Chѭѫng 3

SINH CHUYӆN HOÁ CÁC CHҨT ĈӜC

Sinh chuyӇn hoá các chҩt ÿӝc là quá trình chuyӇn hoá các chҩt ngoҥi sinh (chҩt lҥ)
nhӡ xúc tác enzim cӫa cѫ thӇ. Mӝt sӕ hӑ enzim trao ÿәi chҩt, thѭӡng vӟi dãy rӝng ÿһc
trѭng cѫ chҩt, tham gia vào sӵ trao ÿәi chҩt cӫa chҩt ngoҥi sinh và gӗm các monooxi-
genaza xitocrom P-450 (CYP), monooxigenaza chӭa flavin (FMO), ancol và anÿehit
ÿehiÿrogenaza, amin oxiÿaza, xiclooxigenaza, reÿuctaza, hyÿrolaza và nhӳng enzim liên
hӧp khác nhѭ glucuroniÿaza, glutathiontransferaza (bҧng 3.1)
B̫ng 3.1. Các con ÿѭӡng chung cӫa sinh chuyӇn hoá chҩt ngoҥi sinh
và vӏ trí dѭӟi tӃ bào chӫ yӃu cӫa chúng.
Phҧn ӭng Enzim Vӏ trí
Giai ÿoҥn I
Oxi hoá Xitocrom P-450 (bào sҳc tӕ P-450) Vi thӇ (microsom)
Flavin-mooxigenaza Vi thӇ
Ancol ÿehiÿrogenaza Phҫn bào tan (cytosol)
Anÿehit ÿehiÿrogenaza Ti thӇ (mitochondria), phҫn bào tan
Anÿehit oxiÿaza Phҫn bào tan
Monoamin oxiÿaza Ti thӇ
Ĉiamin oxiÿaza Phҫn bào tan
Prostaglanÿin H synthaza Vi thӇ
Khӱ hoá Khӱ nitro và azo HӋ thӵc vұt nhӓ (microflora), vi thӇ,
phҫn bào tan
Khӱ ÿisunfua Phҫn bào tan
Khӱ cacbonyl Phҫn bào tan, máu, vi thӇ
Khӱ sunfoxit Phҫn bào tan
Khӱ quinon Vi thӇ
Khӱ ÿehalogen hoá Vi thӇ
Thuӹ phân Esteraza Vi thӇ, phҫn bào tan, tiêu thӇ
(lysosom), máu
Peptiÿaza Máu, tiêu thӃ
Epoxit hiÿrolaza Vi thӇ, phҫn bào tan
Giai ÿoҥn II
Liên hӧp glucuronit Vi thӇ
Liên hӧp sunfat Phҫn bào tan
Liên hӧp glutathion Phҫn bào tan, vi thӇ
Liên hӧp axit amin Ti thӇ, vi thӇ
Metyl hoá Phҫn bào tan, vi thӇ, máu
Axyl hoá Ti thӇ, phҫn bào tan

64
 Hҫu hӃt các chҩt ngoҥi sinh xuҩt hiӋn ӣ gan, mӝt cѫ quan ÿѭӧc giành cho sӵ tәng
hӧp nhiӅu protein chӭc năng quan trӑng và nhӡ vұy có khҧ năng ÿiӅu hoà sӵ chuyӇn hoá
hoá hӑc các chҩt ngoҥi sinh. Các chҩt ngoҥi sinh ÿi vào cѫ thӇ thѭӡng là ѭa dҫu, khiӃn
chúng có khҧ năng liên kӃt vào màng lipit và ÿѭӧc vұn chuyӇn bӣi lipoprotein vào máu
ÿӃn các mô. Sau khi ÿi vào gan cNJng nhѭ các mô khác các chҩt có thӇ chӏu mӝt hoһc hai
giai ÿoҥn trao ÿәi chҩt. Ӣ giai ÿoҥn I, nhóm phҧn ӭng phân cӵc (– OH, – NH2, – SH
hoһc – COOH) ÿѭӧc ÿѭa vào phân tӱ làm cho nó trӣ thành cѫ chҩt thích hӧp cho các
enzim giai ÿoҥn II. Các enzim ÿiӇn hình trong sӵ trao ÿәi chҩt giai ÿoҥn I bao gӗm CYP,
FMO và các hiÿrolaza. Ӣ giai ÿoҥn II, sau khi ÿѭa nhóm phân cӵc vào, các enzim liên
hӧp ÿiӇn hình ÿѭa thêm vào nhiӅu nhóm thӃ cӗng kӅnh, nhѭ các ÿѭӡng, sunfat hoһc các
axit amin tҥo ra tính tan trong nѭӟc tăng lên ÿáng kӇ cӫa chҩt ngoҥi sinh làm cho nó ÿѭӧc
dӉ dàng bài tiӃt.
Quá trình sinh chuyӇn hoá hai giai ÿoҥn (hoһc mӝt giai ÿoҥn ÿӕi vӟi các chҩt
ngoҥi sinh chӭa sҹn nhóm phân cӵc) nêu trên nói chung ÿѭӧc xem là quá trình khӱ ÿӝc,
mһc dù vұy có nhӳng trѭӡng hӧp các chҩt trung gian hoҥt ÿӝng có thӇ ÿѭӧc hình thành ӣ
giai ÿoҥn I và II) và chúng ÿӝc hѫn nhiӅu so vӟi các chҩt mҽ.
3.1. CÁC PHҦN ӬNG GIAI ĈOҤN I
3.1.1. Oxi hoá
Monooxygenaza xitocrom P-450 phө thuӝc (CYP)
CYP có nӗng ÿӝ cao nhҩt trong lѭӟi nӝi chҩt gan (các vi thӇ), nhѭng thӵc tӃ có
trong tҩt cҧ các mô. Các vi thӇ tách tӯ lѭӟi nӝi chҩt (ÿӗng thӇ hoá và bҵng quay li tâm)
gӗm hai loҥi nhám và nhҹn. Loҥi vi thӇ nhám có màng bên ngoài gҳn vӟi các ribosom.
Loҥi vi thӇ nhҹn có tҩt cҧ các hӧp tӱ cӫa hӋ monooxygenaza P-450 phө thuӝc, hoҥt tính
ÿһc trѭng cӫa các loҥi nhҹn ÿӕi vӟi chҩt ngoҥi sinh thѭӡng cao hѫn. Các enzim P-450 vi
thӇ và ti thӇ ÿóng vai trò quan trӑng trong sinh tәng hӧp hoһc dӏ hoá các homon steroit,
axit mұt, các vitamin tan trong dҫu, các axit béo và eicosanoit và chúng cNJng ÿóng vai trò
chìa khoá trong sӵ khӱ ÿӝc các chҩt ngoҥi sinh.
Tҩt cҧ các enzim P-450, xitocrom liên kӃt cacbon monoxit cӫa vi thӇ, hiӋn ÿѭӧc
biӃt trên 2000 enzim riêng ÿѭӧc phân bӕ rӝng khҳp trong ÿӝng vұt, thӵc vұt và vi sinh
vұt. Chúng là các protein chӭa hem. Sҳt hem trong xitocrom P-450 thѭӡng là trҥng thái
sҳt (III) (Fe3+). Khi bӏ khӱ ÿӃn trҥng thái sҳt (II) (Fe2+), xitocrom P-450 có thӇ liên kӃt các
phӕi tӱ nhѭ O2, CO. Phӭc giӳa xitocrom P-450 sҳt (II) và CO hҩp thө ánh sáng cӵc ÿҥi ӣ
450 nm, và tên gӑi cӫa nó xuҩt phát tӯ ÿây. Cӵc ÿҥi hҩp thө cӫa phӭc khác nhau nhҽ giӳa
các enzim P-450 khác nhau và nҵm trong giӟi hҥn tӯ 447 ÿӃn 452 nm. Tҩt cҧ các protein
máu khác liên kӃt CO hҩp thө ánh sáng cӵc ÿҥi ӣ ~ 420 nm.

