα ανατέλλω
Από ένα παρελθόν που έχει για ρίζες του τον πόνο
Θα ανατέλλω
Είμαι ένας μαύρος ωκεανός κυματιστός και απέραντος
εκπνέοντας μεγαλώνω κι αντέχω στην παλίρροια
Αφήνοντας πίσω τις νύχτες του τρόμου και του φόβου
Ανατέλλω
Σε ένα ηλιοβασίλεμα θαυμαστά καθαρό

Ανατέλλω
Φέροντας τα δώρα που μου έδωσαν οι πρόγονοί μου,
είμαι το όνειρο και η ελπίδα του σκλάβου.
Ανατέλλω
Ανατέλλω
Ανατέλλω
Θέμα Α
Να αποδώσετε περιληπτικά το είδος του ρατσισμού και τα αίτιά του όπως αυτά
αναδεικνύονται στο Κείμενο 1 (60- 70 λέξεις).
Μονάδες 15
Θέμα Β
B1. Με βάση το Κείμενο 1, να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε τις παρακάτω προτάσεις,

γράφοντας στο τετράδιό σας δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση τη
λέξη Σωστό ή Λάθος.
α. Όλες οι μορφές ρατσισμού συγκινούν και προκαλούν τις αντιδράσεις των αντιρατσιστών.
β. Τα νεαρά άτομα στο σύνολό τους διακρίνονται για την αντιρατσιστική τους στάση.
γ. Ξένος θεωρείται όχι μόνο όποιος προέρχεται από άλλη χώρα, αλλά και όποιος βιώνει τον
αποκλεισμό και την διάκριση στην κοινωνία που εντάσσεται.
δ. Οι πολιτικές παρατάξεις, τα αντιραστιστικά κινήματα και οι ανθρωπιστικές οργανώσεις

δεν έχουν ενδιαφερθεί για τον κοινωνικό ρατσισμό.
ε. Οι παλαιότερες γενιές ευθύνονται για το φαινόμενο του ρατσισμού γιατί όχι μόνο δεν
δίδαξαν στους νέους ηθικές αρχές αλλά και γιατί οι ίδιες τις ξέχασαν, εστιάζοντας στην
οικονομία.
Μονάδες 15
Β2. Στο Κείμενο 2 ποιος είναι ο βασικός ισχυρισμός της Ντέμπορα Οντόγκ στο ερώτημα
γιατί δεν μπορούμε να εντοπίσουμε το ρατσισμό στην καθημερινή μας ζωή στο τμήμα της
συνέντευξης: «Το μαύρο προφίλ στα socialmedia… Είναι καθαρός φυλετισμός» (8 μονάδες).
Πώς η χρήση των μεταφορών συμβάλλει στην ανάλυση των επαγγελματικών δυσκολιών που
αντιμετωπίζει ένας έγχρωμος ηθοποιός στην Ελλάδα στο τμήμα του κειμένου: «Μόνο στο
«Λόγω τιμής…. Δεν υπερβάλλω». ( μονάδες 7)
Μονάδες 15
Β3. α. Να εξηγήσετε στο Κείμενο 1 τη λειτουργία, ως προς το επικοινωνιακό τους

αποτέλεσμα: την παρένθεση: (εν μέρει κληρονομημένες, εν μέρει αναδυόμενες) και το
θαυμαστικό: Ζωή παρά φύσιν, κατά μία έννοια! (μονάδες 8)
Μονάδες 8
β. Ποια είναι η σχέση του τίτλου του Κειμένου 2 με το περιεχόμενό του; (μονάδες 4).
Θεωρείτε ότι υπάρχει σχόλιο; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας (μονάδες 3).
Μονάδες 7
Θέμα Γ
Ποιο είναι το βασικό θέμα του ποιήματος; Γράψτε το ερμηνευτικό σας σχόλιο
τεκμηριώνοντάς το με τουλάχιστον τρεις κειμενικούς δείκτες (150 – 200 λέξεις).
Μονάδες 15
Θέμα Δ
Σε μια συζήτηση που γίνεται σε Ημερίδα του Δήμου σας με θέμα : «Ο ρατσισμός στην
σύγχρονη κοινωνία» κάποιος ομιλητής διατυπώνει την άποψη ότι και οι νέοι αναπτύσσουν
ρατσιστικές συμπεριφορές, συμφωνώντας με την άποψη που διατυπώνεται στο Κείμενο 1:
«Μια νέα γενιά, λοιπόν, αναδύεται φέροντας μέσα της τον σπόρο του φασισμού της εικόνας.
Έτσι όπως η τελευταία επιβάλλεται με βάση τα προστάγματα ιδιοτελών κέντρων του
διεθνούς image-making! Κι όσοι δεν είναι προικισμένοι με τις ιδιότητες που απαιτούν τα
στερεότυπα, οφείλουν να υποβάλλονται σε πόνους κι έξοδα ώστε να υπερνικήσουν, κατά το
δυνατόν, την ίδια τη βούληση της Φύσης. Ζωή παρά φύσιν, κατά μία έννοια!». Σε ομιλία σας
στην ίδια εκδήλωση, ως εκπρόσωπος των μαθητικών κοινοτήτων του σχολείου σας
αναφέρεστε στον ρόλο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στην ενίσχυση ή στην άμβλυνση
των ρατσιστικών αντιλήψεων που διαμορφώνουν οι νέοι.
Μονάδες 30
Οικολογία – Φυσικό περιβάλλον

Οικολογική κρίση
Ήδη ο πλανήτης έχει περιέλθει σε οικολογικό αδιέξοδο. Ολοένα και περισσότεροι έγκριτοι
υπεύθυνοι επιστήμονες κρούουν των κώδωνα του κινδύνου για τη βιωσιμότητα του. Στον
Τύπο πυκνώνουν τα δημοσιεύματα και τα ένθετα με οικολογικό περιεχόμενο σε μια
προσπάθεια ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης της κοινής γνώμης. Παράλληλα, ακτιβιστές
και μέλη μη κυβερνητικών οργανώσεων ορθώνουν φωνή διαμαρτυρίας εδώ και δεκαετίες. Ο
εφιάλτης της πλήρους απορρύθμισης της οικόσφαιρας και της διασάλευσης των οικολογικών
ισορροπιών δεν είναι πια μια υποθετική απειλή.
Φαινόμενα που πιστοποιούν την καταστροφή
 Καταστροφή της στοιβάδας του όζοντος – απειλητική η υπεριώδης ακτινοβολία.
 Φαινόμενο θερμοκηπίου εξαιτίας των εκπομπών καυσαερίων – σταδιακή αύξηση

μέσης θερμοκρασίας, υπερθέρμανση πλανήτη
 Κλιματικές μεταβολές, αλλοιώσεις, επικίνδυνα καιριά φαινόμενα, εκτεταμένες

φυσικές καταστροφές
 Συρρίκνωση βιοποικιλότητας, εξαφάνιση ζωικών ειδών – Απορρύθμιση οικολογικής

ισορροπίας
 Μόλυνση υδροφόρου ορίζοντα
 Ατμοσφαιρική ρύπανση στα αστικά κέντρα, όξινη βροχή
 Ρύπανση εδάφους λόγω των τοξικών αποβλήτων
 Συστηματική καταπάτηση και αποψίλωση δασικών εκτάσεων, καταστροφή βιοτόπων

και εθνικών δρυμών
 Εξάντληση φυσικών πόρων λόγω της υπερεκμετάλλευσης
 Αισθητική υποβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος
Αιτίες καταστροφής
 Η διασάλευση της οικολογικής ισορροπίας είναι αναπόφευκτη συνέπεια της

κατάχρησης της επιστημονικοτεχνικής ισχύος και το τίμημα που πληρώνει ο
σύγχρονος άνθρωπος για την αλόγιστη και αχαλίνωτη ανάπτυξη, στην οποία
επιδιδόταν για πολλές δεκαετίες. Η χρήση πυρηνικής ενέργειας για ειρηνικούς ή
στρατιωτικούς σκοπούς αποτελεί ένα κραυγαλέο παράδειγμα ολέθριας διαχείρισης
της επιστημονικοτεχνικής ισχύος.
 Το φυσικό περιβάλλον έχει υποστεί τεράστια επιβάρυνση λόγω της

υπερεκμετάλλευσης των φυσικών πόρων και των πλουτοπαραγωγικών πηγών. Σ’
αυτή την εξέλιξη έχει συντελέσει τόσο η αλόγιστη βιομηχανική ανάπτυξη όσο και η
κατίσχυση του καταναλωτικού μοντέλου και του υλικού ευδαιμονισμού.
 Η απουσία πολιτικής βούλησης, οι κοντόφθαλμες πολιτικές επιλογές, η πρόταξη του

κέρδους αντί του ανθρώπου και της φύσης, καθώς και η απουσία ζωηρού
ενδιαφέροντος και διεκδικήσεων από τους πολίτες αποτελούν τη ρίζα του
οικολογικού προβλήματος.
 Αφελές και ανεύθυνο θα ήταν να θεωρεί κανείς ότι η καταστροφή του περιβάλλοντος
οφείλεται αποκλειστικά σε πράξεις, παραλείψεις και αβαρίες των επιστημονικών και
πολιτικών φορέων. Δε θα πρέπει να παραγνωρίζει κανείς τις ευθύνες που αναλογούν
στον πολίτη για τη συμπεριφορά του προς το φυσικό περιβάλλον
 Επιμέρους αιτίες του φαινομένου είναι ο υπερπληθυσμός (συνεπάγεται αύξηση των

ενεργειακών αναγκών και υπερβολική εκμετάλλευση των φυσικών πόρων) και η
αστική ανάπτυξη (με την επέκταση των περιοχών δόμησης και την αποξένωση των
κατοίκων των αστικών κέντρων από τη φύση.
Η οικολογική κρίση ως πρόβλημα παιδείας
Η ανευθυνότητα, η αδιαφορία, η οίηση (αλαζονεία) και η ασέβεια που επιδεικνύουν οι

πολίτες οξύνουν αναμφίβολα το οικολογικό πρόβλημα. Η έλλειψη περιβαλλοντικής αγωγής
και οικολογικής ευαισθησίας σε συνδυασμό με την παθητική, απολιτική στάση τους
μετατρέπουν σε ανενεργούς πολίτες και όχι σε φορείς ανάληψης πρωτοβουλιών για την
προστασία της οικόσφαιρας. Στο πλαίσιο αυτό μερίδιο ευθύνης φέρουν και οι πάσης φύσεως
φορείς αγωγής (εκπαίδευση, ΜΜΕ, κοινωνικές και οικολογικές οργανώσεις, τοπική
αυτοδιοίκηση και οικογένεια) που δεν προνόησαν για τη διαμόρφωση οικολογικής
συνείδησης στους πολίτες.
Συνέπειες της καταστροφής του φυσικού περιβάλλοντος
ΑΤΟΜΟ: ΣΩΜΑΤΙΚΗ – ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ
 Προκύπτουν ή εντείνονται προβλήματα υγείας, όπως η αύξηση των καρκινογενέσεων

ή αναπνευστικών δυσλειτουργιών. Επιβαρύνεται η ψυχική υγεία, κυρίως των
κατοίκων των μεγαλουπόλεων. Η απουσία χώρων πρασίνου και αναψυχής στερεί από
τον άνθρωπο την ουσιαστική επαφή με τη φύση, με αποτέλεσμα να απειλούνται η
ψυχική γαλήνη και η ισορροπία του.
ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ – ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ:
 Οι αρνητικές επιπτώσεις στην οικονομία συνοψίζονται στη μείωση του τουρισμού,

στην παρακμή της τοπικής ή εθνικής οικονομίας, στη συρρίκνωση της αγροτικής
παραγωγής.
 Η οικολογική ισορροπία διαταράσσεται και στοιχεία της χλωρίδας και της πανίδας
καταστρέφονται. Ο υπανάπτυκτος και αναπτυσσόμενος κόσμος αδυνατούν να
αντιμετωπίσουν τις επιπτώσεις της περιβαλλοντικής καταστροφής που προκαλεί η
βιομηχανική ανάπτυξη.
ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ:
 Καταστρέφονται ιστορικά και φυσικά μνημεία, τα οποία υφίστανται μεγάλες φθορές

από τη ρύπανση της ατμόσφαιρας. Ο παραδοσιακός τρόπος ζωής, συνυφασμένος με
το τοπίο και τα αγαθά της φύσης, υποχωρεί κάτω από την ισοπεδωτική δύναμη της
εκβιομηχάνισης και της λογικής του κέρδους.
 Υποβαθμίζεται η αισθητική του σημερινού ανθρώπου, ο οποίος είναι αναγκασμένος

να ενσωματωθεί στο «αστικό τοπίο».
 Το μέλλον των επερχόμενων γενεών τίθεται σε κίνδυνο, αφού θυσιάζεται η

μακροχρόνια ευημερία στο βωμό του βραχυπρόθεσμου κέρδους.
Ανάγκη προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος
 Η διερεύνηση των αιτιών και πολύ περισσότερο των συνεπειών της οικολογικής
κρίσης αναδεικνύει με ενάργεια το ζήτημα της προστασίας του φυσικού
περιβάλλοντος. Η ανάγκη προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος φαντάζει
επιτακτικότερη, αν αναλογιστεί κανείς την προσφορά της φύσης στον άνθρωπο:
 Εξασφαλίζει τις κατάλληλες συνθήκες διαβίωσης
 Η παραγωγική αξιοποίηση των πόρων συντελεί στην οικονομική και τεχνολογική

ανάπτυξη, αναβαθμίζοντας την ποιότητα ζωής
 Παρέχει ερεθίσματα για συστηματική έρευνα συμβάλλοντας στη διεύρυνση των

πνευματικών οριζόντων
 Η επαφή με τη φύση συμβάλλει στην ψυχική ισορροπία του ανθρώπου, αφού με την
απομάκρυνση του από το άγχος προσεγγίζει την εσωτερική πληρότητα.
 Μέσω τη μελέτη των νόμων που διέπουν τη λειτουργία του φυσικού σύμπαντος αλλά
και της αρμονίας που το χαρακτηρίζει, αντλούνται χρήσιμες πληροφορίες για τη
διαμόρφωση ομαλής κοινωνικής συμβίωσης.
 Προάγει τον πολιτισμό, αφού το φυσικό κάλλος αφυπνίζει το αίσθημα του ωραίου
προκαλώντας αισθητική συγκίνηση και συχνά λειτουργεί ως πηγή έμπνευσης και
έναυσμα για καλλιτεχνική δημιουργία.
Τρόποι προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος
ΔΙΕΘΝΗΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ
 Το οικολογικό πρόβλημα είναι οικουμενικό, δηλαδή δε γνωρίζει σύνορα, αφορά όλα

τα κράτη ανεξαιρέτως. Επομένως, είναι απολύτως απαραίτητη η διακρατική
συνεργασία στη βάση μιας κοινής πολιτικής για την προστασία του περιβάλλοντος.
Οι Παγκόσμιες Σύνοδοι του ΟΗΕ και οι Διεθνείς Συνδιασκέψεις για το μέλλον της
Γης θα πρέπει να εργαστούν συστηματικά για να πετύχουν τους ακόλουθους στόχους:
 Να αποσπάσουν τις δεσμεύσεις των πολιτικών ηγετών πως θα προτάσσουν το

οικουμενικό καλό έναντι του στενά εννοούμενου εθνικού συμφέροντοας
 Θέσπιση νομοθετικού πλαισίου με δεσμευτικό χαρακτήρα που θα παρεμποδίζει την

κερδοσκοπική εκμετάλλευση της φύσης.
 Επιβολή αυστηρών ποινών στα κράτη που καταστρατηγούν το παραπάνω πλαίσιο

αρχών
 Αναθεώρηση του ισχύοντος αναπτυξιακού μοντέλου προτάσσοντας πολιτικές

βιώσιμης/αειφόρου ανάπτυξης.
 Προώθηση της ιδέας του πυρηνικού αφοπλισμού που απειλεί με ολοκαύτωμα του
πλανήτη.
 Παρουσίαση εκθέσεων έγκριτων επιστημονικών φορέων για το μέλλον του πλανήτη

και να χρηματοδοτούν επιστημονικές έρευνες με αντικείμενο την άρση του
οικολογικού αδιεξόδου.
ΠΟΛΙΤΕΙΑ – ΤΟΠΙΚΗ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ
 Αυστηρό νομοθετικό πλαίσιο που θα ρυθμίζει τους όρους εγκατάστασης και

λειτουργίας βιομηχανικών και τουριστικών μονάδων, θα προσδιορίζει τις μεθόδους
αγροτικής καλλιέργειας, κτηνοτροφίας και αλιείας, θα διασφαλίζει την προστασία
των δασών, των βιοτόπων, των εθνικών δρυμών και της βιοποικιλότητας.
 Συνεργασία με την επιστημονική κοινότητα η πολιτεία είναι απαραίτητο να

αξιοποιήσει τις εναλλακτικές ανανεώσιμες μορφές ενέργειας και να χρησιμοποιήσει
την αντιρρυπαντική τεχνολογία και το βιολογικό καθαρισμό, όπου θεωρείται
απαραίτητο (χρηματοδότηση έρευνας)
 Παροχή κινήτρων με σκοπό την αποκέντρωση
 Προώθηση του οικοτουρισμού, του αγροτουρισμού και της βιολογικής καλλιέργειας

 Εκπόνηση και υλοποίηση σχεδίου διαχείρισης των απορριμμάτων με τρόπο φιλικό

για το περιβάλλον
 Επιβράβευση των φορέων που αποδεικνύουν έμπρακτα το σεβασμό τους στο

περιβάλλον
 Λελογισμένη χρήση της επιστημονικοτεχνικής ισχύος σε οικολογική και ουμανιστική

βάση
 Εξυγίανση και αναβάθμιση του αστικού περιβαλλοντος: α) περισσότεροι χώροι

πρασίνου, αναψυχής και άθλησης β) αισθητική αποκατάσταση και δενδροφύτευση
των ελεύθερων δημοσίων χώρων γ) διαχείριση απορριμμάτων και λειτουργία
προγράμματος ανακύκλωσης δ) κάλυψη των ενεργειακών της πόλης από
ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, της ηχορρύπανσηςστ) ποδηλατόδρομοι και
πεζοδρομήσεις ζ) φρένο στην άναρχη επέκταση του αστικού ιστού και στην
καταπάτηση δασικών εκτάσεων κοντά στις πόλεις η) μέτρα δασοπροστασίας και
δασοπυρόσβεσης
ΜΗ ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΕΙΣ (ΜΚΟ)
Οι περιβαλλοντικές οργανώσεις (GREENPEACE, WWF) έχουν αναδείξει το οικολογικό

πρόβλημα τις τελευταίες δεκαετίες. Εκπρόσωποι τους πρωτοστατούν σε εκστρατείες
ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης πολιτών, αλλά διαδηλώνουν την αντίθεσή τους στις
εφαρμοζόμενες πολιτικές με πιο ριζοσπαστικούς τρόπους (ακτιβισμός), συγκεντρώνοντας το
ενδιαφέρον των διεθνών ΜΜΕ και της κοινής γνώμης. Οι διαμαρτυρίες και οι δικαστικοί
αγώνες είναι απαραίτητες προϋποθέσεις προκειμένου να τελεσφορήσει ο αγώνας υπερ της
φύσης και του ανθρώπου.
ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ – ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ
Ο πρωτότυπος και ώριμος στοχασμός των πνευματικών ανθρώπων μπορεί να καταστήσει

σαφή την ενότητα και την αλληλεπίδραση ανθρώπου – φύσης. Το πνεύμα του ανθρωπισμού,
άλλωστε, επιτάσσει το σεβασμό όχι μόνο στον άνθρωπο, αλλά και στο φυσικό περιβάλλον,
που αποτελεί το λίκνο της ζωής. Οι πνευματικοί άνθρωποι, με την ευαισθησία και τη
διορατικότητα που τους χαρακτηρίζουν, οφείλουν να αφυπνίζουν τις συνειδήσεις.
ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ
Η πολιτεία έχει χρέος να διασφαλίσει τη βιωσιμότητα του πλανήτη και την υψηλή ποιότητα
ζωής των προσιτών προσφέροντας την κατάλληλη αγωγή από τη μικρή ηλικία. Το σχολείο
είναι ο κατ’ εξοχήν φορέας αγωγής που μπορεί να καλλιεργήσει την οικολογική συνείδηση
στους μαθητές. Έτσι, η οικολογία θα καταστεί τρόπος σκέψης και τρόπος ζωής για τους
αυριανούς πολίτες. το περιεχόμενο της περιβαλλοντικής αγωγής μπορεί να διαμορφωθεί ως
εξής:
 Θεωρητική γνώση των μηχανισμών λειτουργίας του οικοσυστήματος και των

διαδικασιών που συντελούνται σ’ αυτό
 Ενημέρωση σχετικά με τα οικολογικά προβλήματα και τις επιπτώσεις τους, άντληση

πληροφοριακού υλικού και εκπόνηση εργασιών
 Λειτουργία προγράμματος ανακύκλωσης στο σχολείο
 Εκδρομές, ποδηλατοδρομία και πεζοπορία στη φύση, προκειμένου τα παιδιά που

ζουν στα αστικά κέντρα να αποκτήσουν βιωματική σχέση με αυτή.
 Συνεργασία με περιβαλλοντικές οργανώσεις και συλλόγους για την ανάληψη

πρωτοβουλιών, όπως δενδροφύτευση, αναδάσωση, καθαρισμός αιγιαλού κ.ά.
 Έκδοση μαθητικού εντύπου που θα περιλαμβάνει και στήλη οικολογίας. Εκστρατεία

ενημέρωσης των συνδημοτών
 Συνειδητοποιημένη κατανάλωση μυώντας τα παιδιά στο πνεύμα της «πράσινης

κατανάλωσης». Οι μαθητές θα κατανοήσουν την ανάγκη κατανάλωσης με μέτρο,
επιλογής ανακυκλώσιμων ή ανακυκλωμένων προϊόντων, βιολογικών και φιλικών στο
περιβάλλον και την ανάγκη εξοικονόμησης ενέργειας και νερού.
 Ενημέρωση των μαθητών και των γονιών για προγράμματα οικοτουρισμού και
αγροτουρισμού.
Φυσικό Περιβάλλον Κριτήριο Αξιολόγησης Γ Λυκείου
«Βράζει» η Γη. Ανησυχητικά ευρήματα για την υπερθέρμανση
Η κλιματική αλλαγή και η συνακόλουθη ατμοσφαιρική ρύπανση θα «φέρουν»

60.000 παραπάνω πρόσθετους θανάτους έως το 2030 και 260.000 έως το 2100, σύμφωνα με
μια άλλη διεθνή μελέτη.
Ακόμη κι αν οι άνθρωποι κατάφερναν να

σταματήσουν άμεσα και ολοκληρωτικά όλες τις εκπομπές «αερίων του θερμοκηπίου», η Γη
θα συνέχιζε να «ανεβάζει πυρετό» έως το τέλος του τρέχοντος αιώνα, σύμφωνα με τις νέες
δυσοίωνες εκτιμήσεις.
Αν συνεχισθεί ο σημερινός ρυθμός εκπομπών αερίων για τα επόμενα 15

χρόνια, τότε το πιθανότερο είναι ότι η θερμοκρασία του πλανήτη μας θα έχει αυξηθεί κατά
1,5 βαθμούς έως τότε (2032), σύμφωνα με τους ερευνητές του Πανεπιστημίου Ουάσιγκτον,
με επικεφαλής τον καθηγητή στατιστικής Άντριαν Ράφτερι, που έκαναν τη σχετική
δημοσίευση στο περιοδικό για θέματα κλιματικής αλλαγής “Nature Climate Change”.
Η συμφωνία του Παρισιού που υπέγραψαν πέρυσι 195 χώρες, καλεί τη διεθνή
κοινότητα να πάρει μέτρα, ώστε να μην αυξηθεί η παγκόσμια θερμοκρασία έως το 2100
πάνω από δύο βαθμούς Κελσίου σε σχέση με τα προβιομηχανικά επίπεδά της. Όμως η νέα
μελέτη θεωρεί πολύ δύσκολο να επιτευχθεί αυτό, ακόμη κι αν -πράγμα απολύτως απίθανο-
ξαφνικά όλες οι χώρες σταματούσαν μέσα στο 2017 να εκπέμπουν άλλον άνθρακα στην
ατμόσφαιρα.
Οι ερευνητές δίνουν πιθανότητα μόνο 5% η άνοδος της θερμοκρασίας της Γης

να μην ξεπεράσει έως το 2100 τους δύο βαθμούς σε σχέση με τα προβιομηχανικά επίπεδα.
Ενώ υπολογίζουν μόνο στο 1% την πιθανότητα να περιορισθεί κάτω από 1,5 βαθμούς η
άνοδος της παγκόσμιας θερμοκρασίας έως το τέλος του αιώνα μας.
«Ο στόχος των δύο βαθμών είναι επιτεύξιμος, αλλά μόνο μέσα από μαζική
και συνεχή προσπάθεια σε όλα τα μέτωπα στη διάρκεια των επομένων 80 ετών. Οι πιο
αισιόδοξες προβλέψεις είναι απίθανο να συμβούν. Είμαστε πιο κοντά στο όριο ασφαλείας
από ό,τι νομίζουμε» δήλωσε ο Ράφτερι. […]
Μια άλλη μελέτη, με επικεφαλής τον Τζέισον Γουέστ του Πανεπιστημίου της
Β. Καρολίνα, η οποία δημοσιεύθηκε στο ίδιο επιστημονικό περιοδικό, ενισχύει τους φόβους
ότι η ανεξέλεγκτη κλιματική αλλαγή θα έχει επιπτώσεις και στη δημόσια υγεία, αυξάνοντας
τους πρόωρους θανάτους, κυρίως επιδεινώνοντας τη ρύπανση του αέρα.
«Καθώς η κλιματική αλλαγή επηρεάζει τις συγκεντρώσεις ρυπογόνων ουσιών

στον αέρα, μπορεί να έχει σημαντική επίπτωση στην υγεία παγκοσμίως, προσθέτοντας και
άλλους θανάτους στα εκατομμύρια των ανθρώπων που ήδη πεθαίνουν από ατμοσφαιρική
ρύπανση κάθε χρόνο» δήλωσε ο Γουέστ.
Όσο ανεβαίνει η θερμοκρασία, τόσο επιταχύνονται οι χημικές αντιδράσεις

που παράγουν ρύπους στον αέρα, όπως το όζον και τα μικροσκοπικά σωματίδια. Οι περιοχές
και οι χώρες που θα έχουν ξηρότερο κλίμα, πιθανότατα θα έχουν και χειρότερη ρύπανση,
λόγω αύξησης των πυρκαγιών, αυξημένης σκόνης και λιγότερων βροχών που θα μπορούσαν
να καθαρίσουν τον αέρα. Αλλά και τα δέντρα, όσο ανεβαίνει η θερμοκρασία, θα εκλύουν
περισσότερες οργανικές ρυπογόνες ουσίες.
Επιπλέον, σύμφωνα με τη μελέτη, πέρα από την ρύπανση του αέρα, η

κλιματική αλλαγή θα προκαλέσει περισσότερους πρόωρους θανάτους και με άλλους
τρόπους, όπως το θερμικό στρες των ευάλωτων ανθρώπων, η μειωμένη πρόσβαση σε καθαρό
νερό και επαρκή τροφή, καθώς και η εξάπλωση των λοιμωδών νόσων.
Πηγή: news247.gr 1 Αυγούστου 2017
Α. Να αποδώσετε την περίληψη του κειμένου (100 λέξεις). Μονάδες 25
Β. Να εντοπίσετε το κειμενικό είδος στο οποίο ανήκει το κείμενο δικαιολογώντας την

απάντησή σας. Μονάδες 3
Β1. Να εντοπίσετε τη δομή και τη μέθοδο ανάπτυξης της προτελευταίας παραγράφου του
κειμένου και να δικαιολογήσετε την απάντησή σας σε κάθε περίπτωση. Μονάδες 5
Β2. Να εντοπίσετε τη νοηματική σχέση μεταξύ της προτελευταίας και της τελευταίας
παραγράφου του κειμένου. Ποια λέξη δηλώνει αυτή τη σχέση; Να δικαιολογήσετε τις
απαντήσεις σας. Μονάδες 10
Β3. Να δώσετε από έναν πλαγιότιτλο για κάθε μία από τις παραγράφους του κειμένου.
Μονάδες 10
Β4. Να δώσετε από ένα συνώνυμο για κάθε μία από τις παρακάτω λέξεις:
άμεσα,ολοκληρωτικά, επιτεύξιμος, συνεχή, επιπτώσεις, ανεξέλεγκτη, προκαλέσει.
Μονάδες 7
Γ. Κοντά στο τόπο κατοικία σας λειτουργεί ένα εργοστάσιο το οποίο με τους ρύπους και τα
απόβλητα που καταλήγουν σε κοντινή λίμνη απειλεί να καταστρέψει το φυσικό περιβάλλον
της περιοχής σας. Καλείστε να συντάξετε μία επιστολή στην οποία θα περιγράφετε αφενός
τους παράγοντες που οδηγούν στη μόλυνση του περιβάλλοντος εν γένει και εν συνεχεία να
προτείνετε κάποια μέτρα με σκοπό την προστασία σας. Η επιστολή σας στον περιφεριάρχη
να μην υπερβαίνει τις 350-400 λέξεις.
Μονάδες 40
Σπουδές εξ αποστάσεως – Δια βίου μάθηση
Στο πλαίσιο της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης αξιοποιούνται οι δυνατότητες που παρέχονται

από την εξέλιξη της τεχνολογίας και του διαδικτύου, ώστε να προσφέρεται η δυνατότητα
στους ενδιαφερόμενους να πραγματοποιούν τις σπουδές, την επιμόρφωση ή την κατάρτισή
τους, χωρίς να απαιτείται η φυσική τους παρουσία στο χώρο του πανεπιστημίου ή του φορέα
που διενεργεί το εκπαιδευτικό πρόγραμμα.
Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση μπορεί να είναι είτε «σύγχρονη», με τον εκπαιδευόμενο να

παρακολουθεί, αν και από απόσταση, σε πραγματικό χρόνο την παράδοση του μαθήματος
από τον διδάσκοντα, είτε «ασύγχρονη», που είναι και το συνηθέστερο, με τον εκπαιδευόμενο
να έχει τη δυνατότητα να διαμορφώσει ελεύθερα το πρόγραμμα μελέτης και ενασχόλησης με
το αντικείμενο των σπουδών του. Στην «ασύγχρονη» εξ αποστάσεως εκπαίδευση ο
εκπαιδευόμενος καλείται να λάβει μια πιο ενεργητική στάση απέναντι στην αναζήτηση της
γνώσης, εφόσον προγραμματίζει ο ίδιος τη μελέτη του διδακτικού υλικού που του παρέχεται.
Οι σπουδές εξ αποστάσεως καλύπτουν ένα ευρύ εκπαιδευτικό φάσμα, καθώς παρέχουν

προπτυχιακές και μεταπτυχιακές σπουδές, διδακτορικό δίπλωμα, επιμορφώσεις, αλλά και
επαγγελματική κατάρτιση σε εξειδικευμένους τομείς.
Πλεονεκτήματα της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης
- Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση δίνει την ευκαιρία σε άτομα οποιασδήποτε ηλικίας να

σπουδάσουν, χωρίς να χρειάζεται να παρακολουθούν δια ζώσης παραδόσεις μαθημάτων.
Έτσι, ενήλικες που εργάζονται κι έχουν οικογενειακές υποχρεώσεις μπορούν να
αξιοποιήσουν τον ελεύθερο χρόνο τους και να προγραμματίσουν οι ίδιοι την πορεία των
σπουδών τους.
Ο σπουδαστής δεν επιβαρύνεται με έξοδα διαβίωσης στον τόπο όπου βρίσκεται το

πανεπιστήμιο, όπως συμβαίνει στις παραδοσιακές σπουδές. Μπορεί να πραγματοποιήσει τις
σπουδές του από την περιοχή που διαμένει, όπου κι αν είναι αυτή, χωρίς να επηρεάζεται το
καθημερινό του πρόγραμμα, με υποχρεωτικές παρακολουθήσεις μαθημάτων και συνεχείς
μετακινήσεις.
- Η δυνατότητα πραγματοποίησης των σπουδών δεν συνδέεται με εξετάσεις εισαγωγής, όπως

γίνεται στις παραδοσιακές σπουδές. Έτσι, άτομα που δεν κατόρθωσαν να εισαχθούν σε
κάποια σχολή μέσω των Πανελλαδικών Εξετάσεων, μπορούν να λάβουν πτυχίο
παρακολουθώντας κάποιο εξ αποστάσεως πρόγραμμα σπουδών.
- Η Ανοικτή Εκπαίδευση που πραγματοποιείται με τις εξ αποστάσεως σπουδές επιτρέπει σε

κάθε άνθρωπο να διευρύνει τις γνώσεις του, χωρίς να εμποδίζεται από τις τρέχουσες
συνθήκες της ζωής του, όπως είναι η κοινωνική θέση, η επαγγελματική απασχόληση, η
ηλικία κ.ά. Αντιστοίχως, αυτού του είδους η εκπαίδευση είναι προσιτή ακόμη και σε άτομα
που λόγω αντικοινωνικότητας ή έντονης εσωστρέφειας δυσκολεύονται να συνυπάρξουν με
τους συμφοιτητές τους, όπως κατ’ ανάγκη συμβαίνει στα παραδοσιακά πανεπιστήμια, κι
ακόμη περισσότερο, είναι προσιτή και σε άτομα που αντιμετωπίζουν κάποιου είδους
αναπηρία (σωματική ή ψυχική). Πρόκειται, λοιπόν, για έναν πλήρη εκδημοκρατισμό της
εκπαίδευσης, εφόσον παρέχει τη δυνατότητα σπουδών σε κάθε πιθανό ενδιαφερόμενο.
- Η εκπαιδευτική διαδικασία στις εξ αποστάσεως σπουδές εξατομικεύεται, δίνοντας σε κάθε

σπουδαστή τη δυνατότητα να την προσαρμόσει στο δικό του πρόγραμμα και στους δικούς
του ρυθμούς.
- Ο καθηγητής παύει να αποτελεί τη μόνη πηγή γνώσης κι ο σπουδαστής έχει την ευκαιρία να
αξιοποιήσει πληρέστερα τις ποικίλες δυνατότητες που του παρέχει η ελεύθερη πρόσβαση σε
ποικίλες πηγές πληροφοριών μέσω του διαδικτύου.
Ο σπουδαστής καλείται, συνάμα, να ενεργοποιήσει περισσότερο τις δικές του δυνάμεις,

εφόσον δεν έχει τη δυνατότητα διαρκούς επικοινωνίας με τον καθηγητή για να επιλύει τις
απορίες του.
- Οι εξ αποστάσεως σπουδές προσφέρουν μια εξαιρετική ευκαιρία σε εργαζόμενους να

ενισχύσουν τα επαγγελματικά τους προσόντα μέσα από νέες επιμορφώσεις ή πιο
εξειδικευμένες γνώσεις, και να καταστούν έτσι πιο ανταγωνιστικοί στην αγορά εργασίας και
πιο αποδοτικοί στο εργασιακό τους αντικείμενο.
Οι επιμορφώσεις αυτές, μάλιστα, έχουν συχνά διάρκεια λίγων μόνο μηνών, γεγονός που
σημαίνει πως αποτελούν έναν εύκολο τρόπο ενίσχυσης των προσόντων του κάθε ατόμου.
- Σε αντίθεση με τις παραδοσιακές σπουδές που απευθύνονται σε ορισμένο αριθμό

σπουδαστών κάθε έτος, οι εξ αποστάσεως σπουδές παρέχουν την αντίστοιχη ευκαιρία σ’ ένα
πολύ μεγαλύτερο αριθμό ατόμων.
Μειονεκτήματα των σπουδών εξ αποστάσεως
- Η ασύγχρονη εκπαίδευση, παρά το γεγονός ότι προσφέρει μεγαλύτερη ελευθερία στον κάθε
σπουδαστή να διαμορφώσει το δικό του πρόγραμμα, δεν του παρέχει τη δυνατότητα
υποβολής αποριών στον διδάσκοντα τη στιγμή που έρχεται αντιμέτωπος με αυτές. Εφόσον
μελετά το διδακτικό υλικό σύμφωνα με τον δικό του προγραμματισμό και εκπονεί τις
εργασίες του, όταν τον εξυπηρετεί το πρόγραμμά του, είναι αναγκασμένος να επιλύει μόνος
του τις όποιες απορίες και δυσκολίες, χωρίς αυτό να σημαίνει πως είναι πάντα σε θέση να
κατορθώσει κάτι τέτοιο χωρίς την καθοδήγηση του καθηγητή.
- Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση επειδή ακριβώς είναι ανοιχτή σ’ ένα πολύ μεγαλύτερο

αριθμό σπουδαστών ενέχει τον κίνδυνο της παροχής υποτιμημένων πτυχίων. Η ιδιωτική
κυρίως αγορά εργασίας είναι δύσπιστη απέναντι σε πτυχία και βεβαιώσεις σπουδών που
έχουν αποκτηθεί με σπουδές εξ αποστάσεως, εφόσον μια τέτοια δυνατότητα είναι προσιτή
στον καθένα, χωρίς να έχει προηγηθεί κάποια διαδικασία επιλογής των συμμετεχόντων μέσα
από απαιτητικές εξετάσεις.
- Στις σπουδές εξ αποστάσεως είναι προφανής ο κίνδυνος της εμπορευματοποίησης της

εκπαίδευσης, εφόσον για τα εκπαιδευτικά ιδρύματα η προσφορά μαθημάτων, και κατ’
επέκταση πτυχίων, σε όσο περισσότερους ενδιαφερόμενους γίνεται αποτελεί μια σημαντική
πηγή εσόδων. Το κόστος, άλλωστε, αυτών των εκπαιδευτικών προγραμμάτων δεν είναι
διόλου ευκαταφρόνητο.
Οι υποψήφιοι σπουδαστές δεν χρειάζεται να κριθούν μέσα από εξετάσεις για την εισαγωγή
τους στα επιμέρους προγράμματα, οφείλουν ωστόσο να είναι απολύτως συνεπείς στις
οικονομικές τους υποχρεώσεις, αν θέλουν να λάβουν τον επιδιωκόμενο τίτλο σπουδών. Έτσι,
ενώ στις παραδοσιακές σπουδές το αντικίνητρο για κάποιους είναι η δυσκολία εισαγωγής,
στις σπουδές εξ αποστάσεως το αντίστοιχο είναι ίσως το κόστος ολοκλήρωσης του
προγράμματος.
- Σε ορισμένες περιπτώσεις οι σπουδές αυτές δεν πραγματοποιούνται πλήρως εξ

αποστάσεως, καθώς οι εξετάσεις για την επιτυχή ολοκλήρωση του κάθε εξαμήνου ενδέχεται
να απαιτούν τη φυσική παρουσία του σπουδαστή στο χώρο όπου εδράζει το εκπαιδευτικό
ίδρυμα ή σε κάποιο μεγάλο αστικό κέντρο.
- Το γεγονός ότι αυτά τα προγράμματα προσελκύουν κυρίως άτομα μεγαλύτερης ηλικίας,

που εκ των υστέρων επιδιώκουν μια ευκαιρία να αποκτήσουν ένα πτυχίο, ενέχει ορισμένες
δυσκολίες που σχετίζονται με την ηλικία των σπουδαστών. Τη στιγμή που ένα άτομο νεαρής
ηλικίας μπορεί ευκολότερα να αποκτήσει και να εμπεδώσει νέες γνώσεις, τα μεγαλύτερα

άτομα έχουν χαμηλότερη απόδοση, εφόσον τους είναι δυσκολότερο να συγκρατήσουν στη
μνήμη τους νέες πληροφορίες και να τις αξιοποιήσουν στη συνέχεια επιτυχώς.
- Η ελευθερία που παρέχεται στον σπουδαστή να οργανώσει το πρόγραμμα μελέτης του,

χωρίς τον έλεγχο και την καθοδήγηση του καθηγητή, οδηγεί συχνά σε αδυναμία
αποτελεσματικής οργάνωσης. Το πλήθος των υποχρεώσεων που έχει να διαχειριστεί
καθημερινά ένας ενήλικας σε συνδυασμό με κάποια πιθανή τάση αναβλητικότητας,
δυσχεραίνουν την εδραίωση ενός προγράμματος συστηματικής μελέτης.
- Η απουσία επαφής με τους συμφοιτητές, όπως κι η απουσία άμεσης αλληλεπίδρασης με

τους διδάσκοντες, στερούν από τις σπουδές εξ αποστάσεως σημαντικά στοιχεία της
κοινωνικής διάστασης που ενυπάρχουν συνήθως στην παραδοσιακή εμπειρία των σπουδών.
Απουσιάζουν οι φιλικές διαπροσωπικές σχέσεις, καθώς κι η αίσθηση ανταγωνισμού μεταξύ
των συμφοιτητών, αλλά και η αναγκαία παρώθηση που αντλείται από την επαφή με τον
καθηγητή.
Στο πλαίσιο των παραδοσιακών σπουδών ο φοιτητής κοινωνικοποιείται, σφυρηλατεί σχέσεις

ζωής, που θα του φανούν πιθανώς ιδιαιτέρως ωφέλιμες στο μέλλον, βιώνει από κοντά τις
πολιτικές αναζητήσεις και τους κοινωνικούς προβληματισμούς των συμφοιτητών του και
αποκτά έτσι μια πληρέστερη εμπειρία που του προσφέρει οφέλη σε πολλούς τομείς, πέρα
από το στενό αντικείμενο των σπουδών του. Όλα αυτά τα στοιχεία απουσιάζουν από τις
σπουδές εξ αποστάσεως, καθιστώντας τες λιγότερο ωφέλιμες σε κοινωνικό επίπεδο.
Δια βίου μάθηση – Συνεχιζόμενη κατάρτιση
Θα πρέπει να ληφθεί υπόψη πως οι σπουδές εξ αποστάσεως έρχονται, ως ένα βαθμό, ως

απάντηση σε ορισμένες κρίσιμες ανάγκες της πολλαπλά απαιτητικής σύγχρονης κοινωνίας.
Η συνεχής εξέλιξη της τεχνολογίας κι οι διαρκείς αλλαγές στην αγορά εργασίας εγείρουν τη
σαφή απαίτηση για την ύπαρξη όχι μόνο κατάλληλα εξειδικευμένου προσωπικού, αλλά και
προσωπικού πρόθυμου να αποκτήσει νέες δεξιότητες σε οποιαδήποτε ηλικία κι αν βρίσκεται.
Προκειμένου να αποσοβηθεί ο κίνδυνος της ανεργίας και προκειμένου οι διάφορες εταιρίες

να έχουν στη διάθεσή τους απολύτως καταρτισμένο προσωπικό, οι εργαζόμενοι οφείλουν
είτε να ανανεώνουν μέσα από επιμορφώσεις τις ήδη υπάρχουσες γνώσεις τους, είτε να
αναπροσαρμόζουν παλαιότερους σχεδιασμούς τους και να αποκτούν νέα εργασιακά εφόδια.
Η έννοια της δια βίου μάθησης αφορά, λοιπόν, είτε την προσωπική θέληση του ατόμου να
εμπλουτίζει διαρκώς τις γνώσεις του σε μια προσπάθεια να παραμένει ενήμερος σε σχέση με
τις εξελίξεις στο χώρο της επιστήμης, είτε την ανάγκη διατήρησης της ανταγωνιστικότητάς
του προκειμένου να αντεπεξέλθει στις ολοένα και μεγαλύτερες απαιτήσεις που

παρουσιάζονται στην αγορά εργασίας.
Θετικές πτυχές της δια βίου μάθησης
- Η επιδίωξη της γνώσης και της μάθησης αποτελεί ύψιστο ιδανικό και δικαίωμα για κάθε
άνθρωπο είτε αυτός κατάφερε να σπουδάσει στα νεανικά του χρόνια είτε όχι. Η ηλικία δεν
θα πρέπει να θεωρείται αποτρεπτικός παράγοντας για τη διεκδίκηση αυτού του δικαιώματος,
σε όποια φάση της ζωής του κι αν βρίσκεται κανείς. Είναι, άρα, θεμιτό να μην ταυτίζουν οι
άνθρωποι τις σπουδές με τη νεανική ηλικία, και να αξιοποιούν τις δυνατότητες που τους
παρέχουν προγράμματα, όπως είναι αυτό των σπουδών εξ αποστάσεως, προκειμένου είτε να
συμπληρώνουν είτε να διευρύνουν τις γνώσεις τους. Είναι, άλλωστε, μόνο μέσω της
συνεχούς επαφής με τα επιμέρους γνωστικά αντικείμενα, εφικτή η επιθυμητή ενίσχυση της
κριτικής ικανότητας του ατόμου και η διατήρηση της δημιουργικής του στάσης απέναντι στη
ζωή.
- Το οξύτατο πρόβλημα της ανεργίας, όπως και η αδυναμία πολλών ανθρώπων να

διασφαλίσουν μια εργασία που να τους προσφέρει ουσιαστικές προοπτικές ανέλιξης,
μπορούν να αντιμετωπιστούν, ως ένα βαθμό, είτε μέσα από την απόκτηση εξειδικευμένων
γνώσεων είτε μέσα από την κατάρτιση σ’ ένα πιο σύγχρονο επαγγελματικό αντικείμενο που
έχει αυξημένη ζήτηση στην αγορά εργασίας.
Είναι ίσως δύσκολη διαδικασία για έναν άνθρωπο που έχει ήδη σπουδάσει στα νεανικά του
χρόνια ένα συγκεκριμένο αντικείμενο να συμβιβαστεί με την ιδέα πως οι σπουδές του αυτές
δεν μπορούν να του διασφαλίζουν μια αξιοπρεπή διαβίωση. Έχει, εντούτοις, τη δυνατότητα,
έστω και σε κάπως μεγαλύτερη ηλικία, να επιλέξει ένα πιο σύγχρονο αντικείμενο σπουδών
και να αποκτήσει εκείνες τις γνώσεις και δεξιότητες που θα του προσφέρουν διαφορετικές,
αλλά πιο αποδοτικές επαγγελματικές ευκαιρίες. Αυτή είναι, άλλωστε, η ουσία της δια βίου
μάθησης∙ η δυνατότητα που προσφέρεται στο άτομο να μη μένει στάσιμο και να μην
εγκλωβίζεται σε λανθασμένες επιλογές της νεότητάς του. Κάθε στιγμή είναι κατάλληλη για
μια πλήρη αναθεώρηση των επιδιώξεών του και για μια καίρια αναπροσαρμογή των
σχεδιασμών του. Αν η επαγγελματική επιλογή της νεότητας δεν οδηγεί στην επιθυμητή
επαγγελματική αποκατάσταση, μπορεί να προχωρήσει σε μια τελείως διαφορετική
κατεύθυνση μαθαίνοντας κάτι νέο.
- Αναγκαία, βέβαια, είναι η υιοθέτηση μιας θετικής αντίληψης απέναντι στη συνεχιζόμενη
κατάρτιση ακόμη και για τα άτομα που έχουν ήδη αποκατασταθεί επαγγελματικά, καθώς
τους δίνεται η ευκαιρία να ανανεώνουν τις γνώσεις τους, να παρακολουθούν πιο στενά τις
εξελίξεις στον τομέα τους και να διευρύνουν τις ικανότητές τους, ώστε να παραμένουν
διαρκώς ανταγωνιστικοί και επαρκείς απέναντι σε οποιαδήποτε πρόκληση εμφανίζεται στο
αντικείμενο της επαγγελματικής τους ενασχόλησης.
Ζητούμενο δεν είναι ο εφησυχασμός, αλλά η συνεχής εξέλιξη, ώστε το άτομο να θεωρείται
και να είναι όσο πιο αποτελεσματικό μπορεί στο εργασιακό του αντικείμενο. Η πιθανότητα,
άλλωστε, να θεωρηθεί από ένα σημείο και μετά ανεπαρκές για τα καθήκοντα που του έχουν
ανατεθεί και, άρα, να αντικατασταθεί από κάποιον με περισσότερες σχετικές γνώσεις, είναι
πάντοτε υπαρκτή.
- Είναι σημαντικό, επομένως, ήδη από τα πρώτα χρόνια της εκπαίδευσης οι νέοι να αποκτούν
μια θετική στάση απέναντι στη μάθηση και να την αντιλαμβάνονται ως μια απολύτως
ευεργετική και ωφέλιμη γι’ αυτούς διαδικασία, κι όχι ως έναν ανεπιθύμητο εξαναγκασμό.
Μόνον έτσι θα διατηρούν μέσα τους άσβηστη την επιθυμία για νέες και περισσότερες
γνώσεις, και θα είναι πρόθυμοι σε οποιαδήποτε στιγμή της ζωής τους να επανέρχονται σε μια
κατάσταση μαθητείας, ώστε να αποκτούν συνέχεια επιπλέον γνώσεις και δεξιότητες.
Είναι δίχως άλλο καταστροφική για το άτομο η αρνητική επαφή με τις διαδικασίες
εκπαίδευσης, εφόσον του προκαλείται μια διάθεση αποστροφής απέναντι σ’ εκείνο ακριβώς
το μέσο που μπορεί να το οδηγήσει όχι μόνο στην προσωπική ολοκλήρωση και στην
πληρέστερη εφικτή ανάπτυξη των δεξιοτήτων του, αλλά και στην απόκτηση και
συνεχιζόμενη επιθυμίας πρόσκτησης όλων εκείνων των γνώσεων που θα του προσφέρουν
την τόσο αναγκαία επαγγελματική αποκατάσταση και εξέλιξη.
- Η θετική στάση απέναντι στη δια βίου μάθηση επηρεάζεται σαφώς από τις εμπειρίες που
αποκτά το άτομο στα χρόνια της υποχρεωτικής εκπαίδευσης, αλλά βασίζεται επίσης και στην
προσωπική του προδιάθεση απέναντι στη γνώση. Αν το άτομο έχει ισχυρή θέληση για
μάθηση, αυτομόρφωση και συνεχή πνευματική και επαγγελματική εξέλιξη, θα βρει πάντοτε
τρόπους και λύσεις για να διεκδικήσει αυτό το δικαίωμα, εκεί που οποιοσδήποτε άλλος θα
έβρισκε δικαιολογίες και προφάσεις για να αιτιολογήσει τη δική του απροθυμία να
αποκτήσει νέα εφόδια.
- Η τεχνολογία εξελίσσεται διαρκώς, το πλήθος των γνώσεων αυξάνεται και διευρύνεται με

ταχύτατους ρυθμούς, τα εργασιακά εφόδια και προσόντα που βρίσκουν ανταπόκριση στην
αγορά εργασίας αλλάζουν συνεχώς κι οι κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις είναι αδιάκοπες.
Η μόνη δυνατότητα του ατόμου να παραμένει σε επαφή με το υπό διαρκή ανανέωση αυτό
πλαίσιο είναι η θετική του στάση απέναντι στη δια βίου μάθηση και η επιθυμία του να
αποκτά συνεχώς νέες γνώσεις, προκειμένου να μην αφήνει τις εξελίξεις στους διάφορους
τομείς να το προσπερνούν.
Τηλεκπαίδευση: Κριτήριο Ενιαίας Εξέτασης Γ Λυκείου
Κείμενο Ι
Στο λυκόφως της καραντίνας … η ανατολή της Τηλεκπαίδευσης
Η αναστολή λειτουργίας όλων των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων της χώρας επιβαλλόμενη από
την ανάγκη ανάσχεσης μετάδοσης του ιού, οδήγησε στον προβληματισμό εκπαιδευτικών και
εκπαιδευόμενων, Υπουργείου και διανοουμένων ανά τον κόσμο για την εξέλιξη και
προσαρμογή της διδακτικής διαδικασίας σε ένα νέο ψηφιακό πλαίσιο. Έτσι, αναδύεται
σταδιακά και μετ’ εμποδίων η ενσωμάτωση νέων τεχνολογιών και η εποικοδομητική χρήση
του διαδικτύου στην εκπαιδευτική διαδικασία, χωρίς βέβαια ο στόχος να είναι η
αντικατάσταση της δια ζώσης εκπαίδευσης, αλλά ούτε και η κάλυψη της τρέχουσας ύλης.
Εσπευσμένα οι φορείς εκπαίδευσης τείνουν να εφαρμόσουν την ανοικτή, εξ αποστάσεως
εκπαίδευση, με αξιοποίηση πληροφοριακών συστημάτων, δικτύων και εφαρμογών, μεθόδων
και εργαλείων που είχαν αρχίσει να εμφανίζονται δειλά αλλά τώρα οι απρόβλεπτες
κοινωνικές συγκυρίες τα καθιστούν αναγκαία.
Τόσο η Πλατφόρμα Ασύγχρονης όσο και της Σύγχρονης εκπαίδευσης εφαρμόζεται ήδη και
αποτελεί ένα ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισης ηλεκτρονικών μαθημάτων χωρίς
περιορισμούς και δεσμεύσεις. Η πρόσβαση και η χρήση του δεν απαιτεί εξειδικευμένες
τεχνικές γνώσεις παρά μόνο προσωπικό e mail, ονοματεπώνυμο ή όνομα χρήστη ώστε στην
ψηφιακή τάξη ο εκπαιδευτικός να μπορεί να δώσει τον λόγο στον εκπαιδευόμενο. Αποτελεί
ένα χώρο συνεργασίας, διανομής υλικού, εκπαιδευτικών εφαρμογών, ασκήσεων και
επισημάνσεων, σε μικρότερες βαθμίδες δίνει έμφαση στο παιχνίδι ως μέσο παρακίνησης της
εκπαιδευτικής διαδικασίας. Είναι πρόσφορο εργαλείο για να διατηρήσουν οι εκπαιδευτικοί
και οι μικροί εγκλωβισμένοι μαθητές την επαφή τους με τη μαθησιακή διαδικασία.
Αναμφισβήτητα τα οφέλη που προκύπτουν είναι πολλά και αναγκαίο να παραμείνουν μετά
το πέρας της πανδημίας. Αρχικά, παρέχεται ισότητα ευκαιριών πρόσβασης στο μορφωτικό
αγαθό ακόμη και σε ανθρώπους απομακρυσμένων περιοχών, σε άτομα με αναπηρίες, που
αποτελούν πάντα την αχίλλειο πτέρνα του εκπαιδευτικού σχεδιασμού. Παρέχεται σε όλους η
πρόσβαση σε εκπαιδευτικό υλικό εκτός σχολικής αίθουσας, αρωγή σε μαθητές με
μαθησιακές δυσκολίες (προσαρμογή σε ιδιαίτερες ανάγκες) και εξοικονομείται χρόνος που
μπορεί να αξιοποιηθεί ανάλογα. Είναι διαπιστωμένη επίσης αύξηση της συμμετοχής των
μαθητών σε «ψηφιακές συζητήσεις» σε σχέση με τις πραγματικές σε αίθουσα διδασκαλίας,
προφανώς γιατί η νέα γενιά έχοντας μεγαλώσει με το διαδίκτυο θεωρεί την on – line
επικοινωνία δεύτερη φύση της. Τους χρήστες ελκύει η διαθεματική σύνδεση και τα ψηφιακά
εργαλεία που κάνουν το μάθημα πιο ουσιαστικό, απτό και ενδιαφέρον.
Ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι εξίσου σημαντικός, παραμένει στο επίκεντρο, καθώς
αποτελεί τον αρωγό, σύμβουλο, οργανωτή, καθοδηγητή, συντονιστή, εμπνευστή και
δημιουργό της όλης διαδικασίας. Πρέπει να εξελιχθεί ο ίδιος, να γίνει ερευνητής και να
ανακαλύπτει συνεχώς στρατηγικές σχεδιασμού μετατρέποντας την εκπαιδευτική πρακτική
από δασκαλοκεντρική σε μαθητοκεντρική και ομαδοσυνεργατική (Ματσαγγούρας 2004).
Πρέπει να συσχετίσει τις έννοιες πληροφόρηση – γνώση – μάθηση διαμορφώνοντας ένα
κατάλληλο περιβάλλον συνεργασίας, ανατροφοδότησης, διάχυσης της γνώσης και

ανταλλαγής εμπειριών, όπου ο μαθητής θα γίνει ο ίδιος δέκτης, χρήστης και αναμεταδότης
πληροφορίας καλλιεργώντας αμφίδρομη σχέση με τον εκπαιδευτικό και τους συμμαθητές
του.
Στον αντίποδα του τηλεκπαιδευτικού οπτιμισμού βρίσκονται και αυτοί που διακρίνουν
κινδύνους, διαβλέποντας ότι οι νέες τεχνολογίες δεν αποτελούν πανάκεια, η διάθεση και η
εφαρμογή τους δεν είναι ομοιόμορφες και επιτυχημένες σε κάθε σχολείο. Επισημαίνουν την
ελλιπή διοικητική και τεχνική υποστήριξη των ελληνικών δεδομένων, την απουσία
επιμόρφωσης και εξοικείωσης των εκπαιδευτικών με το διαδίκτυο και τις ειδικές πλατφόρμες
ασύγχρονης και σύγχρονης εκπαίδευσης. Παράλληλα, ελλοχεύει και ο κίνδυνος
παθητικοποίησης του μαθητή, εγκλωβισμού σε μια μηχανιστική διαδικασία πρόσληψης
πληροφοριών, παγίδευσής του στα όρια του μέσου, δεδομένης της επικράτησης της εικόνας
στον επικοινωνιακό χώρο. Ευνοείται η απομόνωση, η εξάρτηση, η απουσία καλλιέργειας της
συναισθηματικής νοημοσύνης και ανθρωπίνων κοινωνικών αξιών. Χάνεται ο αυθορμητισμός
της προσωπικής επικοινωνίας (facetoface), η φυσική παρουσία προσώπων, τα εξωγλωσσικά
στοιχεία που ανατροφοδοτούν την επικοινωνία (χειρονομίες, νεύματα, τόνος της φωνής).
Αλλοιώνονται οι ανθρώπινες σχέσεις με μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην κοινωνική
οργάνωση και συνοχή. Η υπερπληροφόρηση οδηγεί σε σύγχυση, ο αποδέκτης γίνεται
άβουλος και υπονομεύεται από την ρευστότητα και την απροσδιοριστία. Είναι απειλητικό το
γεγονός ότι η παραδοσιακή διδασκαλία διολισθαίνει με όχημα την τεχνολογία σε έναν
εκπαιδευτικό οικονομισμό όπου η εκπαιδευτική διαδικασία ονομάζεται «σύστημα» (system),
οι μαθητές γίνονται «πελάτες» (clients), η γνώση «προϊόν» και η πρόοδος ονοματίζεται
«απόδοση», όρος οικονομικός.
Το ζητούμενο δεν είναι να δαιμονοποιήσουμε την τεχνολογία αλλά να την αξιοποιήσουμε ως

επικουρικό εργαλείο με στόχο την εξέλιξη και την πρόοδο. Ο υμέναιος=γάμος τεχνολογίας –
εκπαίδευσης θα επιτευχθεί με τη συνετή αξιοποίηση των νέων τεχνολογικών μέσων για να
δημιουργηθούν συγκλίνοντες δρόμοι με πληθώρα επιλογών και δυνατοτήτων που να
οδηγήσουν στην εναλλακτική, ανοικτή εκπαίδευση του μέλλοντος. Ας στρέψουμε τα μάτια
στον Άνθρωπο – Δημιουργό για αυτήν την προοπτική.
ΒΗΜΑ, 31/03/20, Σοφία Μαργαρίτη είναι συγγραφέας – φιλόλογος
Κείμενο ΙI
Δυσχερής επικοινωνία με νέα μοντέλα iPhone
Η απόσταση που χωρίζει έναν σύγχρονο δάσκαλο από τους έφηβους μαθητές του
διευρύνεται συνεχώς με ταχύτατους ρυθμούς. Και η παρατηρούμενη απομάκρυνση δεν είναι
μόνο ηλικιακή (πράγμα απολύτως φυσικό) αλλά κυρίως πολιτισμική.
Αναμφίβολα, οι κοινωνικές αλλαγές, ο μετασχηματισμός των αντιλήψεων, οι καταιγιστικές

εξελίξεις στο χώρο της τεχνολογίας διαμορφώνουν εξίσου αναλώσιμες συμπεριφορές και
επιβάλλουν βραχύβια ενδιαφέροντα – δεν τολμώ να πω ιδεολογίες — που δεν προλαβαίνουν
ούτε να γίνουν βιώματα, ούτε να αφομοιωθούν. Παραδείγματος χάριν, η έννοια της
«κοινωνικής ζωής» ή του «σεβασμού στα προσωπικά δεδομένα» δεν μπορεί να είναι η ίδια –
ούτε σε περιεχόμενο ούτε σε μορφή — μετά την εισβολή του κινητού, του iPhone ή του
facebook.
Τα εκάστοτε τεχνολογικά δεδομένα μεταβάλλουν τόσο γρήγορα τις πολιτισμικές αντιλήψεις

ώστε να μην μπορεί κανείς να μιλά πλέον σε παιδιά της Β΄ ή της Γ΄ Λυκείου, με τα δεδομένα
της προηγούμενης πενταετίας καν. Η ψηφιακή (τους) γλώσσα η συνεχώς εναλλασσόμενη ως
κινούμενη άμμος — και άρα η θέαση της ζωής (τους) – διαφοροποιείται με τέτοιες
συχνότητες που είναι αδύνατον να την παρακολουθήσεις όσο καλές προθέσεις και να έχεις.
Αν αυτή είναι η πραγματικότητα, καταλαβαίνει κανείς γιατί γίνεται όλο και πιο δυσχερής
(δεν εννοώ κατ’ ανάγκην εχθρική) η επικοινωνία τού εκπαιδευτικού με δεκαεξάχρονα,
δεκαεφτάχρονα παιδιά. Μιλώντας τους, μοιάζει να τους μεταγγίζει αξίες και ιδέες που
ανήκουν σε πολύ μακρινή περίοδο, σε ένα απώτατο παρελθόν που δεν τους ανήκει, δεν θα το
χρειαστούν, δεν τους ενδιαφέρει και είναι έξω εντελώς από το πρόσφατο πολιτιστικό
μοντέλο.
Δεν πρόκειται, βεβαίως, για τη γνωστή απαξίωση του Σχολείου, ούτε για το ατελέσφορο του
Εκπαιδευτικού συστήματος αλλά για μέγιστη πλέον διαφορά αντιλήψεων και διεύρυνσης του
χάσματος (ακόμα και κοντινών μεταξύ τους) γενιών. Το πέρυσι φαντάζει ήδη μακρινό και τα
αναλώσιμα πρότυπα ή οι χτεσινές αξίες έχουν αντικατασταθεί από σημερινές φρέσκιες.
Αν συμβαίνει να «ακούει» ένας μαθητής τον εκπαιδευτικό (τον ακούει χωρίς να συμμετέχει
ενεργά) είναι γιατί «εκτιμά» τη χρησιμότητα–και αποτιμά συνήθως σε χρήμα–την
αποτελεσματικότητα των μεθόδων του. Οι οποίες και θα τού εξασφαλίσουν το εισιτήριο για
την εισαγωγή του στο Πανεπιστήμιο. Όχι πάντως γιατί έχει ενδιαφέρουσες απόψεις. Δεν
μπορούν αυτές πια να συμβάλουν στο σχήμα που έχει ένας ψηφιακός έφηβος για τον κόσμο.
Αυτός είναι ο κανόνας, υπάρχουν βέβαια και εξαιρέσεις.
Ειρήσθω εν παρόδω ότι δεν έχω πρόθεση να κρίνω αυτήν την πραγματικότητα αλλά να την
καταγράψω. Για να καταλήξω στη σκέψη ότι τα κατ’ εξοχήν προβλήματα της εκπαίδευσης
οφείλονται κυρίως στην τεράστια πολιτισμική διαφοροποίηση. Έχουν να κάνουν πολύ
περισσότερο με την έννοια του χρόνου όπως τον βιώνουμε πλέον και μας διαμορφώνει, και
δεν είναι ζήτημα νέων μεθόδων μόνον ή υιοθέτησης συστημάτων που εφαρμόζονται αλλού,
σε διαφορετικά πολιτισμικά περιβάλλοντα.
Γι’ αυτό, φοβάμαι ότι δεν στοχεύουμε σωστά στην προώθηση τού εκπαιδευτικού προβλήματος.
Ματαιοπονούμε με ημίμετρα που πολύ γρήγορα ακυρώνονται, εκ των πραγμάτων. Ίσως, θα
έπρεπε πρωτίστως να βρούμε μια κοινή γλώσσα να μιλήσουμε. Είναι ανάγκη, λοιπόν, να
ορίσουμε εκ νέου έναν τόπο κοινό, να επαναθεωρήσουμε συγκεκριμένες κοινωνικές αξίες και
να συμφωνήσουμε πάνω σ’ αυτές όσον αφορά την σημασία τους και τη λειτουργικότητά τους.
Ο σημερινός δάσκαλος– όσο ευσυνείδητος ή επαρκής κι αν είναι – δεν μπορεί να γεφυρώσει

από μόνος του το υφιστάμενο πολιτισμικό κενό. Δεν είναι δυνατόν να του ζητάμε να
επιλύσει ένα πρόβλημα που τον ξεπερνά. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι θέλει. Γιατί κάθε φορά
που αρχίζει η εκπαιδευτική χρονιά, βλέπει με αγωνία να απομακρύνεται όλο και
περισσότερο, όλο και με πιο γρήγορους ρυθμούς από τους καινούργιους μαθητές του. Κι
αυτήν την αδιέξοδη κατάσταση την εκλαμβάνει σαν προσωπική του ήττα.
Κώστας Λογαράς, λογοτέχνης, συγγραφέας
Κείμενο ΙII
Σονέτο – Στην επιστήμη
Επιστήμη! Γνήσια κόρη της παλιάς εποχής είσαι!
Που τ’ αλλάζεις όλα με τα περίεργα μάτια σου.
Γιατί ορμάς έτσι πάνω στην καρδιά του ποιητή,
Όρνιο που οι φτερούγες του είναι βαρετή πραγματικότητα;
Πώς μπορεί να σ’ αγαπήσει αυτός; Ή πώς να σε πει σοφή;
Όταν δε θέλεις να τον αφήσεις στις περιπλανήσεις του
Να ψάξει για θησαυρούς στους διαμαντοστόλιστους ουρανούς,
Μολονότι πέταξε ψηλά μ’ ατρόμητα φτερά;
Εσύ δεν είσαι που έσυρες την Άρτεμη από το άρμα της βίαια
Και την Αμαδρυάδα από τα δάση έδιωξες
Να βρει καταφύγιο σε ευτυχέστερο αστέρι;
Εσύ δεν έδιωξες τη Ναϊάδα απ’ την κρήνη της
τη Συλφίδα από το χλωρό χορτάρι της, κι’ από εμένα
Το όνειρο του καλοκαιριού κάτω απ’ τον κόκκινο ταμάρινδο;
Έντγκαρ Άλλαν Πόε
Οι Αμαδρυάδες είναι νύμφες των δασών, που γεννιούνται με τις βελανιδιές (δρυς) και άλλα δέντρα
και αναπτύσσονται μαζί τους. Όταν το δέντρο κόβεται, η νύμφη του πεθαίνει, πηγαίνει όμως σε άλλο
δέντρο και τιμωρεί τον ένοχο. Οι Δρυάδες ήταν νύμφες των δασών, ενώ οι Αμαδρυάδες συνδέονταν
με τα δέντρα. Τα ονόματα τους είναι Καρύα, Βάλανος, Κράνεια, Μορέα, Αίγειρος, Πτελέα κλπ., και
είναι όλες κόρες του Οξύλου.
Στην ελληνική μυθολογία οι Ναϊάδες ήταν νύμφες των γλυκών νερών, πηγών (κρηνών), ποταμών,
λιμνών. Αναλόγως του τύπου
ονομάζονταν Πηγαίες, Κρηναίες ή Κρηνίδες, Ποταμίδες, Λιμνάδες ή Λιμνακίδες, Ελειονόμοι κτλ.
Περιγραφές των Ναϊάδων βρέθηκαν, μεταξύ άλλων, στη βιβλιοθήκη του Απολλοδώρου, Θεογονία του
Ησιόδου και στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια του Ομήρου.
σύλφη, νεράιδα της κέλτικης μυθολογίας

ΘΕΜΑ Α
Να παρουσιάσετε συνοπτικά τις απόψεις της συντάκτριας του πρώτου κειμένου για τα θετικά
αποτελέσματα που προκύπτουν από τη χρήση των νέων τεχνολογιών στην εκπαίδευση. (60-
70 λέξεις)
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ Β
Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις αποδίδουν ορθά απόψεις των συντακτών των κειμένων
Α και Β(Σ ή Λ); Να τεκμηριώσετε κάθε απάντησή σας παραθέτοντας σχετικά αποσπάσματα
από το κάθε κείμενο αντίστοιχα:
α. Οι νέες συνθήκες καθιστούν επιβεβλημένη την τηλεκπαίδευση. (Κείμενο Α)
β. Η συντάκτρια του κειμένου ελπίζει πως τα θετικά αποτελέσματα της τηλεκπαίδευσης θα

διατηρηθούν μακροπρόθεσμα. (Κείμενο Α)
γ. Η συντάκτρια του κειμένου συμπεραίνει πως δεν πρέπει να εξιδανικεύουμε την

τεχνολογία, αλλά να οριοθετούμε τη χρήση της στον εκπαιδευτικό χώρο. (Κείμενο Α)
δ. Το χάσμα μεταξύ εκπαιδευτικού και μαθητών οφείλεται πρωτίστως στην ηλικιακή

διαφορά. (Κείμενο Β)
ε. Ο σημερινός δάσκαλος αδυνατεί να επιλύσει το πρόβλημα χωρίς μια από κοινού

προσπάθεια. ( Κείμενο Β)
Μονάδες 10
Β2
α. Να προβείτε στις κατάλληλες λεξιλογικές επιλογές ώστε να μετασχηματίσετε το ύφος του

παρακάτω αποσπάσματος σε οικείο.
«Στον αντίποδα του τηλεκπαιδευτικού οπτιμισμού βρίσκονται και αυτοί
που διακρίνουν κινδύνους, διαβλέποντας ότι οι νέες τεχνολογίες δεν αποτελούν πανάκεια, η
διάθεση και η εφαρμογή τους δεν είναι ομοιόμορφες και επιτυχημένες σε κάθε σχολείο».
(Κείμενο Α)
Μονάδες 5
β. Πιστεύετε πως η συγγραφέας (κείμενο Α) επιδιώκει να προσεγγίσει το θέμα με

υποκειμενικότητα ή διατηρεί μια αντικειμενική στάση; Τεκμηριώστε την απάντησή σας με
συγκεκριμένες αναφορές στο κείμενο. (τρία παραδείγματα).
Μονάδες 5
γ. Στην 2η παράγραφο του κειμένου Β «Οι κοινωνικές αλλαγές,…του iPhone ή του

facebook», ο συγγραφέας επιδιώκει: α) να πείσει, β) να καταγγείλει, γ) να ευαισθητοποιήσει.
Να επιλέξετε μία από τις παραπάνω επιλογές και να τεκμηριώσετε την επιλογή σας με
αναφορές σε δύο κειμενικούς δείκτες.
Μονάδες 5
Β3
α. Στο παρακάτω χωρίο να επιλέξετε από τα παρακάτω τι επιδιώκει να εκφράσει ο συντάκτης

του κειμένου Β: α) επιθυμία, β) υποχρέωση, γ) πρόθεση. Στη συνέχεια να το
μετασχηματίσετε ώστε να δηλώνει ευχή.
«Είναι ανάγκη, λοιπόν, να ορίσουμε εκ νέου έναν τόπο κοινό, να επαναθεωρήσουμε

συγκεκριμένες κοινωνικές αξίες και να συμφωνήσουμε πάνω σ’ αυτές όσον αφορά την
σημασία τους και τη λειτουργικότητά τους».
(Κείμενο Β)
Μονάδες 5
β. Στην 8η παράγραφο του κειμένου Β, ο συγγραφέας επιλέγει τη χρήση ρηματικών έναντι

ονοματικών συνόλων. Να προσδιορίσετε τους λόγους που τον ώθησαν σε αυτήν την επιλογή
του και στη συνέχεια να αναγνωρίσετε το είδος του κυρίαρχου ρηματικού χρόνου και τη
σκοπιμότητα αυτού; «Γι’ αυτό, φοβάμαι… εκ των πραγμάτων».
Μονάδες 6
γ. Να δείξετε τη νοηματική σχέση που έχει ο τίτλος με το υπόλοιπο κείμενο. (Κείμενο Β)
Μονάδες 4
ΘΕΜΑ Γ
Ποιο, είναι, κατά τη γνώμη σας, είναι το θέμα του ποιήματος; Να τεκμηριώσετε την
απάντησή σας αξιοποιώντας τρεις κειμενικούς δείκτες. (100 – 150 λέξεις).
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ Δ
Αξιοποιώντας στοιχεία και από τα δύο κείμενα να αναφερθείτε στα οφέλη που προκύπτουν
από την καραντίνα στον τομέα της τηλεκπαίδευσης, της τηλεπιστήμης και της τηλεργασίας.
Το κείμενό σας να έχει τη μορφή και το ύφος ομιλίας σε μια σχολική εκδήλωση. (350-400
λέξεις).
Μονάδες 30
Κείμενο Ι
Το διασκευασμένο κείμενο που ακολουθεί είναι απόσπασμα από κείμενο του Βασίλη
Οικονόμου που έχει δημοσιευτεί στο προσωπικό του ιστολόγιο economu.wordpress.com
Ζούμε σε μια εποχή που τα πάντα γύρω μας αλλάζουν. Αντιλαμβανόμαστε ότι αυτό
οφείλεται στον αυξανόμενο ρυθμό της τεχνολογίας, στις νέες εφευρέσεις, στις νέες
επινοήσεις. Συνέπεια όλων αυτών είναι η αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο ο άνθρωπος
σκέφτεται και πράττει. Έτσι, ενεργεί με μεγαλύτερη αυτονομία, πιο γρήγορα και με νέα
θεμέλια αποδοτικότητας.
Όλοι οι τομείς της ζωής είναι επηρεασμένοι απ’ αυτό το πνεύμα της αλλαγής. Ένας από
αυτούς είναι και ο τομέας της εκπαίδευσης στον οποίο όλο και περισσότερο ασκούν επιρροή
οι Νέες Τεχνολογίες. Οι υπολογιστές, το διαδίκτυο και η διεισδυτικότητα του δε θα
μπορούσαν να τον αφήσουν ανεπηρέαστο. Γι’ αυτό ο εκπαιδευτικός πρέπει να είναι ενήμερος
σχετικά με τα μοναδικά παιδαγωγικά και εκπαιδευτικά πλεονεκτήματα που προσφέρουν οι
Νέες Τεχνολογίες, πριν αποφασίσει να τις χρησιμοποιήσει. Να μην καταλήξει δηλαδή σ’
αυτές μόνο εξαιτίας της άμετρης αγάπης για την τεχνολογία ή απλώς επειδή σήμερα η
τεχνολογία έχει μπει στη ζωή μας.
Πράγματι, στον τομέα της παιδείας η τεχνολογία έχει πολλά να προσφέρει προς όφελος των
μαθητών, των εκπαιδευτικών και της κοινωνίας. Σε όλη τη διάρκεια της σχολικής ζωής
συναντάμε τους υπολογιστές ως απλή τεχνολογία. Με την εισαγωγή τους στην εκπαιδευτική
διαδικασία οι μαθητές από τη μία αποκτούν πρόσβαση σε νέες πηγές γνώσης από την άλλη
αναπτύσσουν συνεργασία με άλλους μαθητές με τη βοήθεια και την καθοδήγηση του
δασκάλου. Ο υπολογιστής δεν πρόκειται να καταργήσει ούτε το βιβλίο, ούτε τους
εκπαιδευτικούς. Αντίθετα, οι τελευταίοι είναι απαραίτητοι για την επιτυχία του νέου είδους
διδασκαλίας. Φυσικά, η χρησιμοποίηση υπολογιστών στις τάξεις φέρνει πολλές
ανακατατάξεις στον τομέα της παιδείας. Η πρώτη συνέπεια είναι η κατάργηση ή μετεξέλιξη
κάποιων διδακτικών μεθόδων, πράγμα που τρομάζει πολλούς.
Μία άλλη καινοτομία στον τομέα της εκπαίδευσης είναι η αλλαγή του ρόλου του δασκάλου.
Μέχρι τώρα κυριαρχούσε η δασκαλοκεντρική αντίληψη για το σχολείο. Ο δάσκαλος ήταν
αυτός που «ήξερε» και οι μαθητές αυτοί που πρέπει να «μάθουν». Αυτή η νοοτροπία άρχισε
να υποχωρεί και αυτό κατορθώθηκε με την είσοδο των υπολογιστών στα σχολεία, οι οποίοι
κατάργησαν το μονοπώλιο του δασκάλου και διεκδίκησαν να πάρουν τη θέση του βιβλίου,
τη μοναδική έως τότε πηγή γνώσης.
Είναι αναγκαίο όμως να δοθεί βάση όχι απλά στη χρήση, αλλά στη σωστή χρήση και την
αξιοποίηση του υπολογιστή, για να έχει πραγματική διδακτική αξία. Η ύπαρξη ενός
υπολογιστή στην αίθουσα που θα τον χειρίζεται ο καθηγητής δείχνοντας κάποια πράγματα
στην τάξη ενώ οι μαθητές θα έχουν ένα βιβλίο που θα πρέπει να αποστηθίσουν προκειμένου
να «μάθουν» τον υπολογιστή, δεν είναι λύση. Κρίνεται απαραίτητο να περάσουν τα παιδιά
πολλές ώρες μπροστά στο πληκτρολόγιο χωρίς την παρέμβαση κανενός. Οι καθηγητές θα
πρέπει να αλλάξουν νοοτροπία και να σταματήσουν να ελέγχουν τη ροή των πληροφοριών
όπως κάνουν τώρα, γιατί έτσι και θα περιορίσουν τη δύναμη των υπολογιστών και οι ίδιοι θα
μείνουν εγκλωβισμένοι στο σημερινό ανεπαρκές σύστημα. Σκοπός τους οφείλει να είναι η
εξασφάλιση των συνθηκών εκείνων, ώστε η εκπαίδευση να διαμορφώνει και να αναπτύσσει
ένα ολοκληρωμένο άτομο και όχι μόνο τη διανοητική του πλευρά.
Άρα, ο νέος ρόλος του εκπαιδευτικού είναι ρόλος συντονιστή και συμβούλου και όχι εκείνου
που μεταδίδει τη γνώση. Δεν προσφέρει έτοιμη τη λύση, αλλά οργανώνει έτσι το μάθημα που
να την ανακαλύπτουν οι ίδιοι οι μαθητές. Ο δάσκαλος απλώς παρακολουθεί, ελέγχει και
συζητά το πρόβλημα. Αυτός ο ρόλος του εκπαιδευτικού αντιστοιχεί παιδαγωγικά στην
ενεργητική μάθηση μέσα από την ανακάλυψη.
Κείμενο ΙΙ
Κείμενο ΙΙI
Βαθμολογίες
Στο απόσπασμα από το μυθιστόρημα φαντασίας «Βαθμολογίες» που ακολουθεί η δράση

