Beata GRZYL

RYZYKO, IDENTYFIKACJA I OCENA RYZYKA

PRZEDSIĉWZIĉCIA INWESTYCYJNEGO
W ASPEKCIE DZIAŁAē LOGISTYCZNYCH

Streszczenie
W artykule prezentuje siĊ wyniki badaĔ na temat ryzyka w obszarze działaĔ logistycznych,
przeprowadzonych w drugiej połowie 2012 r. wĞród wybranych wykonawczych przedsiĊbiorstw
budownictwa lądowego działających na terenie Trójmiasta. Ryzyko, w powyĪszym praktycznym
kontekĞcie oznacza, iĪ pomimo stosowania sprawnego systemu zarządzania przedsiĊwziĊciem mogą
wystąpiü okolicznoĞci, które spowodują, iĪ osiągniecie rezultatów w obszarze logistyki bĊdzie inne niĪ
zakładane. Efektem podjĊtych badaĔ jest ustalenie listy istotnych zagroĪeĔ mogących mieü wpływ na
działania i procesy logistyczne, wspomagające funkcjonowanie systemu zarządzania w
przedsiĊbiorstwie, zapewniające jego skutecznoĞü i efektywnoĞü. W procesie pozyskiwania informacji
wykorzystano badania jakoĞciowe, oparte na wiedzy ekspertów budownictwa zaangaĪowanych w
proces przygotowania i realizacji przedsiĊwziĊcia inwestycyjnego.

WSTĉP
PrzedsiĊbiorstwo jest jednostką gospodarczą, która działa na własny rachunek w celu
osiągniĊcia korzyĞci materialnych (zysku), a takĪe ponosi ryzyko i odpowiedzialnoĞü zgodnie
z przepisami prawa i stosunkami rynkowymi. Obecne warunki funkcjonowania podmiotów
gospodarczych charakteryzuje dynamicznie zmieniające siĊ otoczenie oraz ustawicznie
przekształcająca siĊ sytuacja polityczna, makro i mikroekonomiczna. W takich
okolicznoĞciach podejmowanie decyzji inwestycyjnych nierozłącznie związane jest z
ryzykiem. NaleĪy zatem ustaliü co dzieje siĊ w przedsiĊbiorstwie i jakie czynniki mają wpływ
na wewnĊtrzne procesy zachodzących w nim oraz w Ğrodowisku, w którym funkcjonuje [1, s.
44]. KaĪdy podmiot gospodarczy ma prawo do decyzji obarczonych ryzykiem, jednak
powinny byü one podejmowane w pełni Ğwiadomie i ze wszystkimi konsekwencjami.
W ostatnich latach wyraĨnie wzrosło zainteresowanie poznawaniem natury ryzyka.
Wynika to m.in. z faktu, iĪ realizowane są zupełnie nowe inwestycje, czĊsto złoĪone,
czasochłonne, wymagające precyzyjnej koordynacji i angaĪujące wielu ludzi o róĪnych
umiejĊtnoĞciach i specjalnoĞciach. W chwili podejmowania okreĞlonych działaĔ, równieĪ o
charakterze logistycznym, zazwyczaj brakuje kompletnych i pewnych informacji, a na
podstawie jedynie fragmentarycznych danych, trudno jest przewidzieü koncepcjĊ przyszłych
zdarzeĔ, jak równieĪ opracowaü strategiĊ postĊpowania z ryzykiem. Niektóre rodzaje ryzyka
towarzyszącego funkcjonowaniu podmiotu gospodarczego są stosunkowo łatwe do
zidentyfikowania, inne natomiast bywają całkowicie nieprzewidziane i niezaleĪne od
człowieka. Dlatego teĪ bez skutecznego instrumentu zarządzania ryzykiem (obejmującego

$872%86<
identyfikacjĊ, ocenĊ i analizĊ ryzyka, opracowanie strategii reakcji na ryzyko, monitoring i
ocenĊ podjĊtych działaĔ) nie moĪna efektywnie zaangaĪowaü siĊ w dynamiczny rozwój
inwestycji o róĪnym charakterze.
Skuteczne i efektywne zarządzanie ryzykiem to m.in. zdolnoĞü przewidywania zdarzeĔ o
róĪnym charakterze (np. projektowym, biznesowym, Ğrodowiskowym, logistycznym) i
zapobieganie im dziĊki aktywnej postawie, gromadzenie informacji i wiedzy na ich temat,
analiza danych w celu podejmowania szybkich i skutecznych decyzji.
Etap identyfikacji potencjalnych Ĩródeł ryzyka, równieĪ w obszarze logistyki, ustalenie
prawdopodobieĔstw ich wystąpienia oraz moĪliwych skutków, z uwzglĊdnieniem wszystkich
aspektów działalnoĞci oraz specyfiki danego przedsiĊwziĊcia, traktowaü naleĪy jako
wprowadzenie (ustalenie danych wejĞciowych) do procedury zarządzania ryzykiem. Jej
wdroĪenie i stosowanie przez podmiot gospodarczy, przyczynia siĊ w zasadniczy sposób do
podniesienia efektywnoĞü przedsiĊwziĊcia (budĪet, termin, warunki techniczne,
bezpieczeĔstwo), a jednoczeĞnie jest niezaprzeczalnym elementem konkurencji firmy.
ĝwiadome stosowanie procedury zarządzania ryzykiem w przedsiĊbiorstwie, w tym
identyfikacji i oceny ryzyka, skutkuje poprawą efektywnoĞci procesu decyzyjnego i
przyczynia siĊ do prawidłowej reakcji na ewentualne zakłócenia w toku realizacji inwestycji,
równieĪ w odniesieniu do działaĔ o charakterze logistycznym.