65
 Phҧn ӭng cѫ bҧn ÿѭӧc xúc tác bӣi xitocrom P-450 là sӵ monooxi hoá trong ÿó mӝt
nguyên tӱ oxi cӫa phân tӱ oxi ÿѭӧc sát nhұp vào cѫ chҩt RH, và nguyên tӱ oxi kia bӏ khӱ
tӟi nѭӟc vӟi các ÿѭѫng lѭӧng khӱ tӯ NADPH (chính tӯ ÿây ngѭӡi ta nói xitocrom P-450
phө thuӝc), và phҧn ӭng toàn bӝ có thӇ viӃt nhѭ sau:
Cѫ chҩt (RH) + O2 + NADPH + H+ o Sҧn phҭm (ROH) + H2O + NADP+
Mһc dù xitocrom P-450 có chӭc năng nhѭ là mӝt monooxygenaza, nhѭng các sҧn
phҭm không bӏ giӟi hҥn ÿӃn ancol hoһc phenol do các phҧn ӭng chuyӇn vӏ. Trong quá
trình xúc tác xitocrom P-450 liên kӃt trӵc tiӃp vӟi cѫ chҩt và phân tӱ oxi mà không tѭѫng
tác trӵc tiӃp vӟi NADPH hoһc NADH. Trong chu trình xúc tác cӫa xitocrom P-450, các
ÿѭѫng lѭӧng khӱ (các electron) ÿѭӧc vұn chuyӇn tӯ NAD(P)H phө thuӝc vào sӵ ÿӏnh vӏ
dѭӟi tӃ bào cӫa xitocrom P-450. Trong lѭӟi nӝi chҩt (vi thӇ) các electron ÿѭӧc truyӅn tӯ
NADPH ÿӃn xitocrom P-450 qua enzim flavoprotein ÿѭӧc gӑi là NADPH – xitocrom P-
450 reÿuctaza. Reÿuctaza này là flavoprotein có phân tӱ khӕi khoҧng 80.000 Ĉanton
chӭa 2 mol mӛi flavinmononucleotit (FMN) và flavinaÿenin ÿinucleotit (FAD) trên mol
enzim, và các electron truyӅn qua FMN và FAD. Trong ti thӇ, các electron ÿѭӧc truyӅn tӯ
NAD(P)H ÿӃn xitocrom qua hai protein: protein chӭa lѭu huǤnh - sҳt gӑi là fereÿoxin và
flavoprotein chӭa FMN gӑi là fereÿoxin reÿuctaza (các protein này còn gӑi là
aÿrenoÿoxin và aÿrenoÿoxin reÿuctaza). Các cҩu tӱ khác cҫn cho sӵ hoҥt hoá trong sӵ
cҩu trúc lҥi hӋ thӕng là photpholipit và photphatiÿylcholin. Chúng không tham gia trӵc
tiӃp vào sӵ vұn chuyӇn electron mà xuҩt hiӋn ÿӇ tham gia vào sӵ ghép cһp cӫa reÿuctaza
vӟi xitocrom P-450 và trong sӵ liên kӃt cӫa cѫ chҩt vào xitocrom P-450. Có mӝt sӕ
trѭӡng hӧp loҥi trӯ không theo quy luұt chung là xitocrom P-450 ÿòi hӓi enzim thӭ hai
(ví dө, flavoprotein) cho sӵ hoҥt ÿӝng xúc tác.
Cѫ chӃ hoҥt ÿӝng cӫa xitocrom P-450 chѭa ÿѭӧc thiӃt lұp rõ ràng, tuy nhiên
các giai ÿoҥn chung ÿã ÿѭӧc thӯa nhұn chӍ ra ӣ hình 3.1. Giai ÿoҥn khӣi ÿҫu gӗm sӵ
liên kӃt cӫa cѫ chҩt vào xitocrom P-450, sҳt hem bӏ khӱ tӯ sҳt III (Fe 3+) ÿӃn trҥng
thái sҳt (II) (Fe2+) bӣi cӝng mӝt electron tӯ NADPH-xitocrom P-450 reÿuctaza ÿӇ tҥo
ra phӭc cѫ chҩt – xitocrom khӱ [Fe2+(RH)]. TiӃp theo phӭc này tѭѫng tác vӟi oxi
phân tӱ tҥo ra phӭc bұc ba (ba thành phҫn) [Fe 2+O2RH]. Phӭc ba thành phҫn này ÿѭӧc
chuyӇn hoá thành phӭc [Fe2+OOH RH] bӣi cӝng proton (H +) và electron thӭ hai tӯ
NADPH – xitocrom P-450 reÿuctaza hoһc NADH xitocrom b 5 reÿuctaza. Sӵ ÿѭa
proton thӭ hai vào phá vӥ phӭc [Fe 2+OOH RH] ÿӇ tҥo ra nѭӟc và phӭc [(FeO) 3+ RH],
phӭc này chuyӇn oxi cӫa nó cho cѫ chҩt ÿӇ tҥo ra sҧn phҭm và quay trӣ lҥi xitocrom
P-450 oxi hoá trҥng thái ban ÿҫu cӫa nó.

66
 S¶n phÈm (ROH) A
[Fe3+ ] C¬ chÊt (RH)

G [Fe3+ ROH]
3+
[Fe (RH)] B
e

F [(FeO)3+ RH] 2+
[Fe (RH)] C
H 2O
H+ O2
2+ 2+
E [Fe OOH RH] [Fe O2 RH] D

H +, e NADPH
e

NADPH-xitocrom
P-450 re®uctaza

e
C¸c s¶n phÈm kh¸c NADH
Khö mét e C (Fe2+ RH) A (Fe3+ ) + RH
T¹o anion superoxit D (Fe2+O2RH ) B (Fe3+RH) + O2
T¹o hi®ro peroxit 2+
E (Fe OOH RH) B (Fe3+ RH) + H2O2
3+
ChuyÓn h- íng peroxit B (Fe RH) + XOOH F (FeO)3+ RH + XOH

Hình 3.1. Chu trình xúc tác cӫa xitocrom P-450

Các phҧn ӭng khác: NӃu chu trình bӏ gián ÿoҥn (không ghép cһp) tiӃp theo sӵ ÿѭa
electron thӭ nhҩt vào, oxi ÿѭӧc giҧi phóng nhѭ anion superoxit ( O 2x ). NӃu chu trình bӏ
gián ÿoҥn sau khi ÿѭa electron thӭ hai vào, oxi ÿѭӧc giҧi phóng nhѭ hiÿro peroxit
(H2O2). Phҫn tӱ oxi hoá sau cùng [FeO)3+RH] có thӇ ÿѭӧc sinh ra trӵc tiӃp bӣi sӵ chuyӇn
nguyên tӱ oxi tӯ hiÿro peroxit và hiÿroperoxit khác nào ÿó, quá trình ÿѭӧc biӃt nhѭ là sӵ
chuyӇn hѭӟng peroxit. Vì nguyên nhân này các phҧn ӭng xitocrom P450 nào ÿó có thӇ
ÿѭӧc trӧ giúp bӣi các hiÿroperoxit trong sӵ vҳng mһt cӫa NADPH-xitocrom P-450
reÿuctaza và NADPH.