εκτυλίσσεται στο Λύκειο του Σόμερτον στο οποίο οι μαθητές χωρίζονταν σε ομάδες
ανάλογα με τη βαθμολογία τους η οποία εξαρτιόταν και από τη συμπεριφορά των

υπόλοιπων μελών της ομάδας.
Στο εσωτερικό του λυκείου τα πάντα ήταν γκρι: τα ντουλαπάκια, οι τοίχοι, τα πατώματα
ακόμα και ο αέρας. Τα πάντα εκτός από τα ματάκια δηλαδή, τα οποία βρίσκονταν
κρεμασμένα από το ταβάνι σε απόσταση τριών μέτρων το ένα από το άλλο. Το μέρος ήταν
καταθλιπτικό, ακόμα και στα καλύτερά του, όμως την πρώτη Τρίτη κάθε μήνα, όταν
αναρτώνταν οι νέες βαθμολογίες, γινόταν έως και απειλητικό.
Υπήρχαν 763 παιδιά στο σχολείο και τα περισσότερα ήταν τρομοκρατημένα. Κάτω από τα
άγρυπνα ματάκια έκοβαν το ένα το άλλο κι αναρωτιόντουσαν αν ήταν ασφαλή στις ομάδες
τους, αν είχαν έστω και μία ελπίδα να ανέβουν στην κλίμακα ή αν θα έτρωγαν μείωση. Ό,τι
συμπεριφορά κι αν είχαν επιδείξει τις προηγούμενες τέσσερις εβδομάδες, οι αρχές του μήνα
ήταν για όλους η ώρα της κρίσης. […]
Οι δύο πρώτες ώρες ήταν ξεγραμμένες για τους περισσότερους μαθητές. Ήταν σχεδόν
αδύνατο να συγκεντρωθείς στον καθηγητή, όταν ο βαθμός σου πετούσε ήδη στους αιθέρες σε
σχήμα σφαίρας ή φιλιού. Οι περισσότεροι καθηγητές το ήξεραν και δεν έκαναν τον κόπο να
διδάξουν στις τάξεις τους τίποτα σημαντικό προτού αναρτηθούν οι βαθμολογίες, κάτι που
συνέβαινε μεταξύ εννέα και έντεκα το πρωί.
Η Ιμάνι πέρασε την ώρα των ισπανικών κοιτάζοντας με απλανές βλέμμα τον ψηφιακό πίνακα
του κυρίου Μάλτα με την ατελείωτη λίστα ρημάτων στη σωστή τους κλίση. Δεν πρόσεχε –
κάτι που ερχόταν σε σύγκρουση με το τέταρτο στοιχείο καταλληλότητας, την επιμέλεια,
καθώς και με το δεύτερο στοιχείο, τον έλεγχο των παρορμήσεων. Αυτό που έπρεπε να κάνει
ήταν να ακολουθήσει το παράδειγμα της ΚιάραΧίσλοπ, που καθόταν δύο θρανία πιο πέρα.
Η Κιάρα παρακολουθούσε απόλυτα συγκεντρωμένη τον πίνακα, με έκφραση γαλήνης στο

πρόσωπό της. Φορούσε τα ψηφιακά γυαλιά με τον χρυσό σκελετό που έδινε η Score Corp σε
όσους είχαν βαθμολογία από 97 και πάνω. Τα γυαλιά πρόσφεραν οπτική πρόσβαση στο
ίντερνετ και επέτρεπαν στη Score Corp να κατασκοπεύει ακόμα πιο στενά τους πιο
υψηλόβαθμους παίκτες. […]
Η Κιάρα θα πήγαινε στο Χάρβαρντ το φθινόπωρο, με πλήρη υποτροφία, υπό την

προϋπόθεση ότι θα διατηρούσε την υψηλή της βαθμολογία. Η Score Corp θα της πλήρωνε τα
δίδακτρα για οποιοδήποτε δημόσιο πανεπιστήμιο της Μασσαχουσέττης, όμως το Χάρβαρντ
είχε ειδικό κληροδότημα για όσους είχαν βαθμολογία από 97 και πάνω. […]
Πάνω από το κεφάλι του κυρίου Μάλτα οι δείκτες του ρολογιού προχωρούσαν αργά, ενώ
στην τάξη η ταραχή φούντωνε όλο και περισσότερο. Η Ιμάνι δεν ήταν η μόνη που παρέβαινε
τους κανονισμούς περί επιμέλειας και ελέγχου των παρορμήσεων. Η αγωνία –ο ήχος των
ποδιών που χτυπούσαν νευρικά στο πάτωμα, το σύρσιμο των ρούχων στις καρέκλες από το
στριφογύρισμα– ερχόταν κατά κύματα από το πίσω μέρος της αίθουσας. Όταν επιτέλους
χτύπησε το κουδούνι, η τάξη πετάχτηκε πάνω μονομιάς και όλοι έτρεξαν, σαν ένας
άνθρωπος, προς την πόρτα. Μόνο η Κιάρα παρέμεινε ήρεμη· μάζεψε πρώτα τα βιβλία της
και ύστερα βγήκε περπατώντας στον διάδρομο, χωρίς να χάσει ούτε λεπτό την αφύσικη
ψυχραιμία της. Η Ιμάνι προσπάθησε να μιμηθεί τον αέρα και τον ρυθμό της, αλλά σύντομα
έπιασε τα πόδια της να τρέχουν προς τα μπρος, παρασυρμένα από το ορμητικό ρεύμα των
μέτριων μαθητών του Λυκείου του Σόμερτον.
Για να καταπολεμήσουν την αντιγραφή και τους περισπασμούς, όλα τα ψηφιακά εξαρτήματα
–βραχιόλια, γυαλιά, κινητά, ταμπλέτες, συσκευές αφής, γάντια κτλ.-απενεργοποιούνταν
αυτόματα στον χώρο του σχολείου από αισθητήρες που βρίσκονταν διάσπαρτοι παντού. Ο
μόνος τρόπος να μάθεις τη νέα σου βαθμολογία ήταν να μπεις στο ίντερνετ από τις ταμπλέτες
της βιβλιοθήκης ή να τσεκάρεις έξω από το γραφείο της διευθύντριας την αλφαβητική λίστα
που κολλούσε με σελοτέιπ στο τζάμι η γραμματέας του σχολείου, η κυρία Μπρόνσον. Το
πλήθος των μαθητών συνωστιζόταν απεγνωσμένα και στα δύο αυτά σημεία, χωρίς ωστόσο
αποτέλεσμα.
(απόσπασμα από το μυθιστόρημα)
Λόρεν Μακ Λάφλιν, Βαθμολογίες, εκδόσεις Πατάκη, 2015, σελ. 25-29
Θέμα Α
Α. Να παρουσιάσετε συνοπτικά, σε 80-100 λέξεις, το περιεχόμενο της δεύτερης έως και

τέταρτης παραγράφου του κειμένου «Όλοι οι τομείς της ζωής… έως τότε πηγή γνώσης.».
Μονάδες 15
Θέμα Β
Β1. Να ξαναγράψετε την παράγραφο που ακολουθεί αντικαθιστώντας κάθε μια από τις
υπογραμμισμένες λέξεις/ φράσεις με μια συνώνυμή της, που να καθιστά το ύφος
περισσότερο επίσημο κάνοντας και τις αναγκαίες αλλαγές:
«Μία άλλη καινοτομία στον τομέα της εκπαίδευσης είναι η αλλαγή του ρόλου του δασκάλου.
Μέχρι τώρα κυριαρχούσε η δασκαλοκεντρική αντίληψη για το σχολείο. Ο δάσκαλος ήταν
αυτός που «ήξερε» και οι μαθητές αυτοί που πρέπει να «μάθουν». Αυτή η νοοτροπία άρχισε
να υποχωρεί και αυτό κατορθώθηκε με την είσοδο των υπολογιστών στα σχολεία, οι
οποίοι κατάργησαν το μονοπώλιο του δασκάλου και διεκδίκησαν να πάρουν τη θέση του
βιβλίου, τη μοναδική έως τότε πηγή γνώσης.»
Μονάδες 10
Β2. Στην παράγραφο που τέθηκε στην προηγούμενη άσκηση «Μία άλλη καινοτομία στον
τομέα… έως τότε πηγή γνώσης.» να βρείτε τις αναφορικές προτάσεις και να τις χωρίσετε σε
αναφορικές προσδιοριστικές και αναφορικές παραθετικές/ προσθετικές και να αιτιολογήσετε
τη χρήση τους.
[Εναλλακτική Πρόταση: Στην παρακάτω παράγραφο να αντικαταστήσετε το «που»

(επισημαίνεται κάθε φορά στην παράγραφο με έντονη γραμματοσειρά) με τον κατάλληλο
σύνδεσμο ή αντωνυμία, λαμβάνοντας υπόψη τα αντίστοιχα κειμενικά συμφραζόμενα, και να
γράψετε το είδος της δευτερεύουσας πρότασης που εισάγει σε κάθε περίπτωση.Τι αλλάζει
στο ύφος του κειμένου;
«Άρα, ο νέος ρόλος του εκπαιδευτικού είναι ρόλος συντονιστή και συμβούλου και όχι
εκείνου που μεταδίδει τη γνώση. Δεν προσφέρει έτοιμη τη λύση, αλλά οργανώνει έτσι το
μάθημα που να την ανακαλύπτουν οι ίδιοι οι μαθητές. Ο δάσκαλος απλώς παρακολουθεί,
ελέγχει και συζητά το πρόβλημα. Αυτός ο ρόλος του εκπαιδευτικού αντιστοιχεί παιδαγωγικά
στην ενεργητική μάθηση μέσα από την ανακάλυψη.»]
Μονάδες 15
Β3. α) Να σχολιάσετε το περιεχόμενο της εικόνας (Κείμενο 2) και β) να το συσχετίσετε με

τη βασική ιδέα που παρουσιάζει ο συγγραφέας στην τελευταία παράγραφο τουΚειμένου 1.
Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας χρησιμοποιώντας και χωρία του Κειμένου 1.
Μονάδες 15
Θέμα Γ
Γ. Ποια αρνητική χρήση της τεχνολογίας προβάλλεται στο κείμενο III; Ποια είναι η δική
σας άποψη για την προβαλλόμενη πλευρά της τεχνολογίας; Να αναπτύξετε την απάντησή
σας σε ένα ενιαίο κείμενο 150-200 λέξεων.
Μονάδες 15
Θέμα Δ
Σύμφωνα με τον συγγραφέα: «στον τομέα της παιδείας η τεχνολογία έχει πολλά να
προσφέρει προς όφελος των μαθητών, των εκπαιδευτικών και της κοινωνίας». Ποιες
ωφέλιμες εκπαιδευτικές δραστηριότητες με τη χρήση της τεχνολογίας θα μπορούσαν να
ενταχθούν στη μαθησιακή διαδικασία; Κάτω από ποιες προϋποθέσεις μπορεί η ένταξη αυτή
να είναι γόνιμη; Να αναπτύξετε τις απόψεις σας σε ένα άρθρο (350- 400 λέξεις) που θα
δημοσιευτεί στο ηλεκτρονικό περιοδικό του σχολείου σας.
Μονάδες 30
Φανατισμός
Φανατισμός: η τυφλή προσήλωση σε ιδέα, πίστη ή πρόσωπο, η οποία οδηγεί στην άρνηση
κάθε κριτικής και στο μίσος για όποιον πιστεύει το αντίθετο.
[Μεταφορά του γαλλικού fanatisme < fanatique < λατ. Fanum «ιερό, ναός». Το
επίθετο Fanatici προσδιόριζε κυρίως τους ιερείς της Ίσιδος και της Κυβέλης, οι οποίοι κατά
τη διάρκεια ιερού παραληρήματος επέφεραν πληγές στο σώμα τους.]
Δογματισμός: η αξιωματική αποδοχή και διατύπωση απόψεων (χωρίς αιτιολόγηση ή

απόδειξη), η αναγωγή μιας (προσωπικής συνήθως) θέσης σε απόλυτη, αδιαμφισβήτητη
αλήθεια (με παράλληλη απόρριψη κάθε αντίθετης άποψης και αντίρρησης).
Μισαλλόδοξος: αυτός που μισεί όσους πιστεύουν σε διαφορετικές από αυτόν (πολιτικές,
ηθικές κ.λπ.) ιδέες. Γενικότερα, αυτός που δεν παραδέχεται ό,τι δεν συμβαδίζει με τις δικές
του θέσεις (σε θέματα ηθικής, πολιτικής κ.λπ.).
Προκατάληψη: η γνώμη που διαμορφώνεται εκ των προτέρων, χωρίς επισταμένη μελέτη και
εξέταση των πραγμάτων, οπότε είναι συνήθως εσφαλμένη και μεροληπτική.
Ιδεοληψία: η υπερβολική εμμονή σε ιδεολογικά δόγματα. Ενώ, ως όρος της ψυχολογίας

αναφέρεται σε μια νοσηρή κατάσταση που εκδηλώνεται με την επίμονη εμφάνιση στη
συνείδηση του πάσχοντος ιδεών ή αισθημάτων, έμμονων ιδεών.
Ο φανατισμός αποτελεί μια επικίνδυνη έκφανση της ανθρώπινης υπόστασης και διατρέχει
την ανθρώπινη ιστορία, διατηρώντας και κατά καιρούς ενισχύοντας την παρουσία του∙
αποκτά, μάλιστα, ιδιαίτερη δυναμική και στη σύγχρονη εποχή, παρά το γεγονός ότι
πρόκειται για μια περίοδο που η ανθρώπινη γνώση έχει προσεγγίσει πρωτόφαντα επίπεδα.
Ο φανατισμός συναντάται σε ποικίλους τομείς της ανθρώπινης δράσης και διάνοιας,

λαμβάνοντας έτσι διάφορες μορφές. Μεταξύ άλλων, πάντως, μπορούμε να σημειώσουμε τις
ακόλουθες μορφές:
Θρησκευτικός φανατισμός: Η έννοια του φανατισμού έχει στενή συσχέτιση με τον

θρησκευτικό φανατισμό που έχει αποτελέσει ανά τους αιώνες αιτία φρικτών εγκλημάτων στο
όνομα θρησκευτικών δογμάτων. Στις μέρες μας, αν κι έχει μειωθεί η ένταση του φανατισμού
στα χριστιανική δόγματα, παρατηρείται έξαρση των εγκλημάτων από πιστούς στης
ισλαμικής θρησκείας. Οι ισλαμιστές επιδιώκουν την επικράτηση των αρχών της θρησκείας
τους με την ένοπλη βία, την τρομοκρατία και τον «ιερό πόλεμο», προκαλώντας αποστροφή
στη διεθνή κοινότητα με την ακρότητα που διακρίνει τις πράξεις τους.
Κομματικός φανατισμός: Συνήθης μορφή του φανατισμού είναι αυτή του κομματικού, στο
πλαίσιο του οποίου τα άτομα τείνουν να υιοθετούν απόλυτα τις απόψεις και την ιδεολογία
ενός κόμματος ή ενός πολιτικού προσώπου, θέτοντας ως στόχο τους την με κάθε τρόπο
στήριξη και προώθηση των κομματικών θέσεων ή του πολιτικού αυτού προσώπου. Θεωρούν
εξ ορισμού απορριπτέες τις απόψεις των άλλων πολιτικών προσώπων και κομμάτων, χωρίς
καν να τις εξετάζουν. Κρίνουν κάθε πράξη του δικού τους κόμματος θετικά και την
υποστηρίζουν με σθένος, έστω κι αν πρόκειται για μια εξόφθαλμα λανθασμένη επιλογή.
Αδυνατούν, μάλιστα, να πραγματοποιήσουν έναν ουσιαστικό πολιτικό διάλογο, εφόσον η
μόνη τους μέριμνα είναι η επιβολή των κομματικών απόψεων που υπηρετούν και δεν
κατορθώνουν έτσι να αντιληφθούν την αξία των αντίθετων απόψεων και αντεπιχειρημάτων.
Εθνικισμός: Υπερβολική και αποκλειστική προσήλωση προς την ιδέα του έθνους και των
εθνικών ιδεωδών, με κύριο χαρακτηριστικό τη διάκριση των εθνών σε ανώτερα και
κατώτερα και τη διάθεση επιβολής των πρώτων στα δεύτερα. Ειδικότερα, η έντονη προβολή
της εθνικής ταυτότητας, κυρίως όταν συνδέεται με τάσεις απόσχισης ή επέκτασης.
Πνευματικός / ιδεολογικός φανατισμός: Οι άνθρωποι έχουν συχνά την τάση να στηρίζουν

κατά τρόπο φανατικό τις ιδέες και τις απόψεις τους σε ποικίλα θέματα της κοινωνικής
πραγματικότητας, αρνούμενοι να λάβουν υπόψη τους τις αντιρρήσεις και τις ενστάσεις των
συνομιλητών τους. Διαμορφώνουν, έτσι, μια προσωπική τους ιδεολογία ή υιοθετούν μια
υπάρχουσα ιδεολογική τοποθέτηση και την υποστηρίζουν με φανατική προσήλωση.
Αθλητικός φανατισμός: Ο αθλητικός φανατισμός, που ζημιώνει σημαντικά τους αθλητικούς

αγώνες (κυρίως τους ποδοσφαιρικούς), αναφέρεται στην υπερβολικά ένθερμη υποστήριξη
μιας αθλητικής ομάδας και στην καταφυγή σε βιαιότητες εις βάρος των οπαδών μιας
αντίπαλης ομάδας, αλλά και σε καταστροφές στους χώρους διεξαγωγής των αγώνων. Η
μορφή αυτή του φανατισμού συναντάται συνήθως σε νέους ανθρώπους, οι οποίοι, μη
έχοντας διαμορφώσει ακόμη ένα ουσιαστικό πλαίσιο ενδιαφερόντων και στόχων στη ζωή
τους, ανυψώνουν ματαίως την πορεία μιας αθλητικής ομάδας σε πρώτιστο προσωπικό
ενδιαφέρον.
Τα αίτια του φανατισμού

Ο φανατισμός προκύπτει συχνά ως αντίβαρο στις ανασφάλειες και στις αβεβαιότητες των
ατόμων, που επιζητούν την ύπαρξη κάποιων σταθερών δεδομένων στη ζωή τους
προκειμένου να διαχειριστούν πιο αποτελεσματικά τα προβλήματα και τις δυσκολίες της
καθημερινότητας. Ωστόσο, η γένεση και διατήρηση αυτού του φαινομένου βασίζεται σ’ ένα
συνδυασμό παθογενειών της κοινωνίας και των ανθρώπων. Ειδικότερα:
- Πολιτικά συμφέροντα & προπαγάνδα. Οι πολίτες πέφτουν πολλές φορές θύματα της
συστηματικής προπαγάνδας που γίνεται από τη μεριά πολιτικών παρατάξεων στην
προσπάθειά τους να διασφαλίσουν την εξουσία. Με τη συνδρομή των μέσων μαζικής
ενημέρωσης και συνήθεις τακτικές του λαϊκισμού, όπως είναι η δημιουργία πόλωσης και
διχαστικού κλίματος ανάμεσα στους πολίτες, οι πολιτικές παρατάξεις είναι υπεύθυνες για την
έξαρση του κομματικού φανατισμού.
Οι πολίτες παρασύρονται από τη συναισθηματική ένταση που εγείρουν οι διχαστικές

τακτικές και φανατίζονται με την ιδεολογία του κόμματός τους, χωρίς να είναι σε θέση να
αποτιμήσουν ψύχραιμα και με αντικειμενικότητα τις θέσεις όλων των παρατάξεων. Έτσι, ο
προσωπικός εγωισμός και η επιθυμία να δουν την κυριάρχηση του κόμματος που
υποστηρίζουν, τους εμποδίζουν να αντικρίσουν καθαρά την πραγματικότητα.
- Η απουσία κριτικής σκέψης. Οι άνθρωποι πολλές φορές αδυνατούν να διαμορφώσουν ένα

προσωπικό πλαίσιο απόψεων είτε λόγω ελλιπούς μόρφωσης είτε διότι δεν έχουν την
αναγκαία εμπιστοσύνη στο προσωπικό τους κριτήριο∙ παρασύρονται, λοιπόν, από τις τάσεις
και τις απόψεις της πλειοψηφίας και προκειμένου να καλύψουν το σαθρό υπόβαθρο της
προσωπικής τους ιδεολογίας υιοθετούν κατά τρόπο φανατικό την επιχειρηματολογία της
παράταξης, της ιδεολογικής κατεύθυνσης ή του προσώπου, που έχουν επιλέξει να
ακολουθήσουν. Εμφανίζονται, έτσι, ως οι πιο ένθερμοι και πιο αφοσιωμένοι υποστηρικτές
της εκάστοτε ιδεολογίας, έστω κι αν στην πραγματικότητα δεν υποστηρίζουν δικές τους
απόψεις, αλλά τις απόψεις εκείνες που εγκρίνει η πλειοψηφία και θεωρούν πως θα τους
αποφέρουν την πολυπόθητη αποδοχή των άλλων.
Η άγνοια, η ελλιπής παιδεία και η αδιαφορία για τα πολιτικά και κοινωνικά δρώμενα, που
χαρακτηρίζει μέρος των πολιτών, έχουν ως αποτέλεσμα τη διευκόλυνση της χειραγώγησης
και της δημαγωγίας. Οι πολίτες αυτοί, στερούμενοι προσωπικού κριτηρίου και αναγκαίων
γνώσεων, τρέπονται εύκολα σε ανδράποδα εκείνων που θα τους παρουσιάσουν μια θελκτική
και εύληπτη πολιτική άποψη∙ ιδίως μια άποψη που υπηρετεί τον λαϊκισμό.
Τα άτομα, άλλωστε, ενδιαφέρονται περισσότερο για τη διασφάλιση της αποδοχής και της
επιδοκιμασίας από τους άλλους, παρά για την ουσιαστική μελέτη των δεδομένων, ώστε να
καταλήξουν σε μια ώριμη και ορθή επιλογή. Επιπροσθέτως, ο φόβος μήπως η προσωπική
τους άποψη είναι αντίθετη από την άποψη των πολλών και βρεθούν έτσι στη μεριά της
μειοψηφίας, αποτελεί σημαντικό κίνητρο για την εγκατάλειψη κάθε προσπάθειας
διαμόρφωσης μιας προσωπικής θέσης.
- Τα κρίσιμα προβλήματα της οικονομίας. Οι πολίτες δεν μπορούν να διαχειριστούν την

οικονομική ανασφάλεια, γεγονός που σημαίνει ότι μια παρατεταμένη περίοδος οικονομικής
κρίσης τους εξωθεί σε εκείνες τις ιδεολογικές και κομματικές παρατάξεις που τους
προσφέρουν τρόπο να εκφράσουν την αγανάκτηση και το θυμό τους. Μπροστά στο φάσμα
της ανεργίας και της επαγγελματικής ανασφάλειας οι πολίτες καταφεύγουν συχνά σε ακραίες
πολιτικές και ιδεολογικές επιλογές, αναζητώντας μια διέξοδο στο άγχος και στις εύλογες
ανησυχίες τους.
- Ψυχολογικοί παράγοντες και ανασφάλειες. Η προσήλωση σε ιδέες και πρόσωπα -κάποτε,

μάλιστα, η φανατική προσήλωση- προσφέρει στα άτομα την αίσθηση της βεβαιότητας και
της σταθερότητας που χρειάζονται για να μπορέσουν να αντιμετωπίσουν την αστάθεια που
διακρίνουν σε πολλούς τομείς της κοινωνικής πραγματικότητας, και ιδίως σε αυτόν της
οικονομίας.
Οι πολίτες, συχνά, αναζητούν κάποια ιδεολογία, έναν σκοπό, ένα πολιτικό όραμα, για να
αισθανθούν πως έχει κάποιο νόημα η ζωή τους, για να αισθανθούν πως υπηρετούν κάτι
υψηλότερο από το εφήμερο και τη ρουτίνα της καθημερινότητας. Πρόκειται για μια ανάγκη -
κρίσιμη για ορισμένα άτομα- που καλύπτεται είτε από τη θρησκεία είτε από μια πολιτική
ιδεολογία, και ωθεί -υπό συνθήκες- τους ανθρώπους σε ακραία επίπεδα αφοσίωσης στον
εκάστοτε σκοπό (θρησκεία, πολιτικό πρόσωπο κ.λπ.) που επιλέγουν.
Συνέπειες του φανατισμού
Η τάση των ανθρώπων να παρασύρονται κατά τρόπο φανατικό από τις θρησκευτικές,
πολιτικές ή άλλες ιδεολογίες έχει επώδυνες συνέπειες στη λειτουργία και στην πρόοδο των
κοινωνιών, ιδίως εφόσον ο φανατισμός οδηγεί συχνά σε βιαιότητες και άκαμπτη
μισαλλοδοξία που αδρανοποιούν τις δημιουργικές δυνάμεις κάθε τόπου. Ειδικότερα, στις
συνέπειες του φαινομένου μπορούμε να καταγράψουμε:
- Απώλεια αντικειμενικότητας και ηθική αλλοίωση των ατόμων. Οι πολίτες υπό τη

διαβρωτική επίδραση του φανατισμού αντιμετωπίζουν οποιαδήποτε αντίθετη ή διαφορετική
άποψη ως εχθρική και αρνούνται να εξετάσουν την ουσία της, προκειμένου να αντιληφθούν
τα πιθανά θετικά της στοιχεία. Προκύπτει, άρα, ένα εντελώς ακατάλληλο κλίμα για τη
διενέργεια δημοκρατικού και γόνιμου διαλόγου, αφού εκείνο που ενδιαφέρει τον φανατικό
είναι η επικράτηση της δικής του άποψης, και όχι η άντληση χρήσιμων συμπερασμάτων
μέσω της συνεξέτασης των αντιτιθέμενων απόψεων.
Η επιθυμία, άλλωστε, του φανατικού να δει τις δικές του απόψεις να επικρατούν, είναι συχνά
τέτοιας έντασης, ώστε δεν διστάζει να καταφύγει ακόμη και στη χρήση βίας, θυσιάζοντας
έτσι στο βωμό της ιδεολογίας του, την ανθρωπιά του και το σεβασμό του απέναντι στους
άλλους ανθρώπους. Πρόσφατα παραδείγματα ηθικής εξαχρείωσης αποτελούν τα εγκλήματα
των φανατικών ισλαμιστών, που δεν διστάζουν να καρατομούν τους αντιπάλους τους ή να
διοργανώνουν τρομοκρατικά χτυπήματα ακόμη και σε ξένο έδαφος, προκειμένου να
καταστήσουν σαφές πως δεν θα δεχτούν καμία επίκριση για τη δράση και τις απόψεις τους.
- Οδηγεί στην επικράτηση της βίας. Η απάντηση των ακραίων φανατικών σε κάθε
αντίπαλη ή αντίθετη ιδεολογία είναι η βία, γεγονός που θέτει σε κίνδυνο τόσο την ειρήνη
μεταξύ των κρατών, όσο και τη ζωή των κατοίκων μιας χώρας που τυχαίνει να βρίσκεται υπό
το έλεος φανατικών.
Οι δολοφονίες αντιφρονούντων πολιτών, οι απειλές και ο εκφοβισμός, δημιουργούν ένα

κλίμα ανυπόφορης τρομοκρατίας, που συχνά εξωθεί τους κατοίκους της χώρας σε μαζική
φυγή και, άρα, στην επιλογή να γίνουν πρόσφυγες απ’ το να παραμείνουν υπό το διαρκή
έλεγχο των φανατικών.
- Καθιστά τον φανατικό υποχείριο των ισχυρών. Ο φανατικός, μη έχοντας πια τη

δυνατότητα μιας ψύχραιμης θεώρησης των δεδομένων, τρέπεται σ’ έναν εύκολα ελέγξιμο
«οπαδό» της θρησκευτικής ή της πολιτικής μερίδας που εκπροσωπεί. Κατάσταση που,
εύλογα, εξυπηρετεί απόλυτα τις σκοπιμότητες εκείνων που έχουν υποδαυλίσει τα πάθη του
διχασμού και του φανατισμού, εφόσον τους επιτρέπει να καθοδηγούν, χωρίς αντιρρήσεις και
αμφισβητήσεις, τις κινήσεις και τη δράση σημαντικής μερίδας των πολιτών.
- Αδρανοποίηση της προόδου σε πολιτισμικό και επιστημονικό επίπεδο. Η επικράτηση

του φανατισμού και η βίαιη καταστολή οποιουδήποτε προβληματισμού αντίκειται στην
ισχύουσα ιδεολογία θέτει ανυπέρβλητα εμπόδια στην ανεξάρτητη και ελεύθερη πνευματική
δραστηριότητα που υπηρετεί την επιστήμη και τον πολιτισμό. Ο φόβος αντεκδικήσεων και η
διαρκής ανασφάλεια, καταπνίγουν κάθε απόπειρα αντιλόγου και αμφισβήτησης,
αποτρέποντας κάθε διάθεση ελεύθερης σκέψης.
- Δηλητηριάζει τις ανθρώπινες σχέσεις και υπονομεύει τη δημοκρατία. Η ένταση των

συναισθημάτων που προκαλείται από τον φανατισμό∙ η εμπάθεια και η επιθυμία σύνθλιψης
της αντίπαλης άποψης, δημιουργεί ένα νοσηρό κλίμα στις διαπροσωπικές σχέσεις. Ενώ,
συνάμα, η λήψη αποφάσεων υπό την παραμορφωτική επίδραση του φανατισμού, εγείρει
καίριους προβληματισμούς σχετικά με την ορθότητα και την αντικειμενικότητα αυτών των
αποφάσεων. Το κλίμα πόλωσης και διχασμού, άλλωστε, που επιδιώκουν πάντοτε οι
λαϊκιστές πολιτικοί, αποσκοπεί στην εν θερμώ άσκηση του πολιτικού δικαιώματος, ώστε να
μην υπάρχουν περιθώρια ουσιαστικής στάθμισης των πολιτικών δεδομένων.
Τρόποι αντιμετώπισης του φανατισμού
Ο αγώνας κατά του φανατισμού, που πρέπει να απασχολεί κάθε κοινωνία, λαμβάνει κρίσιμη
σημασία για τις πολιτείες εκείνες που μαστίζονται από οικονομικά προβλήματα και πολιτική
αστάθεια, καθώς πρόκειται για παράγοντες που τείνουν να επιτείνουν το φαινόμενο αυτό.
- Καίριο ρόλο στην αντιμετώπιση του φανατισμού διαδραματίζει η ορθή και ανθρωπιστική
παιδεία, που προσφέρει στους νέους αφενός την ικανότητα να κρίνουν με αντικειμενικότητα
τα δεδομένα της κοινωνικής πραγματικότητας και αφετέρου τους εξοπλίζει με βαθύ και
αδιαπραγμάτευτο σεβασμό για την αξία της ανθρώπινης ζωής.
Βασικά ζητούμενα της παρεχόμενης στους νέους παιδείας, είναι η ανάδειξη της αξίας του
διαλόγου στην αναζήτηση της αλήθειας, η ανεκτικότητα στις διαφορετικές απόψεις και
αντιλήψεις, η κατανόηση πως η αλήθεια δεν είναι μονοσήμαντη ή μονόπλευρη, αλλά και η
αξία της αμφισβήτησης ως μέσο για τη διαρκή βελτίωση των κοινωνικών και πολιτικών
συνθηκών. Οι νέοι καλούνται να αντιληφθούν πως ο σεβασμός των ανθρωπίνων
δικαιωμάτων, η ελευθερία έκφρασης και σκέψης, η διαλλακτικότητα και η μετριοπάθεια
συνιστούν βασικές ποιότητες για τους πολίτες του μέλλοντος.
- Κρίσιμο ρόλο στην αντιμετώπιση του φανατισμού διαδραματίζει η παροχή έγκυρης και
αντικειμενικής ενημέρωσης, όπως και η δυνατότητα ελεύθερης πρόσβασης σε πλούσιο
πνευματικό υλικό που φανερώνει το πολυποίκιλο της ανθρώπινης διάνοιας και του πλήθους
των διαφορετικών ιδεών και απόψεων.
Η αντικειμενική ενημέρωση παρέχει στους πολίτες τη δυνατότητα να σταθμίζουν τις

διάφορες εξελίξεις και να κατανοούν ορθότερα τις συνέπειες της εκάστοτε πολιτικής
επιλογής. Μόνο, άλλωστε, υπό συνθήκες έγκυρης και αντικειμενικής ενημέρωσης μπορούν
οι πολίτες να αντιληφθούν την πραγματική προσφορά της κάθε πολιτικής παράταξης, χωρίς
να παρασύρονται από επικοινωνιακά τεχνάσματα και από τεχνικές πόλωσης, που θολώνουν
την κρίση τους.
Ενώ, η επαφή με ποικίλα δημιουργήματα του πνεύματος, αποκαλύπτει στους πολίτες το

πολύπλευρο της αλήθειας και τους ποικίλους τρόπους προσέγγισής της. Η πληθώρα
απόψεων και ιδεών φανερώνει το αδόκιμο του δογματισμού, εφόσον στη διαδρομή της
ανθρώπινης σκέψης έχουν διατυπωθεί πάρα πολλές και ετερόκλητες θεωρίες για την
ερμηνεία και την κατανόηση των κοινωνικών, πολιτικών και θρησκευτικών ζητημάτων, που
ενέχουν η κάθε μία στοιχεία αλήθειας και ουσιαστικού προβληματισμού, χωρίς ποτέ η μία να
αναιρεί πλήρως την άλλη.
- Η ενίσχυση των δημοκρατικών διαδικασιών μπορεί να δώσει μια καίρια απάντηση στο
φανατισμό, καθώς στο πλαίσιο του δημοκρατικού διαλόγου γίνεται εμφανής η πολυφωνία
της κάθε κοινωνίας, και, φυσικά, ο σεβασμός που αναλογεί σε όλες τις πιθανές απόψεις και
αντιλήψεις. Η δημοκρατία, άλλωστε, βασίζεται ακριβώς στην ύπαρξη μιας διαρκούς γόνιμης
αντιπαράθεσης ιδεών και απόψεων, αφού η δύναμή της έγκειται στη δυνατότητά της να
αξιοποιεί στοιχεία από όλες τις αντιτιθέμενες ιδεολογίες και πολιτικές παρατάξεις.
Η υγιής δημοκρατία είναι ένα πολίτευμα που τιμά τη μετριοπάθεια, τον διάλογο, την
ελεύθερη έκφραση όλων των απόψεων και την εύρεση εκείνων των συμβιβαστικών λύσεων
που μπορούν να κατευνάσουν τις περιττές εντάσεις.
Κείμενο Ι
Ο νεοναζισμός δεν είναι οι άλλοι
O Mάνος Χατζιδάκις αποδυκνύει για μια ακόμη φορά ότι ήταν μπροστά για την εποχή του
και είχε μάτια και αυτιά ανοιχτά φιλτράροντας το κάθε τι που συνέβαινε και έχοντας
ταχύτατα αντανακλαστικά το κατέγραφε και το παρατηρούσε. Έμπαινε σε βάθος στα
φαινόμενα της εποχής και γι’ αυτό κατάφερε να είναι διαχρονικός. Το κείμενο αυτό είχε
δημοσιευτεί το Φεβρουάριο του 1993 στο πρόγραμμα αντιναζιστικής συναυλίας που είχε
δώσει η Ορχήστρα των Χρωμάτων με έργα Βάιλ, Λίστ και Μπάρτον. Το ίδιο κείμενο
παράλληλα είχε δημοσιευτεί και στην εφημερίδα Ελευθεροτυπία.
Ο νεοναζισμός, ο φασισμός, ο ρατσισμός και κάθε αντικοινωνικό και αντι-ανθρώπινο

φαινόμενο συμπεριφοράς δεν προέρχεται από ιδεολογία, δεν περιέχει ιδεολογία, δεν συνθέτει
ιδεολογία. Είναι η μεγεθυμένη έκφραση-εκδήλωση του κτήνους που περιέχουμε μέσα μας
χωρίς εμπόδιο στην ανάπτυξή του, όταν κοινωνικές ή πολιτικές συγκυρίες συντελούν,
βοηθούν, ενισχύουν τη βάρβαρη και αντι-ανθρώπινη παρουσία του.
Η μόνη αντιβίωση για την καταπολέμηση του κτήνους που περιέχουμε είναι η Παιδεία. Η
αληθινή παιδεία και όχι η ανεύθυνη εκπαίδευση και η πληροφορία χωρίς κρίση και χωρίς
ανήσυχη αμφισβητούμενη συμπερασματολογία. Αυτή η παιδεία που δεν εφησυχάζει ούτε
δημιουργεί αυταρέσκεια στον σπουδάζοντα, αλλά πολλαπλασιάζει τα ερωτήματα και την
ανασφάλεια. Όμως μια τέτοια παιδεία δεν ευνοείται από τις πολιτικές παρατάξεις και από
όλες τις κυβερνήσεις, διότι κατασκευάζει ελεύθερους και ανυπότακτους πολίτες μη
χρήσιμους για το ευτελές παιχνίδι των κομμάτων και της πολιτικής. Κι αποτελεί πολιτική
«παράδοση» η πεποίθηση πως τα κτήνη, με κατάλληλη τακτική και αντιμετώπιση,
καθοδηγούνται, τιθασεύονται.
[…]νεοναζισμός δεν είναι οι άλλοι. Οι μισητοί δολοφόνοι, που βρίσκουν όμως κατανόηση
από τις διωκτικές αρχές λόγω μιας περίεργης αλλά όχι και ανεξήγητης
συγγενικής ομοιότητος. Που τους έχουν συνηθίσει οι αρχές και οι κυβερνήσεις σαν μια
πολιτική προέκτασή τους ή σαν μια επιτρεπτή αντίθεση, δίχως ιδιαίτερη σημασία που να
προκαλεί ανησυχία. (Τελευταία διάβασα πως στην Πάτρα, απέναντι στο αστυνομικό τμήμα
άνοιξε τα γραφεία του ένα νεοναζιστικό κόμμα. Καμιά ανησυχία ούτε για τους φασίστες,
ούτε για τους αστυνομικούς. Ούτε φυσικά για τους περιοίκους).
Ο εθνικισμός είναι κι αυτός νεοναζισμός. Τα κουρεμένα κεφάλια των στρατιωτών, έστω και
παρά τη θέλησή τους, ευνοούν την έξοδο της σκέψης και της κρίσης, ώστε να υποτάσσονται
και να γίνονται κατάλληλοι για την αποδοχή διαταγών και κατευθύνσεων προς κάποιο
θάνατο. Δικών τους ή των άλλων. Η εμπειρία μου διδάσκει πως η αληθινή σκέψη, ο
προβληματισμός οφείλει κάπου να σταματά. Δεν συμφέρει. Γι’ αυτό και σταματώ. Ο
ερασιτεχνισμός μου στην επικέντρωση κι ανάπτυξη του θέματος κινδυνεύει να γίνει
ευάλωτος από τους εχθρούς. Όμως οφείλω να διακηρύξω το πάθος μου για μια πραγματική
κι απρόσκοπτη ανθρώπινη ελευθερία.
Ο φασισμός στις μέρες μας φανερώνεται με δυο μορφές. Ή προκλητικός, με το πρόσχημα

αντιδράσεως σε πολιτικά ή κοινωνικά γεγονότα που δεν ευνοούν την περίπτωσή τους ή
παθητικός μες στον οποίο κυριαρχεί ο φόβος για ό,τι συμβαίνει γύρω μας. Ανοχή και
παθητικότητα λοιπόν. Κι έτσι εδραιώνεται η πρόκληση. Με την ανοχή των πολλών.
Προτιμότερο αργός και σιωπηλός θάνατος από την αντίδραση του ζωντανού και ευαίσθητου
οργανισμού που περιέχουμε.
Το φάντασμα του κτήνους παρουσιάζεται ιδιαιτέρως έντονα στους νέους. Εκεί επιδρά και το
marketing. Η επιρροή από τα Μ.Μ.Ε. ενός τρόπου ζωής που ευνοεί το εμπόριο. Κι όπως η
εμπορία ναρκωτικών ευνοεί τη διάδοσή τους στους νέους, έτσι και η μουσική, οι ιδέες, ο
χορός και όσα σχετίζονται με τον τρόπο ζωής τους έχουν δημιουργήσει βιομηχανία και
τεράστια κι αφάνταστα οικονομικά ενδιαφέρονται.
Και μη βρίσκοντας αντίσταση από μια στέρεη παιδεία όλα αυτά δημιουργούν ένα κατάλληλο
έδαφος για να ανθίσει ο εγωκεντρισμός η εγωπάθεια, η κενότητα και φυσικά κάθε κτηνώδες
ένστιχτο στο εσωτερικό τους. Προσέξτε το χορό τους με τις ομοιόμορφες στρατιωτικές
κινήσεις, μακρά από κάθε διάθεση επαφής και επικοινωνίας. Το τραγούδι τους με τις
συνθηματικές επαναλαμβανόμενες λέξεις, η απουσία του βιβλίου και της σκέψης από τη
συμπεριφορά τους και ο στόχος για μια άνετη σταδιοδρομία κέρδους και εύκολης επιτυχίας.
Βιώνουμε μέρα με τη μέρα περισσότερο το τμήμα του εαυτού μας – που ή φοβάται ή δεν
σκέφτεται, επιδιώκοντας όσο γίνεται περισσότερα οφέλη. Ώσπου να βρεθεί ο κατάλληλος
«αρχηγός» που θα ηγηθεί αυτό το κατάπτυστο περιεχόμενό μας. Και τότε θα ‘ναι αργά για ν’
αντιδράσουμε. Ο νεοναζισμός είμαστε εσείς κι εμείς – όπως στη γνωστή παράσταση του
Πιραντέλο (Πυράγγελος-ελληνικής καταγωγής). Είμαστε εσείς, εμείς και τα παιδιά μας.
Δεχόμαστε να ‘μαστε απάνθρωποι μπρος στους φορείς του AIDS, από άγνοια αλλά και τόσο
«ανθρώπινοι» και συγκαταβατικοί μπροστά στα ανθρωποειδή ερπετά του φασισμού, πάλι
από άγνοια, αλλά κι από φόβο κι από συνήθεια.
Και το Κακό ελλοχεύει χωρίς προφύλαξη, χωρίς ντροπή. Ο νεοναζισμός δεν είναι θεωρία,
σκέψη και αναρχία. Είναι μια παράσταση. Εσείς κι εμείς. Και πρωταγωνιστεί ο Θάνατος.
Μάνος Χατζιδάκις
Κείμενο ΙΙ
Κραυγή δέκατη ένατη
Υπήρξε μια από τις σημαντικότερες και σεμνότερες «φωνές» της ελληνικής ποίησης. Η
ποιητική δουλειά του αριθμεί 13 συλλογές και αρκετές μεταφράσεις θεατρικών και
ποιητικών έργων. Το 2005 με το Μεγάλο Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών για το σύνολο
του έργου του.Το ποίημα ανήκει στη συλλογή Κραυγές της νύχτας (1960). Στα ποιήματα
της συλλογής αυτής ο ποιητής μιλάει με λόγο συγκινησιακά φορτισμένο σαν
απολογητής της σφαγιασμένης γενιάς της Κατοχής. Κι ενώ ο ομιλητής του κάθε
ποιήματος ταυτίζεται πάντα με τον ίδιο, τα πρόσωπα προς τα οποία απευθύνεται
ποικίλλουν.
Απευθύνομαι πάλι σε σας ζητώ να μ’ ακούσετε

Για τελευταία φορά το ζητώ δε χωρεί αναβολή
Τώρα που είναι ακόμη καιρός τώρα που η μέρα
Αρχίζει πάλι και ξαναμικραίνει τώρα που κι αυτό
Το καλοκαίρι λιγοθυμάει μέσα στις χούφτες σας
Κι η λέξη γίνεται βαριά κι ασήκωτη
Σας προσφωνώ και πάλι με τα ίδια όπως τότε ψευδώνυμα

Τα’ χετε ως και αυτά λησμονήσει πάνε τόσα χρόνια
Πού να θυμάστε τώρα τις βραδινές συγκεντρώσεις
Τις ασκητικές σας μορφές κάτω από το σπασμένο φως
Πιστεύατε με φανατισμό θέσει και πράξει επιδοκιμάζατε
Υστερικά τον κάθε ομιλητή διεκδικούσατε την αποκατάσταση
Της φωτιάς της δικής σας φωτιάς που ζητούσε μια διέξοδο
Αναποδογυρίζοντας ουρανούς καταβροχθίζοντας κόκαλα
Δε θέλω να κουράσω τη μνήμη σας μικρό θα’ ναι το όφελος

Μεγάλος ο κόπος ποιος τόλμησε ποτέ να ταράξει
Τον ύπνο της λάβας τώρα έχετε απομακρυνθεί απ’ το πεδίο βολής
Επαναπαύεσθε μακάρια πάνω στα τρόπαια των αστικών μαχών
Γυμνάζοντας αρνητικά τις αισθήσεις σας αποταμιεύοντας όνειρα
Κάθε μέρα γίνεσθε και πιο εκλεκτικοί αλλάζετε
Τις μάρκες των τσιγάρων αλλάζετε τα ρούχα σας αλλάζετε
Συνήθειες διασκεδάσεις κλίμα σπίτια και γυναίκες αλλάζετε
Τα δόντια σας και την καρδιά σας και τους λυγμούς
Ακόμη της καρδιάς σας τους αλλάζετε που δεν μπορώ
Να τους ξεχάσω γιατί με κυνηγούν κυκλοφορούν στο αίμα μου
Σαν ψάρια σκοτεινά που χάσαν τα νερά τους. […]
Κλείτος Κύρου
ΘΕΜΑ 1ο:
Α. Ποιοι είναι οι παράγοντες που συμβάλλουν στην εδραίωση και την ενίσχυση φαινομένων
φανατισμού, όπως ο εθνικισμός και ο νέο-ναζισμός; Να απαντήσετε συνοπτικά (σε 70-90
λέξεις) βασιζόμενοι στο χωρίο «Ο φασισμός στις μέρες μας φανερώνεται με δυο μορφές…
φόβο κι από συνήθεια».
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ 2ο:
1. Ο συγγραφέας ισχυρίζεται στη δεύτερη παράγραφο ότι η παιδεία είναι το μόνο

αποτελεσματικό μέσο ενάντια στον φασισμό. Με ποιον /-ους τρόπο/ους προσπαθεί να σας
πείσει; β) Θεωρείτε ότι τελικά καταφέρνει να σας πείσει; Να δικαιολογήσετε την απάντησή
σας, αξιολογώντας την πειστικότητα του τρόπου ή των τρόπων που χρησιμοποιεί.
Μονάδες 15
2. Ποια νομίζετε ότι είναι η άποψη του συγγραφέα στην πέμπτη παράγραφο του κειμένου;
Με ποια ή ποιες μεθόδους την αναπτύσσει να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.
Μονάδες 10
3. Nα υποκαταστήσετε τις υπογραμμισμένες λέξεις με συνώνυμες, διατηρώντας το ύφος του

κειμένου.
Μονάδες 5
4. Στην όγδοη παράγραφο του κειμένου ο συγγραφέας θέλει να (εξηγήσει, να πείσει, να

καταγγείλει). Επιλέξτε μία από τις παραπάνω επιλογές και τα τεκμηριώστε την απάντησή
σας με αναφορές σε κειμενικούς δείκτες.
Μονάδες 10
ΘΕΜΑ 3ο:
«Πιστεύατε με φανατισμό θέσει και πράξει επιδοκιμάζατε Υστερικά τον κάθε ομιλητή
διεκδικούσατε την αποκατάσταση Της φωτιάς της δικής σας φωτιάς που ζητούσε μια διέξοδο
Αναποδογυρίζοντας ουρανούς καταβροχθίζοντας κόκαλα»
Σε ποια λειτουργία του φανατισμού πιστεύετε ότι αναφέρεται σ’ αυτό το σημείο ο ποιητής;
Πώς αυτή αντικαταστάθηκε, όταν ο πόλεμος παρήθλε; Πώς θεωρείτε ότι μπορεί να
υποκατασταθεί σήμερα; Να διατυπώσετε την απάντησή σας σε 150-200 λέξεις.
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ 4ο:
Λαμβάνοντας υπόψη τη θέση του αρθρογράφου για τα τις αιτίες ενίσχυσης των φαινομένων
φανατισμού στο κείμενο αναφοράς Ι, καλείστε να τοποθετηθείτε στο εξής ερώτημα:
Θεωρείτε ότι ο νέο-ναζισμός κι ο εθνικισμός απορρέουν από «τους άλλους»;
Κειμενικό είδος: Άρθρο
Πομπός: Μαθητής/Μαθήτρια
Μέσο: Εφημερίδα πανελλαδικής κυκλοφορίας

Αποδέκτης: Ευρύ αναγνωστικό κοινό Όριο λέξεων: 400 λέξεις
Μονάδες 30
ΧΟΥΛΙΓΚΑΝΙΣΜΟΣ
Ορισμός
Ο όρος είναι συνώνυμος με τη βία στα γήπεδα . Συγκεκριμένα , ο όρος χούλιγκαν σκιαγραφεί
το νεαρό ταραξία που προβαίνει σε ενέργειες βίας και βανδαλισμούς σε δημόσιους χώρους ,
ιδιαίτερα σε αθλητικούς χώρους .
Αίτια
v Κρίση φορέων αγωγής. Τα άτομα δε λαμβάνουν εγκαίρως ανθρωπιστική παιδεία, δηλαδή

σφαιρική μόρφωση , για να αμύνονται σε τέτοιες αντικοινωνικές συμπεριφορές.
v Αρνητικά πρότυπα από τα ΜΜΕ και ιδιαίτερα τις αθλητικές εφημερίδες , που ενισχύουν το
φανατισμό και την εmθετικότητα.
v Αναξιοκρατικά φαινόμενα , ανεργία , ανεπαρκής κοινωνική πρόνοια και πολιτική ,

σκάνδαλα ηγετών , αποκαρδιώνουν τους πολίτες και ιδιαίτερα τους νέους , οδηγώντας τους
στην αντίδραση και τις αντικοινωνικές εκδηλώσεις .
v Αστικοποίηση , κρίση σχέσεων , απεγνωσμένη αναζήτηση επικοινωνίας στην « ομάδα » ,

εύκολη λοιπόν η μαζοποίηση και η οχλοποίηση.
v Κυριαρχία υλιστικού - καταναλωτικού πνεύματος , θεοποίηση του χρήματος , επικράτηση

συμφερόντων και σκοπιμοτήτων . Οι χούλιγκανς αντιδρούν σε μια τέτοια κοινωνία .
v Κρίση αξιών - κατάρρευση προτύπων, ηθική χαλάρωση.
v Οι χούλιγκανς , καταπιεσμένοι κοινωνικά , αντιδρούν μ' αυτά τα φαινόμενα και τις

αντικοινωνικές συμπεριφορές προσπαθώντας να δείξουν την υποκειμενική τους ετερότητα
v Το ποδόσφαιρο εννοεί τη μαζοποίηση , μετατρέπεται το ίδιο σε θρησκεία και οδηγεί σε

φανατισμό και αντικοινωνικές εκδηλώσεις τους δέκτες .
v Αν το αθλητικό πνεύμα και το δίκαιο παιχνίδι αποτελούν χαρακτηριστικά ενός κόσμου

κοινωνικής δικαιοσύνης , ο χουλιγκανισμός οφείλεται στον εκβαρβαρισμό της ίδιας της
κοινωνίας και καταμαρτυρά την κρίση που αυτή διέρχεται.
v Άνθρωποι με ατομικά αδιέξοδα συνενώνονται σε « μικρές κοινωνίες » και τελικά

διαμορφώνουν και συναπαρτίζουν ένα αντι - σύστημα, το οποίο μέσω του χουλιγκανισμού
αντιδρά στο σύστημα. Έτσι , διάφορες περιθωριοποιημένες ομάδες επιδιώκουν να κάνουν
αισθητή την παρουσία τους .
v Στο γήπεδο οι φίλαθλοι - οπαδοί προσέρχονται κατά παρέες. Εκφράζονται με γνωστά

ιδιώματα , τραγουδούν και ζητωκραυγάζουν μαζί . Παρατηρείται έτσι όλη αυτή η
ομαδοποίηση της μάζας σε όχλο με αντικοινωνική συμπεριφορά . Γεννιέται εύκολα λοιπόν

και πάλι ο χουλιγκανισμός.
v Ο τοπικισμός είναι επίσης ένα αίτιο του φαινομένου .
v Η διεθνοποίηση και η εμπορευματοποίηση του ποδοσφαίρου διεύρυνε το σχίσμα ανάμεσα

στην ομάδα και το κοινό της . Η ομάδα έχει ξένες βεντέτες και πατρονάρεται από πλούσιους
μεγαλοεπιχειρηματίες , ενώ το κοινό το μόνο που μπορεί να κάνει είναι να φωνάζει στις
εξέδρες.
v Οι αντίπαλοι οπαδοί , οι εχθρικοί ιθύνοντες , οι « κακώς πρέπει » θεατές , οι αστυνομικοί ,

οι πληρωμένοι διαιτητές , οι κοινωνικές αδικίες , η ηθική κατάπτωση , το καθένα ξεχωριστά
και όλα μαζί συνιστούν αιτιολόγηση τον χουλιγκανισμού
ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ
Οι αυστηρές ποινές και οι συλλήψεις κάποιων χούλιγκαν κάθε Κυριακή στα γήπεδα δεν
εξαλείφουν το πρόβλημα του χουλιγκανισμού . Αντίθετα, το διογκώνουν αφού η βία φέρνει
βία . Γιατί σ' αυτή την περίπτωση χτυπάμε μόνο τη συμπτωματολογία τον φαινομένου και όχι
τη ρίζα του προβλήματος , το οποίο έχει βαθύτατα κοινωνικές αιτίες που εξωθούν σε τέτοιου
είδους κοινωνικές αντιδράσεις και αντικοινωνικές συμπεριφορές . Για την ουσιαστική
αντιμετώπιση του απαιτείται καταπολέμηση των αιτιών που το προκαλούν . Χρειάζεται
λοιπόν :
v Κατάλληλη παιδεία από νωρίς ώστε οι φίλαθλοι να συμπεριφέρονται με κοινωνική

συνείδηση και ευθύνη.
v Η οικογένεια και το σχολείο οφείλουν να μεταλαμπαδεύσουν εγκαίρως μέσω του διαλόγου

τις κατάλληλες αξίες στα παιδιά ώστε να σέβονται τους άλλους , τις περιουσίες τους κλπ . Αν
προσφερθεί ανθρωπιστική παιδεία, δηλαδή σφαιρική μόρφωση και πολύπλευρη
καλλιέργεια , αν από νωρίς οι νέοι αποκτήσουν ενδιαφέροντα , θα διοχετεύσουν την
ενεργητικότητά τους σε πιο υγιείς τρόπους έκφρασης και όχι στα γήπεδα μέσω του
χουλιγκανισμού.
v Τα ΜΜΕ οφείλουν να προβάλλουν υγιή πρότυπα , να πάψουν να φανατίζουν και να

παθιάζουν τους φιλάθλους μετατρέποντάς τους σε τυφλούς οπαδούς , προκειμένου για
παράδειγμα να αυξηθούν οι πωλήσεις των εισιτηρίων - να ενισχύουν το διάλογο για διάφορα
ζωτικά θέματα ώστε να εκτονώνεται η κρίση και τα ζητήματα να διευθετούνται μέσα από
ουσιαστικές δημοκρατικές διαδικασίες.
v Η πολιτεία έχει ιερό χρέος να προσφέρει ευκαιρίες έκφρασης σε όλους και ιδιαίτερα στους
νέους - καταπολέμηση ανεργίας , καλές συνθήκες εργασίας , έμφαση στην κοινωνική
πολιτική ( ασφάλιση, περίθαλψη, ενίσχυση Κράτους Πρόνοιας ) ώστε ο πολίτης να βλέπει
έμπρακτα το ενδιαφέρον της πολιτείας και με τη σειρά του να συμπεριφέρεται με σεβασμό
και ήθος στους άλλους , την περιουσία τους κλπ.
v Συστηματική προσπάθεια για. καταπολέμηση αναξιοκρατίας και γραφειοκρατίας ώστε οι

πολίτες να νιώσουν ανακούφιση - ζήλος για μια δημοκρατία πιο υγιή που προβαίνει σε
κοινωφελή έργα και έργα υποδομής σεβόμενη τον πολίτη > πολίτες ικανοποιημένοι, θα
αποτρέπονται από αντικοινωνικές εκδηλώσεις.
v Δημιουργία ατόμων μορφωμένων - ευαισθητοποιημένων πολιτών αφυπνισμένων, που δεν

περιθωριοποιούνται αλλά επιχειρούν μέσα από τις ίδιες τις κοινωνικές διεργασίες να
διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους και να βελτιώσουν την κοινωνία και τη λειτουργία των
θεσμών της . Να συμπεριφέρονται με σεβασμό και στον ίδιο το αθλητικό ιδεώδες , χωρίς ν'
αμαυρώνουν τη φήμη του και δίχως να εκμεταλλεύονται τη δημοτικότητα κάποιων
αθλημάτων.
Χουλιγκανισμός Κριτήριο Αξιολόγησης
Η απόλαυση της βίας
1. Έχουμε εθιστεί στη βία. Θεωρούμε σχεδόν αναμενόμενο, στο μεγαλύτερο

αεροδρόμιο της χώρας, με περισσότερες από 500 πτήσεις την ημέρα, ομάδες
χούλιγκαν να συγκρούονται με λοστούς και αλυσίδες, μπροστά στα μάτια επιβατών
που τρέχουν να προφυλαχθούν. Οι εικόνες με τα αίματα στο πεζοδρόμιο, που έκαναν
τον γύρο του διαδικτύου, μάλλον έτερψαν παρά προβλημάτισαν. Η αστυνομία είχε
επιχειρήσει να αποτρέψει το «ραντεβού του θανάτου» μεταξύ των οπαδών αφενός
του σερβικού Ερυθρού Αστέρα και του «αδελφοποιού» Ολυμπιακού και αφετέρου
της κροατικής Ντιναμό Ζάγκρεμπ και του φίλιου Παναθηναϊκού, με δεκάδες
προσαγωγές και συλλήψεις. Όμως, η σύγκρουση δεν απεφεύχθη.
2. Εκατοντάδες τέτοια περιστατικά συμβαίνουν πανευρωπαϊκά σε «κρίσιμους» αγώνες.

Η βία, που ισοπεδώνει νόμους και θεσμούς, αντί να δημιουργεί αποτροπιασμό,
γίνεται μοντέλο προς μίμηση. Το ποδόσφαιρο ως «μηχανή» παραγωγής
συγκινήσεων αποτελεί «ιδανικό» χώρο έκφρασης της βίας. Είναι το αθλητικό
υπερεγώ, η ένταση που γεννά η συμμετοχή σε ένα τεράστιο Εμείς ενάντια σε ένα
οχληρό και μισητό Εσείς.
3. Είναι η δύναμη των συμβόλων, τα ιδεολογήματα περί ανώτερης φυλής · ομάδα σημαίνει
φυσική δύναμη, ανδρισμός, τοπικισμός, ιδιώματα κατανοητά μόνο στους μυημένους,
αλληλεγγύη. Είναι η τελετουργία του πολέμου – χρώματα, συνθήματα, ύμνοι,
φωνές. Η κυριαρχία πάνω στον άλλο, με κάθε τίμημα…
4. Γι’ αυτό δεν πολεμιέται εύκολα ο χουλιγκανισμός. Οι απαγορεύσεις απλά τον

μεταφέρουν από τις κερκίδες στα πάρκα, στα πέριξ των αυτοκινητόδρομων. Εκεί, στα
«ξέφωτα» των πόλεων οι χούλιγκαν προβαίνουν στο δικό τους ξεκαθάρισμα
λογαριασμών με καδρόνια, λοστούς, μαχαίρια. Ποιος νοιάζεται για τον
αγώνα. Προέχει η συντριβή του αντιπάλου, το ράντισμα της γης με εχθρικό αίμα.
5. Οι χούλιγκαν δεν είναι όλοι τύποι περιθωριακοί με ξυρισμένα κεφάλια, τατουάζ,

αλυσίδες και σβάστικες. Είναι οι περισσότεροι παιδιά της διπλανής πόρτας που
επιζητούν τη βία επειδή την απολαμβάνουν. Για πολλούς λόγους. Είναι οι στενοί
ορίζοντες, η βαρεμάρα, η μοναξιά, η οικονομική δυσπραγία ή αστάθεια, η διάψευση
ονείρων, οι διαρρηγμένοι οικογενειακοί δεσμοί, η καταπιεσμένη οργή, η
αντικατάσταση του σεβασμού προς τους άλλους με την αντιπαλότητα, της διάθεσης
για συνεργασία με τον ατομισμό, η τρικυμία που φέρνουν οι ουσίες σε σώμα και
πνεύμα, ή απλά η ορμή των νιάτων που δεν βρίσκει άλλη διέξοδο από το άγριο ξύλο
μέχρι να χυθεί αίμα… Μια μονοδιάστατη παλινδρόμηση ανάμεσα στην απάθεια και
την εμπάθεια, τον μηδενισμό και στον ξέφρενο ανταγωνισμό.
6. Κι αυτό δεν πολεμιέται με 200 προσαγωγές και 100 συλλήψεις. Ο χουλιγκανισμός

είναι βαθιά ριζωμένος στη σάρκα του δυτικού πολιτισμού. Βρίσκεται στη ρωγμή που
δημιουργούν στο σύστημα οι αντιφάσεις, οι ανισότητές του. Μπορεί κανείς
να μετριάσει κατά βήματα την ένταση της φωτιάς έπειτα από πολλαπλές «ενέσεις»,
στον νεανικό πληθυσμό, παιδείας και διεξόδων. Και μέλλοντος. Διότι οι νέοι θέλουν
να βλέπουν εμπρός τους φωτεινές πολιτείες, όχι έναν μαύρο τοίχο που τους εγκλείει
σε μια παραμελημένη κοινότητα. Επιζητούν την παρέμβαση στη ροή των μεγάλων
και των μικρών συμβάντων, όχι το βάλτωμα σε ένα ωχρό πεδίο ανανεούμενων
απογοητεύσεων. Όμως, ο κόσμος μας δεν έχει λάβει μια τέτοια πορεία…
Τασούλα Καραϊσκάκη, Καθημερινή, 08.11.2015
Α. Θέλετε να ενημερώσετε τους συμμαθητές και τις συμμαθήτριές σας για το περιεχόμενό του
κειμένου που διαβάσατε. Να γράψετε ένα κείμενο 90-100 λέξεων, όπου θα το παρουσιάζετε με
συντομία.
Μονάδες 25
Β1. Να επιβεβαιώσετε ή να διαψεύσετε, σύμφωνα με το κείμενο, τις παρακάτω προτάσεις

γράφοντας στο τετράδιό σας δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση Σωστό ή
Λάθος.
α. Οι εικόνες των επεισοδίων εντός και πέριξ των γηπέδων προκαλούν προβληματισμό.
β. Το ποδόσφαιρο αποτελεί το κατ΄ εξοχήν πεδίο εκδήλωσης του χουλιγκανισμού, γιατί

καλλιεργεί την εναντίωση ανάμεσα στο “εμείς” και το “εσείς”.
γ. Οι απαγορεύσεις μπορούν να οδηγήσουν σε αποτροπή ή μείωση του φαινομένου.
δ. Οι χούλιγκαν είναι συνήθως τύποι που ζουν στο περιθώριο της κοινωνίας.
ε. Η δυνατότητα περιορισμού του χουλιγκανισμού των νέων συνδέεται με αλλαγή κατεύθυνσης

της κοινωνίας μας.
Μονάδες 10
Β2. Ποιον τρόπο και ποια μέσα πειθούς μετέρχεται η συγγραφέας στην πρώτη παράγραφο
του κειμένου («Έχουμε εθιστεί … δεν απεφεύχθη.»)
Μονάδες 4
Β3. Να εντοπίσετε έναν τρόπο ανάπτυξης της τελευταίας παραγράφου του κειμένου ( «Κι αυτό
δεν πολεμιέται… μια τέτοια πορεία…») και να τεκμηριώσετε την απάντησή σας
Μονάδες 2
Β4. Να αιτιολογήσετε τη χρήση των σχολιαστικών σημείων στίξης
(2η§)αποτελεί «ιδανικό» χώρο έκφρασης της βίας. = Τα εισαγωγικά

(3η§) Είναι η δύναμη των συμβόλων, τα ιδεολογήματα περί ανώτερης φυλής· = την άνω
τελεία
(3η§) Η κυριαρχία πάνω στον άλλο, με κάθε τίμημα… = τα αποσιωπητικά
Μονάδες 3
Β5.Να γράψετε ποια νοηματική σχέση δηλώνουν οι πιο κάτω διαρθρωτικές λέξεις του
κειμένου: Όμως (1η§), Διότι (6η§) και να τις αντικαταστήσετε με άλλες, νοηματικά
ισοδύναμες.
Μονάδες 3
Β6. Το κείμενο που σας δόθηκε ανήκει στο γραμματειακό είδος του άρθρου. Να γράψετε
τρία (3) χαρακτηριστικά τού κειμένου που να το επιβεβαιώνουν.
Μονάδες 3
Β7. α) Να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις πιο κάτω λέξεις του
κειμένου: έτερψαν (1η παρ.), ισοπεδώνει (2η παρ.), κυριαρχία (3η), διαρρηγμένοι (5η),
διάψευση (5η)
Μονάδες 5
β) Να γράψετε ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις πιο κάτω λέξεις του
κειμένου: αναμενόμενο (1η παρ.), μίμηση (2η), προέχει (5η), περιθωριακοί (6η), μετριάσει
(7η).
Μονάδες 5
Με αφορμή τα δυσάρεστα επεισόδια που διαδραματίστηκαν σε ποδοσφαιρικό γήπεδο της

χώρας μας πριν μερικές ημέρες, αποφασίζετε να συντάξετε ένα άρθρο (350-400 λέξεις) που
θα δημοσιευτεί σε δημοσιογραφικό portal, στο οποίο παρουσιάζετε τους παράγοντες που
καλλιεργούν το φαινόμενο της βίας στα γήπεδα και προτείνετε τρόπους για την
αποκατάσταση των αρνητικών πτυχών του αθλητισμού και την αναβίωση του αθλητικού
ιδεώδους.
Μονάδες 40
ΥΠΕΥΘΥΝΟΤΗΤΑ & ΕΥΘΥΝΗ

Σε μια κοινωνία που πρέπει να αλλάξει!
Βιώνοντας την καθημερινότητα, έντονα επηρεασμένη από την πολιτική κοινωνική και
οικονομική παρακμή, μοιραία διαπιστώνει κανείς πως οι παθεγένεια γύρω από το θέμα της
Ευθύνης είναι ευρύτερη. Χαρακτηριστική είναι η σχετική αναφορά στην τελευταία
παράγραφο της Εισαγωγής της Έκθεσης του Γενικού Επιθεωρητή Δημόσιας Διοίκησηςπου
είχε υποβληθεί από τον κ. Λέανδρο Ρακιντζή στον Πρωθυπουργό και στην Πρόεδρο της
Βουλής, στην οποία σημειώνεται χαρακτηριστικά:
“Εν κατακλείδι, είναι ζωτικό ζήτημα να ανακαλύψουμε και στη χώρα μας όλοι -πολίτες,
υπάλληλοι, διοικητικά όργανα και συνδικαλιστικοί φορείς- τις δύο αυτονόητες και θεμελιώδεις
έννοιες πάνω στις οποίες στηρίζεται κάθε οργανωμένη κοινωνία και κάθε σοβαρό κράτος:
α) την έννοια της ατομικής ευθύνης, αυτής που δεν θα μας επιτρέπει να κρυβόμαστε πίσω από
τους άλλους, που δεν συγχέεται με τις ευθύνες των άλλων, αυτής που εξατομικεύει σε καθένα
μας τη φράση του Καζαντζάκη “εσύ θα σώσεις τον κόσμο κι αν δεν σωθεί, εσύ θα φταις” και
β) την έννοια του δημοσίου συμφέροντος, στο οποίο εμπεριέχεται η καλή λειτουργία της
Δημόσιας Διοίκησης, που αίρεται πάνω από κάθε ατομικό, τοπικό, κομματικό ή άλλο
συμφέρον, που αφορά στο σύνολο και όχι στα άτομα, στα κόμματα ή τις παρέες".
Ευρύτερη η έννοια της Ευθύνης
Είναι προφανές πως η έννοια της Ευθύνης είναι συνάμα κοινωνική και πολιτική, άμεσα
σχετιζόμενη με τη διαχρονική κακοδαιμονία που ταλανίζει αυτή τη χώρα. Πολύ εύστοχα την
προσδιόρισε κάποτε ο ΚορνήλιοςΚαστοριάδης σε συνέντευξή του προς Γάλλο
δημοσιογράφο, λέγοντας μεταξύ άλλων:
«Μιλάμε για ιστορική και πολιτική ευθύνη. Ο ελληνικός λαός δεν μπόρεσε έως τώρα να
δημιουργήσει μια στοιχειώδη πολιτική κοινωνία. Μια πολιτική κοινωνία, στην οποία, ως ένα
μίνιμουμ, να θεσμοθετηθούν και να κατοχυρωθούν στην πράξη τα δημοκρατικά δικαιώματα
τόσο των ατόμων όσο και των συλλογικοτήτων. Πράγματι, στην Ελλάδα δεν έχει υπάρξει
εποχή που ο λαός να έχει επιβάλει, έστω και στοιχειωδώς, τα δικαιώματα του. Και η ευθύνη,
για την οποία μίλησα, εκφράζεται με την ανευθυνότητα της παροιμιώδους φράσης: ”Εγώ θα
διορθώσω το ρωμέικο;”. –Ναι, κύριε, εσύ θα διορθώσεις το ρωμέικο, στον χώρο και στον
τομέα όπου βρίσκεσαι».
Τελικά, η Ευθύνη σε μια ευνομούμενη κοινωνία, δεν είναι απλά συλλογική αλλά είναι και
προσωπική υπόθεση του καθενός στο περιβάλλον που δραστηριοποιείται ως επαγγελματίας ή
επιχειρηματίας και στο οποίο κινείται ως άτομο, μέλος μιας ευρύτερης κοινωνίας …
Οι Νόμοι υπάρχουν αλλά ...
Η ελληνική νομοθεσία είναι καθ’ όλα σύγχρονη όσον αφορά τις βασικές της διατάξεις.
Επιπλέον, με τις διάφορες Ευρωπαϊκές Οδηγίες που συνεχώς ενσωματώνονται σε αυτή,
εκσυγχρονίζεται πλήρως στα διάφορα κοινωνικού και οικονομικού περιεχομένου θέματα
που αφορούν τους Εργαζόμενους, τους Καταναλωτές, τους Επαγγελματίες, τις Επιχειρήσεις
και το Φυσικό Περιβάλλον.
Τυχόν κενά που ενδεχόμενα προκύπτουν στην πράξη λόγω έλλειψης πρακτικής εμπειρίας,
κάλλιστα μπορούν να καλύπτονται από τη διαθέσιμη πλούσια νομολογία των προηγμένων
χωρών τις Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μπορεί λοιπόν να ειπωθεί πως το νομοθετικό πλαίσιο και οι
κανόνες δικαίου υπάρχουν. Το μεγάλο ζητούμενο στη χώρα μας, είναι η ορθή εφαρμογή των
νόμων και ο σεβασμός των κανόνων δεοντολογίας. Σε αυτό το σημείο ως γνωστόν
«πάσχουμε».
Δεν είναι λογικό ούτε και δίκαιο, να αγνοούμε ή να περιφρονούμε συνειδητά και
συστηματικά τους νόμους, να αντιδρούμε σε κάθε τάση εκσυγχρονισμού “οχυρούμενοι”
πίσω από τους αδυναμίες της Πολιτείας στο να επιβάλλει και να ελέγξει την εφαρμογή των
νόμων.
Αντιδραστικές συμπεριφορές με έντονο χαρακτήρα συντεχνιακών μικροσυμφερόντων

επιδρούν αρνητικά στην ανταγωνιστικότητα της οικονομίας και υπονομεύουν τη
βιωσιμότητα του ίδιου του Επαγγελματία ή της Επιχείρησης. Επιπλέον μας εκθέτουν ως
χώρα έναντι των άλλων χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην οποία ανήκουμε ως ομότιμα
μέλη.
Η συνειδητή εφαρμογή θεσμικών αρχών και καταξιωμένων επαγγελματικών κανόνων,

συνιστά κριτήριο ωριμότητας της πορείας μας στο σύγχρονο κοινωνικό και οικονομικό
σύστημα της Ευρώπης. Κάποια μικρή υστέρηση, για τους διάφορους γνωστούς λόγους,
είναι ως έναν βαθμό δικαιολογημένη. Η συστηματική άρνηση και η υπονόμευση των όποιων
τάσεων εκσυγχρονισμού συνιστά στοιχείο που δεν μας τιμά ως σύγχρονη χώρα της ΕΕ, με
αναμφίβολα αρνητικές επιπτώσεις στην όλη πορεία της.
Κείμενο Ι
Υποχρέωση και Δικαίωμα
Η έννοια της υποχρέωσης υπερέχει εκείνης του δικαιώματος, που εξαρτάται από αυτήν και
είναι σχετική με αυτήν. Ένα δικαίωμα είναι ενεργό αφ’ εαυτού, μόνο λόγω της υποχρέωσης
με την οποία συνδέεται· η ουσιαστική πραγμάτωση ενός δικαιώματος προέρχεται όχι από
εκείνον που το έχει, αλλά από τους άλλους ανθρώπους που αναγνωρίζουν ότι είναι
υποχρεωμένοι σε κάτι απέναντί του. Η υποχρέωση ισχύει από τη στιγμή που αναγνωρίζεται.
Μία υποχρέωση ακόμα κι αν δεν αναγνωρίζεται από κανέναν, δε χάνει τίποτε από την
πληρότητα της ύπαρξής της. Ένα δικαίωμα που δεν αναγνωρίζεται από κανέναν, δεν είναι
και τίποτα σπουδαίο.
Αυτό δε σημαίνει ότι λέμε πως οι άνθρωποι έχουν από τη μία δικαιώματα και από την άλλη
υποχρεώσεις. Οι λέξεις αυτές εκφράζουν απλώς διαφορετικές οπτικές γωνίες. Η σχέση τους
είναι η σχέση του αντικειμένου με το υποκείμενο. Ένας άνθρωπος, θεωρούμενος αυτός
καθαυτός, έχει μόνο καθήκοντα, μεταξύ των οποίων βρίσκονται ορισμένα καθήκοντα
απέναντι στον εαυτό του. Οι άλλοι, θεωρούμενοι από τη δική του οπτική γωνία, έχουν μόνο
δικαιώματα. Έχει, με τη σειρά του, δικαιώματα θεωρούμενος από την οπτική γωνία των
άλλων, οι οποίοι αναγνωρίζουν ότι έχουν υποχρεώσεις απέναντί του. Ένας άνθρωπος που θα
ήταν μόνος στον κόσμο δε θα είχε κανένα δικαίωμα, αλλά θα είχε υποχρεώσεις.
Όντας αντικειμενική, η έννοια του δικαιώματος είναι αδιαχώριστη από τις έννοιες της
ύπαρξης και της πραγματικότητας. Εμφανίζεται όταν η υποχρέωση κατεβαίνει στον τομέα
των πράξεων· κατά συνέπεια εγκλείει πάντα σε κάποιο βαθμό τη συνεκτίμηση των de facto
καταστάσεων και των ιδιαίτερων καταστάσεων. Τα δικαιώματα εμφανίζονται πάντοτε
συνδεδεμένα με ορισμένες προϋποθέσεις. Μόνο η υποχρέωση μπορεί να είναι άνευ όρων.
Βρίσκεται σε έναν τομέα, ο οποίος είναι υπεράνω όλων των προϋποθέσεων, διότι είναι
υπεράνω αυτού του κόσμου.
(…) Η υποχρέωση δεσμεύει μόνο τα ανθρώπινα όντα. Δεν υπάρχουν υποχρεώσεις για τις
συλλογικότητες θεωρούμενες ως σύνολα. Αλλά υπάρχουν για όλα τα ανθρώπινα όντα, τα
οποία απαρτίζουν, υπηρετούν, διευθύνουν ή εκπροσωπούν μία συλλογικότητα, στο κομμάτι
της ζωής τους που σχετίζεται με αυτήν, καθώς και σε εκείνο που είναι ανεξάρτητο από
αυτήν. Ίδιες υποχρεώσεις δεσμεύουν όλα τα ανθρώπινα όντα, παρ’ όλο που αντιστοιχούν σε
διαφορετικές πράξεις ανάλογα με τις καταστάσεις. Κανένα ανθρώπινο ον, όποιο κι αν είναι,
σε καμία περίσταση, δεν μπορεί να τις αποφύγει χωρίς να διαπράξει έγκλημα· εξαιρείται η
περίπτωση κατά την οποία, επειδή δύο πραγματικές υποχρεώσεις είναι ασυμβίβαστες μεταξύ
τους, ένας άνθρωπος είναι αναγκασμένος να εγκαταλείψει τη μία από τις δύο.
Το αντικείμενο της υποχρέωσης, στον τομέα των ανθρώπινων πραγμάτων, είναι πάντα ο
άνθρωπος ως ανθρώπινο ον. Υπάρχει υποχρέωση απέναντι σε κάθε ανθρώπινο πλάσμα, εκ
του γεγονότος και μόνο ότι είναι άνθρωπος, χωρίς να απαιτείται να συντρέχει καμία άλλη
προϋπόθεση, ακόμη κι αν εκείνος δεν αναγνωρίζει καμία. Αυτή η υποχρέωση δε στηρίζεται
σε καμία de facto κατάσταση, ούτε στις νομολογίες, ούτε στα έθιμα, ούτε στην κοινωνική
δομή, ούτε στους συσχετισμούς δυνάμεων, ούτε στην κληρονομιά του παρελθόντος, ούτε
στον υποτιθέμενο προσανατολισμό της ιστορίας. Διότι καμία de facto κατάσταση δεν μπορεί
να δημιουργεί κάποια υποχρέωση. Αυτή η υποχρέωση δε στηρίζεται σε καμία σύμβαση.
Διότι όλες οι συμβάσεις είναι τροποποιήσιμες ανάλογα με τη βούληση των συμβαλλομένων,
ενώ σε αυτήν καμία αλλαγή στη βούληση των ανθρώπων δεν μπορεί να τροποποιήσει το
παραμικρό.
Αυτή η υποχρέωση είναι αιώνια. Ανταποκρίνεται στην αιώνια μοίρα του ανθρώπου. Μόνο ο
άνθρωπος έχει αιώνια μοίρα. Οι ανθρώπινες συλλογικότητες δεν έχουν. Γι’ αυτό δεν
υπάρχουν απέναντί τους άμεσες υποχρεώσεις που να είναι αιώνιες. Το μόνο αιώνιο είναι το
καθήκον προς τον άνθρωπο ως ανθρώπινο ον. Αυτή η υποχρέωση είναι απόλυτη. Αν
θεμελιώνεται πάνω σε κάτι, αυτό το κάτι δεν ανήκει στον κόσμο μας. Στον κόσμο μας, δε
θεμελιώνεται πάνω σε τίποτε. Είναι η μοναδική σχετική με τα ανθρώπινα πράγματα
υποχρέωση, η οποία δεν υπόκειται σε καμία προϋπόθεση.
Simone Weil, «Ανάγκη για ρίζες – μια διακήρυξη καθηκόντων απέναντι στον άνθρωπο
και στην κοινωνία», εκδ. Κέδρος, 2014 (διασκευασμένο)
Η Σιμόν Βέιλ ήταν Γαλλίδα φιλόσοφος και πολιτική ακτιβίστρια.
Κείμενο ΙI
Πηγή: Αρκάς
Κείμενο ΙII
Έμμεση αδράνεια
Ευλογημένο νά ‘ναι το Εμπόδιο

