Lektura uzupełniająca > dwa podstawowe podręczniki (z opisu przedmiotu)

Kodeks argumentacyjny dla prawników Jerzy Stelmach

Leksykon
Creating legal worlds

Pomysł na zaliczenie?

________________________________________________________________________________________________
„I Państwo jesteście tutaj przedmiotem eksperymentu, i ja ten eksperyment prowadzę, więc zobaczymy jak to się zakończy”
________________________________________________________________________________________________
26.02.2024 r.
Czym jest retoryka?
• Wg badań anglosaskich pierwsze skojarzenie: „słowo retoryka przywołuje na myśl głoszących kłamstwo jako prawdę”

• 🎥 Fragment filmu „Justice for all” - ile tu prawa, ile retoryki, ile sprawiedliwości?
◦ „Pełnomocnik jednej ze stron zachował się tak, jakby pomylił strony”
◦ Czasem w argumentacji pokazanie czegoś niekorzystnego dla siebie ma sens, jeśli ma się w zanadrzu jakiś dalszy argument
◦ Sytuacja, w której prezentujemy stanowisko, które nie do końca nas przekonuje - co wtedy zrobić? Największą wartością
jest prawda czy zwycięstwo w rozstrzygnięciu sporu? Jeśli wygrana jest najwyższym celem, to wszystko jest dozwolone.
◦ Powiązanie schematów prawnych z rzeczywistością społeczną uwikłaną w konflikty interesów; płaszczyzną komunikacyjna
◦ Film ukazujący bezradność systemu. Broniąc określonego stanowiska możemy zgubić prawdę => skorumpowanie.
• Czym jest retoryka prawnicza?
◦ Retoryka to zbiór pomocniczych dla prawnych umiejętności i praktyk, czy też może prawo w praktyce jest jedną z gałęzi
retoryki?
‣ Szczególna sytuacja perswazji, przekonywania
‣ W systemach prawa kontynentalnego retoryka bardziej jako dziedzina pomocnicza, w prawie anglosaskim pogląd
przeciwny
◦ Przekonywanie kogoś do czegoś, np. bezpodstawne wzbogacenie
‣ Argumentacja prawna => dyskusja wokół przepisu, tę samą historię można opowiedzieć na wiele różnych sposobów
‣ Debata, dyskusja - sytuacja, gdzie mamy dwie strony, każda za pomocą języka prezentuje swoją wizję tej samej
sytuacji, różnie mogą opisywać okoliczności przesunięcia majątkowego mimo jednakowego rozumienia samego
pojęcia bezpodstawnego wzbogacenia; różne narracje, odwołania do cech, stereotypów, maksym - dla wsparcia jakiejś
opowieści
‣ Formalne rozstrzygnięcie: zastosowanie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu, ale wybór określonej narracji
(powinien czy nie powinien liczyć się z obowiązkiem zwrotu; czy zużył produktywnie czy nieproduktywnie)
‣ Określona sytuacja komunikacyjna w sporze prawnym - dwa komponenty: argumentacja prawna + sposób
opowiadania, przedstawienia => można je uznać za równie ważne
• Czy kompetencje retoryczne mają znaczenie dla tego, kto rozstrzyga spór?
◦ Spójna, przekonująca narracja uzasadniająca określone rozstrzygnięcie
◦ Budowa wizerunku
◦ Argumentacja nie może być czysto retoryczna
• Interpretacja prawnicza i interpretacja literacka - czym się różnią? => argumentacja prawnicza stanie się wreszcie czymś,
co można wymusić, ale jedna i druga idzie w podobnym kierunku => inne skutki społeczne!
• Argumenty czysto prawnicze i retoryczne równe w swej istotności
• Im więcej odwołań do np. klauzul generalnych, zwrotów niedookreślonych itd., tym większe pole gry dla retoryki!
Układ zajęć
1. Początki retoryki i spór o jej sens
2. Trwałe elementy antycznego dorobku retoryki
A. Wiele praktyk argumentacyjnych zachowało aktualność do dziś
3. Retoryczne schematy budowania narracji w wypowiedzi ustnej
A. Mniej więcej połowa spotkań
4. Racjonalność argumentacji i topiki retoryczne
podręczniki
5. Perswazja vs. manipulacja - przykłady i ich ewaluacja