67
 Xitocrom b5 có thӇ truyӅn electron thӭ hai tӯ NADH ÿӃn xitocrom P-450. Mһc dù
ÿiӅu này chӍ có thӇ hi vӑng là làm tăng tӕc xúc tác cӫa xitocrom P-450, xitocrom b5 cNJng
có thӇ làm tăng ái lӵc liên kӃt cӫa xitocrom P-450 vӟi cѫ chҩt.
Các hӑ bào sҳc tӕ P 450 có khҧ năng trao ÿәi chҩt ngoҥi sinh
Mһc dù ÿӝng vұt có vú ÿѭӧc biӃt có 18 hӑ CYP, chӍ có ba hӑ tham gia vào sӵ trao
ÿәi chҩt ngoҥi sinh. Ba hӑ này (các hӑ 1 – 3) ÿѭӧc xem xét nhiӅu hѫn gҫn ÿây bҳt nguӗn
tӯ các hӑ CYP “thuӹ tә”. Các hӑ còn lҥi có ít chӭc năng hӛn hӧp trong khҧ năng trao ÿәi
chҩt cӫa chúng và thѭӡng chӍ ÿáp ӭng cho các giai ÿoҥn trao ÿәi chҩt riêng. Ví dө, các
thành viên cӫa hӑ CYP4 ÿáp ӭng riêng cho sӵ hiÿroxyl hoá cuӕi mҥch cӫa axit béo mҥch
dài. Các hӑ còn lҥi khác cӫa ÿӝng vұt tham gia vào sӵ sinh tәng hӧp các homon steroit.
Trong thӵc tӃ mӝt sӕ tên gӑi cӫa hӑ này xuҩt phát tӯ các vӏ trí khác nhau trong nhân
steroit mà ӣ ÿây xҧy ra sӵ trao ÿәi chҩt, ví dө, CYP 7 tҥo chҩt trung gian hiÿroxyl hoá
cӫa cholesterol ӣ vӏ trí 7D, trong khi ÿó CYP 17 và 21 lҥi xúc tác cho sӵ hiÿroxyl hoá ӣ
các vӏ trí 17D và 21 tѭѫng ӭng cӫa progesteron. CYP 19 ÿáp ӭng cho sӵ thѫm hoá
anÿrogen thành estrogen bҵng giai ÿoҥn ÿҫu hiÿroxyl hoá ӣ vӏ trí 19. rҩt nhiӅu CYP ÿáp
ӭng cho sӵ sinh homon steroit ÿѭӧc tìm thҩy ӣ vӓ thѭӧng thұn lҥi tham gia vào sӵ trao
ÿәi chҩt ngoҥi sinh trong các mô nhѭ gan, thұn, phәi và khӭu giác.
Hӑ CYP1 ӣ ngѭӡi có ba thành viên ÿѭӧc biӃt là CYP1A1, CYP1A2 và CYP1B1.
CYP1A1 và CYP1A2 ÿѭӧc tìm thҩy trong hҫu hӃt các loài ÿӝng vұt vì hai dҥng tѭѫng
ÿӗng cao này ÿѭӧc bҧo tӗn cao giӳa các loài, mһc dù cҧ hai CYP này có thӇ có nhӳng
chӭc năng nӝi sinh quan trӑng. CYP2E1 chӍ là mӝt CYP khác duy trì sӵ chӍ ÿӏnh gen
tѭѫng tӵ giӳa các loài.
CYP1A1 và CYP1A2 có sӵ phân biӋt nhѭng các ÿһc tính cѫ chҩt trùng lһp.
CYP1A1 thích hӧp vӟi các hiÿrocacbon thѫm ÿa vòng trung hoà (PAH), CYP1A2 thích
hӧp vӟi các amin và amit thѫm và dӏ vòng. Vì ѭu thӃ cӫa hӑ này ÿӕi vӟi các phân tӱ có
cҩu trúc phҷng cao, các thành viên cӫa hӑ CYP1 có liên hӋ chһt chӁ vӟi sӵ hoҥt hoá trao
ÿәi gӗm benzo[a]piren, ÿimetylbenzantraxen, aflatoxin B1, E-naphtylamin, 4-aminobi-
phenyl, 2-axetylaminofluoren và benziÿin. NhiӅu PAH phҷng gây ra sӵ trao ÿәi chҩt
riêng cӫa chúng nhӡ sӵ sao chép cҧm ӭng cӫa thө thӇ aryl hiÿrocacbon (thө thӇ Ah). Mһc
dù sӵ biӇu hiӋn cӫa CYP1A1 và và CYP1A2 thѭӡng ÿѭӧc cҧm ӭng phӕi trí, có sӵ khác
nhau rõ ràng vӅ quy tҳc, không chӍ ӣ tính ÿһc trѭng cѫ chҩt mà còn ӣ nhӳng biӇu hiӋn
sinh hӑc cӫa chúng. Chҷng hҥn, CYP1A1 không thӇ hiӋn nhanh ӣ trong gan ngѭӡi trӯ khi
bӏ cҧm ӭng, trong khi ÿó CYP1A2 lҥi biӇu lӝ tính nӝi sinh trong gan. Tuy nhiên,
CYP1A1 ӣ trong mô ngoài gan, nhѭ phәi lҥi có khҧ năng liên kӃt giӳa sӵ hoҥt hoá ÿѭӧc

68
ÿiӅu hoà bӣi CYP cӫa benzo[a]piren và các hoá chҩt liên quan khác có trong khói thuӕc
là vӟi sӵ ung thѭ phәi ӣ ngѭӡi.
Hӑ CYP 2 gӗm 10 hӑ phө, năm trong sӕ ÿó có mһt ӣ trong gan ÿӝng vұt có vú.
Mӝt sӕ dҥng iso quan trong hѫn cҧ ÿѭӧc tìm thҩy ӣ ngѭӡi cӫa hӑ này là các CYP 2A6,
- 2B6, - 2C8, - 2C9, - 2C19, - 2D6 và - 2E1. Enzim CYP 2A6 biӇu hiӋn chӫ yӃu trong mô
gan, chiӃm tӯ 1-10% tәng sӕ hàm lѭӧng cӫa CYP. CYP 2A6 ÿáp ӭng cho sӵ 7-hiÿroxyl
hoá các hӧp chҩt cumarin thӵc vұt và sӵ hoҥt cӫa nó thѭӡng thuӝc kiӇu phenobacbital
bҵng kiӇm soát con ÿѭӡng trao ÿәi chҩt riêng này. Các thuӕc khác ÿѭӧc trao ÿәi chҩt
nhӡ CYP 2A6 gӗm nicotin, 2-axetylaminofluoren, metoxifluran, halothan, axit vanproic
và ÿisunfiran. Các chҩt tiӅn ung thѭ nhѭ ÿã biӃt ÿѭӧc hoҥt hoá nhӡ CYP2A6 bao gӗm
aflatoxin B1, 1,3-butaÿien, 2,6-ÿiclobenzonitrin và vô sӕ các nitrosamin. Vì CYP 2A6
ÿҧm nhiӋm tӟi 80% sӵ trao ÿәi chҩt cӫa nicotin ӣ ngѭӡi, nhiӅu nghiên cӭu nhҵm vào viӋc
xác ÿӏnh nhӳng cá thӇ có hiӋn tѭӧng ÿa hình CYP2A6 có làm giҧm sӵ rӫi ro ung thѭ phәi
không.
Tѭѫng tӵ nhѭ CYP2A6, dҥng iso CYP2B6 cӫa ngѭӡi gҫn ÿây cNJng ÿã giành ÿѭӧc
sӵ thӯa nhұn rӝng lӟn ÿӕi vӟi vai trò cӫa nó trong sӵ trao ÿәi chҩt cӫa nhiӅu thuӕc y tӃ.
Mӝt sӕ cѫ chҩt dѭӧc cӫa CYP2B6 là xiclophotphamit, nevirapin, S-mephobacbitol,
artemisinin, bupropion, propofol, ifosfamit, ketamin, seleginin, methaÿon. CYP2B6 cNJng
ÿѭӧc miêu tҧ có vai trò trong sӵ trao ÿәi chҩt các cѫ photpho clopirifot và trong sӵ phân
huӹ thuӕc trӯ sâu sӱ dөng rӝng rãi ÿietyl toluamit (DEET). CYP2A6 ÿѭӧc tìm thҩy mӝt tӍ
lӋ nhӓ trong gan (< 25 %).
Trái vӟi CYP2A6 và CYP2B6, các thành viên cӫa hӑ CYP2C có mӝt tӍ lӋ phҫn
trăm khá lӟn cӫa các CYP trong gan ngѭӡi (khoҧng 20%) và ÿҧm nhұn sӵ trao ÿәi chҩt
cӫa mӝt sӕ thuӕc. Tҩt cҧ bӕn thành viên cӫa hӑ phө này ӣ ngѭӡi biӇu hiӋn các tính ÿa
dҥng di truyӅn khác nhau. NhiӅu trong sӕ chúng có tҫm quan trӑng y tӃ trong nhӳng cá
thӇ chӏu tác ÿӝng. Các tính ÿa hình di truyӅn trong CYP2C19 chӍ ra rҵng mӝt trong nhӳng
ҧnh hѭӣng ÿa hình ÿҫu tiên ÿã ÿѭӧc miêu tҧ ÿӕi vӟi sӵ trao ÿәi chҩt cӫa mephenytoin.
Dҥng này làm giҧm ÿáng kӇ sӵ trao ÿәi chҩt cӫa mephenytoin, ÿѭa ÿӃn sӵ phân loҥi
chúng là nhӳng tác nhân trao ÿәi chҩt tӗi. Nhӳng thuӕc khác chӏu sӵ tác ÿӝng cӫa các
ÿӗng chҩt dӏ tѭӟng CYP2C19 bao gӗm thuӕc chӕng viêm loét (chӕng mөn nhӑt)
omeprazol, nhӳng chҩt ӭc chӃ bѫm proton khác, bacbiturat, mӝt sӕ thuӕc giҧm ÿau nhѭ
imipramin và thuӕc chӕng sӕt rét proguanil. Nhӳng thành viên khác cӫa hӑ CYP2C ӣ
ngѭӡi bao gӗm CYP2C8, CYP2C9, CYP2C18. Các cѫ chҩt bӏ trao ÿәi chҩt ÿӝc quyӅn
bӣi CYP2C8 là retinol, axit retinoic, taxol, axit arachiÿonic. CYP2C9, mӝt CYP2C chӫ
yӃu trong gan ngѭӡi trao ÿәi chҩt mӝt sӕ thuӕc bao gӗm tác nhân gây bӋnh ÿái tháo