και τρισευλογημένο,
Δέντρο ισκιερής δικαιολογίας
ότι δεν φταίμ’ εμείς,
να βρίσκει δροσερήν αθώωση
ο λιποτάκτης Χειρισμός,
να κολατσίζει με το πάσο της
το μεροκαματιάρικο άλλοθί της

η Αλλοτρίωσή μας.
Κική Δημουλά, Ποιήματα, Εκδόσεις Ίκαρος
ΘΕΜΑ Α
Να αποδώσετε συνοπτικά τις διαφορές των εννοιών «υποχρέωση» και «δικαίωμα» με βάση
τις τρεις πρώτες παραγράφους του Κειμένου 1 (70 – 90 λέξεις).
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ Β
Β1. Να γράψετε δίπλα από κάθε γράμμα τη λέξη Σωστό ή Λάθος, ανάλογα με το αν νομίζετε
ότι η πρόταση αποδίδει ορθά το νόημα του Κειμένου 1. Στη συνέχεια να τεκμηριώσετε την
απάντησή σας, παραθέτοντας τα αντίστοιχα χωρία από το κείμενο.
1. Το δικαίωμα εξαρτάται απόλυτα από την υποχρέωση με την οποία συνδέεται.
2. Οι άνθρωποι αναγνωρίζουν στους εαυτούς τους , τις υποχρεώσεις, ενώ για τους
υπόλοιπους ανθρώπους αντιλαμβάνονται ότι έχουν δικαιώματα αλλά όχι καθήκοντα.
3. Η υποχρέωση όπως και το δικαίωμα είναι πάντοτε συνδεδεμένα με διάφορες
προϋποθέσεις.
4. Οι υποχρεώσεις αφορούν συλλογικά τις ομάδες και μόνο κάποιο άτομο μεμονωμένα
μπορεί να τις αποφύγει.
5. Αυτό που δεν μπορεί να μεταβληθεί είναι η υποχρέωση του ανθρώπου απέναντι στους
άλλους ανθρώπους.
Μονάδες 15
Β2. Η συγγραφέας του Κειμένου 1 εμφανίζεται πολύ βέβαιη για τις απόψεις της. Με ποιες
εγκλίσεις, με ποια σχήματα λόγου, με ποιες επιλογές στο λεξιλόγιο δείχνει τη βεβαιότητα
της; Να αναφέρετε από ένα παράδειγμα από την πέμπτη παράγραφο για κάθε μια
από τις παραπάνω γλωσσικές επιλογές της συγγραφέως. Συμμερίζεστε τη βεβαιότητα της;
Δικαιολογήστε την απάντησή σας.
Μονάδες 15
Β3. Να σχολιάσετε το περιεχόμενο της εικόνας (Κείμενο 2) και να συγκρίνετε το θέμα της
εικόνας με το κεντρικό θέμα του Κειμένου 1. Οι απόψεις ταυτίζονται ή διαφέρουν; Να
αιτιολογήσετε την απάντησή σας χρησιμοποιώντας και αποσπάσματα του πρώτου κειμένου.
(70 – 90 λέξεις)
Μονάδες 10
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΟΣ Β ΓΙΑ ΕΠΙΠΛΕΟΝ ΕΞΑΣΚΗΣΗ
1. Από ποια στοιχεία του Κειμένου 1 επιβεβαιώνεται ότι μπορείτε να το κατατάξετε στο
είδος του αποδεικτικού δοκιμίου; Για την απάντησή σας να λάβετε υπόψη το θέμα, την
πρόθεση του συγγραφέα και την κυρίαρχη στο κείμενο λειτουργία της γλώσσας.
Μονάδες 10
2. «ούτε στις νομολογίες, ούτε στα έθιμα, ούτε στην κοινωνική δομή, ούτε στους
συσχετισμούς δυνάμεων, ούτε στην κληρονομιά του παρελθόντος, ούτε στον υποτιθέμενο
προσανατολισμό της ιστορίας». Η συγγραφέας του Κειμένου 1 χρησιμοποιεί ασύνδετο
σχήμα. Τι επιτυγχάνει με τη χρήση του ως προς το ύφος του κειμένου;
Μονάδες 10
3. Να εντοπίσετε και να εξηγήσετε τους τρόπους με τους οποίους επιτυγχάνεται η συνοχή

ανάμεσα στις περιόδους της πέμπτης παραγράφου του Κειμένου 1.
Μονάδες 10
5. «Αλλά υπάρχουν για όλα τα ανθρώπινα όντα, τα οποία απαρτίζουν, υπηρετούν,

διευθύνουν ή εκπροσωπούν μία συλλογικότητα, στο κομμάτι της ζωής τους που
σχετίζεται με αυτήν, καθώς και σε εκείνο που είναι ανεξάρτητο από αυτήν. Ίδιες
υποχρεώσεις δεσμεύουν όλα τα ανθρώπινα όντα, παρ’ όλο που αντιστοιχούν σε
διαφορετικές πράξεις ανάλογα με τις καταστάσεις. Κανένα ανθρώπινο ον, όποιο κι αν
είναι, σε καμία περίσταση, δεν μπορεί να τις αποφύγει χωρίς να διαπράξει έγκλημα·
εξαιρείται η περίπτωση κατά την οποία, επειδή δύο πραγματικές υποχρεώσεις
είναι ασυμβίβαστες μεταξύ τους, ένας άνθρωπος είναι αναγκασμένος να
εγκαταλείψει τη μία από τις δύο».
Να ξαναγράψετε το απόσπασμα του Κειμένου 1 αντικαθιστώντας τους τύπους της
αναφορικής αντωνυμίας με άλλη αναφορική αντωνυμία ή επίρρημα, όπου αυτό είναι
δυνατό, κάνοντας όλες τις αναγκαίες αλλαγές. Να γράψετε ποια διαφορά παρατηρείτε
στο ύφος του κειμένου. Μονάδες 10
ΘΕΜΑ Γ
Ποιο θεωρείτε πως είναι το θέμα του ποιήματος (Κείμενο 3); Ποια είναι η δική σας άποψη
σε σχέση με αυτό; (150 – 200 λέξεις) Μονάδες 15
ΘΕΜΑ Δ
«Το αντικείμενο της υποχρέωσης, στον τομέα των ανθρώπινων πραγμάτων, είναι πάντα ο
άνθρωπος ως ανθρώπινο ον. Υπάρχει υποχρέωση απέναντι σε κάθε ανθρώπινο πλάσμα, εκ
του γεγονότος και μόνο ότι είναι άνθρωπος, χωρίς να απαιτείται να συντρέχει καμία άλλη
προϋπόθεση, ακόμη κι αν εκείνος δεν αναγνωρίζει καμία». Η συγγραφέας του Κειμένου 1
υποστηρίζει ότι η υποχρέωση συνδέεται με την ανθρώπινη κατάσταση. Σε ένα άρθρο που θα
ετοιμάσετε για τη σχολική εφημερίδα να αναφερθείτε στα στοιχεία που θεωρείτε ότι
υπερισχύουν στην προσωπικότητα ενός κοινωνικά υπεύθυνου ατόμου, καθώς και στους
παράγοντες που μπορούν να καλλιεργήσουν την κοινωνική υπευθυνότητα. (350 – 400 λέξεις)
Μονάδες 30
Πρόταση ανάπτυξης θέματος για κοινωνική ευθύνη, Έκθεση Γ΄ Λυκείου
Η κοινωνική ευθύνη είναι απαραίτητη για την κοινωνική συμβίωση των ανθρώπων και
την πρόοδο της κοινωνίας. Με βάση το δεδομένο αυτό να αναπτύξετε τις απόψεις σας:
α. Ποιά η έννοια της κοινωνικής ευθύνης;
β. Τι προσωπικότητα διαθέτουν τα άτομα που διακρίνονται για υψηλή κοινωνική
ευθύνη;
γ. Ποιοί οι παράγοντες καλλιέργειας της κοινωνικής ευθύνης;
Εισαγωγή:
Κοινωνία - κοινωνική ευθύνη - ανάλυση ευθυνών, καθηκόντων-υποχρεώσεων σε

σχέση με την κοινωνία
- ταύτιση του «εγώ» = «εμείς»
Η κοινωνική ευθύνη ως ιδιότητα και αρετή του ατόμου προσδιορίζει και το είδος της
προσωπικότητας του ατόμου. Άτομα με κοινωνική ευθύνη διαθέτουν έντονη και ανώτερη
προσωπικότητα. Χαρακτηριστικά στοιχεία της είναι η αποφασιστικότητα στην αντιμετώπιση
δυσμενών καταστάσεων, στην αντίληψη πρωτοβουλιών για την επίλυση κοινών
προβλημάτων˙ η δικαιοσύνη και η αμεροληψία στις ατομικές, στις κοινωνικές σχέσεις, ώστε
να υπάρχει ειρηνική συμβίωση στον κοινωνικό τομέα της ζωής.
Επίσης κυρίαρχο συστατικό στοιχείο του ατόμου που διακρίνεται από κοινωνική ευθύνη
είναι ο σεβασμός της προσωπικότητας του άλλου, η επίλυση των αντιθέσεων με το διάλογο
και όχι με δογματισμό και φανατισμό. Αφού τα στοιχεία αυτά δεν βοηθούν στην αρμονική
συμβίωση με την εκδήλωση της αλληλεγγύης, της συνεργασίας στις ανθρώπινες σχέσεις και
στην κοινωνική λειτουργία.
Επίσης κύρια χαρακτηριστικά ατόμων που διακρίνονται με κοινωνική ευθύνη είναι η

αμφισβήτηση, πίστη σε ιδανικά, η ευαισθητοποίηση απέναντι στα προβλήματα της
κοινωνίας, αυτογνωσία, η γνώση των καθηκόντων και η διεκδίκηση των δικαιωμάτων.
Η κοινωνία στοχεύει πάντα σ’ ένα υψηλότερο επίπεδο υλικής και πνευματικής ζωής για τα
μέλη της. Η πραγματοποίηση του στόχου αυτού, σε όποιο βαθμό γίνεται, καταγράφει
ταυτόχρονα και το βαθμό αρμονικής συμβίωσης και προόδου της κοινωνίας. Η κοινωνική
ευθύνη κινείται προς αυτή την κατεύθυνση γι’ αυτό θεωρείται απαραίτητη. Η εξέλιξη και η
πρόοδος της κοινωνίας έχει άμεση σχέση με τη λειτουργία των θεσμών, τον τρόπο με τον
οποίο τα μέλη της κοινωνίας αντιλαμβάνονται τη λειτουργία τους.
Η ύπαρξη της κοινωνικής ευθύνης προϋποθέτει την καλλιέργειά της. Η αποτελεσματική

ανάπτυξη του συναισθήματος της κοινωνικής ευθύνης είναι συνηφασμένη με το χρόνο
έναρξης και τη σπουδαιότητα των παραγόντων.
Σπουδαίος παράγοντας καλλιέργειας της κοινωνικής ευθύνης αποτελεί η οικογένεια. Η

συμπεριφορά, ο τρόπος ζωής των γονιών αντανακλά στην προσωπικότητα των παιδιών. Η
ανάληψη πρωτοβουλιών, η ανάληψη ευθυνών, η πληροφόρηση για τα κοινά προβλήματα
στην οικογένεια και στον τρόπο αντιμετώπισής τους προετοιμάζουν τα παιδιά σε μια
κοινωνική δράση με κύριο χαρακτηριστικό την κοινωνική ευθύνη.
Η δυνατότητα της οικογένειας δεν θα είχε ιδιαίτερο αποτέλεσμα αν δεν συνεχιζόταν και μέσα
από τους εκπαιδευτικούς φορείς. Το σχολείο είναι κατά μίαν έννοια μια μικρογραφία της
κοινωνίας. Η λειτουργία του, όταν στηρίζεται στη συμμετοχή όλων των φορέων και στην
αντιμετώπιση από τους εκπαιδευόμενους των προβλημάτων που τους αφορούν, όταν
κυρίαρχο στοιχείο των αντιθέσεων αποτελεί ο διάλογος, τότε και με τα νεαρά ατόμα ως
πολίτες θα συνεχίζουν να ενεργούν με την ίδια υπευθυνότητα στην κοινωνία.
Βασική προϋπόθεση της επιτυχίας των προηγούμενων φορέων για την καλλιέργεια της
κοινωνικής ευθύνης αποτελεί η γενικότερη συμπεριφορά των οργάνων του κράτους. Η
διακριτική και σωστή συμπεριφορά των οργάνων από τα ανώτερα ως τα κατώτερα
εκδηλώνεται με την ευθύνη εφαρμογής των νόμων και με τη γρήγορη εξυπηρέτηση και λύση
των προβλημάτων των πολιτών.
Ψηφιακή δημοκρατία στην ΕΕ: δυνατότητες και προκλήσεις
Ηλεκτρονική δημοκρατία: πώς οι κυβερνήσεις περνούν στην ψηφιακή εποχή
Η τελευταία έρευνα της Eurostat έδειξε ότι το 79% των Ευρωπαίων χρησιμοποίησε το
διαδίκτυο τουλάχιστον μία φορά μέσα στην εβδομάδα. Το σερφάρισμα στο διαδίκτυο
αποτελεί πλέον καθημερινότητα. Ωστόσο εκτός από το να ενημερωνόμαστε και να
επικοινωνούμε χρησιμοποιώντας τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, πόσο εξοικειωμένοι
είμαστε με τα εργαλεία ηλεκτρονικής διακυβέρνησης; Η ολομέλεια του ΕΚ συζητά την
Τετάρτη 15 Μαρτίου, για τις προκλήσεις και τις δυνατότητες της ηλεκτρονικής
δημοκρατίας.
Πολλές είναι οι απειλές παραβίασης και χειραγώγησης της κοινής γνώμης στο διαδίκτυο
εξαιτίας των πολλών και σημαντικών εκλογικών αναμετρήσεων, που αναμένονται μέσα στο
2017 σε πολλά κράτη μέλη της ΕΕ.
Η ολλανδική κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι η καταμέτρηση των ψήφων δεν θα γίνει

ηλεκτρονικά αλλά στις εκλογές που πραγματοποιούνται σήμερα, καθώς υπάρχουν αναφορές
για πιθανές ηλεκτρονικές παραβιάσεις. Για τις εκλογικές διαδικασίες στη Ολλανδία
χρησιμοποιούσαν ηλεκτρονικά μηχανήματα μέχρι το 2007, ωστόσο αργότερα αποδείχτηκε
ότι τα μηχανήματα αυτά μπορούσαν εύκολα να παραβιαστούν και η ηλεκτρονική ψηφοφορία
απαγορεύτηκε στην χώρα.
Από το 2012 μέχρι σήμερα η Γαλλία επέτρεπε στους Γάλλους πολίτες που ζούσαν στο
εξωτερικό να ψηφίζουν ηλεκτρονικά, ωστόσο ο νόμος αυτός δεν θα ισχύσει στις εκλογές του
Ιουνίου, καθώς υπάρχουν φόβοι για ηλεκτρονικές παραβιάσεις.
Ένα άλλο παράδειγμα έρχεται από την Εσθονία, όπου ηλεκτρονικές ψηφοφορίες για τοπικές
και εθνικές εκλογικές διαδικασίες έχουν ήδη πραγματοποιηθεί οκτώ φορές από το 2005.
Μέχρι σήμερα δεν έχουν υπάρξει αναφορές για παραβιάσεις.
Αναφερόμενη στο παράδειγμα της Εσθονίας, η έκθεση του ΕΚ επισημαίνει ότι για να είναι
επιτυχής μια τυχόν υιοθέτηση ηλεκτρονικής ψηφοφορίας σε άλλα κράτη, θα πρέπει να
εκτιμηθεί κατά πόσον διασφαλίζεται η πραγματική συμμετοχή όλων των πολιτών και να
αποτιμηθούν οι προκλήσεις καθώς και οι επιπτώσεις των διαφορετικών ή αποκλινουσών
τεχνολογικών προσεγγίσεων. Τονίζει επίσης, ότι η ύπαρξη ασφαλών διαδικτυακών
συνδέσεων υψηλής ταχύτητας και ασφαλών υποδομών ηλεκτρονικών ταυτοτήτων αποτελούν
σημαντικές προϋποθέσεις για μια επιτυχή ηλεκτρονική ψηφοφορία.
Η έκθεση ορίζει την ηλεκτρονική διακυβέρνηση και δημοκρατία ως:
- Ηλεκτρονική διακυβέρνηση: αναφέρεται στην εφαρμογή της τεχνολογίας των

πληροφοριών και των επικοινωνιών (ΤΠΕ) στη λειτουργία του δημόσιου τομέα, ιδίως κατά
την ηλεκτρονική παροχή πληροφοριών και υπηρεσιών στους πολίτες από τις δημόσιες
υπηρεσίες (για παράδειγμα: πληρωμή προστίμου τροχαίας παράβασης).
- Ηλεκτρονική διακυβέρνηση: αναφέρεται στη χρήση της τεχνολογίας των πληροφοριών

και των επικοινωνιών (ΤΠΕ) για τη δημιουργία διαύλων επικοινωνίας οι οποίοι επιτρέπουν
την ενσωμάτωση διάφορων ενδιαφερόμενων μερών για να εκφράσουν την άποψή τους
σχετικά με τη διαδικασία χάραξης πολιτικών (για παράδειγμα, ηλεκτρονική διαβούλευση με
πολίτες σχετικά με ενδεχόμενη αλλαγή ενός ορίου ταχύτητας ή τοπική διαβούλευση σχετικά
με τον προϋπολογισμό).
- Ηλεκτρονική δημοκρατία: αναφέρεται στη χρήση της τεχνολογίας των πληροφοριών και
των επικοινωνιών (ΤΠΕ) για τη δημιουργία διαύλων διαβούλευσης και συμμετοχής των
πολιτών (για παράδειγμα: ηλεκτρονικό κοινοβούλιο, ηλεκτρονικές πρωτοβουλίες,
ηλεκτρονική ψηφοφορία, ηλεκτρονική υποβολή αναφορών, ηλεκτρονικές διαβουλεύσεις).
Ευρωπαϊκά παραδείγματα
H Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Πολιτών, θεσπίστηκε το 2012 ώς ένα νέο μέσο συμμετοχής στη
δημοκρατία στην ΕΕ. Παρέχει σε ένα εκατομμύριο πολίτες της ΕΕ τη δυνατότητα να
συμμετέχουν άμεσα στη διαμόρφωση των πολιτικών της ΕΕ, ζητώντας από την Ευρωπαϊκή
Επιτροπή να υποβάλει νομοθετική πρόταση.
Επίσης, οι Ευρωπαίοι πολίτες έχουν το δικαίωμα να υποβάλλουν αναφορές. Η διαδικτυακή

αυτή πύλη σχεδιάστηκε με τρόπο που επιτρέπει να υποβάλλεται η αναφορά ηλεκτρονικά, με
τη βοήθεια μιας φιλικής προς τον χρήστη και οικείας διαδικασία εγγραφής· αλλά, σκοπός της
είναι, επίσης, η ενημέρωση για τα ζητήματα που μας αναφέρονται από τρίτους, σε συνοπτική
μορφή, και η παροχή πληροφοριών σχετικά με τις αναφορές που έχουν ήδη ληφθεί.
Χάρη στις ψηφιακές τεχνολογίες, σήμερα μπορούμε να κάνουμε τραπεζικές συναλλαγές, να

διαβάζουμε ειδήσεις, να σπουδάζουμε για την απόκτηση ενός πτυχίου και να συνομιλούμε με
τους φίλους μας σε όλο τον κόσμο -και όλα αυτά χωρίς να αφήσουμε την άνεση του σπιτιού
μας. Αλλά ένας τομέας που φαίνεται να παραμένει σχεδόν αδιαπέραστος από αυτά τα οφέλη
είναι το μοντέλο μας στην δημοκρατική διακυβέρνηση, η οποία έχει παραμείνει σε μεγάλο
βαθμό αμετάβλητη από τότε που εφευρέθηκε τον 20ο αιώνα.
Οι νέοι πειραματισμοί δείχνουν πώς οι ψηφιακές τεχνολογίες μπορούν να διαδραματίσουν

σημαντικό ρόλο στην εμπλοκή νέων ομάδων ανθρώπων, την ενδυνάμωση των πολιτών και
να διαμορφώσουν μια νέα σχέση μεταξύ των πόλεων και των τοπικών κατοίκων τους και των
βουλευτών και των πολιτών.
Το Nesta πραγματοποίησε μια έρευνα πάνω σε μερικές από τις πρωτοποριακές καινοτομίες
στην ψηφιακή δημοκρατία που λαμβάνουν χώρα σε ολόκληρη την Ευρώπη και πέραν αυτής,
και δημοσίευσε τα κύρια αποτελέσματα της.
Στο κοινοβουλευτικό επίπεδο, συμπεριλαμβανομένων χωρών όπως η Βραζιλία και η Γαλλία,

οι πειραματισμοί με νέα εργαλεία επιτρέπουν στους πολίτες να συμβάλουν στην εκπόνηση
νομοθεσίας. Τα πολιτικά κόμματα, όπως οι Podemos στην Ισπανία και το Κόμμα Πειρατών
στην Ισλανδία, χρησιμοποιώντας εργαλεία όπως το Loomio , το Reddit και
το Discourse επιτρέπουν στα μέλη του κόμματος και στο ευρύ κοινό, να συζητήσουν και να
τροφοδοτήσουν τις προτάσεις πολιτικής. Οι τοπικές κυβερνήσεις έχουν δημιουργήσει
πλατφόρμες που επιτρέπουν στους πολίτες να υποβάλουν ιδέες και πληροφορίες,
βαθμονόμηση των προτεραιοτήτων και κατανομή των δημόσιων πόρων.
Σχήμα 1: Επτά κύρια παραδείγματα ψηφιακής δημοκρατίας

Σύνδεσμοι:
MadamMayor, I haveanidea (Κυρία Δήμαρχος, έχω μια ιδέα)
vTaiwan
LabHacker και eDemocracia
Parlement&Citoyens
DecideMadrid (Αποφάσισε Μαδρίτη)
PirateParty (Κόμμα Πειρατών Ισλανδίας)

BetterNeighborhoods / BetterReykjavik (Καλύτερες Γειτονιές / Καλύτερο Ρέικιαβικ)
Μετά από λεπτομερή διερεύνηση αυτών των μελετών περιπτώσεων και των διδαγμάτων από
αυτές, έχουμε διερευνήσει τις προκλήσεις που θα πρέπει η ψηφιακή δημοκρατία να
αντιμετωπίσει στο μέλλον. Αυτό περιλαμβάνει το πώς να αναπτυχθεί μια πιο
διαφοροποιημένη αντίληψη για το τι εννοούμε με τον όρο “συμμετοχή” και την αντιμετώπιση
του ψηφιακού χάσματος.
Διδάγματα από τους καινοτόμους
 Ανάπτυξη ενός σαφούς σχεδίου και διαδικασίας: Οι πρωτοπόροι στον τομέα

εμπλέκουν τους ανθρώπους με νόημα, δίνοντάς τους ένα σαφές μερίδιο, διεξάγουν
ανάλυση των ενδιαφερόμενων μερών, λειτουργούν με πλήρη διαφάνεια και θέτουν
πρόσβαση στις πιο δύσκολο να προσεγγισθούν ομάδες, με offline μεθόδους.
 Τοποθέτηση της απαραίτητης υποστήριξης: Οι πιο επιτυχημένες πρωτοβουλίες

έχουν μια σαφή υποστήριξη από νομοθέτες, επίσης εξασφαλίζουν τους αναγκαίους
πόρους για την προώθηση της σωστής διαδικασίας (PR και διαφήμιση), καθώς και τα
εσωτερικά συστήματα για τη διαχείριση και την αξιολόγηση μεγάλου αριθμού ιδεών.
 Επιλογή των σωστών εργαλείων: Τα σωστά ψηφιακά εργαλεία συμβάλουν στη

βελτίωση της εμπειρίας του χρήστη και στην κατανόηση του θέματος και μπορεί να
συμβάλουν στην άρση ορισμένων από τις αρνητικές επιπτώσεις όσων μπορεί να
προσπαθήσουν να βλάψουν ή να “κάνουν παιχνίδι” την διαδικασία.
Η άνοδος της ψηφιακής δημοκρατίας
Οι δημοκρατικοί θεσμοί σήμερα φαίνονται λίγο-πολύ όπως έδειχναν εδώ και δεκαετίες,
αν όχι αιώνες. Τα κτήρια του Κοινοβουλίου, το Κογκρέσο των ΗΠΑ, καθώς και μερικά
από τα αρχαιότερα κοινοβούλια της Δύσης είναι σε μεγάλο βαθμό ανέγγιχτα από τα
διαδοχικά κύματα των νέων τεχνολογιών. Εξακολουθούμε να ζούμε σε έναν κόσμο όπου
οι συζητήσεις απαιτούν οι ομιλητές να είναι σωματικά παρόντες, υπάρχει μικρή χρήση
των ψηφιακών πληροφοριών και της ανταλλαγής δεδομένων, κατά τη διάρκεια των
κοινοβουλευτικών συνόδων και οι βουλευτές στο Ηνωμένο Βασίλειο ψηφίζουν
πηγαίνοντας περπατώντας με τα πόδια μέσα από διαδρόμους. Το κτίριο του
Κοινοβουλίου του Ηνωμένου Βασιλείου, ειδικότερα, είναι πασιφανές για την απουσία
οθονών, την καλή σύνδεση στο διαδίκτυο και κάθε άλλης IT υποδομής που θα επέτρεπε
ένα εργασιακό περιβάλλον του 21ου αιώνα συγκρίσιμο με αυτό που υφίσταται στα
γραφεία σχεδόν κάθε σύγχρονης επιχείρησης.
Ταυτόχρονα, σχεδόν κάθε άλλος τομέας της ζωής -η οικονομία, ο τουρισμός, οι αγορές, η
εργασία και οι κοινωνικές μας σχέσεις- έχει δραματικά μεταμορφωθεί από την ανάδυση των
νέων μέσων ενημέρωσης και επικοινωνίας, ιδιαίτερα με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ή
από τις δυνατότητες που διανοίγονται μέσω της αύξησης της πρόσβασης και της χρήσης των
δεδομένων ή με τις νέες προσεγγίσεις για την επίλυση προβλημάτων, όπως μέσω του
πληθοπορισμού (crowdsourcing) ή με την άνοδο της οικονομίας κοινής χρήσης
(sharingeconomy).
Πολλοί υποστηρίζουν ότι αυτό το χάσμα μεταξύ του τρόπου με τον οποίο οι πολίτες διάγουν
την καθημερινή τους ζωή και του τρόπου με τον οποίο η πολιτική και η δημοκρατία
πραγματοποιείται, είναι ένας από τους πολλούς παράγοντες που συνέβαλαν στη μείωση της
αξιοπιστίας και της εμπιστοσύνης στους δημοκρατικούς θεσμούς. Μεγάλες μειονότητες στις
ΗΠΑ και την Ευρώπη δεν βλέπουν πλέον τη δημοκρατία ως ένα καλό σύστημα
διακυβέρνησης, ιδιαίτερα οι νέοι. Σύμφωνα με τον
EconomistIntelligenceUnit’sDemocracyIndex (Δείκτης Δημοκρατίας του
EconomistIntelligenceUnit) του 2014 και του 2015, όχι μόνο είναι τα ποσοστά συμμετοχής
χαμηλά, αλλά και τα επίπεδα απεμπλοκής είναι τα υψηλότερα που έχουν καταγραφεί σε 16
από τις 20 χώρες που χαρακτηρίζονται ως “πλήρεις δημοκρατίες”[1].
[1]. The Economist Intelligence Unit (2015) ‘Democracy Index: Democracy in an age of
Anxiety. ’ London, New York, Hong Kong, Geneva: The Economist Intelligence Unit. p.11.
Σε αντίδραση πολλοί έχουν υποστηρίξει ότι οι ψηφιακές τεχνολογίες είναι η απάντηση και
ότι αυτές από μόνες τους μπορούν να ενθαρρύνουν τη μεγαλύτερη συμμετοχή, τις καλύτερες
αποφάσεις και περισσότερη εμπιστοσύνη. Οι υποστηρικτές ισχυρίζονται ότι η ψηφιακή
δημοκρατία μπορεί να επιτύχει βαθύτερη και ευρύτερη συμμετοχή, ότι μπορεί να συμβάλει
σε μια πιο πλούσια δημόσια σφαίρα για τα επιχειρήματα και την συζήτηση από ότι ήταν ποτέ
δυνατόν με τα παραδοσιακά μέσα μαζικής ενημέρωσης και ότι με την αξιοποίηση πιο
μεμονωμένων πηγών εμπειρογνωμοσύνης μπορεί να επιτύχουμε καλύτερες αποφάσεις πάρα
να βασιζόμαστε μόνο σε επαγγελματίες πολιτικούς και σε δημόσιους υπαλλήλους.
Κατά τη διάρκεια των τελευταίων δύο δεκαετιών υπήρξαν χιλιάδες πειράματα. Σε

ορισμένους τομείς, όπως αυτόν της εκστρατείας/καμπάνιας ή της παρακολούθησης των
ενεργειών που εκτελούνται από βουλευτές, υπάρχει ένα πλούσιο πεδίο καινοτομίας, με
μυριάδες εφαρμογές, πλατφόρμες και ιστοχώρους να έχουν κερδίσει σημαντικό αριθμό
χρηστών. Ιστότοποι εκστρατείας/διαμαρτυρίας, για παράδειγμα, μπορούν να βρεθούν σε
πολλά μέρη του κόσμου, με τη μία μορφή ή την άλλη. Άλλα πειράματα έχουν επικεντρωθεί
σε τομείς όπως η σύνταξη συμμετοχικού προϋπολογισμού, το άνοιγμα διαδικασίας επίλυσης
προβλημάτων για μια σειρά κοινωνικών θεμάτων, σε μια εστίαση για το πώς τα ψηφιακά
μπορούν να ενισχύσουν τις πιο παραδοσιακές δραστηριότητες της κοινοβουλευτικής και
δημοκρατικής εργασίας, όπως η ψηφοφορία ή διαχείριση υπόθεσης.
Μέχρι στιγμής, ωστόσο, η πραγματικότητα δεν έχει αρθεί μέχρι το ύψος των ελπίδων και των
προσδοκιών. Παρά το γεγονός ότι με τα εργαλεία εκστρατείας/καμπάνιας έχουν
κινητοποιηθεί εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι προσπαθώντας να επηρεάσουν κόμματα
και κοινοβούλια, τα εργαλεία που είναι πιο κοντά στην καθημερινή δημοκρατία έχουν την
τάση να περιλαμβάνουν αρκετά μικρό και μη αντιπροσωπευτικό αριθμό πολιτών και έχουν
χρησιμοποιηθεί για σχετικά περιθωριακά θέματα.
Μέρος της αιτίας είναι η απροθυμία από την πλευρά των παραδοσιακών κομμάτων και
κοινοβουλίων να υιοθετήσουν νέες μεθόδους σε κλίμακα, καθώς και για σημαντικά
ζητήματα. Αλλά οι μεταρρυθμιστές έχουν επίσης κάνει και λάθη. Συχνά ήταν πολύ
γραμμικοί και μηχανιστικοί στο να υιοθετήσουν την παραδοχή ότι η τεχνολογία ήταν η λύση,
αντί να εστιάζουν στον συνδυασμό της τεχνολογίας και των νέων οργανωτικών μοντέλων.
Έχουν αποτύχει να μάθουν το μάθημα τους από την δεκαετία του 1990 στο ότι η δημοκρατία
είναι ένα σύμπλεγμα πραγμάτων, συμπεριλαμβανομένων των μέσων ενημέρωσης, της
κοινωνίας των πολιτών και των συνηθειών συμβιβασμού καθώς και των επίσημων
μηχανισμών ψηφοφορίας. Και πολλοί ήταν επαρκώς προσαρμοσμένοι στους πολύ
διαφορετικούς τρόπους με τους οποίους λαμβάνουν χώρα διάφορα είδη επιχειρηματολογίας
και διαλόγου, καθώς κάποιοι πλαισιώνονται από συμφέροντα, άλλοι με πολύ τεχνικές
γνώσεις, άλλοι ακόμα πλαισιώνονται πάρα πολύ από ηθικές θέσεις.
Μερικά από τα πειράματα έχουν επίσης πέσει μέσα στο ίδιο πρόβλημα όπως γίνεται και με
τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης -μια τάση να πολώνονται οι απόψεις και όχι να γεφυρώνουν
αυτά που χωρίζουν τους ανθρώπους καθώς κλίνουν προς τους άλλους που μοιράζονται τις
πολιτικές τους πεποιθήσεις[2], καθώς οι ψευδείς πληροφορίες κυκλοφορούν[3] και ο
διάλογος σκληραίνει τις αντίθετες θέσεις αντί να συμβάλει στο να κατανοήσουν οι άνθρωποι
τις διαφορετικές απόψεις. Η τρέχουσα αντιμαχία για το φίλτρο-φούσκα έχει φέρει αυτά τα
ζητήματα με πολύ μεγαλύτερη απόσταση μεταξύ τους[4].
[2]. Hargittai, E., Gallo, J., Kane, M. (2008) Cross-ideological discussions among
conservative and liberal bloggers. ‘Public Choice.’ 134: 67-68; Conover, M.D., Ratkiewicz,
J., Francisco, M., Goncalves, B., Flammini, A. and Menczer, F. (2011) ‘Political
Polarization on Twitter.’ Proceedings of the Fifth International AAAI Conference on
Weblogs and Social Media. Menlo Park: AAAI Press. Lawrence, E., Sides, J. and Farrell, H.
(2010) Self-segregation or deliberation? Blog readership, participation and polarization in
American Politics. ‘Perspectives on Politics.’ 8:141-57.
[3]. This phenomenon is known as Information cascades, where things are published, taken
as true and shared very quickly. See for example, Easley, D. and Kleinberg, J. (2010)
‘Networks, Crowds, and Markets: Reasoning about a Highly Connected World.’ Cambridge:
Cambridge University Press.
[4]. Pariser, E. (2015) Did Facebook’s Big New Study ill My Filter Bubble Thesis? [online].
‘BackChannel.’ 7 May, 2015. Availablefrom: filterbubble [Accessed 22 November 2016].
Μαθαίνοντας από τους πρωτοπόρους
Αυτή η μελέτη μοιράζεται τα διδάγματα από την έρευνα του Nesta σε μερικές από τις
πρωτοποριακές καινοτομίες στην ψηφιακή δημοκρατία που λαμβάνουν χώρα σε όλη την
Ευρώπη και πιο πέρα, σήμερα. Στόχος μας ήταν να καταδείξουμε δύο βασικά ερωτήματα:
Πώς και σε ποιο βαθμό τα ψηφιακά εργαλεία που χρησιμοποιούνται από τα

κοινοβούλια, τις δημοτικές αρχές και τα πολιτικά κόμματα για να συμμετάσχουν οι
πολίτες, βελτιώσουν την ποιότητα και τη νομιμότητα της λήψης των αποφάσεων τους;
Τι μπορούμε να μάθουμε από τις πρόσφατες πρωτοβουλίες της ψηφιακής δημοκρατίας

σχετικά με το πώς να πάρουμε τα μέγιστα από τα ψηφιακά εργαλεία και να
δημιουργήσουμε μια αποτελεσματική πλατφόρμα για τη συμμετοχή;
Οι περιπτωσιολογικές μελέτες μας εξετάζουν τις πρωτοβουλίες που αποσκοπούν στη

συμμετοχή των πολιτών στις συζητήσεις, στις προτάσεις και στην λήψη των αποφάσεων.
Παρουσιάζουμε εδώ τα ευρήματά μας, ισχνά σε κάποιους τομείς περιοριζόμαστε από την
έλλειψη δεδομένων και επίσημων αξιολογήσεων των αποτελεσμάτων και του αντίκτυπου.
Τα μαθήματα μπορούν να συνοψιστούν σε έξι κύρια θέματα:
Σκέψου δύο φορές: μην εμπλακείς για χάρη της εμπλοκής – Προσφέροντας απτά
αποτελέσματα (όπως πχ. για έναν συμμετοχικό προϋπολογισμό) και δεσμεύοντας ψήφους,
μπορείς να κάνεις την εμπλοκή πιο ουσιαστική, αλλά εξίσου σημαντικό είναι και το να
αποδείξεις στους πολίτες πώς οι εισφορές τους έχουν ληφθεί υπόψιν, ακόμη και αν το τελικό
αποτέλεσμα δεν είναι αυτό που αναζητούσε το άτομο. Με την εμπλοκή των ανθρώπων όσο
το δυνατόν σε αρχικό στάδιο (για παράδειγμα, όταν σχηματοποιούνται τα θεμέλια για τη νέα
νομοθεσία και όχι μόνο στην επανεξέταση του κοντά-στο-τελικό κειμένου) η αίσθηση της
ικανοποίησης στους ανθρώπους στο ότι κάνουν τη διαφορά, είναι πιθανό να είναι
υψηλότερη.
Να είσαι ειλικρινής: τι εμπλέκεται και τι πρόκειται να κάνεις με τα δεδομένα

εισόδου – Αυτό είναι σημαντικό για όλους τους ενδιαφερομένους. Πριν αρχίσεις
οποιαδήποτε πρωτοβουλία για ψηφιακή δημοκρατία, είναι απαραίτητο να εξεταστεί το ποιος
πρέπει να εμπλακεί (για παράδειγμα, είναι στόχος η ευρεία, μαζική συμμετοχή ή θα
αξιοποιηθούν περισσότερο οι εξειδικευμένές, διανεμημένες εμπειρίες;) και πως αυτή η
κοινότητα μπορεί καλύτερα να προσεγγισθεί. Επιπλέον, η σαφήνεια για το τι συνεπάγεται η
διαδικασία βοηθά στη διαχείριση των προσδοκιών και στο να δημιουργηθεί μια πιο
αποτελεσματική άσκηση για όλους τους εμπλεκόμενους. Οι καλύτερες μέθοδοι έχουν
αποτελεσματική διευκόλυνση και μετριοπάθεια για να ενθαρρύνουν τις θετικές και
εποικοδομητικές συζητήσεις, αποφεύγοντας τις παγίδες των πιο παραδοσιακών φόρουμ και
τη συνομιλία στα κοινωνικά μέσα δικτύωσης. Η παροχή ανατροφοδότησης σχετικά με τα
αποτελέσματα είναι επίσης απαραίτητη. Σε αντίθετη περίπτωση, υπάρχει κίνδυνος
απογοήτευσης με τη διαδικασία και ενδεχομένως ακόμη μεγαλύτερη αποσύνδεση από τις
δημοκρατικές διαδικασίες.
Ψηφιακά δεν είναι η μόνη απάντηση: η παραδοσιακή προσέγγιση και συμμετοχή

ακόμα παίζουν ρόλο – Προσεκτικά στοχευμένες δημόσιες σχέσεις, διαφήμιση και
ευαισθητοποίηση του κοινού στηρίζουν σχεδόν κάθε επιτυχημένη πρωτοβουλία με εμπλοκή
του ψηφιακού πολίτη. Πολλές πρωτοβουλίες, ιδιαίτερα εκείνες οι οποίες επιτρέπουν στους
πολίτες να πάρουν αποφάσεις ή να παίξουν ένα πολύ ενεργό ρόλο στην ανάπτυξη ή την
εξέταση των προτάσεων, επίσης συνδυάζουν offline και online δραστηριότητα. Αυτό θα
μπορούσε να λάβει τη μορφή της προώθησης μέσω της υπαίθριας διαφήμισης και της
τοπικής δημοσιογραφίας ή μέσω προληπτικής προσέγγισης των οργανώσεων πολιτών με
βάση την κοινωνία, όπως αυτές στο Παρίσι και στη Μαδρίτη. Ή θα μπορούσε να
περιλαμβάνουν στόχευση σε ψηφιακά ενεργές ομάδες μέσω των μέσων κοινωνικής
δικτύωσης, όπως στο Ρέικιαβικ. Αυτό είναι σημαντικό για τη γεφύρωση του ψηφιακού
χάσματος και την αύξηση της νομιμότητας στην διαδικασία της λήψης των αποφάσεων,
διευρύνοντας την πισίνα των συμμετεχόντων.
Μην χάνεις χρόνο: λάβε υποστήριξη από τους φορείς λήψης αποφάσεων προτού να
επενδύσεις πάρα πολύ – Η εξασφάλιση, ιδανικά ευρείας και διακομματικής υποστήριξης,
είναι σημαντική για πολλούς λόγους. Κατ ‘αρχάς, η υιοθέτηση από τους παράγοντες που
είναι στην λήψη των αποφάσεων και η ενσωμάτωση των νέων τρόπων εργασίας σε
υφιστάμενες δομές και στους θεσμούς, αυξάνει σημαντικά την πιθανότητα του να
υιοθετηθούν και να υλοποιηθούν οι προτάσεις ή οι αποφάσεις. Βοηθά επίσης να
ενσωματωθούν νέες διαδικασίες σε τρέχοντες οργανισμούς ή να αλλάξουν οι τρόποι
εργασίας. Τούτου λεχθέντος, είναι σημαντικό η όλη πρωτοβουλία να είναι ανοικτή σε
ταχύτερες και ελαφρύτερες μορφές πειραματισμού, ώστε να είναι εφικτό να μειωθούν τα
εμπόδια για την αποδοχή της και να βοηθήσει τους εκπροσώπους να συνειδητοποιήσουν τις
δυνατότητές της. Επιπλέον, οι πρωτοβουλίες που έχουν επιδιώξει να συνδέσουν ενεργά τους
εκπροσώπους και τους πολίτες, για παράδειγμα, μέσω κοινών συζητήσεων, έχουν δει επίσης
να αυξάνεται το ενδιαφέρον και τα επίπεδα της συμμετοχής των πολιτών, καθώς η αντίληψη
των επιπτώσεων των εισφορών τους, θεωρούν ότι θα είναι μεγαλύτερη. Από την άλλη
πλευρά, ωστόσο, ορισμένες πρωτοβουλίες (ιδιαίτερα εκείνες με επικεφαλής νεότερα πολιτικά
κόμματα της Ευρώπης) έχουν πέσει σε επικρίσεις. Έχουν υποσχεθεί πιο άμεση λογοδοσία
των φορέων λήψης των αποφάσεων για τους πολίτες, αλλά στα μάτια κάποιων, δεν
καταφέρνουν να σταθούν στο ύψος των υποσχέσεων που δόθηκαν, αντικατοπτρίζοντας και
πάλι τους εγγενείς κινδύνους της αμφισβήτησης των ριζικά νέων μοντέλων.
Μην παρακάμπτεις: η ψηφιακή δημοκρατία δεν είναι μια γρήγορη και φθηνή
λύση – Υπάρχει συχνά μια ελπίδα ότι “ψηφιακά” σημαίνει και ένας πιο αποτελεσματικός και
πιο φθηνός τρόπος για να γίνει κάτι. Σε κανένα από τα παραδείγματα που έχουμε δει δεν
συμβαίνει αυτό. Για να λειτουργήσει η ψηφιακή δημοκρατία συχνά απαιτείται εκτεταμένη
παραδοσιακή προσπάθεια προσέγγισης παράλληλα με τη χρήση των νέων τεχνολογιών
επικοινωνίας. Οι πρωτοβουλίες ψηφιακής δημοκρατίας απαιτούν ομάδες για να τις
παραδώσουν και να τις υποστηρίξουν, χρειάζονται επενδύσεις στον τομέα της πληροφορικής
και του λογισμικού, καθώς και επενδύσεις σε προσωπικό ή/και εθελοντές για να
εξασφαλιστεί ότι θα υπάρχουν οι απαραίτητες δεξιότητες. Σε ορισμένες περιπτώσεις, είναι
σημαντικό να υπάρχει η ικανότητα να αξιολογηθεί ένας μεγάλος όγκος συνεισφορών, με
ψηφιακό back-end που θα υποστηρίζει την ανάλυση και την επεξεργασία των δεδομένων που
λαμβάνονται.
Δεν είναι σχετικά με σένα: επέλεξε τα εργαλεία που έχουν σχεδιαστεί για τους
χρήστες που θέλεις και προσπάθησε να σχεδιάσεις να αφήσεις εκτός την καταστροφική
συμμετοχή – Το εργαλείο που χρησιμοποιείται δεν θα πρέπει μόνο να μειώνει τα εμπόδια
στη συμμετοχή με το να καθιστά εύκολο σε κάποιον να συμμετέχει, αλλά θα πρέπει να
σχεδιαστεί ενεργά για την βελτίωση της ποιότητας της συζήτησης, του διαλόγου και του
αποτελέσματος. Οι καλύτερες πλατφόρμες κάνουν εύκολο για τους συμμετέχοντες να δουν
τις συνεισφορές των άλλων, με κάποια οπτικοποίηση του περιεχομένου για να βοηθήσουν
στην κατανόηση του. Μπορούν επίσης να εισαχθούν χαρακτηριστικά σχεδιασμένα για τον
περιορισμό του trolling ή της καταχρηστικής συμπεριφοράς που συνδέεται με πολλά
διαδικτυακά φόρουμ και να εμποδιστεί σε συγκεκριμένες ομάδες να “συλλάβουν” ή να
“κάνουν παιχνίδι” πάνω στο αποτέλεσμα. Τα εργαλεία ανοικτού κώδικα είναι η βέλτιστη
επιλογή για τη διαφάνεια, επιτρέποντας σε οποιονδήποτε να επαληθεύσει τον κώδικα που
τρέχει πίσω από τις ψηφοφορίες και τους άλλους μηχανισμούς.
Ποιο είναι το επόμενο βήμα για την ψηφιακή δημοκρατία;
Προκειμένου να αναπτυχθούν και να γίνουν mainstream οι διαδικασίες που υποστηρίζουν

κοινοβούλια, κυβερνήσεις και πολιτικά κόμματα στο έργο τους, η ψηφιακή δημοκρατία
πρέπει να αντιμετωπίσει μια σειρά από προκλήσεις που εξακολουθούν να υφίστανται
απέναντί της. Ολοκληρώνουμε την έκθεσή μας με τις αντανακλάσεις πάνω σε αυτά -από το
να αναπτυχθεί μια πιο διαφοροποιημένη αντίληψη για το τι εννοούμε με τον όρο
“συμμετοχή” και για την αντιμετώπιση του ψηφιακού χάσματος, για τη βελτίωση της
κατανόησης του τι παρακινεί τους ανθρώπους να συμμετέχουν και πώς μπορούμε να
εξισορροπήσουμε τις φιλοδοξίες με την πραγματικότητα του τι είναι εφικτό, να
ελαχιστοποιηθούν οι κίνδυνοι περαιτέρω απογοήτευσης και να κάνουμε την ψηφιακή
δημοκρατία την “νέα νόρμα”. Αναλογιζόμαστε, επίσης, τις ευκαιρίες που οι νέες τεχνολογίες
μπορούν να προσφέρουν και τους τομείς των δημοκρατικών διαδικασιών μας, εκεί όπου οι
πρωτοβουλίες ψηφιακής δημοκρατίας είναι ακόμη πολύ λίγες. Και, τέλος, αποτείνουμε
πρόσκληση στην κοινότητα ψηφιακής δημοκρατίας για να εξετάσει το πώς μπορεί καλύτερα
να μετρήσει και να αξιολογήσει τον αντίκτυπο της αξίας της, για να χτίσει μια βάση με τα
αποδεικτικά στοιχεία για το τι λειτουργεί.
Η ΠΑΙΔΕΙΑ ΤΟΥ ΨΗΦΙΑΚΟΥ ΠΟΛΙΤΗ ΚΑΙ Η ΨΗΦΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
Στη σύγχρονη εποχή της παγκοσμιοποίησης και των επιταχυνόμενων τεχνολογιών, τα

εκπαιδευτικά συστήματα καλούνται να επαναπροσδιορίσουν ριζικά τις μεθόδους, τα
περιεχόμενα, τους στόχους και τις προτεραιότητές τους. Η παιδεία, άλλωστε, είναι εν
δυνάμει τόπος παραγωγής νέων συμπεριφορών, νέων νοημάτων και νέων συμβολοποιήσεων.
Το Αριστοτελικό «παιδεύεσθαι και εθίζεσθαι προς τας (δημοκρατικάς) πολιτείας» πρέπει
πλέον να προσαρμοστεί στις επείγουσες ανάγκες της αναδυόμενης ψηφιακής κοινωνίας.
Μέσα από την ανάπτυξη θεμελιωδών εννοιών, αξιών, προδιαθέσεων, δεξιοτήτων, γνώσεων
και κατανοήσεων, μπορούμε να προωθήσουμε την ταυτόχρονη καλλιέργεια τριών βασικών
παραγόντων για την παιδεία του ψηφιακού πολίτη: (1) την ψηφιακή κοινωνική
υπευθυνότητα, (2) την ενεργό συμμετοχή στην ψηφιακή κοινωνία και (3) τον ψηφιακό
πολιτικό αλφαβητισμό. Για να παραφράσουμε τον WalterParker, δεν είναι δυνατόν να
υπάρχει ψηφιακή δημοκρατία χωρίς δημοκρατικούς ψηφιακούς πολίτες.
Στο πλαίσιο αυτό, θα ήταν σκόπιμη η υποχρεωτική εισαγωγή της εκπαίδευσης του ψηφιακού
πολίτη στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση, με κύριο στόχο την προαγωγή της
κριτικής ικανότητας των νέων πολιτών να συνεργάζονται αποτελεσματικά και δημιουργικά

με τους άλλους στην ψηφιακή δημόσια σφαίρα και να επιδεικνύουν ενδιαφέρον,
ενσυναίσθηση, υπευθυνότητα και αλληλεγγύη στην επίλυση κοινών προβλημάτων.
Αναμφίβολα, η «ψηφιακή απαιδευσία» ενισχύει την περιρρέουσα νοσηρή πολιτική
κουλτούρα της χώρας, αλλά και τις ποικίλες διαδικτυακές συμπεριφορές υψηλού ρίσκου (π.χ.
κατάχρηση, εξάρτηση, εθισμός, κυβερνοεκφοβισμός, ψηφιακός τραμπουκισμός,
αποπλάνηση, παραβατικότητα, προσηλυτισμός, ριζοσπαστικοποίηση, εξτρεμισμός κ.ο.κ.).
Το ελληνικό κράτος οφείλει λοιπόν να εκπαιδεύσει συστηματικά τους νέους για την ιδιότητα
του ενεργού ψηφιακού πολίτη (digitalcitizenship), μέσα από έναν περιεκτικό και
πολυδιάστατο επιστημονικό προγραμματισμό, και να μην επιτρέψει σε αναρμόδιους φορείς,
ή και αντιδημοκρατικά μορφώματα, να παίξουν τον ρόλο αυτόν. Μια ολοκληρωμένη
ψηφιακή πολιτική πρέπει επίσης να εκτείνεται και στην προάσπιση και προαγωγή των
ψηφιακών δικαιωμάτων και της ψυχοκοινωνικής υγείας και προσαρμοστικότητας σε επίπεδο
ατόμων-χρηστών, αλλά και της ανθεκτικότητας σε επίπεδο κοινωνίας, η οποία περιλαμβάνει
την αύξηση της καινοτομίας, της συλλογικής νοημοσύνης και του κοινωνικού και πολιτικού
κεφαλαίου (κυρίως μέσα από τη λειτουργική ένταξη των νέων στις δημοκρατικές δομές της
κοινωνίας και την online πολιτική τους συμμετοχή).
Υπό τις κατάλληλες συνθήκες, το διαδίκτυο μπορεί πράγματι να αποτελέσει σημαντικό

παράγοντα (ή καταλύτη) ποιοτικής κοινωνικής και πολιτισμικής αλλαγής. Τούτο συνδέεται
εν πολλοίς με την εγγενή δυνατότητά του να υποστηρίζει τις απαραίτητες προϋποθέσεις μιας
τέτοιας αλλαγής:
1) την κοινωνία πολιτών, που παραδοσιακά ήταν και παραμένει ατροφική, καχεκτική, ή
υπανάπτυκτη, στη χώρα μας. Σε γενικές γραμμές, το διαδίκτυο διευκολύνει την κοινωνική
αλληλεπίδραση και τη συγκέντρωση ανθρώπινου, κοινωνικού και πολιτικού κεφαλαίου
(πολιτική συμμετοχή).
2) την αύξηση της διαφάνειας (ανοιχτότητας, απλοποίησης των διοικητικών διαδικασιών,

προσβασιμότητας) και επομένως τη σταδιακή καταπολέμηση και ελαχιστοποίηση χρόνιων
δομικών παθογενειών και κακών πρακτικών στη δημόσια διοίκηση και στον δημόσιο βίο εν
γένει, όπως λ.χ. η διαφθορά, ο χρηματισμός, η προσοδοθηρία, η πελατοκρατία κλπ.
Φυσικά, οι ηλεκτρονικές πλατφόρμες από μονές τους δεν εγγυώνται την ουσιαστική
προώθηση της πολιτικής συμμετοχής και της «μεταρρυθμιστικής κουλτούρας» (Ν.
Διαμαντούρος). Αλλά, αν μη τι άλλο, ενέχουν μια αστείρευτη καινοτομική δυναμική που
πρέπει να καλλιεργηθεί και να ενισχυθεί τόσο από το επίσημο εκπαιδευτικό σύστημα όσο και
από μια συγκροτημένη, συνεκτική, πολυδεκτική και διαχρονική «εθνική ψηφιακή πολιτική».
Υστερόγραφο:
Η εφεύρεση του διαδικτύου (BernersLee, 1990) και κυρίως η έλευση του Κοινωνικού Ιστού
(Web 2.0), των δυνητικών κοινοτήτων και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης (που πλέον
κατακλύζουν την καθημερινότητα των πολιτών, ιδίως των νέων), καλλιέργησαν μεγάλες
προσδοκίες ή/και βεβαιότητες αναφορικά με τη σχέση κοινωνίας και νέων τεχνολογιών.

Αυτές οι προσδοκίες/βεβαιότητες μπορούν να συμπυκνωθούν ιδεοτυπικά σε τέσσερα
συλλογικά φαντασιακά:
1) Το φαντασιακό της άμεσης δημοκρατίας

2) Το φαντασιακό της ελεύθερης επιλογής
3) Το φαντασιακό των ιδιωτικών απολαύσεων
4) Το φαντασιακό της εξοικονόμησης χρόνου
Ωστόσο, οι συλλογικές αυτές αφηγήσεις και αναπαραστάσεις προσκρούουν σε μια

πολύπλοκη πραγματικότητα χρήσης του διαδικτύου (από τη συντριπτική πλειοψηφία της
κοινωνίας), σύμφωνα με την οποία αναδύονται διαρκώς ρίσκα/κίνδυνοι αναφορικά με την
ποιότητα της δημοκρατίας (π.χ. μαζική επιτήρηση, μεγάλα δεδομένα και αποικισμός του
κυβερνοχώρου από πανίσχυρα οικονομικά συμφέροντα), με το εύρος και την ελευθερία των
επιλογών (π.χ. στερεότυπες ταυτότητες, αναπαραγωγή κυρίαρχων πολιτισμικών προτύπων,
κατευθυνόμενη κατανάλωση κ.ο.κ.), καθώς και με τη συσχέτιση διαδικτυακής
ψυχαγωγίας/απολαύσεων και εξάρτησης/εθισμού (ή εμβύθισης σε «τέλεια» δυνητικά
περιβάλλοντα). Παράλληλα, ο ελεύθερος χρόνος των χρηστών σχεδόν εκμηδενίζεται μέσα
στον ασύλληπτο καταιγισμό της (τοξικής) πληροφορίας και των αυξημένων (συχνά ψευδών)
επικοινωνιακών αναγκών.
Υπάρχει ψηφιακή δημοκρατία;
1. Η δημοκρατία είναι θεμελιακή ιδέα, είναι μια από τις πιο βασικές έννοιες στην
εξέλιξη της ιστορίας, αφού συγκροτήθηκε καταστατικά με την ανάδυση της πόλης –
κράτους και με τη διαμόρφωση του πολίτη και της ελεύθερης πολιτείας. Ως εκ τούτου
παραμένει πάντα αστραφτερή και γοητευτική. Προφανώς εξελίσσεται και

εκσυγχρονίζεται, αλλά αποτελεί πάντα την πιο προοδευτική μορφή πολιτεύματος.
2. Η δημοκρατία μετασχηματίζει το περιεχόμενό της και την αποστολή της ανάλογα με

τη ροή της κοινωνικής και της πολιτισμικής πραγματικότητας και με τη θέληση των
ανθρώπων και των κοινωνιών. Αλλά για να νοηθεί ως δημοκρατία πρέπει να τηρεί το
βασικό της πυρήνα, να πηγάζει η εξουσία από το λαό, να ελέγχεται από το λαό και να
καθορίζεται σε σημαντικό βαθμό απ’ αυτόν. Η δημοκρατία πρέπει να
συμπεριλαμβάνει το όλον της πολιτικής και της ιστορίας: την οικονομία, τον
πολιτισμό, την κοινωνία, την καθημερινή ζωή.
3. Όταν υπάρχουν ισχυρές και εκτεταμένες ανισότητες και έχουμε κλασματικές και
έντονα ταξικές κοινωνίες, όταν δεν γίνονται σεβαστά τα πολιτικά και τα ανθρώπινα
δικαιώματα όλων των πολιτών, όταν είναι χειραγωγημένοι οι θεσμοί της πολιτείας
από την εξουσία, όταν ο πλούτος είναι συσσωρευμένος σε λίγα χέρια και μεγάλα
κοινωνικά στρώματα εξαθλιώνονται στα σκοτάδια της φτώχειας και της ανέχειας,
όταν η παιδεία και ο πολιτισμός δεν είναι κτήμα και έκφραση των πολιτών, δεν
υπάρχει δημοκρατία.
4. Δίνεται λοιπόν σήμερα ο ψηφιόκοσμος με μια αίσθηση απλοχεριάς, αλλά σε καμιά

περίπτωση δεν μπορούμε να μιλήσουμε για ψηφιακή δημοκρατία. Γιατί ελλείπουν
όλα όσα προαναφέρθηκαν. Και όχι μόνο αυτό. Το πολύ μεγάλο μέρος της ψηφιακής
πληροφοριόσφαιρας, που δίνεται στην πλειοψηφία των λαών, είναι
σκουπιδοπληροφόρηση και δεν έχει καμιά σχέση ούτε με τη γνώση και με τον
πολιτισμό ούτε με τη δημιουργικότητα και με την ψυχαγωγία, την αγωγή ψυχής.
Προσφέρονται τα κοινωνικά μέσα δικτύωσης, αλλά στη μεγάλη τους βάση είναι
πεδία αλλοτρίωσης και αποξένωσης των ανθρώπων. Είναι εμπορευματοποιημένα
απόβλητα και καταναλωτικά στοιχεία. Ενισχύουν τις δυνάμεις της αγοράς, που έτσι
απλώνουν όλο και περισσότερο την εξουσία τους. Είναι φανταχτερές χάντρες σε
ιθαγενείς για να εξαχρειωθούν οι βασικές ανάγκες των πολιτών!
5. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του facebook. Εδώ δίνεται ένα νέο πεδίο ευρείας
επικοινωνίας, που δεν μπορεί να προσφέρει η φυσική και η κοινωνική
πραγματικότητα. Είναι όμως πράγματι επικοινωνία ή μια κίβδηλη μορφή της;
Πρόκειται για μια εικονική πραγματικότητα, άυλη αλλά και μη πνευματική.
Παρέχεται και ένας προνομιακός χώρος για να δημιουργηθεί μια προσωπική γωνιά
για τη θέαση και την λειψή ούτως ή άλλως έκφραση. Τελικά, δίνεται ένα βήμα πιο
πέρα στη φαντασιακή πρόσληψη της πραγματικότητας και μια ψευδαίσθηση
εκδήλωσης της υποκειμενικότητας. Όμως, απουσιάζουν τα σώματα, το βλέμμα, το
άγγιγμα, οι πλην της όρασης αισθήσεις. Απουσιάζουν οι άνθρωποι!
6. Είναι χαρακτηριστική η εικόνα των νέων (συνήθως) μιας παρέας που συναντιούνται
σε έναν φυσικό χώρο αλλά ο καθένας τους είναι με ένα κινητό στο χέρι
«επικοινωνώντας» με κάποιους άλλους εκτός παρέας· και μπορεί να λήξει η
συνάντηση ως μια μη συνάντηση. Η ίδια η ad hoc χρήση της γλώσσας αλλοιώνει την
κλασική μορφή της. Γίνονται συντμήσεις (τπτ= τίποτα, κ΄ = και…), ενώ
τροποποιείται ο ίδιος ο γλωσσικός κώδικας σε μορφές αποστέρησης των

πνευματικών νοημάτων και απίσχνασης των βασικών εννοιών και ιδεών. Η ταχύτητα
ανταλλαγής μηνυμάτων είναι τέτοια που δεν επιτρέπει κανέναν στοχασμό και
προβληματισμό και συχνά απλώς εκτυλίσσονται παράλληλοι μονόλογοι, αφού οι
απαντήσεις προσπερνιούνται με σχετική ευκολία.
7. Μετασχηματιζόμενη η επικοινωνία μετασχηματίζει και τη γλώσσα και επομένως και

τη σκέψη, αλλά και οι κοινωνικές μας σχέσεις αλλάζουν, αφού «ο κοινωνικός δεσμός
είναι γλωσσικός…, γιατί η γλώσσα λειτουργεί σαν μετασχηματιστής: οι προσωπικές
γνώμες μετασχηματίζονται σε αποφάνσεις, οι ανάγκες και τα συναισθήματα σε
κανονιστικές προσδοκίες: επιταγές ή αξίες» (Ζ.Φ. Λυοτάρ, Η μεταμοντέρνα
κατάσταση). Σε αυτό το παιχνίδι της νόθας έκφρασης αποξηραίνεται εντελώς
ο συναισθηματικός κόσμος των ανθρώπων και αναπτύσσεται μια στρεβλή μορφή
σχέσεων. Προσφέρονται πολύ εύκολα τόποι θέασης των εικόνων της ζωής των
εχόντων και κατεχόντων και έτσι οι πολίτες γίνονται παρατηρητές της απόλαυσης
των υλικών κυρίως αγαθών από την κρατούσα τάξη. Μεταμορφώνονται οι άνθρωποι
από την Κίρκη της εξουσίας σε καταναλωτές εικόνων και φαντασιώσεων. «Το ότι
γενικά ο κόσμος γίνεται εικόνα, αυτό αποτελεί την ουσία των Νέων Χρόνων»
(Heidegger).
8. Ο ψηφιόκοσμος είναι ένας νέος κόσμος. Κατά πόσο θα συνδεθεί με έναν διαφωτισμό
ή έναν σκοταδισμό – γιατί και αυτό είναι ανοιχτό ζήτημα – θα εξαρτηθεί από την
κοινωνική διαπάλη και την αντιπαράθεση ιδεών· και αυτό μόνο μέσα σε μια
δημοκρατία μπορεί να συμβεί.
Νίκου Τσούλια, www.alfavita.gr, 24-5-2018
O Νίκος Τσούλιας είναι εκπαιδευτικός. Έχει εκλεγεί πρόεδρος της ΟΛΜΕ τέσσερις φορές
και έχει εκπονήσει διδακτορική διατριβή στην Ειδική Αγωγή. Έχει εκδώσει δύο βιβλία
εκπαιδευτικού περιεχομένου: «Σε πρώτο πρόσωπο» και «Παιδείας εγκώμιον». Έχει
συνεργαστεί επαγγελματικά με τις εφημερίδες «ΜΕΣΗΜΒΡΙΝΗ» (1980 – 1986) και
«ΕΞΟΡΜΗΣΗ» (1988 – 1996). Είναι δημιουργός και διαχειριστής της
ιστοσελίδας https://anthologio.wordpress.com/ και αρθρογραφεί σε αρκετές εκπαιδευτικές,
λογοτεχνικές και πολιτικές ιστοσελίδες.
Α. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου σε 120-140 λέξεις.
Μονάδες 25
Β1. Να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε, σύμφωνα με το κείμενο, τις παρακάτω διαπιστώσεις,

γράφοντας στο τετράδιό σας, δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση, τη
λέξη Σωστό, αν η πρόταση είναι σωστή, ή τη λέξη Λάθος, αν η πρόταση είναι λανθασμένη:
α. Η δημοκρατία μετασχηματίζει το περιεχόμενό της, αλλά για να νοηθεί ως πολίτευμα

πρέπει η εξουσία να πηγάζει από το λαό.
β. Σήμερα μπορούμε να μιλήσουμε για ψηφιακή δημοκρατία, μιας και ο ψηφιόκοσμος

δίνεται με μια αίσθηση απλοχεριάς.
γ. Στο facebook δίνεται ένα νέο πεδίο ευρείας επικοινωνίας σε διαστάσεις φυσικής και
κοινωνικής πραγματικότητας.
δ. Στη μετασχηματιζόμενη σημερινή επικοινωνία οι άνθρωποι μεταμορφώνονται σε

καταναλωτές εικόνων και φαντασιώσεων.
ε. Ο ψηφιόκοσμος θα συνδεθεί με έναν διαφωτισμό που θα προκύψει από την κοινωνική

διαπάλη και την αντιπαράθεση ιδεών.
Μονάδες 10
Β2. α) Να βρείτε έναν από τους τρόπους ανάπτυξης της έβδομης παραγράφου του
κειμένου «Μετασχηματιζόμενη η επικοινωνία … των Νέων Χρόνων»
(Heidegger) (μονάδες 2) και να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με αναφορές στο κείμενο.
(μονάδες 1)
Μονάδες 3
β) Ποια νοηματική σχέση εκφράζουν οι παρακάτω διαρθρωτικές λέξεις; (με έντονη γραφή
στο κείμενο):
Τελικά (5η παράγραφος)
Όμως (5η παράγραφος)
αφού (6η παράγραφος)
Μονάδες 3
Β3. Να εντοπίσετε δύο σημεία στα οποία ο πομπός κάνει επίκληση στην αυθεντία και να
αιτιολογήσετε τη χρήση της.
Μονάδες 2
Β4.α) Να προσδιορίσετε τη λειτουργία των σημείων στίξης:
 Απουσιάζουν οι άνθρωποι!: το θαυμαστικό
 θα εξαρτηθεί από την κοινωνική διαπάλη και την αντιπαράθεση ιδεών· την άνω
τελεία Μονάδες 2
β) «Μετασχηματιζόμενη η επικοινωνία μετασχηματίζει και τη γλώσσα και επομένως

και τη σκέψη, αλλά και οι κοινωνικές μας σχέσεις αλλάζουν, αφού «ο κοινωνικός
δεσμός είναι γλωσσικός…, γιατί η γλώσσα λειτουργεί σαν μετασχηματιστής: οι
προσωπικές γνώμες μετασχηματίζονται σε αποφάνσεις, οι ανάγκες και τα συναισθήματα

σε κανονιστικές προσδοκίες: επιταγές ή αξίες» (Ζ.Φ. Λυοτάρ, Η μεταμοντέρνα
κατάσταση).»:
Τι επιτυγχάνει ο συγγραφέας με τον μακροπερίοδο λόγο και τη διαδοχική υπόταξη;
Μονάδες 2
γ) «Δεν υπάρχει δημοκρατία όταν δεν γίνονται σεβαστά τα πολιτικά και τα ανθρώπινα
δικαιώματα όλων των πολιτών, όταν είναι χειραγωγημένοι οι θεσμοί της πολιτείας από
την εξουσία.»: να μετατρέψετε στο παραπάνω απόσπασμα την παθητική σύνταξη σε
ενεργητική (μονάδες 2) και να εντοπίσετε δύο διαφορές μεταξύ των δύο συντάξεων, μια σε
υφολογικό και μια σε σημασιολογικό επίπεδο. (μονάδες 1)
Μονάδες 3
Β5. α) Να ξαναγράψετε τις ακόλουθες προτάσεις του κειμένου, αντικαθιστώντας τις λέξεις
με έντονη γραφή με άλλες συνώνυμες, χωρίς να αλλάζει το νόημα:
1. Η δημοκρατία είναι θεμελιακή ιδέα ….
2. …να πηγάζει η εξουσία από το λαό …
3. …δεν μπορούμε να μιλήσουμε για ψηφιακή δημοκρατία …
4. Είναι όμως πράγματι επικοινωνία ή μια κίβδηλη μορφή της;
5. …αλλά ο καθένας τους είναι με ένα κινητό στο χέρι «επικοινωνώντας» με κάποιους
άλλους …
Μονάδες 5
β) Να δώσετε τα αντώνυμα των παρακάτω υπογραμμισμένων λέξεων του κειμένου:
συγκροτήθηκε (1η παράγραφος)
εκτεταμένες (3η παράγραφος)
αποστέρησης (6η παράγραφος)
συναισθηματικός (7η παράγραφος)
υλικών (8η παράγραφος)
Μονάδες 5
Γ. Η Δημοκρατία, Χιλιετίες μετά τη γένεσή της, στη χαραυγή της ψηφιακής εποχής,
καλείται να ανταποκριθεί σε σύγχρονες ανάγκες, μεταλλάσσεται, εξελίσσεται, διατηρώντας
όμως ανέπαφο το κύριο συστατικό της, που τοποθετεί τον πολίτη σε ρόλο πρωταγωνιστή. Με
αφορμή συζήτηση που αναπτύχθηκε στο μάθημα της νεοελληνικής γλώσσας για την
ηλεκτρονική δημοκρατία, γράφετε και δημοσιεύετε στο ιστολόγιο του σχολείου σας το δικό
σας άρθρο, στο οποίο εκθέτετε με επιχειρήματα και τεκμήρια τη θέση σας σχετικά με τα
παρακάτω ερωτήματα:
α) Μπορούμε σήμερα να κάνουμε λόγο, ανεπιφύλακτα, για ψηφιακή δημοκρατία, που

θεωρείται ό,τι πιο κοντινό στην «αγορά» της αρχαίας Αθήνας;
β) Ποιες μορφές μπορεί να πάρει η έννοια της συμμετοχής των νέων στα κοινά στην εποχή
της ψηφιακής τεχνολογίας και του διαδικτύου; (350-400 λέξεις)
Μονάδες 40
Μουσειο και ψηφιακη ξεναγηση
Κείμενο Ι
Ψηφιακές διαδρομές
1. Είναι πασίδηλο ότι με τις σαρωτικές και πρωτοφανείς αλλαγές στις εργασιακές
συνθήκες, που απαιτούν επιμήκυνση του χρόνου εγκλεισμού και απομόνωσης, η
δίμηνη υγειονομική κρίση αντικατέστησε τις «σχολές» με προγράμματα
τηλεκπαίδευσης και τον «πολιτισμό» με τηλεδιασκέψεις και τηλεδιαδρομές σε
προσβάσιμα ψηφιακά αρχεία και τηλεσυμμετοχή σε θεατρικές παραστάσεις και
συναυλίες. Μουσεία και συλλογές, ιστορικοί χώροι και μνημεία αξιοποιούν τις
σύγχρονες ψηφιακές πλατφόρμες και προσκαλούν το φιλοθεάμον κοινό με πλούσιο
ψηφιακό υλικό σε περιδινήσεις ψευδαισθήσεων σε τόπους και κόσμους ιδεών,
βλέποντας μοναδικά εκθέματα χωρίς βιασύνη και συνωστισμό.
2. Μένουμε σπίτι, μένουμε ασφαλείς, για να περιηγηθούμε σε χώρους και πλούσιες

συλλογές των μουσείων και της Πινακοθήκης, να παίξουμε με τα παιδιά μας
εκπαιδευτικά παιχνίδια, μαθαίνοντάς τους και μεταλαμπαδεύοντας την αξία της
πολιτιστικής μας κληρονομιάς με πρωτότυπο και ψυχαγωγικό τρόπο. Η τεχνολογία
εξασφαλίζει την απρόσκοπτη επίσκεψη των κορυφαίων παγκόσμιας εμβέλειας
μουσείων, που υποκαθιστά τη φυσική παρουσία, την προσωπική επαφή, τις εμπειρίες
και τη συγκίνηση της στιγμής, την απόλαυση του φυσικού κάλλους. Η σχέση με τα
υλικά κατάλοιπα της τέχνης και του πολιτισμού εκπέμπει πολλαπλά μηνύματα, που
έχουν ιστορικές, κοινωνικές, πολιτικές και υπαρξιακές διαστάσεις. Ακόμα και οι
ασήμαντες πέτρες εξιστορούν και ανακαλύπτουν τα μυστικά τους σε εκείνους που τις
προσεγγίζουν με ενδιαφέρον και ευαισθησία. Τα έργα τέχνης, τα μνημεία και οι
ιστορικοί τόποι λειτουργούν στο φυσικό περιβάλλον, διεγείρουν τις αισθήσεις και
αποτελούν μέρος της πραγματικότητας, επαναφέροντας στη μνήμη ζωντανές
καταστάσεις.
3. Οι διαδικτυακές πλατφόρμες αναιρούν τους ισχυρισμούς του πατριωτικού

