Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 4

Châwlkâr Sûnga Ni hminghai Bêlchiengna

- C. Vanlalawmpuia

Hmarṭawnga châwlkâr sûnga ni hminghai hi belchiengna zuk thaw ve hrim hrim hi ka lungrila a
hung inlanga. Chuonga a chanchinhnung va hrie ber bur le grammara van ril ka ni chuong naw
lai zingin, ka hriet ang tâwk le ka thil hmusuokhai hung tarlang ka nuom a. A lekhabu ang
zawnga zuk bêsan ding ber bur hi ka hriet hran naw leiin, thil ni fak faka zuk ziek chu a suk
harsa deu ka ring. Sienkhawm, literature a umnaw annawleh a tamnaw lei taka hung ziek ka ni
lem si a.

A histawri le a kalphung hrietchiengna dingin sapṭawng âmi anthawk hin hang ṭan phawt ka ta.
‘Châwlkâr’ annawle ‘kâr’ (sâp: week) hi nisari (7) vawng a lo ni ngai naw a, tienlai Egypt hunlai
khan nisawm (10) a lo ni hlak. Chun, tienlai Italy-a Etruscan mi ei tihai ta dingin niriet (8) a lo ni
hlak bawk. Romanhai hin Etruscanhai anthawka ‘karkhat sunga niriet’ kalphung hi an laksawng
niin, a khawhnunga nisari’n (7) an hung thleng ta pei anih. Kum 321 AD khan, Roman lal
Constantine chun, mipui hriet dingin “karkhat-nisari” kalphung chu puongin, Pathienni (Sunday)
hi châwl tiin a puong bawk. Hihi, vawisunni chen khawvel rambung (a tam lem) in ei la zui anih.

Sapṭawnga ‘week’ tihi, Germanic ṭawng anthawka inthlasâwngin, Old English thumal ‘wice’
anthawka laksuok ani a, Hmarṭawnga ‘kâr’ ei ti le hin a thumal zung (root word) annawleh a
umzie an ang char. Thil pakhat neka tam hlatdân hrilna le inkhina ani ve ve. Teknikal deua lut
ding chun, châwlkâr khat hin nisari (7) a nei ang bawk hin, a renghin darkar 168, annawle minit
10,080, annawle seken 604,800 anih.

Tienlaia arasi thlîr le inchûkmihai lo hisâp dân khan, khawvel anthawka (a hlatak anthawk a
hnaitak anga) an lo ring dân dungzuiin, hienghin ‘an vanvela1’ umhai chu an lo rem: Saturn,
Hrangsuon (Jupiter), Sikeisen (Mars), Nisa (Sun), Chawngmawi (Venus), Mercury le Thlapa
(Moon). Hi khêla vânvela umhai, arasi tinaw chu, an lo hrietsap naw niin an lang. Chun, tuta
‘kâr’ sûnga ni hminghai hi, Hellenistic astrology inherdânin, hi vanvêla thil pasarihai hming
chawia phuok a lo nih. Germanhai chun Roman pathienhai hming thlâkin an nunphung le hieng
ang hin an hmetde:
1. Sunday (Sun), Sun’s day tiin. Sim le Hmar tienga Germanhai khawṭoṭimthua2 chun Sun
hi “Sunna/Sol” tia ko in, mihriem annawle thilhming le an keikawp.
2. Monday (Moon), Moon’s day tiin. Hmartienga Germanhai khawṭoṭimthua chun Moon hi
“Mani” ti, mihriem annawle thil hming le keikawp anih.