1. ZAGADNIENIA WSTĉPNE
1.1. Logistyka w ujĊciu naukowym
Wg [2, s. 8] „Logistyka obejmuje planowanie, koordynacjĊ i sterowanie przebiegiem,
zarówno w aspekcie czasu, jak i przestrzeni, realnych procesów realizujących przyjĊte cele.
W szczególnoĞci dotyczy to przestrzennego i czasowego: rozmieszczenia, stanu i przepływu
dóbr bĊdących podmiotami tych procesów, a wiĊc ludzi, dóbr materialnych, informacji i
Ğrodków finansowych. W przypadku, gdy organizacją jest przedsiĊbiorstwo produkcyjne,
logistyka obejmuje planowanie, kształtowanie, sterowanie i kontrolowanie przepływów
materiałów (surowców, czĊĞci) i produktów (półproduktów i produktów finalnych) oraz
związanych z nimi przepływów informacji od dostawców do przedsiĊbiorstwa, wewnątrz
przedsiĊbiorstwa i od przedsiĊbiorstwa do klientów”.
LogistykĊ naleĪy rozpatrywaü w co najmniej trzech aspektach:
– koncepcyjno-funkcjonalnym, wg którego logistyka jest koncepcją systemowego i
zintegrowanego sposobu zarządzania przepływami dóbr i informacji,
– przedmiotowo-strukturalnym, gdzie logistykĊ traktuje siĊ jako proces przepływów
towarowych oraz kompleks czynnoĞci związanych z ich realizacją,
– efektywnoĞciowym, który wskazuje na potencjał logistyki jako determinanty wzrostu
efektywnoĞci, zorientowanej na oferowanie klientom poĪądanego poziomu obsługi, przy
równoczesnej racjonalizacji struktury kosztów logistyki.
WĞród podstawowych zasad współczesnej logistyki [3, s. 25] wymienia siĊ:
– celowoĞü, jako zapewnienie optymalnych warunków funkcjonowania przedsiĊbiorstwa, dla
osiągniĊcia maksymalnych efektów ekonomicznych przy załoĪonych nakładach lub
minimalizacja nakładów przy danej produkcji; działania podejmowane w zakresie logistyki
mają zagwarantowaü pełne osiągniĊcie jednego z tych celów,
– efektywnoĞü – oznacza, iĪ wszystko, co wiąĪe siĊ z działalnoĞcią logistyczną, w sferze
koncepcyjnej i praktycznej, musi byü realizowane na poziomie gwarantującym najwyĪszą
efektywnoĞü ekonomiczną; zasada ta dotyczy wszystkich elementów łaĔcucha
logistycznego, z punktu widzenia racjonalnych potrzeb materialnych i usług,
realizowanych we właĞciwym miejscu i czasie oraz na odpowiednim poziomie
jakoĞciowym,