ενδιαφέροντος και κατασιγάζουν τα πνεύματα για την επιστροφή των Γλυπτών του
Παρθενώνα. Με ένα απλό κλικ είναι εφικτή η προβολή και εικονοποιία των έργων
απαράμιλλης αξίας στην οθόνη του οικιακού μας υπολογιστή, όπου βλέπουμε τη
Ζωφόρο του Παρθενώνα με ξεναγό τη Γλαύκα, το ιπτάμενο ρομπότ. Ο Νομπελίστας
ποιητής Οδυσσέας Ελύτης σε ένα ποίημα επισημαίνει πολύ σοφά «Α! Πιστευτά
πράγματα μιλήστε μου! Κόρες που εμφανιστήκατε κατά καιρούς Μέσα στο στήθος
μου κι εσείς παλαιές αγροικίες Βρύσες που λησμονηθήκατε ανοιχτές μέσα στους
αποκοιμισμένους κήπους Μιλήστε μου! Έχω ανάγκη από γης Που αυτή μένει κλειστή
και κλειδωμένη»(Ρήμα το σκοτεινόν). Ο Αρχαιολόγος Καρούζος Χρήστος γράφει
χαρακτηριστικά «Έχει άπειρη γοητεία το θέαμα του δαιδαλικού Έλληνα από τα μέσα
του 7ου αιώνα, που χθεσινός ακόμα μαθητής τολμά τα πιο απόκοτα έργα σε
υπερφυσικές αναλογίες, μα γερά θεμελιωμένα στη φύση ».
4. Κύρια στοιχεία της ταυτότητας της χώρας είναι τα αγαθά της πολιτιστικής
κληρονομιάς, υλικά και άυλα, και ο σύγχρονος πολιτισμός που αποτελούν το
συγκριτικό πλεονέκτημα για την παιδευτική αξία, την κοινωνική δραστηριότητα, την
αμφίρροπη σχέση κοινού και μνημείων και τη σημαντική συμβολή τους στην
ανάπτυξη και την κοινωνική συνοχή. Καθώς οικονομικές, υγειονομικές κρίσεις και
γεωπολιτικές αστάθειες πλήττουν επικίνδυνα την ευαίσθητη τουριστική βιομηχανία,
στην οποία στηρίζεται η χώρα με έωλες διαφημιστικές εκστρατείες, ενώ η παιδεία, η
γνώση και η προβολή του ασύγκριτου φυσικού κάλλους και της πολιτιστικής
παρακαταθήκης παραμένουν σταθεροί πυλώνες της επιστροφής σε δρόμους
ευημερίας και προόδου. Μια ηλεκτρονική επινόηση εισβάλλει θριαμβικά στον
ιδιωτικό βίο, περιορίζει ελευθερίες και επιλογές, καλλιεργεί παθητική συμπεριφορά,
μετατρέπει τον εύπιστο χρήστη σε πειθαρχικό χειριστή ενός απρόσωπου κόσμου, που
παραγκωνίζει την παρουσία, την εμπειρία. Με απλούς χειρισμούς μετατρέπει την
πραγματικότητα σε εικονικό κόσμο λάμψης, αφού τα θέλγητρα της οθόνης
πολιορκούν και καταβάλλουν αισθήσεις, συνθλίβουν συναισθήματα, ματαιώνουν το
ωραίο ταξίδι παρουσιάζοντας την κυριαρχία του αλεξίθυμου και του ανέπαφου.
(διασκευασμένο άρθρο από τον ημερήσιο τύπο 10/05/2020)
Κείμενο ΙΙ
«Ars Poetica»
Το ποίημα θέλω να είναι νύχτα, περιπλάνηση
σε ξεμοναχιασμένους δρόμους και σε αρτηρίες
όπου η ζωή χορεύει. Θέλω να είναι
αγώνας, όχι μουσική που λύνεται
μα πάθος για την μέσα έκφραση μιας ασυναρτησίας
μιας αταξίας που θα γίνει παρανάλωμα
αν δεν τα παίξουμε όλα για όλα.
Όταν οι άλλοι, αδιάφοροι, με σιγουριά
ξοδεύονται άσκοπα ή ετοιμάζονται το βράδυ
να πεθάνουν, όλη τη νύχτα ψάχνω για ψηφίδες
αδιάφθορες μες στον μονόλογο τον καθημερινό
κι ας είναι οι πιο φθαρμένες. Να φεγγρίζουν
μες στο πυκνό σκοτάδι τους σαν τ’ αχαμνά ζωύφια
τυχαίες, σκοτωμένες απ’ το νόημα
με αίσθημα ποτισμένες.
(Ο δύσκολος θάνατος, 1978)
Θέμα Α
Α1. Να αποδώσετε περιληπτικά το νόημα των τριών πρώτων παραγράφων του κειμένου Ι
Μονάδες 15
Θέμα Β
Β1. Να εντοπίσετε ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι λανθασμένες ή σωστές:
α) Μουσεία και συλλογές, ιστορικοί χώροι και μνημεία αξιοποιούν τις σύγχρονες ψηφιακές
πλατφόρμες για να εξιτάρουν τον επισκέπτη του καναπέ
β) Τα έργα τέχνης, τα μνημεία με ψηφιακό τρόπο προβάλλουν το ένδοξο παρελθόν με τον

ίδιο τρόπο που συμβαίνει και στο φυσικό τους χώρο
γ) Η ηλεκτρονική σύνδεση με τον εικονικό κόσμο γίνεται με πολλές δυσκολίες
Μονάδες 15
Β2. Στην 4η παράγραφο του κειμένου Ι ο συγγραφέας φαίνεται ότι επιθυμεί να κατακρίνει.
Να επιλέξετε στο κείμενο τρεις (3) κειμενικούς δείκτες που υποστηρίζουν αυτή την επιδίωξη
και να εξηγήσετε την επιλογή σας
Μονάδες 10
Β3. Με ποιον ισχυρισμό προσπαθεί ο αρθρογράφος να αποδείξει τις θέσεις του στη
3η παράγραφο του κειμένου Ι:
Μονάδες 10
Β4. «Μια ηλεκτρονική επινόηση περιορίζει ελευθερίες και επιλογές: να δικαιολογήσετε τη

σύνταξη που χρησιμοποιεί ο αρθρογράφος και να την μετατρέψετε στην αντίθετη σύνταξη.
Μονάδες 5
Θέμα Γ
Ποιο το θέμα του ποιήματος του Αλέξη Ασλάνογλου και ποια θα πρέπει να είναι η στάση
του δημιουργού απέναντι στην ποίηση; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας λαμβάνοντας
υπόψη τους κειμενικούς δέκτες (Σε 180 λέξεις) Μονάδες 15
Θέμα Δ
Σε ένα άρθρο που θα αναρτηθεί στην ιστοσελίδα του σχολείου να σχολιάσετε αν οι

ψηφιακές διαδρομές των μουσειακών εκθεμάτων καθηλώνουν κάθε επισκέπτη και με ποιο
τρόπο το σχολείο δύναται να εντάξει στο πρόγραμμά του την ψηφιακή ξενάγηση. Καθίσταται
ωφέλιμη ώστε οι μαθητές να γίνουν κοινωνοί των αγαθών της πολιτιστικής κληρονομιάς;
Μονάδες 30
Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης / Επικοινωνίας

Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης είναι τα μέσα διακινήσεως ιδεών και πληροφόρησης σε

ευρύτατο κοινό. Ειδικότερα, πρόκειται για τα έντυπα, ραδιοτηλεοπτικά και ηλεκτρονικά
μέσα που αξιοποιούνται για τη μετάδοση πληροφοριών με σκοπό την ενημέρωση του κοινού.
Στα μέσα μαζικής ενημέρωσης συγκαταλέγονται οι εφημερίδες, τα περιοδικά, το ραδιόφωνο,

η τηλεόραση, το διαδίκτυο κ.ά.
Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης χαρακτηρίζονται και ως μέσα μαζικής επικοινωνίας, αφενός

για να δηλωθεί πως η παροχή ενημέρωσης δεν είναι η μόνη λειτουργία τους κι αφετέρου για
να τονιστεί η αμφίδρομη διάσταση της επικοινωνίας που ενισχύεται όλο και περισσότερο
χάρη στις δυνατότητες αλληλεπίδρασης που παρέχουν οι τεχνολογικές δυνατότητες των
σύγχρονων μέσων, όπως είναι το διαδίκτυο.
Η θετική συνεισφορά των μέσων μαζικής ενημέρωσης
Ενημέρωση – Πληροφόρηση
- Η συνεχής ειδησεογραφική κάλυψη τοπικών και διεθνών εξελίξεων προσφέρει στους

πολίτες τη δυνατότητα να παραμένουν ενήμεροι για όλα τα σημαντικά γεγονότα και να
διαμορφώνουν μια ολοκληρωμένη άποψη για κοινωνικά, οικονομικά και πολιτικά ζητήματα,
που εν δυνάμει επηρεάζουν τον ατομικό ή δημόσιο βίο τους. Χωρίς ανάλογη ενημέρωση,
άλλωστε, δεν θα ήταν εφικτή η ενεργή συμμετοχή των πολιτών στα πολιτικά και κοινωνικά
ζητήματα του τόπου τους.
- Οι πολίτες ενημερώνονται για τα επιτεύγματα και τις ανακαλύψεις των επιστημόνων σε

σημαντικούς τομείς όπως είναι η ιατρική κι η τεχνολογία, αλλά και για πιο πρακτικά
ζητήματα που αφορούν την καθημερινότητά τους, όπως επιλογές ψυχαγωγίας, καιρικές
συνθήκες, κυκλοφοριακά προβλήματα κ.ά.
- Συνάμα, επιτυγχάνεται, μέσω κυρίως των διαφημίσεων, η προβολή και προώθηση νέων
προϊόντων και υπηρεσιών· διαδικασία, η οποία ενισχύει την οικονομική δραστηριότητα των
επιχειρήσεων, στηρίζει τη λειτουργία των Μ.Μ.Ε., αφού η προβολή διαφημίσεων αποτελεί
τη βασική πηγή εσόδων τους, αλλά και προσφέρει στους πολίτες τη δυνατότητα να
ενημερώνονται για τα νέα και πιθανώς καινοτόμα προϊόντα που είναι διαθέσιμα στην αγορά.
Πολιτική – Δημοκρατία
- Η προσφορά των Μ.Μ.Ε. είναι εξαιρετικά σημαντική σε ό,τι αφορά τη λειτουργία του
δημοκρατικού πολιτεύματος, καθώς πραγματοποιούν καθημερινό και συχνά ιδιαίτερα
αυστηρό έλεγχο της κυβέρνησης και όλων γενικά των φορέων εξουσίας, δημοσιοποιώντας
πράξεις και παραλείψεις τους. Με τον τρόπο αυτό κατορθώνουν να περιορίζουν φαινόμενα
διαφθοράς, κατάχρησης εξουσίας, ευνοιοκρατίας και αυταρχισμού.
- Οι πολίτες ενημερώνονται έγκαιρα για τους σχεδιασμούς και τις αποφάσεις των πολιτικών
και μπορούν έτσι με τη συναίνεση ή με τη δυναμική αντίδρασή τους να συμμετάσχουν στη
διαμόρφωση ή την αναδιαμόρφωση του κυβερνητικού προγράμματος. Με τη συνδρομή,
άλλωστε, των Μ.Μ.Ε. οι πολιτικοί έρχονται σ’ επαφή με τις διαθέσεις της κοινής γνώμης είτε
ακούγοντας τις απόψεις μεμονωμένων πολιτών είτε βλέποντας τις συλλογικές αντιδράσεις
των μελών τις κοινωνίας.
- Η δυνατότητα που παρέχεται στους πολίτες να εκφράσουν τις απόψεις τους, να

διατυπώσουν τα προβλήματά τους και να φανερώσουν τον πραγματικό αντίκτυπο που έχουν
στη ζωή τους οι εκάστοτε πολιτικές αποφάσεις, συνιστά καίρια προσφορά των Μ.Μ.Ε.,
καθώς επιτρέπει την αλληλεπίδραση ανάμεσα στους πολίτες και τους πολιτικούς, οδηγώντας
συχνά στη βελτιωτική αλλαγή ή τη ματαίωση ειλημμένων αποφάσεων. Ενώ, συνάμα, ο
έμμεσος αυτός τρόπος επικοινωνίας -μιας και δεν πρόκειται πάντοτε για απευθείας διάλογο-
υποδεικνύει και υπενθυμίζει τη σημασία που έχει να διατηρούν οι κυβερνώντες διαρκή
επαφή με τους πολίτες, ώστε οι σχεδιασμοί τους να υπηρετούν και όχι να επιβαρύνουν την
κοινωνία.
- Τα Μ.Μ.Ε. δίνουν την ευκαιρία στους πολιτικούς και πολιτευόμενους των κομμάτων να
συζητήσουν δημοσίως τις απόψεις τους για σημαντικά ζητήματα της πολιτείας,
αναδεικνύοντας μέσα από τις δημιουργικές αντιπαραθέσεις τους την αξία του διαλόγου και
των δυνατοτήτων που αυτός παρέχει στο πλαίσιο του δημοκρατικού πολιτεύματος για τη
συνεχή βελτιστοποίηση των αντιτιθέμενων απόψεων, χάρη στη γόνιμη μεταξύ τους σύγκριση
και αλληλεπίδραση.
- Οι πολίτες, και ιδίως οι νέοι, έχουν την ευκαιρία να γνωρίσουν σε βάθος τους πολιτειακούς
θεσμούς και τις δημοκρατικές λειτουργίες του τόπου, δεχόμενοι συνάμα το παράδειγμα των
πολιτικών εκείνων που προωθούν μέσω της στάσης και της συμπεριφοράς τους τη
δημοκρατικότητα και τη διαλλακτικότητα. Προκύπτει, έτσι, ένα σημαντικό όφελος για τη
δημιουργία θεμιτής πολιτικής συνείδησης στα νεότερα μέλη της κοινωνίας.
Κοινωνικός τομέας
- Καθίσταται εφικτή η ευαισθητοποίηση των πολιτών για τρέχοντα ή διαχρονικά κοινωνικά

ζητήματα, τα οποία απαιτούν τη συλλογική προσπάθεια της πολιτείας για την αντιμετώπισή
τους. Σημαντικά θέματα, όπως η μόλυνση του περιβάλλοντος, τα ναρκωτικά, οι άστεγοι, η
φροντίδα ηλικιωμένων ατόμων ή εγκαταλελειμμένων παιδιών, η μέριμνα για τους
οικονομικά ασθενείς συμπολίτες κ.ά., προβάλλονται από τα Μ.Μ.Ε. και ωθούν φορείς και
πολίτες σε δράση.
- Με την προβολή συντονισμένων δράσεων για την αντιμετώπιση κοινωνικών ζητημάτων

ενισχύεται το αίσθημα συλλογικότητας των πολιτών. Ενώ, με την παράλληλη προβολή
δημοκρατικών αξιών, όπως είναι ο διάλογος, η ανάγκη να ακούγονται και να γίνονται
σεβαστές όλες οι απόψεις, η αποδοχή των μειονοτήτων και της διαφορετικότητας,
επιτυγχάνεται η ουσιαστικότερη κοινωνικοποίηση των νέων.
- Ας σημειωθεί πως τα Μ.Μ.Ε. θα μπορούσαν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην

καταπολέμηση φαινομένων ρατσισμού, αντιμετωπίζοντας με σεβασμό τις μειονοτικές ομάδες
της κοινωνίας και δημιουργώντας ένα θετικό κλίμα απέναντι στη διαφορετικότητα.
Πνευματικός τομέας & Διάδοση πνευματικού πολιτισμού
- Τα Μ.Μ.Ε. έχουν τη δυνατότητα προβολής και διάδοσης των τεχνών (λογοτεχνία, μουσική,
θέατρο, κινηματογράφος κ.ά.), ενισχύοντας με αυτό τον τρόπο τα αισθητικά και πνευματικά
ερεθίσματα του κοινού.
- Παράλληλα με τη διάδοση των έργων τέχνης κινείται και η παρουσίαση στο ευρύτερο
κοινό των πνευματικών εκείνων έργων (φιλοσοφικών, κοινωνικών, ιστορικών) που μπορούν
να καλλιεργήσουν και να ενισχύσουν την κριτική σκέψη και αντίληψη του κοινού. Μέσα από
εκλαϊκευτικά άρθρα και δοκίμια, οι πολίτες μπορούν να έρθουν σ’ επαφή με επιστημονικά
συγγράμματα και φιλοσοφικές πραγματείες, που σχετίζονται άμεσα με τη βελτίωση της
κοινωνικής και πολιτικής πραγματικότητας. Με την άρτια, άλλωστε, παρουσίαση ιστορικών
θεμάτων, οι πολίτες μπορούν να κατανοήσουν και να γνωρίσουν καλύτερα την πορεία
διαμόρφωσης της σύγχρονης πολιτείας.
- Τα Μ.Μ.Ε. μπορούν να μεταδώσουν σημαντικές γνώσεις απ’ όλα τα επιστημονικά επίπεδα

σ’ ένα ευρύτατο μάλιστα κοινό, γεγονός που αναδεικνύει τον εξέχοντα ρόλο που δύνανται να
διαδραματίσουν στην καταπολέμηση της άγνοιας, των προκαταλήψεων, του ρατσισμού και
της εν γένει μονόπλευρης θέασης των πραγμάτων.
- Τα Μ.Μ.Ε. επιτυγχάνουν, συνάμα, να προσφέρουν πλήθος πληροφοριών για τον πολιτισμό

και τα πνευματικά επιτεύγματα άλλων εθνών, λειτουργώντας έτσι ως μέσο διεθνούς
επικοινωνίας και γνωριμίας. Οι πολίτες αποκτούν, επομένως, την ευκαιρία να γνωρίσουν και
να αποδεχτούν πολιτισμούς και εθνότητες που μέχρι πρότινος έμοιαζαν απρόσιτοι και
επίφοβα ανοίκειοι.
- Μέρος, βέβαια, της επωφελούς δράσης των Μ.Μ.Ε. είναι και η προβολή των στοιχείων του
τοπικού πολιτισμού και της τοπικής παράδοσης, ώστε οι πολίτες να αποκτούν πρώτα μια
βαθύτερη γνώση και εκτίμηση του εθνικού πνευματικού και πολιτιστικού τους πλούτου. Η
ενίσχυση της εθνικής συνείδησης και αυτοεκτίμησης είναι σημαντική, ώστε οι πολίτες να
μην αισθάνονται πως μειονεκτούν σε σχέση με άλλους πολιτισμούς που πιθανώς
παρουσιάζουν μια ιδιαίτερη εξέλιξη και άνοδο.
- Η επαφή με τα έργα τέχνης, η γνωριμία ξένων πολιτισμών και η εκλαϊκευτική προσέγγιση

επιστημονικών και ιστορικών έργων, ενισχύουν αποτελεσματικά την κριτική σκέψη των
πολιτών, θεμελιώνουν τη δεκτικότητά τους απέναντι στο νέο ή το διαφορετικό και
συμβάλλουν αποφασιστικά στην αντιμετώπιση της μισαλλοδοξίας και της ξενοφοβίας.
Ψυχαγωγία
- Τα Μ.Μ.Ε. προσφέρουν ποικίλες δυνατότητες ψυχαγωγίας, όπως η προβολή μέσω της

τηλεόρασης κινηματογραφικών έργων και ψυχαγωγικών εκπομπών, η μετάδοση αθλητικών
αγώνων ή μουσικών εκδηλώσεων κ.ά. Ενώ, με τη συνδρομή του διαδικτύου, οι δυνατότητες
ψυχαγωγίας επεκτείνονται ακόμη περισσότερο αφού μέσω αυτού είναι εφικτές τόσο οι
επιλογές που κάποτε παρείχε αποκλειστικά η τηλεόραση, αλλά κι ακόμη περισσότερες, αφού
το διαδίκτυο προσφέρει πρόσβαση σε βιβλία, ταινίες, μουσική, παιχνίδια και πλήθος άλλων
ψυχαγωγικών δραστηριοτήτων.
Αρνητικές πτυχές των μέσων μαζικής ενημέρωσης
Πολιτικός τομέας
- Παραπληροφορούν το κοινό παρεμβαίνοντας στον τρόπο που μεταδίδονται οι πληροφορίες·

παραποιούν την αλήθεια, υπερτονίζουν ορισμένα στοιχεία και αποκρύπτουν άλλα,
τροποποιούν ή ακόμη και κατασκευάζουν ειδήσεις.
Φαινόμενο ιδιαιτέρως ανησυχητικό, το οποίο εξυπηρετεί είτε την ανάγκη των μέσων μαζικής
ενημέρωσης για αυξημένη τηλεθέαση / εμπορική κυκλοφορία, είτε συμφέροντα πολιτικών
παρατάξεων, που αποκτούν τη στήριξη των Μ.Μ.Ε. με την παροχή οικονομικών ή άλλων
ανταλλαγμάτων.
- Το γεγονός ότι τα Μ.Μ.Ε. ασκούν εξαιρετικά μεγάλη επιρροή στη διαμόρφωση της κοινής
γνώμης προκαλεί το ενδιαφέρον πολιτικών, εμπορικών και ευρύτερων οικονομικών
παραγόντων, οι οποίοι επιζητούν και εν τέλει επιτυγχάνουν την εξυπηρέτηση των δικών τους
συμφερόντων. Τα Μ.Μ.Ε. ανήκουν στην πλειοψηφία τους σε ιδιωτικές επιχειρήσεις, οι
οποίες δύσκολα μπορούν να αρνηθούν την οικονομική στήριξη εκείνων των παραγόντων που
επιθυμούν να επηρεάσουν προς όφελός τους την κοινή γνώμη.
- Προκειμένου, επομένως, τα Μ.Μ.Ε. να κατευθύνουν το κοινό στην υιοθέτηση των

απόψεων, της συμπεριφοράς ή εν γένει των επιλογών εκείνων που εξυπηρετούν τους
εκάστοτε πολιτικούς και οικονομικούς παράγοντες, ακολουθούν σταθερά μια ορισμένη
οπτική σύμφωνα με την οποία παρουσιάζουν τις ειδήσεις και τις πληροφορίες στο κοινό.
Έτσι, οι πολίτες που δεν έχουν εναλλακτικές πηγές πληροφόρησης για να επαληθεύουν ή
έστω να ελέγχουν την αντικειμενικότητα των πληροφοριών που λαμβάνουν, παρασύρονται
στην υιοθέτηση των απόψεων που τους υποβάλλονται σκοπίμως από τα μέσα μαζικής
ενημέρωσης.
- Η δράση αυτή των Μ.Μ.Ε., όταν αποσκοπεί στη στήριξη κάποιου πολιτικού κόμματος,
λειτουργεί υπονομευτικά για τους δημοκρατικούς θεσμούς, εφόσον ακυρώνει στην πράξη
την ελευθερία βούλησης των πολιτών και τους κατευθύνει παθητικά προς συγκεκριμένες
πολιτικές επιλογές. Τίθεται επί της ουσίας σε εφαρμογή μια διαδικασία προπαγάνδας, η
οποία έχει ως στόχο να δημιουργηθεί στους πολίτες η εντύπωση πως η μόνη εύλογη και ορθή
πολιτική επιλογή είναι εκείνη που τους υποδεικνύεται από τα Μ.Μ.Ε.
Κοινωνικός τομέας
- Τα Μ.Μ.Ε. ενώ θα μπορούσαν να συμβάλουν στην ενίσχυση της κριτικής σκέψης των
πολιτών, λειτουργούν τελείως αποπροσανατολιστικά με τον καταιγισμό ειδήσεων και
δευτερεύουσας σημασίας πληροφοριών, που μόνο σκοπό έχουν να καταστήσουν αδύνατη τη
λογική, ψύχραιμη και σε βάθος επεξεργασία και ανάλυση των παρεχόμενων πληροφοριών.
Το κοινό περιέρχεται έτσι σε μια κατάσταση σύγχυσης και απομένει ευεπηρέαστο στις
κατευθύνσεις που του παρέχουν τα Μ.Μ.Ε.
- Δημιουργούν και διατηρούν ένα κλίμα ανασφάλειας στους πολίτες, υπερτονίζοντας τις
αρνητικές καταστάσεις, το οποίο έχει ως συνέπεια την επίταση των αναποτελεσματικών
συμπεριφορών απ’ τη μεριά του κοινού. Ενισχύονται τα φαινόμενα ξενοφοβίας και
ρατσισμού, διαιωνίζεται ο συντηρητισμός τόσο σε επίπεδο πολιτικής πράξης όσο και σε

επίπεδο οικονομικής δραστηριότητας, αυξάνονται τα κρούσματα βίας και μισαλλοδοξίας.
- Διαδραματίζουν εξαιρετικά αρνητικό ρόλο στην κοινωνικοποίηση και την κοινωνικότητα

των ατόμων, καθώς υποκαθιστούν σε μεγάλο βαθμό την άμεση ανθρώπινη επαφή με την
ψευδαίσθηση της συντροφικότητας. Παρουσιάζεται, έτσι, το ανησυχητικό φαινόμενο ακόμη
και νέοι άνθρωποι να αφιερώνουν μεγάλο μέρος του ελεύθερου χρόνου τους είτε
παρακολουθώντας τηλεόραση είτε ασχολούμενοι με το διαδίκτυο.
- Επιμένουν στην παρουσίαση στερεοτυπικών εικόνων που προωθούν τον κοινωνικό και
φυλετικό ρατσισμό, αποδίδοντας στη γυναίκα υποδεέστερη θέση, προβάλλοντας εμφατικά
τις τυχόν παραβατικές συμπεριφορές των αλλοδαπών και αντιμετωπίζοντας αρνητικά τις
κοινωνικές και εθνολογικές μειονότητες.
- Προωθούν συγκεκριμένα πρότυπα συμπεριφοράς και ζωής, τα οποία απέχουν από τις
πραγματικές αξίες και τις οικονομικές δυνατότητες του τόπου. Ο άκρατος καταναλωτισμός
που συνδυάζεται με μιαν αδικαιολόγητη ελαφρότητα, είναι το ιδανικό των τηλεοπτικών
προσώπων· πρότυπο εξαιρετικά επιζήμιο για την εικόνα που σχηματίζουν οι νέοι άνθρωποι
για τη ζωή, αφού τους εξωθεί σε ανούσιες και ανεπίτευκτες προσδοκίες.
- Καθιστούν τη βία μέρος της τηλεοπτικής καθημερινότητας του κοινού, και επιδρούν έτσι με
πολλαπλά αρνητικό τρόπο στην ψυχοσύνθεση των μικρών παιδιών, αλλά και στη
συμπεριφορά των ενηλίκων εκείνων που δεν έχουν τις κατάλληλες ηθικές και πνευματικές
άμυνες απέναντι στην εικονική υπεροχή των βίαιων τηλεοπτικών προτύπων.
- Ενισχύουν, κατά περίπτωση, τον εθνικισμό, ενοχοποιούν στη συνείδηση του κοινού
μετανάστες και αλλοεθνείς, και προβάλλουν κατά τρόπο όχι πάντα αρνητικό τη δράση
πολιτικών παρατάξεων και ομάδων που λειτουργούν με ρατσιστικές αντιλήψεις.
Πνευματικός τομέας
- Τα Μ.Μ.Ε. λειτουργούν με τη λογική μιας επιχείρησης που αποζητά το οικονομικό κέρδος,

γι’ αυτό και διαμορφώνουν τα προγράμματα και το περιεχόμενό τους με ζητούμενο την
εμπορική απήχηση. Παρατηρείται, έτσι, η έντονα αρνητική επίδραση της έμμονης επιδίωξης
για αυξημένη τηλεθέαση, αυξημένες πωλήσεις εντύπων και υψηλότερη ακροαματικότητα.
- Η σταθερή και συχνά δίχως αρχές επιδίωξη της εμπορικής απήχησης επηρεάζει όλους τους
τομείς των Μ.Μ.Ε., ξεκινώντας μάλιστα ακόμη κι από τη βασική τους λειτουργία που είναι η
ενημέρωση. Προκύπτει έτσι μια διεκτραγώδηση στην παρουσίαση των ειδήσεων, που
αποσκοπεί στην προσέλκυση τηλεθεατών / αναγνωστών, αλλά λειτουργεί επιβαρυντικά για
την ποιότητα της ενημέρωσης.
- Ο τρόπος παρουσίασης των ειδήσεων, η επιλογή τους, όπως και η διαχείριση ακόμη και
εξαιρετικά σοβαρών εξελίξεων, επηρεάζονται απ’ το βασικό ζητούμενο των μέσων μαζικής
ενημέρωσης, που δεν είναι η αντικειμενικότητα και η εγκυρότητα, αλλά η αύξηση της
τηλεθέασης. Έτσι, η ενημέρωση υποκύπτει στις υπερβολές, στη σκόπιμη δραματοποίηση,
στην επιλογή εκείνων των ειδήσεων που τείνουν να προσελκύουν περισσότερο το
ενδιαφέρον του κοινού, στην αποσιώπηση εκείνων που δεν έχουν ιδιαίτερη απήχηση, καθώς
και σε κάθε άλλο τέχνασμα που αυξάνει το τηλεοπτικό ή αναγνωστικό κοινό.
- Άμεση συνέπεια αυτής της εμπορικής αντιμετώπισης του ειδησεογραφικού ρόλου των
Μ.Μ.Ε. είναι η υποβάθμιση των ποιοτικών γνωρισμάτων της ενημέρωσης. Οι πολίτες
έρχονται, επομένως, αντιμέτωποι μ’ ένα κατασκευασμένο είδος ενημέρωσης, το οποίο όχι
μόνο δεν ενισχύει την κριτική τους σκέψη και τη δυνατότητά τους να διαμορφώσουν
ολοκληρωμένες και αντικειμενικές απόψεις, αλλά τους ωθεί σε μια κατάσταση ανασφάλειας
και παθητικής δεκτικότητας.
- Η εμπορικότητα, άλλωστε, είναι ο βασικός γνώμονας για την διαμόρφωση του συνολικού
τηλεοπτικού προγράμματος, με αποτέλεσμα να επιλέγονται εκπομπές χαμηλών πνευματικών
απαιτήσεων, και άρα χαμηλού πνευματικού οφέλους. Οι πολίτες εθίζονται κατ’ αυτό τον
τρόπο σε εύκολες διασκεδάσεις που αδρανοποιούν τη σκέψη και τον προβληματισμό τους.
- Η σαφής υπεροχή της εικόνας έναντι της ανάγνωσης ή άλλων ουσιαστικών πνευματικών
δραστηριοτήτων, προσφέρει στα Μ.Μ.Ε., και ιδίως στην τηλεόραση, τη δυνατότητα
μονοπώλησης του ενδιαφέροντος του κοινού. Ενδιαφέρον, όμως, το οποίο δεν
αποζημιώνεται με αξιόλογες εκπομπές ή ταινίες, αλλά με προγράμματα που αποσκοπούν
στον εκφυλισμό της πνευματικής και ηθικής υπόστασης των ατόμων.
- Η καλαισθησία, η υψηλή τέχνη και η κριτική σκέψη, υπονομεύονται δραστικά από τα

Μ.Μ.Ε., τα οποία προωθούν εμπορευματοποιημένα και ευτελή προγράμματα, ενισχύοντας
την τυποποίηση στις επιλογές των ατόμων και την απομάκρυνσή τους από ουσιαστικούς
προβληματισμούς και απαιτητικές επιλογές.
- Προωθούν, συνάμα, προϊόντα μιας διεθνούς κουλτούρας, απομακρύνοντας τους πολίτες

από τα στοιχεία εκείνα που συνιστούν την ιδιαίτερη πολιτιστική τους ταυτότητα. Μουσική,
κινηματογραφικές ταινίες και τηλεοπτικές σειρές, προερχόμενες από δυτικές χώρες
κατακλύζουν και κυριαρχούν στα εγχώρια Μ.Μ.Ε., υποβάλλοντας την αίσθηση μιας μαζικής
τυποποίησης στον τρόπο διασκέδασης και ψυχαγωγίας, που προβάλλει παράλληλα κι έναν
παρόμοιο διεθνοποιημένο τρόπο ζωής, εις βάρος πάντα της τοπικής παράδοσης και
πολιτισμικής ταυτότητας.
Προϋποθέσεις για τη σωστή λειτουργία των μέσων μαζικής ενημέρωσης
- Βασική προϋπόθεση για την ορθή λειτουργία των Μ.Μ.Ε. είναι το δίχως άλλο η ύπαρξη και
απρόσκοπτη λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών, προκειμένου η παρεχόμενη ενημέρωση
να παραμένει αδέσμευτη από έξωθεν επιβεβλημένη λογοκρισία. Ωστόσο, εξίσου σημαντικό
είναι να διασφαλίζεται κι η ανεξαρτησία των μέσων μαζικής ενημέρωσης από κάθε είδους
συμφέροντα (πολιτικά, οικονομικά ή άλλα), ώστε να υπηρετούν το όφελος των πολιτών και
όχι το συμφέρον εξωγενών παραγόντων.
- Με δεδομένη την ιδιαίτερη επιρροή που ασκούν τα Μ.Μ.Ε. στους πολίτες θα πρέπει να
υπάρξει θεσμοθέτηση κατάλληλων οργάνων για τη διασφάλιση της ανεξάρτητης λειτουργίας
τους. Έτσι, ώστε κάθε παρέκκλιση από τις αρχές της αντικειμενικότητας και της
δημοσιογραφικής δεοντολογίας να ελέγχεται διεξοδικά προκειμένου να διαπιστώνεται η
τυχόν ύπαρξη παραγόντων πίεσης ή εμπορικής συναλλαγής ή άλλου είδους συμφωνίας με
τους ιδιοκτήτες των μέσων μαζικής ενημέρωσης.
- Το ανθρώπινο δυναμικό των μέσων μαζικής ενημέρωσης, όπως και οι ιδιοκτήτες αυτών των
μέσων, θα πρέπει να συνειδητοποιούν την έκταση της επιρροής που ασκούν στους πολίτες -
τόσο στη διαμόρφωση των απόψεών τους όσο κι ακόμη περισσότερο στη διαμόρφωση της
προσωπικότητάς τους-, ώστε να αποζητούν με απόλυτο σεβασμό και αίσθηση ωριμότητας το
καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα για τους πολίτες.
- Σε ό,τι αφορά ειδικότερα την ειδησεογραφική κάλυψη των γεγονότων θα πρέπει να

τηρούνται οι αρχές της δημοσιογραφικής δεοντολογίας. Θα πρέπει, δηλαδή, να γίνεται
απολύτως σεβαστή η έννοια της αντικειμενικότητας στην ενημέρωση· η επιδίωξη της
έγκυρης ενημέρωσης με συνεχή διασταύρωση των παρεχόμενων πληροφοριών· συναίσθηση
της ευθύνης απέναντι στο κοινό και επίγνωση του αντίκτυπου που έχει η κάθε παρεχόμενη
είδηση και πληροφορία· αποχή από κάθε είδους χαλκευμένες ειδήσεις ή πληροφορίες που
εξυπηρετούν συγκεκριμένα συμφέροντα με το να κατευθύνουν το κοινό προς ορισμένες
επιλογές και αποφάσεις· σεβασμός της ακεραιότητας του δημοσιογραφικού επαγγέλματος,
αλλά και σεβασμός απέναντι στον πολίτη και στο δικαίωμα να προφυλάσσει την ιδιωτική του
ζωή.
- Συνειδητοποίηση από τη μεριά των πολιτών της ευθύνης που τους αναλογεί μέσω της
συναίνεσης απέναντι στην κάποτε εξόφθαλμα μεροληπτική στάση ορισμένων Μ.Μ.Ε. Οι
πολίτες οφείλουν να αντιστέκονται στην προσπάθεια χειραγώγησής τους από τα μέσα
μαζικής ενημέρωσης.
- Καίριο ρόλο στην αυτοπροστασία των πολιτών απέναντι σε φαινόμενα

παραπληροφόρησης, αλλά και πνευματικής υποβάθμισης, ενέχει η ατομική προσπάθεια για
την καλλιέργεια και ενίσχυση της κριτικής τους σκέψης. Η συνειδητή επιφυλακτικότητα
απέναντι στις παρεχόμενες πληροφορίες, θα πρέπει να συνοδεύεται από τη διάθεση για
διασταύρωση των πληροφοριών από ποικίλα μέσα και πηγές ενημέρωσης, ώστε να μην
επιτυγχάνεται η παγίδευση στη μονόπλευρη ενημέρωση.
- Ιδιαίτερη, μάλιστα, προσοχή θα πρέπει να δοθεί στη διαπαιδαγώγηση των παιδιών και των
νέων, καθώς είναι περισσότερο ευάλωτοι τόσο στην παραπληροφόρηση όσο και στην
έντεχνη υποβολή συγκεκριμένων προτύπων ζωής και συμπεριφοράς. Θα πρέπει, οπότε, τόσο
η οικογένεια όσο και το σχολείο να δίνουν έμφαση στην έγκαιρη διαμόρφωση μιας κριτικής
στάσης απέναντι στα Μ.Μ.Ε.
- Απαιτούνται μαθήματα, δραστηριότητες, αλλά και συζητήσεις που θα παρουσιάσουν

έγκαιρα στους νέους τους κινδύνους που προκύπτουν από την άκριτη αποδοχή όσων
βλέπουν, διαβάζουν ή ακούν από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Βασικό ζητούμενο θα πρέπει
να είναι η εξοικείωση με τις τακτικές και τις προθέσεις των Μ.Μ.Ε., ώστε να κάμπτεται ο
βαθμός της επιρροής που ασκείται από αυτά στους νέους.
- Η απαίτηση απ’ τη μεριά των πολιτών για ενημέρωση υψηλής ποιότητας είναι εξαιρετικά
σημαντική και θα πρέπει να συνοδεύεται από τη διάθεση απόρριψης εκείνων των μέσων που
δεν σέβονται και δεν υπηρετούν το όφελος των πολιτών.
- Κατά τον ίδιο τρόπο, η απόρριψη εκείνων των προγραμμάτων που δεν ανταποκρίνονται στο
ζητούμενο επίπεδο αισθητικής και πνευματικής ποιότητας, μπορεί να οδηγήσει τα Μ.Μ.Ε.
στην αναδιαμόρφωση των επιλογών τους.
- Η μεροληπτική ενημέρωση και τα ευτελή προγράμματα δεν θα έχουν θέση σε μια κοινωνία
όπου οι πολίτες θα διεκδικούν και θα επιβραβεύουν μόνο εκείνα τα Μ.Μ.Ε. που προσφέρουν
υλικό υψηλής ποιότητας. Απαιτείται, επομένως, μια συνειδητή προσπάθεια από τη μεριά των
πολιτών για αναβάθμιση των επιλογών τους τόσο στην ενημέρωση όσο και στην ψυχαγωγία.
Ιστορικό στιγμιότυπο
Το 1824 έγινε μία από τις πρώτες προσπάθειες για την έκδοση εφημερίδας στην
επαναστατημένη Ελλάδα. Το κείμενο που ακολουθεί έχει αντληθεί από τον 3 ο τόμο του
πεντάτομου έργου «Πώς είδαν οι ξένοι την Ελλάδα του ‘21» του Κυριάκου Σιμόπουλου:
«Η πρώτη φροντίδα [του συνταγματάρχη Stanhope], μόλις πάτησε το πόδι του στο
Μεσολόγγι, ήταν η έκδοση εφημερίδας. Κίνησε γην και ουρανόν ο συνταγματάρχης και με
πρωτόγονα μέσα κατόρθωσε μέσα σε λίγες μέρες να τυπώσει το πρώτο φύλλο των
“Ελληνικών Χρονικών”. Κυκλοφόρησε την πρωτοχρονιά του 1824. Πέντε μέρες αργότερα
έφτασε στο Μεσολόγγι ο Byron. Ο ποιητής, που σεληνιαζόταν όταν άκουγε Τύπο και
μάλιστα ελεύθερο Τύπο στην Ελλάδα, βρέθηκε μπροστά σε τετελεσμένα γεγονότα.
Όπως ήταν φυσικό ο συνταγματάρχης και ο Byron βρέθηκαν αντιμέτωποι και πολύ σύντομα
ήρθαν σε ρήξη. Οι φιλοδοξίες του Stanhope για εγκατάσταση τυπογραφείων και έκδοση
εφημερίδων σε ολόκληρη την Ελλάδα εξόργιζε τον ποιητή. Ο Byron τα αντιμετώπιζε όλα με
ειρωνείες και χωρατά. Πίστευε πως ήταν άκαιρα, ανεφάρμοστα και επιζήμια σε καιρό
πολέμου. “Πρώτα πρέπει να δουλέψει το σπαθί κ’ έπειτα η πέννα”. Έλεγε πως το πεδίο της
μάχης ήταν το πρώτο σχολείο της ελευθερίας. ...
Πίστευε πως το πνευματικό επίπεδο των Ελλήνων ήταν τόσο χαμηλό που θα περνούσαν
εκατοντάδες χρόνια ώσπου ν’ αρχίσουν να διαβάζουν εφημερίδες: “Οι Έλληνες είναι
πάμπτωχοι και δεν θα διαβάζουν εφημερίδες επί αιώνες ακόμα. Δεν υπάρχει επικοινωνία με
τις διάφορες περιοχές της χώρας. Δεν υπάρχουν μέσα για τη συγκέντρωση πληροφοριών
ούτε τρόπος για τη μετάδοσή τους.” ...»
Ετυμολογία λέξεων
εφημερίδα: ἐφήμερος = ἐφ (ἐπί) + ήμερος (ημέρα)

πληροφόρηση: πληροφορῶ (-έω) < πλήρης + -φορῶ <-φόρος < φέρω
επικοινωνία: ἐπικοινωνῶ (-έω) < επί + κοινωνῶ < κοινός
ψυχαγωγία: ψυχή + αγωγός < ἄγω
τηλεόραση: μεταφραστικό δάνειο από το γαλλικό television (νόθο. συνθ.) < tele (τηλε-)
+ vision (όραση)
Προπαγάνδα
Προπαγάνδα είναι η με κάθε μέσο συστηματική προσπάθεια μονόπλευρου επηρεασμού της

κοινής γνώμης προς ορισμένη κατεύθυνση.
[Ετυμολογία: μεσαιωνικά λατινικά.: propaganda < λατινικά: propago «μοσχεύω – εκτείνω,

αυξάνω» < pro- «προ» + -pago < ρήμα pangere «μπήγω, φυτεύω». Η λέξη εμφανίστηκε στην
ονομασία Congregatio de propaganda fide (Σύνοδος προς διάδοση της πίστεως), που
αποτελούσε συνοδικό όργανο της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, το οποίο συνεστήθη το 1559
από τον πάπα Κλήμεντα Η΄, προκειμένου να διαδώσει την πολιτική του ενωτισμού (Ουνία).
Αναδιοργανώθηκε το 1622 από τον πάπα Γρηγόριο ΙΕ΄.] Λεξικό της Νέας Ελληνικής
Γλώσσας, Γ. Μπαμπινιώτη
Η προπαγάνδα έχει συνδεθεί σε μεγάλο βαθμό με τα ολοκληρωτικά / δικτατορικά

καθεστώτα, όπου ο έλεγχος και ο επηρεασμός των πολιτών είναι ιδιαίτερα σημαντικός για τη
διατήρηση της εξουσίας, αλλά και για τη συμμετοχή των πολιτών στα σχέδια του
καθεστώτος. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η ναζιστική Γερμανία του Αδόλφου
Χίτλερ, όπου ο Υπουργός Προπαγάνδας Γκαίμπελς (J. P. Goebbels) είχε αναλάβει να πείσει
τους πολίτες για την ορθότητα των σχεδιασμών του Χίτλερ και ιδίως για την επεκτατική του
πολιτική. Με βασικά μέσα τον Τύπο, τον κινηματογράφο, το πρόγραμμα εκπαίδευσης, αλλά
και τις εκδηλώσεις και τις δημόσιες ομιλίες, όπου κυριαρχούσε η επίκληση στο συναίσθημα,
κατόρθωσε να χειραγωγήσει τους Γερμανούς πολίτες.
Ακόμη και σήμερα, άλλωστε, χρησιμοποιούμε τον όρο γκαιμπελικός για να αναφερθούμε
στη χρήση της παραπληροφόρησης, στις συκοφαντίες και στην αθέμιτη προπαγάνδα.
Η προπαγάνδα, ωστόσο, δεν αφορά μόνο τα ολοκληρωτικά καθεστώτα, καθώς συνεχίζει να

χρησιμοποιείται ακόμη και σήμερα, και μάλιστα σε δημοκρατικά κράτη. Σαφή παρουσίαση
της σύγχρονης προπαγάνδας και του ρόλου που διαδραματίζουν τα Μ.Μ.Ε. για την επιτυχή
επιβολή της, μας έχει δώσει ο Noam Chomsky, ο οποίος στηλιτεύοντας τις υπερπόντιες
στρατιωτικές επιχειρήσεις των ΗΠΑ, υποδεικνύει τη συστηματική προσπάθεια των Μ.Μ.Ε.
να στηρίξουν και να δικαιολογήσουν τις επιλογές της κυβέρνησης παραποιώντας γεγονότα,
αποκρύπτοντας την αλήθεια και λαμβάνοντας εμφανή θέση υπέρ της επιθετικής αυτής
πολιτικής.
Χαρακτηριστικό είναι το σύντομο απόσπασμα που ακολουθεί από το βιβλίο

των Noam Chomsky και Edward S. Herman «Ευεργετικά λουτρά αίματος στα γεγονότα και
στην προπαγάνδα»:
«Το μέγα μάθημα στις δημόσιες σχέσεις, που μας έδωσε ο πόλεμος στο Βιετνάμ, είναι πως
σε κάθε περίπτωση «το μεγάλο ψέμα» μπορεί να πιάσει παρ’ όλες τις ευκαιριακές διαφυγές
που μπορούν να διαρρεύσουν σ’ έναν ελεύθερο τύπο. Όχι μόνο μπορεί να επιζήσει και να
προσφέρει πολύτιμες υπηρεσίες, χωρίς να είναι ανάγκη να νοιάζεται κανείς για ολότελα
δικαιολογημένες και οριστικές ανασκευές, αλλά μπορούν και ορισμένες πατριωτικές

αλήθειες να αποκατασταθούν σταθερά στα μάτια της πλειοψηφίας με την επίμονη
επανάληψη. Η κυβέρνηση μπορεί, με το βαθμό συνεργασίας που χρειάζεται από την πλευρά
των μέσων μαζικής ενημέρωσης και όχι χωρίς εξασφαλισμένη περίπου επιτυχία, να εμπλακεί
στη «διαχείριση των φρικαλεοτήτων» μόνο με το βάρος των πληροφοριών που μπαίνουν σε
κυκλοφορία, με την εκλεκτική χρησιμοποίηση των αναφορών για τις βιαιοπραγίες που
αποδίδονται στον εχθρό, με τη δημιουργία αφηγήσεων και μύθων για λουτρά αίματος και με
τον εξωραϊσμό τους. Οι μύθοι αυτοί δεν πεθαίνουν ποτέ∙ ανασύρονται από τις στάχτες και
προβάλλονται αδιάκοπα, παρά το γεγονός ότι η απόδειξη που τους διαψεύδει είναι εύκολα
αποδεκτή.»
Οι στόχοι και τα μέσα της προπαγάνδας
Η ανάγκη των κυβερνήσεων, αλλά και των ισχυρών οικονομικών παραγόντων, να ελέγχουν
την κοινή γνώμη, ώστε οι πολίτες αφενός να συμμορφώνονται με τις αποφάσεις τους κι
αφετέρου να μην απαιτούν ποτέ απόδοση ευθυνών, όσο εμφανείς κι αν είναι οι αποτυχίες
των κυβερνώντων, καθιστά την προπαγάνδα πολύτιμο εργαλείο.
Τα βασικά ζητούμενα των κυβερνώντων, για την επίτευξη των οποίων αξιοποιείται η
προπαγάνδα, είναι μεταξύ άλλων τα ακόλουθα:
- Διεκδίκηση και κατόπιν διατήρηση της εξουσίας.
- Άσκηση οικονομικής πολιτικής που να εξυπηρετεί τα συμφέροντα της κυβέρνησης, αλλά

και τα συμφέροντα εκείνων των παραγόντων που τη στηρίζουν. Οικονομικής πολιτικής,
μάλιστα, που να είναι προφανώς προσανατολισμένη στην ενίσχυση των ισχυρών, έστω κι αν
για λόγους συγκάλυψης τείνει να προσφέρει ή να υπόσχεται πως θα προσφέρει οικονομικές
ελαφρύνσεις και στα κατώτερα κοινωνικά στρώματα.
- Άσκηση -στην περίπτωση ισχυρών κρατών- πολεμικής ή έντονα επιθετικής πολιτικής, με τη

στήριξη ή έστω την ανοχή των πολιτών.
- Αποφυγή ανάληψης ευθυνών, ακόμη κι όταν είναι πασιφανές πως η πολιτική που
ακολουθήθηκε έβλαψε τα συμφέροντα των πολιτών.
Η προπαγάνδα επιτυγχάνεται με την αξιοποίηση ποικίλων μεθόδων, οι οποίες έχουν

δοκιμαστεί ήδη στο παρελθόν κι έχουν πλέον βελτιστοποιηθεί, ώστε να είναι ακόμη πιο
αποτελεσματικές. Μέθοδοι, άλλωστε, που αξιοποιούν όλο το φάσμα εκείνων των επιστημών
που σχετίζονται με την ανθρώπινη συμπεριφορά και επιτρέπουν τη διαμόρφωση τεχνικών για
τη χειραγώγηση των πολιτών, όπως είναι η ψυχολογία και η κοινωνιολογία.
- Εκτεταμένη χρήση των Μ.Μ.Ε., ώστε να επιτευχθεί ο επιθυμητός επηρεασμός της κοινής
γνώμης. Μέσα από παραποιημένες ειδήσεις και επιλεκτική παρουσίαση της αλήθειας
(παραπληροφόρηση), οι πολίτες καταλήγουν να διαμορφώσουν εκείνες τις απόψεις που
εξυπηρετούν καλύτερα τα συμφέροντα των ισχυρών. Είναι, άλλωστε, αποδεδειγμένο πως η
συχνή επανάληψη μιας άποψης, όσο κι αν στην αρχή προκαλέσει αντιδράσεις, στην πορεία
κάμπτει τις αντιστάσεις των πολιτών και τελικά γίνεται αποδεκτή ως θεμιτή επιλογή.
- Συνεχής χρήση της επίκλησης στο συναίσθημα στις ομιλίες των πολιτικών προσώπων, ώστε
να παρακάμπτεται η λογική επεξεργασία των πραγματικών προθέσεων της εκάστοτε
πολιτικής παράταξης. Οι πολιτικοί, μάλιστα, τείνουν να επιστρατεύουν έννοιες με υψηλή
συναισθηματική φόρτιση, όπως είναι η πατρίδα, το έθνος, η δημοκρατία, η θρησκεία κ.ά.,
ώστε να επιδρούν κυρίως στο συναίσθημα των πολιτών, και να παρουσιάζονται οι ίδιοι ως
υπερασπιστές και θεράποντες κάθε λαϊκής αξίας και κάθε λαϊκού συμφέροντος.
- Εκμετάλλευση των μεθόδων του λαϊκισμού, ώστε να καταστεί εφικτή η κατάκτηση της
εξουσίας. Παρατηρείται, έτσι, καταφυγή στις υποσχέσεις για παροχές και ελαφρύνσεις, για
την επίλυση χρόνιων προβλημάτων και για την εν γένει ικανοποίηση κάθε λαϊκού αιτήματος,
μέχρι του σημείου όπου οι πολίτες παύουν να προβληματίζονται με το αν όλα αυτά είναι
πραγματοποιήσιμα και αδημονούν για την εποχή που το σωτήριο αυτό κόμμα θα έρθει στην
εξουσία.
- Έμφαση στην έννοια του πατριωτισμού και στην προάσπιση των εθνικών συμφερόντων
από υπαρκτούς -ή και ανύπαρκτους- εχθρούς. Τεχνική που ωθεί τους πολίτες να αποδέχονται
οποιαδήποτε απόφαση της πολιτείας, αρκεί να είναι σαφές πως οι ίδιοι είναι πατριώτες και
πως είναι διατεθειμένοι να κάνουν οτιδήποτε για χάρη της πατρίδας τους.
Η τεχνική αυτή, που είναι υπεύθυνη για τη διατήρηση ή τη δημιουργία εχθροτήτων ανάμεσα
σε διάφορα έθνη, έχει αξιοποιηθεί τόσο από μικρότερα κράτη, όπως είναι η Ελλάδα, όσο και
από πολύ ισχυρότερα, όπως είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Στις ΗΠΑ, μάλιστα,
όπου η στρατιωτική επέμβαση σε ξένα κράτη αποτελεί πλέον πάγια τακτική, επιστρατεύεται
ακόμη και η βιομηχανία του κινηματογράφου για να ενισχύσει στους πολίτες το αίσθημα του
πατριωτισμού και να αιτιολογήσει τις μιλιταριστικές επιλογές της κυβέρνησης.
- Η δημιουργία ενός αισθήματος ανασφάλειας και φόβου στους πολίτες απέναντι σε μια
οικονομική ή στρατιωτική ή άλλη μορφή κρίσης, που καθιστά αναγκαία τη λήψη έκτακτων
και δραστικών μέτρων. Οι πολίτες εξωθούνται να πιστέψουν πως η δράση της κυβέρνησής
τους είναι επιβεβλημένη, γι’ αυτό και αποδέχονται ή ανέχονται ακόμη και επιλογές, τις
οποίες υπό διαφορετικές συνθήκες θα καταδίκαζαν απερίφραστα και θα απέρριπταν.
- Επίθεση στο ήθος των πολιτικών αντιπάλων με συκοφαντίες και κάθε είδους κατηγορία που
μπορεί να βρει ανταπόκριση στη συνείδηση των πολιτών. Προκειμένου οι πολιτικοί
αντίπαλοι και οι διαφωνούντες να χάσουν την αξιοπιστία τους στα μάτια των πολιτών, ώστε
οι αντιρρήσεις τους να μη λαμβάνονται υπόψη, έστω κι αν είναι πραγματικά βάσιμες, οι
κυβερνώντες και οι με το μέρος τους οικονομικοί παράγοντες καταφεύγουν σε κάθε πιθανό
μέσο σπίλωσης.
Ιδιαίτερα αξιοποιήσιμη είναι εδώ η τακτική του διχασμού και της πόλωσης, ώστε οι πολίτες
να θεωρούν πως υπάρχει ένα κρίσιμο δίλημμα, στο οποίο όσοι παίρνουν το μέρος της
κυβέρνησης είναι γνήσιοι και αληθινοί πατριώτες, που σκέφτονται μόνο το καλό της
πατρίδας και του λαού, ενώ οι άλλοι είναι ασυνείδητοι προδότες, που εξυπηρετούν
ξενόφερτα συμφέροντα. Είναι, μάλιστα, τέτοια η δύναμη αυτής της πόλωσης, ώστε επί της
ουσίας οι πολίτες ελάχιστα σκέφτονται και επεξεργάζονται αυτά στα οποία καλούνται να
συναινέσουν∙ το μόνο που τους απασχολεί είναι να μην αμφισβητηθεί ο πατριωτισμός τους.
Συνέπειες της προπαγάνδας
Η προπαγάνδα επιτρέπει στους ισχυρούς να κατευθύνουν και να ελέγχουν την κοινή γνώμη,
λαμβάνοντας εκείνες τις αποφάσεις και εκτελώντας εκείνους τους σχεδιασμούς που οι ίδιοι
επιθυμούν, χωρίς να αντιμετωπίζουν σημαντικές αντιδράσεις από τους πολίτες. Προκύπτει,
έτσι, μια δραστική υπονόμευση του δημοκρατικού πολιτεύματος, αφού οι πολίτες ψηφίζουν
και συναινούν μη έχοντας πραγματική γνώση των καταστάσεων.
- Υπονομεύεται η ελευθερία των πολιτών, αφού επί της ουσίας χειραγωγούνται και δρουν ως
υποχείρια των ισχυρών, έχοντας απολέσει το δικαίωμα στην αληθινή πληροφόρηση και στην
πλήρη γνώση των δεδομένων. Οι πολίτες παύουν να δρουν ως σκεπτόμενα όντα με αυτόνομη
κρίση και πραγματική επίγνωση των αποφάσεών τους, και καταλήγουν να υποκινούνται από
εκείνους που ελέγχουν την πληροφόρηση, οι οποίοι σκοπίμως και εντέχνως διαμορφώνουν
μια εικονική πραγματικότητα που να εξυπηρετεί τις δικές τους επιδιώξεις.
- Λόγω της εκτεταμένης χρήσης τακτικών πόλωσης της κοινής γνώμης επιδρά επιζήμια για
την κοινωνική συνοχή και την αρμονική συνύπαρξη των πολιτών. Οι πολίτες χωρίζονται σε
αντίπαλες παρατάξεις κι έρχονται σε συνεχείς αντιπαραθέσεις, χρησιμοποιώντας ως
επιχειρήματα αυτές ακριβώς τις απόψεις που τους έχουν υποβάλει μέσω της προπαγάνδας οι
κυβερνώντες και οι ισχυροί.
- Αντιστοίχως, η επιλογή των ισχυρών να αξιοποιούν την έννοια του πατριωτισμού για να
αιτιολογούν στρατιωτικές επεμβάσεις ή άλλες επιθετικές πολιτικές, προκαλεί έξαρση του
εθνικισμού και οδηγεί στην παρατεταμένη ύπαρξη ενός πολεμικού κλίματος. Οι διακρατικές
εντάσεις, αλλά και ρατσιστικές συμπεριφορές των πολιτών, προκαλούνται και συντηρούνται,
ακριβώς επειδή οι πολιτικοί τείνουν να εκμεταλλεύονται διαρκώς την εύλογη αγάπη κάθε
πολίτη για τη χώρα και το έθνος τους.
Ανάλογη λαϊκιστική εκμετάλλευση του έθνους και του πατριωτισμού των Ελλήνων
παρατηρείται έντονα στις μέρες μας, από πολιτικούς που προκειμένου να εκλεγούν δεν
διστάζουν να βασίζουν τις ομιλίες και την πολιτική τους δράση στην πρόκληση μίσους και
έχθρας εις βάρος προσφύγων και μεταναστών, τους οποίους στοχοποιούν αδιαφορώντας
πλήρως για τις συνέπειες αυτής τους της εθνικιστικής πολιτικής.
Τρόποι αντιμετώπισης της προπαγάνδας
Ο Γκαίμπελς θεωρούσε πως είναι πάρα πολύ εύκολο να χειραγωγήσει κανείς τους πολίτες, κι
αυτή η διαπίστωση βασίζεται στα εκπληκτικά αποτελέσματα που είχε η δική του
προσπάθεια. Κι η αλήθεια είναι πως ακόμη και σήμερα επιβεβαιώνεται η ευκολία
εξαπάτησης των πολιτών μέσω του λαϊκισμού, αλλά και η πρόκληση κλίματος πόλωσης,
προκειμένου να διευκολυνθούν τα σχέδια των πολιτικών.
Προκειμένου, λοιπόν, να ενισχυθούν οι αντιστάσεις των πολιτών απέναντι στους

μηχανισμούς της προπαγάνδας, απαιτούνται ορισμένες καίριες προϋποθέσεις.
- Διασφάλιση της ανεξαρτησίας των Μ.Μ.Ε.
Με δεδομένη την έντονη επίδραση που ασκούν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης στους πολίτες,
αλλά και του γεγονότος ότι οι πολίτες διαμορφώνουν σε μεγάλο βαθμό τις απόψεις τους και
την αντίληψη που έχουν για τις πολιτικές και οικονομικές εξελίξεις βασιζόμενοι στις
πληροφορίες που λαμβάνουν από αυτά, κρίνεται αναγκαία η διασφάλιση της ανεξαρτησίας
των Μ.Μ.Ε. από πολιτικά και οικονομικά συμφέροντα.
Πρόκειται, βέβαια, για ένα εξαιρετικά δυσεπίτευκτο αίτημα από τη στιγμή που κύριος στόχος
των Μ.Μ.Ε. είναι το οικονομικό κέρδος, και παραμένουν άρα ευάλωτα στις δελεαστικές
προτάσεις των οικονομικά ισχυρών παραγόντων. Κρίνεται, επομένως, απολύτως σημαντική
η διασφάλιση της τήρησης των αρχών του κώδικα δημοσιογραφικής δεοντολογίας με τη
συνδρομή της πολιτείας, προκειμένου να παρέχουν στους πολίτες αντικειμενική και πλήρη
ενημέρωση.
- Υιοθέτηση ενός αυστηρού θεσμού λογοδοσίας των πολιτικών

Η διαχρονική τάση των πολιτικών να εξαπατούν τους πολίτες με πλήθος ανεδαφικών

υποσχέσεων προκειμένου να καταλάβουν την εξουσία, καθώς και η υπόνοια πως πολλοί από
αυτούς αποκομίζουν κατά τη διάρκεια της πολιτικής τους δράσης σημαντικά οικονομικά
οφέλη, καθιστά αναγκαία τη θέσπιση μιας ανεξάρτητης αρχής που θα ελέγχει ενδελεχώς τις
πράξεις, τις παραλείψεις, αλλά και τις οικονομικές δοσοληψίες των πολιτικών προσώπων
μετά την ολοκλήρωση των βουλευτικών ή των υπουργικών τους καθηκόντων.
Η αποκατάσταση της εμπιστοσύνης των πολιτών απέναντι στα πρόσωπα της πολιτικής έχει
ιδιαίτερη σημασία για την περαιτέρω ομαλή λειτουργία του πολιτικού συστήματος.
Χρειάζεται, επομένως, μια σαφής κίνηση προς την κατεύθυνση της διαφάνειας και της
ανάληψης προσωπικών ευθυνών, ώστε οι πολίτες να μην αντιμετωπίζουν πλέον τους
πολιτικούς ως ανεύθυνους οπορτουνιστές που μόνο τους μέλημα είναι η εξυπηρέτηση ίδιων
συμφερόντων.
- Ενίσχυση της κριτικής ικανότητας των πολιτών.
Παρά την εύλογη τάση των πολιτών -λόγω των δυσμενών οικονομικών συνθηκών- να
παρασύρονται από τις υποσχέσεις των πολιτικών, είναι σημαντικό να προκύψει μέσω της
παιδείας μια ταχεία ωρίμανση της πολιτικής τους αντίληψης. Οι πολίτες θα πρέπει να
καταστούν αφενός πολύ πιο επιφυλακτικοί απέναντι στις υποσχέσεις για εύκολες λύσεις και
αφετέρου θα πρέπει να αναλάβουν την ευθύνη που τους αναλογεί για τις λανθασμένες
πολιτικές αποφάσεις και τις συνέπειες που είχαν αυτές στα δημοσιονομικά της χώρας.
Οι πολίτες θα πρέπει να στέκουν κριτικά απέναντι στις πηγές πληροφόρησης, φροντίζοντας

να εμπλουτίζουν την ενημέρωσή τους με ποικίλα εγχώρια αλλά και διεθνή μέσα, ώστε να
μπορούν να αντιπαραβάλουν τις διάφορες πληροφορίες και απόψεις. Θα πρέπει, συνάμα, να
στέκουν κριτικά απέναντι σε διχαστικά και πολωτικά μηνύματα, αναζητώντας τα βαθύτερα
κίνητρα κάθε πολιτικής παράταξης και λαμβάνοντας ως δεδομένο πως η πλειονότητα των
πολιτικών ελάχιστα ενδιαφέρεται για τα συμφέροντα του λαού.
Η μελέτη της σύγχρονης ιστορίας και η απλή σύγκριση ανάμεσα σε όσα υποσχέθηκε και σε
όσα τελικά έπραξε κάθε πολιτικός, έχουν να φανερώσουν πολλά για την πραγματική δράση
των πολιτικών προσώπων.
- Μέριμνα για την ολοκληρωμένη παιδεία των νέων.
Το γεγονός ότι η σύγχρονη κοινωνία τείνει να απομακρύνει τους νέους από την ενασχόληση
με τα της πολιτικής, δελεάζοντάς τους με άλλα θέματα και θεάματα, που ανταποκρίνονται
περισσότερο στις νεανικές επιθυμίες και επιδιώξεις, λειτουργεί επιζήμια για το πολιτειακό
μέλλον της χώρας, αφού προετοιμάζει επί της ουσίας ένα εύκολα χειραγωγούμενο εκλογικό
σώμα.
Αν οι νέοι αφήνονται να αδιαφορούν για την ουσιαστική μελέτη της ιστορίας του τόπου, αν
αποθαρρύνονται μπροστά στις απαιτήσεις μιας πραγματικής μόρφωσης, που θα ενισχύσει τις
νοητικές τους ικανότητες και θα καταστήσει τη σκέψη τους δύσκολα ελέγξιμη από τους
μηχανισμούς της προπαγάνδας, τότε είναι πραγματικά δύσκολο να υπάρξει αλλαγή στον
τρόπο λειτουργίας των πραγμάτων.
Οι εκπαιδευτικοί της χώρας, παρά τις πλείστες δυσκολίες που προκύπτουν, θα πρέπει να
φροντίσουν, ώστε οι νέοι να αποκτήσουν διάθεση ουσιαστικής εμβάθυνσης στα πολιτικά και
οικονομικά ζητήματα της χώρας, και να προετοιμαστούν έτσι κατάλληλα για μια κριτική
αντιμετώπιση του συνόλου του πολιτικού κόσμου.
- Στήριξη της δημοκρατίας.
Η ουσιαστική βάση της δημοκρατίας βρίσκεται στη δυνατότητα να ακούγονται και να

τίθενται στην κρίση των πολιτών όλες οι απόψεις, όσο κι αν διαφοροποιούνται μεταξύ τους.
Κύριο όπλο, όμως, της προπαγάνδας είναι ακριβώς η δαιμονοποίηση της αντίθετης άποψης
και η παρουσίασή της ως αντιπατριωτικής και αντεθνικής ή ως επιζήμιας και καταστροφικής.
Χρειάζεται, επομένως, η ώριμη εκείνη στάση των πολιτών που δεν θα επιτρέψει τη φίμωση ή
την άρνηση του αντιλόγου, καθώς μόνο μέσα από τον αντίλογο προκύπτουν τα τρωτά της
άλλης άποψης. Δημοκρατική, είναι, λοιπόν μόνο εκείνη η κοινωνία στην οποία η αντίθετη
άποψη, όχι μόνο δεν καταδιώκεται και δεν απορρίπτεται, αλλά κρίνεται εξαιρετικά
σημαντική, ώστε να φωτιστεί χάρη σε αυτή το εξεταζόμενο ζήτημα από όλες τις πλευρές του.
Οι πολίτες θα πρέπει, άρα, να επιζητούν τον αντίλογο και να μελετούν με προσοχή τα

επιχειρήματα της αντίθετης παράταξης, διότι μόνο έτσι θα μπορούν να προσεγγίζουν
πληρέστερα την αλήθεια.
Τύπος (Μ.Μ.Ε.) Κριτήριο Αξιολόγησης (Συνεξέταση)
Ο ρόλος του Τύπου στη Δημοκρατία
Αν η δημοκρατία θεωρείται το κάλλιστο των πολιτευμάτων, δεν υπάρχει

αμφιβολία ότι η ελευθερία του Τύπου αποτελεί την ουσία της δημοκρατίας. Δικαιολογημένα
δε ονομάστηκε Τέταρτη Εξουσία, που παράλληλα με τις άλλες τρεις, τη Νομοθετική, την
Εκτελεστική και τη Δικαστική, παρέχει τη δυνατότητα της ελεύθερης έκφρασης.

Χαρακτηριστικό γνώρισμα της αστικής δημοκρατίας είναι ο πλουραλισμός και ο
πολυκομματισμός και εφόσον ο Τύπος βρίσκεται στο ύψος της αποστολής του και υπηρετεί
με συνέπεια τις αρχές της δημοσιογραφικής δεοντολογίας, γίνεται η άγρυπνη συνείδηση του
δημοκρατικού πολιτεύματος και ο θεματοφύλακας των ανθρώπινων δικαιωμάτων, ο
πραγματικός πολιτικός παιδαγωγός, αφού έχει τη δυνατότητα να διαμορφώνει την κοινή
γνώμη. Σε γενικές γραμμές, η πολιτική συνείδηση των πολιτών ταυτίζεται με την πολιτική
βούληση των εφημερίδων που διαβάζουν και από εδώ ακριβώς προέρχεται ο μεγάλος
κίνδυνος της παραπλάνησης και του αποπροσανατολισμού των πολιτών.
Αν στόχος του Τύπου πρέπει να είναι η ανεύρεση και η προβολή της

αλήθειας, του σωστού και του δίκιου, απαιτείται μεγάλη παρρησία και γενναιοφροσύνη για
να αποδοθούν ‘εκάστω τα προσήκοντα’. Τα οργανωμένα συμφέροντα στη σύγχρονη εποχή,
οι πιέσεις που ασκούνται από ισχυρά οικονομικά και πολιτικά κέντρα, οι έξωθεν επεμβάσεις
στα εκδοτικά τραστ των χωρών, ο χωρισμός του κόσμου σε δυο ισχυρά ιδεολογικά
στρατόπεδα, εγκυμονούν ασύλληπτης σοβαρότητας κινδύνους για την αντικειμενική,
φιλελεύθερη και ανεξάρτητη δημοσιογραφία. Δεν πρέπει να λησμονούμε ακόμα ότι η ταξική
πάλη δεν είναι ο μοναδικός λόγος συσκότισης της αλήθειας. Ίσως ο μεγαλύτερος κίνδυνος
προέρχεται από τον ανταγωνισμό των κομμάτων που, ενώ υπηρετούν τα συμφέροντα μιας
και της αυτής κοινωνικής τάξης, στοχεύοντας στην κατάληψη της εξουσίας, δεν ορρωδούν
μπροστά σε κανένα κίνδυνο και δεν απορρίπτουν κανένα σχεδόν μέσο, προκειμένου να
φθάσουν στον επιδιωκόμενο σκοπό τους. Συνηθέστατο φαινόμενο της εποχής μας είναι ότι
πολλές εφημερίδες, μολονότι ρητά και κατηγορηματικά είναι τοποθετημένες στο πλευρό της
άρχουσας τάξης και του μεγάλου κεφαλαίου ,παρουσιάζονται σαν προστάτες των λαϊκών
συμφερόντων και οι προβαλλόμενοι από αυτές πολυεκατομμυριούχοι πολιτικοί χύνουν
κροκοδείλια δάκρυα για τη δήθεν προστασία των εργαζομένων. Υπάρχουν επίσης και
περιπτώσεις πολλών εφημερίδων που, ενώ υποστηρίζουν τα λαϊκά δήθεν συμφέροντα,
προωθούν τους εκατομμυριούχους και εκ του ασφαλούς ‘σοσιαλίζοντες’ πολιτικούς,
εμπαίζοντας ‘εαυτούς και αλλήλους’.
Δεν πρέπει να γελιόμαστε. Ο Τύπος που δεν εξυπηρετεί το λαό, εξυπηρετεί το

ψέμα και τη συσκότιση της αλήθειας, υπονομεύει τη δημοκρατία και τορπιλίζει τα
συμφέροντα των πολιτών. Ο Τύπος για να λειτουργεί σωστά-δημοκρατικά, δεν πρέπει να
θηρεύει εκλογική-κομματική πελατεία, αλλά, αφήνοντας κατά μέρος τους πομπώδεις τίτλους
και απορρίπτοντας τα Γκαιμπελικά ψέματα, να παρουσιάζει τα πράγματα όπως είναι,
εξυπηρετώντας το λαό και όχι τα συμφέροντα πολλών επαγγελματιών της διαστρέβλωσης
της αλήθειας και το χυδαίο κιτρινισμό. Ο δημοσιογράφος πρέπει να είναι σταυροφόρος της
αλήθειας, που όμως δεν συμφέρει πάντοτε ούτε να λέγεται ούτε να γράφεται. Ο κίτρινος
Τύπος δυναμιτίζει την υπόθεση της δημοκρατίας, γιατί επιδιώκει την αύξηση της
κυκλοφορίας του με τη συκοφαντία προσώπων, τη λασπολογία, τη διαστροφή των γεγονότων
ή με δημοσιεύματα πλαστά ή σκανδαλιστικά. Το αποτέλεσμα μιας τέτοιας αντιδημοκρατικής
διαγωγής είναι να διαστρέφεται το πολιτικό κριτήριο του λαού, να αποπροσανατολίζεται η
κοινή γνώμη, να ερεθίζονται τα πάθη, να εκμαυλίζεται η συνείδηση και να παρασύρονται οι
πολίτες σε εσφαλμένες ενέργειες ή σε αντικοινωνικές εκδηλώσεις. Πολύ συχνά,
εκμεταλλευόμενος ο Τύπος την ελευθερία που του παρέχει το δημοκρατικό πολίτευμα,

σκανδαλοθηρεύει, πορνογραφεί, μεγιστοποιεί ασήμαντα συμβάντα, παρασιωπά καυτά
προβλήματα και αλήθειες, προκαλεί εξοργιστικά το κοινό αίσθημα.
Συνοψίζοντας τα παραπάνω μπορούμε με βεβαιότητα να πούμε ότι η

ελευθερία που παρέχει το δημοκρατικό πολίτευμα ‘θέλει αρετή και τόλμη’, αρετή μεν, γιατί
χωρίς αυτήν επέρχεται μια συστηματική φθορά των συνειδήσεων που εξυπηρετεί τους
εχθρούς του λαού, τόλμη δε, γιατί χωρίς αυτήν δεν πρόκειται ποτέ να εξημερωθούν και να
μπουν στο σωστό δρόμο τα πολιτικά ήθη μιας χώρας. Εφόσον τα κόμματα αποδέχονται το
κοινοβουλευτικό ‘παιχνίδι’, πρέπει να γνωρίζουν ότι τόσο η θέση της κυβέρνησης, της
εκάστοτε κυβέρνησης, όσο και η θέση της αντιπολίτευσης αποτελεί μεγάλης σπουδαιότητας
συνεισφορά προς το κοινωνικό σύνολο και ο Τύπος δεν πρέπει να αποτελεί μοχλό και μέσο
για την εξόντωση του αντιπάλου, αλλά όργανο διαπαιδαγώγησης, σωφρονισμού και
εξύψωσης του λαού.
Α1. Να χαρακτηρίσετε τις προτάσεις με την ένδειξη Σ, αν το περιεχόμενό τους

ανταποκρίνεται στο νόημα του κειμένου και με την ένδειξη Λ, αν δεν ανταποκρίνεται στο
περιεχόμενο του κειμένου.
α. Ο τύπος διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην προάσπιση της δημοκρατίας.
β. Η προβολή της αλήθειας από τον Τύπο είναι εύκολη κι ανώδυνη.
γ. Η αντικειμενική και φιλελεύθερη δημοσιογραφία συναντά στις μέρες μας πολλά εμπόδια.
δ. Τα συμφέροντα των κομμάτων ελέγχουν τη λειτουργία του Τύπου.
ε. Πολλές εφημερίδες, αν και φαίνεται να στηρίζουν τα λαϊκά στρώματα, ουσιαστικά

εξυπηρετούν συμφέροντα των ανώτερων στρωμάτων.
στ. Ο τύπος εκμεταλλεύεται τις ελευθερίες που του παρέχει η δημοκρατία, για να υποσκάψει
τη λειτουργία της.
ζ. Η δημοκρατία απαιτεί τόλμη, για να ηθικοποιηθούν οι συνειδήσεις των διεφθαρμένων.
Μονάδες 15
Α2. Να αποδώσετε περιληπτικά το περιεχόμενο των τριών πρώτων παραγράφων του

κειμένου στο πλαίσιο συζήτησης που διεξάγεται στο μάθημα της Έκθεσης στη σχολική τάξη
σας.
Μονάδες 15
Β1. Να βρείτε δύο τρόπους ανάπτυξης της τρίτης παραγράφου του κειμένου: «Δεν πρέπει …
το κοινό αίσθημα».
Μονάδες 5
Β2. Να δώσετε από μία συνώνυμη για καθεμία από τις λέξεις της πρώτη παραγράφου που
είναι γραμμένη με έντονα γράμματα.
Μονάδες 5
Β3. Να δώσετε από μία αντώνυμη για καθεμία από τις λέξεις της δεύτερης παραγράφου του
κειμένου που είναι υπογραμμισμένη.
Μονάδες 5
Β4. Να εντοπίσετε δύο σημεία του κειμένου που περιέχουν σχόλιο.
Μονάδες 5
Β5. «Ο κίτρινος Τύπος δυναμιτίζει την υπόθεση της δημοκρατίας, γιατί επιδιώκει την
αύξηση της κυκλοφορίας του με τη συκοφαντία προσώπων, τη λασπολογία, τη διαστροφή
των γεγονότων ή με δημοσιεύματα πλαστά ή σκανδαλιστικά»: στο παραπάνω απόσπασμα
ποιο είδος σύνταξης επιλέγεται και γιατί; Να την μετατρέψετε στην αντίθετή της.
Μονάδες 10
Γ. Σε ένα κείμενο 300 λέξεων που εκφωνείτε σε ομιλία στην τάξη σας καλείστε να εξηγήσετε
πώς ο Τύπος στηρίζει τη δημοκρατία.
Μονάδες 40
Ζητείται Ελπίς: Κριτήριο Αξιολόγησης
Το διήγημα ανήκει στην ομώνυμη συλλογή διηγημάτων, που εκδόθηκε το 1954 και
έκτοτε γνώρισε μεγάλη επιτυχία και αγαπήθηκε από το αναγνωστικό κοινό. Στο
διήγημα αυτό, όπως και σε όλο το έργο του Σαμαράκη, διακρίνουμε το λιτό ύφος και τη
γοργή αφήγηση, το συνδυασμό κοινωνικού προβληματισμού και ψυχολογικής

παρατήρησης μέσα σε μια ατμόσφαιρα ιδεολογικής κρίσης και υπαρξιακού άγχους, που
χαρακτηρίζει τη μεταπολεμική εποχή.
Όταν μπήκε στο καφενείο, κείνο το απόγευμα, ήτανε νωρίς ακόμα. Κάθισε σ’ ένα τραπέζι,
πίσω από το μεγάλο τζάμι που έβλεπε στη λεωφόρο. Παράγγειλε καφέ.
Σε άλλα τραπέζια, παίζανε χαρτιά ή συζητούσανε.
Ήρθε ο καφές. Άναψε τσιγάρο, ήπιε δυο γουλιές, κι άνοιξε την απογευματινή εφημερίδα.
Καινούριες μάχες είχαν αρχίσει στην Ινδοκίνα. «Αι απώλειαι εκατέρωθεν υπήρξαν
βαρύταται», έλεγε το τηλεγράφημα.
Ένα ακόμα ιαπωνικό αλιευτικό που γύρισε με ραδιενέργεια.
«Η σκιά του νέου παγκοσμίου πολέμου απλούται εις τον κόσμον μας», ήταν ο τίτλος μιας
άλλης είδησης.
Ύστερα διάβασε άλλα πράγματα: το έλλειμμα του προϋπολογισμού, προαγωγές

εκπαιδευτικών, μια απαγωγή, ένα βιασμό, τρεις αυτοκτονίες. Oι δυο, για οικονομικούς
λόγους. Δυο νέοι, 30 και 32 χρονώ. O πρώτος άνοιξε το γκάζι, ο δεύτερος χτυπήθηκε με
πιστόλι.
Αλλού είδε κριτική για ένα ρεσιτάλ πιάνου, έπειτα κάτι για τη μόδα, τέλος την «Κοσμική
Κίνηση»: «Κοκταίηλ* προχθές παρά τω κυρίω και τη κυρία Μ. Τ. Χάρμα ευμορφιάς και
κομψότητος η κυρία Β.Χ. με φόρεμα κομψότατο εμπριμέ και τοκ* πολύ σικ*. Ελεγκάντικη*
εμφάνισις η δεσποινίς O. Ν.».
Άναψε κι άλλο τσιγάρο. Έριξε μια ματιά στις «Μικρές Αγγελίες»:
ΠΩΛΕΙΤΑΙ νεόδμητος μονοκατοικία, κατασκευή αρίστη, εκ 4 δωματίων, χολ, κουζίνας,