1
L. Keivom chun Universe tihi ‘vanvel’ tiin a ziek.
2
Mythology
3. Tuesday [(Mars); German: Tiws], Tiw’s day tiin. Tiw tihi German khawṭoṭimthua pathien
anih. Annawleh, Norse tienamia Tyr le khawm thuhmun anih.
4. Wednesday [(Mercury); German: Woden], Woden’s day ti anthawk. Woden hi German
khawṭoṭimthua an pathien niin, Norse khawṭoṭimthua Thor a pa, Odin ei ti le hin thuhmun
annih.
5. Thursday [(Jupiter); German: Thor], Thor’s day ti anthawk. Norse hai pathien Þunor
(vân inrûm annawle vân inrûm pathien), “Thor” tia ei hriet anthawka lâk anih.
6. Friday [(Venus); Anglo-Saxon: Frig], Frig's day ti anthawk. Anglo-Saxon pathiennu
hming ani a, Norse khawṭoṭimthua chun Odin a nuhmei (Thor a nu) anih. Norse ṭawnga
chun Venus hi Friggjarstjarna ani a, hi taka Frigg po hi lain, Friday a hung suok ani thei.
7. Saturday (Saturn), Saturn’s day ti anthawk. Saturn tihi Roman pathien hming anih.

Khi a chunga ang khin, sapṭawnga châwlkâr ni hminghai chu laksâwng anni dânhai hriet theiin a
um a. Sakhuona tieng zâwnin ei thlîr nawk chun, Abrahamic sakhuo ei ti, Kristien, Mawsalmân
le Judaihai chun châwlkâr khat nisari hi pawmin, sakhuona le ei keimat nachin a um. Judahai
chun Pathienin niruk sûng thil a siem zo hnunga, a nisarinaa a châwl Sabbath (Inrinni), chu an
inser. Eini Kristienhai chun Isu thonawkna Ni (Easter Sunday) bêsanin, Sunday tihi Pathienni
(Lord’s Day) tiin ei inser in, a hming khawm ei inbûk. Thupuongsuo 1:10 chun “Lalpa nia chun
Thlarauin ka lo um a” (BSI), tiin “Lalpa nia chun” tihi, NIV chun “On the Lord’s Day I was in
the Spirit” a tih. “The Lord’s Day” a tihi, tuta châwlkâr nia “Pathienni” aninaw ti ei hriet lai
zingin, hi Thuthienghlim châng anthawka a hming ei lâksawng annaw le ei hâw nidinga ring
tamtak khawm an um.

Eini ṭawnga châwlkâr ni hminghai chu ei hriet seng angin hienghai hi annih: Thawṭanni (Mon),
Thawleni (Tues), Nilaini (Wed), Ningani (Thur), Zirtawpni (Fri), Inrinni (Sat), Pathienni (Sun).
A ṭawng hmang hi ei enchieng chun, a ṭhen hi Dulien (Mizo) ṭawng niin an lang a, Hmarṭawnga
inlet vawng ding ei ni chun: Thawṭanni, Thawnâwkni, Nilaini, Ningani, Inchûktawpni, Inringni,
Pathienni, hienghin ni mei a tih. Keivom (2012) hrildân chun kha hma khan, Chawlni le
Pathienni hi thuhmun angin ei lo hmang pawl hlak leia ei hlaa hai chen “Chawlni Lalpa mi
ngaithla la” tiin ei lo sak a, Chawlni hi “Sabbath” ani a, Pathienni ruok hi chu tuta “Sunday” hi a
ni a tih. Pu Keivom hril dân pei chun, British hai, a bîkin missionary hai an hung khan “A Aw B”
an inchuktirna sikula hai “Pathienni” kha an lo inserpui hlaka, chu ni zova sinthaw hmasatak ni
ani leiin “Thawṭanni” an tia, a ni dawt chu sinthawnawk ni ani leia “Thawleni” an ti el ani awm.
Nilaini hi châwlkâr sunga ni lailung tak ani leia a hming a put niin, Ningani hi Pathienni
anthawka tiem chun a ni ngana ani a (Nilaithawṭan ti pawl khawm an um), Zirtawpni hi sikula an
inchûk nuhnung tak ni a ni leia “Inchûktawpni” annawleh “Zirtawpni” hming a hung put anih.
Chun, “Inrinni” ei ti hi Pathienni hmang dinga ei inring lâwk ni, annawleh ei inbuotsai ni ani leia
a ni hming hin a put ani bawk. Hieng ang hin tuta Hmarṭawnga châwlkâr ni hminghai hi a hung
suok niin ei hriet.
Isu nithum hnunga a thonawk tithu vêla ni an lo tiem hlak dân zuk hrilkai zuou inla.
Khanghunlaia an ni tiem dân kha Judahai nitiem dân ania. Tuta ni-her anga ei ngai hi, Judahai ta
dingin ni-tling annawleh ni-pakhat a (lo) tling. Judahai ni hi zanril anthawka tiemṭan nilovin,
zantieng nisa thlâk anthawk tiem a (lo) ni lem. Nithum chu hieng ang hin hrilfie thei anih:
● Nikhatna - Zirtâwpni (Nisa thlâk hma)
● Zankhatna - Zirtâwpni (Nisa thlâk hnung)
● Nihnina - Inrinni (Nisa thlâk hma)
● Zanhnina - Inrinni (Nisa thlâk hnung)
● Nithumna (Isu Krista Thonawkna Ni) - Pathienni (Nisa thlâk hma)
Bible scholar pakhatin ‘hrilfiena’ dang a pêk khawm hi link-a tiem thei anih.