„Ja mogę Pana przekonać mając na przykład dobrze naostrzoną dzidę”

1. Początki retoryki i spór o jej sens

• V-IV w. p. Chr.
• Izokrates vs. sofiści
• Grecja Wielka / Ateny
◦ Demokracja i spory sądowe
‣ Spory o odzyskiwanie skonfiskowanych majątków
• Kto wymyślił retorykę?
◦ Historyjka: Epodekles został zaproszony na ucztę, czekał na podanie wina, nie podawano, zapytał dlaczego, odpowiedziano
że oczekiwano na ważnego członka Rady. Gospodarz uczynił go wiodącą osobą na przyjęciu. Epodekles uznał to za
naruszenie zasady równości, zgłosił to nazajutrz i uzyskał wyrok śmierci dla gospodarza i gościa z Rady Miasta.
• Określony model polityczny w którym uznajemy, że wszyscy są równi; okres wychodzenia z tyranii w kierunku demokracji
• Sofiści
◦ Problem: ich obraz pochodzi głównie z krytyki tych, którzy żyli już po nich, oceniali ich negatywnie
◦ Budowali retorykę w ten sposób, ze uczyli bardzo przebiegłych sposobów myślenia i argumentacji, które miały pozwolić na
wygraną w sporze (prawda nie ma znaczenia) - retoryka jako kompetencja społeczna stanowiąca gwarancję sukcesu
◦ Punkt ciężkości: pedagogika wychowania; budowa modeli kształcenia bardziej, niż filozofia
• Izokrates
◦ Pierwszy, który buduje „czarną legendę” początków retoryki
• Platon (427-347 p. Chr.) - idealista
◦ Sprzeciwił się retoryce, krytykował sofistów: to, co oni robią, nie ma nic wspólnego prawdą - skupiają się na tym, co
wydaje się przekonujące/dobre/korzystne i prezentują to w formie monologu
◦ Pogląd: Jedyną sensowną formą poszukiwania rozstrzygnięcia jest dialog
◦ Dialog Gorgiasz
◦ Prawdą jest sprawiedliwość, a złudzeniem? Retoryka.
◦ Błąd ontologiczny: kluczowe dla retoryków było odwoływanie się do subiektywnej perspektywy wobec czegoś, a powinno
być poszukiwanie prawdy
◦ Metoda: w retoryce odwołania do ogólnych, powszechnych przekonań (łatwiej przekonać do czegoś, do czego większość
jest przekonana), a brakuje odwołania do tego, jak było naprawdę
◦ Taka umiejętność przekonywania, której tworzywem jest język - a praktyka polityczna pokazuje, że język jest nadużywany
aby to, co naprawdę jest słabsze, przedstawić jako silniejsze
◦ Konkludując: Wizja idealistyczna ale niemożliwa do zrealizowania
• Arystoteles (384-322 p. Chr.) - realista
◦ Nie można stosować kategorii prawdy jako standardu aktywności perswazyjnej, jednak można zbudować kompromis:
właściwe wykorzystanie umiejętności retorycznych, perswazyjnych można postrzegać jako przekonywanie do tego, co jest
najbardziej prawdopodobne
◦ Prawdopodobne jest to, co może ale nie musi się zdarzyć => wykluczenie z obszaru dyskusji tego co konieczne i tego, co
niemożliwe - przedmiotem dyskusji jest to, co niepewne - niepewność jest konsekwencją tego, że człowiek może
zachować się w różny sposób
◦ Chronologicznie pierwszy autor dzieła dotyczącego retoryki - Retoryka; trzy części rozważań:
 1) Rozumienie zasad prawdopodobieństwa
2) Kluczowy w retoryce jest retor - materialna gwarancja większego prawdopodobieństwa
Retor jest podmiotem zobowiązanym moralnie: jeżeli podejmujesz się perswazji, nie powinieneś być
skrajnie instrumentalny, nie powinno być Ci „wszystko jedno”.
3) Aspekt techniczny: styl, elementy figur językowych, topika (toposy - „wspólne miejsca, zapasy, zbiory”)
Konkluzja: to, że retoryka utrwaliła się jako kompetencja społeczna aż do dziś, jest w dużej mierze zasługą dzieła Arystotelesa.
_______________________________________________________________________________________________________________________
04.03.2024 r.
Kolejne ogniwo w transferze tej kompetencji społecznej do współczesności => Rzymianie
• Marek Tuliusz Cicero (106-43 p. Chr.)
◦ Rzymska kariera retoryki
◦ Właściwe całą umiejętność przekonywania (retorykę) można sprowadzić do trzech czasowników:
‣ Docere - przekonać do tego, że to, co mówię, jest prawdziwe
‣ Delectare - zjednać przychylność tych, do kogo mówię
‣ Movere - „poruszyć”; jeżeli sprawa tego wymaga, to wstrząsnąć adresatem, poruszyć go; włączyć go do całej historii,
najlepiej po swojej stronie
◦ Gwarancją musi być to, że mówca ma być człowiekiem uczciwym; uczciwość - ten, kto przekonuje do czegoś,
przestrzega transparentnych (powszechnie znanych) zakazów i nakazów; istnieją granice, których nie wolno przekroczyć
◦ De oratore - najważniejsze dzieło, „O mówcy” => kanon, do którego odwoływano się przez wieki
◦ Nie tylko teoretyk, ale również praktyk (=> mowy sądowe), bardzo skuteczny
◦ Zmarł zasztyletowany, odcięto mu głowę i nabito na pal („perswazja nie chroni przed wszystkim”)
• Marek Fabiusz Kwintylian (35-96 p. Chr.)
◦ Był zawodowym mówcą (żył z tego)
‣ Dowód z wystąpienia mówcy - występował w tej formule
◦ Prowadził szkołę dla mówców
◦ Napisał podręcznik, „instrukcję” - Institutio oratoria („podręcznik wymowy”)
‣ „Nie można być dobrym retorem, jeżeli nie jest się dobrym człowiekiem”
• „Jeżeli jest dobry sędzia i kiepskie prawo, to nie będzie problemu. Jeżeli jest dobre prawo i kiepski sędzia, to będzie problem.”
(prof. Dajczak usłyszał to podczas swojej aplikacji)
‣ Od mówcy wymaga się dogłębnego i wszechstronnego wykształcenia
• Dobry mówca wie, jakie instrumenty i rodzaje argumentów są możliwe do wykorzystania w tworzeniu
argumentacji
• Przekonujące wystąpienie wymaga erudycji
‣ Nie rekomenduje improwizacji
• Budowanie wizerunku płynnej improwizacji, tak naprawdę zaplanowana wypowiedź
• Dorobek antyku to również dorobek retoryki antycznej
• Retoryka w czasach nowożytnych
◦ Once rhetoric (…) can be viewed (…) as a kind of practical knowledge grounded in common sense and prudential wisdom. Such knowledge
constitute what Aristotle calls practical thought. And practical thought is at the core of judicial reasoning.
‣ .~ G. Henderson, Creating Legal Worlds, 2015