λουτρού πλήρους, W. C.
ΕΝOΙΚΙΑΖΕΤΑΙ εις σοβαρόν κύριονδωμάτιον εις β΄ όροφον, ευάερον, ευήλιον…
ΖΗΤΕΙΤΑΙ πιάνο προς αγοράν…
Σκέψεις γυρίζανε στο νου του.
Από τότε που τέλειωσε ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος, η σκιά του τρίτου δεν είχε πάψει να
βαραίνει πάνω στον κόσμο μας. Και στο μεταξύ, το αίμα χυνότανε, στην Κορέα χτες, στην
Ινδοκίνα σήμερα, αύριο…
Πέρασε το χέρι του στα μαλλιά του. Σκούπισε τον ιδρώτα στο μέτωπό του· είχε ιδρώσει, κι
όμως δεν έκανε ζέστη.
O πόλεμος, η βόμβα υδρογόνου, οι αυτοκτονίες για οικονομικούς λόγους, η «Κοσμική

Κίνησις»… Το πανόραμα της ζωής!
Δεν είχε αλλάξει διόλου προς το καλύτερο η ζωή μας ύστερ’ από τον πόλεμο. Όλα είναι τα
ίδια σαν και πριν. Κι όμως είχε ελπίσει κι αυτός, όπως είχαν ελπίσει εκατομμύρια άνθρωποι
σ’ όλη τη γη, πως ύστερ’ από τον πόλεμο, ύστερ’ από τόσο αίμα που χύθηκε, κάτι θ’ άλλαζε.
Πως θα ‘ρχόταν η ειρήνη, πως ο εφιάλτης του πολέμου δε θα ίσκιωνε πια τη γη μας, πως δε
θα γίνονταν τώρα αυτοκτονίες για οικονομικούς λόγους, πως…
Σουρούπωνε. Μερικά φώτα είχαν ανάψει κιόλας στα μαγαζιά αντίκρυ. Στο καφενείο δεν
είχανε ανάψει ακόμα τα φώτα. Του άρεσε έτσι το ημίφως.
Σκέφτηκε τη σύγχυση που επικρατεί στον κόσμο μας σήμερα. Σύγχυση στον τομέα των
ιδεών, σύγχυση στον κοινωνικό τομέα, σύγχυση…
Δεν έφταιγε η εφημερίδα που έκανε τώρα αυτές τις σκέψεις. Τα σκεφτότανε όλα αυτά τον
τελευταίο καιρό, πότε με λιγότερη, πότε με περισσότερη ένταση. Σκεφτότανε το σκοτεινό
πρόσωπο της ζωής. Την ειρήνη, τη βαθιά τούτη λαχτάρα, που κρέμεται από μια κλωστή.
Σκεφτότανε τη φτώχεια, την αθλιότητα. Σκεφτότανε το φόβο που έχει μπει στις καρδιές.
Στον καθρέφτη, δίπλα του, είδε το πρόσωπό του. Ένα πολύ συνηθισμένο πρόσωπο. Τίποτα
δε μαρτυρούσε την ταραχή που είχε μέσα του.
Είχε πολεμήσει κι αυτός στον τελευταίο πόλεμο. Και είχε ελπίσει. Μα τώρα ήτανε πια χωρίς
ελπίδα. Ναι, δε φοβότανε να το ομολογήσει στον εαυτό του πως ήτανε χωρίς ελπίδα.
Μια σειρά από διαψεύσεις ελπίδων ήταν η ζωή του. Είχε ελπίσει τότε… Είχε ελπίσει
ύστερα…
Κάποτε, πριν από χρόνια, είχε ελπίσει στον κομμουνισμό. Μα είχε διαψευσθεί κι εκεί. Τώρα
δεν είχε ελπίδα σε καμιά ιδεολογία!
Ζήτησε ένα ποτήρι νερό ακόμα. Αυτή η διάψευση από τις λογής λογής ιδεολογίες ήτανε
βέβαια γενικό φαινόμενο. Και παραπάνω από τη διάψευση, η κούραση, η αδιαφορία, που οι
πιο πολλοί, η μεγάλη πλειοψηφία νιώθει μπροστά στις διάφορες ιδεολογίες.
Κοίταζε τα τρόλεϊ που περνάγανε ολοένα στη λεωφόρο, το πλήθος… Μπροστά του, η
εφημερίδα ανοιχτή. Όλα αυτά που είχε δει και πρωτύτερα: η σκιά του καινούριου πολέμου, η
Ινδοκίνα, οι δυο αυτοκτονίες για οικονομικούς λόγους, η «Κοσμική Κίνησις»…
– Τσιγάρα! ένας πλανόδιος μπήκε.
Πήρε ένα πακέτο.
Στις έξι σελίδες της εφημερίδας: η ζωή. Κι αυτός ήτανε τώρα ένας άνθρωπος που δεν έχει
ελπίδα.
Θυμήθηκε, πριν από χρόνια, ήτανε παιδί ακόμα, είχε αρρωστήσει βαριά μια θεία του,
ξαδέρφη της μητέρας του. Την είχανε σπίτι τους. Ήρθε ο γιατρός· βγαίνοντας από το
δωμάτιο της άρρωστης, είπε με επίσημο ύφος:
– Δεν υπάρχει πλέον ελπίς!
Έτσι κι αυτός τώρα, είχε φτάσει στο σημείο να λέει:
– Δεν υπάρχει πλέον ελπίς!
Του φάνηκε φοβερό που ήτανε χωρίς ελπίδα. Είχε την αίσθηση πως οι άλλοι στο καφενείο
τον κοιτάζανε κι άλλοι από το δρόμο σκέφτονταν και ψιθυρίζανε μεταξύ τους: «Αυτός εκεί
δεν έχει ελπίδα!» Σαν να ήταν έγκλημα αυτό. Σαν να είχε ένα σημάδι πάνω του που το
μαρτυρούσε. Σαν να ήτανε γυμνός ανάμεσα σε ντυμένους.
Σκέφτηκε τα διηγήματα που είχε γράψει, δίνοντας έτσι μια διέξοδο στην αγωνία του. Άγγιζε
θέματα του καιρού μας: τον πόλεμο, την κοινωνική δυστυχία… Ωστόσο, δεν το αποφάσιζε
να τα εκδώσει. Φοβότανε! Φοβότανε την ετικέτα που θα του δίνανε σίγουρα οι μεν και οι δε.
Όχι, έπρεπε να τα βγάλει. Στο διάολο η ετικέτα! Αυτός ήταν ένας άνθρωπος, τίποτε άλλο.
Oύτε αριστερός ούτε δεξιός. Ένας άνθρωπος που είχε ελπίσει άλλοτε, και τώρα δεν έχει
ελπίδα, και που νιώθει χρέος του να το πει αυτό. Βέβαια, άλλοι θα ‘χουν ελπίδα, σκέφτηκε.
Δεν μπορεί παρά να ‘χουν.
Ξανάριξε μια ματιά στην εφημερίδα: η Ινδοκίνα, η «Κοσμική Κίνησις», το ρεσιτάλ πιάνου,
οι δυο αυτοκτονίες για οικονομικούς λογους, οι «Μικρές Αγγελίες»…
ΖΗΤΕΙΤΑΙ γραφομηχανή…
ΖΗΤΕΙΤΑΙ ραδιογραμμόφωνον…
ΖΗΤΕΙΤΑΙ τζιπ εν καλή καταστάσει…
ΖΗΤΕΙΤΑΙ τάπης γνήσιος περσικός…
Έβγαλε την ατζέντα του, έκοψε ένα φύλλο κι έγραψε με το μολύβι του:
ΖΗΤΕΙΤΑΙ ελπίς
Ύστερα πρόσθεσε το όνομά του και τη διεύθυνσή του. Φώναξε το γκαρσόνι. Ήθελε να
πληρώσει, να πάει κατευθείαν στην εφημερίδα, να δώσει την αγγελία του, να παρακαλέσει,
να επιμείνει να μπει οπωσδήποτε στο αυριανό φύλλο.
Α. Σαμαράκης, Ζητείται ελπίς,

Ελευθερουδάκης
Α1. Ποιες ειδήσεις διακρίνει ο ήρωας στην εφημερίδα που διαβάζει στο καφενείο; Το
περιεχόμενο της τότε κατά πόσο θυμίζει το σημερινό περιεχόμενο των εφημερίδων;
Μονάδες 15
Α2. Ποια είναι η συναισθηματική κατάσταση του ήρωα και πώς γίνεται αντιληπτή;
Μονάδες 15
Β1. Ποιος είναι ο χρόνος της αφήγησης και ποιος ο χρόνος της ιστορίας;
Μονάδες 15
Β2. Να χαρακτηρίστε τον αφηγητή ως προς τη συμμετοχή του στη ιστορία και το
αφηγηματικό επίπεδο στο οποίο βρίσκεται. Παράλληλα, να σχολιάσετε το είδος της εστίασης
και της αφήγησης.
Μονάδες 15
Γ. Φανταστείτε ότι είστε ο διευθυντής της εφημερίδας που διαβάζει ο ήρωας του διηγήματος.
Την επόμενη ημέρα, ο ήρωας έρχεται στην εφημερίδα, προκειμένου να δημοσιεύσετε την
αγγελία του. Θα κάνατε ή όχι δεκτή την επιθυμία του; Στο τέλος της ημέρας καταγράφετε το
περιστατικό και τις σκέψεις σας αναφορικά με αυτό στο προσωπικό σας ημερολόγιο.
Μονάδες 40
Ποια είναι η σημασία της εργασίας στην ανθρώπινη ζωή.
Πρόλογος
Ο άνθρωπος πάντα ένιωθε την ανάγκη να δημιουργήσει και να βελτιώσει τις συνθήκες
διαβίωσής του. Αποτέλεσμα αυτής της ανάγκης αποτελεί η εργασία, ο κυριότερος
παράγοντας δημιουργίας και εξέλιξης του πολιτισμού. Με τον όρο εργασία εννοούμε τη
συνειδητή καταβολή υλικής ή πνευματικής προσπάθειας του ανθρώπου που έχει ως απώτερο
σκοπό την ικανοποίηση των υλικών του και πνευματικών του αναγκών.
Κύριο Θέμα
Η εργασία όποια μορφή και αν έχει προσφέρει στον άνθρωπο μια σειρά από σημαντικές
ωφέλειες. Αρχικά, η εργασία παρέχει στο άτομο τη δυνατότητα να εξασφαλίσει όλα εκείνα
τα αναγκαία στοιχεία που συμβάλλουν στη διαβίωσή του. Όλες οι βασικές του ανάγκες όπως
είναι η τροφή, η ένδυση και η κατοικία, καλύπτονται μέσα από την εργασία. Το ίδιο όμως
συμβαίνει και με δευτερεύουσες ανάγκες όπως η διασκέδαση και η ψυχαγωγία, οι οποίες
εξασφαλίζονται και αυτές από την εξάσκηση κάποιου επαγγέλματος. Η εργασία λοιπόν
αποτελεί για τον άνθρωπο ζωογόνο παράγοντα.
Παράλληλα, η εργασία συντελεί στην πνευματική ανάπτυξη του ανθρώπου. Μέσω της
εργασίας διευρύνονται οι γνωστικοί ορίζοντες του και οξύνεται η κριτική του ικανότητα,
γιατί αυτή ενθαρρύνει τον πνευματισμό και το στοχασμό. Πολλές φορές ο εργαζόμενος
προκειμένου να ολοκληρώσει το έργο του καταβάλλει όλες τις πνευματικές του δυνάμεις.
Έτσι, ασκεί την προσοχή, την παρατηρητικότητα του και τη φαντασία του.
Επιπλέον, η εργασία ευαισθητοποιεί και εξευγενίζει εσωτερικά τον άνθρωπο. Φέροντας σε

πέρας μια εργασία, ο άνθρωπος νιώθει ψυχική ικανοποίηση. Πρόκειται για ένα αίσθημα που
ενισχύεται κατά τη διάρκεια της εργασίας, γιατί πιστεύει ότι μέσω αυτής εκπληρώνεται ο
σκοπός του, δηλαδή να εκφράσει τις δημιουργικές του ικανότητες.
Τέλος, η εργασία συνεισφέρει και στην ανάπτυξη της κοινωνικότητας του ανθρώπου. Η
εργασία φέρνει τους ανθρώπους κοντά, σε επικοινωνία και επιπλέον τους κάνει να
συνειδητοποιήσουν ο ένας την ανάγκη του άλλου. Ο άνθρωπος μαθαίνει να αποδέχεται το
συνάνθρωπο του και να συνεργάζεται με αυτόν. Έτσι αναπτύσσονται κοινωνικά αισθήματα
όπως αυτά της φιλίας, της αλληλεγγύης και της αλληλοϋποστήριξης.
Επίλογος
Με βάση όλα τα προαναφερθέντα μπορούμε πολύ εύκολα να καταλάβουμε τη σπουδαιότητα

της εργασίας και το γεγονός ότι αυτή αποτελεί τη βάση για την ανθρώπινη ανάπτυξη. Είναι
λοιπόν αναφαίρετο δικαίωμα κάθε ανθρώπου να εργάζεται και σκοπός κάθε κοινωνίας να
δημιουργεί θέσεις εργασίας για όλα τα μέλη της.
Πόσο μακριά μπορεί να φτάσει η τηλεργασία
Σίγουρα οι καλλιεργητές και οι κτηνοτρόφοι δεν θα μπορέσουν ποτέ να

ασκήσουν το επάγγελμά τους εξ αποστάσεως. Η κατ΄ οίκον εργασία, έστω και περιστασιακά,
αφορά κυρίως τους εργαζομένους στην παροχή υπηρεσιών αλλά όχι μόνον αυτούς. Οι
ερευνητές του Κέντρου Στρατηγικών Ερευνών της Γαλλίας μελέτησαν τη συμβατότητα των
επαγγελμάτων ως προς τη μέθοδο της τηλεργασίας και κατέληξαν στο σχεδόν προφανές: δεν
μπορούν όλοι οι εργαζόμενοι να απασχολούνται από το κρεβάτι και να δίνουν εντολές με ένα
«κλικ» στο ποντίκι του υπολογιστή τους.
Ασφαλώς δεν είναι μόνο οι λεγόμενοι «freelancers» δημοσιογράφοι που μπορούν να

εργαστούν κάνοντας χρήση των πολυμέσων και των διαδικτυακών μέσων επικοινωνίας. Τα
ίδια εργαλεία χρησιμοποιεί άλλωστε και ο λογιστής ή ο νομικός σύμβουλος μιας επιχείρησης
που θα μπορούσε να εργάζεται μακριά από τα γραφεία της επιχείρησης. Ακόμη οι
προγραμματιστές ηλεκτρονικών υπολογιστών (ως κατ΄ εξοχήν γνώστες του αντικειμένου)
καθώς και στελέχη τραπεζών, ασφαλιστικών εταιρειών και επιχειρήσεων με αντικείμενο το
εμπόριο ή τον ανεφοδιασμό και τη διαμετακόμιση αγαθών (logistics) μπορούν να παρέχουν
μεγάλο μέρος των υπηρεσιών τους από το σπίτι.
Οπως επισημαίνουν οι γάλλοι ερευνητές, ελάχιστοι επαγγελματίες θα ήταν σε θέση να

εργαστούν χωρίς να πατήσουν ούτε μια μέρα το πόδι τους στο γραφείο. Το ιδανικό θα ήταν
να δίνουν το «παρών» περίπου τις μισές ημέρες της εβδομάδας και τις υπόλοιπες να
«αυτοπεριορίζονται» κατ΄ οίκον. Το μεικτό σύστημα εργασίας θεωρείται η ιδανική λύση για
όσα επαγγέλματα είναι, βέβαια, συμβατά με την ελαστική μορφή απασχόλησης. Η εναλλάξ
εργασία από το σπίτι και το γραφείο δίνει στον εργαζόμενο την αίσθηση ανεξαρτησίας και
τον βοηθά να συνδυάσει την προσωπική ζωή με τον εργασιακό βίο, ενώ διατηρεί τους
δεσμούς με τους συναδέλφους του. Διότι ο εργαζόμενος που απασχολείται αποκλειστικά στο
σπίτι κινδυνεύει όχι μόνο να νιώσει μοναξιά αλλά και να απομονωθεί ολοκληρωτικά από το
εργασιακό περιβάλλον.
Τέτοια προβλήματα δεν θα αντιμετωπίσουν όμως όσοι απασχολούνται στον πρωτογενή

τομέα παραγωγής, όπως οι αγρότες. Αλλά δεν είναι μόνον αυτοί: τα σώματα ασφαλείας και
οι κομμωτές καθώς και οι απασχολούμενοι στους τομείς της αλιείας ή των κατασκευών
μοιάζουν εντελώς ξένοι προς αυτή τη μέθοδο εργασίας. Και ο μηχανικός όμως δύσκολα θα
μπορεί στο μέλλον να δίνει εντολές από μακριά για να κάνει σέρβις στον κινητήρα ενός
οχήματος.
Οσο και αν εξελιχθεί ο τομέας της ρομποτικής, πολύ δύσκολα μπορεί να φανταστεί κανείς
τον οδηγό ενός φορτηγού να οδηγεί το όχημά του εξ αποστάσεως ή έστω τον ηλεκτρολόγο
να αλλάζει τις καμένες ασφάλειες χωρίς την επί τόπου παρουσία του. Και τέλος, πόσο
μακριά πρέπει να φτάσει η τεχνολογία για να διαψευσθεί η έρευνα που θεωρεί εντελώς
ασύμβατο το επάγγελμα της μαίας με την τηλεργασία;
ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ «ΤΟ ΒΗΜΑ»

3 Απριλίου 2010
Α1. Σε κάθε μια από τις διατυπώσεις που ακολουθούν να δώσετε τον χαρακτηρισμό
«Σωστό» ή «Λάθος», ανάλογα με το αν αποδίδουν το νόημα του κειμένου σωστά ή όχι. Αν
η απάντηση είναι «Λάθος» να αιτιολογήσετε την απάντηση σας με συγκεκριμένη αναφορά
στο κείμενο.
1. Η τηλεργασία λόγω του επαναστατικού χαρακτήρα της είναι εφικτή για όλα τα
επαγγέλματα.
2. Η εργασία στο σπίτι δεν έχει επιπτώσεις στην κοινωνικότητα του ατόμου.
3. Σύμφωνα με Γάλλους ερευνητές, το ιδανικό θα ήταν οι εργαζόμενοι να δουλεύουν τις
μισές μέρες σε κλασικό χώρο εργασίας και τις άλλες μισές στο σπίτι.
4. Οι μηχανικοί ηλεκτρονικών υπολογιστών είναι από τους πρώτους επαγγελματίες που θα
μπορούσαν να δουλέψουν στο σπίτι.
5. Η ρομποτική ανοίγει το δρόμο για την τηλεργασία καθολικά στον εργασιακό τομέα.
Μονάδες 15
Α2. Να γράψετε σε μια παράγραφο 50-60 λέξεων για την νέα μορφή απασχόλησης, την
τηλεργασία. Αντλήστε πληροφορίες από 1η , 2η, 4η και 5η παράγραφο του κειμένου.
Υποθέστε ότι την παράγραφο αυτή την παραδίδετε στον καθηγητή της Νεοελληνικής
Γλώσσας ως γραπτή εργασία. Μονάδες 15
Β1. Ποιος είναι ο τρόπος ανάπτυξης και τα δομικά στοιχεία της 4ης παραγράφου. («Τέτοια
προβλήματα… ενός οχήματος») Μονάδες 10
Β2, Να χωρίσετε τις λέξεις στα συνθετικά τους και με κάθε συνθετικό να σχηματίσετε μια
νέα σύνθετη λέξη: καλλιεργητές, τηλεργασία, πολυμέσων, κτηνοτρόφοι, πρωτογενή,
κατασκευών, χρησιμοποιεί. Μονάδες 10
Β3. Να χωρίσετε το παρακάτω απόσπασμα σε κύριες και δευτερεύουσες προτάσεις και να

αναγνωρίσετε ως προς το είδος τις δευτερεύουσες: «Η εναλλάξ εργασία… εργασιακό
περιβάλλον» (3η παράγραφος) Μονάδες 10
Γ. Υπόθεσε ότι είσαι προγραμματιστής ηλεκτρονικών υπολογιστών και σου προτείνουν να

εργαστείς σε μια εταιρεία με τη μορφή της τηλεργασίας. Καλείσαι να τους απαντήσεις με μια
επιστολή στην οποία εξηγείς τους λόγους για τους οποίους δεν θα ήθελες να εργαστείς ως
υπάλληλος σε μια εταιρεία με αυτόν τον τρόπο εκθέτοντας τα αρνητικά που νομίζεις πως
συνδέονται με αυτή την επιλογή. Μονάδες 40
Η υπαρκτή ανισότητα των φύλων: Πώς θα την εξαλείψουμε;
Το κείμενο της εισήγησης στην σχετική εκδήλωση που έγινε από την Κίνηση
"Απελάστε το Ρατσισμό" Πτολεμαΐδας
Στις 26 Νοέμβρη, η ΚΑΡ Πτολεμαΐδας οργάνωσε συζήτηση με αφορμή την 25η Νοέμβρη -
Μέρα Εξάλειψης της Βίας κατά των Γυναικών, με θέμα "Η υπαρκτή ανισότητα των φύλων:
Πώς θα την εξαλείψουμε;". Την ίδια μέρα έγινε κάλεσμα αλληλεγγύης και συγκεντρώθηκαν
κάποια είδη πρώτης ανάγκης για τους πλημμυροπαθείς στη Μάνδρα. Ακολουθεί το κείμενο
της εισήγησης.
---------------------------------
Η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, με απόφασή της στις 17 Δεκεμβρίου 1999, ανακήρυξε
την 25η Νοεμβρίου ως Διεθνή Ημέρα για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών για να
αναδείξει ένα σημαντικό πρόβλημα με παγκόσμια διάσταση. Η Ημέρα αυτή είχε καθιερωθεί
ήδη από το 1981 από γυναικείες οργανώσεις, σε ανάμνηση της φρικτής δολοφονίας των
τριών αδελφών Μιραμπάλ, πολιτικών αγωνιστριών από την Δομινικανή Δημοκρατία, με δια-
ταγή του δικτάτορα Τρουχίλο στις 25 Νοεμβρίου 1960.
Παρά τις υποκριτικές βεβαιώσεις του πολιτικού και δημοσιογραφικού κόσμου κάθε χρόνο σε
αντίστοιχες επετείους, ότι «σήμερα η ισότητα των δυο φύλων είναι γεγονός» ή τους ψεύτι-
κους όρκους υπέρ της ισότητας ως «αυτονόητο», η αλήθεια είναι ότι η θέση της γυναίκας σή-
μερα εξακολουθεί να είναι κατώτερη από αυτή του άντρα ακόμα και στις χώρες του ανα-
πτυγμένου κόσμου (στις αναπτυσσόμενες ή υποανάπτυκτες χώρες βεβαίως, τα πράγματα
είναι ακόμα χειρότερα), ενώ καλλιεργείται και ένα σύνολο σεξιστικών στερεοτύπων και επι-
χειρημάτων ώστε να δικαιολογείται και να διαιωνίζεται αυτή η κατάσταση.
Η γυναίκα σήμερα υφίσταται διπλή καταπίεση από το σύστημα, καθώς επιβαρύνεται μέσα
στο σπίτι με τις δουλειές του νοικοκυριού και την ανατροφή των παιδιών, αλλά ταυτόχρονα
αποτελεί και πάνω από το μισό της εργατικής δύναμης. Παρά την εξέλιξη της τεχνολογίας ή
του εκπαιδευτικού συστήματος που οδηγούν στη μείωση του απαιτούμενου χρόνου για τις
ανάγκες του σπιτιού, οι γυναίκες εξακολουθούν και σήμερα να καταπιεζονται περισσότερο
από τους άντρες , ενώ τα μεροκάματα τους είναι χαμηλότερα από αυτά των αντρών, η ανερ-
γία και η ανασφάλιστη εργασία επιβαρύνουν πρωτίστως τις γυναίκες.
Μεγάλο τμήμα της σημερινής γυναικείας καταπίεσης (και απόδειξη ότι απέχουμε πολύ από
την ισότητα των δυο φύλων) αποτελεί η σεξουαλικη παρενόχληση στον χώρο εργασίας, ενώ
έναν από τους πιο επικερδείς τομείς για τον παγκόσμιο καπιταλισμό αποτελεί το εμπόριο
λευκής σαρκός κι ο εξαναγκασμός σε πορνεία. Κυριαρχεί η εμπορευματοποίηση του γυναι-
κείου σώματος και η προώθηση πολλαπλών άφταστων προτύπων για τη γυναίκα που επι-
δρούν δραματικά στην ψυχολογία της αλλά συχνά και στο σώμα και στην υγεία της. Η κυρί-
αρχη αφήγηση θέλει σήμερα τη γυναίκα τέλεια νοικοκυρά αλλά και δυναμική σύντροφο, αυ-
τόνομη οικονομικά αλλά και «αδύναμο φύλο», όμορφη, βαμμένη και περιποιημένη 24 ώρες
το 24ωρο, σέξι αλλά ταυτόχρονα «χαμηλοβλεπούσα» και «δύσκολη», πιστή σύζυγο αλλά
ταυτόχρονα και τέλεια ερωμένη και ούτω καθεξής.
Ιδιαίτερα σήμερα στον καιρό της κρίσης και της καπιταλιστικής επίθεσης οι ανισότητες κι
όλα αυτά τα φαινόμενα έχουν την τάση να αυξάνονται. Η γυναικεία καταπίεση επιτείνεται,
καθώς το κοινωνικό κράτος και το οικογενειακό εισόδημα καταρρέουν. Όταν δεν υπάρχουν
λεφτά για φροντιστήρια κι εξωσχολικές δραστηριότητες, όταν διαλύονται τα νοσοκομεία,
όταν δεν υπάρχει σύστημα φροντίδας των ηλικιωμένων, όλα αυτά πέφτουν –πού αλλού;- στις
πλάτες της γυναίκας. Η ανεργία, η φτώχεια, η ανασφάλεια μεταφέρονται μέσα στην οικογέ-
νεια, αυξάνοντας τις εντάσεις, τις ενδοοικογενειακές συγκρούσεις αλλά και τη βία- η γυναί-
κα κι εδώ είναι συνήθως το κύριο θύμα, λειτουργώντας ως βαλβίδα εκτόνωσης και ενίοτε ως
σάκος του μποξ.
Ο σεξισμός είναι η ιδεολογία που νομιμοποιεί όλα τα παραπάνω και προσπαθεί να διαχωρί-
σει τους άντρες από τις γυναίκες ως όντα με διαφορετικά συμφέροντα, διαιωνίζοντας έτσι
την πατριαρχική κοινωνία και τη γυναικεία καταπίεση. Δεν είναι τυχαίο σε όλα τα προνο-
μιούχα πόστα παγκοσμίως οι άντρες κυριαρχούν: στους πολιτικούς, στους επιχειρηματίες και
στα μεγαλοστελέχη επιχειρήσεων, σε υψηλόβαθμες θέσεις του κρατικού μηχανισμού... Είναι
η ιδεολογία που έχει συστηματοποιήσει ο καπιταλισμός παρά το ότι σήμερα υπάρχουν οι
αντικειμενικές συνθήκες για την εξάλειψη όλων αυτών των ανισοτήτων. Οι ανισότητες
φύλου και ο σεξισμός εξυπηρετούν διπλό στόχο: από τη μία τη μετακύλιση των ευθυνών του
κράτους στην οικογένεια, δηλαδή την επιφόρτιση –κυρίως- της γυναίκας να παρέχει υπηρε-
σίες παιδείας, υγείας, φροντίδας των ηλικιωμένων, ψυχαγωγίας, με απλήρωτη εργασία στο
σπίτι, για να εξοικονομεί το κράτος και το κεφάλαιο έσοδα για τις δικές τους ανάγκες. Από
την άλλη προσθέτουν μια ακόμα διαίρεση στην εργατική τάξη, τον κόσμο των εκμεταλλευό-
μενων και καταπιεζόμενων στρωμάτων, πλάι στον ρατσισμό, τον εθνικισμό, την ομοφοβία,
τη θρησκευτική μισαλλοδοξία κι όλες τις άλλες ιδεολογίες που εξυπηρετούν στη διάσπαση
και τον εμφύλιο των φτωχών, στη δημιουργία εμποδίων για να συνειδητοποιήσουν τα κοινά
τους συμφέροντα.
Σύμφωνα με στοιχεία μιας έρευνας του 2009, 3.000.000 γυναίκες έπεφταν θύματα σεξουλι-
κης παρενόχλησης στο χώρο εργασίας τους. Το 90% των θυμάτων πολέμου παγκοσμίως
ήταν αμαχος πληθυσμός, στην πλειοψηφία γυναίκες, στις ΗΠΑ κάθε 8 δευτερόλεπτα μια γυ-
ναίκα κακοποιουνταν, 200.000 μητέρες πέθαναν εξαιτίας κακών υπηρεσιών ως προς την
αντισύλληψη.
Στην Ελλάδα το 2009, αρχή της κρίσης, οι γυναίκες αποτελούσαν το 66% των ανέργων, τα
2/3 των αναλφαβητων ήταν γυναίκες, ενώ 14.000 ήταν γυναίκες που εξωθήθηκαν στην πορ-
νεία. Το 2015 οι πόρνες είχαν ανέλθει τις 18.500 και για πρώτη φορά εξαιτίας της κρίσης
εξωθήθηκαν στην πορνεία και Ελληνίδες, ενώ σήμερα εκδίδονται γυναίκες ακόμα και για 2
ευρώ.
Εν έτει 2017 τα στοιχεία δείχνουν επιδείνωση των ανισοτήτων και όχι βελτίωση της θέσης
της γυναίκας, ιδιαίτερα στην Ελλάδα. Φέτος η Ελλάδα αναδείχτηκε για ακόμη μία φορά
(όπως και το 2010 και το 2012) τελευταία στην Ε.Ε. στα θέματα ισότητας φύλου και το μο-
ναδικό κράτος-μέλος που τη δεκαετία 2005-2015 επιδείνωσε τις επιδόσεις της σε τρεις το-
μείς: στο χρήμα, στην υγεία και στον ελεύθερο χρόνο .
Σύμφωνα με στοιχεία της Ελληνικής Ιατροδικαστικής Εταιρίας (ΕΙΕ), που έγιναν γνωστά
στις 24 Νοεμβρίου 2016, μέσα σ' ένα χρόνο 16.700.000 γυναίκες στην Ευρωπαϊκή Ένωση
υπέστησαν σωματική βία ή σεξουαλική κακοποίηση. Στις ΗΠΑ, το ένα τρίτο των γυναικών
που χάνουν τη ζωή τους, σκοτώνονται από το σύζυγο, τον σύντροφο ή τον πρώην τους, ενώ
στη Βρετανία δύο γυναίκες χάνουν κάθε εβδομάδα τη ζωή τους από το χέρι του πρώην ή νυν
συντρόφου τους.Πάνω από το 50% των Ευρωπαίων γυναικών έχει πέσει θύμα σεξουαλικής
παρενόχλησης, κυρίως στο χώρο εργασίας, ενώ υπολογίζεται ότι 3,7 εκατομμύρια γυναίκες
θα βιώσουν σεξουαλική βία μέσα σε ένα έτος.Στην ΕΕ κάθε χρόνο 3.500 γυναίκες πεθαίνουν
λόγω ενδοοικογενειακής βίας και 62 εκατομμύρια γυναίκες, δηλαδή 1 στις 3 γυναίκες ηλικί-
ας 15 και άνω, έχει υπάρξει θύμα σωματικής ή και σεξουαλικής βίας.Το 27% των Ευρωπαί-
ων αντρών αποδέχονται τον βιασμό υπό ορισμένες συνθήκες, ενώ το ποσοστό των Ελλήνων
που συμμερίζονται την άποψη αυτήν φθάνει στο 32%. Το 2015 οι γυναίκες σε ηλικίες 30-34
ετών που είχαν σπουδάσει ήταν σημαντικά περισσότερες (43% έναντι 34%) . Και όμως στην
ΕΕ οι άντρες πληρώνονται περισσότερο κατά 16,5% , ενώ σε ορισμένα κράτη-μέλη η μισθο-
λογική ανισότητα έχει αυξηθεί τα τελευταία 5 έτη. Επιπλέον, τα τρία τέταρτα των οικιακών
εργασιών και τα δύο τρίτα των καθηκόντων γονεϊκής φροντίδας επιτελετούνται από εργαζό-
μενες γυναίκες.
Στην Ελλάδα, σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα, φαίνεται πως σωματική βία αναφέρει ότι έχει
υποστεί το 24% των γυναικών (18% από σύντροφο και 10% από άλλο άτομο), ενώ σεξουαλι-
κή βία αναφέρεται από το 6% των γυναικών (5% από σύντροφο και 1% από άλλο άτομο).
Συνολικά 25 περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας, αντιμετώπισε τον πρώτο μήνα λειτουργίας
του το νεοϊδρυθένIατροδικαστικόIατρείο του Nοσοκομείου «Ασκληπιείο Βούλας».Τα περι-
στατικά βιασμών υπολογίζονται στη χώρα μας σε 5.000 ετησίως, ωστόσο μόνο 150 από αυτά
πιστοποιούνται και ακολουθούν τη νομική οδό .Το γεγονός ότι αυτό (κατά την ΕΙΕ) , είναι
τουλάχιστον εν μέρει αποτέλεσμα της έλλειψης ιατροδικαστικών δομών, είναι άλλο ένα στοι-
χείο που δείχνει πώς συνδέονται ο νεοφιλελευθερισμός και τα μνημόνια με τις ανισότητες
φύλου.Σύμφωνα με έρευνα των Γιατρών του Κόσμου, το 2014 τέσσερις στις δέκα γυναίκες
στην χώρα μας αποφάσισαν να κάνουν ένα παιδί λιγότερο ή κανένα για να μην χάσουν την
δουλειά τους.
Σύμφωνα με τη φετινή έκθεση της Eurostat, η ανεργία και η ενασχόληση με τη φροντίδα των
παιδιών και του νοικοκυριού είναι οι τομείς στους οποίους στην Ελλάδα η διαφορά μεταξύ
των δύο φύλων είναι η μεγαλύτερη από ό,τι σε όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ. Σημαντικές δια-
φορές μεταξύ ανδρών και γυναικών καταγράφονται, επίσης, στις αμοιβές τους, με τη γυναίκα
να αμείβεται λιγότερο σε όλες τις κατηγορίες επαγγελμάτων .
Στην Ελλάδα παρατηρείται η μεγαλύτερη διαφορά μεταξύ των κρατών μελών στο ποσοστό
ανεργίας μεταξύ ανδρών (19,9%) και γυναικών (28,1%). Αντίστοιχα, το ποσοστό απασχόλη-
σης είναι 61% για τους άνδρες και 43,3% για τις γυναίκες.
Μόνο ένα στα τέσσερα ανώτερα διευθυντικά στελέχη στην Ελλάδα είναι γυναίκες (25%, όσο
είναι και στην Ολλανδία και την Τσεχία, ποσοστό που είναι το δεύτερο χαμηλότερο στην ΕΕ
μετά το Λουξεμβούργο). Ο μέσος όρος στην ΕΕ είναι 33%.
Στην Ελλάδα, παρατηρούνται οι μεγαλύτερες διαφορές στην ΕΕ μεταξύ των ποσοστών των
δύο φύλων που έχουν την καθημερινή φροντίδα των παιδιών (95% οι γυναίκες- 53% οι άν-
δρες, ενώ στην ΕΕ είναι 92% για τις γυναίκες και 68% για τους άνδρες). Το ίδιο (δηλ. η μέγι-
στη διαφορά μεταξύ των χωρών της ΕΕ) ισχύει για τις οικιακές εργασίες και το καθημερινό
μαγείρεμα, δραστηριότητες με τις οποίες ασχολείται στην Ελλάδα το 85% των γυναικών ένα-
ντι 16% των ανδρών. Στον αντίποδα βρίσκεται η Σουηδία, όπου με τις οικιακές εργασίες
ασχολείται το 74% των γυναικών και το 56% των ανδρών, ενώ ο μέσος όρος για την ΕΕ
ανέρχεται σε 79% για τις γυναίκες και 34% για τους άνδρες.
Στην Ελλάδα, μία στις δύο γυναίκες που δολοφονούνται κάθε χρόνο, είναι θύμα του νυν ή
πρώην συντρόφου/συζύγου τους.Το 23% των λεσβιών και το 35% των διεμφυλικών ατόμων
έχουν δεχτεί σωματικές ή σεξουαλικές επιθέσεις ή απειλές βίας τουλάχιστον μία φορά εντός
των τελευταίων 5 ετών. Οι γυναίκες 15-44 ετών κινδυνεύουν περισσότερο από βιασμό ή εν-
δοοικογενειακή βία παρά από τον καρκίνο, τα τροχαία ατυχήματα, τον πόλεμο ή την ελονο-
σία.
Όλα αυτά τα στοιχεία και η συζήτηση για υπαρκτό σεξισμό σήμερα αποκτούν μεγαλύτερη
σημασία, από την πρόσφατη ιστορία σκληρής καταδίκης νεαρής γυναίκας από το Ναύπλιο ,
θύματος απόπειρας βιασμού που σκότωσε τον επίδοξο βιαστή. Τα δικαστήρια στερούν έτσι
από τις γυναίκες το δικαίωμα στην αυτοάμυνα απέναντι στους βιαστές! Επίσης, η –τάχα μου-
«αριστερή κυβέρνηση» ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ επαναφέρει τον κολπικό έλεγχο στις γυναίκες που
κρατούνται στις φυλακές, 8 χρόνια μετά την κατάργησή της που ακολούθησε τη δολοφονία
της της κρατούμενης Κατερίνας Γκουλιώνη. Η Κατερίνα έδωσε μάχες για την κατάργηση
του κολπικού ελέγχου , έβγαλε δημόσιες καταγγελίες και μια μέρα τη δολοφόνησαν οι υπάλ-
ληλοι του κράτους, σε ένα έγκλημα που και σήμερα παραμένει ανεξιχνίαστο, ενώ οι υπάλλη-
λοι που κατήγγειλε με ονοματεπώνυμο η Κατερίνα, παραμένουν στις θέσεις τους...
Κατά τη γνώμη μας, ως ΚΑΡ, για να μπει ένα τέλος στη γυναικεία καταπίεση πρέπει να κα-
ταπολεμήσουμε την πηγή αυτής της καταπίεσης, δηλαδή το καπιταλιστικο σύστημα. Για τον
σεξισμό δεν ευθύνονται γενικά οι «άντρες» ούτε και μπορούν να τον καταπολεμήσουν γενικά
οι «γυναίκες» από μόνες τους.
Την εξουσία την έχει μια μικρή μερίδα του πληθυσμού της γης, η τάξη των καπιταλιστών .
Αν και οι περισσότεροι εκπρόσωποι αυτής της τάξης στα κέντρα εξουσίας είναι άντρες, σε
τίποτα δεν αλλάζει το πώς ασκείται αυτή η εξουσία όταν εκεί βρεθεί η γυναίκα.
Πάρτε για παράδειγμα τη Μέρκελ στη Γερμανία. Για να νικήσουμε τις κυβερνήσεις και τα
αφεντικά, είτε μιλάμε για ένα εργοστάσιο είτε μιλάμε για όλη την κοινωνία, πρέπει να παλέ-
ψουνε από κοινού άντρες και γυναικες εργαζόμενες-εργαζόμενοι.
Η γυναικεία καταπίεση αφορά όλες τις τάξεις, αλλά πλήττει ιδιαίτερα την εργατική τάξη κι
ακόμα περισσότερο τα κατώτερα στρώματά της, άρα η βασική της διάσταση είναι και σε
αυτή την περίπτωση ΤΑΞΙΚΗ. Δεν είναι το ίδιο καταπιεσμένη η πλούσια γυναίκα που έχει
δέκα υπηρέτριες (ή και υπηρέτες) να της κάνουν τις δουλειές στην έπαυλη, με μια μικροαστή
που έχει τη δυνατότητα να προσλάβει μπέιμπι-σίτερ ή γυναίκα για τις δουλειές στο σπίτι μια
φορά τη βδομάδα, και η μικροαστή δεν είναι το ίδιο με μια εργάτρια που δουλεύει 10 ώρες
για 500 ευρώ και μετά πάει για δεύτερη βάρδια στο σπίτι. Όσο πιο ανεξάρτητη είναι οικονο-
μικά είναι η γυναίκα τόσο λιγότερο εξαρτάται ή υποτάσσεται στην εξουσία του άντρα και
μπορεί να πάρει πιο εύκολα διαζύγιο. Μια πλούσια λεσβία μπορεί να κάνει ό,τι θέλει χωρίς
να κινδυνεύουν τα προνόμιά της, αλλά μια φτωχή λεσβία είναι υποχρεωμένη να ζει παριστά-
νοντας την στρέιτ ή έχοντας μυστική ερωτική ζωή, διαφορετικά μπορεί να χάσει την οικογέ-
νειά της, τη δουλειά της, την κοινωνική αποδοχή κοκ.
Από την άλλη η εργάτρια και νοικοκυρά, όταν είναι ταυτόχρονα μετανάστρια ή και ομοφυ-
λόφιλη βρίσκεται τριπλά και τετραπλά καταπιεσμένη, και οι ανισότητες στα νούμερα που
αναφέραμε γίνονται ακόμα μεγαλύτερες. Δεν θα ξεχάσουμε ποτέ την Κωνσταντίνα Κούνεβα,
που το 2008 μπράβοι του εργολάβου στον οποίο δούλευε της έριξαν βιτριόλι, της έκαψαν τη
γλώσσα και τον λαιμό και την τύφλωσαν. Γιατί ήταν εργάτρια , γυναίκα, Βουλγάρα και συν-
δικαλίστρια που αγωνιζόταν για τα δικαιώματα του σωματείου της. Ήθελαν να τρομοκρατή-
σουν τους ανθρώπους που αντιστέκονται, ιδιαίτερα όταν διαθέτουν πολλές «ιδιότητες» των
καταπιεσμένων και παρ’ όλα αυτά δεν το βάζουν κάτω. Οι ένοχοι δεν τιμωρήθηκαν ποτέ…
Είναι λοιπόν σημαντικές οι πρωτοβουλίες για τα δικαιώματα της γυναίκας, ωστόσο η πάλη
για τα δικαιώματα της γυναίκας είναι δεμένη με την πάλη για ίσα δικαιώματα για όλους, με
την πάλη ενάντια σε κάθε μορφή εκμετάλλευσης και καταπίεσης, με την πάλη για έναν καλύ-
τερο κόσμο για όλους και όλες. Για παράδειγμα πώς θα διεκδικήσουμε λεφτά για την υγεία
και την παιδεία; Πώς θα αγωνιστούμε ενάντια στη διάλυση του κοινωνικού κράτους που επι-
βαρύνει τη γυναίκα; Πώς θα απαντήσουμε στην ανατροπή των μνημονίων και των κυβερνή-
σεων που τα στηρίζουν; Ναι μεν η απελευθέρωση της γυναίκας περνά μέσα από τη δική της
δράση και συμμετοχή , αλλά από την άλλη αυτό απαιτεί κατακτήσεις δικαιωμάτων, που θα
δημιουργούνε τις προϋποθέσεις για την πραγματική ισότητα των δυο φύλων. Είναι χαρακτη-
ριστικό να θυμήσουμε, ιδιαίτερα αυτές τις μέρες που κλείνουν 100 χρόνια από τη ρώσικη
επανάσταση, πώς κινήθηκαν οι επαναστατημένοι εργάτες και εργάτριες για τα γυναικεία δι-
καιώματα: έφτιαξαν δημόσια πλυντήρια , μαγειρεία και άλλες κοινωνικές δομές για να απε-
λευθερωθεί η γυναίκα από τις δουλειές του σπιτιού. Κάτι που δεν έχει γίνει σε καμία άλλη
χώρα από τότε (oι κατακτήσεις της γυναίκας στη Ρωσία ανατράπηκαν από τη σταλινική
αντεπανάσταση, αλλά αυτή είναι άλλη συζήτηση .... Το θέμα λοιπόν δεν είναι να παλεύει ένα
ξεχωριστό γυναικείο κίνημα μόνο για τα γυναικεία δικαιώματα αλλά όλοι οι καταπιεσμενοι
να παλεύουμε ενάντια στη γυναικεία καταπίεση αλλά και κάθε είδους καταπίεση.
Είναι αναγκαίο να κάνουμε αγώνες και να διεκδικήσουμε αυτά που μας ανήκουν, αυτά που
οι "από πάνω" μας κλέβουν μέρα με την μέρα. Οι εργαζόμενοι, οι άνεργες, η νεολαία, οι
φτωχές και φτωχοί, είτε είμαστε άντρες ή γυναίκες , είτε ντόπιοι ή μετανάστες, είτε στρέιτ
και γκέι, πρέπει να ξεπεράσουμε τις σεξιστικες όπως και τις ρατσιστικές ιδέες, και να ενω-
θούμε απέναντι σε όσους μας κυβερνάνε και μας καταπιέζουν. Το να ενωθούμε και να παλέ-
ψουμε μαζί είναι η προϋπόθεση για να τους ανατρέψουμε. Δεν είναι στη φύση μας να μισού-
με και ο σεξισμός είναι ιδεολογία μίσους. Ο καπιταλισμός βασιλεύει με το «διαίρει και βασί-
λευε», ενώ εμείς δεν έχουμε τίποτα να χωρίσουμε. Μόνο αν διεκδικήσουμε μαζί, μπορούμε
να φτιάξουμε τα πράγματα στο παρόν και στο μέλλον, να φτιάξουμε τόσο έναν καλύτερο
κόσμο όσο και την θέση των γυναικών σε αυτόν.
Σεξιστικός Λόγος Κριτήριο Αξιολόγησης (Συνεξέταση)

Εκπαιδευτικό Σύστημα και αναγκαιότητα της μη σεξιστικής γλώσσας
Το απόσπασμα που ακολουθεί προέρχεται από άρθρο της Δ. Κογκίδου, καθηγήτριας στο
Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του ΑΠΘ, το οποίο δημοσιεύτηκε στις 30.5.2014
στην ιστοσελίδα tvxs.gr
Η εκπαίδευση, ως θεσμός, διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη διαδικασία συγκρότησης των

έμφυλων ταυτοτήτων μέσα από συγκεκριμένες εκπαιδευτικές πρακτικές. Ταυτόχρονα,
μπορεί να αποτελέσει ένα προνομιακό πεδίο προς την κατεύθυνση της άρσης του σεξισμού –
σε συνεργασία και με άλλους θεσμούς- προς όφελος των ίδιων των παιδιών και γενικότερα
της κοινωνίας. Για την αλλαγή της υπάρχουσας κατάστασης στην εκπαίδευση προκρίνεται ο
Λόγος της αντι-(ετερο)σεξιστικής προσέγγισης. Κυρίαρχο στοιχείο αυτής της προσέγγισης
είναι η ανάπτυξη των δομών ενός νέου σχολείου που αμφισβητεί τις άνισες σχέσεις εξουσίας
των φύλων και ενός αντίστοιχου αναλυτικού προγράμματος. Στο πλαίσιο αυτό η χρήση μη
σεξιστικής γλώσσας αποτελεί κομβικό στοιχείο γιατί, όπως είναι γνωστό, η γλώσσα δεν
είναι μόνον επικοινωνίας, αλλά και φορέας ιδεολογίας καθώς μέσα από τη γλώσσα
αποτυπώνεται η ανισότητα της κοινωνικής σχέσης των φύλων.
Διευκρινίζεται ότι η χρήση μη σεξιστικής γλώσσας στον τομέα της εκπαίδευσης –αλλά και
γενικά – δεν είναι από μόνη της ανατρεπτική, παρά μόνον εφόσον ασκηθεί μια συνολικότερη
ανατρεπτική πρακτική της έμφυλης τάξης σε όλα τα επίπεδα. Επίσης, το θέμα της χρήσης μη
σεξιστικής γλώσσας δεν τίθεται με όρους «πολιτικής ορθότητας» όπως συχνά κατανοείται.
Κάθε φορά που αμφισβητούμε όρους και εκφράσεις που εμπεριέχουν διακρίσεις δίνουμε
ταυτόχρονα και μια μάχη για όσα αναπαριστά και αναπαράγει στο επίπεδο των κοινωνικών
σχέσεων, δίνουμε μια μάχη για το νόημα, καθώς δεν έχουμε να κάνουμε μόνο με ζητήματα
γλώσσας, αλλά και με τη σύνδεσή τους με την πολιτική πράξη.
Όταν ανέλαβα το 2008 την Κοσμητεία της Παιδαγωγικής Σχολής στο ΑΠΘ, υπέγραφα ως
Κοσμητόρισσα. Είχε προκαλέσει πολλές συζητήσεις, εντός και εκτός ΑΠΘ, η επιλογή μου
αυτή, όπως και το να μη με προσφωνούν –όταν απαιτείται– ως «κυρία κοσμήτωρ» ή «η
κοσμήτορας» ή ακόμα χειρότερα «ο κοσμήτορας» ή όπως χαριτολογώντας 2-3 φορές
«Πυργοδέσποινα». Πολλοί και πολλές μου καταλόγισαν ότι κακοποιώ τη γλώσσα ή ότι δεν
ευσταθεί γραμματικά –γεγονός που δεν ισχύει σύμφωνα με ειδικούς.
Λιγότεροι/ες υπερασπίστηκαν την επιλογή μου και αρκετοί/ές «συμμορφώθηκαν» λόγω της
θέσης μου στην εκπαιδευτική ηγεσία του πανεπιστημίου. Με τον καιρό άρχισε σιγά-σιγά να
γίνεται αποδεκτό –όχι από όλους και όλες βέβαια – και να μην ξενίζει τόσο.
Χαρακτηριστικό είναι ένα σχετικό συμβάν σε ημερίδα που μιλούσα και με προσφώνησαν
στο αρσενικό: η συζήτηση τελείωσε όταν ένας φοιτητής μας έθεσε στο ακροατήριο το
ερώτημα:«Γιατί δεν μας ξενίζει η μαγείρισσα αλλά η κοσμητόρισσα; Χαίρομαι που και η νυν
Κοσμητόρισσα της Παιδαγωγικής εξακολουθεί την παράδοση αυτή. Νομίζω
ότι συμβάλλουμε έτσι στην αποδόμηση των κυρίαρχων στερεότυπων για τις σχέσεις των
ανδρών και των γυναικών με τις ηγετικές θέσεις γενικά και ιδιαίτερα στην εκπαιδευτική
ιεραρχία.Γιατί, λοιπόν, ακούγεται προκλητικό ή υπερβολικό «η κοσμητόρισσα, η
βουλεύτρια, η γιάτρισσα, η ζωγράφισσα, η δικηγορέσσα, η συγγράφισσα», ενώ ακούγεται

κανονικό «η μαγείρισσα, η χορεύτρια, η βασίλισσα;»
Σε έναν κόσμο που αλλάζει, γιατί στη γλώσσα οι γυναίκες να είναι αόρατες; Γιατί να
μιλάμε για «μητρική» γλώσσα και «πατρικό» σπίτι;
Πηγή: tvxs.gr
Α1. Ποια είναι η άποψη του φοιτητή, όπως αυτή παρουσιάζεται στην προτελευταία
παράγραφο, για το ζήτημα της σεξιστικής γλώσσας; Να γράψετε την απάντησή σας σε μία
παράγραφο 60-80 λέξεις.
Μονάδες 15
Α2. Θέλετε να ενημερώσετε τους συμμαθητές και τις συμμαθήτριές σας για το περιεχόμενο
των δύο πρώτων παραγράφων του κειμένου. Να γράψετε ένα κείμενο 60-80 λέξεων, όπου θα
το παρουσιάζετε με συντομία.
Μονάδες 15
Β1.Ποιος είναι ο τρόπος ανάπτυξης της τρίτης παραγράφου («Όταν ανέλαβα το 2008 …και
να μη ξενίζει τόσο.»);Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με αναφορές στο κείμενο.
Η’
[Εναλλακτική εκφώνηση σύμφωνα με τις νέες οδηγίες της Γ’ Λυκείου «Όταν ανέλαβα το
2008 …και να μη ξενίζει τόσο.»Ποιανομίζετεότιείναι η πρόθεση της συγγραφέα στη
συγκεκριμένηπαράγραφο του κειμένου; Πώς ο τρόπος με τον οποίοεπέλεξε να αναπτύξει την
παράγραφουπηρετεί την πρόθεσηαυτή;]
Μονάδες 10
Β2. Να γράψετε από ένα συνώνυμο για καθεμία από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου
με έντονη γραφή, χωρίς να αλλάζει το νόημα: άρσης,κομβικό, καταλόγισαν,
υπερασπίστηκαν, συμβάλλουμε.
Μονάδες 10
Β3. Στην τελευταία παράγραφο η συγγραφέας θέτει κάποιες ερωτήσεις. Τι επιτυγχάνει με

αυτή την επιλογή;
Μονάδες 10
Διαβάζετε το παραπάνω κείμενο στην τάξη και αποφασίζετε να δημοσιεύσετε ένα άρθρο στη
σχολική σας εφημερίδα στο οποίο αναφέρετε παραδείγματα σεξιστικής γλώσσας και
προτείνετε τρόπους άρσης του σεξιστικού λόγουστο πλαίσιο της εκπαίδευσης. (300-350
λέξεις)
Μονάδες 40
«Στις γυναίκες»
Το παρακάτω κείμενο είναι ποίημα του θεατρικού συγγραφέα και ποιητή ΜπέρτολτΜπρέχτ.
Όπως φαίνεται και από τον τίτλο του ποιήματος, ο ποιητής απευθύνεται στις γυναίκες.
«Στις γυναίκες»
Βούρτσισε το σακάκι
Βούρτισ’ το δυο φορές!
Όταν το βούρτσισμα τελειώσεις
Μένει μια πατσαβούρα καθαρή.
Μαγείρευε όλο φροντίδα
Μη λυπηθείς κανένα κόπο!
Σαν κι η δεκάρα λείπει
Σκέτο νεράκι είναι η σούπα.
Δούλευε, δούλευε ακόμα πιο πολύ!
Κάνε οικονομία, μοίραζέ τα πιο καλά!
Λογάριαζε, λογάριαζε μ’ ακρίβεια!
Σαν κι η δεκάρα λείπει
Τίποτα δεν μπορείς να κάνεις.
Ό,τι πάντα κι αν κάνεις
Ποτέ αρκετό δε θα ’ναι.
Η κατάστασή σου είναι άσκημη
Κι ακόμα πιο άσκημη θα γίνει.
Δεν πάει έτσι άλλο πια
Αλλά η διέξοδος ποια είναι;
Σαν η δεκάρα λείπει, καμιά δουλειά δεν είναι αρκετή.

Το ζήτημα για το κρέας, που σας λείπει στην κουζίνα
Δεν πρόκειται μες στην κουζίνα να κριθεί.
Ό,τι κι αν κάνετε
Ποτέ αρκετό δε θα ’ναι.
Η κατάστασή σας είναι άσκημη
Κι ακόμα πιο άσκημη θα γίνει.
Δεν πάει έτσι άλλο πια
Αλλά η διέξοδος ποια είναι; ΜπέρτολτΜπρέχτ

Α1. Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω προτάσεις ως Σωστές ή Λανθασμένες.
α) Το ποίημα έχει πεζολογικό ύφος.
β) «Σαν κι η δεκάρα λείπει / Τίποτα δεν μπορείς να κάνεις.»
Στο χωρίο έχουμε παρομοίωση.
γ) Στο ποίημα επικρατεί ένας απαισιόδοξος τόνος.
δ) Το βασικό θέμα του ποιήματος είναι η θέση της γυναίκας.
Μονάδες 15
Α2. «Σαν η δεκάρα λείπει, καμιά δουλειά δεν είναι αρκετή.

Το ζήτημα για το κρέας, που σας λείπει στην κουζίνα
Δεν πρόκειται μες στην κουζίνα να κριθεί.»
Να αποδώσετε το νόημα του παραπάνω χωρίου με δικά σας λόγια (50-60 λέξεις)
Μονάδες 15
Β1. Να βρείτε δύο σχήματα λόγου και να σχολιάσετε τη λειτουργία τους.
Μονάδες 15
Β2. α) Στην πρώτη στροφή επικρατεί η προστακτική ως έγκλιση. Τι επιτυγχάνει ο

συγγραφέας με αυτή την επιλογή;
β) Ποιο πρόσωπο κυριαρχεί στην πρώτη στροφή; Ποια βασική αλλαγή στο ρηματικό
πρόσωπο γίνεται στη δεύτερη στροφή; Γιατί πιστεύετε ότι ο συγγραφέας κάνει αυτή την
αλλαγή;
Μονάδες 15
Γ. Το ποίημα κλείνει με τη φράση «Αλλά η διέξοδος ποια είναι;»: Ποια είναι η δική σας
απάντηση στο ερώτημα που θέτει ο ποιητής; Γράψτε την απάντησή σας σε ένα κείμενο 150-
200 λέξεις.
Μονάδες 40
ΑΡΘΡΟ:ΜΟΡΦΕΣ ΡΑΤΣΙΣΜΟΥ,ΑΙΤΙΑ,
ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΚΑΙ ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ
Ρατσισμός είναι η αντίληψη που υποστηρίζει την ανωτερότητα μιας φυλής και
αποβλέπει στη διατήρηση της «καθαρότητάς» της και στη κυριαρχία της έναντι των
υπολοίπων. Δηλαδή ρατσισμός είναι να θεωρούμε κάποια άλλη ομάδα ανθρώπων ως
κατώτερη ή ακόμη και άξια περιφρόνησης, λόγω της φυλετικής ή εθνικής της καταγωγής.
Ο σύγχρονος ρατσισμός όμως δεν περιορίζεται μόνο στις φυλετικές διακρίσεις. Έτσι εκτός
από το φυλετικό ρατσισμό υπάρχει:
• Ο κοινωνικός ρατσισμός, δηλαδή η εχθρική συμπεριφορά απέναντι σε ορισμένες

κοινωνικές ομάδες, όπως είναι οι μετανάστες, τα άτομα με ειδικές ανάγκες, οι πρώην
φυλακισμένοι, οι φορείς τους AIDS, οι ομοφυλόφιλοι, οι ναρκομανείς, και άλλες κοινωνικές
ομάδες.
• Ο εθνικός ρατσισμός, δηλαδή η αντίληψη ότι ένα έθνος είναι ανώτερο από τα άλλα.
• Ο θρησκευτικός ρατσισμός, δηλαδή η αντίληψη ότι μία θρησκεία είναι η μόνη αληθινή και
πρέπει να επικρατήσει έναντι των υπολοίπων.
• Ο ρατσισμός των αναπτυγμένων κρατών σε βάρος υπανάπτυκτων, όπως ο ρατσισμός σε

βάρος των χωρών του τρίτου κόσμου.
• Ο ρατσισμός κατά του γυναικείου φύλου, δηλαδή οι εμφανείς ή άτυπες διακρίσεις κατά των
γυναικών, που είναι γνωστός ως σεξισμός.
ΑΙΤΙΑ ΤΟΥ ΡΑΤΣΙΣΜΟΥ
Τα αίτια του ρατσισμού είναι ποικίλα και λίγο πολύ γνωστά από το παρελθόν καθώς η
ανθρωπότητα δεν παραδειγματίστηκε από εμπειρίες τους παρελθόντος και ο ρατσισμός
αναβιώνει. Η έλλειψη ανθρωπιστικής παιδείας και η πνευματική φτώχεια είναι ένα από τα
σημαντικότερα αίτια του φαινομένου αυτού. Από τη στιγμή που τα άτομα δεν διδάσκονται
την αξία της ισότητας, της δικαιοσύνης, της ειρήνης, του σεβασμού είναι εύκολο να
παρασυρθούν από ρατσιστικές αντιλήψεις. Παράλληλα το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο
περιορίζει τους ορίζοντες των ανθρώπων και αδρανοποιεί τη σκέψη τους με αποτέλεσμα να
χειραγωγούνται εύκολα και να υιοθετούν άκριτα κάθε είδους στερεότυπα. Η κρίση των
αξιών, όπως η ανηθικότητα, ο ανταγωνισμός, η γενικότερη αμφισβήτηση των
ανθρωπιστικών ιδανικών καλλιεργούν το μίσος στις ψυχές των ανθρώπων που πυροδοτεί τις
μεταξύ τους σχέσεις. Τα συμπλέγματα ανωτερότητας ή κατωτερότητας που φέρουν τα άτομα
ή και ολόκληροι λαοί καλλιεργούν επίσης το φθόνο και το μίσος. Επιπλέον δημιουργούν την
αίσθηση της υπεροχής και την επιθυμία της κυριαρχίας έναντι των άλλων. Τα οικονομικά
συμφέροντα είναι άλλη μία σημαντική αιτία, όπως για παράδειγμα ο φυλετικός ρατσισμός
κατά των μαύρων είναι ένα ιδεολόγημα που δημιουργήθηκε για να δικαιολογήσει την
εκμετάλλευση των λαών της Αφρικής από τους λευκούς. Οι κάθε είδους πολιτικές
σκοπιμότητες όπως οι επεκτατικές βλέψεις μιας χώρας σε βάρος άλλης ή η έντεχνη μετάθεση
των ευθυνών για την ύπαρξη σοβαρών οικονομικών και κοινωνικών προβλημάτων σε
συγκεκριμένες ομάδες. Για παράδειγμα οι μετανάστες κατηγορούνται συνήθως σε μια χώρα
για την όξυνση της ανεργίας ή την έξαρση της βίας, ενώ αποκρύπτεται η ανικανότητα της
πολιτικής ηγεσίας να δώσει λύσεις. Ο φανατισμός, θρησκευτικός ή εθνικός, που υποκινείται
επίσης από ποικίλες σκοπιμότητες, οικονομικές ή πολιτικές. Τέλος οι τραυματικές εμπειρίες
του παρελθόντος που στηρίζονται στις μακραίωνες διαμάχες ανάμεσα σε κάποιους λαούς.
ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΡΑΤΣΙΣΜΟΥ
Ο ρατσισμός σήμερα εκδηλώνεται ποικιλοτρόπως και προσβάλει ανεπανόρθωτα σχεδόν

σχέσεις ατόμων, ομάδων, λαών. Προκαλούνται φαινόμενα περιθωριοποίησης, άγονες
αντιπαραθέσεις, και καταργούνται τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα. Ευδοκιμούν ο
πόλεμος αντί της ειρηνικής συνύπαρξης, η βία αντί της γαλήνης, η ξενοφοβία αντί της
γόνιμης αλληλεπίδρασης των λαών. Ο ρατσισμός εγκυμονεί απρόβλεπτους κινδύνους για μια
κοινωνία, για ένα έθνος, επειδή οι έντονες διακρίσεις μπορεί να οδηγήσουν σε εκμετάλλευση
κοινωνικών ομάδων, σε διχασμό και αναταραχές. Κατά αυτόν τον τρόπο ο ρατσισμός
μεταθέτει τις ευθύνες για την εκμετάλλευση και τις γνωστές συνέπειές της, τη φτώχεια, την
ανεργία, το βιολογικό αφανισμό, τις ανταγωνιστικές ανθρώπινες σχέσεις, την ανισότητα, τη
καταπάτηση των φυσικών δικαιωμάτων του ανθρώπου, από τους κύριους υπεύθυνους
δηλαδή τις λίγες ισχυρές χώρες ή τις ολιγάριθμες ισχυρές κοινωνικές ομάδες, στα πιο
ανίσχυρα θύματά τους, τις χώρες του τρίτου κόσμου, τις φυλετικές και εθνικές μειονότητες,
τις οικονομικά και κοινωνικά περιθωριο-ποιημένες ομάδες. Δεν είναι, μάλιστα σπάνιο το
φαινόμενο άνθρωποι που υφίστανται το ρατσισμό να γίνονται εξιλαστήρια θύματα, όταν
«προκύπτει η ανάγκη» να αποπροσανατολιστεί η κοινή γνώμη και να εκτονωθεί η
δυσαρέσκεια της για άλλα ουσιώδη, υπαρκτά κοινωνικά προβλήματα. Χειρότερη βέβαια απ’
όλα αυτά είναι η προοπτική να ζήσουν οι άνθρωποι σε έναν κόσμο όπου κάποιοι από αυτούς
θα νιώσουν το κοινωνικό ρατσισμό να στρέφεται εναντίον τους. Το πρόβλημα, συνεπώς,
τους αφορά όλους άμεσα και πρέπει να συνειδητοποιήσουν τη σοβαρότητά του και να
εναντιωθούν σθεναρά.
Ρατσισμός Κριτήριο Αξιολόγησης (Συνεξέταση)
Τα προσφυγόπουλα στο σχολείο, ο ρατσισμός στο περιθώριο
Μέχρι σήμερα έχουν ιδρυθεί 773 τάξεις υποδοχής στα πρωινά δημόσια
Δημοτικά και 256 στα Γυμνάσια. Για πρώτη φορά τόσα πολλά προσφυγόπουλα από το Καρά
Τεπέ πηγαίνουν σχολείο στα Δημοτικά και τα Γυμνάσια της Μυτιλήνης. Με πολύχρωμες
τσάντες και παιδικά χαμόγελα γέμισαν για ακόμα μία χρόνια οι τάξεις υποδοχής στο κέντρο
της Αθήνας.
Το τοπίο αυτό γκριζάρουν, δυστυχώς, θλιβερές -αν και μεμονωμένες-

αντιδράσεις. Ομάδα γονέων ζητάει με εξώδικο να μην ενταχθούν τα προσφυγόπουλα σε
Δημοτικό στο Σκουτάρι Σερρών. Γονείς στη Χίο στέλνουν εξώδικο με το οποίο τάσσονται
κατά της εκπαίδευσης των προσφυγόπουλων στα σχολεία. Η ΕΛΜΕ Λέσβου προτρέπει τους
εκπαιδευτικούς να χρησιμοποιούν τον όρο «λαθρομετανάστης» στα σχολεία. Κι όμως. Το
πρώτο κουδούνι για τα προσφυγόπουλα χτύπησε.
Τα παιδιά δείχνουν τον δρόμο με τη συμπεριφορά τους σε γονείς και

καθηγητές που αντιδρούν στην ένταξη των προσφυγόπουλων. «Τα παιδιά πάντα δέχονται τα
άλλα παιδιά, αντίθετα με τους μεγάλους. Δεν έχουν μπει μέσα τους η καχυποψία και ο
ρατσισμός, είναι πιο ανοιχτά» τονίζει στην “Α” η Μαρία Τσαρδή. Όπως μας λέει, εκείνο που
ισχύει κατά κανόνα είναι ότι τα παιδιά «τα βρίσκουν εξαιρετικά μεταξύ τους», ειδικά στα
Δημοτικά, και σε καμία περίπτωση δεν αποτελεί είδηση η αρμονική τους συνύπαρξη στις
τάξεις. Σημειώνει άλλωστε ότι ακόμα και οι μεγάλοι με τον καιρό «βλέπουν ότι οι φόβοι
τους ήταν παράλογοι. Όπως ότι θα κολλούσαν τα παιδιά τους αρρώστιες». Προσφυγόπουλα
και Ελληνάκια δείχνουν τον δρόμο για μια κοινωνία χωρίς ρατσισμό.
Πάντα υπάρχει βέβαια πίσω τους η σκληρή πραγματικότητα. Όσα έχουν

ζήσει τα παιδιά στις χώρες τους και κατά τη διαδρομή μέχρι εδώ αποτελούν συχνά την κύρια
αιτία πίσω από ορισμένες επιθετικές συμπεριφορές, επισημαίνει η Μ. Τσαρδή.
Στα περισσότερα σχολεία και τις περισσότερες ημέρες σε όλα τα σχολεία τα

παιδιά ζουν μαζί χωρίς φασαρίες. Στο Χαϊδάρι εξελέγη πρόεδρος του δεκαπενταμελούς ένα
προσφυγόπουλο. Το παιδί δεν είναι δηλαδή απλώς αποδεκτό από τους συμμαθητές του, αλλά
τόσο συμπαθές ώστε να το ψηφίσουν να τους εκπροσωπεί σε ζητήματα που αφορούν το
σχολείο και την καθημερινότητά τους.
Οι δυσκολίες που συναντούν οι εκπαιδευτικοί στο εγχείρημα είναι πολλές.

Παρ’ όλα αυτά, η «ανταμοιβή» είναι ανεκτίμητη. «Είναι συγκινητικό να σου στέλνουν
μήνυμα πρώην μαθητές σου από το εξωτερικό ότι είναι καλά, ότι δεν θα σε ξεχάσουν.»
Κατά τη διάρκεια της χρονιάς αναμένεται να ιδρυθούν ακόμα περισσότερα

τμήματα υποδοχής στα πρωινά σχολεία, αλλά και Δομές Υποδοχής για την Εκπαίδευση των
Προσφύγων (απογευματινά τμήματα) στα σχολεία. Ο στόχος είναι όλα τα παιδιά σε κάθε
γωνιά της Ελλάδας να έχουν πρόσβαση στην εκπαίδευση και τη μόρφωση. Μέχρι
σήμερα έχουν ιδρυθεί 773 τάξεις υποδοχής στα πρωινά δημόσια Δημοτικά και 256 στα
Γυμνάσια. Οι Δομές Υποδοχής για την Εκπαίδευση των Προσφύγων (ΔΥΕΠ) είναι
ουσιαστικά προενταξιακές τάξεις που λειτουργούν 2 μ.μ. – 6 μ.μ. εντός των σχολείων
προκειμένου τα παιδιά να ενταχθούν σε συνθήκες σχολικής ζωής και στη συνέχεια να πάνε
στα πρωινά τμήματα. Βασικά μαθήματα είναι τα Ελληνικά, τα Αγγλικά, τα Μαθηματικά, η
Πληροφορική, τα Εικαστικά και η Γυμναστική.
Παπαντωνίου Κώστας Βαϊνανίδη Χρύσα, 20/10/2018, Εφημ. ΑΥΓΗ, (Διασκευασμένο)
1η Δραστηριότητα
Α1. Να παρουσιάσετε στους συμμαθητές σας περιληπτικά σε 60-70 λέξεις το περιεχόμενο

των πρώτων τεσσάρων παραγράφων (Μέχρι σήμερα… επισημαίνει η Μ. Τσαρδή.)
Μονάδες 15
Α2. Σε κάθε μια από τις παρακάτω προτάσεις που ακολουθούν, να δώσετε τον χαρακτηρισμό
Σωστό/Λάθος, ανάλογα με το νόημα του κειμένου.
1. Οι τάξεις υποδοχής αποτελούν μια φιλοδοξία που μένει ανεκπλήρωτη στην Ελλάδα.
2. Λυπηρά συμβάντα στον χώρο της εκπαίδευσης των προσφύγων λειτουργούν ως

ανάχωμα το οποίο, ωστόσο, ξεπερνιέται.
3. Τα παιδιά δέχονται πολύ πιο εύκολα τους πρόσφυγες από ότι οι ενήλικες.
4. Οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι εκπαιδευτικοί είναι ελάχιστες αλλά υπαρκτές.
5. Κατά τη διάρκεια της χρονιάς αναμένεται να ιδρυθούν ακόμα περισσότερα τμήματα

υποδοχής.
Μονάδες 15
Α3α. Να βρείτε τη δομή και τον τρόπο ανάπτυξης της δεύτερης παραγράφου.
Μονάδες 10
β.. Ποια νοηματική σχέση εκφράζουν οι παρακάτω διαρθρωτικές λέξεις ή φράσεις (με
έντονη γραφή στο κείμενο): όμως, άλλωστε, βέβαια, αλλά και, Μέχρι σήμερα
Μονάδες 10
Α4. Να αποδώσετε τα συνώνυμα των παρακάτω λέξεων του κειμένου (υπογραμμισμένες στο
κείμενο): ενταχθούν, προτρέπει, συνύπαρξη, εκπροσωπεί, μόρφωση.
Μονάδες 5
Α5. Να αιτιολογήσετε τη χρήση των παρακάτω σημείων στίξης:

Α. η «ανταμοιβή» είναι ανεκτίμητη (εισαγωγικά – 6η §)
Β. Δομές Υποδοχής για την Εκπαίδευση των Προσφύγων (απογευματινά τμήματα) στα
σχολεία. (παρένθεση – 7η §)
Μονάδες 5
Α.7 Σύμφωνα με το κείμενο, στα περισσότερα σχολεία και τις περισσότερες ημέρες, σε όλα
τα σχολεία, τα παιδιά ζουν μαζί χωρίς φασαρίες. Αναλαμβάνετε να γράψετε ένα άρθρο για τη
σχολική σας εφημερίδα (250 – 300 λέξεις), στο οποίο θα παρουσιάζετε τις αιτίες της
εμφάνισης ρατσιστικών φαινομένων ενάντια σε αλλοεθνείς στα σχολεία καθώς και στον
ρόλο του που οφείλει να έχει η σχολική κοινότητα για τον περιορισμό τους.
Μονάδες 40
Η Κωνσταντίνα και οι αράχνες της
Η Άλκη (Αγγελική) Ζέη είναι Ελληνίδα συγγραφέας και πεζογράφος. Έχει βραβευθεί
για το έργο της από την Ακαδημία Αθηνών, ενώ βιβλία της έχουν μεταφραστεί σε 20
γλώσσες. Στο μυθιστόρημα αυτό αφηγείται τις περιπέτειες μιας έφηβης που έρχεται
στην Ελλάδα χωρίς τους γονείς της, για να ζήσει προσωρινά με τη γιαγιά της, ύστερα
από εφτάχρονη παραμονή στη Γερμανία. Στο απόσπασμα που ακολουθεί, η
δεκατριάχρονη ηρωίδα αναπολεί τις πρώτες μέρες στο Άαχεν και τη γνωριμία της με το
περιβάλλον του γερμανικού σχολείου, στο οποίο η μητέρα της εργάζεται ως δασκάλα
της ελληνικής γλώσσας.
Λένε πως άμα πνίγεσαι στη θάλασσα, πριν βουλιάξεις για τα καλά, περνάει από μπροστά
σου, σαν κινηματογραφική ταινία, όλη σου η ζωή. Κι εμένα τώρα, που βουλιάζω στη στεριά,
περνάει από μπροστά μου όλη μου η ζωή στο Άαχεν.
Το σπίτι μας, σ’ ένα μεγάλο δρόμο με δέντρα και στη μέση παρτέρια με λουλούδια.
Μένουμε στον τρίτο όροφο, και στο ισόγειο είναι το μαγαζί που πουλάει τα ψωμάκια. Το
δωμάτιό μου μεγάλο, μ’ ένα κρεβάτι σχεδόν διπλό, μπρούντζινο, σαν του παλιού καιρού, με
τσέρκι και κουνουπιέρα να το σκεπάζει ολόκληρο και να χώνεσαι μέσα να κάνεις όνειρα
ξύπνια. Το είχα δει σε μια βιτρίνα, όταν πήγαμε με τη μαμά και τον μπαμπά να διαλέξουμε
έπιπλα. «Αυτό θέλω». Εκείνοι γέλασαν. «Ας της κάνουμε το χατίρι», είπε ο μπαμπάς και μου
το πήραν. Όταν μας το έφεραν στο σπίτι, ξάπλωνα με τις ώρες. Μια τρύπωνα κάτω από την
κουνουπιέρα, μια την άνοιγα και κοίταζα απέναντι, από το μεγάλο παράθυρο που έπιανε όλο
τον τοίχο, τα φανάρια της Άνναστράσσε – ένα δρόμο όχι πολύ μεγάλο, στολισμένο με παλιά
φανάρια.
Εκεί πηγαίναμε με τον μπαμπά, μόλις τέλειωνα τα μαθήματά μου, να κάνουμε μια βόλτα,
παρόλο που άρχιζε να σκοτεινιάζει. Όταν χιόνιζε, στραφτάλιζαν οι νιφάδες στο φως των
φαναριών. Τις Παρασκευές, που δεν είχαμε σχολείο την άλλη μέρα ούτε εγώ ούτε ο
μπαμπάς, πηγαίναμε βόλτα στους πεζόδρομους που ήταν εκεί γύρω, χαζεύαμε τα μαγαζιά,
δηλαδή εγώ χάζευα, και καταλήγαμε σ’ ένα μεγάλο καφενείο, το Κινγκ Κόλετζ, που είχε
καρέκλες από χοντρή ψάθα και ξύλινα τραπέζια. Εγώ έπαιρνα μια ζεστή σοκολάτα κι ο
μπαμπάς μια μπίρα. Αν χασομερούσαμε, μας έλεγε η μαμά γελώντας: «Πάλι έξω το ρίξατε;».
Εκεί, σ’ αυτόν το δρόμο με τα φανάρια, έλεγα στον μπαμπά όλα μου τα μυστικά.
«Κωνσταντινιώ», έτσι με φώναζε ο μπαμπάς, «τι καινούριο έχουμε σήμερα;». Κι εγώ άρχιζα
και δεν τέλειωνα• τα πιο πολλά για το σχολείο, που το λάτρευα.
Το αγάπησα από τη στιγμή που το είδα. Παρόλο που, πριν μπούμε μέσα την πρώτη μέρα,
χτυπούσε η καρδιά μου σαν τρελή, και τα χέρια μου, που κρατούσε το ένα ο μπαμπάς και το
άλλο η μαμά, είχαν ιδρώσει.
Μπήκαμε σε μια μεγάλη αυλή στρωμένη με πρασινόγκριζες πλάκες κι ένα μεγάλο στέγαστρο
γύρω γύρω.
«Ο διευθυντής, ο χερΧάινερ, μας περιμένει στο γραφείο του», λέει η μαμά. Παίρνουμε ένα
διάδρομο με πλακάκια μπεζ και βυσσινιά. Ο διάδρομος ατέλειωτος, μα σ’ όλο το μήκος, από
τη μια μεριά, απ’ άκρη σ’ άκρη, παράθυρα και στο περβάζι τους γλάστρες γλάστρες με
διαφορετικά λουλούδια και φύλλα η καθεμιά. Στον απέναντι τοίχο, πίνακες. Η καρδιά μου δε
χτυπούσε πια, γιατί αποξεχάστηκα και χάζευα.
Ανεβήκαμε μια σκάλα, που αντί για κάγκελα είχε άσπρο μεταλλικό δίχτυ κι η κουπαστή της
ήταν σκούρα βυσσινιά. Φτάσαμε στον πρώτο όροφο και σταθήκαμε μπροστά σε μια πόρτα,
που ο μπαμπάς είπε πως ήταν το γραφείο του διευθυντή. Δεν ξέρω τι άλλο χρώμα πήρα εκτός
από το κανονικό χλωμό μου. Σίγουρα θα έμοιαζα με λειψανάκι Η μαμά χτύπησε την πόρτα κι
ο μπαμπάς γύρισε και με κοίταξε: «Κωνσταντινιώ, κουράγιο, αφού σου είπαμε πως είναι ο
καλύτερος».
Η πόρτα άνοιξε από μόνη της, ο μπαμπάς μ’ έσυρε σχεδόν μέσα, μα, πριν μπούμε καλά καλά,
ήρθε και στάθηκε μπροστά μας ένας κύριος όχι πολύ ψηλός, με κοκκινωπά μαλλιά και
γαλανά μάτια, που χαμογελούσε και φαίνονταν τα κάτασπρα δόντια του.
Ουφ! Η καρδιά μου έπαψε να παίζει ταμπούρλο. Εκείνος έσκυψε, με φίλησε και είπε
ελληνικά: «Καλώς το παιντί μας». Ο μπαμπάς μού είχε πει πως ο χερΧάινερ λατρεύει την
Ελλάδα και μαθαίνει ελληνικά. Πήγε στο γραφείο του, που ήταν μεγάλο, φορτωμένο με
πολλά χαρτιά, κι ανάμεσα στις στοίβες ξεπρόβαλε ένα μπλε βάζο με κίτρινα τριαντάφυλλα.
Μας είπε να καθίσουμε, κι εγώ κάθισα στην άκρη άκρη μιας καρέκλας. Έτσι και
κουνιόμουνα λίγο, θα ‘πεφτα κάτω.
Πού είσαι, Φάρμουρ, ν’ ακούσεις τι μου είπε. Πως βλέπει στο πρόσωπό μου ότι θα τα
καταφέρω, και δεν είπε πως έχω βλέμμα εξεταστικό, αλλά έξυπνο και θεληματικό. Ύστερα
σηκώθηκε και με πήρε από το χέρι να με πάει στην τάξη μου.
Η μαμά κι ο μπαμπάς με κοίταξαν σαν να μου ‘λεγαν «κουράγιο», μα εγώ δεν είχα πια
ανάγκη από κουράγιο. Περπατούσα στους διαδρόμους πλάι στο διευθυντή, προσπαθούσα να
μην καμπουριάζω και κοίταζα ολόγυρα με το… έξυπνο και θεληματικό μου βλέμμα, ώσπου
φτάσαμε στην τάξη.
Όσο ο χερΧάινερ μιλούσε με τη δασκάλα, εγώ κοίταζα την αίθουσα, που είχε μεγάλα
παράθυρα με γλάστρες στα περβάζια και ζωγραφιές στους τοίχους. Τα παιδιά κάθονταν το
καθένα σε δικό του θρανίο.
Ήταν σχεδόν όλα κατάξανθα με γαλανά μάτια, μα εγώ ξεχώρισα ένα με λοξά σκούρα μάτια
κι ένα μαυράκι με σγουρά μαλλιά. Όλα είχαν το βλέμμα καρφωμένο πάνω μου.
Ο χερΧάινερ μού χάιδεψε το κεφάλι κι έφυγε. Η δασκάλα, μια ξανθιά κοπέλα με πρόσωπο
γεμάτο πανάδες, μου έδειξε να καθίσω σ’ ένα άδειο θρανίο στην πρώτη σειρά. Στο διπλανό
καθόταν ένα κοριτσάκι με μαλλιά κόκκινα σαν φλόγες, που μου χαμογελούσε.
Η δασκάλα πήγε να γράψει σ’ έναν τεράστιο πίνακα, που έπιανε όλο τον τοίχο. Ευτυχώς που
το καλοκαίρι, πριν φύγουμε από την Ελλάδα, έκανα γερμανικά, κι έτσι μπορούσα
τουλάχιστον να ξεχωρίζω τα γράμματα.
Β1. Σε κάθε μια από τις παρακάτω προτάσεις που ακολουθούν, να δώσετε τον χαρακτηρισμό
Σωστό/Λάθος, ανάλογα με το νόημα του κειμένου.
1. Τις Παρασκευές, που η Κωνσταντίνα δεν είχε σχολείο πήγαινε βόλτα με τον πατέρα
της στους πεζόδρομους.
2. Τα πιο πολλά θέματα που εκμυστηρευόταν η Κωνσταντίνα στον πατέρα της

σχετίζονταν με την οικογενειακή τους ζωή.
3. Η Κωνσταντίνα στην πρώτη μέρα της στο σχολείο συνοδεύονταν μόνο από την
μητέρα της.
4. Στο διπλανό θρανίο από την Κωνσταντίνα καθόταν ένα κοριτσάκι που της
χαμογελούσε.
5. Η Κωνσταντίνα ήξερε να γράφει Γερμανικά.
Μονάδες 15
Β2. Να περιγράψετε σε μία παράγραφο 50-60 λέξεων τα συναισθήματα από την πρώτη
μέρας της Κωνσταντίνας στο γερμανικό σχολείο.
Μονάδες 15
Β3 α. Να εντοπίσετε ένα σημείο του κειμένου όπου υπάρχει περιγραφή και ένα όπου υπάρχει
αφήγηση.
Μονάδες 10
β. Να γράψετε σε ποιο πρόσωπο γίνεται η αφήγηση. Τι προσφέρει στο ύφος του κειμένου;
Μονάδες 10
γ. Τι είδους αφηγητή έχουμε;
Μονάδες 4
Β4 . Να βρείτε στο κείμενο δύο μεταφορές, δύο παρομοιώσεις και δύο εικόνες.
Μονάδες 6
Β5. Υποθέστε πώς είστε η Κωνσταντίνα και στέλνετε μια επιστολή στην αγαπημένη σας
φίλη στην Ελλάδα. Περιγράψτε της σύντομα (150-200 λέξεις) τις εντυπώσεις σας από τις
πρώτες μέρες στο σχολείο.
Μονάδες 40
Τέχνη - Σχεδιάγραμμα έκθεσης

Ορισμός: Τέχνη είναι η συνειδητή ενέργεια αλλά και η ιδιαίτερη ικανότητα του ανθρώπου
για δημιουργία έργων που προκαλούν αισθητική συγκίνηση
και αναπτύσσουν προβληματισμό. Μέσω της τέχνης, δεν εκφράζεται μόνο το ιδεώδες του
ωραίου, σύμφωνα με την ιδιαίτερη αισθητική του καλλιτέχνη και της εποχής του, αλλά και
ένας κοινωνικής υφής προβληματισμός, ανάλογος με τις ιδεολογικές αντιλήψεις, τους
κοινωνικούς προσανατολισμούς, τις αξιολογικές προσεγγίσεις του δημιουργού και τις
ιδιαίτερες συνθήκες του καιρού του. Αναπτύσσει μια βαθύτερη σύλληψη της
πραγματικότητας και έτσι πραγματοποιείται η μετουσίωση της σε άλλες εκφράσεις και
μορφές, που μπορούν να μεταβιβαστούν σε άλλους.
Mορφές τέχνης: α) εικαστικές ή πλαστικές. (ζωγραφική, γλυπτική,

αρχιτεκτονική,διακοσμητική ) β) φωνητικές ή τονικές τέχνες (μουσική, λογοτεχνία) γ)
κινητικές ή μιμητικές τέχνες (χορός , θέατρο, κινηματογράφος).
Η κίνητρα της καλλιτεχνικής δημιουργίας
Το ταλέντο του ανθρώπου, η προδιάθεση, η ευλογημένη κληρονομικότητα.
Η τάση του ανθρώπου για μίμηση.
Η τυχαία παραγωγή καλλιτεχνήματος.
Η λύτρωση του καλλιτέχνη από τα πάθη-εξαγνισμός.
Το ξύπνημα της φαντασίας ως αντίδραση από την επαφή του καλλιτέχνη με την
πραγματικότητα.
Η επιθυμία του καλλιτέχνη ν’ αλλάξει τη ζωή, να την αποδώσει χωρίς ατέλειες, καλύτερη
(εξιδανίκευση της ζωής).
Ο πόθος της αθανασίας.
Η ανάγκη για αναγνώριση και διάκριση.
Η ανάγκη για εξομολόγηση και επικοινωνία με τον κόσμο.
Η επιθυμία για αποδοχή του εαυτού μας και για προσωπική ελευθερία.
Η ανθρωπιστική και κοινωνική συνείδηση.
Η επιθυμία για πρωτοτυπία και πρωτοπορία.
Η χρησιμοθηρία και ο ωφελιμισμός(χρήματα).
Ο συναγωνισμός ή ο ανταγωνισμός άλλων καλλιτεχνών.