$872%86<
– kompleksowoĞü – rozumianą jako całoĞciowe ujĊcie zagadnieĔ logistycznych w sferze
zarządzania na wszystkich szczeblach organizacyjnych, zapewniających wysoką jego
skutecznoĞü i zakładaną efektywnoĞü ekonomiczną; takie podejĞcie jest warunkiem
powodzenia w praktycznym działaniu, dlatego teĪ wszelkie aspekty procesów
logistycznych powinny byü ĞciĞle powiązane z innymi dziedzinami funkcjonalnymi
przedsiĊbiorstwa,
– elastycznoĞü, która oznacza umiejĊtnoĞü dostosowania siĊ systemu logistycznego do
zmian wynikających z dynamicznie przekształcających siĊ czynników wejĞciowych do
procesu (np. zmiennoĞci popytu, wymagaĔ jakoĞciowych, przepisów prawa),
– partnerstwo, oznacza traktowanie wszystkich członków łaĔcucha logistycznego jako
równorzĊdnych partnerów, od działalnoĞci których zaleĪy koĔcowy efekt ekonomiczny
kaĪdego z nich; opiera siĊ m.in. na pełnej wymianie informacji, wzajemnej gwarancji
bezpieczeĔstwa finansowego itp.,
– współzaleĪnoĞü – oznacza to, Īe wszystkie elementy składowe logistyki dobrze
funkcjonują jedynie w Ğcisłym współdziałaniu ze sobą (dotyczy to szeroko pojĊtego
łaĔcucha logistycznego, jak i oddzielnej logistyki w przedsiĊbiorstwie); działalnoĞü
kierownicza (planowanie, organizowanie, sterowanie i kontrolowanie) musi stanowiü
działanie wzajemnie sprzĊĪone i zaleĪne od siebie, dla zapewnienia optymalnego
funkcjonowanie logistyki,
– realnoĞü, która oznacza Īe wszelka działalnoĞü logistyczna musi uwzglĊdniaü racjonalne
rozwiązania koncepcyjne przedsiĊbiorstwa i łaĔcucha logistycznego, uwarunkowania
wewnĊtrzne i zewnĊtrzne, musi byü takĪe oparta na aktualnych ekonomicznych realiach
rynku.
PowyĪsze ujĊcia zagadnienia logistyki oraz rządzące nią zasady zostały skonfrontowane
(w toku przeprowadzonych przez autorkĊ artykułu badaĔ) z zagadnieniem ryzyka w ujĊciu
praktycznym.
1.2. Ryzyko i zarządzanie ryzykiem w ujĊciu naukowym
Termin „ryzyko” oznacza niepewne zdarzenie lub okolicznoĞü, która w przypadku
wystąpienia moĪe mieü korzystny lub niekorzystny wpływ na nastĊpujące cele
przedsiĊwziĊcia:
− uzyskanie załoĪonych efektów przedsiĊwziĊcia,
− realizacjĊ załoĪonego zakresu rzeczowego przedsiĊwziĊcia,
− spełnienie okreĞlonych wymagaĔ jakoĞci przypisanych do wyniku przedsiĊwziĊcia,
− dotrzymanie ograniczeĔ budĪetowych,
− dotrzymanie ograniczeĔ terminowych.
„Ryzyko” jest pojĊciem wieloznacznym i złoĪonym. „Terminy ryzyko i naraĪanie siĊ na
ryzyko (lub stratĊ) czĊsto uĪywane są zamiennie i mogą oznaczaü obiekt, sytuacjĊ lub typ
działaĔ prowadzących do rezultatów niemoĪliwych do przewidzenia” [4, s. 28]. „Ryzyko”
wywodzi siĊ od starowłoskiego „risicare” - „odwaĪyü siĊ”, stąd ryzyko jest raczej wyborem
niĪ nieuchronnym przeznaczeniem. Oznacza to, Īe jego naturĊ kształtuje horyzont czasowy.
JednoczeĞnie ryzyko moĪe byü mierzalne.
Naukowa definicja ryzyka
Spór o naukową definicjĊ ryzyka toczy siĊ od początku XX w. – tj. od powstania
nowoczesnej teorii ubezpieczeĔ. Głównym oĞrodkiem prac są Stany Zjednoczone, w których
problematyka ubezpieczeniowa obejmująca wiele sfer Īycia, odgrywa bardzo waĪną rolĊ.
Analiza działaĔ kluczowych ekspertów w tej dziedzinie oraz ewolucji propozycji w zakresie
definicji podstawowych zagadnieĔ związanych z ryzykiem, pozwala na ustalenie trzech
zasadniczych etapów związanych z pracami nad zagadnieniem ryzyka i niepewnoĞci.
Etap I – A. H. Willett, 1901 r.