Od retoryki do nauki o przekonywaniu

• retoryka / psychologia / kognitywistyka

• Jak myślimy?
• Jak podejmujemy decyzje?
• Jak się spieramy?
Jak myślimy?
• Tzw. myślenie szybkie i wolne (dorobek psychologii)
◦ Myślenie szybkie (myślenie odwołujące się do intuicji) - odwołuje się do tego, że ludzkie zawsze myślą „troszeczkę na
skróty”; z komunikatu wybiera się to, co jest dla nas najistotniejsze, budzi najwięcej skojarzeń itd.; umożliwia sprawne
działanie, jednak ma swoją cenę (działanie w sposób rutynowy)
◦ Myślenie wolne, inaczej myślenie krytyczne - skupienie się na czymś, „obejrzenie z każdej strony”, poddanie pod dogłębne
zastanowienie => spowolnienie procesu myślowego i decyzyjnego; trzeba je uruchomić
=> ważne w argumentacji jest to, co uruchomi krytyczne myślenie w określonym kierunku!
• Fundamentem przekonania do czegoś jest zbudowanie wspólnej identyfikacji => „przekonasz kogoś do czegoś, jeśli
mówisz jego językiem”; stworzenie wspólnoty osoby, która formułuje komunikat i odbiorcy tego komunikatu
• Badania psychologiczne potwierdzają społeczną efektywność retoryki, bo człowiek nie jest maszyną
◦ Maszyna ocenia rzeczy w sposób ilościowy!
• Identyfikowanie określonych komunikatów jest klasyfikowaniem określonej, zdobytej wcześniej wiedzy
• Myślenie jako klasyfikacja informacji
• Niektórzy nazywają Arystotelesa pierwszym „psychologiem społecznym”