69
ÿѭӡng tolbutamit, phenytoin chӕng co giұt cѫ bҳp, warfarin chӕng ÿông tө và nhiӅu thuӕc
viêm nhѭ ibuprofen, ÿiclofenac và nhӳng thuӕc khác. Cҧ CYP2C9 và CYP2C8 ÿҧm nhұn
sӵ trao ÿәi chҩt cӫa các thuӕc chӕng ung thѭ paclitaxel.
CYP2E1 là mӝt trong sӕ các thành viên cӫa hӑ phө CYP2E có ӣ trong hҫu hӃt các
ÿӝng vұt trӯ thӓ. Các cѫ chҩt ÿӕi vӟi hӑ này là nhӳng chҩt có phân tӱ khӕi nhӓ gӗm
etanol, CCl4, benzen, axetaminophen. Trái vӟi nhiӅu hӑ CYP gây cҧm ӭng khác.
CYP2E1 ÿѭӧc ÿiӅu hoà nhӡ sӵ tә hӧp các mӭc sao chép tăng và tìn hiӋu tăng, và sӵ әn
ÿӏnh (bӅn) cӫa protein.
Hӑ CYP3, không còn nghi ngӡ nào nӳa, có mӝt tӍ lӋ lӟn trong gan ngѭӡi.
CYP3A4 là CYP giàu có nhҩt trong gan ngѭӡi (~30%) và ÿѭӧc biӃt trao ÿәi chҩt ÿӕi vӟi
nhiӅu thuӕc quan trӑng bao gӗm xiclosporin A, nifeÿipin, rapamyxin, etinyl estraÿiol,
quiniÿin, ÿigitoxin, loÿocain, eritromyxin, miÿazolam, lovastatin, tamoxifen. Nhӳng sӵ
oxi hoá quan trӑng khác cӫa hӑ này bao gӗm rҩt nhiӅu homon steroit, các chҩt kháng sinh
macrolit, các ancaloit, benzoÿiazepin, ÿihiÿropiriÿin, warfarin, các dүn xuҩt ÿihiÿroÿiol
cӫa hiÿrocacbon thѫm ÿa vòng, aflatoxin B1. Rҩt nhiӅu hoá chҩt có khҧ năng gây cҧm
ӭng hӑ này bao gӗm phenobacbital, rifampixim, ÿexemetason.
Các phҧn ӭng cӫa bào sҳc tӕ P-450
Bào sҳc tӕ P-450 xúc tác cho mӝt sӕ loҥi phҧn ӭng oxi hoá sau:
Hyÿroxyl hoá cacbon béo ho̿c th˯m: Hiÿroxyl hoá béo. Sӵ hiÿroxyl hoá béo bao
gӗm sӵ lҳp oxi vào liên kӃt C–H giӕng nhѭ trong trѭӡng hӧp hiÿroxyl hoá thѫm bҵng
lҳp trӵc tiӃp oxi, sӵ bҿ gãy liên kӃt C–H bҵng sӵ tách hiÿro là giai ÿoҥn quyӃt ÿӏnh tӕc
ÿӝ phҧn ӭng
(FeO)3+ HC– o Fe(OH)3+ .C– o Fe3+ HOC–
Các phân tӱ dãy béo ÿѫn giҧn nhѭ n-butan, n-pentan, n-hexan, cNJng nhѭ vòng béo
nhѭ xiclohexan ÿѭӧc biӃt bӏ oxi hoá ÿӃn các ancol. Tѭѫng tӵ các mҥch nhánh ankyl cӫa
hӧp chҩt thѫm bӏ oxi hoá ÿӃn ancol nhѭng sӵ oxi hoá xҧy ra dӉ dàng hѫn, thѭӡng ӣ nhiӅu
hѫn mӝt vӏ trí. Ví dө: mҥch nhánh n-propyl cӫa n-propylbenzen có thӇ bӏ oxi hoá ӣ mӝt
trong sӕ ba cacbon
C6H5CH2CH2CH2OH (3-phenylpropan)
P 450
C6H5CH2CH2CH3 + O2  o C6H5CH2CHOHCH3 (benzylmetyl cacbinol)

C6H5CHOHCH2CH3 (etylphenyl cacbinol)

Hiÿroxyl hoá th˯m. sӵ hiÿroxyl hoá thѫm có thӇ trӵc tiӃp hoһc qua chҩt trung gian
oxiran (nghƭa là aren oxit), chҩt này ÿӗng phân hoá thành phenol tѭѫng ӭng. Ví dө:

70
 O OH

naphtalen naphtalen epoxit 1-naphtol

Cl Cl
OH

O
ortho-hi®roxyl ho¸
Cl Cl
2,3-oxit
Trùc tiÕp meta-hi®roxyl ho¸
Cl OH
clobenzen Cl

para-hi®roxyl ho¸
O
3,4-oxit OH

Các phҧn ӭng epoxi hoá và hiÿroxyl hoá này cNJng quan trӑng trong sӵ trao
ÿәi chҩt cӫa các chҩt ngoҥi sinh khác có chӭa nhân thѫm nhѭ thuӕc trӯ sâu cacbaryl
và chҩt gây ung thѭ benzo[a]piren. Sӵ hình thành epoxit ÿiol trong trѭӡng hӧp cӫa
benzo[a]piren ÿѭӧc khҷng ÿӏnh là chҩt gây ung thѭ sau cùng:
O

HO
OH
O
O HO
OH
Benzo[a]piren Benzo[a]piren Benzo[a]piren HO
7,8-epoxit 7,8-®ihi®ro®iol OH
Benzo[a]piren
7,8-®iol-9,10-epoxit

Epoxi hoá béo: rҩt nhiӅu chҩt ngoҥi sinh có chӭa nӕi ÿôi cacbon – cacbon (các
anken, vòng béo chѭa no,…) cNJng bӏ trao ÿәi chҩt thành các chҩt trung gian epoxit tѭѫng
tӵ nhѭ sӵ oxi hoá các hӧp chҩt thѫm. Các epoxit béo có thӇ bӏ ÿӗng phân hoá thành en-ol
tѭѫng ӭng. Trong trѭӡng hӧp cӫa anÿrin sҧn phҭm là ÿienÿrin, mӝt epoxit ÿһc biӋt bӅn và
là dѭ lѭӧng chӫ yӃu ÿѭӧc tìm thҩy trong các ÿӝng vұt phѫi nhiӉm anÿrin. Sӵ hình thành

71
epoxit trong trѭӡng hӧp cӫa aflatoxin ÿѭӧc khҷng ÿӏnh là giai ÿoҥn sau cùng cӫa sӵ hình
thành các phҫn tӱ gây ung thѭ chӫ yӃu

Cl Cl
Cl Cl
CCl2 CCl2 O
Cl Cl
Cl Cl

an®rin ®ien®rin

O O

O O OCH3 O

aflatoxin B1 aflatoxin B1 epoxit

Oxi hoá các d͓ t͙ (S, N, P) và N-hiÿroxyl hoá: S-oxi hoá.