$872%86<
 Zasadniczym załoĪeniem, które przyjął autor jest fakt, iĪ ryzyko jest terminem o róĪnych
znaczeniach, powszechnie uĪywanych w Īyciu codziennym. Łącząc ryzyko z niepewnoĞcią i
wykorzystując determinizm filozoficzny (negowanie przypadkowoĞci procesów Ğwiata
zewnĊtrznego) autor uznał, iĪ moĪna mówiü jedynie o wraĪeniu lub złudzeniu
przypadkowoĞci - jest to efekt niedoskonałoĞci wiedzy o prawach rządzących
rzeczywistoĞcią. A. H. Willett uznawał ryzyko za stan otoczenia i twierdził, Īe naleĪy odnosiü
je do stopnia niepewnoĞci (tj. ustaliü czy okreĞlony skutek w ogóle nastąpi), a nie do
prawdopodobieĔstwa jego wystąpienia. Wg autora ryzyko jest wiĊc stanem Ğwiata
zewnĊtrznego, czymĞ obiektywnym i skorelowanym z subiektywną niepewnoĞcią.
Etap II – F. Knigh, 1921 r.
Zasadniczym celem prac Knighta było ustalenie, jakimi cechami powinna
charakteryzowaü siĊ niepewnoĞü, którą naleĪy identyfikowaü z ryzykiem, w odróĪnieniu od
niepewnoĞci sensu stricto. Wg tej, niejako kompromisowej koncepcji, ryzyko jest
niepewnoĞcią mierzalną. Z kolei ta niepewnoĞü, która nie moĪe zostaü zmierzona, jest
właĞnie wyĪej wspomnianą niepewnoĞcią sensu stricto, którą Knight okreĞlił jako niepewnoĞü
niemierzalną.
Etap III – Komisja do spraw Terminologii Ubezpieczeniowej USA, 1966 r.
Efektem prac Komisji były dwie definicje ryzyka. Wg pierwszej ryzyko jest to
niepewnoĞü co do okreĞlonego zdarzenia w warunkach dwóch lub wiĊcej moĪliwoĞci (ryzyko
to mierzalna niepewnoĞü, czy zamierzony cel zostanie osiągniĊty). Druga definicja
koncentruje uwagĊ na zagadnieniach problematyki ubezpieczeniowej - wg niej ryzyko to
ubezpieczona osoba lub ubezpieczony przedmiot.
Psychologiczny aspekt definiowania ryzyka jako niepewnoĞci, poddał ostrej krytyce I.
Pfeffer, który stwierdził [5, s. 17]: „Ryzyko jest kombinacją hazardu i jest mierzalne za
pomocą prawdopodobieĔstwa. NiepewnoĞü jest mierzalna stopniem wiary. Ryzyko jest
stanem Ğwiata zewnĊtrznego; niepewnoĞü zaĞ – stanem umysłu”.
Zarządzanie ryzykiem to system metod i działaĔ zmierzających do obniĪenia stopnia
oddziaływania ryzyka na funkcjonowanie podmiotu gospodarczego. Na system zarządzania
ryzykiem składają siĊ procesy (etapy) realizowane w okreĞlonej kolejnoĞci: identyfikacja i
ocena, pomiar - kwantyfikacja ryzyka (obliczenie wielkoĞci prawdopodobieĔstwa wystąpienia
danych zdarzeĔ), okreĞlenie skutków, ustalenie dopuszczalnej wielkoĞci ryzyka, sterowanie
ryzykiem – decyzje w obszarze ryzyka – prognozy i opcje, kontrola ryzyka i podjĊtych
działaĔ (nadzorowanie), zarządzanie, dokumentacja.
Nie wszyscy autorzy literatury przedmiotu w jednakowy sposób przedstawiają
poszczególne etapy systemu zarządzania ryzykiem, wszyscy są jednak zgodni, iĪ
zasadniczym, mającym wpływ na efektywnoĞü dalszych działaĔ i decyzji, jest etap
identyfikacji i oceny ryzyka.
Identyfikacja i ocena ryzyka
Ryzyko moĪe byü poprawnie oszacowane i zarządzane wówczas, gdy zostanie w
prawidłowy sposób zidentyfikowane. Prawidłowe rozpoznanie zagroĪeĔ stanowi kluczowy
element skutecznego i efektywnego zarządzania ryzykiem. Niezidentyfikowanie ryzyka
skutkuje brakiem ĞwiadomoĞci, Īe dane ryzyko moĪe wystąpiü. Autorzy literatury przedmiotu
jednogłoĞnie podkreĞlają, iĪ juĪ sama ĞwiadomoĞci istnienia zagroĪeĔ moĪe radykalnie
zmieniaü myĞlenie i sposób działania ludzi zaangaĪowanych w przedsiĊwziĊcie inwestycyjne.
Techniki identyfikacji ryzyk
Przykładami metod identyfikacji mogą byü [6, s. 105]: analizy dostĊpnych danych
(archiwa firmy dotyczące wypadków, szkód w sprzĊcie, roszczeĔ ubezpieczeniowych,
nieubezpieczonych strat itp.), burze mózgów, wizje lokalne, kwestionariusze (check-lista/lista
do odznaczania, kwestionariusz tak/nie, kwestionariusz opisowy), struktura organizacyjna
firmy (schemat organizacyjny pomocny przy identyfikacji zagroĪeĔ w obszarach: powielania