Jak podejmujemy decyzje?

• Decyzja jako efekt dopasowania danych (klasyfikacji), które do mnie dotarły oraz moich własnych przekonań co do właściwego
rozwiązania danego problemu
• Najczęściej są wynikiem myślenia szybkiego
• Czasem przy odpowiedniej prowokacji uruchamiamy myślenie wolne
• Odwołania: do autorytetu, do jakiejś zasady, do przyczynowości itd.

Jak się spieramy?

• W jaki sposób prezentujemy informacje, które prowadzić będą do podjęcia decyzji?
• Jak buduje się własną tożsamość w ramach sporu?
• Czy konkretną sytuację można nazwać w różny sposób?
◦ Specjalna operacja wojskowa i wojna
◦ Akcja ratunkowa i inwazja
• => Ważniejsze nie odwołanie do samego art. 140 KC, lecz do tego, co się z nim wiąże (egoizm, wolność, własność) - to buduje
wyrazistość sporu i może skłaniać do określonego kierunku

Mechanizmy percepcji świata i mechanizmy podejmowania decyzji ujęte w ramach psychologii spójne z dorobkiem retoryki!

Trwałość założeń i zasad retoryki

„Despite changes in the technology and culture of communication, the aims of rhetoric have remained impressively stable. In the ancient Roman
Republic, the eloquent senator Cicero codified three aims of oratory, which in Latin he called docere, delectare and movere”

~ Nathan Crick, Rhetorical Public Speaking, 2023

Docere, delectare i movere - jak to dziś ująć? tzw. sekwencja Monroe’a

• Przyciąganie uwagi (attention) - „wake up!”

• Wskazanie problemu (need) - „o co ci chodzi?”; jasne przedstawienie problemu graficznie lub słownie; adresat/publiczność musi
wiedzieć, o co chodzi
• Wskazanie właściwego rozwiązania problemu (satisfaction) - „step by step”
• Pokazanie rozwiązania w sposób budzący jego zrozumienie i akceptację (visualization) - uzasadnienie, że to właściwa droga
• Zainspirowanie do działania służącego realizacji proponowanego rozwiązania problemu (action) - jak łac. actio; podjęte
dobrowolne, z przekonania (bez patologii, przymusu)
Trójkąt retoryczny Arystotelesa 18.03.2024 r.

z gr. „logos” - słowo, rozum, argument

=> odwołanie do pewnego rozumowania
związek pomiędzy logiką a retoryką
cel: budowanie spójności logicznej tego, do czego się etos / mówca 😊
przekonuje

wspólny mianownik: nie bez znaczenia jest to, kto mówi

• przekonanie, że człowiek jest istotą racjonalną (w swoim => znaczenie budowania wizerunku
postępowaniu kieruje się rozumem); • wygląd, wizerunek, prezencja; dykcja, sposób mówienia,
• człowiek podejmując określone działania chce osiągnąć barwa głosu, zrozumiałe formułowanie myśli
racjonalne cele • mądrość, wiedza - świadomość, że człowiek ten mówi o
różnice: czymś, na czym się zna (np. ma doświadczenie); został
• przekaz logiczny: procedury, w ramach których dokonuje sprawdzony, zwery kowany, jest ekspertem; reputacja
się walidacji albo falsy kacji (stwierdzania prawdy i fałszu), mówcy
odwołania do sylogizmów
• przekaz retoryczny: skupienie na potencjale • „good wi ” - wrażliwość społeczna, aktywność,
argumentacyjnym; używanie sylogizmów w zależności od szlachetność; system wartości spójny ze słuchaczami!
ich skuteczności (argument retoryczny ma „zadziałać”) element współidenty kacji; partnerstwo, wsparcie
(mówca jak przyjaciel)
elementy wzmacniające skuteczność ◦ Arystoteles: spośród dowodów retorycznych
sylogizmu logicznego: to właśnie etos może być najważniejszy
◦ autorytet
◦ zasada
◦ przyczynowość (kauzalność)
◦ analogia
◦ uogólnienie (pars pro toto)