Μορφωτική αξία της τέχνης
Καλλιέργεια αισθητικών κριτηρίων , ανάπτυξη της ευαισθησίας και της καλαισθησίας ( τάξη,
ρυθμός , συμμετρία , αρμονία) , στοιχεία πολύ απαραίτητα για τη βελτίωση της ζωής του
σύγχρονου ανθρώπου ) .
Ο άνθρωπος που έχει καλαισθησία αποζητά το ωραίο σε κάθε εκδήλωση της ζωής του , από
απλά καθημερινά θέματα , όπως για παράδειγμα το ντύσιμό του ή η διακόσμηση του σπιτιού
του , μέχρι το μέσο ψυχαγωγίας που επιλέγει .
Ανάπτυξη της παρατηρητικότητας , της φαντασίας και της πρωτοτυπίας .
Καλλιέργεια του λόγου , δηλαδή της σκέψης , της έκφρασης , του μέτρου .
Προσφέρει ψυχαγωγία με την αισθητική συγκίνηση και την απόλαυση, αλλά και ψυχική
ισορροπία και γαλήνη, λυτρώνοντας τον άνθρωπο από την πληκτική καθημερινότητα και το
άγχος.
Μόρφωση με τη μετάδοση ιδεών, γνώσεων και προβληματισμών. Η τέχνη δίνει ερεθίσματα

για προβληματισμούς και ενισχύει την κριτική αντίληψη ως αντίδοτο στην πνευματική
οκνηρία και στη μαζοποίηση.
Με το αγαθό , το ιδεώδες και το αληθινό , που μπορεί να πυκνώνονται σε ένα καλό έργο
Τέχνης , διαμορφώνεται το ήθος , η αντίληψη της ζωής και οι αξίες του φιλότεχνου.
Προβάλλει ιδανικά και αρετές που αποτελούν υγιή πρότυπα σεβασμού και ανιδιοτέλειας για
τη διάπλαση των ανθρώπων με υψηλό αίσθημα ευθύνης, ώστε να δράσουν ενάντια στην
εκμετάλλευση και στην απανθρωποποίηση.
Εξευγενίζει , εκλεπτύνει το χαρακτήρα , καταπραΰνει τα πάθη και λυτρώνει. Οδηγεί στην

αυτοκριτική και κατά συνέπεια στην αυτογνωσία.
Γνώση της αξίας - άρα και σεβασμός - της πολιτιστικής κληρονομιάς και της καλλιτεχνικής
δημιουργίας .
Η κοινωνική της σημασία
Απελευθερώνει . Το καλλιτέχνημα είναι πάντα έργο ενός ελεύθερου ανθρώπου που με την
οξυδέρκεια και τη φαντασία του μπορεί να διακρίνει περιορισμούς και αδικίες. Έτσι , η
καλλιτεχνική δημιουργία μετατρέπεται συχνά σε φωνή διαμαρτυρίας και αντίστασης από την
αυθαιρεσία της εξουσίας, καλώντας το φιλότεχνο στην αναζήτηση και της δικής του
ελευθερίας,
Στηλιτεύει την ανηθικότητα και την ασχήμια και δίνει στον άνθρωπο το όραμα για έναν
καλύτερο κόσμο , πιο δίκαιο , πιο ελεύθερο , πιο όμορφο και ειρηνικό.
Συντροφεύει τον άνθρωπο στη χαρά και στη λύπη και του προσφέρει παρηγοριά.
Τονώνει τη θρησκευτική πίστη.

Ενισχύει τα φιλειρηνικά αισθήματα, επισημαίνοντας την κοινή μοίρα των ανθρώπων και
αντιμάχεται το ρατσισμό και τον εθνικισμό.
Εμπνέει την αγάπη για τη φύση.
Φέρνει κοντά τους ανθρώπους :"τίποτε δε μας ενώνει καλύτερα ,λέει ο Σεφέρης από μια
καλλιτεχνική συγκίνηση''. Λυτρώνει το άτομο από τη μοναξιά και την αντικοινωνική
συμπεριφορά και προτάσσοντας το κοινό καλό, συμβάλλει στην καλλιέργεια της
ομαδικότητας , της κοινωνικής συνείδησης.
Δεν αποτελεί μόνο σημαντικό στοιχείο του πολιτισμού ενός έθνους , αλλά και διακριτικό του
γνώρισμα . Έτσι , συμβάλλει στη διαμόρφωση της εθνικής συνείδησης και στην εδραίωση
της δημοκρατίας.
ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΟΣ
Το κάθε έργο τέχνης εκφράζει μία πραγματικότητα. Είναι το δημιούργημα ενός ανθρώπου,
του καλλιτέχνη, που έχει ως στόχο να επικοινωνήσει με το κοινό. Γι’ αυτό και, όταν
ολοκληρώνεται, παύει να ανήκει στο δημιουργό του και γίνεται κτήμα των θεατών του.
Η τέχνη έχει ως αποστολή να εξυψώνει την αισθητική καλλιέργεια των ανθρώπων, ώστε να
γίνεται εφικτή μια ανώτερη ποιότητα ζωής. Το στοιχείο αυτό μάλιστα είναι ιδιαίτερα
σημαντικό σήμερα, όταν οι γρήγοροι ρυθμοί εξέλιξης συμβάλλουν κατασταλτικά στην
κατανόηση της ουσίας όσων μας περιβάλλουν, γεγονός που δεν επιτρέπει στο σύγχρονο
άνθρωπο να ολοκληρωθεί ως προσωπικότητα και να οδηγηθεί στην ευδαιμονία.
Η ευδαιμονία συνιστά τον επιτυχημένο και ανιδιοτελή συνδυασμό λογικής και αρετής, με
σημαντικό συνεκτικό στοιχείο την τέχνη. Ο καλλιτέχνης με το δημιούργημά του δίνει εκείνο
το απαραίτητο ερέθισμα, για να ''κινητοποιηθεί'' η κριτική ικανότητα, αλλά και για να
αγγιχθούν οι ευαίσθητες χορδές του κάθε ανθρώπου. Ιδιαίτερα στις σύγχρονες κοινωνίες,
όπου κυριαρχεί η στείρα τεχνοκρατική αντίληψη και το χρησιμοθηρικό πνεύμα, ο ρόλος του
καλλιτέχνη είναι ακόμα πιο σπουδαίος. Είναι εκείνος που με τη γνησιότητά του και την
πηγαία έκφρασή του, έχοντας συνείδηση της κοινωνικής του αποστολής θα εκφράσει μέσα
από το έργο του τον προβληματισμό του και θα επισημάνει άμεσα ή έμμεσα τα
μειονεκτήματα της εποχής του. Με τον τρόπο αυτό θα ευαισθητοποιήσει τους γύρω του και
θα τους ενεργοποιήσει, ώστε τελικά να γίνει εφικτός ο εξανθρωπισμός της κοινωνίας.
Η αναγωγή εξάλλου της κοινωνίας στην εξανθρωπισμένη της μορφής σχετίζεται

άρρηκτα και με την ψυχαγωγική λειτουργία του έργου τέχνης. Η τέχνη έχει ως κέντρο τον
άνθρωπο και σκοπό της την απόδοση ανθρωπίνων προτύπων με καθολική εμβέλεια, καθώς
και την κάθαρση του θεατή. Με βάση τη διαδικασίας της ''εντελέχειας'' η τέχνη έχει ως ύλη
τον άνθρωπο και τα βιώματά του και προσπαθεί απο '' δυνάμει ον'' να τον καταστήσει σε ''
ενεργεία ον'', με απώτερο σκοπό την ψυχική του ανύψωση. Γι’ αυτό εξάλλου ο θεατής ενός
γνήσιου έργου παρακινείται να στοχαστεί, να οξύνει την κρίση του και πραγματικά να
ψυχαγωγηθεί.
Η αγωγή όμως που επιτυγχάνεται μέσω ενός έργου τέχνης έχει διπλή φύση: από τη μια
πλευρά μορφώνει το θεατή, από την άλλη όμως αναπλάθει και τον ίδιο τον καλλιτέχνη,
καθώς τον βοηθάει να εμβαθύνει στην πραγματικότητα από την οποία αντλεί την έμπνευσή
του, να την κατανοήσει καλύτερα και μέσω αυτής της κατανόησης να οδηγηθεί στην
αυτογνωσία .
Η τέχνη λοιπόν που συναρμόζει το κάλλος, το μέτρο, την αρμονία και την ευαισθησία
μπορεί να σταθεί αρωγός στην προσπάθεια αυτοπραγμάτωσης του ανθρώπου. Η τέχνη
διαπαιδαγωγεί τον άνθρωπο. Για το λόγο αυτό εξάλλου και η αισθητική καλλιέργεια πρέπει
να κατέχει σημαντική θέση στη ζωή κάθε ανθρώπου.
Παραβολή γνήσιας και νόθης τέχνης
Γνήσια τέχνη Κίβδηλη τέχνη
Κομίζει μήνυμα κοινωνικό, ηθικό,

φιλοσοφικό, πολιτικό, υψηλές αξίες,
προβάλλει την εικόνα ενός καλύτερου Ασαφές ή ανύπαρκτο μήνυμα που αναδίδει
κόσμου. ρηχότητα, αναπαραγωγή «κακώς κειμένων».
Πρωτοτυπία στη σύλληψη του θέματος,

ευρηματικότητα. Κοινότοπο, τετριμμένο έργο.
Καλοδουλεμένο έργο. Προχειροφτιαγμένο, εύκολο έργο.
Τυποποιημένη, μαζική παραγωγή ή

Ελεύθερη και δημιουργική έκφραση. αρνητική στράτευση, δουλεία.
Απλή, λιτή. Πομπώδης, βαρύγδουπη.
Αισθητική συγκίνηση, καλαισθησία. Ακαλαισθησία, ασχήμια.
Αυθεντικότητα, ειλικρινής πρόθεση. Υποκρισία, επίφαση, πρόφαση τέχνης.
Ευγένεια, ευπρέπεια. Χυδαιότητα.
Κλασικό. Επικαιρικό, της μόδας.
Ψυχαγωγία. Διασκέδαση, αφιονισμός του πλήθους.
Αναβαθμίζει και παιδαγωγεί. Υποβαθμίζει και ναρκώνει.
Αποτέλεσμα :Λαϊκότητα Αποτέλεσμα: Λαϊκισμός

Σημασία της
1.Συμβάλλει στην πνευματική καλλιέργεια του ανθρώπου:
α)καλλιεργεί τις πνευματικές δυνάμεις και ασκεί τις διανοητικές ικανότητες του ανθρώπου.
(κρίση, αντίληψη, φαντασία, επινοητικότητα κ.α.)
β)διευρύνει τους πνευματικούς ορίζοντες και τα ενδιαφέροντά του με άμεση συνέπεια την
άνοδο του πνευματικού επιπέδου και της πολιτιστικής στάθμης. Τον καθιστά ικανό να
προσεγγίζει πολυπρισματικά την πραγματικότητα και να διεισδύει στις εσώτερες πτυχές της.
γ) ενδυναμώνει την πολιτιστική του συνείδηση καθώς τον φέρνει σε επαφή με άγνωστες
πτυχές του ιστορικού του παρελθόντος και παράλληλα τον διδάσκει από τα μεγαλουργήματα
των προγόνων του.
2. Διδάσκει στο άτομο να βλέπει τα πράγματα μέσα από ένα διαφορετικό πρίσμα που
ξεφεύγει απ’ τη χρηστική αντίληψη της ζωής.
3. Αναπτύσσει την επικοινωνία ανάμεσα στο δημιουργό και στο κοινό και ανάμεσα στους
ανθρώπους όλου του κόσμου και όλων των εποχών. Βοηθά τον καλλιτέχνη να εξωτερικεύσει
τον ψυχικό του κόσμο.
4. Υπερασπίζει τα πανανθρώπινα ιδανικά και εναντιώνεται σε κάθε μορφή αυθαιρεσίας,

εκμετάλλευσης και αδικίας.
5. Σημαντική είναι η επίδρασή της στην κοινωνικοπολιτική ζωή:

α) δεν αποτελεί μόνο μέσο επικοινωνίας και σύσφιξης των διαπροσωπικών σχέσεων αλλά
προβάλλει και πρότυπα ζωής και συμπεριφοράς, κοινωνικο-πολιτικές αξίες, όπως είναι η
ισότητα, η δικαιοσύνη, η ελευθερία, η ειρήνη κ.α.
β) αφυπνίζει τις συνειδήσεις των πολιτών και τους ευαισθητοποιεί για σοβαρά κοινωνικά και
πολιτικά ζητήματα.
6. Επηρεάζει τους ιδεολογικούς προσανατολισμούς του ανθρώπου:

α) προβάλλει υψηλές αξίες και ανώτερα ιδανικά
β) συντελεί σε μια επανιεράρχηση αξιών και τονώνει την έφεσή του να αγωνιστεί για την
πραγμάτωση υψηλών στόχων.
7. Επιδρά θετικά στον ψυχισμό του ατόμου:

α) εκλεπτύνει τον ψυχικό κόσμο και εξευγενίζει τα συναισθήματα μέσω της αισθητικής
συγκίνησης
β) απαλλάσσει από το άγχος της καθημερινότητας και την υπερένταση, λειτουργώντας ως
μορφή εκτόνωσης που απελευθερώνει από την εσωτερική πίεση και ένταση
γ)προκαλεί την κάθαρση στο δημιουργό και στο δέκτη.
8. Αποτελεί μέσο που εκφράζει την ιδιαιτερότητα της προσωπικής δημιουργίας:

α) αναδεικνύει τις ιδιαίτερες κλίσεις και ικανότητες του ατόμου και τις μετατρέπει σε
ταλέντο.
β) ικανοποιεί την ανάγκη του ανθρώπου να εξωτερικεύει τις ιδέες και τις ανησυχίες του, να
αισθητοποιεί τα οράματά του.
9. Συμβάλλει στην ηθική αρτίωση του ανθρώπου:

α) προβάλλει ανθρωπιστικές αξίες και πρότυπα ηθικής ζωής
β) υποστασιοποιεί και απαθανατίζει τις μεγάλες ηθικές πράξεις.
10. Η τέχνη κάθε λαού αποτελεί το κυριότερο στοιχείο της φυσιογνωμίας και της
πολιτιστικής του ταυτότητας:
α) τα καλλιτεχνικά δημιουργήματα ενός λαού αντιπροσωπεύουν την ιδιαίτερη αισθητική του
και χαρακτηρίζουν την ποιότητα του εθνικού του πολιτισμού.
β) η λαϊκή κυρίως τέχνη εκφράζει την πολιτιστική ταυτότητά του.
11. Ευνοεί την επικοινωνία των λαών:
α) καταλύει τα τοπικά όρια. Είναι γλώσσα διεθνής με διαχρονική αξία.
β) συμβάλλει στη διαμόρφωση πνεύματος οικουμενικής συνείδησης.
Θεωρίες για το ρόλο της τέχνης
1) « Η τέχνη για την τέχνη» ( η τέχνη ως αυτοσκοπός): Θεωρία που πρεσβεύει την αντίληψη
πως αποκλειστικός σκοπός της τέχνης είναι το φανέρωμα της ομορφιάς. Όμως η προσπάθεια
αφαίρεσης οποιουδήποτε ιδεολογικού περιεχομένου από ένα έργο τέχνης καταργεί τη
διάσταση του βάθους και οδηγεί στο στείρο φορμαλισμό.( στην εμμονή στη μορφή έναντι
του περιεχομένου.) Είναι ανέφικτο να υπάρξει τέχνη αποστειρωμένη από ιδεολογικά
στοιχεία διότι οι αντιλήψεις και οι πολιτικές πεποιθήσεις του δημιουργού διαπερνούν
συνειδητά ή ασυνείδητα το έργο του. Παράλληλα, η στάση ουδετερότητας απέναντι στα
πολιτικά ζητήματα μεταφράζεται σε στάση αδιαφορίας απέναντι στα κοινωνικά προβλήματα
και οδηγεί τον καλλιτέχνη και το έργο του στην απομόνωση. Η άρνηση συμμετοχής στα
κοινωνικά δρώμενα συνιστά έμμεση αποδοχή της καθεστηκυίας τάξης και συνεργεί στην
διαιώνιση της αδικίας, άρα δεν αποτελεί ούτε πολιτικά ουδέτερη ούτε κοινωνικά ωφέλιμη
στάση.
2) « Στρατευμένη τέχνη»: Θεωρία που πρεσβεύει την ανάγκη ιδεολογικής και πολιτικής
στράτευσης του καλλιτέχνη και χρήσης του έργου του ως μέσου για την επίτευξη
ιδεολογικών, πολιτικών ή κοινωνικών σκοπιμοτήτων. Και η παραπάνω θεωρία αποτελεί
παρέκκλιση από την ουσία της τέχνης διότι η πρόταξη της κοινωνικής λειτουργίας της τέχνης
οδηγεί στην υποτίμηση της αισθητικής της διάστασης ενώ η προσπάθεια προώθησης
πολιτικών σκοπιμοτήτων μπορεί να μετατρέψει το καλλιτεχνικό έργο σε όργανο
προπαγάνδας. Ταυτόχρονα η υπαγωγή του δημιουργού κάτω απ’τον έλεγχο πολιτικών
κέντρων περιστέλλει τα όρια της καλλιτεχνικής ελευθερίας του. Υπηρετεί πολλές φορές με
τρόπο δογματικό πολιτικές ιδεολογίες , ηθικές και θρησκευτικές πεποιθήσεις, επιδιώκοντας
να μεταδόσειανάλογα ερεθίσματα και μηνύματα.
3) Εμπορευματοποιημένη τέχνη: Ονομάζεται η καλλιτεχνική παραγωγή έργων χαμηλής

αισθητικής αξίας που ως κύριο σκοπό δεν έχει την έκφραση του ωραίου αλλά την
εξασφάλιση του κέρδους. Σήμερα η τέχνη δε βρίσκει πρόσφορο έδαφος για να αναπτυχθεί,
καθώς είναι άγνωστος ο σκοπός της και είναι γνωστή η σύνδεσή της μ΄όλα τα επίπεδα με τη
μαζική κουλτούρα. Η τέχνη στην εποχή της καλπάζουσας εξέλιξης της πληροφορικής, χάνει
την αυθεντικότητά της, το προσωπικό της ύφος και αναγκάζεται να προσαρμοστεί στις
αλλοτριωτικές εμπορευματοποιημένες απαιτήσεις μιας κοινωνίας, που δεν προλαβαίνει να
βιώσει τις εξελίξεις της. Η εμπορευματοποιημένη τέχνη εξυπηρετεί την προχειρότητα, το
γρήγορο, το επιφανειακό και επουσιώδες. Στερείται συναισθήματος και ευαισθησίας ενώ
δημιουργεί περισσότερα δυσεπίλυτα ερωτηματικά από όσα καλείται να λύσει. Λειτουργεί
μόνο στο βωμό εξυπηρέτησης των οικονομικών απαιτήσεων και των υψηλών προσωπικών
προσδοκιών, που παραβιάζουν τα ανθρώπινα όρια. Συντελεί στον πνευματικό σκοταδισμό.
Γίνεται πολλές φορές φορέας στυγνής και νόθης διασκέδασης. Η ανάπτυξη της
εμπορευματοποιημένης τέχνης οφείλεται :
▪ στη λειτουργία της πολιτιστικής βιομηχανίας (δισκογραφικές, κινηματογραφικές, κτλ.

εταιρείες) που παράγει με μαζικό τρόπο καλλιτεχνικά προιόντα ευτελούς αξίας.
▪ στη συνεχή προβολή των καλλιτεχνικών υποπροιόντων απ’τα μέσα μαζικής ενημέρωσης
και τη διαφήμιση. Μέσα από τα έτοιμα πολιτιστικά στοιχεία που προβάλλουν και
καθιερώνουν άκριτα, ενισχύονται η νέκρωση της φαντασίας και του προβληματισμού.
▪ στην ελλιπή αισθητική αγωγή του κοινού και στη μη εξοικείωσή του με την υψηλή τέχνη.
Οι φορείς αγωγής όπως το σχολείο και η οικογένεια δεν προάγουν την καλλιτεχνική
ευαισθησία και παιδεία.
▪ στο χαμηλό αισθητικό επίπεδο των καλλιτεχνικών υποπροιόντων και στη προσφορά
εύκολης διασκέδασης, ακάματης τέρψης και απλής εκτόνωσης.
▪ στην ταχύτατη εξέλιξη των μηχανικών δημιουργημάτων του ανθρώπου, που

αντικατέστησαν πια την αυθόρμητη και αυθεντική δημιουργία με το χέρι, την ψυχή
και το συναίσθημα.
▪ στην απουσία ερεθισμάτων και παραστάσεων στις απρόσωπες μεγαλουπόλεις.
▪ στην κυριαρχία των ειδώλων, των λανθασμένων και εφήμερων προτύπων αλλοιώνει την
αυθεντικότητα της τέχνης.
▪ στην ανάγκη για ξεκούραση και εκτόνωση από την πραγματικότητα που δημιουργεί τις
κατάλληλες προυποθέσεις για ανάπτυξη μόνο μορφών νόθας ψυχαγωγίας.
▪ στην αδιαφορία της πολιτικής και πνευματικής ηγεσίας για την προβολή της ιστορίας, του
ρόλου και της αναγκαιότητας της τέχνης μέσα στη σύγχρονη εποχή.
Επιπτώσεις της εμπορευματοποιημένης τέχνης: ▪ μετατροπή της τέχνης σε

καταναλωτικόπροιόν και υποβάθμιση της αισθητικής της αξίας
▪ περιστολή της αισθητικής ελευθερίας και των

ορίων της καλλιτεχνικής έκφρασης, τυποποίηση της έμπνευσης και
της δημιουργίας.
▪ υποβιβασμός του αισθητικού κριτηρίου του

κοινού και άσκηση αρνητικής πνευματικής και ψυχικής επίδρασης.
▪ επικράτηση της μαζικής κουλτούρας και

συνακόλουθη πολιτιστική υποβάθμιση.
Τρόποι αντιμετώπισης των συνεπειών της εμπορευματοποιημένης τέχνης: ▪ αισθητική

αγωγή του κοινού μέσω της εκπαίδευσης και της δια βίου παιδείας.
▪ προβολή της
αληθινής τέχνης από τα ΜΜΕ και όλους τους φορείς αισθητικής παιδείας.
Η απουσία της τέχνης από τη ζωή του ανθρώπου
Η απουσία της τέχνης από τη ζωή του ανθρώπου και ενός λαού αποτελεί ανασταλτικό
παράγοντα στην εξέλιξή του.
▪ Σηματοδοτεί την έλλειψη της ομορφιάς ,της αρμονίας, του μέτρου ,του ωραίου.
▪ Αιχμαλωτίζει τη σκέψη σε στεγανά.
▪ Καθιστά δυσχερή την επικοινωνιακή προσέγγιση ατόμων και λαών καθώς η τέχνη είναι
παγκόσμια γλώσσα.
▪ Ενισχύει εντάσεις, συγκρούσεις, πάθη, επιθετικά ένστικτα διότι, η απουσία της σημαίνει
την αδυναμία εκλέπτυνσης των ενστίκτων.
▪ Επιτείνει την απουσία οραμάτων, υψηλών ιδανικών, προοπτικών για ποιότητα ζωής.
▪ Συντελεί στην κοινωνική, πολιτική, πολιτιστική και πολιτισμική οπισθοδρόμηση,

ατόμων και λαών.
Συνεπώς: Το αληθινό έργο τέχνης αποκρυσταλλώνει το ωραίο και αισθητοποιεί το

βαθύτερο πνεύμα μιας εποχής. Επομένως, ούτε έξω απ’την εποχή μπορεί να είναι ούτε
υποταγμένο στην καθημερινότητά της. Η τέχνη όμως είναι η δίοδος μέσω της οποίας τελικά
ο άνθρωπος μπορεί να εξυπηρετήσει αλλά και να γνωρίσει ουσιαστικά τον εαυτό του, τους
άλλους και το περιβάλλον. Η τέχνη είναι δημιούργημα της σχέσης του καλλιτέχνη με την
κοινωνία, μέσα στην οποία ζει και αναπτύσσεται. Παίρνει τα έρεθίσματα από αυτήν και
προβάλλει μέσα από τα έργα του τις θέσεις. Επομένως το να είναι η τέχνη αστράτευτη
θεωρείται υπόθεση δύσκολη, και μάλλον αδύνατη. Άλλωστε όπως υποστηρίζουν οι οπαδοί
της στρατευμένης τέχνης, κάθε εκδήλωση της που δεν απορρέει και δεν αγγίζει τη ζωή, τις
αλλαγές και τα αδιέξοδά της είναι άχρηστη, ανούσια, ουδέτερη και αδιάφορη. Δεν φαίνεται
να έχει αποστολή άρα δεν μπορεί να εκπληρώσει και τον ιστορικό της ρόλο στην ανθρώπινη
εξέλιξη.
Συνώνυμα: φιλοτεχνία, καλλιτεχνία, επιδεξιότητα.
Αντίθετα: Ατεχνία, αδεξιότητα, κακοτεχνία.
Προυποθέσεις για την καλλιέργεια της τέχνης
Η τέχνη αποτελεί το μέσο της τελείωσης, ηθικής και πνευματικής ολοκλήρωσης του
ανθρώπου. Για να μυηθεί σ’αυτήν και να την κατακτήσει χρειάζεται: ▪ να συνειδητοποιήσει
την αναγκαιότητα και την αξία της.
▪ να επαναπροσδιορίσει ο ίδιος το ρόλο της σ’αυτήν.
▪ να επιδιώξει να κινητοποιηθεί στο πλαίσιό της
▪ να διαθέτει ανθρωπιστική παιδεία, η οποία θα προάγει την αισθητική του αγωγή

και πραγμάτωση, και την καλλιτεχνική του ευαισθησία.
▪ να επιδιώκει τη μελέτη των διάφορων μορφών τέχνης, οι οποίες θα προάγουν το

καλλιτεχνικό του συναίσθημα.
H τέχνη για να εξελιχθεί χρειάζεται το δημοκρατικό πολίτευμα, στο πλαίσιο του οποίου, θα
είναι εφικτή η ελευθερία της σκέψης, της έκφρασης και της δράσης. Επιβάλλεται λοιπόν να:
▪ Αντιτίθεται στον εκχυδαισμό και την εμπορευματοποίησή της, που την έχουν
μετατρέψει σε μαζική κουλτούρα.
▪ Απαιτεί δημιουργικούς κοινωνικούς και πολιτικούς φορείς, οι οποίοι θα

συμβάλλουν οικονομικά και ηθικά στη βελτίωση και πρόοδο των καλών τεχνών.
▪ Επιζητεί τη σωστή μετάδοσή της από όλους τους πολιτιστικούς συλλόγους

ιδιαίτερα στη νέα γενιά, προκειμένου η δεύτερη να γαλουχηθεί σωστά για να συμβάλλει στη
συνέχειά της.
▪ Απαιτεί την πνευματική καλλιέργεια των ατόμων μέσα από τη σωστή

αξιοποίηση της παράδοσης, την ευόδωση των αξιών και την αναθεώρηση των
προσανατολισμών της.
▪ Οδηγεί την ενεργοποίηση των κοινωνικών φορέων της οικογένειας και του
σχολείου, οι οποίοι οφείλουν να προσφέρουν τα ερεθίσματα, που απαιτούνται για την
αισθητική καλλιέργεια της νέας γενιάς.
▪ Επιβάλλει την παρουσία και τη συμβολή της πνευματικής ηγεσίας, η οποία σε

συνεργασία με τους πνευματικούς φορείς θα δημιουργήσει και θα προβάλλει την ποιοτική
τέχνη, καθιστώντας δυνατή τη μύηση της νέας γενιάς σ’αυτήν.
« Δεν κατασκευάζονται έργα τέχνης σύμφωνα με τις αντιλήψεις

κάποιας δημόσιας υπηρεσίας. Μόνο μπότες φτιάχνονται επί μέτρω. Πολλοί άνθρωποι,
μορφωμένοι πολιτικά είναι αμόρφωτοι καλλιτεχνικά, κι έτσι η κρίση τους δεν έχει
κύρος.»Brecht
Τέχνη Κριτήριο Αξιολόγησης (Συνεξέταση)
Η αισθητική αγωγή στο εκπαιδευτικό σύστημα
[…] Θα ήταν αφοριστικό ή αυθαίρετο να πούμε ότι στη σημερινή σχολική παιδεία η επαφή
του μαθητή με την Τέχνη είναι ανεπαρκής έως ανύπαρκτη; Ετοιμάζει το σύγχρονο ελληνικό
σχολείο τους αυριανούς θεατές τού θεάτρου; Προετοιμάζει στον τόπο μας τους αυριανούς
φίλους της μουσικής που θα πάνε σε μια συναυλία ή που θα επιλέξουν συνειδητά τη
μουσική, την οποία θέλουν να ακούσουν πέρα από αυτήν που επιβάλλουν οι δισκογραφικές
εταιρείες; Ετοιμάζουμε τους αυριανούς επισκέπτες των εκθέσεων, που θα μπορούν να
απολαύσουν ένα έργο Τέχνης, έναν πίνακα ζωγραφικής, ένα χαρακτικό, ένα γλυπτό;
Η απάντηση σε τέτοια ερωτήματα είναι, πλην εξαιρέσεων, αρνητική. Κι αυτό όχι από
ανεπάρκεια των διδασκόντων, αυτοί κάνουν ό,τι μπορούν και, κατά κανόνα, πολύ
περισσότερα απ’ ό,τι υποχρεούνται, αλλά από ανεπάρκεια του προγράμματος που έχει να
κάνει με τις επιλογές και τις προτεραιότητες τις οποίες έχει υιοθετήσει το ελληνικό σχολείο.
Οι επιλογές αυτές πηγάζουν από μιαν αντίληψη ότι η καλλιέργεια της προσωπικότητας του
ανθρώπου εδράζεται στη γνώση. Πρώτα και πάνω απ’ όλα πρέπει ο μαθητής να ξέρει
γράμματα και μάλιστα τόσα και τέτοια μόνο που θα του επιτρέψουν να πετύχει στις Γενικές
Εξετάσεις για το Πανεπιστήμιο. Τι να τις κάνει τις μουσικές, τα θέατρα, τις ζωγραφικές;
Μπορεί να ζήσει και να προκόψει ο μαθητής αύριο μ’ αυτές; Αυτές είναι απλώς το αλάτι!
Είναι πολυτέλεια. Η αντίληψη αυτή απηχεί μιαν ευρύτερη νοοτροπία για το τι είναι χρήσιμο
και τι περιττό ή έστω λιγότερο χρήσιμο. Επίσης, στηρίζεται σ’ ένα ψευδοδίλημμα: ή
απόκτηση γνώσεων και καλλιέργεια του μυαλού ή καλλιέργεια του συναισθήματος και της
αισθητικής ικανότητας του ανθρώπου. Στην πραγματικότητα όμως, όπως δίδαξε έμπρακτα η
ελληνική κλασική αρχαιότητα, γνώση και συναίσθημα, επιστήμη και ψυχική καλλιέργεια,
νόηση και ομορφιά βρίσκονται σε συμπληρωματική σχέση, αν στόχος της παιδείας είναι η
δημιουργία μιας ολοκληρωμένης προσωπικότητας.
Διαφορετική, αλλά, τελικά, οδηγεί στο ίδιο αποτέλεσμα, είναι η επιχειρηματολογία των
περισσότερων σχεδιαστών της Εκπαίδευσης: ναι, καλό είναι το θέατρο, άριστη η μουσική,
χρειαζόμαστε πράγματι τα καλλιτεχνικά, αλλά πού θα χωρέσουν όλα αυτά μέσα στο
πρόγραμμα των 30 διδακτικών ωρών; Αν ο σχολικός χρόνος δεν επιμηκυνθεί, αν δεν
περάσουμε στο σχολείο που θα λειτουργεί μέχρι νωρίς το απόγευμα (με κατάλληλη
διευθέτηση των υποχρεώσεων του μαθητή, ώστε να μην εξουθενώνεται με πρόσθετη εργασία
πέρα από τις δυνατότητες αντοχής του και με πρόβλεψη αναγκών στοιχειώδους ψυχαγωγίας),
δεν θα μπορέσουμε να λύσουμε μια σειρά από συσσωρευμένα προβλήματα.[…]
Η αισθητική αγωγή θέατρο, μουσική, καλλιτεχνικά στο σχολείο είναι εντελώς

ανεπαρκής. Πού είναι οι θεατρικές παραστάσεις που θα έπρεπε να αποτελούν μόνιμο μέλημα
κάθε σχολείου; (εξαιρέσεις που υπάρχουν επιβεβαιώνουν τον κανόνα). Πού είναι οι
μαθητικοί θίασοι; Πόσα σχολεία -και δεν εννοώ εδώ μερικά ιδιωτικά ή εξειδικευμένα
(μουσικά) σχολεία- έχουν να επιδείξουν αξιόλογες μαθητικές χορωδίες ή ορχήστρες; Τι
εργαστήρια καλλιτεχνικών διαθέτουν τα σχολεία; Πόσα σχολεία έχουν οργανώσει εκθέσεις
με έργα μαθητών; Πόσο ενθαρρύνονται ή καθοδηγούνται σωστά ταλέντα στη μουσική ή τη
ζωγραφική που θα μπορούσαν να διαπρέψουν με κατάλληλη καθοδήγηση και σωστό

επαγγελματικό προσανατολισμό;
Ποια μεταρρύθμιση θα περιλάβει στους βασικούς στόχους της σχολικής εκπαίδευσης

την αισθητική καλλιέργεια των μαθητών; Και είμαστε έτοιμοι ως κοινωνία, ως γονείς,
ως πολίτες να δεχθούμε μια τέτοια μεταρρύθμιση; Προσπάθειες για ποιότητα ζωής, για
ποιότητα ανθρώπου, για ποιότητα παιδείας μπορούν να νοηθούν ερήμην της Τέχνης;
Γιώργου Μπαμπινιώτη, εφημ. ΤΟ ΒΗΜΑ, 24-03-1999

(Διαθέσιμο στο https://www.tovima.gr/2008/11/24/opinions/i-aisthitiki-agwgi-sto-
ekpaideytiko-systima/)
ΘΕΜΑ 1ο
Α. Να ενημερώσετε περιληπτικά τους συμμαθητές σας για το περιεχόμενο των τεσσάρων

πρώτων παραγράφων του κειμένου σε 80-100 λέξεις.
Μονάδες 15
Β. Σε κάθε μία από τις διατυπώσεις που ακολουθούν να δώσετε τον χαρακτηρισμό Σωστό ή
Λάθος, ανάλογα με το αν αποδίδουν το νόημα του κειμένου σωστά ή όχι. Να αιτιολογήσετε
τις απαντήσεις σας με συγκεκριμένη αναφορά στο κείμενο.
 Ο αρθρογράφος θεωρεί ότι οι εκπαιδευτικοί δεν κάνουν καλά τη δουλειά τους.
 Ο Μπαμπινιώτης καταγγέλλει τη χρησιμοθηρική αντίληψη του σχολείου.
 Οι μεταρρυθμιστές της εκπαίδευσης θεωρούν ότι τα καλλιτεχνικά δεν χωρούν στο

ήδη επιβαρυμένο πρόγραμμα των μαθητών.
 Ο Μπαμπινιώτης θεωρεί ότι το σύγχρονο ελληνικό σχολείο καθοδηγεί σωστά τα

παιδιά που έχουν κάποιο ταλέντο και μπορούν να πετύχουν στο μέλλον.
 Ο αρθρογράφος είναι επιφυλακτικός ως προς την ετοιμότητα της κοινωνίας να

αποδεχτεί ριζικές αλλαγές στις εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις όσον αφορά τη θέση
της τέχνης στο δημόσιο σχολείο.
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ 2o
Α. Να γράψετε από ένα συνώνυμο κι ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις
του κειμένου: ανεπαρκής, υιοθετήσει, προκόψει, καλλιέργεια, επιμηκυνθεί.
Μονάδες 10
Β.1 θέατρο: να γράψετε δύο προτάσεις χρησιμοποιώντας την παραπάνω λέξη, τη μία με τη
δηλωτική της σημασία και την άλλη με τη συνυποδηλωτική της. Μονάδες 4
Β.2 Να εντοπίσετε στην τρίτη παράγραφο («Οι επιλογές… προσωπικότητας») του κειμένου
τρεις διαρθρωτικές λέξεις-φράσεις που εξασφαλίζουν τη συνοχή των περιόδων/προτάσεων
και να πείτε τι δηλώνει καθεμία από αυτές. Μονάδες 6
Γ.1 Να εξηγήσετε τη σκοπιμότητα των ερωτημάτων στην πρώτη παράγραφο του κειμένου.
Μονάδες 5
Γ.2 «Ποια μεταρρύθμιση θα περιλάβει στους βασικούς στόχους της σχολικής εκπαίδευσης την
αισθητική καλλιέργεια των μαθητών;»: Στην παραπάνω πρόταση να εντοπίσετε τι είδους
σύνταξη χρησιμοποιεί ο συγγραφέας και στη συνέχεια να τη μετατρέψετε στην αντίθετή της.
Μονάδες 5
ΘΕΜΑ 3ο
Να συντάξετε μια επιστολή (300-350 λέξεις) προς τον Υπουργό Παιδείας στην οποία να
διατυπώσετε τις απόψεις σας για τη θέση της τέχνης στο σημερινό σχολείο και τις προτάσεις
σας για μια ουσιαστικότερη συμβολή του σχολείου στην καλλιτεχνική αγωγή των νέων.
Μονάδες 40
Τα Αντικλείδια
Η Ποίηση είναι μια πόρτα ανοιχτή.
Πολλοί κοιτάζουν μέσα χωρίς να βλέπουν
τίποτα και προσπερνούνε. Όμως μερικοί
κάτι βλέπουν, το μάτι τους αρπάζει κάτι
και μαγεμένοι πηγαίνουνε να μπουν.
Η πόρτα τότε κλείνει. Χτυπάνε μα κανείς
δεν τους ανοίγει. Ψάχνουνε για το κλειδί.
Κανείς δεν ξέρει ποιος το έχει. Ακόμη
και τη ζωή τους κάποτε χαλάνε μάταια
γυρεύοντας το μυστικό να την ανοίξουν.
Φτιάχνουν αντικλείδια. Προσπαθούν.
Η πόρτα δεν ανοίγει πια. Δεν άνοιξε ποτέ
για όσους μπόρεσαν να ιδούν στο βάθος.

Ίσως τα ποιήματα που γράφτηκαν
από τότε που υπάρχει ο κόσμος
είναι μια ατέλειωτη αρμαθιά αντικλείδια
για ν’ ανοίξουμε την πόρτα της Ποίησης.
Μα η Ποίηση είναι μια πόρτα ανοιχτή.
Γιώργης Παυλόπουλος
Γ. Το ποίημα αναφέρεται στην Τέχνη της Ποίησης. Σε ένα κείμενο (100-200 λέξεις)
φανταστείτε πώς θα ήταν η ζωή των ανθρώπων χωρίς την ευεργετική δύναμη της Τέχνης.
Μονάδες 40
Λεξιλογικές Ασκήσεις (Συνεξέταση)

1.Να γράψετε τα συνώνυμα των παρακάτω λέξεων.
Το έργο υπήρξε αποτέλεσμα εξαιρετικής φιλοπονίας.
Η διαλεύκανση του εγκλήματος.
Τα σχέδια τους για το μέλλον είναι μάλλον ουτοπικά.
Οι γραπτοί νόμοι είναι αυτοί που διέπουν και τις ανθρώπινες σχέσεις.
Η επίθεση των αντιπάλων ήταν ενορχηστρωμένη.
Είναι πιο εύκολο να συνεννοηθείς με τους ομόγλωσσους.
Οι φτωχοί γίνονται συχνά έρμαια των συνθηκών.
Το φαινόμενο μαστίζει δεκάδες κοινωνίες.
Συνελήφθησαν οι πρωτεργάτες.
Υπήρξε μάρτυρας των γεγονότων.
Υπήρξε πρόσκαιρη απομάκρυνση από τις αγορές λόγω του ιού.
Η ανυπακοή του μαθητή θα τιμωρηθεί αυστηρά.
Με εκλιπαρούσε να του επιτρέψω να φύγει.
Καταδικάστηκε για ιδιοποίηση χρήματος.
Διακρίνεται για την εμβρίθεια του πνεύματος του.

2. Με το α και β συνθετικό να σχηματίσετε μια καινούργια σύνθετη λέξη.

ΜΕ ΤΟ Α ΣΥΝΘΕΤΙΚΟ ΜΕ ΤΟ Β ΣΥΝΘΕΤΙΚΟ
ιππόδρομος
φυγόπονος
λιποθυμία
πολυέξοδος
ματαιόδοξος
ιδιοποίηση
3. Να γράψετε ένα ομόρριζο ουσιαστικό για κάθε ρήμα που ακολουθεί

εκπίπτω
εκχωρώ
εκτίω
κρούω
συρρέω
καταρρέω
συνάπτω
άγω
αναιρώ
φθείρω
ελέγχω
συστέλλω
κατευνάζω
συστήνω
Γέλιο και Κωμικό Στοιχείο

Ορισμός
Γέλιο είναι η αυθόρμητη έκφραση της ευχάριστης διάθεσης, που εκδηλώνεται με

συσπάσεις των μυών του προσώπου, κυρίως στην περιοχή του στόματος, και
συνοδεύεται συνήθως από ηχηρές εκπνοές.
Χιούμορ είναι η ικανότητα να αντιμετωπίζει κανείς την πραγματικότητα με εύθυμη

διάθεση, παρουσιάζοντας τις διάφορες καταστάσεις με φαινομενική σοβαρότητα και
αδιαφορία, πίσω από τις οποίες κρύβεται η σάτιρα και η άκακη ειρωνεία.
Σάτιρα είναι λογοτεχνικό είδος που διακωμωδεί με δηκτικό τρόπο τα δημόσια ή

ιδιωτικά ήθη, χαρακτήρες ανθρώπων και τα κακώς κείμενα μιας κοινωνίας.
Σημασία Γέλιου
Στον πνευματικό τομέα:
 Αποκαλύπτει, αλλά και καλλιεργεί τον πνευματικό κόσμο του ανθρώπου. Για να γίνει
κατανοητό το χιούμορ και το αστείο, απαιτείται υψηλό πνευματικό επίπεδο.
Διαφορετικά, καταλήγει σε παρεξήγηση.
 Κάνει οικείο το απλησίαστο, αποδεικνύει τη γελοιότητα του σοβαροφανούς και

γενικότερα απομυθοποιεί τα πράγματα.
 Αποδεικνύει την εσωτερική ελευθερία του ανθρώπου, γιατί καθίσταται μια

αυθόρμητη και ανυπόκριτη έκφραση.
 Προβάλλει τον κόσμο υπό διαφορετικό πρίσμα και διευκολύνει την αντιμετώπιση
δύσκολων στιγμών.
 Το χιούμορ φανερώνει καλόβουλα κίνητρα και συμβάλλει στην επιτυχία της κριτικής.
 Με τις διάφορες λαϊκές ή καλλιτεχνικές μορφές του (ανέκδοτο, κωμωδία, διήγηση)

ενεργοποιεί και ερεθίζει τη φαντασία.
 Αποτελεί άριστη παιδαγωγική μέθοδο στην οικογένεια, στο σχολείο, στην κοινωνία.
Στον ψυχολογικό τομέα:
Το γέλιο, ή έστω ένα απλό χαμόγελο, αποκαλύπτει τον ψυχικό κόσμο του ανθρώπου.
Αποδιώχνει το άγχος, τονώνει την αισιοδοξία, ενισχύει την ψυχική δύναμη του
ανθρώπου.
Εκφράζει την ξεγνοιασιά και την ανεμελιά.
Ο γελαστός είναι άνθρωπος καλοσυνάτος, ανοιχτός στη ζωή, συγκαταβατικός,

άνθρωπος της προσφοράς.
Στον κοινωνικό τομέα:
Εκφράζει και υλοποιεί την κοινωνικότητα του ανθρώπου, γιατί σπάνια γελά κανείς
μονάχος του.
Με τη σάτιρα και το σαρκασμό επαναφέρει στην τάξη εκείνον που ενεργεί

αντικοινωνικά.
Το γέλιο αποτελεί συλλογική διαδικασία, ενισχύει τη διαπροσωπική επικοινωνία και

περιορίζει τάσεις εγωισμού.
Η ευαισθησία και το κατάλληλο κλίμα που διαμορφώνεται με το γέλιο συντελούν στην

επιτυχέστερη και ευκολότερη προσέγγιση των ανθρώπων.
Καθιστά το άτομο πιο αγαπητό και ευχάριστο, γιατί καταργεί τις κοινωνικές
τυπικότητες και αγκυλώσεις.
Με το γέλιο, τα πράγματα αντιμετωπίζονται ευχάριστα και πιο αποτελεσματικά, οι

άνθρωποι γίνονται ευδιάθετοι, περισσότερο συμμετοχικοί και πρόθυμοι.
Στον καλλιτεχνικό τομέα:
Το γέλιο αποτελεί μέσο και χώρο σημαντικής καλλιτεχνικής δημιουργίας (σάτιρα,

κωμωδία, θεατρική επιθεώρηση, μίμος, κ.λπ.).
Η εκδοχή του ποικίλλει στις διάφορες μορφές της τέχνης (θέατρο, κινηματογράφος,
σκίτσο, λογοτεχνία, κ.λπ.).
Στον ηθικό τομέα:
Συνυπάρχει με την καλοσύνη, την αγάπη, την ανιδιοτέλεια, την πραότητα, την
αισιοδοξία, στοιχεία που σηματοδοτούν μια ηθικά υγιή στάση ζωής.
Εξαγνίζει τον άνθρωπο από τα πάθη και τις κακίες.
Με τον αυτοσαρκασμό, ο άνθρωπος φτάνει στην αυτογνωσία και συμφιλιώνεται με τα

ελαττώματα και τις αδυναμίες του.
Στον πολιτικό τομέα:
Η αποκαλυπτική και ανατρεπτική δύναμη του κωμικού στοιχείου καθίσταται όπλο

αντιμετώπισης του δογματισμού και του αυταρχισμού.
Στο βιολογικό τομέα:

Το γέλιο χρησιμοποιείται ως μέθοδος θεραπείας ( γελωτο-θεραπεία) με αξιοσημείωτα

Συγκεκριμένα:
αυξάνει την πρόσληψη οξυγόνου.
ενισχύει την αντοχή της καρδιάς και των πνευμόνων.
χαλαρώνει τους μυς.
βελτιώνει την κυκλοφορία του αίματος.
ευνοεί τον ήρεμο και χαλαρό ύπνο.
Ρόλος Σάτιρας Σε Κοινωνική Ζωή και Διαπροσωπικές Σχέσεις
Θετικές συνέπειες:
 Η εποικοδομητική και καλοπροαίρετη σάτιρα βοηθά τον άνθρωπο στην απόκτηση

αντικειμενικής άποψης για τον εαυτό του.
 Το άτομο ή το κοινωνικό σύνολο κατανοεί τις ειλικρινείς προθέσεις του σατιρικού,

δεν παρεξηγείται και προβαίνει στη διόρθωση των κακώς κειμένων.
 Η πολιτική και κοινωνική σάτιρα γίνεται αφορμή για κοινωνικοπολιτικές βελτιώσεις.
 Αυτός που ασκεί τη σάτιρα ωφελείται επίσης, διότι υποχρεώνεται να τηρεί τα όρια
μεταξύ σάτιρας και προσβολής. Παράλληλα, ο σατιρικός αυτοσαρκάζεται και
οδηγείται με αυτόν τον τρόπο στην αυτογνωσία.
Αρνητικές συνέπειες:
 Ενέχει αρκετή δόση κακίας, η οποία οδηγεί σε προκλητική και προσβλητική

συμπεριφορά εις βάρος των άλλων.
 Εστιάζει σε αδυναμίες και προσωπικά ελαττώματα με τρόπο καυστικό και με

στόχευση όχι τη βελτίωση, αλλά την προσβολή. Αυτού του είδους η σάτιρα
χαρακτηρίζεται κακόβουλη και φανερώνει το χαμηλό πνευματικό επίπεδο του
ανθρώπου που την ασκεί.
 Η ευθυμία του σατιρικού πηγάζει ενίοτε από μία αποκρουστική αντίληψη υπεροχής
και ναρκισσισμού, η οποία τον καθιστά τελικά αντιπαθή.
Για Ποιους Λόγους οι Άνθρωποι Σήμερα Γελούν Όλο και Λιγότερο;
Το γέλιο στην εποχή μας λιγοστεύει σταδιακά ή μεταβάλλεται η ποιότητα και η σκοπιμότητά
του:
 Η εποχή μας χαρακτηρίζεται από ατομικισμό και εσωστρέφεια, στοιχεία που δεν
προωθούν το γέλιο.
 Το γέλιο του αλλοτριωμένου σύγχρονου ανθρώπου είναι ο σαρκασμός για τη

δυστυχία του άλλου.
 Το κωμικό στοιχείο κακοποιείται στα πλαίσια της κακής, λαϊκίζουσας,

μαζοποιημένης και βιομηχανοποιημένης ψυχαγωγίας των ΜΜΕ και του εμπορικού
θεάτρου.
 Η έλλειψη ολοκληρωμένης παιδείας, η οποία ευαισθητοποιεί το άτομο, ενισχύει τη

βάναυση πρόκληση του γέλιου και τη χαμηλής ποιότητας κωμωδία.
Νομίζετε ότι το χιούμορ αποτελεί θετικό στοιχείο για το σχολικό περιβάλλον ή,

αντίθετα, θεωρείτε ότι το γέλιο καθίσταται ανάρμοστο και ανατρεπτικό για τη σχολική
πράξη και πειθαρχία;
Το χιούμορ νοείται ως θετικό στοιχείο για τη σχολική ζωή, γιατί:
 διαμορφώνει ευχάριστο κλίμα, απαραίτητο για τη διαδικασία της μάθησης.
 υποστηρίζει τη σύναψη φιλικών σχέσεων μεταξύ των μαθητών.
 συσφίγγει τις σχέσεις διδασκόντων και διδασκομένων. Με αυτόν τον τρόπο,

δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για δημιουργικό διάλογο και αποτελεσματική
συνεργασία.
 επιτυγχάνει τη συνειρμική σύνδεση του ευχάριστου με τη γνώση. Αυτό έχει ως

αποτέλεσμα την ζωηρότερη εντύπωσή της στη μνήμη του μαθητή.
 σε στιγμές κούρασης και υπερβολικής έντασης αποφορτίζει την κατάσταση και

συνεπικουρεί στην ομαλότερη πορεία του μαθήματος.
 η αίσθηση του χιούμορ θεωρείται ένδειξη ευφυΐας και αισθητικής αγωγής.
 ως μέσο παρατήρησης και σωφρονισμού καθίσταται η πλέον αβλαβής και

αποτελεσματική μέθοδος. Αρκεί, βέβαια, να μην πάρει τη μορφή προσβολής, αν
μάλιστα λάβουμε υπ’ όψη μας τους υπερβολικά ευαίσθητους νέους.
Επιφυλάξεις:
Αναμφισβήτητα, το γέλιο δεν αποτελεί επιδίωξη της σχολικής τάξης, αλλά το μέσο για την
επίτευξη του στόχου της μάθησης. Συγκεκριμένα, είναι ωφέλιμο:
 να συνδέεται το χιούμορ με την παιδαγωγική πράξη.
 να χρησιμοποιείται το γέλιο για τη στιγμιαία μόνον αποφόρτιση, καθώς για την

ξεκούραση προβλέπεται το διάλειμμα.
 να αποθαρρύνεται η προσπάθεια ορισμένων μαθητών να καταστρατηγήσουν τη

διαδικασία του μαθήματος με κωμικές σκηνές και τη συνακόλουθη πρόκληση του
γέλιου.
Η Σοβαρότητα Πρέπει να Συνδέεται με το Βλοσυρό Ύφος;
Η βλοσυρότητα δεν ισοδυναμεί με σοβαρότητα. Συνεπώς, ούτε η σοβαρότητα δεν είναι

ανάγκη να συνδέεται με τη βλοσυρότητα, διότι:
 Η σοβαρότητα έχει να κάνει με τη συγκρότηση της προσωπικότητας του ανθρώπου.
 Είναι στοιχείο του εσωτερικού κόσμου, εκφράζει μια φιλοσοφία και ένα σταθερό
τρόπο αντιμετώπισης των καταστάσεων στη ζωή.
 Εκδηλώνεται με την επιμέλεια και την υπευθυνότητα στην εκτέλεση ενός έργου,
καθώς και με την αξιοπρέπεια της συμπεριφοράς.
 Αποσπά το σεβασμό και την αναγνώριση των άλλων.
 Το βλοσυρό ύφος αποτελεί στιγμιαία, εξωτερική και προσποιητή έκφραση. Δεν

εκφράζει εν γένει τον εσωτερικό κόσμο, παρά το στιγμιαίο συναίσθημα της οργής.
 Δεν αποσπά το σεβασμό. Αντίθετα, μπορεί να γίνει αφορμή αρνητικών σχολίων και
χλευασμού.
Πώς Μπορεί να Ασκηθεί μια Αγωγή του Γέλιου στο Σχολείο;
 Με τη διδασκαλία συγκεκριμένων χιουμοριστικών και σατιρικών κειμένων

(αποσπάσματα κωμωδιών, ευθυμογραφήματα, χρονογραφήματα κ.λπ.).
 Μέσω της ειδικότερης ενασχόλησης των μαθητών με το θέμα της επίδρασης του
κωμικού στοιχείου και του γέλιου στη ζωή των ανθρώπων.
 Με την αξιοποίηση του χιούμορ μέσα στην τάξη, κατά τη διαδικασία της
διδασκαλίας.
 Μέσω της παρακολούθησης ή της παρουσίασης από τους ίδιους τους μαθητές
κωμικών θεατρικών παραστάσεων.
«Το χιούμορ δεν είναι ανδρικό μονοπώλιο»

«Ήταν ένας Ιταλός, ένας Γερµανός και ένας Έλληνας…»: στις παρέες, τα ανέκδοτα δίνουν
και παίρνουν. Ωστόσο, αυτοί που αρχίζουν, κρατούν το ενδιαφέρον αµείωτο και δεν σταματούν
να αντιμετωπίζουν µε χιούμορ κάθε περίσταση είναι συνήθως οι άνδρες.
Γιατροί και κωµικοί αµφισβητούν τα αποτελέσµατα των ερευνών, σύµφωνα µε τα

οποία οι γυναίκες δεν είναι αστείες.
Έρευνα του Βρετανού ερευνητή στο Πανεπιστήμιο του Νόργουιτς, ΣαµΣούστερ, έδειξε ότι
οι άνδρες είναι αυτοί που διαθέτουν περισσότερο χιούµορ απ’ ότι οι γυναίκες. Ο ερευνητής
μάλιστα υποστήριζε ότι αυτό συμβαίνει, καθώς το χιούµορ είναι άρρηκτα συνδεδεμένο µε
τον δυναμισμό και την «επιθετική» φύση του ανθρώπου –που αποτελεί γνώρισµα των
ανδρών. Η αιτία «κρύβεται» σύµφωνα µε τον επιστήμονα στο γεγονός ότι το… ασθενές
φύλο δεν διαθέτει την ανδρική ορµόνη «τεστοστερόνη», η οποία καθιστά τους άνδρες πιο
αστείους. Ωστόσο, οι γυναίκες θεωρούνται από τη φύση τους πιο εύθυµες.
Πολλοί όµως είναι αυτοί που δεν συμφωνούν µε τη θέση του Βρετανού ερευνητή,
επισημαίνοντας ότι το χιούµορ δεν έχει φύλο. Ακόµη και στον χώρο της κωµωδίας, στο
θέατρο και την τηλεόραση, που µέχρι πριν από µερικές δεκαετίες ήταν ένας
ανδροκρατούμενος τοµέας, µπαίνουν δυναµικά όλο και περισσότερες γυναίκες.
Όπως επισηµαίνει ο κ. Αλέξανδρος Λουπασάκης, γιατρός βελονισµού και ολιστικής

ιατρικής, ο οποίος διοργανώνει σεµινάρια γέλιου, το χιούµορ υπάρχει στο DΝΑ κάθε
ανθρώπου.
Τι είναι όµως το χιούµορ; Σύµφωνα µε τον ίδιο, είναι η ανάγκη του ανθρώπου να
διακωμωδήσει καταστάσεις. «Και φυσικά µέσα από το χιούµορ, ο καθένας από εµάς εκθέτει
ένα μέρος του εαυτού του. Συνήθως διασκεδάζουμε µε τις ατυχίες των άλλων και µε τα
ευτράπελα που συµβαίνουν σε κάποιον που γνωρίζουµε. Ενισχύεται το αίσθηµα
ανωτερότητας που έχουµε, αφού θεωρούµε ότι µία τέτοια αστεία κατάσταση ποτέ δεν θα
συνέβαινε σε εµάς», λέει στα «ΝΕΑ».
Όλοι, όπως συμπληρώνει, έχουν χιούµορ. Ωστόσο, αυτό που διαφοροποιείται από άνθρωπο
σε άνθρωπο είναι το «κατά πόσον το εκφράζουµε. Το ίδιο συµβαίνει και µε τα δύο φύλα. Οι
γυναίκες έχουν χιούµορ. Επειδή, όμως, η κοινωνία µας τις θέλει πιο µετρηµένες, φοβούνται
να εκτεθούν. Σε αντίθεση µε τους άνδρες, οι οποίοι θεωρούνται η ψυχή µιας παρέας». Παρ΄
όλα αυτά, τα τελευταία χρόνια το… χιουµοριστικό σκηνικό αλλάζει, αφού όλο και
περισσότερες γυναίκες εκφράζουν το χιούµορ τους ελεύθερα. «Η γυναίκα σήµερα δεν έχει
ανάγκη να ακολουθήσει το κοινωνικό στερεότυπο που τη θέλει λιγοµίλητη και σοβαρή σε

µία παρέα. Έτσι, «ξεκλειδώνεται» και µπορεί να εκθέσει ακόµη και τον ίδιο της τον εαυτό
κάνοντας χιούµορ».
Το χιούµορ, σύµφωνα µε πολλές µελέτες, επιδρά θετικά στην καθηµερινότητα. Όπως λένε οι
επιστήµονες, κυρίως βοηθά τον άνθρωπο να αποδεχθεί µια δύσκολη κατάσταση, αλλά και να
κάνει την επικοινωνία και τον διάλογο πιο εύκολο. Παράλληλα, διευκολύνει στο
να εκφραστούν τα άγχη και οι φοβίες.
Τα αποτελέσµατα έρευνας που πραγµατοποιήθηκε από επιστήµονες στο Πανεπιστήµιο του

Πίτσµπουργκ, έδειξαν πως όσοι αντιµετώπιζαν θετικά και µε χιούµορ τη ζωή είχαν έως και
τρεις φορές λιγότερες πιθανότητες να κρυολογήσουν. Αντίστοιχη µελέτη του Πανεπιστηµίου
του Μίσιγκαν έδειξε ότι όσοι καρκινοπαθείς ήταν αισιόδοξοι για το µέλλον συνήθως
υπέφεραν και λιγότερο από τους πόνους της ασθένειας.
«Για να προκαλέσεις γέλιο, πρέπει να τσαλακωθείς»
Για την ηθοποιό Έλντα Πανοπούλου, το χιούµορ είναι πια γένους θηλυκού. Λέει
χαρακτηριστικά: «Στην εποχή µας, όπως έχουν γίνει τα πράγµατα, οι άνθρωποι
αυτοσαρκάζονται, ενώ κάποτε δεν µπορούσαν. Σήµερα, όλο και περισσότερα κορίτσια δεν
έχουν πρόβληµα να αυτοσαρκάζονται. Το χιούµορ είναι έµφυτο και προσωπικό». Προσθέτει
δε ότι, όσον αφορά στην κωµωδία, τα πράγµατα είναι λίγο διαφορετικά από το καθηµερινό
και πηγαίο χιούµορ. «Είναι πολύ δύσκολη η διδασκαλία της κωµωδίας. Βέβαια, ο άνθρωπος
που είναι έτοιµος να τσαλακώσει το περίβληµά του είναι πιο εύκολο να κάνει χιούµορ.
Συναντώ νέα παιδιά και πιστεύω ότι τα κορίτσια έχουν πιο επιθετικό χιούµορ και είναι πιο
εύκολο να εκφραστούν και να ανοιχτούν».
«Η κοινωνία ζητούσε από τις γυναίκες να είναι σοβαροφανείς»
Ο Γεράσιμος Γεννατάς είναι από τους ηθοποιούς που έχουν την εµπειρία του δράµατος και
της κωµωδίας, αφού πολλάκις έχει κληθεί να ενσαρκώσει κωµικούς ρόλους και
το κατόρθωσε µε επιτυχία. «Βεβαίως οι γυναίκες κωµικοί ηθοποιοί είναι λιγότερες από τους
άντρες, αλλά φυσικά όχι γιατί δεν έχουν χιούµορ! Το επάγγελµα αυτό το κατέκτησαν
“αριθµητικά” αργότερα από τους άντρες, οπότε αυτό είναι απολύτως λογικό να συµβαίνει»,
λέει. Σχολιάζοντας τα αποτελέσµατα των ερευνών που θέλουν τους άντρες να διαθέτουν
περισσότερο χιούµορ από τις εκπροσώπους του «ασθενούς» φύλου, ο ηθοποιός τονίζει ότι οι
γυναίκες απλά επιλέγουν να εκφράζονται λιγότερο µε χιούµορ, όχι γιατί δεν µπορούν να
«αντεπεξέλθουν», αλλά γιατί η κοινωνία έχει επιβάλει άλλους ρόλους για εκείνες: «Η
κοινωνία ζητούσε από τη γυναίκα να είναι όμορφη, γατούλα, χαζούλα, σοβαροφανής. Για
τους άντρες, η κοινωνία κρατούσε τους ρόλους τούς πιο αστείους».
Εύη Σαλτού – Ζωή Λιάκα, εφ. Τα Νέα, 31/8/2009
Α. Να αποδώσετε περιληπτικά το παραπάνω άρθρο (100-120 λέξεις).

Β1. «Γιατροί και κωμικοί αμφισβητούν τα αποτελέσματα των ερευνών»: Να μετατρέψετε

την ενεργητική σύνταξη σε παθητική κάνοντας τις απαραίτητες αλλαγές.
Β2. Να γράψετε από ένα συνώνυμο των παρακάτω

λέξεων: άρρηκτα, γνώρισμα, εκφραστούν, τσαλακώσει, κατόρθωσε, αργότερα.
Β3. Να βρείτε από ένα αντώνυμο για τις ακόλουθες

λέξεις: εύθυμες, διευκολύνει, αισιόδοξοι, επιθετικό, απολύτως.
Β4. «Για να προκαλέσεις γέλιο, πρέπει να τσαλακωθείς»: Χρησιμοποιήστε την περίοδο αυτή
ως θεματική και σχηματίστε μια παράγραφο 60-80 λέξεων.
Β5. «Όλοι, όπως συμπληρώνει… κάνοντας χιούμορ» (6η παράγραφος): Τι δηλώνουν οι

διαρθρωτικές λέξεις: ωστόσο, επειδή, όμως, παρ’ όλα αυτά, έτσι;
Γ. «Το χιούµορ, σύµφωνα µε πολλές μελέτες, επιδρά θετικά στην καθημερινότητα». Ποιες
καταστάσεις και ποια προβλήματα προκαλεί η έλλειψη του κωμικού στοιχείου (χιούμορ) και
του γέλιου από τη ζωή του ανθρώπου; (300-400 λέξεις)
Τρίτη Ηλικία Σχεδιάγραμμα

Ορισμός
Είναι η ηλικιακή ύστερη, ώριμη βιολογικά, περίοδος του ανθρώπου, κατά την οποία οι
δυνάμεις του εξασθενούν και η ιδέα του επικείμενου θανάτου δημιουργεί μια δυσάρεστη
ψυχολογική κατάσταση σ’ αυτόν, όσο ψυχικό σθένος και αν διαθέτει.
Θετικά Χαρακτηριστικά Ηλικιωμένων
 Ποιοτική δημιουργικότητα λόγω της πείρας της ζωής.
 Διαύγεια πνευματική και ισχυρή κρίση στην ανεύρεση ορθής λύσης σε δυσχερή
ζητήματα.
 Απαλλαγή από πάθη και ώριμη σκέψη.
 Καθοδηγητική και συμβουλευτική δραστηριότητα σε ποικίλες πτυχές του

πνευματικού χώρου (ως προς την επιστήμη: στην αποφυγή σφαλμάτων, στη
μεθοδολογία, στην αντιμετώπιση ερευνητικών αδιεξόδων, στη μεταλαμπάδευση
πολύτιμων γνώσεων, στην επιτυχέστερη επιστημονική μελέτη· ως προς την τέχνη:
στη διάσωση και διατήρηση των παραδοσιακών στοιχείων, στη μετακένωση ιδεών,
καλλιτεχνικών ρευμάτων και τεχνοτροπιών).
 Διαλλακτικότητα, συμβιβαστικότητα, ειλικρίνεια και επιείκεια.
 Οι άνθρωποι που έχουν κορεσθεί από εμπειρίες μιας ολόκληρης ζωής και έχουν
διαμορφώσει μια υγιή προσωπικότητα αντιμετωπίζουν το τέλος με γαλήνη και
αίσθημα αυτοπραγμάτωσης.
 Πολύτιμοι σύμβουλοι σε οποιοδήποτε κοινωνικό στάδιο: στην οικογένεια, στη

δουλειά, στην παιδεία, στην αντιμετώπιση κοινωνικών προβλημάτων, στην εξυγίανση
της κοινωνίας.
 Υποστηρίζουν την κοινωνική γαλήνη και ομόνοια.