$872%86<
siĊ działaĔ, informacji oraz zaleĪnoĞci, nadmiernej koncentracji działaĔ i informacji - „wąskie
gardła”), schematy przepływu (ocena kolejnych etapów produkcji w zakresie przepływu
surowców, w celu ukazania procesu ich przetwarzania w koĔcowy produkt; identyfikacja
konsekwencji złego funkcjonowania jednego z etapów produkcji), analizy HAZOP (hazard
and operability; szczegółowa analiza detali procesu produkcyjnego), drzewa zawodnoĞci
(wskazanie potencjalnych przyczyn szkody; metoda naleĪy do klasy analiz ryzyka HAZAN -
hazard analysis - systematycznej analizy zagroĪeĔ i ich potencjalnych konsekwencji),
wskaĨniki zagroĪeĔ (pozwalają na porównanie np. konsekwencji wystąpienia poĪaru lub
eksplozji w róĪnych lokalizacjach w obiekcie, przy zastosowaniu róĪnych materiałów i
Ğrodków przeciwpoĪarowych).
Ocena ryzyka (ocena prawdopodobieĔstwa i dotkliwoĞci strat)
Etap ten stanowi podstawĊ podjĊcia decyzji na temat dalszych kroków w procesie
zarządzania ryzykiem (metod postĊpowania).
Poszczególne typy ryzyka mogą charakteryzowaü siĊ róĪnym stopniem
prawdopodobieĔstwa wystąpienia (ich intensywnoĞü moĪe byü zawarta w przedziale: brak
ryzyka ÷ pewnoĞü jego realizacji). Dla badania poziomu poddaje siĊ ocenie dwa parametry:
czĊstotliwoĞü wystĊpowania strat oraz ich wielkoĞü. Oznacza to, Īe rzeczywisty poziom
ryzyka w konkretnym przypadku bĊdzie wypadkową tych dwóch parametrów. MoĪe wystąpiü
przypadek, w którym duĪa czĊstotliwoĞü strat o niewielkich rozmiarach da w efekcie niĪszy
poziom ryzyka, aniĪeli niska czĊstotliwoĞü wystąpienia duĪej straty.
Ocena prawdopodobieĔstwa straty
Za najlepsze narzĊdzie do oceny prawdopodobieĔstwa realizacji ryzyka moĪna uznaü
statystki, prowadzone przez róĪne firmy i instytucje. WyróĪniü moĪna dwa podstawowe
Ĩródła informacji statystycznej:
− statystyki zewnĊtrzne prowadzone dla danej gałĊzi przemysłu, branĪy gospodarczej,
− statystyki wewnĊtrzne pochodzące np. z historii realizacji ryzyk ubezpieczonych w danym
przedsiĊbiorstwie.
Istnieje wiele typów ryzyka, dla których nie zostały opracowane długoterminowe dane
statystyczne lub dla których istniejące dane są niewiarygodne/nieadekwatne. W takim
przypadku przedsiĊbiorstwo powinno opracowaü swój własny sposób postĊpowania z
ryzykiem, przyjmując okreĞlone dane wstĊpne, a nastĊpnie korygowaü swoje postĊpowanie
zgodnie z rozwojem sytuacji. Zarządzanie ryzykiem jest dyscypliną, w której naleĪy siĊ
kierowaü faktami, ale takĪe zdrowym rozsądkiem, obiektywną oceną sytuacji i intuicją.
Ocena dotkliwoĞci start
W celu dokonania poprawnej oceny prawdopodobnej dotkliwoĞci strat, naleĪy uwzglĊdniü
nastĊpujące parametry:
− maksymalną moĪliwą stratĊ,
− moĪliwy koszt straty,
− moĪliwy koszt serwisu straty, która nie była ubezpieczona,
− zakres, czĊstoĞü i koszt usług (np. inspekcji wymaganych przez ubezpieczyciela),
− wysokoĞü składki (w przypadku ryzyk podlegających ubezpieczeniu).
Przez maksymalną moĪliwą stratĊ naleĪy rozumieü najwiĊkszą moĪliwą szkodĊ, która
moĪe wystąpiü z powodu zrealizowania siĊ konkretnego ryzyka, przy zaistnieniu najmniej
korzystnego splotu okolicznoĞci. Przy jej ustalaniu nie uwzglĊdnia siĊ strat przypadkowych
(mało prawdopodobnych) ani teĪ nadzwyczajnych, które teoretycznie są moĪliwe lecz w
praktyce szansa ich zaistnienia jest znikoma. WartoĞü ta podlega najczĊĞciej subiektywnej
ocenie osoby prowadzącej badania.
Konsekwencje wystąpienia ryzyka w obszarze logistyki
Efektem wystąpienia ryzyka w szeroko pojĊtym obszarze logistyki moĪe byü:
− przekroczenie zakładanego budĪetu,

$872%86<
− niedotrzymanie terminu okreĞlonego w kontrakcie,
− niedotrzymanie wymaganych warunków technicznych (jakoĞci, zgodnoĞci z
przeznaczeniem).
Konsekwencje realizacji wiĊkszoĞci ryzyk sprowadzają siĊ zazwyczaj do wymiaru
finansowego.
Dla wiĊkszoĞci przedsiĊwziĊü inwestycyjnych, oprócz najmniejszych (dla których
powstaje pytanie, czy w ogóle warto wykonywaü jakikolwiek formalny proces identyfikacji i
oceny ryzyka), powinien byü oszacowany „limit” potencjalnych i moĪliwych do zaistnienia
ryzyk. Proces zarządzania ryzykiem musi byü ekonomicznie uzasadniony (zyski osiągniĊte
poprzez zabezpieczenie siĊ przed ryzykiem muszą przewyĪszaü koszty zabezpieczenia siĊ
przed nim).
Ryzyko widziane z róĪnej perspektywy
Zasadniczym elementem skutecznego i efektywnego zarządzania ryzykiem jest ustalenie
własnoĞci tj. kaĪde ryzyko i związane z nim działanie powinno mieü jednoznacznie
przypisanego sobie „właĞciciela”, okreĞloną odpowiedzialnoĞü i związane z tym działania.
Fundamentem prawidłowego zarządzania ryzykiem stało siĊ załoĪenie, iĪ własnoĞü ryzyka
powinna byü przypisana tej stronie, która w najwiĊkszym stopniu jest zdolna do
kontrolowania prawdopodobieĔstwa jego wystąpienia i skutków.
Powszechną i podstawową troską kaĪdej ze stron procesu inwestycyjnego jest w głównej
mierze wytworzenie i maksymalizacja rozsądnej kwoty zysku. Niepowodzenie w osiągniĊciu
tego celu moĪe nieĞü za sobą róĪne konsekwencje dla stron. Dlatego teĪ kaĪda z nich
rozpatrywaü bĊdzie ryzyko z innej perspektywy. Tak np. inwestor zainteresowany jest przede
wszystkim prawidłowym przygotowaniem i właĞciwą realizacją procesu inwestycyjnego, a
takĪe niedopuszczeniem do wystąpienia zakłóceniami, które mogą wpłynąü na wielkoĞü stopy
zwrotu z inwestycji. Wykonawca postrzega ryzyko z perspektywy utrzymania
krótkoterminowej płynnoĞci finansowej i maksymalizacji długoterminowego zysku. Jest on
szczególnie zainteresowany zagroĪeniami mogącymi wystąpiü podczas realizacji prac a takĪe
nie przekroczeniem oszacowanych kosztów robót.