logos / komunikat 📣 patos / słuchacze ❤

odwołanie do emocji, chęć wzbudzenia ich u adresata komunikatu; uroczystość

„trzeba być bardzo ostrożnym i zachowywać świadomość istnienia równowagi pomiędzy logos i patos; nadmierny patos prowadzi do śmieszności”

pytanie: do jakich emocji można się odwołać?

◦ strach ☑
◦ honor (u Arystotelesa wstyd lub bezwstydność, przyzwoitość) ☑
◦ wspólnota (u Arystotelesa zaufanie) ☑
◦ gniew ☑
◦ litość (u Arystotelesa łagodność jako antyteza gniewu) ☑
◦ nadzieja (u Arystotelesa przychylność, życzliwość) ☑
◦ nostalgia, tęsknota (u Arystotelesa poszukiwanie harmonii) ☑

w retoryce jest to argument nieracjonalny

=> pytanie, czy należy zupełnie odrzucić patos?
wydaje się to niemożliwe - argumentację prowadzi się w języku naturalnym, który niesie za sobą zarówno treść, jak i ładunek emocjonalny
w ramach procesu argumentacyjnego odwołanie do pewnego rozumienia świata, które zawsze ma w sobie element ocen, wartościowania

Argumentacja jako walka

„Przemawia należycie, kto bierze pod uwagę nie tylko to, co jest użyteczne, ale co przystoi […] Ilekroć bowiem
walczą między sobą, co przystoi bierze górę nad tym, co użyteczne.” ~ Kwintylian
=> argumentacja jest relacją pomiędzy dwoma przeciwnikami, są jednak pewne granice, których nie powinno się przekraczać
1) walka
2) użyteczność
3) przyzwoitość / to, co przystoi
• 🎥 Fragment filmu: „Anatomia morderstwa”

Artur Schopenhauer
Dysputa to fechtunek umysłowy
• Dialektyka erystyczna jako sztuka prowadzenia sporu, a spór to konflikt
• Człowiek ma w nim jeden cel: chce wykazać, że ma rację (jest to ważniejsze niż prawda / fałsz)
• Dążąc do wygrania sporu jego uczestnik gotów jest nazwać prawdę fałszem i odwrotnie
• Sposoby na wygraną: zręczność i nikczemność
• Poprawne cięcia: uderzenie w podstawę tezy i uderzenie w konsekwencję tezy
◦ podważenie istnienia podstawy lub jej prawdziwości; wykazanie, że wnioski wyprowadzane z określonej tezy nie są
precyzyjne; pokazanie, że korzystanie z tezy w taki sposób, jak przeciwnik, prowadzi do absurdu
• „Wybiegi, występki erystyczne” => tzw. świńskie cięcia
• Walka bez ograniczeń
 Gerry Spence
I go to court to do battle
• Prawnik w sytuacji sporu musi mieć świadomość tego, że jest to pojedynek, jednak nie ma traktować tej
walki jak frontalnego ataku
• Pytanie: czy można postawić znak równości pomiędzy sytuacją argumentacyjną a meczem bokserskim?
=> NIE - w boksie najlepszym rozwiązaniem jest nokaut, w argumentacji dąży się do przekonania
adresata w sposób konsekwentny i efektywny, jednak nie nachalnie ofensywny