Các chҩt ngoҥi sinh chӭa lѭu huǤnh (các thioete, các thuӕc bao gӗm clopromazin,
ximetiÿin, lansoprazol, omeprazol) bӏ oxi hoá bӣi monooxigenaza vi thӇ cho sunfoxit
(SO), mӝt sӕ trong sӕ này bӏ oxi hoá tiӃp cho sunfon (SO2). Phҧn ӭng này rҩt chung cho
các thuӕc trӯ sâu cӫa mӝt sӕ loҥi hoá chҩt khác nhau bao gӗm cacbamat, cѫ photpho, cѫ
clo. Cѫ photpho (phorat, ÿemeton) bӏ oxi hoá ÿӃn sunfoxit; cacbamat methiocarb bӏ oxi
hoá ÿӃn sunfoxit và sunfon; hiÿrocacbon clo hoá enÿosunfan bӏ oxi hoá ÿӃn enÿosunfan
sunfat. Tham gia vào sӵ oxi hoá lѭu huǤnh là cҧ hai enzim vi thӇ CYP và FMO, enzim
sau giӳ vai trò chӫ yӃu. Giai ÿoҥn ÿҫu trong sӵ oxi hoá dӏ tӕ bӣi xitocrom P-450 bao
gӗm sӵ bӭt electron tӯ các dӏ tӕ (S, N, I) bӣi phӭc [(FeO)3+ RH], RH ӣ ÿây là các dӏ tӕ,
nhѭ sau:

(FeO)3+ : S o (FeO)2+ x S o Fe3+ O– –  S –

N-oxi hoá. Các chҩt ngoҥi sinh chӭa nitѫ nhѭ clopromazin, ÿoxylamin, oflaxaxin,
morphin, nicotin, metroniÿazol, piriÿin, stricnin, trimetylamin, trimipramin,… bӏ oxi hoá
bӣi các enzim vi thӇ thành các N-oxit bӅn. Trong khi S-oxi hoá có thӇ ÿѭӧc xúc tác bӟi
cҧ hai xitocrom P-450 và FMO, sӵ N-oxi hoá thích hӧp hѫn cҧ bӣi riêng mӝt trong các
enzim này. Nói chung FMO xúc tác sӵ N-oxi hoá các chҩt ngoҥi sinh chӭa các nguyên tӱ
nitѫ thiӃu hөt (nghèo) electron nhѭ clopromazin, trong khi ÿó xitocrom P-450 xúc tác sӵ
N-oxi hoá các chҩt ngoҥi sinh chӭa các nguyên tӱ nitѫ giàu electron nhѭ piriÿin.

72
 N-oxi hoá xҧy ra theo nhiӅu ÿѭӡng bao gӗm sӵ tҥo thành hiÿroxilamin, oxim và
N-oxit, mһc dù sӵ tҥo thành N-oxit phө thuӝc chӫ yӃu vào enzim FMO.Phҧn ӭng tҥo
hiÿroxilamin xҧy ra vӟi các amin nhѭ anilin và các dүn xuҩt thӃ cӫa nó
NH2 NHOH

Trong trѭӡng hӧp cӫa 2-axetylaminofluoren sҧn phҭm là chҩt gây ung thѭ mҥnh.

H OH
NCOCH3 NCOCH3
N-hi®roxi-2-axetyl-
2-axetylaminofluoren aminofluoren

Sӵ hình thành oxim có thӇ xҧy ra bӣi sӵ N-hiÿroxilamin hoá các imin và amin bұc
nhҩt. Imin ÿѭӧc giҧ thiӃt là chҩt trung gian trong sӵ hình thành oxim tӯ amin bұc nhҩt.
CH3 O
C CH=NH O
C CH = NOH
CH3 CH3

Trimetylaxetophenon imin Trimetylaxetophenon oxim

Sӵ oxi hoá ÿӃn cùng tҥo N-oxit:

..
N N
O

Piriÿin piriÿin-N-oxit
Ĉeamin oxi hoá. Ĉeamin oxi hoá ӣ giai ÿoҥn khӣi ÿҫu cNJng là sӵ bӭt electron tӯ
dӏ tӕ, nhѭng xҧy ra nhanh tiӃp sau sӵ tách proton tӯ nguyên tӱ cacbon D (nguyên tӱ
cacbon gҳn vӟi dӏ tӕ). Sӵ liên kӃt lҥi oxi dүn tӟi sӵ hiÿroxyl hoá cacbon D và sau ÿó
chuyӇn vӏ thành anÿehit hoһc xeton tѭѫng ӭng vӟi sӵ bҿ gãy liên kӃt cacbon D vӟi dӏ tӕ
theo sѫ ÿӗ sau:

73
 (FeO)3+ N (FeO)2+ + N (FeOH)3+ N
CH2R CH2R CHR

Fe3+ N N + O = CHR
HOCHR H
Ví dө:
O  NH
R2CHNH2 o R2C(OH)NH2  3
o R2C = O
amin bұc nhҩt cacbinol amin xeton
– H2 O
O H O
R2C = NH o R2C = NOH 
2
o R2C = O
imin oxim xeton
P-oxi hoá. Các phҧn ӭng P-oxi hoá còn ÿѭӧc biӃt ít bao gӗm sӵ chuyӇn các
photphin thӃ ba thành photphin oxit. Ví dө:
C6H5 C6H5
O
C6H5 P o C6H5 P o O
CH3 CH3
ÿiphenylmetyl photphin ÿiphenylmetyl photphin oxit
Mһc dù phҧn ӭng này ÿѭӧc miêu tҧ nhѭ là sӵ monooxi hoá CYP - phө thuӝc ÿiӇn
hình, nó cNJng ÿѭӧc xúc tác bӣi FMO.
N-hiÿroxyl hoá. Mһc dù các giai ÿoҥn khӣi ÿҫu trong sӵ oxi hoá dӏ tӕ và ÿeankyl
hoá dӏ tӕ giӕng nhau (sӵ bӭt mӝt electron tӯ dӏ tӕ ÿӇ tҥo ra cation gӕc), bҧn chҩt cӫa
cation gӕc quyӃt ÿӏnh chҩt ngoҥi sinh chӏu sӵ oxi hoá hoһc sӵ ÿeankyl hoá. Cation gӕc
lѭu huǤnh ÿӫ bӅn ÿӇ sӵ liên kӃt lҥi oxi vӟi bҧn thân dӏ tӕ xҧy ra nhѭ trong sӵ S-oxi hoá.
Tuy nhiên, cation gӕc nitѫ lҥi chӏu sӵ ÿeproton hoá nhanh ӣ cacbon D gây ra bҿ gãy liên
kӃt cacbon D - dӏ tӕ nhѭ trong sӵ N-ÿeankyl hoá (ÿeamin oxi hoá). Do vұy, nói chung
xitocrom P-450 xúc tác cho sӵ N-ÿeankyl hoá, không phҧi cho sӵ N-oxi hoá cӫa amin.
Sӵ N-oxi hoá bӣi xitocrom P-450 chӍ có thӇ xҧy ra nӃu cation gӕc nitѫ ÿѭӧc bӅn hoá bӣi
nhóm cho electron ӣ cҥnh (làm giàu electron nitѫ) hoһc nӃu các proton D vҳng mһt (ví dө
nhѭ amin thѫm). Trong trѭӡng hӧp các amin thѫm bұc nhҩt và bұc hai, sӵ N-oxi hoá bӣi
xitocrom P-450 thѭӡng tҥo ra hiÿroxilamin. Sӵ N-hiÿroxyl hoá amin thѫm vӟi sӵ liên
hӧp sunfat tiӃp theo là cѫ chӃ theo ÿó các amin thѫm gây khӕi u, nhѭ 2-
axetylaminofluoren, ÿѭӧc chuyӇn hoá thành chҩt trung gian hoҥt ÿӝng electrophin ÿӇ liên
kӃt cӝng hoá trӏ vào ADN.