2. RYZYKO W UJĉCIU PRAKTYCZNYM

2.1. Ryzyka, które według wykonawców mogą skutkowaü zakłóceniami w
obszarze logistyki
W poniĪszej czĊĞci artykułu autorka prezentuje uporządkowane grupy ryzyka, na które
zwrócili uwagĊ eksperci w toku przeprowadzonych badaĔ. Lista obejmuje jedynie te ryzyka,
które uznane zostały za istotne z punktu widzenia działaĔ w obszarze logistyki. Badaniu
poddano piĊü (Ğrednich i duĪych) wykonawczych przedsiĊbiorstw budowlanych,
zatrudniających od 50-150 osób, działających na terenie Trójmiasta.
Ryzyka pochodzące od inwestorów
− rezygnacja z realizacji inwestycji, zawieszenie prac przez inwestora, opóĨnienie w
rozpoczĊciu prac,
− brak płatnoĞci, opóĨnienie płatnoĞci, brak płynnoĞci finansowej inwestora,
− opóĨnienia w dokonywaniu odbiorów robót przez inwestora, inspektora nadzoru
inwestorskiego, władze lokalne,
− opóĨnienia płatnoĞci dla dostawców materiałów/sprzĊtu z powodu braku płynnoĞci
finansowej inwestora,
− braki, błĊdy, sprzecznoĞci w dokumentacji projektowej otrzymanej od inwestora,
− problemy z dostarczaniem, jakoĞcią, terminowoĞcią informacji i dokumentacji ze strony
projektanta (wariant: projekt dostarcza zamawiający),

$872%86<
− brak precyzyjnych informacji ze strony inwestora w fazie przed rozpoczĊciem robót
(wariant: „projektuj i buduj”),
− niespodziewane, nadzwyczajne wymagania nałoĪone przez inwestora, nadzór inwestorski,
władze lokalne,
− Ĩle okreĞlone przez inwestora warunki gruntowe,
− konsekwencje opóĨnieĔ w kontraktach powiązanych.
Ryzyka pochodzące od dostawców/podwykonawców
− nieterminowe dostawy,
− dostarczenie materiałów złej jakoĞci, innych niĪ zamawiane,
− Ĩle wykonywane przez podwykonawcĊ roboty w zakresie: jakoĞci, organizacji prac,
terminowoĞci,
− brak płynnoĞci finansowej podwykonawcy.
Ryzyka związane ze sprzĊtem budowlanym
− opóĨnienia w dostĊpnoĞci sprzĊtu,
− zła efektywnoĞü pracy sprzĊtu,
− awarie, usterki sprzĊtu budowlanego,
− brak zapasowego sprzĊtu lub czĊĞci zamiennych.
Ryzyka wynikające z działalnoĞci wykonawcy
− brak doĞwiadczonej kadry kierowniczej i wykwalifikowanych pracowników,
− opóĨnienie wykonawcy w rozpoczĊciu prac,
− Ĩle wykonane przez wykonawcĊ roboty w zakresie: jakoĞci, organizacji, terminowoĞci,
wydajnoĞci i zarządzania,
− strajki, Īądania pracowników,
− wypadki kluczowych pracowników, kadry kierowniczej,
− niesprzyjające warunki atmosferyczne,
− poĪar, kradzieĪ,
− nieprzewidziane instalacje podziemne, przeszkody, zanieczyszczenia, błĊdnie okreĞlone
warunki gruntowe, napływ wody gruntowej, wyrobiska górnicze, znaleziska
archeologiczne, niewypały.
Ryzyka wynikające z działaĔ osób trzecich
− nieprzewidziane problemy, bĊdące skutkiem wpływu budowy na obiekty sąsiadujące z
placem budowy,
− nieprzewidziane trudnoĞci we współpracy z innymi wykonawcami,
− grupy nacisku (np. ekolodzy, okoliczni mieszkaĔcy),
− zniszczenia wyrządzone na wykonanych pracach przez osoby trzecie, wandalizm,
terroryzm, zamieszki społeczne.
2.2. Identyfikacja i ocena ryzyka w ujĊciu praktycznym – wnioski ogólne
Informacje uzyskane od ekspertów zaangaĪowanych w proces przygotowania i realizacji
budowlanych przedsiĊwziĊü inwestycyjnych pozwoliły na ustalenie nastĊpujących kierunków
(tendencji) w zakresie identyfikacji i oceny ryzyka w obszarze działaĔ logistycznych.
1. W Īadnej spoĞród badanych firm nie stwierdzono profesjonalnego (obejmującego
wszystkie etapy opisywane w literaturze przedmiotu) podejĞcia do ryzyka. Firmy nie
zatrudniają Īadnej osoby ani nie posiadają odrĊbnego działu, zajmującego siĊ
zarządzaniem ryzykiem. Identyfikacja zagroĪeĔ w powyĪszych przedsiĊbiorstwach naleĪy
do obowiązków osób zarządzających najwyĪszego szczebla (właĞciciele, dyrektorzy,
zarząd). Sposób, w jaki w poszczególnych firmach dokonuje siĊ powyĪszych działaĔ
zaleĪy od doĞwiadczenia, wiedzy i intuicji osób przeprowadzających ten proces. Do
podstawowych decyzji w zakresie ryzyka, równieĪ w obszarze logistyki, naleĪy