Etapy procesu retorycznego / argumentacyjnego

Inventio / przemyślenie i ustalenie strategii argumentacyjnej

Dispositio / rozplanowanie treści mowy

Elocutio / rozważenie i ustalenie języka i stylu komunikacji

Memoria / nauczenie się na pamięć mowy, która ma być wygłoszona

Pronuntiatio / actio - wygłoszenie mowy

„Improwizacja niej jest dobrym pomysłem”

25.03.2024 r.
Inventio

Ustalenie tego, do czego ma

się odnieść argumentacja

Istotne w sprawie fakty Istotne w sprawie przepisy

prawa

Fakty i podstawa
prawna Argument A

Argument C…n
Argument B

Przekonanie do
proponowanego rozwiązania
Narrative transportation - tak opowiedzieć historię, żeby „wciągnąć” adresata do tego świata, wprowadzić go do
określonego sposobu postrzegania. Trzeba zakładać, że osoba, do której się mówi, postrzega określone zjawisko inaczej, niż mówca
- pierwszym celem zbudowania określonej narracji jest to, aby spowodować pewną neutralizację przekonań, emocji, sposobów
postrzegania czegoś. Adresat ma więc wyjść z danego sposobu postrzegania, jeżeli nie jest ono spójne z postrzeganiem mówcy. Jest
to powiązane z dążeniem do osiągnięcia współdzielenia u nadawcy i adresata komunikatu.

Co jest potrzebne, aby przekonać kogoś?

• Indywidualizacja komunikatu (dostosowanie go do adresata) => komunikatywność
• Spójność => osiągnięcie tzw. pozorów prawdziwości
◦ „Ludzie bardzo źle reagują, jeżeli coś się nie klei”
• Cechy narracji względem prezentacji prawa, które ma zastosowanie w konkretnym przypadku:
◦ Spójność, klarowność
◦ Wiarygodność
◦ Pozytywne rezonowanie emocjonalne (ma znaczenie zwłaszcza przy klauzulach generalnych)

💡 Fundamentem argumentacji powinna być jej racjonalność.

Co to znaczy racjonalność?
◦ Przy znajomości wszystkich istotnych dla danej sprawy faktów podjęcie najkorzystniejszej możliwej decyzji => wybranie
najlepszej drogi argumentacyjnej do osiągnięcia celu, czyli do wygranej.

Inventio - rodzaje rozumowań

Taki sposób dowodzenia czegoś, jaki jest właściwy dla matematyki.

Rozumowanie analityczne
(algorytmiczne)
Wykorzystanie określonych symboli i algorytmów, wykazanie określonych
konsekwencji określonych przesłanek w ramach określonej procedury. Wydaje się,
że jest to najefektywniejszy sposób argumentacji, jednak czy jest on aplikowalny w
prawie? Problem: nie da się zredukować rzeczywistości społecznej do symboli.
Immamentnymi elementami są również oceny i emocje.

Niesformalizowane, zapewniające elastyczność.

Rozumowanie dialektyczne Przebiega w języku naturalnym, który ma swoje wady i zalety.
(algorytmiczne) Istotny problem: dane słowo można rozumieć na wiele różnych sposobów.

Jakie cechy powinno mieć rozumowanie, aby spełniało standardy racjonalności?

1. Argumentacja powinna być prowadzona w przypadku niejasności

A. .”Clara non sunt interpretanda”

2. Argumentację należy prowadzić z przekonaniem o jej słuszności (bona fides)

A. .Argumentacji nie powinno się prowadzić z przekonaniem o jej niesłuszności

3. W argumentacji nie można kłamać

A. .Kłamstwo - pozytywne przekazywanie informacji o której wiadomo, że jest fałszywa

4. Argumentacja powinna zmierzać bezpośrednio do celu

 A. .

5. Argumentacja powinna respektować podstawowe zasady komunikacji językowej

A. .”Ludzie posługują się językiem naturalnym w określony sposób, bo to jest ich historia”
6. Argumentacja powinna uwzględniać powszechnie akceptowane praktyki i zasady
7. Argumentacja powinna być prowadzona z poszanowaniem zasad wolności i równości
A. .Argumentacja nie powinna być dyktandem - druga strona musi mieć możliwość przedstawienia własnej argumentacji