 Ως γιαγιάδες και παππούδες, συμβάλλουν τα μέγιστα στην αγωγή της νέας γενιάς.
Ενδεικτικά Στοιχεία Παρακμής
Βιολογικά:
 Εξασθενούν οι σωματικές δυνάμεις: αργό βάδισμα, ελάττωση της αντοχής,

προβλήματα υγείας.
 Αμβλύνονται οι αισθήσεις, ιδιαίτερα η όραση.
 Εμφανίζεται δυσκαμψία στις αρθρώσεις.
 Περιορίζεται η ενεργητικότητα.
 Ο εγκέφαλος σταδιακά αδρανοποιείται.
Πνευματικά:
 Μειώνεται η προσαρμοστικότητα.
 Παρατηρείται δυσκαμψία στις ιδέες, συντηρητικότητα και επιφυλακτικότητα.
 Εξασθενεί η μνήμη και στρέφεται περισσότερο στο απώτερο παρελθόν (επικράτηση

της μακροπρόθεσμης μνήμης εις βάρος της βραχυπρόθεσμης).
 Στα βαθιά γηρατειά παρατηρείται απώλεια της νοητικής και κριτικής διαύγειας.
Ψυχολογικά:
 Ψυχική κούραση, απαισιοδοξία, τάση απομόνωσης.
 Αισθάνονται να παραγκωνίζονται από την κοινωνική ζωή εξαιτίας των εξελίξεων που
αδυνατούν να παρακολουθούν.
 Διακρίνονται από εμμονές, πείσμα και αδιαλλαξία.
 Κρίνουν έντονα τους νέους για τις επιλογές τους εξωραΐζοντας τη δική τους γενιά και
διατυμπανίζοντας τα επιτεύγματά τους.
 Απαιτούν το σεβασμό από τους άλλους στηριζόμενοι αποκλειστικά και μόνο στην
ηλικία. Έτσι, ο σεβασμός δεν ανταποδίδεται προς τους νεοτέρους.
 Πολλοί ηλικιωμένοι δεν περιορίζουν τον παρεμβατικό ρόλο τους στη συμβουλευτική
μονάχα παροχή και εμπλέκονται στη διαμόρφωση της ζωής των άλλων, ασχέτως
ηλικίας.
 Άτομα με ζωή γεμάτη αντιφάσεις, ελλείψεις, ψυχικά τραύματα και ανεκπλήρωτους

πόθους αντιμετωπίζουν το τέλος με φόβο και ανασφάλεια.
 Ο κοινωνικός παραγκωνισμός και ο θάνατος των προσφιλών προσώπων οδηγεί

αναπόφευκτα στην πεισιθάνατη μοναξιά και την αίσθηση ανικανότητας.
Οικονομικά:
 Νιώθουν οικονομική ανασφάλεια, γιατί γνωρίζουν πως δε δύνανται πλέον να

εργαστούν και να αλλάξουν τα οικονομικά τους δεδομένα.
 Συχνά, δεν μπορούν να αντεπεξέλθουν οικονομικά εξαιτίας των χαμηλών συντάξεων.
 Δυσκολεύονται να εξασφαλίσουν τα απαραίτητα φάρμακα και να ανταποκριθούν

οικονομικά στις ιατρικές συμβουλές.
 Η οικονομική ανασφάλεια διαμορφώνει ενίοτε ένα φαινομενικά φιλοχρήματο

χαρακτήρα. Γίνονται φειδωλοί στα έξοδα και συσσωρεύουν χρήματα για παν
ενδεχόμενο.
Τρόποι Καταπολέμησης Προβλημάτων Τρίτης Ηλικίας
Οι ηλικιωμένοι:
 Να συμμετέχουν σε ποικίλες δραστηριότητες, προκειμένου να αντιμετωπίσουν τη

μοναξιά και την ανία.
 Να διεκδικούν από τη σχέση τους με τους άλλους την ισοτιμία και όχι τη φροντίδα,
εφόσον αυτή δεν είναι απολύτως απαραίτητη. Ο κοινωνικός αποκλεισμός μαραίνει
τον ηλικιωμένο.
 Να αναλαμβάνουν ρόλους στο οικογενειακό περιβάλλον (π.χ. τη φύλαξη των

παιδιών), ώστε να νιώθουν χρήσιμοι και να ενισχυθεί η αυτοπεποίθησή τους.
 Να συμμετέχουν σε δραστηριότητες των Κ.Α.Π.Η. και άλλων αντίστοιχων

οργανισμών, οι οποίοι παράλληλα με την οργάνωση ψυχαγωγικών δράσεων και
εκδρομών ενημερώνουν για θέματα υγείας και συμβάλλουν στην κοινωνική και
ψυχική τους αποκατάσταση.
Η πολιτεία ως κοινωνικό κράτος πρόνοιας:
 να δίνει συντάξεις ικανές για την αξιοπρεπή διαβίωσή τους.
 να εξασφαλίζει την ιατροφαρμακευτική περίθαλψή τους.
 να παρέχει βοήθεια κατ’ οίκον, ιδίως σε ανθρώπους που δεν μπορούν να

μετακινηθούν ή δεν έχουν κάποιο συγγενικό πρόσωπο να τους στηρίξει.
 να προωθεί την ισότητα και την αυτονομία των ηλικιωμένων.
 να τιμά με διάφορες αφορμές τους ηλικιωμένους ως απόδειξη ευγνωμοσύνης για την

προσφορά τους στο κοινωνικό σύνολο. Τα «τιμημένα γηρατειά» να μην είναι λόγος
κενός.
 να καταρτίζει προγράμματα σίτισης των άπορων ηλικιωμένων.
Οι συγγενείς:
 να μην τους εγκαταλείπουν.
 να μην τους λησμονούν παραγκωνίζοντάς τους σε κάποιο γηροκομείο.
 να τους δίνουν την ευκαιρία της καθοδήγησης και της παροχής συμβουλών για όλες
τις πλευρές της ζωής.
Σεβασμός Προς Ηλικιωμένο Άτομο
«Θα έπρεπε οι νέοι να σέβονται τους ηλικιωμένους, μονάχα επειδή είναι μεγαλύτεροι;»
Σεβασμός είναι η έμπρακτη απόδοση τιμής προς έναν άνθρωπο, η οποία απορρέει από την
εκτίμηση που αισθάνεται κανείς γι’ αυτόν. Οι νέοι οφείλουν να εκτιμούν τους ηλικιωμένους
για:
 την καθολικά αποδεκτή κοινωνική τους καταξίωση ως αποτέλεσμα της προσφοράς

τους στο κοινωνικό σύνολο.
 τις γνώσεις, την πείρα και τη σοφία τους, στοιχεία που τους καθιστούν πηγή
ωφελιμότητας.
 τη σωφροσύνη, την ειλικρίνεια, τον αλτρουισμό και την ηθικότητα που επέδειξαν
έμπρακτα σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους.
Αντίθετα:
 Η ηλικία, αν δεν συνοδεύεται από τα παραπάνω χαρακτηριστικά, δεν αποτελεί από

μόνο του στοιχείο άξιο σεβασμού. Άλλωστε, όπως έλεγε ο Σοφοκλής, δε
δικαιολογείται να είναι κανείς ταυτόχρονα γέροντας και ανόητος.
 Το σεβασμό δεν τον απαιτεί κανείς, αλλά τον αποσπά επάξια από τον άλλο, καθώς
τον πείθει και τον προσελκύει με τη ζωή και τις πράξεις του.
 Η απαίτηση για σεβασμό υποδηλώνει αυταρχικό χαρακτήρα, στοιχείο που καταργεί

όποιο άλλο προνόμιο προβάλλει αξιώσεις εκτίμησης.
 Ο ηλικιωμένος, παρά την πείρα της ζωής, δεν θεωρείται αλάνθαστος ούτε καθίσταται
αυθεντία. Ως εκ τούτου, οφείλει να μην απαιτεί την άκριτη αποδοχή των θέσεών του.
Η θέση των ηλικιωμένων στη σημερινή κοινωνία

Από τις πιο παράξενες όψεις της ελληνικής δημόσιας ζωής είναι ίσως οι επαναλαμβανόμενες
από όλες τις πλευρές κραυγές απελπισίας για την εξέλιξη του πληθυσμού στη χώρα μας.
«Είμαστε χώρα γερόντων» είναι το συμπέρασμα και η προτροπή αβίαστη: «γεννάτε γιατί
χανόμαστε»… Την ίδια στιγμή, όμως, γνωρίζουμε όλοι σε τι συνθήκες είναι υποχρεωμένοι
να ζουν στη μεγάλη τους πλειοψηφία οι ηλικιωμένοι της χώρας μας. Αδιαφορία, ανέχεια,
μιζέρια. Πώς άραγε συμβαίνει αυτό; Πώς είναι δυνατό μια «χώρα γερόντων» να μη φροντίζει
καθόλου για τα γηρατειά;
Ενδιαφέρουσα, ωστόσο, είναι για το συγκεκριμένο ζήτημα η αναδρομή στο παρελθόν. Σε

όλη τη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας παρουσιάζονται διάφορες μορφές πάλης νεότερων
και γεροντότερων και η έκβαση της μάχης είναι προδιαγεγραμμένη. Οι περιπτώσεις
υπερίσχυσης των γεροντότερων είναι σπάνιες ως ανύπαρκτες. Οι μύθοι των περισσοτέρων
λαών καταγράφουν παρόμοιες συγκρούσεις και επισφραγίζουν τη νίκη των νεότερων μέσα
από ποικίλου είδους αναμετρήσεις του πατέρα με το γιο: ο Κρόνος με τον Ουρανό, ο
Οιδίποδας με το Λάϊο, ο Θησέας με τον Αιγέα. Υπάρχουν, βέβαια, και οι μορφές των
δημογερόντων στην περίοδο της Τουρκοκρατίας ή του σοφού Νέστορα στην Ομηρική εποχή,
οι οποίοι μάς θυμίζουν τη σημασία της μετάδοσης γνώσεων και εμπειρίας από τη μία γενιά
στην επόμενη.
Σε κάθε περίπτωση, αυτές οι μυθικές ιστορικές μορφές συγκαταλέγονται στο σύνολό τους
στα μέλη των ανωτέρων κοινωνικά και οικονομικά τάξεων. Πουθενά στην ιστορία και στη
λογοτεχνία δε θα συναντήσουμε τους «φτωχούς γέρους» παρά μόνο στην οικογένεια ή στο
περιβάλλον των ισχυρών κάθε εποχής. Η σκληρή εργασία και η έλλειψη οποιασδήποτε
φροντίδας κρατούσε το μέσο όρο ανώτερης ηλικίας πολύ χαμηλά. Στον εικοστό, όμως,
αιώνα, με τη θεαματική πρόοδο της ιατρικής, η γήρανση του παγκόσμιου πληθυσμού είναι
πλέον γεγονός. Σύμφωνα με έρευνα του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, το 2025
προβλέπεται ότι οι άνθρωποι που θα είναι άνω των εξήντα θα αποτελούν το 14% του
παγκόσμιου πληθυσμού της γης.
Αυτή, ωστόσο, η οφθαλμοφανής εξέλιξη δεν οδηγεί στη βελτίωση των συνθηκών ζωής των
ηλικιωμένων. Οι πρώτοι που θίγονται από την οικονομική κρίση στις αναπτυγμένες χώρες
είναι τα δύο όρια των «παραγωγικών» ηλικιών, η νεολαία και οι ηλικιωμένοι. Πολύ γρήγορα
η «ευλογία» της σύνταξης μετατρέπεται από κοινωνική κατάκτηση σε ατομικό βραχνά. Όταν
για πρώτη φορά στη ζωή του ο εργαζόμενος βρεθεί με πλούσιο ελεύθερο χρόνο στη διάθεσή
του, δε θα έχει πλέον τα υλικά μέσα, για να ξεφύγει από την καθημερινή μιζέρια της
τηλεόρασης και του καφενείου. Επιπλέον, θα έχει να αντιμετωπίσει τη στάση των ενηλίκων
απέναντί του, η οποία θα είναι υποκριτική, καθώς κάτω από το σεβασμό θα κρύβεται μια
συμπεριφορά υποτίμησης. Ωστόσο, και έξω από το σπίτι οι συνθήκες δε θα είναι πιο
ευνοϊκές για τους ηλικιωμένους.
Κλείνοντας, καλό είναι να επισημανθεί ότι η κοινωνία ταυτίζει την ιδανική εικόνα του
ηλικιωμένου με τον ασπρομάλλη σοφό, ο οποίος βρίσκεται υπεράνω των καθημερινών
προβλημάτων. Αν αποκλίνει από αυτό το πρότυπο, πέφτει από το ύψος του. Η αντίθετη όψη
του νομίσματος είναι ο γέρος – ξεμωραμένος 1, με τον οποίο γελάνε τα παιδιά. «Έτσι και
αλλιώς», όπως υποστηρίζει και η Σιμόν ντε Μποβουάρ2, «είτε με την αρετή είτε με την
υποβάθμισή τους, οι ηλικιωμένοι δεν ανήκουν στην ανθρωπότητα». Δεν είναι, λοιπόν,
δύσκολο να συμπεράνει κανείς ότι τη θέση του Καιάδα 3 στην αρχαία Σπάρτη σήμερα την
έχει πάρει για τους ηλικιωμένους το περιθώριο. Γι’ αυτό το λόγο, το πρώτο αίτημα μιας
εξισωτικής πολιτικής για τα μέλη της κοινωνίας είναι να αποδοθεί στους ηλικιωμένους
πολίτες το μέγιστο αγαθό που τους έχει αφαιρεθεί, η ανθρώπινη ιδιότητα.
Από τον Ιό της Κυριακής, εφ. Ελευθεροτυπία, 5.6.1994 (διασκευή).
1 Αυτός που έχει χάσει το μυαλό, τη λογική του.
2 Γνωστή Γαλλίδα συγγραφέας, φιλόσοφος και φεμινίστρια.
3 Μεγάλο βάραθρο στην Αρχαία Σπάρτη, όπου λέγεται ότι οι Αρχαίοι Σπαρτιάτες έριχναν τα
ανάπηρα ή καχεκτικά βρέφη, για να διασφαλίσουν την ευγονία της φυλής τους.
Α. Να αποδώσετε, σε ρηματικά διατυπωμένους πλαγιότιτλους, το κύριο περιεχόμενο της

1ης και 2ης παραγράφου του κειμένου.
Β1. Να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε, με βάση το κείμενο, τις παρακάτω περιόδους:
 Η υπογεννητικότητα αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα που αντιμετωπίζει

σήμερα η χώρα μας.
 Διαχρονικά, το αποτέλεσμα της σύγκρουσης, ανάμεσα στην παλαιότερη και νεότερη

γενιά, ήταν αμφίρροπο.
 Η εξέλιξη της ιατρικής επιστήμης συνέβαλε καθοριστικά στην αύξηση του

προσδόκιμου ορίου ζωής.
 Η συνταξιοδότηση δίνει τη δυνατότητα στους ανθρώπους να εκπληρώσουν όλα όσα

επιθυμούν, καθώς πλέον διαθέτουν άπλετο ελεύθερο χρόνο.
 Στη σημερινή εποχή, το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι ηλικιωμένοι

είναι η περιθωριοποίησή τους.
Β2.α. Να εντοπίσετε έναν τρόπο ανάπτυξης στην 1η παράγραφο του κειμένου και να
Β2.β. Να εξηγήσετε τη λειτουργία των ερωτήσεων που θέτει ο αρθρογράφος, στο τέλος της
1ης παραγράφου του κειμένου.
Β3.α. Να μετατρέψετε στις παρακάτω περιόδους την ενεργητική σε παθητική σύνταξη:
 «Οι μύθοι των περισσοτέρων λαών καταγράφουν παρόμοιες συγκρούσεις και

επισφραγίζουν τη νίκη των νεότερων μέσα από ποικίλου είδους αναμετρήσεις του
πατέρα με το γιο […]».
 «Η σκληρή εργασία και η έλλειψη οποιασδήποτε φροντίδας κρατούσε το μέσο όρο

ανώτερης ηλικίας πολύ χαμηλά».
Β3.β. οφθαλμοφανής, οικογένεια, δημογέροντες: Αφού ετυμολογήσετε τις παραπάνω λέξεις,

να αξιοποιήσετε το κάθε ένα συνθετικό τους, για να γράψετε μια νέα, σύνθετη λέξη.
Β4.α. όμως, βέβαια, επιπλέον, λοιπόν, γι’ αυτό το λόγο: Να προσδιορίσετε τις νοηματικές
σχέσεις που δηλώνουν οι παραπάνω διαρθρωτικές λέξεις και εκφράσεις.
Β4.β. Στις παρακάτω περιόδους, να προσδιορίσετε τη λειτουργία των εισαγωγικών:
 Πολύ γρήγορα η «ευλογία» της σύνταξης μετατρέπεται από κοινωνική κατάκτηση σε

ατομικό βραχνά. (4η παράγραφος)
 «Έτσι και αλλιώς», όπως υποστηρίζει και η Σιμόν ντε Μποβουάρ, «είτε με την αρετή
είτε με την υποβάθμισή τους, οι ηλικιωμένοι δεν ανήκουν στην ανθρωπότητα».
(6η παράγραφος)
Β5. παράξενες, έκβαση, συγκαταλέγονται, κρατούσε, υποτίμησης: Να γράψετε

τα συνώνυμα των παραπάνω λέξεων.
Β6. γνωρίζουμε, παρόμοιες, έλλειψη, βελτίωση, υποκριτική: Να γράψετε τα αντώνυμα των

Γ. Σε ένα άρθρο σας (350 – 400 λέξεις), που θα δημοσιευθεί στη σχολική σας εφημερίδα, να
αναφερθείτε στη στάση που πρέπει να κρατούν οι νεότεροι, απέναντι στα άτομα της Τρίτης
Ηλικίας.
Μοδα
modus (= τρόπος· λατινικό)] ονομάζεται η περιοδική και διαρκώς μεταβαλλόμενη τάση που
επικρατεί μεταξύ των μελών ενός κοινωνικού συνόλου και αφορά στην αμφίεση και,
γενικότερα, στον τρόπο συμπεριφοράς και σκέψης.
Χαρακτηριστικά Μόδας
 Μεταβλητότητα
 Μαζοποίηση
 Τυποποίηση
 Νεωτερικότητα
 Ρήξη με το προηγούμενο κατεστημένο
 Tάση επιβολής και παγίωσης
Αιτίες Φαινομένου
Οι παράγοντες που προκαλούν και ενισχύουν το κοινωνικό φαινόμενο της μόδας είναι οι
εξής:
Οικονομικοί:
 Πανίσχυροι οικονομικοί κολοσσοί στο χώρο της ένδυσης.
 Τα ΜΜΕ (η τηλεόραση, ο ημερήσιος τύπος και περιοδικά ποικίλης ύλης ή
εστιασμένα στο χώρο της μόδας) αφιερώνουν πολύωρες εκπομπές, ειδικές στήλες και
έντυπα αποκλειστικά στη μόδα. Επίσης, προωθούν μέσω των διαφημίσεων νέες
τάσεις.
 Η ενσάρκωση της σύγχρονης οικονομικής και καταναλωτικής νοοτροπίας. Το πνεύμα
του υλικού ευδαιμονισμού και της καταναλωτικής μανίας τροφοδοτεί τις νέες τάσεις
της μόδας.
 Η συσσώρευση πλούτου και η δυνατότητα αρκετών ατόμων να ανταποκρίνονται στις
ακριβές απαιτήσεις της.
Κοινωνικοί:
 Η διαμορφωμένη κοινή γνώμη που επιβάλλει την προσαρμογή στις επιταγές της
(κοινωνική τυποποίηση).
 Η αντίδραση στις κατεστημένες τάσεις, η οποία χαράσσει με τη σειρά της νέες
στιλιστικές πορείες (κοινωνική διαφοροποίηση).
 Η συμμόρφωση προς τα ενδυματολογικά πρότυπα για κοινωνική αποδοχή και
ανάδειξη.
 Προσδιορισμός της κοινωνικής θέσης ανάλογα με τη δυνατότητα παρακολούθησης

της ακριβής ή της φθηνής μόδας (επίδειξη νεοπλουτισμού).
 Το φύλο. Οι γυναίκες καθίστανται περισσότερο επιρρεπείς στη μόδα.
 Προσπάθεια αυτοέκφρασης και προσωπικής προβολής.
Πνευματικοί:
 Η ελλιπής και μονολιθική πνευματική καλλιέργεια επιτρέπει την αξιολογική
κατάταξη των προτεραιοτήτων του ανθρώπου με βάση τα υλιστικά πρότυπα.
 Τα περιορισμένα πνευματικά ενδιαφέροντα αφήνουν ελεύθερο πεδίο για την
ενασχόληση μαζί της.
 Ο μιμητισμός του σύγχρονου ανθρώπου στο γενικότερο πνεύμα της
παγκοσμιοποίησης.
 Οι αισθητικές αντιλήψεις που διαμορφώνονται ανάλογα με τα δεδομένα κάθε εποχής.
Ψυχολογικοί:
 Η φυσική φιλαρέσκεια του ανθρώπου.
 Η διάθεση να εντυπωσιάζει και να ξεχωρίζει από τους άλλους.
 Ο πειθαναγκασμός των διαφημίσεων σχετικά με τις νέες τάσεις.
 Η ανάγκη ορισμένων να καλύψουν φυσικές ατέλειες.
Πολιτικοί:
Η εκάστοτε πολιτική ιδεολογία εκφράζεται και ενδυματολογικά (π.χ. η βαριά και πολύχρυση
στολή των μοναρχών, η στρατιωτική αμφίεση των δικτατόρων, το καθημερινό και συμβατό
στο μέσο πολίτη ένδυμα των λαϊκών κομμάτων).
Οι Νέοι
 Προβάλλουν την αντιδραστικότητά τους με την άκριτη υιοθέτηση των προτάσεων της
μόδας. Θεωρούν το καινούργιο προοδευτικό και ριζοσπαστικό, ενώ το παλιό
συντηρητικό και απορριπτέο.
 Μιμούνται ξενόφερτα πρότυπα και τρόπους ζωής στην ένδυση, στη μουσική, στην
ομιλία, ακόμα και στη διατροφή.
Τι Πρέπει ΝαΓίνει
Η μόδα αποτελεί σημαντικό στοιχείο της σύγχρονης ζωής. Θα ήταν λοιπόν ουτοπικό να
προτείνει κάποιος την κατάργησή της. Ωστόσο, χρειάζεται κανείς να:
 θέτει προσωπικά κριτήρια ως προς την αποδοχή της μόδας, έτσι ώστε να μη
γελοιοποιείται με επιλογές που δεν ταιριάζουν στην προσωπικότητά του.
 συνειδητοποιεί ότι η μόδα δεν αποτελεί αυτοσκοπό.
 κατανοεί ότι το ρούχο δεν υπάρχει, για να καταδυναστεύει το σώμα και το πνεύμα
του ανθρώπου, αλλά για να το προστατεύει και να το αναδεικνύει.
 εναρμονίζει την αμφίεσή του με τα κλιματολογικά και κοινωνικά δεδομένα κάθε
εποχής.
 μην προσκολλάται και υποδουλώνεται στις νέες τάσεις, αλλά να ιεραρχεί σωστά τις
προτεραιότητές του.
 αντιστέκεται στην «πλύση εγκεφάλου» που επιχειρούν οι διαφημίσεις για την
προώθηση της μόδας.
Μόδα: οι συνέπειές της

Η αρετή είναι μεσότητα –τουλάχιστον κατά τον Αριστοτέλη– και η παθολογική εξάρτηση
από τη μόδα αποτελεί υπερβολή. Είναι αναπόφευκτο και αποδεδειγμένο στην πράξη ότι οι
συνέπειες της κυριαρχίας της μόδας στη ζωή του σύγχρονου ανθρώπου είναι καταστροφικές
τόσο σε ατομικό, όσο και σε κοινωνικό επίπεδο.
Βέβαια, υπάρχουν μερικοί που υποστηρίζουν ότι από τη μόδα ωφελείται το κοινωνικό
σύνολο, αφού αποτελεί μια σταθερή πηγή πλούτου. Αναμφισβήτητα, εξαιτίας της
λειτουργούν και ακμάζουν πολλές βιομηχανίες, απασχολείται επομένως αρκετό εργατικό
δυναμικό και ευνοείται το εμπόριο και γι’ αυτό εξασφαλίζεται η βελτίωση της οικονομίας
και η ευημερία. Ωστόσο, δεν μπορούμε να δεχτούμε ως καθολική την αλήθεια αυτής της
γνώμης, αφού μακροπρόθεσμα βλάπτεται ο πολίτης από την καταδυνάστευση της μόδας και
των μηχανισμών της.
Αρχικά, η εισαγωγή ξένων και φυσικά μοντέρνων προϊόντων συνεπάγεται την εξαγωγή
συναλλάγματος, γεγονός με ιδιαίτερα αρνητικά αποτελέσματα για την οικονομία των
φτωχών χωρών. Συχνά, μάλιστα, ο κρατικός προϋπολογισμός τους κατανέμεται για την
ανάπτυξη επιχειρήσεων μόδας σε βάρος φυσικά των ουσιαστικών κοινωνικών αναγκών για
βελτίωση της εκπαίδευσης, της νοσοκομειακής περίθαλψης και της βιομηχανίας τους, με
αποτέλεσμα να αναστέλλεται μακροπρόθεσμα η πρόοδος και η ευημερία τους.
Επιπλέον, η κυριαρχία της μόδας «εγγυάται» την αλλοίωση των τοπικών ιδιαιτεροτήτων μιας
χώρας. Σήμερα, τα ρεύματα της μόδας κινούνται σε παγκόσμιο επίπεδο, με αποτέλεσμα, εκεί
όπου καθιερώνονται, να παραγκωνίζουν το παραδοσιακό «στιλ» και τα εθνικά
χαρακτηριστικά του λαού και να επιβάλλουν έναν τυποποιημένο και «ψυχρό» ρυθμό, που τις
περισσότερες φορές δεν εξυπηρετεί και τις πραγματικές ανάγκες των ανθρώπων. Έτσι,
ατονίζει το εθνικό στοιχείο και ο λαός αποκόβεται από το παρελθόν του.
Τέλος, η μόδα αλλάζει συχνά τις αξίες μιας ανθρώπινης κοινότητας και μαζί, και τα κριτήρια
αξιολόγησης ενός ατόμου και σύναψης διαπροσωπικών σχέσεων. Στην εποχή μας, η «σικ»
εμφάνιση και ο μοντέρνος τρόπος διασκέδασης και συμπεριφοράς θεωρούνται το «άλφα και
το ωμέγα» για μια «ολοκληρωμένη» προσωπικότητα, ενώ οι αρχές, τα ιδανικά και τα
προτερήματα του χαρακτήρα ενός ατόμου μπαίνουν σε δεύτερη μοίρα. Τελικά, σήμερα «τα
ράσα κάνουν τον παπά» και όποιος δε συμμορφώνεται καταδικάζεται σε κοινωνική
απομόνωση. Από την καταδυνάστευση της μόδας λοιπόν υποβαθμίζεται και η ποιότητα των
ανθρώπινων σχέσεων.
Γενικά, η μόδα δεν είναι ασφαλώς «φρούτο» των καιρών μας, αφού η παρουσία της
εντοπίζεται σ’ όλη την ιστορική πορεία του ανθρώπου, από τη στιγμή βέβαια που κάλυψε τις
πρωτογενείς του ανάγκες. Σήμερα, όμως, έχει εξαπλωθεί ευρύτατα και ταυτόχρονα αυξήθηκε
και η επιρροή της στις προτιμήσεις των ανθρώπων, μια επιρροή που έχει ανησυχητικά
δυσμενείς επιπτώσεις στη ζωή τους, είτε ως άτομα είτε ως μέλη μιας κοινωνίας.
Γι’ αυτό και η κινητοποίηση των διαθέσιμων μηχανισμών άμυνας του ανθρώπου αποτελεί
επιτακτική ανάγκη. Η παιδεία στα πλαίσια της οικογένειας και του σχολείου, αλλά και η
πνευματική καλλιέργεια του ατόμου με την επιμόρφωση, μπορούν να το οπλίσουν με τα
ηθικά εφόδια, ώστε να αντιστέκεται σθεναρά στο δέλεαρ της μόδας και έτσι να μπορέσει να
διασώσει τις ιδιαιτερότητες και την αυτοτέλεια της προσωπικότητάς του.
Κ. Ιωακείμ, Βήματα – Άλματα στην έκθεση ιδεών, (Ελλάδα: Πελεκάνος, 1961), σ. 216-218
Α. Να αποδώσετε περιληπτικά το κείμενο σε 100-120 λέξεις.
Β1. Να συμπληρώσετε τα κενά με τις παρακάτω λέξεις (δύο
περισσεύουν): καταδυνάστευση, αλλοτρίωση, ιδιαιτερότητα, ματαιοδοξία, προσκόλληση, αισθη
τική.
Β2. Η στάση ορισμένων ατόμων απέναντι στη μόδα φανερώνει την επιθυμία να
ικανοποιήσουν απλώς τη ……………………………… τους. Αυτή η άκριτη
……………………………… συνιστά χαρακτηριστική περίπτωση
………………………………, αφού το άτομο αντιλαμβάνεται την αξία του με κριτήριο την
εντυπωσιακότητα της εξωτερικής εμφάνισης. Οι περισσότεροι, εξάλλου, απ’ αυτούς δεν
παίρνουν υπόψη τους καθόλου την ……………………………… της σωματικής τους
διάπλασης.
Β3. Να σχηματίσετε προτάσεις με τις λέξεις ματαιοδοξία, εγκυμονώ, αναστέλλω, αυτοτέλεια,

έτσι ώστε να αναδεικνύεται η σημασία τους.
Β4. Να γράψετε από ένα συνώνυμο των
λέξεων: υποδουλώνεται, παραγκωνίζει, ομοιότητα, καλλιέργεια, παραδοσιακό.
Β5. Μόδα: Να προσδιορίσετε το περιεχόμενο της έννοιας και να αναφέρετε τα κύρια
χαρακτηριστικά της σε μια παράγραφο (100-120 λέξεις). Να αναπτύξετε την παράγραφο με
την τεχνική του ορισμού και της διαίρεσης (συνδυασμός μεθόδων).
Β6. Ποιες αρνητικές συνέπειες της μόδας –σε ατομικό και κοινωνικό επίπεδο– αναφέρει ο
συγγραφέας του δοκιμίου; Ποιες θετικές επιδράσεις της θα αντιτάσσατε; Να απαντήσετε
σύντομα με τον τύπο των θεματικών προτάσεων.
Β7. Να εντοπίσετε τα δομικά μέρη της δεύτερης παραγράφου («Βέβαια, υπάρχουν μερικοί…
των μηχανισμών της») και να προσδιορίσετε τον τρόπο ανάπτυξής της.
Γ. Αναλαμβάνετε να μιλήσετε στους συμμαθητές σας για το θέμα της μόδας στο πλαίσιο του
μαθήματος της Έκφρασης – Έκθεσης. Στην ομιλία σας να αναφερθείτε σε περιπτώσεις, όπου
οι νέοι στην προσπάθειά τους να ακολουθήσουν τη μόδα οδηγούνται σε ακραίες μορφές
συμπεριφοράς και εμφάνισης. Επίσης, να εξηγήσετε για ποιους λόγους παρουσιάζονται τα
φαινόμενα αυτά, κυρίως, κατά την εφηβεία (300-350 λέξεις).
Αγάπη Σχεδιάγραμμα
Ορισμός
Αγάπη είναι το βαθύ συναίσθημα συμπάθειας και αφοσίωσης σε πρόσωπα (ή πράγματα).

Είναι με άλλα λόγια το ζωηρό ενδιαφέρον και ο ισχυρός ψυχικός δεσμός που ενώνει τους
ανθρώπους.
Ειδικότερα, το περιεχόμενο της αγάπης συνίσταται στην ψυχική προσέγγιση των ανθρώπων
χωρίς ιδιοτέλεια και υστεροβουλία, αλλά με αίσθημα ευθύνης και σεβασμού. Προϋποθέτει τη
διάθεση να γνωρίσουμε σε βάθος τον άλλο, να βγούμε από τα στενά όρια του εαυτού μας, να
μοιραστούμε μαζί του τις ιδέες και τα συναισθήματά μας, να αφοσιωθούμε σ’ αυτόν.
Μορφές Αγάπης
Η αγάπη παρουσιάζει ποικίλες μορφές ανάλογα με το ποιος την εκφράζει και σε ποιον
απευθύνεται. Έτσι διακρίνονται:
 η γονική αγάπη (μητρική – πατρική): η τρυφερότητα, η στοργή και η φροντίδα που

δείχνουν οι γονείς προς τα παιδιά τους.
 η αδελφική αγάπη: η αγάπη που αναπτύσσεται ανάμεσα στα αδέλφια.
 η ερωτική αγάπη: η επιθυμία να ταυτιστούμε με κάποιο άλλο πρόσωπο και να

μοιραστούμε μαζί του τη ζωή μας.
 η αγάπη προς τον συνάνθρωπο: η αγάπη που ξυπνάει το αίσθημα ευθύνης και
σεβασμού προς τον άλλον και εκφράζει τη διάθεση να εδραιωθεί η καλοσύνη, η
ισότητα και η δικαιοσύνη στον κόσμο.
 η αγάπη προς τον εαυτό μας: η πίστη στον εαυτό μας και ο αυτοσεβασμός. Η κακώς
νοούμενη αγάπη προς τον εαυτό μας καταντά φιλαυτία, καθώς αποτελεί πρόσκομμα
στην αγάπη προς το συνάνθρωπο.
 άλλες μορφές αγάπης είναι: η αγάπη προς τους φίλους, την πατρίδα, το Θεό, τα
γράμματα, τις τέχνες, την ειρήνη κ.ά.π.
Χαρακτηριστικά
 η ανιδιοτέλεια και η αφοσίωση.

 η σταθερότητα και η υπομονή σε οποιαδήποτε αντιξοότητα.
 η μακροθυμία, η διάθεση συγχώρησης και συνδιαλλαγής.
 η οικουμενικότητα, καθώς αφορά σε όλους τους ανθρώπους.
 η μεταβλητότητα, καθώς εύκολα εκφυλλίζεται και μετατρέπεται σε πάθος καταλυτικό

και ψυχοφθόρο, αν δεν συνοδεύεται από υψηλό ήθος και αγνά συναισθήματα.
ΣημασίαΑγάπης
Στην κοινωνία:
 Προωθεί την κοινωνική γαλήνη και σταθερότητα με την ειρηνική επίλυση των
διαφορών μεταξύ των ατόμων, των διάφορων ομάδων και των εθνών.
 Καθίσταται βασικό στοιχείο της αρμονικής συνεργασίας για την υλοποίηση

κοινών στόχων.
 Πριμοδοτεί την καλλιέργεια κοινωνικών αξιών, όπως είναι η αλληλεγγύη, η

φιλανθρωπία και η ομόνοια, και γονιμοποιεί τις διαπροσωπικές σχέσεις.
 Αποτελεί πηγή έμπνευσης και δημιουργίας αξιόλογων έργων (ιδίως με τη μορφή

του έρωτα).
 Οδηγεί στην αυτογνωσία μέσω της ψυχοπνευματικής ένωσης και της

αντιπαραβολής με την προσωπικότητα των άλλων ανθρώπων.
 Διευρύνει τον πνευματικό ορίζοντα του ατόμου δια μέσου της προσέγγισης των
προσωπικοτήτων των άλλων ανθρώπων και του πολιτισμού των άλλων λαών.
 Ολοκληρώνει ηθικά το άτομο, καθώς καλλιεργεί τα ευγενέστερα αισθήματα,

όπως είναι ο σεβασμός, η αλληλεγγύη, η φιλανθρωπία και η καλοσύνη.
 Απαλλάσσει από τα πάθη και τις κακίες.
 Καταπολεμά τον εγωισμό, την ιδιοτέλεια, τους συμφεροντολογικούς

υπολογισμούς και τη ζήλεια.
Στον ψυχικό τομέα:
 Ο άνθρωπος που αγαπά νιώθει και είναι πραγματικά ευτυχισμένος.
 Αισθάνεται ψυχική γαλήνη, ψυχική ισορροπία και πληρότητα.
 Η αγάπη εδραιώνει το αίσθημα της συντροφικότητας και αμβλύνει τη μοναξιά.

 Καθιστά τον άνθρωπο ανεκτικό, αισιόδοξο, υπομονετικό, εύπιστο, στοργικό,

καλοσυνάτο.
 Ενεργοποιεί το άτομο και ενισχύει τη δημιουργικότητά του.
 Απαλύνει τον πόνο, καθώς γονιμοποιεί λόγια παρηγοριάς και πράξεις

φιλανθρωπίας.
Στον οικονομικό τομέα:
 Προϋποθέσεις για την οικονομική ευημερία και πρόοδο είναι η κοινωνική

γαλήνη και η αρμονική συνεργασία, στοιχεία που προωθεί η αγάπη.
 Αποφεύγεται ο αθέμιτος ανταγωνισμός, η αισχροκέρδεια, η εκμετάλλευση.
Η Αγάπη στην Εποχή μας
Οι εκδηλώσεις αγάπης περιορίζονται όλο και περισσότερο εξαιτίας:
 του ατομισμού, της ιδιοτέλειας και της αδιαφορίας για τον πλησίον.
 του έντονου ρυθμού της ζωής, ο οποίος συρρικνώνει και εκφυλίζει τις
διαπροσωπικές σχέσεις.
 του ανταγωνιστικού πνεύματος.
 της απληστίας, της φιλοχρηματίας και του πνεύματος καταναλωτισμού και

υλικού ευδαιμονισμού. Έτσι, η αγάπη στηρίζεται στα υλικά αγαθά, όχι στα
ψυχικά και πνευματικά.
 του φαινομένου της βίας, της εγκληματικότητας, της επέκτασης των πολέμων.
 του κυρίαρχου τεχνοκρατικού πνεύματος, καθώς όλα αξιολογούνται

υπολογιστικά και όχι ποιοτικά.
Προϋποθέσεις Ανάπτυξης Αγάπης
 Η παιδεία που καλλιεργεί το σεβασμό προς τον άνθρωπο.
 Η καταπολέμηση του εγωισμού και της ιδιοτέλειας.
 Η ψυχική ανωτερότητα και το κατάλληλο ήθος.
 Η διάθεση προσφοράς και αυτοθυσίας.
Διαφορετικά, η αγάπη καταντά:
 κατακτητική και υπερπροστατευτική.
 εξάρτηση.
 ζηλόφθονη.
 ιδιοτελής και συμφεροντολογική.
 αρρωστημένη.
Η ΣΥΜΒΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ

Σήμερα ο άνθρωπος παρουσιάζεται σαν μια μηχανή, που την κουρδίζεις και εκτελεί τα πάντα κατά φυσικό
τρόπο, ίσως εξωτερικά άμεμπτο, αλλά εσωτερικά ασυγκίνητο. Ο άνθρωπος δηλαδή σήμερα, κάτω από την
επίδραση του βιομηχανικού πνεύματος, κινείται έτσι σαν να υπάρχουν μέσα του ελατήρια ή κουμπιά, που τα
πιέζουμε, αλλά δεν έχει ψυχή που διψά γι’ αγάπη.
Σήμερα όλα, ή πολλά, έχουν γίνει απλώς τύποι, απλώς στενόχωρες υποχρεώσεις. Η γιορτή, π.χ., κατάντησε μια
απλή ημερομηνία, αργία, απλό ξεκούρασμα κι όχι συνάντηση ψυχών. Το χάρισμα και το δώρο, υποχρέωση.
Τα πρωτεία του σημερινού μας πολιτισμού τα έχουν οι μηχανές, που βάζουν τη σφραγίδα τους επάνω στην
οργάνωση των κοινωνιών μας. Κάτω απ’ αυτήν την περιρρέουσα στην κοινωνία μας ατμόσφαιρα, φαίνεται πως
η ψυχή μας δεν αισθάνεται πια την ανάγκη να σμίξει ελεύθερα με τις άλλες αδελφές ψυχές. Από πολλές αιτίες
έχει, ίσως, χάσει αυτήν την έφεση.
Δεν πρέπει να διαφεύγει ακόμη από το νου μας πως κατά βάθος ευγένεια και καλή συμπεριφορά δε σημαίνει
κινήσεις εξωτερικές, μηχανικές, φερσίματα που θέλουν να εξαπατήσουν τους άλλους. Δε σημαίνει “κατά
συνθήκην ψέματα”, ούτε ηχηρές και γλυκερές εκφράσεις χωρίς περιεχόμενο, που βγαίνουν από υπολογισμό
για προσωπικό και μόνο όφελος, γεμάτες υποκρισία και κιβδηλεία. Ούτε η δημαγωγική φρασεολογία είναι
ευγένεια και καλή συμπεριφορά απέναντι στους άλλους, ούτε δουλοπρεπής ευλυγισία της σπονδυλικής στήλης
εμπρός στα μεγάλα και δυνατά πρόσωπα, και αντίθετα σκληράδα και υπεροψία μπρος στους αδύνατους, αυτούς
που δεν έχουν σημασία, δύναμη κι επιρροή.
Αυτού του είδους η συμπεριφορά είναι αντικοινωνική, δε δημιουργεί ατμόσφαιρα αρμονικής συμβίωσης, κι αν
υπάρχει, τη διαλύει. Η καλή συμπεριφορά, που ευκολύνει το δρόμο του εγώ προς το εσύ, δείχνεται σε όλα, τόσο
στα μικρά όσο και στα μεγάλα. Η κοινωνική συμβίωση, όσο κι αν διέπεται από νόμους, κανόνες και τάξη, είναι
δυνατή μόνο, όταν κυριαρχεί μεταξύ μας κατά αμοιβαίο τρόπο η εκτίμηση, η ευγένεια, όταν στις αναπόφευκτες
συγκρούσεις με τους άλλους δείχνουμε κατανόηση, υπομονή και ανεκτικότητα.
Το φρόνημα στη συναναστροφή με τους ανθρώπους είναι φυσικά πολύ σπουδαιότερο από την απλή “ετικέτα”
της συμπεριφοράς μας, γιατί μόνο έτσι μπορεί να μιλήσει καθένας στον άλλον από καρδιά και να επικοινωνεί η
μια ψυχή με την άλλη. Η σημερινή συνάντηση, η συντροφιά μας με τους άλλους στην καθημερινή μας
συναναστροφή έχει την έννοια και το χαρακτήρα απλώς της στεγνής συγκοινωνίας. Μ’ άλλα λόγια, ο
καθένας παίζει για τον άλλον ένα ρόλο ορισμένο. Το τι είναι αυτός ο άλλος πέρα από το ρόλο που παίζει, που
είναι φορέας του, δεν ενδιαφέρει κανέναν.
Τα πρωτεία του σημερινού μας πολιτισμού τα έχουν οι μηχανές, που βάζουν τη σφραγίδα τους επάνω στην
οργάνωση των κοινωνιών μας. Κάτω απ’ αυτήν την περιρρέουσα στην κοινωνία μας ατμόσφαιρα, φαίνεται πως
η ψυχή μας δεν αισθάνεται πια την ανάγκη να σμίξει ελεύθερα με τις άλλες αδελφές ψυχές. Από πολλές αιτίες
έχει, ίσως, χάσει αυτήν την έφεση.
Δεν πρέπει να διαφεύγει ακόμη από το νου μας πως κατά βάθος ευγένεια και καλή συμπεριφορά δε σημαίνει
κινήσεις εξωτερικές, μηχανικές, φερσίματα που θέλουν να εξαπατήσουν τους άλλους. Δε σημαίνει “κατά
συνθήκην ψέματα”, ούτε ηχηρές και γλυκερές εκφράσεις χωρίς περιεχόμενο, που βγαίνουν από υπολογισμό
για προσωπικό και μόνο όφελος, γεμάτες υποκρισία και κιβδηλεία. Ούτε η δημαγωγική φρασεολογία είναι
ευγένεια και καλή συμπεριφορά απέναντι στους άλλους, ούτε δουλοπρεπής ευλυγισία της σπονδυλικής στήλης
εμπρός στα μεγάλα και δυνατά πρόσωπα, και αντίθετα σκληράδα και υπεροψία μπρος στους αδύνατους, αυτούς
που δεν έχουν σημασία, δύναμη κι επιρροή.
Α. Να αποδώσετε περιληπτικά το παραπάνω κείμενο σε 100-120 λέξεις.
Β1. Να εντοπίσετε δύο προτάσεις ή φράσεις του κειμένου, όπου η γλώσσα λειτουργεί
ποιητικά (μεταφορικά).
Β2. Ποια είναι κατά τη γνώμη του συγγραφέα η κύρια αιτία για το γεγονός ότι οι σχέσεις των
ανθρώπων έχουν γίνει συμβατικές; Αναζητήστε τη μέσα στο κείμενο.
Β3. «Δεν αντικρίζουμε τους συνανθρώπους μας παρά μόνο σαν μέσο, και σχεδόν ποτέ σαν
αυτοσκοπό». Χρησιμοποιώντας την άποψη αυτή ως θεματική περίοδο, να την αναπτύξετε σε
μια παράγραφο αξιοποιώντας τη μέθοδο των παραδειγμάτων (80-100 λέξεις).
Β4. Να αναζητήσετε από ένα συνώνυμο για τις ακόλουθες
λέξεις: παρουσιάζεται, εσωτερικά, περιρρέουσα, παίζει, άλλαξε.
Β5. Να βρείτε από ένα αντώνυμο για τις παρακάτω

λέξεις: άμεμπτο, ευγένεια, μηχανικές, προσωπικό, αφηρημένο.
Β6. Να γράψετε προτάσεις με καθεμιά από τις
λέξεις: πρωτεία, ασυγκίνητο, αντικοινωνική, αναπόφευκτες, ανεκτικότητα.
Γ. Πιθανότατα, καμιά λέξη δεν έχει κακοποιηθεί τόσο, όσο η αγάπη. Στη σύγχρονη
πραγματικότητα, η έννοια της αγάπης αμφισβητείται έντονα, καθώς πληθαίνουν οι
διαστρεβλώσεις της σημασίας της και αλλοιώνεται το νόημά της από ποικίλους παράγοντες.
Σε ένα άρθρο (400-500 λέξεων) που θα δημοσιευθεί στο περιοδικό του σχολείου σας
προσπαθήστε να ευαισθητοποιήσετε τους συμμαθητές σας, ώστε να μη ντρέπονται να
δείξουν τα συναισθήματά τους, τονίζοντας παράλληλα την αξία της αγάπης.
Εφηβεία Σχεδιάγραμμα Α Λυκείου

Ορισμός
Εφηβεία ονομάζεται η περίοδος της μετάβασης από την παιδική στην ώριμη ηλικία. Πυρήνας
της καθίσταται η ήβη, δηλαδή η πρόσκτηση της ικανότητας αναπαραγωγής.
Χαρακτηριστικά Eφήβων
1. Βιολογικά:
 Ανάπτυξη της σωματικής διάπλασης
 Λειτουργία γενετήσιων αδένων
 Μεταβολή των αδένων που προσδιορίζουν την έκφραση, τη φωνή, τη σκέψη, το

συναίσθημα
2. Ψυχολογικά:
 Τάση εσωτερίκευσης και μυστικοπάθειας
 Ευαισθητοποίηση, ευθιξία
 Έλλειψη αυτοπεποίθησης και ανασφάλεια
 Φροντίδα για την εξωτερική εμφάνιση
 Ενδιαφέρον για το άλλο φύλο
 Άγχος για το μέλλον και απαισιοδοξία

3. Πνευματικά:
 Υπαρξιακές ανησυχίες
 Διεύρυνση πνευματικών οριζόντων
 Όξυνση της κριτικής αντίληψης
 Ιδεολογικός φιλελευθερισμός και εξιδανίκευση
 Φόβος για τον ορθολογισμό των μεγάλων
 Ονειροπόληση και οραματισμός
4. Κοινωνικός – Οικογενειακός τομέας:
 Αντιδραστικότητα και ριζοσπαστισμός
 Αγωνιστικότητα για βελτίωση του κόσμου
 Επιθυμία ανανέωσης και βελτίωσης των κακώς κειμένων
 Οπαδοποίηση σε οτιδήποτε έχει την αξίωση του νέου, του διαφορετικού, του
ανατρεπτικού
 Προσαρμογή στη μόδα
 Αναζήτηση φιλίας, γενικότερης αποδοχής, προτύπων και ειδώλων
 Τάση αυτοτέλειας και ανεξαρτητοποίησης από τους γονείς
 Αμφισβήτηση των καθιερωμένων αξιών, των ιδανικών και της παράδοσης
5. Aντιθέσεις:
 Υπερενέργεια – οκνηρία
 Υπερευθυμία – δυσθυμία
 Θρασύτητα – δειλία
 Εγωισμός – αυτοπεριφρόνηση
 Κοινωνικότητα – απομόνωση
 Ατομισμός – αλτρουισμός
 Ασυγκράτητη ορμή – ανάγκη της αίσθησης του ελέγχου
 Καταπολέμηση και άσκηση αυστηρού ελέγχου στις παραδοσιακές αξίες – άκριτη

αποδοχή νέων ιδεολογικών προτάσεων και αξιών
 Καταδίκη των επιδερμικών σχέσεων – τάση αυτοαπομόνωσης

Σχέσεις Εφήβων Γονέων
Οι έφηβοι:
 νιώθουν ελεύθεροι και ώριμοι να αναλάβουν πρωτοβουλίες.
 αντιλαμβάνονται τον κόσμο με πνεύμα προοπτικής.
 θεωρούν ξεπερασμένες και συντηρητικές τις απόψεις των γονιών τους.
 αντιδρούν ενίοτε βίαια και προκλητικά.
Οι γονείς:
 προσπαθούν να τους εμφυσήσουν τις ιδέες και τις απόψεις τους για τη ζωή.
 προβάλλουν (και επιβάλλουν) τα δικά τους πρότυπα και ιδανικά.
 επιθυμούν τα παιδιά τους να υλοποιήσουν τα δικά τους ανεκπλήρωτα όνειρα.
 εναντιώνονται στις επιλογές των νέων.
 προκαλούν τους εφήβους συγκρίνοντάς τους με τη δική τους γενιά.
 δεν εμπιστεύονται τις πρωτοβουλίες των παιδιών τους.
 αδυνατούν να συνειδητοποιήσουν ότι τα παιδιά τους γίνονται ώριμοι πολίτες.
Προϋποθέσεις Υγιούς Σχέσης Εφήβων Γονέων – Μεγαλυτέρων:
Απαιτείται αμοιβαία υποχώρηση και αναγνώριση πως η κάθε πλευρά έχει μερίδιο στο δίκαιο
και στο ορθό. Ειδικότερα:
Οι γονείς – μεγαλύτεροι χρειάζεται να:
 σέβονται τα δικαιώματα της προσωπικής επιλογής των εφήβων.
 αναγνωρίζουν ότι ο κόσμος που κληροδοτούν στους νέους δεν είναι ο βέλτιστος.
 διαλέγονται με τα παιδιά τους, για να εντοπίζουν τα προβλήματα και τις ανησυχίες

τους.
 αποδέχονται πως οι νέοι δικαιούνται να ζήσουν σε ένα κόσμο καλύτερο, άρα και
διαφορετικό.
 συνειδητοποιούν ότι τα παιδιά τους δεν είναι κτήμα τους.
 εγκαταλείπουν τον αυταρχισμό και την ακαμψία και να επιδίδονται στον παιδαγωγικό
και συμβουλευτικό τους ρόλο.
 τονώνουν το φρόνημα των νέων και να τους εμποτίζουν το αίσθημα της

υπευθυνότητας.
 αποτελούν οι ίδιοι με τη ζωή τους πρότυπα προς μίμηση.
 στέκουν αρωγοί και συμπαραστάτες, όταν οι έφηβοι ζητούν τη βοήθειά τους.
 αποφεύγουν την ανοχή σε τυχόν παραπτώματα, γιατί η υπερβολική ελευθερία

καταλήγει σε ασυδοσία.
Οι έφηβοι ωφελούνται, όταν αναγνωρίζουν στους γονείς – μεγαλυτέρους τους:
 την άδολη αγάπη.
 την πείρα και, σε πολλές περιπτώσεις, την περισσότερη γνώση τους.
 την δικαιολογημένη ανησυχία τους, καθώς τα παιδιά τους μεγαλώνουν σε μια

κοινωνία που εγκυμονεί κινδύνους και παγίδες.
 την ηθική ευθύνη που έχουν για τους ίδιους.
Τι είναι εφηβεία;
Η λέξη εφηβεία σημαίνει διαφορετικά πράγματα για τον καθένα, ανάλογα με την
επαγγελματική του σκοπιά· ανάλογα με το αν είναι παρατηρητής ή άμεσα ενδιαφερόμενος.
Η εφηβεία περιγράφεται σαν φάση μετάβασης από την παιδική ηλικία στη ενηλικίωση. Παρ’
όλα τα γοητευτικά ονόματα που της έχουν δοθεί, «μεταναστευτική εποχή», «γέφυρα»,
«πέρασμα», κ.λπ., με το να την αποκαλούμε «μεταβατική» περίοδο, υπάρχει ο μεγάλος
κίνδυνος να την αντιμετωπίσουμε σαν κάτι που το κύριο χαρακτηριστικό του είναι ότι πρέπει
να περάσει και να τελειώσει… σαν αρρώστια. Γιατί μεταβατικές είναι και άλλες εποχές και
ηλικίες. Π.χ., η εποχή που το μωρό μαθαίνει να μιλάει, να περπατάει, όταν μαθαίνει να λέει
«όχι», όταν αρχίζει σχολείο. Σπάνια, όμως, χαρακτηρίζονται αυτές οι εποχές ως μεταβατικές.
Αντιθέτως, με το να επιμένουμε ότι η εφηβεία είναι «πέρασμα», μπορεί να ξεχάσουμε ότι
είναι μια εποχή μεγάλη, σοβαρή, με δική της οντότητα, άξια προσοχής και μελέτης.
Η εφηβεία έχει τις ρίζες της στην παιδική ηλικία και είναι μια συνέχειά της· συγχρόνως
αντιστοιχεί σε διακοπή μιας ως τώρα ήρεμης βιολογικής και ψυχολογικής ανάπτυξης. Είναι
μια εποχή κατά την οποία δραστικές, βιολογικές, ψυχολογικές, πνευματικές και κοινωνικές
αναδιοργανώσεις πρόκειται να συμβούν. Σ’ αυτή την περίοδο, η ενότητα σώματος και ψυχής
γίνεται εμφανέστατη, ακόμα και γι’ αυτούς που δεν την πολυπιστεύουν. Είναι μια εποχή
γεμάτη αντιφάσεις. Μια εποχή γεμάτη ζωντάνια και δράση και ενέργεια, γεμάτη ηρωισμό και
ρομαντισμό και ιδεολογίες, γεμάτη ακεφιές και αδράνεια και υπνηλίες και επαναστάσεις,
γεμάτη αντιρρήσεις, αντιδράσεις.
Κάθε παιδί που μεγαλώνει, θα περάσει οπωσδήποτε από τις βιολογικές μεταβολές αυτής της
φάσης και θα ζήσει (ας ελπίσουμε) όλες τις ψυχολογικές, πνευματικές και κοινωνικές της
αλλαγές. Παρ’ όλο που η ανάπτυξη στην εφηβεία γίνεται σ’ όλους τους τομείς, σπάνια
γίνεται συγχρόνως. Έτσι, οι βιολογικές αλλαγές που επέρχονται τούτη την εποχή δεν είναι
αναγκαστικά συγχρονισμένες με τις ψυχολογικές. Αυτό μας μπερδεύει συχνά: τον βλέπεις
ψηλό, δυνατό και με γένια, αλλά έχει ακόμα τις ανάγκες του μικρού αγοριού.
Είπαμε, λοιπόν, ότι όλοι θα περάσουν απ’ αυτή την ηλικία και τη φάση. Το πώς θα την
αντιμετωπίσει ο κάθε έφηβος εξαρτάται από τη γενετική του ιδιοσυστασία, από την παιδική
του ζωή, από την ποιότητα των σχέσεων που έχει με την οικογένειά του, από προηγούμενες
εμπειρίες του, από τους τρόπους άμυνας που έχει αναπτύξει, από τις δυνάμεις και αδυναμίες
του, από τον πολιτισμό, μέσα στον οποίο μεγαλώνει, τις κοινωνικές, οικονομικές και
πνευματικές συνθήκες, μέσα στις οποίες ζει. Γι’ αυτό ο Πέτερ Μπλος λέει. «Η ήβη είναι
δημιούργημα της φύσης, η εφηβεία είναι δημιούργημα του ανθρώπου».
Η εφηβεία είναι μια δύσκολη φάση και για τους γονείς και για τους εφήβους. Είναι δύσκολη
και γι’ αυτούς που τη γράφουν και την περιγράφουν.
Ίσως το κύριο χαρακτηριστικό της εφηβείας (εξ ου και η δυσκολία της αλλά και η μαγεία
της) είναι ότι οι αλλαγές επέρχονται σ’ όλα τα αναπτυξιακά επίπεδα, αλλά, όπως είπαμε, όχι
απόλυτα συγχρονισμένα. Βιολογικά οι έφηβοι αλλάζουν ξαφνικά, σε μέγεθος, βάρος, δύναμη
και εμφάνιση. Μέσα σ’ αυτή τη βιολογική έκρηξη δεν είναι πάντα εύκολο να συγκεντρωθείς
στην άλγεβρα, όταν τέτοια θαύματα συμβαίνουν στο σώμα σου! Όταν το στήθος σου δεν
είναι αρκετά μεγάλο, ή παραείναι μεγάλο, οι γυμναστικές επιδείξεις αποκτούν άλλη σημασία
από τις προηγούμενες. Οι ενδοκρινολογικές αλλαγές που γίνονται πρόκειται να αναπτύξουν
δραστικά όλη σου τη σεξουαλική ταυτότητα και ζωή. Το δέρμα σου από ροδακινί γίνεται
κακό και είτε βγάζεις γένια είτε δε βγάζεις, η ακμή είναι εξίσου μεγάλη. Κανείς που έχει
έστω και μέτρια μνήμη δεν μπορεί (δεν πρέπει) να ξεχνάει τι σημαίνει αυτό. Αλλάζουν όλα
σου τα επιθετικά και σεξουαλικά ένστικτα. «Το άλλο φύλο», με το οποίο έπαιζες μπάλα και
έγραφες εκθέσεις, ξαφνικά αποκτάει κι αυτό σώμα και μάτια και χαμόγελο: είναι δύσκολο να
κοιτάς μόνο τον πίνακα, όταν η μικρή, γλυκιά σου παλιόφιλη σηκώνεται κουνιστή,
καμαρωτή να γράφει. Παράλληλα, αρχίζουν ν’ αλλάζουν όλες σου οι πνευματικές ιδιότητες.
Τώρα αρχίζεις να σκέπτεσαι για τις σκέψεις σου, ανακαλύπτεις αφηρημένες έννοιες,
«δημοκρατία, ελευθερία, δικαιοσύνη». Όλα αυτά γίνονται, ενώ ψυχολογικά ξεκινάει μια
καινούργια αναδιοργάνωση. Τώρα αρχίζει «το ξαναδούλεμα» παλιών θεμάτων. Τώρα πρέπει
να γίνει μια ψυχολογική ανακατάταξη, για να αποκτήσει ο έφηβος τη δικιά του
προσωπικότητα και ταυτότητα: την καινούργια συναισθηματική, πνευματική και κοινωνική
του οντότητα. Πρέπει να βρει καινούργιες λύσεις, ας πούμε, ψυχολογικά, πρέπει να αγαπήσει
καινούργιους ανθρώπους, να βρει καινούργιες συντροφιές, καινούργιες ιδεολογίες, πρέπει να
βρει κάποιο σκοπό στη ζωή του. Μεγάλη δουλειά. Κολοσσιαία. Συχνά, μας το λένε οι
έφηβοι: «Θέλω να βρω τον εαυτό μου» ή λένε: «είμαι αυτό που είμαι» και, επειδή συχνά
υπονοείται ή εκφράζεται το «κι αν σ’ αρέσει», μας θυμώνει και δεν ακούμε ότι είναι σαν να
λέει «ψάχνω να με βρω». Αυτός λέει «αγωνίζομαι να με καθαρίσω» και ‘μείς απορούμε πώς
το 10-χρονο παιδί που ξέραμε χτες, που ήταν υπάκουο και ήρεμο, ξαφνικά σηκώνει
παντιέρα. Έτσι, μας διαφεύγει ο αγώνας: το να ψάχνεις να βρεις και να ξεδιαλύνεις τι είσαι
εσύ ο ίδιος. Δεν προτείνω επιείκεια. Προτείνω γνώση. Και να θυμόμαστε ότι και ‘μείς που
μεγαλώσαμε, συχνά ακόμη παλεύουμε μ’ αυτό το θέμα. Ίσως, γιατί δεν τελειώνει ποτέ αυτό
το ψάξιμο: αλλά στην εφηβεία είναι τουλάχιστον φυσιολογικό και επίκαιρο και αναγκαίο.
Ανθή Δοξιάδη
Α. Να αποδώσετε περιληπτικά τις έξι πρώτες παραγράφους του κειμένου («Η
λέξη εφηβεία σημαίνει… και την περιγράφουν») σε 100-120 λέξεις.
Β1. Να βρείτε από ένα αντώνυμο για τις παρακάτω λέξεις: μνήμη,
απόλυτα, αφηρημένος, φυσιολογικός, επιείκεια, γνώση.
Β2. Να γράψετε συνώνυμα και αντώνυμα των παρακάτω

λέξεων: αναδιοργάνωση, επίκαιρος, αναγκαίος.
Β3. Να αντιστοιχίσετε τους ακόλουθους όρους με το σημασιολογικό περιεχόμενό τους:
ιδεολογία, ιδεοληψία, ιδεολόγημα.
 Ιδέα ή άποψη που επινοείται, για να υποστηρίξει θέσεις ή ενέργειες κάποιου.
 Το σύνολο των πεποιθήσεων ενός ατόμου.
 Νοσηρή κατάσταση που εκδηλώνεται με την επίμονη εμφάνιση ιδεών στη συνείδηση.
Β4. Να αιτιολογήσετε τη χρήση των εισαγωγικών από τη συγγραφέα στην τελευταία
παράγραφο του κειμένου.
Β5. Να επισημάνετε στοιχεία διαφορών μεταξύ των λέξεων:
επάγγελμα – εργασία
εμπειρία – πείρα
φυσιολογικός – φυσικός
μνήμη – μνημόνευση
Β6. Να σχηματίσετε προτάσεις με τις λέξεις αλλαγή, γνώση, επάγγελμα.
Β7.«Η εφηβεία είναι μια εποχή γεμάτη αντιφάσεις». Να αναλυθεί η άποψη της
δοκιμιογράφου σε μια παράγραφο (100-120 λέξεις).
Γ. Σε ένα άρθρο (300 λέξεων) που θα δημοσιευθεί στην εφημερίδα του σχολείου σας, να
παρουσιάσετε τις αιτίες σύγκρουσης των εφήβων με τους μεγαλυτέρους, καθώς και τους
τρόπους, με τους οποίους οι γονείς κυρίως, αλλά και οι νέοι μπορούν να βοηθήσουν στη
σύγκλιση των δύο γενεών.
Διάλογος Σχεδιάγραμμα Α Λυκείου

Ορισμός
Διάλογος είναι μια μορφή επικοινωνίας ανάμεσα σε δύο ή περισσότερους ανθρώπους για την
ανταλλαγή απόψεων σχετικά με ένα συγκεκριμένο θέμα, για την εύρεση της αλήθειας, την
επίτευξη μιας συμφωνίας ή την επίλυση διαφορών.
Μορφές Διαλόγου
 Εσωτερικός (προσωπικός): ο ενδιάθετος λόγος, ο διάλογος με τον εαυτό μας που
οδηγεί στην ενδοσκόπηση, την αυτοκριτική, την αυτογνωσία και τον αυτοέλεγχο.
 Εξωτερικός (διαπροσωπικός): ο καθημερινός διάλογος ανάμεσα σε δύο ή
περισσότερους ανθρώπους με συγκεκριμένο αντικείμενο. Το θέμα του μπορεί να
είναι οποιοδήποτε: πολιτικό, αθλητικό, επικαιρικό, επιστημονικό, κοινωνικό,
φιλοσοφικό, επαγγελματικό, εθνικό, πανανθρώπινο κ.ά.
Προϋποθέσεις Εποικοδομητικού Διαλόγου
 Ο διάλογος ευδοκιμεί σε δημοκρατικό περιβάλλον, καθώς απαιτείται η απρόσκοπτη
κοινοποίηση των σκέψεων.
 Σεβασμός και ανεκτικότητα στις απόψεις του συνομιλητή, ακόμα και σε περίπτωση
διαφωνίας. Για τη διαλογική επικοινωνία χρειάζεται η ύπαρξη αντιλογίας. Σε
διαφορετική περίπτωση, η συνομιλία καταντά μονόλογος. Η διαφωνία καθίσταται το
«οξυγόνο» του διαλόγου.
 Μετριοπάθεια, διαλλακτικότητα και μη διεκδίκηση του αλάθητου. Δεν είναι κανείς
παντογνώστης και τίποτα αναμφισβήτητο.
 Αποδέσμευση από προκαταλήψεις, δογματικές αντιλήψεις και φανατισμό.
 Διαλέγονται επιτυχέστερα οι συνομιλητές που βρίσκονται σε παρόμοιο πνευματικό
επίπεδο.
 Η αυτοκυριαρχία, η απουσία εριστικού πνεύματος και η ψυχική ηρεμία των
διαλεγομένων αποτελούν βασικά προαπαιτούμενα μιας ομαλής συζήτησης. Ο
εκνευρισμός και η ένταση δηλώνουν προσπάθεια επιβολής, όχι αναζήτησης της
αλήθειας. Να αφήνουμε τον συνομιλητή μας να εκφράσει ολοκληρωμένα τις σκέψεις
του και ύστερα να απαντούμε.
 Η διατύπωση των απόψεων πρέπει να είναι σαφής.
 Επιβάλλεται να δίνονται ακριβείς πληροφορίες και σχετικές με το θέμα. Οι
συνεχείς παρεκβάσεις και οι αλλεπάλληλες μεταπηδήσεις από το ένα θέμα στο
άλλο προκαλούν σύγχυση και καθιστούν το διάλογο ατελέσφορο.
 Η καλή γνώση του θέματος και η σφαιρική προσέγγισή του.
Η ειλικρίνεια, η ρεαλιστική επιχειρηματολογία και η εντιμότητα.
Παράγοντες Εκφυλισμού Διαλόγου
 Η προσπάθεια επιβολής της προσωπικής άποψης απομακρύνει από το ειδοποιό
χαρακτηριστικό του διαλόγου, την εύρεση της αλήθειας.
 «Ο φρόνιμος άνθρωπος διαλέγεται, όχι για να σώσει τις ιδέες του, αλλά για να σώσει
την αλήθεια» (Ε. Παπανούτσος).
 Ο φανατισμός, ο δογματισμός, η έλλειψη νηφαλιότητας, η εμμονή στην

υπερίσχυση των προσωπικών απόψεων.
 Η μοναξιά, η εσωστρέφεια και ο αγχώδης ρυθμός της αστικής ζωής
αντιστρατεύονται την επικοινωνία, επομένως και το διάλογο.
 Η δασκαλοκεντρική εκπαίδευση και ο γενικότερος τρόπος αγωγής δεν
καλλιεργούν το διάλογο.
 Ο αμείλικτος ανταγωνισμός σε εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο αποδυναμώνει
κάθε προσπάθεια διαλεκτικής προσέγγισης.
Η χρήση στρατιωτικής και οικονομικής δύναμης αντί του διπλωματικού
διαλόγου σε διεθνείς και διακρατικές σχέσεις.
Σημασία Διαλόγου
1. Για το άτομο
Πνευματικός τομέας:
 Η διαλογική αναζήτηση της αλήθειας με τη συνακόλουθη επιχειρηματολογία
αφυπνίζει τις πνευματικές δυνάμεις, οξύνει τις νοητικές ικανότητες και την κριτική
αντίληψη.
 Οδηγεί στην ενατένιση της αλήθειας και στην απόκτηση της αυτογνωσίας μέσω της
ενδοσκόπησης.
 Δίνει τη δυνατότητα στο σκεπτόμενο άνθρωπο να διαμορφώσει τη δική του
απροκατάληπτη και ελεύθερη γνώμη.
Κοινωνικός τομέας:
 Με το διάλογο επιλύονται διαφορές και εξασφαλίζεται η ειρηνική συνύπαρξη των
ανθρώπων.
 Κοινωνικοποιείται το άτομο με την ενεργό συμμετοχή του στα κοινά, την
αναγνώριση των κοινωνικών και πολιτικών δικαιωμάτων και την ανάπτυξη δεσμών
πραγματικής φιλίας μέσω της διαλεκτικής επικοινωνίας.
Ηθικός τομέας:
 Καλλιεργεί τις ηθικές αρετές, καθώς το άτομο αντιλαμβάνεται τις αδυναμίες του και
επιδιώκει τη βελτίωσή του.
 Με την αναζήτηση της αλήθειας και το σχηματισμό προσωπικών απόψεων, ο
άνθρωπος διαμορφώνει την προσωπικότητά του.
Πολιτικός τομέας:
 Πολιτικοποιεί το άτομο με τη δυνατότητα της ελεύθερης διατύπωσης των απόψεών
του και την άσκηση κριτικής στην εξουσία.
 Με τις θέσεις και τις αντιθέσεις του διαλόγου αναλύονται τα διάφορα ζητήματα και
λαμβάνονται ορθότερες πολιτικές αποφάσεις.
 Ο διάλογος ενισχύει την πολυφωνία και την ελευθεροστομία. Έτσι, υποστηρίζει το
ιδανικό της δημοκρατίας.
Ψυχολογικός τομέας:
 Η επικοινωνία απαλλάσσει από τη μοναξιά και την εσωστρέφεια, τονώνει την
αισιοδοξία και την αυτοπεποίθηση.
 Με τη λογική προσέγγιση των πραγμάτων, ο διάλογος περιστέλλει τον υπερβολικό

και αρνητικό συναισθηματισμό. Με την πειστική επιχειρηματολογία μειώνονται τα
φαινόμενα βίας και εγκληματικότητας.
Οικονομικός τομέας:
 Η επαγγελματική επιτυχία στηρίζεται στο διάλογο με τη μορφή της συνεργασίας.
2. Για την κοινωνία

 Διασφαλίζεται η κοινωνική γαλήνη με την ειρηνική διευθέτηση των διαφορών
ανάμεσα στις κοινωνικές ομάδες.
 Παραμερίζει τη μισαλλοδοξία και το φανατισμό και ενισχύει τη συλλογικότητα, τον
αλληλοσεβασμό και την αλληλεγγύη.
 Αναπτύσσονται ορθές διαπροσωπικές σχέσεις, στηριγμένες στην ειλικρίνεια και την
εντιμότητα.
Στον οικονομικό τομέα:
 Παρατηρείται συνεχής οικονομική ανάπτυξη ως αποτέλεσμα της δημιουργικής
συνεργασίας του κοινωνικού συνόλου.
 Πραγματώνεται η δημοκρατία, αφού ο διάλογος με τον πλουραλισμό των απόψεων
και τη συνδιαλλαγή αποτελεί την πεμπτουσία του πολιτεύματος. Με την κριτική
ελέγχεται κάθε είδους αυθαιρεσία, κατοχυρώνονται τα ανθρώπινα δικαιώματα,
απονέμεται κοινωνική δικαιοσύνη και επικρατεί αξιοκρατία.
 Στο διεθνή χώρο, μέσω του διαλόγου επιτυγχάνεται η παγίωση της παγκόσμιας
ειρήνης, η επίλυση πανανθρώπινων διαφορών και η σύσφιξη των διεθνών σχέσεων.
 Αναπτύσσονται οι επιστήμες, τα γράμματα και οι τέχνες με τη συνεργασία και την
ανταλλαγή απόψεων. Η διαλεκτική είναι η εγκυρότερη φιλοσοφική και επιστημονική
μέθοδος για την εύρεση της αλήθειας.
 Ο διάλογος, όπως θεμελιώθηκε από τον Σωκράτη, συνεχίζει να αποτελεί την πιο
αποτελεσματική διδακτική μέθοδο, γιατί οδηγεί στην καλύτερη αφομοίωση των
θεμάτων που συζητούνται, επιτρέπει την κατάθεση των προσωπικών απόψεων και
καλλιεργεί το αίσθημα ευθύνης.
 Διευκολύνει τις πολιτιστικές ανταλλαγές.
 Συμβάλλει στη συνεργασία της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας.
Στον εθνικό τομέα:
 Αποβάλλονται οι ακραίες εθνικιστικές αντιλήψεις με την ισότιμη και δημοκρατική
συνεργασία των λαών για την αντιμετώπιση κοινών παγκόσμιων προβλημάτων.
Η απουσία διαλόγου
 Οδηγεί στην αδράνεια, την παθητικότητα και την πνευματική νωθρότητα.
 Νεκρώνει τη σκέψη, την κριτική ικανότητα, τον προβληματισμό και οδηγεί στην
αδιαφορία και τη μαζοποίηση.
 Καλλιεργεί την καχυποψία, την αυθαιρεσία, την ανωριμότητα, το δογματισμό, το

μονόλογο.
Η ΣΥΝΟΜΙΛΙΑ
Ανάμεσα στ’ άλλα που έχουν χαθεί στη σύγχρονη εποχή είναι και η συνομιλία. Χρειάζεται
κάποια γαλήνη και μια ιδιαίτερη αγωγή νου και ψυχής, για να υπάρξει ο αληθινός διάλογος,
η προσφορά και η αντιπροσφορά. Ανήκουμε στους λαούς που έχουν μιλήσει πολύ, που και
σήμερα ακόμη μιλούν πολύ. Ο κλασικός ελληνικός κόσμος ανύψωσε την έμφυτη ροπή των
λαών της μεσογειακής μεσημβρίας* σε μια δύσκολη και θαυμαστή τέχνη. Θα μπορούσε
κανείς να υποστηρίξει πως πρώτος αυτός ανακάλυψε ή εφεύρε τη συνομιλία και την
επροίκισε με τόσο περιεχόμενο, με τέτοια περιωπή, ώστε τα πρότυπα που μας άφησε
απομένουν ανεπανάληπτα. Οι πλατωνικοί διάλογοι αποτελούν πραγματική αποθέωση της
συνομιλίας. Φυσικά, εδώ πρόκειται για μια οργανωμένη και προσχεδιασμένη συνομιλία. Ο
διάλογος ξεκινάει από την απλή ανταπόκριση ανάμεσα σε δυο ή σε περισσότερους
ανθρώπους, για να γίνει μια μορφή τέχνης. Έχει χάρη, κομψότητα, ευγένεια, είναι
«παιγνιώδης» και συνάμα βαθύς. Αισθάνεται κανείς ότι τον κινεί η μεγάλη χαρά της
δημιουργίας. Γίνεται αισθητική απόλαυση και ψυχική λύτρωση και πνευματική ανάταση.
O λόγος όμως, τώρα, δεν είναι γι’ αυτή την καλλιτεχνική μορφή του διαλόγου, αλλά για την
ικανότητα των ανθρώπων να συνομιλούν. Εκείνο που έχει σήμερα χαθεί είναι η χαρά της
συνομιλίας. Μπορεί να εξακολουθούμε να συζητούμε, να «κουβεντιάζουμε», αλλά έχουμε
ξεμάθει να συνομιλούμε. Και δεν είναι μόνο που λείπουν οι ευκαιρίες. Γιατί οι ευκαιρίες,
όταν υπάρχουν, ξοδεύονται σε ασυλλόγιστες φλυαρίες. Η συνομιλία είναι μια φυσική
οργάνωση του λόγου· ξετυλίγεται με κάποιο ρυθμό, με κάποια προσοχή, χωρίς αυθάδεις
διακοπές, χωρίς αποκλίσεις.
Η σύγχρονη «συνομιλία» αποτελεί θρασύτατη κυριολεξία του όρου. Μιλούν όλοι μαζί και
χωρίς ο ένας να προσέχει τον άλλον, οι αποκρίσεις δεν έχουν συνέπεια και ενότητα· ο
καθένας ζητεί να επιβάλει τη γνώμη του με τη δύναμη της φωνής του και όχι με την ισχύ των
επιχειρημάτων του και τη στερεότητα των απόψεών του. Έτσι, η συνομιλία πολύ σύντομα
καταλήγει στην οχλαγωγία.
Το πνεύμα, αν δεν είναι μοναχικό και απάνθρωπο, και τούτο σπανιότατα συμβαίνει, για να
μπορέσει να ανθοφορήσει και να καρποφορήσει χρειάζεται την περιρρέουσα ατμόσφαιρά
του, την ενθάρρυνση και τη θαλπωρή. Μια συνομιλία, ανάμεσα σε ανθρώπους που έχουν
κάτι να πουν και που κατέχουν τον τρόπο να το πουν, δεν είναι μόνο μια μεγάλη αισθητική
χαρά, είναι και μια πολύτιμη συγγυμνασία ψυχής και νου. Μέσα σε τέτοιες συγκεντρώσεις,
συμβαίνει πολλές φορές ιδέες που θα έμεναν αγέννητες να βρουν μορφή, εκφράσεις της
τύχης να αποκτήσουν στερεότητα, ακόμη και έργα σπουδαία να κυοφορηθούν.
Όπως η επιστολογραφία έτσι και η συνομιλία είναι μορφές του παρελθόντος. Ο ασθματικός
ρυθμός του σύγχρονου βίου και το προοδευτικό άδειασμα της ψυχής στενεύουν τα όρια της
επικοινωνίας ανάμεσα στους ανθρώπους. Και η συνομιλία είναι ένας θαυμάσιος τρόπος
επικοινωνίας, όταν διεξάγεται με άδολη διάθεση, χωρίς ματαιοδοξία και χωρίς καχυποψία,
όταν αφήνονται οι ψυχές να πλουτίσουν το λόγο με το πολυτιμότερό τους περιεχόμενο.
Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος, Ο Σύγχρονος Άνθρωπος. Δοκίμια (Αθήνα: Οι Εκδόσεις των Φίλων,
1996), σ. 419 – 423 (διασκευή).
* Εννοεί τους λαούς του σημερινού Ευρωπαϊκού Νότου.
Α. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου, χωρίς δικά σας σχόλια, σε 80 – 100 λέξεις.
Β1. Ο συγγραφέας υποστηρίζει: «Ανήκουμε στους λαούς που έχουν μιλήσει πολύ, που και
σήμερα ακόμη μιλούν πολύ». Να σχολιάσετε τη θέση αυτή σε μια παράγραφο 60 – 70
λέξεων.
Β2. α. Με ποιον τρόπο αναπτύσσεται η τρίτη παράγραφος του κειμένου («Η σύγχρονη
“συνομιλία”… καταλήγει στην οχλαγωγία»);
β. Να εντοπίσετε τα δομικά μέρη της ίδιας παραγράφου του κειμένου.
Β3.Με βάση τις παρακάτω λέξεις να γράψετε δύο ομόρριζα για την καθεμιά:
αγωγή:
ψυχής:
μορφή:
Β4. Με καθεμιά από τις ακόλουθες λέξεις ή φράσεις να σχηματίσετε μια δική σας πρόταση
(οι λέξεις να παραμείνουν στο μέρος του λόγου στο οποίο βρίσκονται μέσα στο κείμενο):
ανεπανάληπτα
αισθητική απόλαυση
σύγχρονου βίου
ματαιοδοξία
Β5. Να ξαναγράψετε το παρακάτω απόσπασμα, μετατρέποντας την ενεργητική σύνταξη σε
παθητική: «αυτός ανακάλυψε ή εφεύρε τη συνομιλία».
Β6. Στην τέταρτη παράγραφο («Το πνεύμα, αν δεν είναι μοναχικό … έργα σπουδαία να
κυοφορηθούν»), να βρείτε δύο ρήματα που χρησιμοποιούνται μεταφορικά.
Γ. Στο κείμενο που διαβάσατε, ο συγγραφέας διαπιστώνει ότι σήμερα απουσιάζει η
συνομιλία ως μορφή ουσιαστικής και απολαυστικής επικοινωνίας. Σε ένα άρθρο σας (400 –
500 λέξεις), που το προορίζετε για την ηλεκτρονική σελίδα (ιστοσελίδα) ή την εφημερίδα
του σχολείου σας, να αναφέρετε: α) βασικές προϋποθέσεις διεξαγωγής ενός πολιτισμένου
διαλόγου και β) δραστηριότητες που θα μπορούσε να οργανώσει ένα σχολείο, προκειμένου
να ενισχύσει την ικανότητα διαλόγου των μελών της σχολικής κοινότητας.
Θέματα Απολυτηρίων εξετάσεων Δ΄ τάξης Εσπερινού Γενικού Λυκείου
(Σάββατο 15/05/2010)
Ναρκωτικά και Νέοι Κριτήριο Αξιολόγησης (Συνεξέταση)
Ναρκωτικά και νέοι