$872%86<
 odpowiedĨ na nastĊpujące pytania: czy przedsiĊbiorstwo przystąpi do danego
postĊpowania przetargowego, czy podpisze umowĊ na roboty budowlane zawierającą
warunki narzucone przez inwestora, czy do zrealizowania przedmiotu zamówienia
skorzysta z usług firm podwykonawczych i w jakim zakresie, na jaką polisĊ
ubezpieczeniową siĊ zdecyduje. W fazie sporządzania oferty szczegółowo sprawdzana jest
dokumentacja projektowa i przedmiary robót przekazane przez inwestora. Przed
podpisaniem umowy kierownictwa firm szczegółowo analizują wiarygodnoĞü inwestora,
Ĩródło pochodzenia Ğrodków na realizacjĊ przedsiĊwziĊcia, sposób i termin zapłaty,
moĪliwoĞü otrzymania zaliczki. PowyĪsze informacje są ustalane m.in. w toku działaĔ
podjĊtych przez słuĪby wewnĊtrzne firmy lub zleconych firmom zewnĊtrznym (np.
informacje dotyczące zadłuĪenia inwestora, obciąĪenia jego hipoteki).
2. Informacje dotyczące identyfikacji i oceny ryzyka (oraz sposobu postĊpowania z nim) są
równieĪ uzupełniane przez osoby trzecie (radców prawych, agentów, brokerów
ubezpieczeniowych) i inne podmioty gospodarcze (towarzystwa ubezpieczeniowe). Radcy
prawni mają duĪy wpływ na kształt umów podpisywanych przez firmĊ (np. transfer
zidentyfikowanego i ocenionego ryzyka poprzez zapisy umowne). Ich zadanie to m.in.
identyfikacja ryzyka zawartego w niekorzystnych dla strony zapisach treĞci umowy i
negocjowanie warunków umowy. Drugą grupą, identyfikującą ryzyko przedsiĊwziĊcia
inwestycyjnego, stanowią podmioty zajmujące siĊ dystrybucją produktów
ubezpieczeniowych (agenci - przedstawiciele towarzystw, brokerzy - przedstawiciele
przedsiĊbiorstw, w tym budowlanych, współpracujący z wieloma towarzystwami,
multiagenci – przedstawiciele kilku towarzystw ubezpieczeniowych). Rola tych
podmiotów w procesie identyfikacji i oceny ryzyka przedsiĊbiorstwa polega m.in. na
informowaniu klientów na jakie ryzyka naraĪone jest dane przedsiĊwziĊcie.
3. WiĊkszoĞü firm deklaruje, iĪ podejmuje działania w zakresie ryzyka – powstaje lista
zidentyfikowanych i ocenionych ryzyk. Do dalszej analizy przechodzą tylko ryzyka
istotne, dla których planuje siĊ postĊpowanie. Niektóre firmy okreĞlają próg ryzyka (np. w
postaci dodatkowej kwoty zwiĊkszającej wartoĞü kontraktu). Powszechnym sposobem
zabezpieczenia siĊ przed skutkami zidentyfikowanego ryzyka jest przeniesienie go na
towarzystwo ubezpieczeniowe. Kontrola ryzyka i jego redukcja w budowlanym procesie
inwestycyjnym (podjĊcie okreĞlonych działaĔ) jest czĊsto wynikiem inicjatywy firmy
ubezpieczeniowej i warunków zawartych w treĞci umowy.
4. W praktyce najwiĊksze zainteresowanie procesem zarządzania ryzykiem wykazują duĪe
przedsiĊbiorstwa (zatrudniające znaczna liczbĊ osób i mające duĪy przychód). Z uwagi na
duĪą skalĊ działalnoĞci firmy te realizują kontrakty o znacznej wartoĞci, tym samym
ewentualna strata moĪe mieü wiĊkszą wartoĞü. WiĊksze firmy wykorzystują wiĊkszą
liczbĊ sposobów sterowania zidentyfikowanym ryzykiem (np. wiĊkszy pakiet
ubezpieczeĔ, wiĊksze moĪliwoĞci negocjacji zapisów umowy, transfer niektórych ryzyk
na podwykonawców).
5. Eksperci podkreĞlają, iĪ bardzo waĪna, w toku przygotowania i realizacji przedsiĊwziĊcia
inwestycyjnego, jest ĞwiadomoĞü moĪliwoĞci wystąpienia ryzyka. Połączona z dobrą
organizacją procesu inwestycyjnego przyczynia siĊ w znaczący sposób do ograniczenia
ryzyka, równieĪ w obszarze logistyki.