Inventio - rodzaje argumentów

• Zgodność z prawem
◦ Poszukiwanie argumentów, które wykazują zgodność z prawem prezentowanego stanowiska
◦ Wykładnia prawa jako pewna procedura wykazywania zgodności pomiędzy określoną normą a sytuacja, do której ona się
odnosi i wyprowadzania z tego określonych konsekwencji
◦ Prosty sylogizm: „to, co jest zgodne z prawem, jest dobre”
◦ Odwołując się do prawa potwierdza się uznawanie go za wartość
◦ Budowanie wizerunku akceptacji i uznania związania się regulacjami wyznaczonymi przez prawo
◦ Problem: brak jednego uniwersalnego sposobu interpretacji prawa

• Sprawiedliwość, słuszność, godziwość

◦ Budowanie argumentu odwołującego się do sprawiedliwości lub słuszności wymaga położenia większego nacisku na
budowanie określonej narracji (=> narrative transportation) - sprawiedliwość czy słuszność może być rozumiana różnie,
trzeba więc opowiedzieć historię w taki sposób, żeby wykazać bliskość rozumienia tego pojęcia zarówno u nadawcy, jak i u
adresata

• Użyteczność
◦ Wykazanie, że określone rozwiązanie jest korzystne dla czegoś, co uważa się za ważne/wartościowe

• Możliwość
◦ Argumentacja, w ramach której pokazuje się, że coś jest obiektywnie możliwe (nie jest tak trudne, żeby tego zaniechać)

• Odwołanie się do ostatecznej konsekwencji

◦ „Co będzie na koniec dnia?” - wyraz realizmu i pragmatyzmu: określenie, jakie będą rezultaty, skutki w zakresie rzeczywistości
społecznej i wykazanie, że ich osiągnięcie jest czymś pożądanym

W argumentacji prawniczej często odwołania do sprawiedliwości/słuszności/godziwości mają większe znaczenie, niż odwołania do
zgodności z prawem.
Ludzie bardziej cenią sobie bezinteresowną szlachetność niż wąsko rozumiany pragmatyzm => odwołanie do godziwości
ważniejsze, niż do użyteczności.

Skąd czerpać argumenty?

Jeżeli argumenty mają zjednać przychylność, warto je „osadzić” w bardziej uniwersalnych punktach odniesienia
Zyskaj przychylność dla określonego sposobu myślenia

Maksymy Fakty

Sposób przedstawienia
Dane statystyczne
faktów i prawa

Mity Przykłady
Maksymy - często rozumiane przez ludzi jako „zmaterializowana prawda”, mają walor wiarygodności.

Sposób przedstawienia faktów i prawa - budowanie określonej narracji; odwoływanie się do analogii,
metafor, szczególnych charakterystyk zdarzenia/osoby/rzeczy.

Mity - jakieś często wyidealizowane wyobrażenia o czymś.

Fakty - wydarzenia, co do których można wykazać, że obiektywnie miały miejsce.

Dane statystyczne - można dzięki nim wykazać np. częstotliwość występowania określonych zjawisk.

Przykłady

• 🎥 Fragment filmu: „Nuremberg judgment”

◦ Argument z analogii - czy przekonujący?
‣ Analogia może bardzo wzbogacić, ożywić, wzmocnić określony kierunek argumentacji
‣ Gdzie szukać argumentów na rzecz obrony prawników III Rzeszy?
‣ Jak spróbować osłabić donośność oskarżenia?
‣ Sięganie po analogię kreuje określone ryzyka - „można nie trafić”
‣ Istota potencjału analogii: odwołanie do pewnego rodzaju podobieństwa między zdarzeniem
wprost ocenianym i tym, do którego się odwołuje
• Jeśli podobieństwo budzi wątpliwości, „wkłada się broń w ręce przeciwnika”

Inventio - retoryczny potencjał analogii

Podejście do intuicji o podobieństwie Podejście do nowości sytuacji

Z. Freud: „Analogia sama w sobie nic nie daje, ale jest użyteczna - powoduje, że człowiek czuje pewną bliskość, czuje się „jak w domu””
Nowość sytuacji może kierować ku rozszerzeniu rozumienia podobieństwa.