74
 Trái vӟi xitocrom P-450, enzim oxi hoá các chҩt ngoҥi sinh chӭa nitѫ theo cѫ chӃ
gӕc bao gӗm sӵ oxi hoá mӝt electron khӣi ÿҫu cӫa dӏ tӕ, monooxigenaza chӭa flavin
(FMO) oxi hoá các chҩt ngoҥi sinh chӭa nitѫ theo cѫ chӃ dӏ li bao gӗm sӵ oxi hoá hai
electron bӣi 4a-hiÿroperoxit cӫa FAD (xem hình 3.2). Sӵ khác nhau vӅ cѫ chӃ này giҧi
thích vì sao sӵ N-oxi hoá chҩt ngoҥi sinh bӣi xitocrom P-450 nói chung gây ra sӵ N-
ÿeankyl hoá, trong khi ÿó sӵ N-oxi hoá bӣi FMO lҥi sinh ra N-oxit. Ngѭӧc lҥi vӟi
xitocrom P-450, FMO không xúc tác cho các phҧn ӭng ÿeankyl hoá dӏ tӕ.
Ĉeankyl hoá các d͓ t͙ (O, N, S, Si): O-ÿeankyl. Sӵ ÿeankyl hoá ӣ O- có thӇ lҩy ví
dө là sӵ ÿemetyl hoá cӫa p-nitroanisol cho sҧn phҭm p-nitrophenol và fomanÿehit. Phҧn
ӭng xҧy ra qua sӵ hình thành chҩt trung gian metylol không bӅn

OCH3 OCH2OH OH
O
+ HCHO

NO2 NO2 NO2

p-nitroanisol p-nitrophenol

Sӵ O-ÿeankyl hoá cӫa các trieste cѫ photpho khác vӟi O-ÿeankyl hoá cӫa p-nitro-
anisol ӣ chӛ sӵ ÿeankyl hoá cӫa mӝt este hѫn là mӝt ete

OH
O CHCl O O
C2H5O CH3CHO HO
O + CH3CHO
P C Cl P P
C2H5O C2H5O C2H5O
Cl
clophenvinphot
N-ÿeankyl hoá. N-ÿeankyl hoá là phҧn ӭng chung trong sӵ trao ÿәi chҩt cӫa thuӕc,
thuӕc trӯ sâu và nhӳng chҩt ngoҥi sinh khác
C2H5O

H
O H O
NH + HCHO
NCH3

HO
etylmorphin

S-ÿeankyl hoá. S-ÿeankyl hoá xҧy ra ÿӕi vӟi nhiӅu thioete nhѭ metylmercaptan,
6-metylthiopurin

75
 S CH3 SH

N N
N O N
+ HCHO
N NH N NH
6-metylthiopurin 6-thiopurin

Si-ÿeankyl hoá. Xitocrom P-450 nhѭ ÿѭӧc biӃt xúc tác cho sӵ ÿemetyl hoá cӫa
octametylxiclotetrasiloxan

H3C CH3
Si CH3
O O
CH3 CH3 Si
Si Si O
O O + HCHO
CH2 CH3 H
O O
Si
H3C CH3

S͹ chuy͋n nhóm oxi hoá. Xitocrom P-450 xúc tác hai loҥi phҧn ӭng chuyӇn nhóm
oxi hoá: loҥi lѭu huǤnh oxi hoá và loҥi halogen oxi hoá. Trong cҧ hai trѭӡng hӧp nguyên
tӱ dӏ tӕ (N, S hoһc halogen) ÿѭӧc thay thӃ bҵng oxi.
Lo̩i l˱u huuǤnh và phân gi̫i este. Các photphothionat (R1O)2 P(S) (OR2) và
photphoÿithionat (R1O)2 P(S) (SR2) hoҥt tính trӯ sâu cӫa chúng và ÿӝc tính ÿӕi vӟi ngѭӡi
là phҧn ӭng oxi hoá chuyӇn nhóm P = S thành P = O. Ĉây là sӵ monooxi hoá ÿiӇn hình
cӫa CYP- phө thuӝc, ÿòi hӓi có NADPH và O2 và bӏ ӭc chӃ bӣi CO.
S
(C2H5O)2P O NO2 parathion
O
S O-
P+

S O O
P (C2H5O)2P O NO2 + [S]

chÊt trung gian "photphooxithiran" paraoxon

O S
HO NO2 + (C2H5O)2P O + (C2H5O)2P O

p-nitrophenol ®ietylphotphat ®ietylphotphothioat

76
 Sӵ loҥi lѭu huǤnh oxi hoá cӫa parathion bao gӗm sӵ tҥo ra sҧn phҭm trung gian và
chuyӇn vӏ thành paraoxon hoһc phân huӹ thành p-nitrophenol, ÿietylphotphat và ÿietyl-
photphothioat, các sҧn phҭm này tѭѫng tӵ nhѭ các sҧn phҭm thuӹ phân cӫa parathion.
Ngoài sӵ làm dӉ dàng thuӹ phân các este axit photphoric xitocrom P-450 còn xúc tác cho
sӵ phân giҧi các este cӫa axit cacboxilic (thuӹ phân thành axit và oxi hoá sҧn phҭm ancol
thành anÿehit hoһc ÿeaxyl hoá).
Lo̩i halogen oxi hoá. Xitocrom P-450 xúc tác cho cҧ phҧn ӭng loҥi halogen oxi
hoá và khӱ hoá. Trong quá trình loҥi halogen oxi hoá, halogen và hiÿro tӯ cùng nguyên
tӱ cacbon ÿѭӧc thay thӃ bҵng oxi (R1 R2 CHX o R1 R2 CO) ÿӇ tҥo ra anÿehit hoһc
axylhalua. Ví dө :
Cl Cl
O Cl
CF3 C Br CF3 C Br CF3 C + HBr
O
H O
H
Xitocrom P-450 cNJng có thӇ xúc tác sӵ loҥi halogen khӱ hoá các haloankan và khӱ
hoá mӝt sӕ hӧp chҩt chӭa nitro và azo. ĈiӅu này có thӇ hiӇu ÿѭӧc tӯ chu trình xúc tác
(hình 3.1). Sӵ liên kӃt cӫa cѫ chҩt vào xitocrom P-450 ÿѭӧc tiӃp tөc bӣi sӵ khӱ mӝt
electron nhӡ NADPH – xitocrom P-450 reÿuctaza. Dѭӟi ÿiӅu kiӋn ѭa khí, sӵ khӱ sҳt hem
(Fe3+) ÿӃn trҥng thái sҳt (II) cho phép liên kӃt oxi. Dѭӟi ÿiӅu kiӋn kӏ khí, ngѭӧc lҥi, chu
trình bӏ ngҳt tҥi ÿiӇm này, ÿiӅu này cho phép xitocrom P-450 khӱ ÿѭӧc nhӳng chҩt có khҧ
năng nhұn electron. Bӣi vұy, xitocrom P-450 có thӇ xúc tác các phҧn ӭng khӱ nhѭ khӱ
nitro, khӱ azo và loҥi halogen khӱ hoá, ÿһc biӋt dѭӟi các ÿiӅu kiӋn áp lӵc oxi thҩp. Tính
ÿӝc cӫa nhiӅu haloankan phө thuӝc vào khҧ năng sinh chuyӇn hoá cӫa chúng bӣi sӵ loҥi
halogen khӱ hoá này. Giai ÿoҥn ÿҫu trong loҥi halogen khӱ hoá và sӵ khӱ mӝt electron
vӟi sӵ tҥo gӕc cacbon trung tâm ÿӝc cao và halua vô cѫ. Ĉӕi vӟi CCl4 là gӕc triclometyl :
CCl4 o x
CCl3 + Cl–
CF3CHClBr o CF3 C HCl + Br–
Ĉehiÿro hoá : Xitocrom P-450 cNJng có thӇ xúc tác cho sӵ ÿehiÿro hoá (loҥi hiÿro)
cӫa nhiӅu hӧp chҩt bao gӗm axetaminophen, nifeÿipin, các chҩt liên quan ÿӃn sӵ khoá
kênh canxi ÿihiÿropiriÿin, spartein, nicotin, axit vanproic, ÿigitoxin, testosteron. Ví dө :
H COCH3 COCH3
N N

CYP2E1
CYP1A2
CYP3A4
OH O
Axetaminophen N-axetylbenzoquinonimin

77
 COOH COOH
CYP2C9

axit vanproic axit 4-en vanproic

S͹ phá vͩ vòng metylenÿioxi (benzoÿioxol). Các hӧp chҩt metylenÿioxi – phenol

nhѭ safrol hoһc chҩt hӛ trӧ trӯ sâu nhѭ piperonyl butoxit, rҩt nhiӅu trong sӕ chúng có tác
dөng ӭc chӃ sӵ monooxi hoá cӫa CYP, bҧn thân chúng bӏ trao ÿәi chҩt thành các
catechol. Cѫ chӃ có thӇ là sӵ tҩn công lên cacbon metylen, tiӃp theo tách nѭӟc tҥo
cacben. Cacben hoҥt ÿӝng cao này phҧn ӭng vӟi sҳt hem tҥo phӭc CYP ӭc chӃ hoһc bӏ bҿ
gãy thành catechol:

R O R O R O
CH2 CHOH C:
R O R O R O
cacben
R OH T¹o phøc víi Fe2+
HCHO + cña xitocrom P450
R OH thnh phøc trao ®æi
chÊt øc chÕ
catechol
Monooxygenaza chӭa flavin (FMO)
Các amin bұc ba nhѭ trimetylamin và ÿimetylanilin tӯ lâu ÿѭӧc biӃt bӏ trao ÿәi
chҩt thành các N-oxit bӣi amin oxiÿaza vi thӇ mà không phө thuӝc vào CYP. Enzim này
hiӋn nay ÿѭӧc biӃt là monooxygenaza vi thӇ chӭa flavin (FMO) và cNJng phө thuӝc vào
NADPH và O2 nhѭ CYP, nhѭng khác biӋt vӅ các tính chҩt hoá lí và tính ÿһc trѭng cѫ
chҩt và có ít nhҩt sáu dҥng ÿӗng phân (FMO1 ÿӃn FMO6) ÿã ÿѭӧc miêu tҧ bӣi axit amin
hoһc trình tӵ cADN. Mһc dù mӛi dҥng ÿӗng phân ÿѭӧc ÿһc trѭng ӣ ngѭӡi, mӝt sӕ trong
chúng lҥi không có chӭc năng ӣ ngѭӡi trѭӣng thành. Thí dө, FMO1 biӇu hiӋn ӣ trong bào
thai, mҩt ÿi tѭѫng ÿӕi nhanh sau khi sinh. FMO2 có trong hҫu hӃt cѭ dân Caucasian và
Asian chӭa mã kӃt thúc sӟm, cҧn trӣ sӵ biӇu hiӋn cӫa protein chӭc năng. FMO3 là FMO
chӫ yӃu cӫa ngѭӡi, biӇu hiӋn ít ӣ ngѭӡi ÿҿ non, nhѭng lҥi biӇu hiӋn ӣ hҫu hӃt nhӳng cá
thӇ mӝt tuәi. Sӵ biӇu hiӋn cӫa FMO3 tiӃp tөc tăng ӣ trҿ nhӓ và ÿҥt mӭc cӵc ÿҥi ӣ trҿ
trѭӣng thành. Mӝt sӕ dҥng ÿa hình cӫa FMO3 ÿҧm trách bӋnh chӭng trimetylamin, còn
gӑi là «hӝi chӭng mùi cá» ÿѭӧc ÿһc trѭng bӣi mӝt sӕ cá thӇ không có khҧ năng chuyӇn hoá
trimetylamin (tӯ thӭc ăn hoһc trao ÿәi chҩt) nһng mùi thành N-oxit không mùi. Mһc dù
bҧn sao FMO4 ÿã ÿѭӧc tìm thҩy ӣ mӝt sӕ loài, protein còn chѭa ÿѭӧc biӇu hiӋn thành
công trong các loài bҩt kì. Mһc dù FMO5 biӇu diӋn ӣ ngѭӡi ӣ mӭc dӝ thҩp, hoҥt tính xúc

78
tác tӗi cӫa FMO5 ÿӕi vӟi các loҥi cѫ chҩt cӫa FMO nói lên nó ít tham gia vào sӵ oxi hoá
các chҩt ngoҥi sinh. FMO6 ÿѭӧc phát hiӋn gҫn ÿây còn ít dӳ liӋu.
Trӯ mӝt sӕ ít ngoҥi lӋ, FMO tác dөng nhѭ là chҩt xúc tác oxi hoá electrophin. Nói
chung, các sҧn phҭm trao ÿәi chҩt ÿѭӧc tҥo ra bӣi FMO là các sҧn phҭm cӫa phҧn ӭng hoá
hӑc giӳa chҩt ngoҥi sinh và peraxit hoһc peroxit, phù hӧp vӟi cѫ chӃ xúc tác cӫa FMO
(hình 3.2). Theo cѫ chӃ này sau khi phҫn FAD bӏ khӱ ÿӃn FADH2 bӟi NADPH, ÿӗng yӃu
tӕ oxi hoá NADP+, nҵm lҥi liên kӃt vào enzim. FADH2 sau ÿó liên kӃt oxi tҥo ra peroxit
(nghƭa là 4a-hiÿroperoxiflavin cӫa FAD). Peroxit tѭѫng ÿӕi bӅn, có thӇ vì tâm hoҥt ÿӝng
cӫa FMO gӗm các gӕc axit amin ѭa béo không nucleophin. Trong quá trình oxi hoá chҩt
ngoҥi sinh, 4a-hiÿroperoxiflavin ÿѭӧc chuyӇn thành 4a-hiÿroxiflavin vӟi sӵ chuyӇn oxi
peroxit flavin ÿӃn cѫ chҩt (X o XO, ӣ hình). Tӯ giai ÿoҥn sau, ta có thӇ hiӇu vì sao sҧn
phҭm trao ÿәi chҩt là sҧn phҭm cӫa phҧn ӭng hoá hӑc giӳa chҩt ngoҥi sinh và peroxit hoһc
peraxit. Giai ÿoҥn cuӕi cùng trong chu trình xúc tác gӗm sӵ ÿehiÿrat hoá 4a-hiÿroxiflavin

NADP +
H 2O FMO NADPH
FAD + H+ Hình 3.2
Chu trình xúc tác cӫa flavin
monooxygenaza (FMO)
FMO
FADHOH FMO X = cѫ chҩt ngoҥi sinh,
NADP+ FADH 2
XO = sҧn phҭm trao ÿәi chҩt,
NADP +
FADHOOH = 4a-hiÿropero-
XO O2
xiflavin;
FMO
FADHOOH FADHOH = 4a-hiÿroxiflavin
X NADP +

ÿӇ hoàn lҥi FAD ӣ trҥng thái dӯng, oxi hoá, và giҧi phóng NADP+. Giai ÿoҥn cuӕi cùng là
quan trӑng vì có là giai ÿoҥn quyӃt ÿӏnh tӕc ÿӝ, và nó xҧy ra sau sӵ oxi hoá cѫ chҩt. Do
vұy, giai ÿoҥn này xác ÿӏnh giӟi hҥn trên cӫa tӕc ÿӝ oxi hoá cѫ chҩt. Tҩt cҧ các cѫ chҩt tӕt
ÿӕi vӟi FMO ÿѭӧc chuyӇn hoá thành các sҧn phҭm ӣ cùng mӝt tӕc ÿӝ cӵc ÿҥi (nghƭa là
VCĈ ÿѭӧc xác ÿӏnh bӣi giai ÿoҥn cuӕi cùng trong chu trình xúc tác). Sӵ liên kӃt cӫa
NADP+ vào FMO trong quá trình xúc tác là quan trӑng vì nó cҧn trӣ sӵ khӱ cӫa oxi ÿӃn
H2O2. Trong sӵ vҳng mһt cӫa NADP+ liên kӃt, FMO có chӭc năng nhѭ mӝt NADPH-
oxiÿaza, tiêu thө NADPH và gây ra sӵ căng thҷng oxi hoá qua sӵ dѭ thӯa H2O2.

Các cѫ chҩt chӭa các nucleophin mӅm (N, S, P, Se) là các ӭng cӱ viên tӕt cho sӵ
oxi hoá cӫa FMO: các thuӕc nhѭ ÿimetylanilin, imipramin, thiobenzamit, clopromazin,
promethazin, ximetiÿin, tamoxifen; thuӕc trӯ sâu nhѭ phorat, fonofot, methiocarb; tác

79
nhân môi trѭӡng nhѭ chҩt gây ung thѭ 2-aminofluorin, chҩt ÿӝc thҫn kinh nicotin và
1-metyl-4-phenyl-1,2,3,6-tetrahiÿropiriÿin (MPTP). Mӝt sӕ chҩt thӭc ăn hoһc nӝi sinh
cNJng chӏu sӵ trao ÿәi chҩt cӫa FMO nhѭ trimetylamin, sisteamin, methionin và mӝt sӕ
các liên hӧp –S-sistein. Trong hҫu hӃt các trѭӡng hӧp trao ÿәi chҩt bӣi FMO tҥo ra các
sҧn phҭm khӱ ÿӝc, mһc dù có mӝt vài ví dө vӅ cѫ chҩt bӏ sinh hoҥt hoá bӣi sӵ oxi hoá cӫa
FMO lҥi ÿӝc nhѭ trѭӡng hӧp các cѫ chҩt tham gia sӵ oxi hoá lѭu huǤnh.