PODSUMOWANIE
Zarządzanie ryzykiem jest dziedziną stosunkowo młodą, jednak w ĞwiadomoĞci kadry
menedĪerskiej polskich przedsiĊbiorstw istnieje potrzeba usystematyzowania i stosowania
działaĔ z tego obszaru. Potrzeba zarządzania ryzykiem wynika m.in. z chĊci zapewnienia
bezpieczeĔstwa wykonania przyjĊtego zakresu prac i wywiązywania siĊ z obowiązków

$872%86<
wynikających z kontraktu (równieĪ w zakresie podejmowanych działaĔ o charakterze
logistycznym).
1. DziałalnoĞü podmiotów gospodarczych cechuje wysoki poziom ryzyka, spowodowany
specyficznymi Ĩródłami i rodzajami zagroĪeĔ wynikającymi z charakteru realizowanego
przedsiĊwziĊcia. Zarządzający przedsiĊbiorstwami mają tego ĞwiadomoĞü, jednak nie w
kaĪdej sytuacji i nie w pełnym zakresie identyfikują moĪliwe zagroĪenia.
2. ZwiĊkszona ĞwiadomoĞü istnienia róĪnorodnych rodzajów ryzyka skutkuje
zapotrzebowaniem rynku na nowe produkty ubezpieczeniowe.
3. Kierownictwa przedsiĊbiorstw uĞwiadamiają sobie w coraz szerszym zakresie
koniecznoĞü wdroĪenia efektywnego systemu zarządzania ryzykiem bĊdącego elementem
strategii firmy oraz warunkiem zapewnienia spójnoĞci bieĪących działaĔ i strategii
długofalowego rozwoju firmy.
4. PrzedsiĊbiorstwa działające na polskim rynku nie stosują pełnej systemowej procedury
zarządzania ryzykiem. CzĊsto natomiast w sposób intuicyjny wykorzystują jedynie jej
zasadnicze elementy – identyfikacjĊ, analizĊ i kwantyfikacjĊ ryzyka. PowyĪsze działania
stanowią jednak zasadniczy element strategii zarządzania ryzykiem, mają istotny wpływ
na zmianĊ sposobu myĞlenia uczestników przedsiĊwziĊcia o potencjalnych zagroĪeniach.
Sam fakt diagnozowania problemu ryzyka przyczynia siĊ do ustalenia Ğwiadomej reakcji
na potencjalne zagroĪenia, skutkuje poprawą jakoĞci przygotowania i realizacji inwestycji.
Istotnym jest fakt, iĪ wiedza pracowników firmy na temat moĪliwoĞci wystąpienia ryzyka
i potencjalnych jego konsekwencji, połączona z profesjonalnym i duĪym zaangaĪowanie
w przygotowanie inwestycji oraz uwzglĊdnienie w harmonogramach i kosztorysach
właĞciwych rezerw czasowych oraz kosztowych czĊsto decydują o sukcesie
przedsiĊwziĊcia.
5. NaleĪy podkreĞliü, iĪ uznanie istnienia ryzyka nie jest przyznaniem siĊ do poraĪki.
Zamiast przyjĊcia postawy ograniczającej siĊ do reagowania ma wydarzenia oznacza
moĪliwoĞü proaktywnego zarządzania przedsiĊwziĊciem inwestycyjnym. Kluczowym
etapem procesu zarządzania ryzykiem jest identyfikacja i ocena, które powtarzane
cyklicznie na róĪnych etapach przedsiĊwziĊcia inwestycyjnego przyczyniają siĊ do
poprawy jakoĞci działaĔ logistycznych w zakresie przygotowania i realizacji
przedsiĊwziĊcia inwestycyjnego.
6. PrzedsiĊbiorstwo które pragnie zająü konkurencyjną pozycjĊ na rynku musi jednoczeĞnie
w swojej działalnoĞci zaakceptowaü wyĪszy poziom ryzyka, we właĞciwy i
usystematyzowany sposób radziü sobie ze zwiĊkszonym jego poziomem (m.in. w
obszarze logistyki) tj. sprawnie i profesjonalnie nim zarządzaü.

BIBLIOGRAFIA
1. Salomon A., Ryzyko w ocenie efektywnoĞci rzeczowych inwestycji portowych. Rozprawa
doktorska, Uniwersytet GdaĔski, GdaĔsk 1999.
2. Krawczyk S., Zarządzanie procesami logistycznymi. PWE, Warszawa 2001.
3. Coyle J., Bardi E., Langley C. J. Jr, Zarządzanie logistyczne. PWE, Warszawa 2002.
4. Williams C. A. Jr., Smith M. L., Young P. C., Zarządzanie ryzykiem a ubezpieczenia.
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002.
5. Sobczak M., Matematyka finansowa. Podstawy teoretyczne, przykłady, zadania. Agencja
Wydawnicza „PLACET” Warszawa 1995.
6. Edwards L., Practical risk management in the construction industry. Thomas Telford
Publications, London 1995.

$872%86<
 RISK, IDENTIFICATION AND RISK
ASSESSMENT INVESTMENT PROJECT
IN THE ASPECT OF LOGISTICS ACTIVITIES

Abstract
This paper presents the results of research on the risks in the area of logistics activities carried
out in the second half of 2012, among the selected executive civil engineering companies operating in
the Tri-City. The risk in practical terms means that despite the use of effective project management
system may be circumstances that cause that achieve results in the area of logistics, will be different
than expected. The result of this study is to determine the list of the most significant risks that may
affect the operations and logistics processes, supporting the functioning of the management in the
company, ensuring its effectiveness and efficiency. In the process of acquiring information were used
qualitative research, based on expert knowledge construction involved in the preparation and
implementation of investment projects.

Autorka:
dr inĪ. Beata Grzyl – Politechnika GdaĔska

$872%86<