Η χρήση ναρκωτικών ουσιών αποτελεί τη χειρότερη μάστιγα της κοινωνίας μας και απειλεί
σοβαρά την ανθρωπότητα. Στη σύγχρονη εποχή, που θεωρείται εποχή της προόδου και της
αφθονίας για τον άνθρωπο, το πρόβλημα των ναρκωτικών γίνεται ολοένα και πιο σοβαρό,
ιδιαίτερα μεταξύ των νέων.
Ο όρος «ναρκωτικό» πιστεύεται ότι προτάθηκε από τον Γαληνό για να περιγράψει τις
δραστικές ουσίες, οι οποίες, όταν λαμβάνονται από τον άνθρωπο, προκαλούν αιμωδίες ή
νεκρώνουν το σώμα, επιφέροντας παράλληλα απώλεια των αισθήσεων ή παράλυση. Ο όρος
«νάρκωση» χρησιμοποιήθηκε αρχικά από τον Ιπποκράτη, προκειμένου να εκφράσει τη
διαδικασία ή την κατάσταση της έλλειψης αισθήσεων.
Τα ναρκωτικά είναι διάφορες χημικές ουσίες, οι οποίες, όταν χρησιμοποιούνται,
μεταβάλλουν τη νοητική δραστηριότητα και την ψυχολογία του ανθρώπου και οδηγούν στην
εξάρτηση.
Η παράνομη διακίνηση και κατάχρηση ναρκωτικών ουσιών στις διάφορες χώρες έχει
επηρεάσει σχεδόν όλες τις πτυχές της ζωής των ανθρώπων. Τα ποσοστά .των ανθρώπων, που
κάνουν χρήση ναρκωτικών ουσιών στις Δυτικές κοινωνίες, ποικίλλουν ανάλογα με την
ηλικία. Τα ποσοστά είναι υψηλότερα στους έφηβους και στους νέους ενήλικες, ηλικίας 18
έως 35 ετών. Στην Χώρα μας, η χρήση ναρκωτικών ουσιών κάνει πραγματική θραύση. H
οικονομική κρίση ωθεί τους Έλληνες στη χρήση ναρκωτικών ουσιών, στον τζόγο (νόμιμο ή
παράνομο) και στην κατάθλιψη.
Τα αίτια: Τα αίτια που οι άνθρωποι και ιδιαίτερα οι νέοι στρέφονται στα ναρκωτικά,
σχετίζονται με τις αλλαγές και τις εντάσεις της σύγχρονης κοινωνίας. Στις βασικότερες αυτές
αιτίες περιλαμβάνονται:
α) Η κρίση που διέρχεται ο σύγχρονος πολιτισμός. Στις μέρες μας παρατηρείται
αμφισβήτηση αρχών, αξιών, ιδεών, αλλά και θεσμών. Σήμερα, το «έχειν» και το «κατέχειν»
με κάθε τρόπο και όχι το «είναι», ταυτίζονται με το νόημα της ζωής και αποτελούν το
κριτήριο ύπαρξης των ανθρώπων. Τα δήθεν πρότυπα, η αφθονία υλικών αγαθών και οι
ανέσεις προκαλούν στους νέους ανία και πλήξη. Οι αξίες έχουν «εκπέσει» και τα ιδανικά
έχουν εκλείψει. Οι νέοι μεγαλώνουν αναζητώντας ιδεώδη σε μία κοινωνία, της οποίας η
μόνη αξία είναι η υλική δύναμη.
β) Το άγχος και η μοναξιά. Τα εν λόγω άτομα, μη έχοντας επικοινωνία με τους
συνανθρώπους τους, ιδιαίτερα στα μεγάλα αστικά κέντρα, όπου οι άνθρωποι είναι άγνωστοι
μεταξύ τους, αδιαφορούν ή φοβούνται ή διστάζουν, λόγω της βίας και της εγκληματικότητας,
να πλησιάσουν ο ένας τον άλλον, αποξενώνονται και κλείνονται στον εαυτό τους, με
αποτέλεσμα, για να καλύψουν το ψυχολογικό τους κενό και να νιώσουν στιγμές ευφορίας,
καταφεύγουν στα ναρκωτικά.
γ) Η κρίση που διέρχεται ο οικογενειακός θεσμός τις τελευταίες δεκαετίες σπρώχνει τους
νέους στα ναρκωτικά. Η έλλειψη οικογενειακής θαλπωρής και η απουσία στοργής και
κατανόησης από τα λοιπά μέλη της οικογένειας, μπορεί να δημιουργήσει σοβαρά
προβλήματα. Τα άτομα χωρισμένων γονέων, ή γονέων, των οποίων οι σχέσεις δεν ήταν
αρμονικές, συνήθως παρουσιάζουν έλλειμμα ψυχικής δύναμης για αντίσταση στις δυσκολίες
και στα εμπόδια που συναντούν, όταν βγουν στην κοινωνία, με αποτέλεσμα με το πρώτο
«στραβοπάτημα», λόγω έλλειψης «ψυχικών εφοδίων », να αναζητούν διέξοδο στα
ναρκωτικά.
δ) Η περιέργεια. Τα νεαρά κυρίως άτομα αισθάνονται έντονη την επιθυμία να δοκιμάσουν τις
«ουσίες» για τις οποίες τόσος θόρυβος γίνεται. Έτσι, πέφτουν στην παγίδα, αφού τα
ναρκωτικά προκαλούν εθισμό σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα.
ε) Η έλλειψη υπεύθυνης ενημέρωσης για τους κινδύνους και τις επιπτώσεις που συνεπάγεται
στον οργανισμό τους η χρήση ναρκωτικών ουσιών. Για τα επικίνδυνα, καταστροφικά και
θανατηφόρα αποτελέσματα, που ενέχει αυτός ο κακός εθισμός.
στ) Οι κακές συναναστροφές κατευθύνουν συνήθως τους νέους σε λάθος δρόμο.
ζ) Τέλος, τα οικονομικά συμφέροντα αποτελούν ένα ακόμη αίτιο εξώθησης των νέων στα
ναρκωτικά. Οι έμποροι των ναρκωτικών ουσιών, προκειμένου να αποκομίσουν οικονομικό
όφελος, προσπαθούν με κάθε τρόπο να πείσουν και να προσηλυτίσουν τους νέους να
δοκιμάσουν το «λευκό θάνατο».
Οι επιπτώσεις: H χρήση ναρκωτικών ουσιών είναι δυνατόν να βλάψει τη σωματική και
ψυχική υγεία. Τα άτομα συνήθως παρουσιάζουν σημαντικές αλλαγές στη σωματική
εμφάνιση, στη συμπεριφορά, στη διάθεση και στην προσωπικότητά τους . Ανάμεσα στους
κινδύνους είναι και ο αυξανόμενος κίνδυνος μολύνσεων, ασθενειών και θανάτου από
απρόσεκτη ή υπερβολική δόση.
Στα σωματικά συμπτώματα και κλινικά «σημεία» των ατόμων, που κάνουν χρήση
ναρκωτικών ουσιών, περιλαμβάνονται: 1) Η ανορεξία ή η αύξηση της όρεξης, οι αλλαγές
στις διατροφικές συνήθειες, η ανεξήγητη απώλεια ή αύξηση του σωματικού βάρους. 2) Η
αλλαγή στον τρόπο βαδίσματος, με επιβράδυνση ή υπερβολικά γρήγορο ρυθμό.3) Ο κακός
συντονισμός των σωματικών κινήσεων. 4) Η δυσκολία στο ξύπνημα του ατόμου και ειδικά
του νέου και η ασυνήθιστη οκνηρία του. 5) Η ερυθρότητα των ματιών, τα οποία
εμφανίζονται υπερβολικά υγρά, με μύση της κόρης και απλανές βλέμμα. 6) Οι ψυχρές και
ιδρωμένες παλάμες των χεριών, τα οποία παρουσιάζουν τρόμο. 7) Το φουσκωμένο πρόσωπο,
το οποίο εμφανίζεται κατακόκκινο ή χλωμό. 8) Η οσμή κάποιας ουσίας που αποπνέεται με
τον εκπνεόμενο αέρα, καθώς και από το σώμα και τα ρούχα του χρήστη. 9) Η ακραία
υπερδραστηριότητα και η υπερβολική ομιλητικότητα. 10) Η ρινική καταρροή και ο
ξερόβηχας. 11) Η παρουσία σημαδιών χρήσης βελονών από ενέσεις στα χέρια, στους
βραχίονες ή στα πόδια. 12) Η ναυτία, οι εμετοί και η υπερβολική εφίδρωση. 13) Η διαταραχή
του καρδιακού ρυθμού (αρρυθμία).
Στα συμπτώματα, που σχετίζονται με τις διαταραχές της ψυχικής υγείας, και του τρόπου
«φέρεσθαι» του χρήστη ουσιών, περιλαμβάνονται: α) Οι αλλαγές της συμπεριφοράς και της
ψυχολογικής κατάστασης του ατόμου. β) Οι αλλαγές στους φίλους και στο χώρο που
συχνάζει ο νέος, καθώς και η ύπαρξη φίλων που τυγχάνουν γνωστοί χρήστες ουσιών. γ) Οι
αλλαγές δραστηριοτήτων ή των «χόμπι» του ατόμου. δ) Η πτώση της βαθμολογίας στο
σχολείο ή η ελάττωση της απόδοσης στην εργασία. ε) Οι αλλαγές συνηθειών στο σπίτι και η
έλλειψη ενδιαφέροντος για την οικογένεια. στ) Οι δυσκολίες στη συγκέντρωση και η
άμβλυνση της μνήμης. ζ) Η απώλεια κινήτρων, ενέργειας και η έλλειψη αυτοεκτίμησης. η)
Οι ξαφνικές εξάρσεις υπερευαισθησίας, καθώς και οι εξάρσεις θυμού. θ) Η ευερεθιστότητα,
η κακοκεφιά ή η νευρικότητα. ι) Οι παρανοϊκές σκέψεις. κ) Η ανάγκη για απομόνωση και η
μυστικοπάθεια. λ) Η ανεξήγητη ανάγκη χρημάτων ή η κλοπή χρημάτων. μ) Η χρόνια
ανειλικρίνεια. ν) Οι αλλαγές στις συνήθειες προσωπικής περιποίησης. ξ) Η κατοχή
αντικειμένων σχετικών με τη χρήση φαρμάκων ή ουσιών.
Η ύπαρξη τέτοιων συμπτωμάτων ή προβλημάτων συμπεριφοράς στους νέους, ιδιαίτερα όταν
είναι επίμονη, πρέπει να τυγχάνει της προσοχής των γονέων και να διερευνάται
Δημοσίευση: 13 Απρ 2016 8:21 Υγεία
Από τον Αργύρη Ντόβα
1. Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω προτάσεις ως σωστές ή λανθασμένες, σύμφωνα με το
κείμενο.
α. Ο όρος «ναρκωτικό» θεωρείται ότι προτάθηκε από τον Γαληνό.
β. Ο όρος «νάρκωση» χρησιμοποιήθηκε αρχικά από τον Γαληνό.
γ. Τα ναρκωτικά είναι ουσίες που αλλοιώνουν τις πνευματικές και νοητικές λειτουργίες.
δ. Άλλη επίπτωση της οικονομικής κρίσης είναι η στροφή των ανθρώπων στα τυχερά
παιχνίδια.
ε. Οι ψυχολογικές διακυμάνσεις δεν αποτελούν ένδειξη χρήσης ναρκωτικών ουσιών.
2. Γιατί οι λέξεις «ναρκωτικό» και «λευκό θάνατο» τίθενται σε εισαγωγικά;
3. Γιατί ο συγγραφέας επιλέγει τη χρήση της παρένθεσης στο χωρίο (νόμιμο ή παράνομο);
4. Τι επιτυγχάνει ο συγγραφέας με τη χρήση του α’ πληθυντικού προσώπου στο χωρίο: «Η

χρήση ναρκωτικών ουσιών αποτελεί τη χειρότερη μάστιγα της κοινωνίας μας και απειλεί
σοβαρά την ανθρωπότητα.»;
5. Να γράψετε:
α. συνώνυμα για τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: λαμβάνονται, νεκρώνουν, αφθονία,
ιδεώδη, καταστροφικά.
β. αντώνυμα για τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: απώλεια, υλικών, αξία, δύναμη, πτώση.
6. Να εντοπίσετε το είδος της σύνταξης στην πρόταση «Οι κακές συναναστροφές
κατευθύνουν συνήθως τους νέους σε λάθος δρόμο.» και να την μετατρέψετε στην αντίθετη.
7. Σε μια ομιλία σας στη Βουλή των Εφήβων για το πρόβλημα των εξαρτησιογόνων ουσιών
να αναφερθείτε στα αίτια που οδηγούν τους νέους στα ναρκωτικά.
Β. ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
Καμένα Χαρτιά
Τα «Καμένα Χαρτιά» είναι οι χρήστες της Αθήνας. Ζουν καθημερινά στην κόψη του
ξυραφιού παίζοντας τη ζωή τους κορώνα γράμματα, με αντάλλαγμα μια ουσία που
«μπαλώνει» για λίγο της ψυχής την πληγή. Τους βλέπουμε κάθε μέρα στους δρόμους, στις
πλατείες, στα τρένα. Τους αναγνωρίζουμε από μακριά και απλά προσπερνάμε. Άνθρωποι
χωρίς υπόσταση, κατακρεουργημένες ζωές, φιγούρες σε ελεύθερη πτώση.
Καμένα Χαρτιά
(απόσπασμα)
Σάββατο μεσημέρι και ξύπνησε στην αγκαλιά του. Ήταν ήρεμη και χωρίς καμία ενοχή για
όσα συνέβησαν το προηγούμενο βράδυ. Με ένα χαμόγελο στο στόμα και μια σιγουριά
πρωτόγνωρη τόν φίλησε και τού είπε: «Έλα, υπναρά, πάμε να μαγειρέψουμε, είμαστε
τελείως νηστικοί.». Ο Βασίλης σηκώθηκε αργά από το κρεβάτι. Έκανε πρώτα μια στάση στο
γραφείο του, όπου πήρε την πρώτη δόση της ημέρας και κατευθύνθηκε προς την κουζίνα με
ακόμα πιο αργά βήματα. «Μαρίνα, μόνο μακαρόνια έχω, τίποτα άλλο.», «Και γιατί σκας, μια
χαρά είναι και τα μακαρόνια.», τού είπε η Μαρίνα. Μόλις έφαγαν, τόν κοίταξε σοβαρά και
τού είπε. «Σε λίγες μέρες ο Πέτρος θα μού φέρει τον Ορφέα, πως θα σού φαινόταν να
μείνουμε και οι τρείς μαζί;». Ο Βασίλης παρά το γεγονός ότι βρισκόταν ακόμη κάτω από την
επήρρεια, τήν κοίταξε αποσβολωμένος. «Τι λες, κορίτσι μου;», τής είπε, «Ένα παιδί σε ένα
σπίτι με δυο άτομα που θα παίρνουν, πόσο υγιές είναι αυτό;». Εκείνη τίναξε προς τα πίσω τα
μακριά της μαλλιά και άρχισε ένα μονόλογο που στόχο είχε να πείσει το Βασίλη πως αυτή
ήταν η μεγάλη του ευκαιρία για να κόψει, αν πραγματικά τήν αγαπούσε. «Εγώ έτσι κι αλλιώς
δεν είμαι εξαρτημένη, πήρα μια φορά χτες και ακόμα και αν ξαναπάρω σήμερα, δεν
κινδυνεύω, εσύ αν στ’ αλήθεια με αγαπάς, θα έκανες μια σοβαρή προσπάθεια να
σταματήσεις;».
«Το μόνο που μπορεί να συμβεί, αν μείνουμε μαζί είναι εσύ να χωθείς πάλι βαθιά μέσα σε
όλο αυτό. Είδες και έπαθες να καθαρίσεις.», «Όχι, η απάντησή μου είναι όχι.».
Η Μαρίνα κατέβασε το βλέμμα της και ζάρωσε στην άκρη του καναπέ. Το όνειρο το δικό της
ήταν εφιάλτης για το Βασίλη. «Όμως, με αγαπάς, έτσι δεν είναι;». «Σε αγαπώ, βρε κουτό,
είκοσι χρόνια δεν έπαψα να σε αγαπώ, όμως θα είναι η απόλυτη καταστροφή να

συγκατοικήσουμε και για σένα και για το παιδί.». «Θα τό ξανασυζητήσουμε τού είπε με
αυστηρό ύφος η Μαρίνα και στα χέρια της κρατούσε τη σύριγγα, έτοιμη να πυροβολήσει για
ακόμη μια φορά τη ζωή της.
Σάββατο απόγευμα και οι δυο τους ξαπλωμένοι σε πλήρη αφασία στο κρεβάτι, σαν να μην
είχε περάσει ούτε μέρα από τότε που έχαναν τα απογεύματά τους σε αυτό το δωμάτιο, όταν
δεν έτρεχαν σε κατάσταση πανικού πίσω από προμηθευτές. Μέσα στην απόλυτη ησυχία που
επικρατούσε ακούστηκε η τρεμάμενη φωνή του Βασίλη. «Γιατί ήρθες;», «Αύριο είναι
Κυριακή, πως θα πάς στη δουλειά σου τη Δευτέρα;». Αυτό ήταν κάτι που τής είχε διαφύγει,
τό σκέφτηκε για ένα λεπτό, και αμέσως μετά, σίγουρη γι’ αυτό που έλεγε τού απάντησε. «Τη
Δευτέρα το πρωί θα δεις και μόνος σου ότι θα είμαι μια χαρά.».
Όμως, δεν έγιναν έτσι τα πράγματα. Η Κυριακή κύλισε ακριβώς το ίδιο και τη Δευτέρα το
πρωί, όσο και αν προσπάθησε, δεν τά κατάφερε να σηκωθεί για τη δουλειά. Την Τρίτη, με
κόπο μάζεψε τα κομμάτια της και πήγε στο γραφείο, αλλά η ταλαιπωρία ήταν τόσο εμφανής
και τα σημάδια της χρήσης τόσο έντονα πάνω της που δεν αναρωτήθηκε καν για πιο λόγο
έχασε τη δουλειά της. Στο δρόμο για το σπίτι του Βασίλη έσερνε με κόπο τα βήματά της
χαμένη στις σκέψεις της και, όταν χτύπησε το τηλέφωνο, τό σήκωσε χωρίς να προλάβει να
δει ότι ήταν ο Πέτρος. Ήθελε να τής φέρει νωρίτερα τον Ορφέα, γιατί ήταν άρρωστη η μάνα
του. «Έχεις κάτι;», τη ρώτησε, «ακούγεσαι κάπως περίεργα.». «Είμαι απλά κουρασμένη.»,
τού απάντησε βιαστικά εκείνη. Την επόμενη μέρα έξω από τη πόρτα της βρισκόταν ο Πέτρος
με τον μικρό Ορφέα. Δεν χρειάστηκε πολύ ώρα για να καταλάβει ότι όλο αυτό που
συνέβαινε στη Μαρίνα δεν ήταν από κούραση, όπως είχε ισχυριστεί εκείνη στο τηλέφωνο.
«Όταν αποφάσισες να φύγεις, σού είχα υποσχεθεί ότι δε θα σε ενοχλήσω.», τής είπε. «Όμως,
τώρα είναι λίγο διαφορετικά τα πράγματα.». «Ξανακύλισες, είναι ολοφάνερο, δεν τό κάνω
από κακία, αλλά ο Ορφέας θα είναι πιο ασφαλής με μένα. Μέχρι να γίνεις καλά θα μείνει
μαζί μου στην Πάτρα, χωρίς δικηγόρους, χωρίς δικαστήρια. Μπορείς να τον επισκέπτεσαι, δε
γίνεται, όμως, να μείνει μαζί σου.». Η Μαρίνα κατέρρευσε, τού είπε διάφορα, τού
υποσχέθηκε άλλα τόσα, όμως, ο Πέτρος ήταν ανένδοτος. Λίγο πιο εκεί ο Ορφέας έπαιζε
αμέριμνος με ένα τρενάκι, χωρίς να είναι σε θέση να καταλάβει την σοβαρότητα της
κατάστασης. Η Μαρίνα τού ετοίμασε κάποια ρούχα, τόν αγκάλιασε, τόν φίλησε και τόν είδε
να χάνεται μαζί με τον Πέτρο, αφήνοντας άδειο το σπίτι της και τη ζωή της.
Σε λίγη ώρα βρισκόταν στο σπίτι του Βασίλη, όπου ανάμεσα σε λυγμούς τού εξιστόρησε τι
είχε συμβεί. Εκείνος, άναψε ένα τσιγάρο και σοκαρισμένος έκατσε σε μια καρέκλα. «Γιατί
συναντηθήκαμε ξανά; Δες τι έφερε αυτή η συνάντηση. Πήρες ξανά μετά από τόσα χρόνια
προσπάθειας, έχασες, έστω και προσωρινά, το παιδί σου, έχασες και τη δουλειά σου. Πόσο
άσκημα είναι τώρα τα πράγματα και όλα αυτά εξαιτίας αυτής της συνάντησης.».
Λήδα Παπαγεωργίου
1. Να σχολιάσετε τη γλώσσα του κειμένου.
2. Να σχολιάσετε το ύφος του κειμένου.
3. Να δώσετε από ένα παράδειγμα για τους αφηγηματικούς τρόπους της αφήγησης και του
διαλόγου.
4. Να δώσετε δύο παραδείγματα για το εκφραστικό μέσο της μεταφοράς.
5. Να εντοπίσετε αν η αφήγηση είναι ευθύγραμμη ή αν έχει αναχρονίες στο χωρίο: «Η

Μαρίνα κατέρρευσε, τού είπε διάφορα, τού υποσχέθηκε άλλα τόσα, όμως, ο Πέτρος ήταν
ανένδοτος. Λίγο πιο εκεί ο Ορφέας έπαιζε αμέριμνος με ένα τρενάκι, χωρίς να είναι σε θέση
να καταλάβει την σοβαρότητα της κατάστασης. Η Μαρίνα τού ετοίμασε κάποια ρούχα, τόν
αγκάλιασε, τόν φίλησε και τόν είδε να χάνεται μαζί με τον Πέτρο, αφήνοντας άδειο το σπίτι
της και τη ζωή της.»
6. Να εντοπίσετε το είδος της αφήγησης ως προς την συχνότητά της στο χωρίο «Η Μαρίνα
κατέρρευσε, τού είπε διάφορα, τού υποσχέθηκε άλλα τόσα, όμως, ο Πέτρος ήταν ανένδοτος.
Λίγο πιο εκεί ο Ορφέας έπαιζε αμέριμνος με ένα τρενάκι, χωρίς να είναι σε θέση να
καταλάβει την σοβαρότητα της κατάστασης. Η Μαρίνα τού ετοίμασε κάποια ρούχα, τόν
αγκάλιασε, τόν φίλησε και τόν είδε να χάνεται μαζί με τον Πέτρο, αφήνοντας άδειο το σπίτι
της και τη ζωή της.».
7. Στο απόσπασμα θίγεται το θέμα των ναρκωτικών. Σε ένα κείμενο να προτείνετε τρόπους
με τους οποίους οι νέοι μπορούν να αποφύγουν την εμπλοκή τους με τα ναρκωτικά.
Γλωσσομάθεια Σχεδιάγραμμα Α Λυκείου

Ορισμός
Γλωσσομάθεια ονομάζεται η επαρκής γνώση μιας ή περισσότερων ξένων γλωσσών. Ο
άνθρωπος κατέχει μια γλώσσα, όταν είναι σε θέση να τη μιλά και να τη γράφει σωστά,
γνωρίζοντας τη προφορά, το λεξιλόγιο, τη σύνταξη και τους ιδιωματισμούς της.
Βαθμοί Γλωσσομάθειας
Η γλωσσομάθεια διαβαθμίζεται ανάλογα με το κίνητρο και το σκοπό για τον οποίο μαθαίνει
κανείς μια γλώσσα:
 Ως πρώτο στάδιο εξοικείωσης με μια γλώσσα θεωρείται η δυνατότητα συνεννόησης
σε πρακτικά θέματα, όπως είναι η επιφανειακή γνωριμία με κάποιον, η αγορά
προϊόντων και η κατανόηση οδηγιών προσανατολισμού· η γνώση δηλαδή του
καθημερινού λεξιλογίου.
 Δεύτερο στάδιο θεωρείται η κατάκτηση του δοκιμιακού λόγου και της επιστημονικής
ορολογίας.
 Τρίτο καθίσταται το στάδιο της χρήσης της ξένης γλώσσας σαν μητρικής (άρτια
γνώση της δομής της, των διάφορων εννοιολογικών αποχρώσεων των λέξεων και των
γραμματικοσυντακτικών φαινομένων).
Λόγοι που καθιστούν τη γλωσσομάθεια απαραίτητη
Στο πολιτικό επίπεδο:
 Η επικράτηση του διεθνισμού και της παγκοσμιοποίησης.
 Η διεύρυνση της δημοκρατίας και η ίδρυση παγκόσμιων οργανισμών και κινημάτων
πολιτικής χροιάς.
 Η ανάγκη υπεράσπισης και προβολής των εθνικών θεμάτων σε διεθνείς οργανισμούς
και συνέδρια από τους πολιτικούς ηγέτες ή διπλωμάτες.
Στο κοινωνικό επίπεδο:
 Η ανάγκη επικοινωνίας σε μια πολυπολιτισμική και πολυεθνική κοινωνία.
 Η ανάγκη συνεννόησης με τους αλλοδαπούς τουρίστες, καθώς η χώρα μας

καθίσταται τουριστικός πόλος έλξης.
 Η ανάγκη επικοινωνίας και ανάπτυξης σχέσεων με άλλους λαούς, καθώς και η
κατανόηση του τρόπου ζωής και σκέψης τους.
 Η ουσιαστική κατάλυση των κρατικών συνόρων και η άμεση αλληλεπίδραση των
ποικίλων κοινωνιών.
Στο πνευματικό επίπεδο:
 Η ανάγκη παρακολούθησης της ανάπτυξης των επιστημών, των γραμμάτων και των
τεχνών, και η δυνατότητα επιμόρφωσης σε ξένα πανεπιστήμια.
 Η απαίτηση για πνευματική τελείωση. Με τη γλωσσομάθεια καλλιεργείται η κριτική
σκέψη και προσεγγίζεται πολύπλευρα η πραγματικότητα.
 Ο σύγχρονος τρόπος επικοινωνίας και ενημέρωσης μέσω του διαδικτύου και της
δορυφορικής τηλεόρασης.
 Η ανάγκη επαφής με την ιστορία και τον πολιτισμό των άλλων λαών.
 Η γνώση μιας επιπρόσθετης γλώσσας σημαίνει νέο τρόπο σύλληψης, οργάνωσης και
έκφρασης του κόσμου της πραγματικότητας.
 Η καλύτερη κατανόηση της μητρικής γλώσσας και η αίσθηση της εθνικής
ιδιαιτερότητας.
 Η ψυχαγωγία διευρύνεται και γίνεται ποιοτικότερη (δυνατότητα ανάγνωσης ξένων
λογοτεχνικών κειμένων, κατανόηση των ξενόγλωσσων ποιητικών και μουσικών
στίχων).
Στο ηθικό επίπεδο:
 Η ηθικοποίηση του σύγχρονου ανθρώπου με τον εμπλουτισμό από διεθνείς αξίες και
ιδανικά.
 Η ποιότητα και η ειλικρίνεια της συνάντησης των ανθρώπων μέσα από τη μητρική ή
την ξένη γλώσσα («ηθική της γλώσσας» – Γ. Μπαμπινιώτης).
Στο οικονομικό επίπεδο:
 Η παγκοσμιοποίηση της αγοράς, η διεκπεραίωση των οικονομικών συναλλαγών, η
διαφήμιση, η παρακολούθηση των δεικτών της παγκόσμιας οικονομίας και η
απαραίτητη γνώση του διεθνούς δικαίου.
 Η δημιουργία περισσότερων προϋποθέσεων για επαγγελματική αποκατάσταση.
 Η άμεση ενημέρωση για τις εξελίξεις στους διάφορους επαγγελματικούς τομείς.
Στο εθνικό επίπεδο:
Η αποφυγή της εθνικής απομόνωσης και η προώθηση του ελληνικού πνεύματος, αφού η
ελληνική γλώσσα ομιλείται από περιορισμένο αριθμητικά πλήθος.
Κίνδυνοι από τη γλωσσομάθεια
1. Η νόθευση του γλωσσικού μας πλούτου με ξενόγλωσσους νεολογισμούς.

2. Η γλωσσική εκμάθηση μπορεί να οδηγήσει σε μιμητισμό στον ευρύτερο τρόπο ζωής
με αποτέλεσμα την εθνική αλλοτρίωση και την πολιτισμική υποδούλωση.
Σημασία της γλωσσομάθειας για τους Έλληνες
1. Οι Έλληνες υστερούν αριθμητικά από τους άλλους Ευρωπαίους.

2. Ελάχιστοι Ευρωπαίοι γνωρίζουν ελληνικά. Επομένως, η επικοινωνία μαζί τους

καθιστά απαραίτητη τη γλωσσομάθεια.
3. Η παρακολούθηση της εξέλιξης των επιστημών είναι αδύνατη στις μέρες μας χωρίς
τη γνώση ξένων γλωσσών.
4. Η ανάγκη για συγγραφή και δημόσια παρουσίαση επιστημονικών εργασιών.
5. Η χρήση του διαδικτύου, του οποίου η χρησιμότητα διευρύνεται καθημερινά, απαιτεί
τη γνώση τουλάχιστον της αγγλικής γλώσσας.
Το οικονομικό κόστος της γλωσσομάθειας
Η εκμάθηση της ξένης γλώσσας επιβαρύνει οικονομικά την ελληνική οικογένεια, γιατί το
σύνολο των παιδιών καταφεύγει στη φροντιστηριακή υποστήριξη.
Α. ΜΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
Παγκόσμια Ημέρα Αναλφαβητισμού
Ο ψηφιακός αναλφαβητισμός “πονοκέφαλος” για το Δυτικό κόσμο.
Η Διεθνής Ημέρα για την Εξάλειψη του Αναλφαβητισμού καθιερώθηκε με πρωτοβουλία της
UNESCO στις 8 Σεπτεμβρίου του 1965, κατά τη διάρκειας της Συνόδου της Τεχεράνης και
από το 1966 γιορτάζεται κάθε χρόνο την ημερομηνία αυτή. Άλλωστε, η εξάλειψη του
αναλφαβητισμού είναι ένα από τα πρωταρχικά καθήκοντα του διεθνούς οργανισμού.
Σύμφωνα με την UNESCO, 781 εκατομμύρια ενήλικες (το 64% γυναίκες) σ’ όλο τον κόσμο
είναι αναλφάβητοι και περισσότερα από 115 εκατομμύρια παιδιά, κυρίως στις φτωχές χώρες
της Ασίας και της Υποσαχάρειας Αφρικής. Στόχος της UNESCO είναι όλα τα παιδιά του
κόσμου, αγόρια και κορίτσια, να έχουν πρόσβαση στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση ως το
2015. Ένας στόχος, που για τον διεθνή αυτό οργανισμό είναι ρεαλιστικός, προσιτός
οικονομικά και επιτεύξιμος.
Στην σημερινή εποχή βέβαια ο αναλφαβητισμός, ειδικά στις χώρες του λεγόμενου Δυτικού
κόσμου έχει λάβει μία άλλη έννοια, αυτή του «Τεχνολογικού ή ψηφιακού αναλφαβητισμού».
Το συγκεκριμένο είδος αναλφαβητισμού αναπτύσσεται παράλληλα με τον κλασικό
αναλφαβητισμό. Μόνο που το ένα είδος υπάρχει κυρίως στον Δυτικό κόσμο και το άλλο στις
λεγόμενες χώρες του Τρίτου Κόσμου. Βασική αιτία του Τεχνολογικού ή Ψηφιακού
αναλφαβητισμού είναι ότι στην σημερινή εποχή τα Μέσα και οι Τεχνολογίες Πληροφορίας
και Επικοινωνίας (ΤΠΕ) έχουν γίνει αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας όλων.
Η ραγδαία εισβολή των τεχνολογιών αυτών στην καθημερινότητα διαφοροποίησε αρκετές
παραμέτρους διαβίωσης. Κατά συνέπεια, μη έχοντας άλλη επιλογή ο άνθρωπος πρέπει να
προσαρμοστεί στα νέα δεδομένα. Εξαιτίας όμως των ανισοτήτων πρόσβασης στα διάφορα
τεχνολογικά μέσα, αρχίζουν να υπάρχουν διαφορές στο βαθμό της γνώσης χειρισμού των
νέων εργαλείων, μεταξύ των ατόμων. Έτσι, το ψηφιακό αυτό χάσμα απασχολεί τις
περισσότερες αναπτυγμένες χώρες του κόσμου οι οποίες προσπαθούν αν όχι να το
εξαλείψουν, τουλάχιστον να το περιορίσουν.
Τα αίτια του τεχνολογικού αναλφαβητισμού συνήθως έχουν να κάνουν με την ηλικία, το

φύλο, την εκπαίδευση και τον τόπο κατοικίας (στις αστικές περιοχές παρουσιάζεται λιγότερο
το φαινόμενο του ψηφιακού αναλφαβητισμού). Το σημαντικότερο αποτέλεσμα του
φαινομένου είναι η δημιουργία ανισοτήτων στον χώρο της εύρεσης εργασίας, καθώς οι
λιγότερο εξοικειωμένοι με την τεχνολογία δεν μπορούν να είναι το ίδιο ανταγωνιστικοί, με
κάποιους που χειρίζονται άπταιστα τις νέες τεχνολογίες. Λύση στο φαινόμενο του ψηφιακού
αναλφαβητισμού είναι η ίση ευκαιρία πρόσβασης σε ψηφιακά εργαλεία και εξοπλισμό. Αυτό
μπορεί να γίνει μόνο αν εφαρμοστούν κάποια εκπαιδευτικά προγράμματα ώστε να
εξοικειωθούν οι ομάδες που πρέπει με τις νέες τεχνολογίες.
Πηγή: unesco.org, elsito.gr

Α1. Να ενημερώσεις την τάξη σου για το περιεχόμενο του κειμένου σε 70-90 λέξεις.
Μονάδες 10
Α2. Ποια είναι η σχέση της διείσδυσης των Μέσων και των Τεχνολογιών Πληροφορίας και
Επικοινωνίας στη ζωή μας με τον ψηφιακό αναλφαβητισμό σύμφωνα με το κείμενο;
Μονάδες 5
Α3. Να βρείτε τη δομή της τρίτης παραγράφου (Στη σημερινή εποχή…να το περιορίσουν)
Μονάδες 2
Α4. Ποια νοηματική σχέση εκφράζουν οι παρακάτω διαρθρωτικές λέξεις ή φράσεις (με
έντονη γραφή στο κείμενο): Άλλωστε, βέβαια, εξαιτίας, έτσι, καθώς.
Μονάδες 5
Α5. Να αποδώσετε τα συνώνυμα των παρακάτω λέξεων του κειμένου (υπογραμμισμένες στο
κείμενο): διεθνούς, Στόχος, παράλληλα, ραγδαία.
Μονάδες 4
Α6. «Η ραγδαία εισβολή των τεχνολογιών αυτών στην καθημερινότητα διαφοροποίησε
αρκετές παραμέτρους διαβίωσης»: Ποιο είδος σύνταξης χρησιμοποιεί ο συγγραφέας και τί
θέλει να προσδώσει στο ύφος του κειμένου με αυτό; Να το μετατρέψετε στο αντίθετο είδος
σύνταξης.
Μονάδες 4
Α.7 Σύμφωνα με το κείμενο, «το ψηφιακό αυτό χάσμα απασχολεί τις περισσότερες
αναπτυγμένες χώρες του κόσμου, οι οποίες προσπαθούν αν όχι να το εξαλείψουν,
τουλάχιστον να το περιορίσουν». Σε ένα άρθρο 250-300 λέξεων για τη σχολική εφημερίδα,
αφού παρουσιάσετε εκφάνσεις του φαινομένου στην καθημερινότητά μας να επισημάνετε
τους παράγοντες που το οξύνουν.
Μονάδες 20
Γλώσσα και Πολιτισμός Σχεδιάγραμμα Α Λυκείου

Ορισμός
Πολιτισμός είναι το σύνολο των υλικών και πνευματικών επιτευγμάτων ενός λαού, καθώς
και η παράλληλη ηθική πρόοδος.
Αλληλεπίδραση γλώσσας και πολιτισμού
1. Οι άνθρωποι σκέπτονται με τον ενδιάθετο λόγο και εκφράζουν τις σκέψεις τους με τη
γλώσσα.
2. Ο εκφραστικός πλούτος και η ορθή χρήση της γλώσσας συνεπάγονται πολυσύνθετη
σκέψη, βίωση των εννοιολογικών αποχρώσεων, φιλοσοφικό στοχασμό και ευρύ
πολιτισμικό πεδίο.
3. Με τη γλώσσα εκφράζονται οι καλλιτεχνικές ανησυχίες των λογοτεχνών. Επίσης, η
κριτική των καλλιτεχνικών έργων (π.χ. ενός πίνακα ζωγραφικής, μιας μουσικής
σύνθεσης) γίνεται μέσω της γλώσσας.
4. Η νοοτροπία και η κουλτούρα ενός λαού αποτυπώνονται σαφέστερα στις γλωσσικές
εκφάνσεις του λαϊκού πολιτισμού (δημοτικό τραγούδι, δημοτική ποίηση, παραμύθι,
θρύλος, παροιμίες).
5. Οι ξένες επιδράσεις που δέχεται ένας πολιτισμός γίνονται εμφανείς στο λεξιλόγιό του
(π.χ. ίντερνετ, κομπιούτερ, ασανσέρ, σεκιούριτι).
6. Ο τεχνικός πολιτισμός ανατροφοδοτεί τη γλώσσα με νέους επιστημονικούς και
τεχνικούς όρους.

Η ποιότητα και το ηθικό επίπεδο του ανθρώπου καθορίζεται από τις αξίες και τα ιδανικά του,
στοιχεία που αποτυπώνονται στην καθημερινή γλωσσική χρήση.
1. Το κοινωνικό περιβάλλον και η ποιότητα των κοινωνικών σχέσεων διαφαίνονται στο

καθημερινό λεξιλόγιο των ανθρώπων.
2. Οι πολυσύνθετες κοινωνικές δομές διατυπώνονται με ένα πλούσιο κοινωνιολογικό
λεκτικό κώδικα.
3. Η επικοινωνία ενός λαού με άλλους και το είδος της επαφής τους καταγράφονται στις
γλωσσικές επιδράσεις που δέχτηκε.
1. Το είδος του πολιτεύματος διαμορφώνει το λεξιλόγιο.

2. Η πλούσια πολιτική δράση, ιδίως στο δημοκρατικό πολίτευμα, όπου νοούνται
θεμελιώδη η ελευθερία του λόγου και ο διάλογος (θέση – αντίθεση – σύνθεση
απόψεων), αναβαθμίζει τη γλωσσική έκφραση και το λεξιλόγιο.
3. Η διαλεκτική προσέγγιση των κοινωνικών, οικονομικών και πολιτικών θεμάτων και η
πολυμορφία της σκέψης που απαιτείται ενεργοποιούν τη χρήση λεξιλογικού πλούτου
και παράγουν νέες εκφραστικές δομές.
4. Η ομιλία συνδέεται με την επιστήμη, την τέχνη και την αισθητική, προκειμένου να
ενημερώσει ή να επηρεάσει ανάλογα το νου ή το συναίσθημα του δέκτη.
Ο εσωτερικός κόσμος του ανθρώπου εκφράζεται και επηρεάζεται μέσω της γλώσσας.
Ισχυρές και ασθενείς γλώσσες στην Ευρωπαϊκή Ένωση
 Ισχυρές χαρακτηρίζονται οι γλώσσες εργασίας και λειτουργίας των θεσμικών
οργάνων της Ε.Ε. Αυτές είναι επισήμως τρεις: η αγγλική, η γερμανική και η γαλλική.
Η γαλλική χρησιμοποιείται για ιστορικούς λόγους ως γλώσσα της διπλωματίας. Η
αγγλική καθίσταται η κυρίαρχη γλώσσα της Ένωσης, καθώς αποτελεί την κοινή
διεθνώς γλώσσα επικοινωνίας. Τέλος, η Γερμανική προωθείται μέσω των γερμανικών
βιομηχανιών και πανεπιστημίων. Οι γλώσσες αυτές εμφανίζουν αυξημένη ζήτηση
εκμάθησης από τους Ευρωπαίους.
 Ασθενείς ονομάζονται όλες οι υπόλοιπες γλώσσες, είτε επειδή χρησιμοποιούνται από
μικρό πλήθος ομιλητών είτε επειδή παρουσιάζουν μειωμένη ζήτηση εκμάθησης και
χρήσης από τους υπόλοιπους Ευρωπαίους.
 Μέσα σε ένα κράτος, ισχυρή θεωρείται η γλώσσα που ομιλείται από το μεγαλύτερο
μέρος των πολιτών, ενώ ασθενείς όσες ομιλούνται από μειονότητες.
Οι κίνδυνοι που διατρέχουν οι ασθενείς γλώσσες
Οι ισχυρές γλώσσες αγωνίζονται άνισα έναντι των αδυνάτων, διότι:
1. εξάγουν τα προϊόντα τους και μαζί με αυτά, τον πολιτισμό τους.

2. έχουν στη διάθεση και τον έλεγχό τους την τεχνολογία, και ιδίως τα Μ.Μ.Ε.
3. με την παλαιότερη αποικιακή τους πολιτική επέβαλαν στους κατακτημένους λαούς τη
γλώσσα τους. Γι’ αυτόν το λόγο ομιλούνται από πολυάριθμα ανθρώπινα σύνολα.
4. η πολιτική και οικονομική τους δύναμη επιτρέπει να επιβάλουν τη γλώσσα τους ως
κυρίαρχο όργανο στη διεθνή διπλωματία.
5. παρουσιάζονται ως εκφραστές του σύγχρονου και του μοντέρνου.
Οι ασθενείς γλώσσες
1. Ομιλούνται από περιορισμένο αριθμητικά πλήθος.

2. Έχουν μικρή παραγωγή σε όλους τους τομείς του πολιτισμού.
3. Εκφράζουν τον πολιτισμό μικρών χώρων, έστω και αν ο πολιτισμός τους υπερέχει.
Γι’ αυτόν το λόγο, οι ομιλητές τους παρασύρονται και μιμούνται ξενόφερτα
πολιτισμικά στοιχεία με αποτέλεσμα την πολιτιστική τους αλλοτρίωση.
4. Συρρικνώνονται όλο και περισσότερο, γιατί πολλές λέξεις τους αντικαθίστανται από
ξενόφερτα γλωσσικά μορφώματα στο πνεύμα ενός άγονου γλωσσοφθόρου
μοντερνισμού.
Τρόποι αντιμετώπισης
 Ενίσχυση του εθνικού πολιτισμού με σκοπό τη διατήρηση της εθνικής συνείδησης
και γλώσσας.
 Παροχή αρτιότερης γλωσσικής εκπαίδευσης.
 Γνώση σε βάθος της ιστορικής κληρονομιάς.
 Προστασία της γλώσσας από ξενικές επιδράσεις.
 Αποβολή συμπλεγμάτων ξενομανίας και γλωσσικού μιμητισμού.
 Προσαρμογή στα γλωσσικά δεδομένα κάθε χώρας των σύγχρονων επιστημονικών και
τεχνολογικών επιτευγμάτων (π.χ. internet> διαδίκτυο, computer> υπολογιστής).
Γλώσσα και Πολιτισμός

Οδυσσέα Ελύτη, «Λόγος στην Ακαδημία της Στοκχόλμης»[1]
Κύριοι Ακαδημαϊκοί, Κυρίες και Κύριοι,
Ας μου επιτραπεί, παρακαλώ, να μιλήσω στο όνομα της φωτεινότητας και της
διαφάνειας. Επειδή οι ιδιότητες αυτές είναι που καθορίσανε τον χώρο μέσα στον οποίο μου
ετάχθη να μεγαλώσω και να ζήσω. Και αυτές είναι που ένιωσα, σιγά – σιγά, να ταυτίζονται
μέσα μου με την ανάγκη να εκφρασθώ. Είναι σωστό να προσκομίζει κανείς στην τέχνη αυτά
που του υπαγορεύουν η προσωπική του εμπειρία και οι αρετές της γλώσσας του. Πολύ
περισσότερο όταν οι καιροί είναι σκοτεινοί και αυτό που του υπαγορεύουν είναι μια όσο το
δυνατόν μεγαλύτερη ορατότητα. Δεν μιλώ για τη φυσική ικανότητα να συλλαμβάνει κανείς
τ’ αντικείμενα σ’ όλες τους τις λεπτομέρειες αλλά για τη μεταφορική, να κρατά την ουσία
τους και να τα οδηγεί σε μια καθαρότητα τέτοια που να υποδηλώνει συνάμα την μεταφυσική
τους σημασιολογία.
Μας έφταιγε άλλοτε η αμάθεια. Σήμερα μας φταίει η μεγάλη γνώση. Δεν έρχομαι μ’ αυτά
που λέω να προστεθώ στην μακρά σειρά των επικριτών του τεχνικού μας πολιτισμού. Μια
σοφία παλαιή όσο και η χώρα που μ’ εξέθρεψε, μ’ εδίδαξε να δέχομαι την εξέλιξη, να
χωνεύω την πρόοδο μαζί με όλα της τα παρεπόμενα, όσο δυσάρεστα και αν μπορεί να είναι
αυτά.
Τότε όμως η Ποίηση; Τι αντιπροσωπεύει μέσα σε μια τέτοια κοινωνία; Απαντώ: τον μόνο
χώρο όπου η δύναμη του αριθμού δεν έχει πέραση. Και ακριβώς, η εφετινή απόφασή σας να
τιμήσετε στο πρόσωπό μου την ποίηση μιας μικρής χώρας δείχνει σε
πόσο αρμονική ανταπόκριση βρίσκεστε με την χαριστική αντίληψη της τέχνης, την αντίληψη
ότι η τέχνη είναι η μόνη εναπομένουσα πολέμιος της ισχύος που κατήντησε να έχει στους
καιρούς μας η ποσοτική αποτίμηση των αξιών.
Είναι, το ξέρω, άτοπο ν’ αναφέρεται κανείς σε προσωπικές περιπτώσεις. Και ακόμη πιο
άτοπο να επαινεί το σπίτι του. Είναι όμως κάποτε απαραίτητο, στον βαθμό που αυτά
βοηθούν να δούμε πιο καθαρά μιαν ορισμένη κατάσταση πραγμάτων. Και είναι σήμερα η
περίπτωση.
Μου εδόθηκε, αγαπητοί φίλοι, να γράφω σε μια γλώσσα που μιλιέται μόνον από μερικά
εκατομμύρια ανθρώπων. Παρ’ όλ’ αυτά, μια γλώσσα που μιλιέται επί δυόμισι χιλιάδες
χρόνια χωρίς διακοπή και μ’ ελάχιστες διαφορές. Η παράλογη αυτή, φαινομενικά, διάσταση,
αντιστοιχεί και στη υλικο-πνευματική οντότητα της χώρας μου. Που είναι μικρή σε έκταση
χώρου και απέραντη σε έκταση χρόνου. Και το αναφέρω όχι διόλου για να υπερηφανευθώ
αλλά για να δείξω τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει ένας ποιητής όταν χρησιμοποιεί για τα
πιο αγαπημένα πράγματα τις ίδιες λέξεις που χρησιμοποιούσαν μια Σαπφώ[2] ή ένας
Πίνδαρος[3] π.χ. – χωρίς ωστόσο να έχει το αντίκρισμα που είχαν εκείνοι επάνω στην
έκταση της πολιτισμένης τότε ανθρωπότητας.
Εάν η γλώσσα αποτελούσε απλώς ένα μέσον επικοινωνίας, πρόβλημα δεν θα υπήρχε.
Συμβαίνει όμως ν’ αποτελεί και εργαλείο μαγείας και φορέα ηθικών αξιών. Προσκτάται[4] η
γλώσσα στο μάκρος των αιώνων ένα ορισμένο ήθος. Και το ήθος αυτό γεννά υποχρεώσεις.
Χωρίς να λησμονεί κανείς ότι στο μάκρος εικοσιπέντε αιώνων δεν υπήρξε ούτε ένας,
επαναλαμβάνω ούτε ένας, που να μην γράφτηκε ποίηση στην ελληνική γλώσσα. Nα τι είναι
το μεγάλο βάρος παράδοσης που το όργανο αυτό σηκώνει. Το παρουσιάζει ανάγλυφα η νέα
ελληνική ποίηση.
Οδυσσέας Ελύτης, Εν λευκώ, Ίκαρος, Αθήνα 2006 (αποσπάσματα)
(1)Ο Οδυσσέας Ελύτης κάνει μια απόπειρα απολογισμού για τον εαυτό του και την τέχνη
του, τη στιγμή που αποδέχεται το βραβείο Νόμπελ, στις 18 Οκτωβρίου 1979.
[2] Η Σαπφώ, (630 – 570 π.Χ.), ήταν Ελληνίδα λυρική ποιήτρια από τη Λέσβο, ιδιαίτερα
γνωστή από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα για τα ποιήματά της.
[3] Ο Πίνδαρος (522 π.Χ. – 443 π.Χ.) υπήρξε λυρικός ποιητής της Αρχαίας Ελλάδας.
[4] αποκτώ κάτι επιπλέον
Α1. Για την προετοιμασία μιας ομαδικής εργασίας στο μάθημα ‘Έκθεση – Έκφραση
διάβασες το παραπάνω κείμενο. Να συνοψίσεις σε συνεχή λόγο (60 – 70 λέξεις) την πέμπτη
παράγραφο (Μου εδόθηκε … ανθρωπότητας) και έκτη (Εάν η γλώσσα … ελληνική
ποίηση), για να ενημερώσεις για το περιεχόμενό τους τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας σου.
Μονάδες 15
Α2. Γ. Μπαμπινιώτης: «Γνωρίζουμε ὅτι ἡ ἑλληνικὴἀποτελεῖμοναδικὸ παράδειγμα γλώσσας
μὲἀδιάσπαστηἱστορικὴ συνέχεια καὶμὲ τέτοια δομικὴκαὶλεξιλογικὴσυνοχὴ ποὺνὰἐπιτρέπηνὰμι-
λοῦμεγιὰ μία «ἑνιαίαἑλληνικὴγλῶσσα» ἀπὸτὴνἀρχαιότητα ὡς σήμερα». Συμφωνεί ο
συντάκτης του κειμένου με την παραπάνω άποψη; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με
αναφορές στο κείμενο.
Μονάδες 15
Β1.α) Να βρείτε τρία παραδείγματα μεταφορικής χρήσης της γλώσσας. Πού στοχεύει ο
πομπός με τη χρήση τους και τι προσδίδει στον λόγο;
Μονάδες 7
Β1.β) Να εντοπίσετε τρία στοιχεία του κειμένου που αποδεικνύουν ότι πρόκειται για
προσχεδιασμένο προφορικό λόγο (ομιλία).
Μονάδες 3
Β2.α) Να γράψετε τέσσερις παράγωγες ή σύνθετες λέξεις από τη λέξη γλώσσα.
Μονάδες 4
Β2.β) Να δώσετε τα αντώνυμα των παρακάτω υπογραμμισμένων λέξεων του κειμένου:
Παλαιή (2η παράγραφος)
Πρόοδο (2η παράγραφος)
Δέχομαι (2η παράγραφος)
Αρμονική (3η παράγραφος)
Ορισμένη (4η παράγραφος)
Μονάδες 5
Β3.α) Ποια νοηματική σχέση εκφράζουν οι παρακάτω διαρθρωτικές λέξεις ή φράσεις (με
έντονη γραφή στο κείμενο):
Επειδή (1η παράγραφος)
Όμως (3η παράγραφος)
Παρ’όλ’ αυτά (5η παράγραφος)
Ωστόσο (5η παράγραφος)
Εάν (6η παράγραφος)
Μονάδες 5
Β3. β) «Να τιμήσετε το πρόσωπό μου και την ποίηση μιας μικρής χώρας». Γιατί ο Ελύτης
επέλεξε την ενεργητική σύνταξη; Να μετατρέψετε τη σύνταξη σε παθητική.
Μονάδες 6
Γ. Παραγωγή Λόγου
Η γλώσσα δεν αποτελεί απλώς ένα μέσον επικοινωνίας, αλλά και φορέα ηθικών αξιών.
Συμμετέχοντας σε μια ημερίδα με θέμα «Γλώσσα, ο πιο μεγάλος θησαυρός», στην οποία θα
λάβουν μέρος όλα τα σχολεία του Νομού σου, ως εκπρόσωπος του μαθητικού σου
συμβουλίου καλείσαι να διαμορφώσεις μια γραπτή εισήγηση στην οποία θα εξηγήσεις τη
σημασία που έχει για τη ζωή των νέων η γνώση και η σωστή χρήση της μητρικής τους
γλώσσας. (250-300 λέξεις)
Μονάδες 40
Γλώσσα Σχεδιάγραμμα Α Λυκείου

Ορισμός
Γλώσσα είναι ένας κώδικας επικοινωνίας αποτελούμενος από ένα σύνολο λέξεων –
φράσεων, αρχών και κανόνων, ο οποίος χρησιμοποιείται από τα μέλη μιας γλωσσικής
κοινότητας για τη γραπτή και προφορική επικοινωνία.
Θετικά Αποτελέσματα (Σημασία - Αξία - Προσφορά)
1. Συμβάλλει στην πνευματική συγκρότηση και ολοκλήρωση του ανθρώπου:

 Είναι η ίδια μια αξία, αλλά αποτελεί παράλληλα και φορέα αξιών, απόψεων
και ιδεών. Μέσω αυτής διευρύνεται το γνωστικό πεδίο του ανθρώπου και
αναπτύσσεται η κριτική ικανότητά του.
 Καθίσταται το βασικότερο μέσο διαπαιδαγώγησης και μετακένωσης της
γνώσης.
 Η μελέτη του γλωσσικού φαινομένου και η διαπλάτυνση του γλωσσικού
αισθητηρίου διευρύνει τους γνωστικούς ορίζοντες του ανθρώπου. Ο κόσμος
γύρω του είναι τόσος και τέτοιος, όσο μπορεί να τον εκφράσει γλωσσικά. Τα
όρια της γλώσσας μου ορίζουν τα όρια του κόσμου μου (Βιτγκενστάιν).
 Η ορθή γνώση της γλώσσας και ο ακριβής χειρισμός της βοηθά στην
κατανόηση και στην έκφραση των λεπτών σημασιολογικών αποχρώσεων μιας
έννοιας.
Οι επιστήμονες συγκρίνουν, παρατηρούν, θεωρούν και εκφράζουν τα
συμπεράσματά τους μέσω του γλωσσικού οργάνου.
2. Διαδραματίζει σημαίνοντα ρόλο στην πολιτική ζωή:
 Στις δημοκρατικές κοινωνίες, όπου υπάρχει πλουραλισμός κομμάτων και
πολυφωνία απόψεων, η διαφοροποίηση και η συναίνεση επιτυγχάνεται με τη
γλώσσα. Οι άνθρωποι ανταλλάσσουν πολιτικές απόψεις, επιχειρηματολογούν,
συμφωνούν ή διαφωνούν.
 Με την ορθή χρήση της γλώσσας ενισχύεται η σαφήνεια του λόγου και η
δύναμη της πειθούς.
Η βαθιά γνώση των λειτουργιών της αποκαλύπτει τις δημαγωγικές τακτικές
και τη λαϊκίστικη ρητορεία.
3. Συμβάλλει στην κοινωνικοποίηση του ατόμου:
 Η ποιότητα της ένταξης και της λειτουργίας του ατόμου μέσα στην κοινωνία
εξαρτάται από την ανταλλαγή πληροφοριών, τη σύναψη διαπροσωπικών
σχέσεων και την έκφραση απόψεων και συναισθημάτων.
Με το διάλογο, τα μέλη μιας κοινωνίας προσεγγίζουν το ένα το άλλο,
συνεργάζονται, συνεννοούνται και επιλύουν τις τυχόν διαφορές τους.
4. Αποτελεί μέσο έκφρασης συναισθημάτων και εξασφαλίζει την ψυχική υγεία:
 Ο άνθρωπος αισθάνεται την ανάγκη να εξωτερικεύει τον ενδόμυχο κόσμο του,
τα συναισθήματά του. Η χαρά, η λύπη, η αγάπη, το μίσος και οι καημοί του
βρίσκουν διέξοδο διά μέσου της γλώσσας.
 Ως μέσο έκφρασης των συναισθημάτων, η γλώσσα ευαισθητοποιεί και
συμβάλλει στην ψυχική προσέγγιση και τη βαθύτερη επικοινωνία των
ανθρώπων.
Με το διάλογο καταπολεμάται η εσωστρέφεια, η ανασφάλεια και η μοναξιά
του ατόμου. Μάλιστα, σε συναισθηματικά φορτισμένες καταστάσεις ο λόγος
λειτουργεί καταπραϋντικά και επωφελώς.
5. Η γλώσσα συνιστά τη βάση της πολιτιστικής και εθνικής ταυτότητας ενός λαού:
 Η πολιτιστική κληρονομιά, οι παραδόσεις, τα ήθη και έθιμα μεταβιβάζονται
από γενιά σε γενιά μέσω του γραπτού και, κυρίως, του προφορικού λόγου.
 Η λαϊκή έκφραση βρίσκει πρόσφορο έδαφος στο πεδίο της γλώσσας. Οι
χαρές, οι λύπες και οι καημοί ενός λαού αποτυπώνονται στα δημοτικά
τραγούδια, στη δημοτική ποίηση, στους θρύλους, στα παραμύθια, στα λαϊκά
γνωμικά και στις παροιμίες.
 Βοηθά ένα λαό να συνειδητοποιήσει την ιδιοπροσωπία του και ενισχύει με

αυτόν τον τρόπο την εθνική συνοχή.
6. Αποτελεί μέσο έκφρασης της καλλιτεχνίας (ποίηση, λογοτεχνία, θέατρο, τραγούδι)
και έτσι συμβάλλει στην ποιοτική αναβάθμιση της ανθρώπινης ζωής.
7. Με τη γλωσσομάθεια συνάπτονται διεθνείς σχέσεις:
 Διευκολύνεται η επικοινωνία των λαών.
 Υλοποιείται κάθε μορφή συνεργασίας.
Κρίση της γλώσσας
1. Το οικογενειακό περιβάλλον καθίσταται για ένα παιδί το πρώτο και καθοριστικότερο

στάδιο κατάκτησης της γλώσσας. Σήμερα, όμως, η οικογένεια δεν προωθεί τη
γλωσσική αγωγή:
 Οι γρήγοροι ρυθμοί της καθημερινότητας και η πολύωρη εργασία των γονέων
διασπούν τη συνοχή της οικογένειας. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την
απομόνωση του παιδιού και τη δραματική μείωση των γλωσσικών
ερεθισμάτων στο πρώιμο αυτό στάδιο της ζωής του.
 Αρκετές οικογένειες παρουσιάζουν υψηλό δείκτη αναλφαβητισμού με
συνέπεια τη μη ορθή χρήση της γλώσσας.
2. Η γενικότερη κρίση και αναποτελεσματικότητα της παιδείας:
 Η εκπαιδευτική πολιτική παρουσιάζει έναν εξειδικευτικό και
εξετασιοκεντρικό χαρακτήρα:
 Δε διενεργείται μια ευρύτερη πνευματική καλλιέργεια, όπου η
ανάπτυξη της κρίσης και της σκέψης οξύνουν το γλωσσικό
αισθητήριο.
 Η απομνημονευτική μάθηση με κοντόφθαλμο στόχο την επιτυχία στις
εξετάσεις αμβλύνει την κατανόηση του εννοιολογικού περιεχομένου
των λέξεων.
 Οι φιλόλογοι δεν είναι επαρκώς ενημερωμένοι και εξασκημένοι σχετικά με τη
γλωσσική διδασκαλία.
 Ενίοτε, η διδασκαλία της γλώσσας είναι κακώς οργανωμένη.
3. Η κυριαρχία των μέσων μαζικής ενημέρωσης (Μ.Μ.Ε.) στη ζωή του ανθρώπου:
 Η έλξη του θεάματος και η προσπάθεια πρόκλησης εντυπωσιασμού οδηγεί
στην υποχώρηση του λόγου έναντι του ήχου και της εικόνας.
 Αρκετοί δημοσιογράφοι στην τηλεόραση, το ραδιόφωνο και τον τύπο δε
μιλούν / γράφουν ορθά τη γλώσσα. Ασυνταξίες, γραμματικά ολισθήματα,
φτωχό λεξιλόγιο, περιττολογίες, ακυριολεξίες και εμμονή στη χρήση ξένων
γλωσσικών στοιχείων υποβαθμίζουν τη γλώσσα και αλλοιώνουν το γλωσσικό
αισθητήριο των τηλεθεατών, ακροατών και αναγνωστών.
 Η εντυπωσιοθηρική τακτική των διαφημίσεων καταφεύγει στο συνθηματικό,
γλωσσικά ανορθόδοξο και φτωχό, λόγο και στη χρήση πολλών ξένων λέξεων.
 Η προσήλωση στα μέσα ενημέρωσης περιορίζει την ανθρώπινη επικοινωνία
και την ανάγνωση βιβλίων.
4. Η σύγχρονη καταναλωτική κοινωνία επιδιώκοντας εναγωνίως τον υλικό
ευδαιμονισμό στερείται ελεύθερου χρόνου και διάθεσης για την ικανοποίηση της
επικοινωνιακής ανάγκης και τη γνήσια ψυχαγωγία, όπως είναι η ανάγνωση
λογοτεχνικών κειμένων.
5. Η κρίση της σημερινής απρόσωπης κοινωνίας, όπου αναπτύσσεται η εσωστρέφεια, η

απομόνωση και ο ατομισμός, προκαλεί γλωσσική υποβάθμιση, καθώς η επικοινωνία
καταντά επιδερμική, συμβατική, χωρίς ουσιαστικό περιεχόμενο.
6. Η πολιτική σκηνή με την άκρατη κομματικοποίηση προωθεί την «ξύλινη» γλώσσα,
της οποίας βασικά στοιχεία αποτελούν η περιττολογία, η ασυναρτησία και η χρήση
συνθηματικών εκφράσεων.
7. Το πολιτιστικό σύμπλεγμα κατωτερότητας που παρατηρείται στη συνείδηση των
Νεοελλήνων και η επίδραση των τεχνολογικά και οικονομικά ανεπτυγμένων χωρών
οδηγεί στην ξενομανία και το μιμητισμό με αποτέλεσμα την αθρόα εισροή ξένων
όρων και εκφράσεων.
Γλώσσα Κριτήριο Αξιολόγησης Α Λυκείου

Ενότητα: Γλώσσα και Γλωσσικές Ποικιλίες
Το απόσπασμα που ακολουθεί προέρχεται από κείμενο του Νίκου Τσούλια που δημοσιεύτηκε
στις 25.10.2015 στην ιστοσελίδα www.ipaideia.gr.
Γιατί η Έκθεση δεν είναι απλά και μόνο ένα μάθημα στο σχολείο όπως όλα τα άλλα.
Όχι, η Έκθεση δεν είναι απλά και μόνο ένα μάθημα στο σχολείο όπως όλα τα άλλα. Και αν
αυτό δεν συμβαίνει, οφείλεται σε μια ισχυρή προκατάληψη που θεωρεί την εκπαίδευση ως
λειτουργία μεταβίβασης γνώσης και ως αναπαραγωγή του «πολιτισμικού τοπίου» και όχι ως
άσκηση αυτοδημιουργίας του ανθρώπου και ως πεδίο αναμέτρησής μας με το μέλλον.
Εδώ βρίσκεται και η πηγή της κακοδαιμονίας που η εκπαίδευση δεν μετασχηματίζεται σε
παιδεία και μόρφωση. Γιατί, αντί να είναι τόπος αναζήτησης και έκρηξης δημιουργικότητας
είναι θεσμός τυποποίησης και συχνά πνευματικής καθήλωσης.
Και είναι κυρίως η Έκθεση που μπορεί να απελευθερώσει τις πνευματικές δυνάμεις των
παιδιών και των νέων. Γιατί σε ένα σχολικό πρόγραμμα που δίνουμε μασημένη τροφή στο
παιδί και το καλούμε να την αναμασήσει, είναι η Έκθεση η μόνη μορφωτική λειτουργία όπου
το παιδί αξιοποιεί πρωτίστως τις δικές του δυνάμεις, όπου νιώθει τον εαυτό του δημιουργό
του μαθησιακού πεδίου, ενός πεδίου μόνιμης πρωτοβουλίας και προαγωγής της
αυτοπεποίθησής του. Δυστυχώς έχουμε ένα σχολείο στο οποίο δεν αφήνουμε τους εφήβους
να κάνουν τίποτα μόνοι τους και αυτό στομώνει τη δυναμική τους!
Το βασίλειο της Έκθεσης είναι επαναστατικό σε μια εκπαίδευση δημιουργική, σε ένα
σχολείο που θέτει πράγματι ως υποκείμενό του το μαθητή / τη μαθήτρια και τον / την καλεί
να βρει το θησαυρό που κρύβει μέσα του / της με τη συνέργεια του εκπαιδευτικού και όχι το
αντίθετο, σε ένα εκπαιδευτικό σύστημα που θέλει να ασκήσει τα παιδιά και τους νέους στην
αυτενέργεια και στην πρωτοβουλία και να επωάσει πολίτες ουσιαστικής παιδείας και βαθιάς
μόρφωσης και να τους εμπνεύσει σε ένα διαρκές ταξίδι στη γνώση και στην πνευματική
καλλιέργεια.
Το μάθημα της Έκθεσης είναι το μόνο πεδίο του σχολείου που ανοίγει τα σύνορα της
λογοτεχνίας. Ασκεί τον μαθητή / τη μαθήτρια στην τέχνη του λόγου. Οι εκπαιδευόμενοι
σμιλεύουν τη σκέψη τους μέσα από τις τεχνοτροπίες των νοητικών σχημάτων και από τους
στοχασμούς και τους αναστοχασμούς του σημασιολογικού φορτίου, διαπλάθουν την
προσωπικότητά τους από τη διαπάλη των ιδεών και από την πλοκή των νοημάτων και των
υψηλών εννοιών, αφού ακόμα και «η ρευστότητα και η αδιάκοπη λεπτή διακύμανση του
νοήματος των λέξεων αποτελεί αρετή της γλώσσας» (I.A. Richards). Και είναι αυτή η
αφετηρία που δημιουργεί ρίζες, για να στηριχτεί κάθε βλαστός μάθησης που θα μετεξελιχτεί
σε κορμό πνευματικής ανάτασης, γιατί θα έχει καλλιεργηθεί σε έδαφος εδραίωσης της
αυτοπεποίθησης στους εκπαιδευόμενους και ανθρωπιστικής κουλτούρας σε εκείνους τους
ορίζοντες που διαμηνύουν ότι ο κόσμος των γραμμάτων είναι το μοναδικό πέρασμα για την
κατανόηση του Κόσμου και της πραγματικότητας, ότι η ζωή είναι άσκηση αυτογνωσίας και
αυτοπραγμάτωσης. […]
Πού αλλού μπορεί να γίνει τόσο δημιουργικός αλλά και εν πολλοίς τόσο ισότιμος διάλογος,
πού αλλού μπορούν να συνευρεθούν στην ίδια πλευρά εκπαιδευτικός και εκπαιδευόμενος
βαδίζοντας ως φιλοσοφικοί (ναι ως φιλοσοφικοί…) περιπατητές ασκούμενοι στο παιχνίδι
των ερωτήσεων και των αναζητήσεων με βάση το στοχασμό και τη δημιουργικότητα της
σκέψης και όχι με εκείνη τη μονότονη διδασκαλία των στημένων ζητημάτων της
απομνημόνευσης; Εδώ μάλιστα η επαναφορά της τελετουργίας της μάθησης στις ήδη
αποκτημένες γνώσεις, που είναι ζυμωμένες με τις ιδέες και τους στοχασμούς των μαθητών /
μαθητριών, προσφέρει μια φοβερή – κατά τη γνώμη μου – προσωπική για τον εκπαιδευόμενο
πρόκληση. […]
Η πρόκληση είναι βαθιά προσωπική και ως εκ τούτου ριζοσπαστική για την ουσία της
γνώσης και της διαπαιδαγώγησης: Καλείται ο μαθητής / η μαθήτρια να πάρει θέση! Τι πιο
όμορφο για μια δημιουργική και προοδευτική παιδεία, για μια διαμορφωτική και
ουμανιστική αγωγή;
Α1. Τι αποκομίζει, σύμφωνα με τον συγγραφέα, ο μαθητής/ η μαθήτρια από την επαφή
του/της με το μάθημα της Έκθεσης; (80-100 λέξεις)
Μονάδες 15
Α2. Θέλετε να ενημερώσετε τους συμμαθητές και τις συμμαθήτριές σας για το περιεχόμενο
των τριών πρώτων παραγράφων του κειμένου. Να γράψετε ένα κείμενο 60-80 λέξεων, όπου
θα το παρουσιάζετε με συντομία.
Μονάδες 15
Β1. Ποιος είναι ο τρόπος ανάπτυξης της τρίτης παραγράφου («Και είναι κυρίως… τη
δυναμική τους»); Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με αναφορές στο κείμενο.
Μονάδες 10
Β2. Να γράψετε από ένα συνώνυμο για καθεμία από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου
με έντονη γραφή, χωρίς να αλλάζει το νόημα: μετασχηματίζεται, διαπλάθουν, αδιάκοπη,
μονότονη, ριζοσπαστική.
Μονάδες 10
Β3α. Να βρείτε δύο φράσεις μέσα στο κείμενο με συνυποδηλωτική χρήση της γλώσσας.
Μονάδες 2
Β3β. «φορτίου», «πλευρά»: Να γράψετε για κάθε λέξη μία πρόταση/ περίοδο στην οποία η
λέξη χρησιμοποιείται δηλωτικά και μία πρόταση/περίοδο στην οποία η λέξη χρησιμοποιείται
συνυποδηλωτικά. (Οι λέξεις μπορούν να χρησιμοποιηθούν στις νέες προτάσεις/περιόδους σε

οποιαδήποτε πτώση και αριθμό.)
Μονάδες 8
Διαβάζετε το παραπάνω κείμενο στην τάξη και αποφασίζετε να δημοσιεύσετε ένα άρθρο στη
σχολική σας εφημερίδα με το οποίο προτείνετε τρόπους βελτίωσης της διδασκαλίας του
μαθήματος της Νεοελληνικής Γλώσσας στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. (250-300 λέξεις)
Μονάδες 40
[Εναλλακτική Πρόταση 1: Ως μέλη του δεκαπενταμελούς θέλετε να παρέμβετε με μια
εισήγηση στην παιδαγωγική συνεδρίαση που οργανώνει ο σύλλογος διδασκόντων του
σχολείου σας με θέμα τη γλωσσική παιδεία στο σύγχρονο ελληνικό σχολείο. Γράφετε μια
εισήγηση με σκοπό να προτείνετε κι εσείς τρόπους ενίσχυσης της γλωσσικής παιδείας στη
δευτεροβάθμια εκπαίδευση. (250-300 λέξεις)]
[Εναλλακτική Πρόταση 2: Με αφορμή την ανάγνωση του κείμενου αποφασίζετε να
γράψετε μια επιστολή στον συγγραφέα στην οποία θα εκφράζετε τους προβληματισμούς που
σας δημιούργησαν οι απόψεις του σχετικά με τη διδασκαλία του μαθήματος της
Νεοελληνικής Γλώσσας στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. (250-300 λέξεις)]
ΤΕΛΟΣ

Παπανικολαου 9 ΚΑΛΛΙΘΕΑ 28310 50013 (Επιδιορθωμένο)

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Παπανικολαου 9 ΚΑΛΛΙΘΕΑ 28310 50013 (Επιδιορθωμένο)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

9

Έκφραση Έκθεση Γ’ ΓΕΛ

Σχεδιαγράμματα Εννοιών και

(εξηγώντας γιατί μάθαινε κιθάρα λίγο πριν πεθάνει)

Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Άγχος

Άγχος: συγκινησιακή κατάσταση (φόβου, αγωνίας, ανασφάλειας κ.λπ.), είτε

Το άγχος εκδηλώνεται με δυσκολία στην αναπνοή, ανωμαλίες του σφυγμού,

Αίτια πρόκλησης άγχους στον σύγχρονο άνθρωπο

αδυναμία επαγγελματικής αποκατάστασης και η απουσία των αναγκαίων οικονομικών

- Καταναλωτισμός. Η τάση που επικρατεί τις τελευταίες δεκαετίες να αναζητούν οι

- Οι ανταγωνιστικές σχέσεις. Ένα ανησυχητικό σύμπτωμα των ημερών μας είναι η

- Μοναξιά & υπαρξιακό άγχος. Η αδυναμία των ανθρώπων να δημιουργήσουν πραγματικές

Επιπτώσεις του άγχους

- Σε ό,τι αφορά τη σωματική υγεία οι επιπτώσεις είναι τόσο βραχυπρόθεσμες, με παροδικά

τρόπους, όπως είναι το κάπνισμα, η κατανάλωση αλκοόλ ή η χρήση ναρκωτικών ουσιών.

- Το άγχος επηρεάζει συνολικά τη δυνατότητα των ανθρώπων να δεχτούν και να

- Οι άνθρωποι θα πρέπει να προσαρμόζονται στις εκάστοτε κοινωνικές και οικονομικές

- Σε περίπτωση που το συναίσθημα άγχους εμφανίζεται συχνά και με ένταση, το άτομο

Τα διάφορα σωματικά συμπτώματα που συνοδεύουν το άγχος είναι αποτέλεσμα

Η θεραπευτική αντιμετώπιση στηρίζεται σε κατάλληλους χειρισμούς για τη

ΕΚΘΕΣΗ _ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Γ΄ΛΥΚΕΙΟΥ

ΤΟ ΑΓΧΟΣ ΤΟΥ «EΓΩ»

(4)Η αποσπασματική κουλτούρα, οι βιαστικές και ωστόσο αργές μετακινήσεις, το «ζάπινγκ»,

Tου Vicente Verdu – El Pais, 08/12/2002

Όταν το άγχος επηρεάζει την ποιότητα της ζωής μας

Μαρία Καρίκη, ψυχολόγος

Γρηγόριος Ξενόπουλος «Το ψωμί» (απόσπασμα)

Στον τόμο: Ο Μινώταυρος, έκδοση «Γραμμάτων Αλεξανδρείας», 1925

Να χαρακτηρίσετε ως σωστές ή λανθασμένες τις παρακάτω θέσεις μελετώντας τα κείμενα 1

Β. Η προσπάθεια της σύγχρονης γυναίκας να ανταποκριθεί σε πολλαπλούς ρόλους εξοβελίζει

Ε. Το αγχώδες άτομο συνειδητά αποφεύγει την προσπάθεια να υπερφαλαγγίσει τα εμπόδια

Α. Στην πρώτη παράγραφο του κειμένου 2 ο συγγραφέας προσεγγίζει τον αναγνώστη με

Β. Ποιος είναι ο ρόλος των δύο υπογραμμισμένων ερωτήσεων; Να απαντήσετε εξετάζοντας

Γ. Να δείξετε τη νοηματική σχέση του τίτλου του κειμένου 1 με το περιεχόμενο του.

Ποια δυσάρεστα συναισθήματα και αρνητικές σκέψεις προκαλούνται στην πρωταγωνίστρια

Το δημιουργικό ενδιαφέρον είναι η κινητήριος δύναμη για την ενεργοποίηση των

Εθελοντισμός - Κοινωνική Αλληλεγγύη - Προσφορά

Ο υλιστικός πολιτισμός κι οι κοινωνικές συγκαιρίες οδήγησαν για μακρό χρονικό

 Η Σημασία και τα Θετικά Στοιχεία

5.Είναι σημαντικός σε περιόδους οικονομικής δυσπραγίας/δυστοκίας μετά από κοινωνικές

6. Με τα κινήματα αυτά συμπληρώνεται κι υποκαθίσταται το αδύναμο ή ανεπαρκές κράτος.

7. Καθοριστικά είναι τα οφέλη του εθελοντή. Κατακτά την απόλυτη συναισθηματική

8. Ειδικά για τους Έλληνες η αλληλεγγύη κι η προσφορά είναι στοιχεία της

9. Στην παρούσα κοινωνική κι ιστορική συγκυρία, ο Έλληνας αποδεικνύει έμπρακτα την

1. Ο εθελοντισμός κι η αλληλεγγύη συσχετίζονται με την αφύπνιση της προσφοράς και της

4. Να προβληθεί και να γνωστοποιηθεί το έργο υπαρχόντων κινημάτων, ώστε να

Αλληλεγγύη: Κριτήριο Ενιαίας Εξέτασης Γ Λυκείου

Η νέα πανδημία εν έτει 2020 μας φέρνει αντιμέτωπους, συγχρόνως, με το πρόβλημα

Η αλληλεγγύη ως μια εσωτερική δύναμη αποτελεί τη μοναδική λύση που θα

Για την επίτευξη του εν λόγω εγχειρήματος απαραίτητη προϋπόθεση είναι η

Η αλληλεγγύη δεν είναι έννοια ταυτόσημη με τη φιλανθρωπία ή με τον εθελοντισμό,

« Είμαστε κύματα της ίδιας θάλασσας,

φύλλα του ίδιου δέντρου, άνθη του ίδιου κήπου».

Alfavita, 23/03/20, Μαρία Δ. Πετροπούλου, Φιλόλογος, συγγραφέας

Αλληλεγγύη είναι να σταθείς ψύχραιμος, να αφήσεις στην άκρη τα φοβικά

Ας ελπίσουμε λοιπόν ο κίνδυνος αν μη τι άλλο να μετατραπεί σε ευκαιρία να

Το πλοίο είναι γεμάτο μετανάστες.

που γυαλίζουν στους αγκώνες,

1. Να επιβεβαιώσετε ή να διαψεύσετε τους ακόλουθους ισχυρισμούς που αναφέρονται

α. Η συντάκτρια του κειμένου 1 θεωρεί ότι η αλληλεγγύη εννοιολογικά συμπίπτει με την

β. Η συντάκτρια του κειμένου 1 πιστεύει ότι η αλληλεγγύη προϋποθέτει υπέρβαση του

ε. Ο συντάκτης του κειμένου 2 μας διαβεβαιώνει πως η δοκιμασία της πανδημίας θα

2.Τι εννοεί ο συγγραφέας του κειμένου Β με τη φράση: «η ναρκισσιστική παντοδυναμία του