Ei thupuia bawk lût nawk ta inla, eini tuolsung a ding chun, Sap missionary a hung le inzuola
tuta châwlkâr kalphung ei hmang mêkpa hi a pieng chau ani el di’m? Pathienni ti dam hi “The
Lord’s Day” (Saphai ko dân) le a hung inzuol pei dân baka, Kristien ei ni hnung (1910 khêl
tieng) naw chu “Pathienni” ti a zuk suok dân rak a um naw niin ei hriet. Ṭhenkhat ringdan chun,
tuta châwlkâr kalphung pienghma hin, pi le pu hai khan, “chulai muol, khalai muol nei kum” ti
dâmin an lo inchik hlak an tih. A ṭhen ringdân nawk chun, “zani hmasak, zani, vawisun, zinga,
zing nawk” ti ang hin an lo dittâwk el dim an tih. Pu Mangtinchung Hmar chun hieng ang hin a
hril: châwlkâr ni hminghai hi a hranin annei ring a um naw a, thlahming ruok hi chu Tuolbuol,
Thlavul, Thlaṭau, le a dang dang phuoka an lo um angin, sik le sa hung inhersuok hun, thingkung
le theikung hung pâr le hung ra hai, chunglêng vatehai inhrâmri le an busep le te nei hun hai le a
dang dang hai hi an lo inchik kieu hlak ani awm. A hril nawk dân pei chun, France râlkapa fe ve
tho Pu Hrawnga Sungte (Pathien um ti awilo pawla a hril) titina hai chu 1961-67 chena a lo ngai
phâk ve a, Pu Hrawnga hin ni hminghai hi a hril ri hriet ding a um ngainaw thu a hril. Iengpo
khawm nisien, pi le pu hai khan ziek mâksan annei naw lei khan, annawle vawisunni chena ei
hmang sawng hrietding a um hran naw leiin, châwlkâr ni hminghai an lo nei am? ti chu hriet
hlawk an tak ta.

A thukharna dingin, hi ziek tawitea hin, nisari châwlkâr kalphung hung suok dân nisien,
sapṭawng le Hmarṭawnga ni hminghai hung suokdan ei sui khêla, Kristien eini hmaa ni hminghai
suina ei nei tum bawk. A chunga ei târlang ta ang khin, tuhriea ding chun, det taka inziekna hmu
ding ala um naw (ni a ka ngai) baka, ṭawngbaua chiengchawta mi hrilna zuk lâksawng ding ka
hmunaw bawk. Pathien zara dama, hmatienga suimi ha’n chieng lema an suina tiem ding a um
huna ennawna ei la nei thei ei inbeisei. Ka lawm ie.

Dated: 04-04-2024
Ka Bêsanhai:
1. Ring, Rosanna (22 January 2021). "A history of time – the story behind our days, weeks, and
months St Neots Museum". St Neots Museum.
2. Why Are There Seven Days in a Week?. Discover (15 January 2020).
3. Keivom, Lalthlamuong. “Chawlkar Poimaw Tak”, Keivom Diary, 2012.
https://keivom.blogspot.com/2012/03/chawlkar-poimaw-tak.html
4. https://www.blueletterbible.org/faq/crux.cfm

You might also like