N N
O
N CH3 N CH3
Nicotin Nicotin-1'-N-oxit

N(CH3)2 O N(CH3)2

Ĉimetylanilin Ĉimetylanilin-N-oxit

S CNH2 O S CNH2

Thiobenzamit Thiobenzamit-S-oxit

C2H5O S C2H5O S O
PSCH2SC2H5 PSCH2SC2H5
C2H5O C2H5O
Phorat Phorat sunfoxit

C6H5 C6H5 O
P CH3 P CH3
C6H5 C6H5
Ĉiphenylmetyl photphin Ĉiphenylmetyl photphin oxit
Cҧ hai enzim FMO và CYP là enzim vi thӇ ÿòi hӓi NADPH và oxi, ÿӗng thӡi hҫu
hӃt các cѫ chҩt cӫa FMO cNJng là cѫ chҩt cӫa CYP nên rҩt khó phân biӋt enzim nào ÿҧm
trách sӵ oxi hoá. Tuy nhiên các FMO nói chung kém bӅn nhiӋt, ÿun nóng chӃ phҭm vi thӇ
lên 50oC trong 1 phút làm mҩt hoҥt tính cӫa FMO, trong khi ÿó các CYP rҩt ít ҧnh hѭӣng.

80
Thêm nӳa, sӵ ÿóng góp cӫa các FMO có thӇ ÿѭӧc ÿánh giá bҵng sӱ dөng chҩt ӭc chӃ
chung cӫa CYP nhѭ là N-benzylimiÿazol hoһc bҵng kháng thӇ ӭc chӃ ÿӕi vӟi NADPH –
xitocrom P-450 reÿuctaza, cҫn coenzim CYP.
ĈiӅu lí thú vӅ mһt ÿӝc hӑc là enzim FMO ÿҧm trách sӵ oxi hoá nicotin thành
nicotin-1c-N-oxit, trong khi sӵ oxi hoá nicotin thành cotinin ÿѭӧc xúc tác bӣi hai enzim
tác dөng theo trұt tӵ : CYP tiӃp theo bӣi anÿehit ÿehyÿrogenaza hoà tan.
3.1.2. Nhӳng sӵ oxi hoá không vi thӇ
Ngoài các monooxygenaza vi thӇ, các enzim khác tham gia vào sӵ oxi hoá các
chҩt ngoҥi sinh. Nhӳng enzim này có ӣ trong ti tҥp thӇ hoһc trong tӃ bào chҩt.
Ancol ÿehyÿrogenaza. Ancol ÿehyÿrogenaza xúc tác cho sӵ chuyӇn hoá ancol
thành anÿehit hoһc xeton :
RCH2OH + NAD+ o RCHO + NADH + H+
Phҧn ӭng này không lүn lӝn vӟi sӵ monooxi hoá cӫa etanol bӣi CYP xҧy ra trong
các vi thӇ. Phҧn ӭng cӫa ancol ÿehyÿrogenaza là thuұn nghӏch, vӟi các hӧp chҩt cacbonyl
bӏ khӱ thành ancol.
Enzim này ÿѭӧc tìm thҩy trong phân ÿoҥn hoà tan cӫa gan, thұn, phәi và có khҧ
năng là enzim quan trӑng nhҩt trong sӵ trao ÿәi chҩt cӫa các ancol ngoҥi. Ancol
ÿehyÿrogenaza có vô sӕ biӃn thӇ. Trong ÿӝng vұt có sáu loҥi enzim ÿã ÿѭӧc mô tҧ. Ancol
ÿehyÿrogenaza có thӇ sӱ dөng NAD hoһc NADP nhѭ là coenzim, nhѭng phҧn ӭng xҧy ra
chұm hѫn nhiӅu so vӟi NADP. Trong cѫ thӇ còn nguyên phҧn ӭng xҧy ra theo chiӅu tiêu
thө ancol, vì các anÿehit bӏ oxi hoá dӃn axit ÿӇ bài tiӃt. Nhѭ vұy sӵ oxi hoá ancol có thӇ
ÿѭӧc xem là mӝt phҧn ӭng hoҥt hoá, sӵ oxi hoá xa hѫn ÿӃn axit là giai ÿoҥn khӱ ÿӝc.
Ancol bұc nhҩt bӏ oxi hoá ÿӃn anÿehit, n-butanol là cѫ chҩt bӏ oxi hoá ӣ tӕc ÿӝ
cao. Ancol bұc hai bӏ oxi hoá ÿӃn xeton, tӕc ÿӝ chұm. Ancol bұc ba không dӉ bӏ oxi hoá.
Ancol ÿehyÿrogenaza bӏ ӭc chӃ bӣi nhiӅu hӧp chҩt dӏ vòng nhѭ pyrazol, imiÿazol
và các dүn xuҩt cӫa chúng.
Anÿehit ÿehyÿrogenaza. Các anÿehit ÿѭӧc sinh ra tӯ các cѫ chҩt nӝi và ngoҥi. Các
anÿehit nӝi sinh ÿѭӧc hình thành tӯ sӵ trao ÿәi chҩt cӫa các axit amin, cacbohiÿrat, lipit,
amin sinh vұt, vitamin, steroit. Sӵ trao ÿәi chҩt cӫa các thuӕc, các tác nhân môi trѭӡng tҥo
ra các anÿehit. Các anÿehit là các hӧp chҩt electrophin hoҥt tính cao, chúng phҧn ӭng vӟi
các thiol và các nhóm amin tҥo ra nhӳng ҧnh hѭӣng khác nhau. Mӝt sӕ anÿehit tҥo ra các
ҧnh hѭӣng nhҽ nhàng, nhѭng thѭӡng nhiӅu hѫn là các ҧnh hѭӣng ÿӝc tӃ bào, ÿӝc gen, dӏ
biӃn và ung thѭ. Anÿehit ÿehyÿrogenaza là enzim quan trӑng giúp làm dӏu các ҧnh hѭӣng

81
ÿӝc cӫa sӵ sinh ra anÿehit. Enzim này xúc tác sӵ hình thành các axit tӯ các anÿehit béo
và thѫm; các axit là nhӳng cѫ chҩt sҹn sàng phҧn ӭng ÿӕi vӟi các enzim liên hӧp:
RCHO + NAD+ o RCOOH + NADH + H+
Siêu hӑ gen anÿehit rҩt lӟn có trên 330 anÿehit hyÿrogenaza gen trong các loài
nhân sѫ và nhân chuҭn. Siêu hӑ gen anÿehit ÿehyÿrogenaza nhân chuҭn gӗm 20 hӑ gen, 9
trong sӕ hӑ ÿó chӭa 16 gen ngѭӡi và 3 giҧ gen.
Các enzim khác có trong phân ÿoҥn tan cӫa gan oxi hoá các anÿehit là anÿehit
oxiÿaza và xanthin oxiÿaza, cҧ hai flavoprotein này có chӭa molipÿen; tuy nhiên vai trò
chӫ yӃu cӫa chúng là oxi hoá các anÿehit nӝi sinh tҥo ra tӯ các phҧn ӭng ÿeamin hoá.
Amin oxiÿaza. Chӭc năng quan trӑng nhҩt cӫa amin oxiÿaza là oxi hoá các amin
tҥo ra trong các quá trình bình thѭӡng. Hai loҥi amin oxiÿaza ÿeamin oxi hoá quan trӑng
ÿӕi vӟi cҧ các amin nӝi sinh và ngoҥi sinh là:
Monoamin oxiÿaza – Monoamin oxiÿaza là hӑ flavoprotein tìm thҩy trong ti lҥp
thӇ cӫa nhiӅu mô: gan, thұn, não, ruӝt non và tiӇu cҫu máu. Chúng là nhóm các enzim
tѭѫng tӵ có nhӳng tính ÿһc trѭng và sӵ ӭc chӃ trùng lһp nhau. Mһc dù enzim trong hӋ
thҫn kinh trung ѭѫng chӫ yӃu liên quan vӟi sӵ luân chuyӇn truyӅn thҫn kinh, trong khi ӣ
gan lҥi ÿeamin hoá các amin bұc mӝt, bұc hai và bұc ba béo, tӕc ÿӝ phҧn ӭng cӫa amin
bұc nhҩt nhanh hѫn cҧ. Các nhóm thӃ hút e trên nhân thѫm làm tăng tӕc ÿӝ phҧn ӭng,
trong khi các hӧp chҩt có nhóm metyl ӣ cacbon D nhѭ amphetamin và epheÿrin lҥi không bӏ
trao ÿәi chҩt.
CH2NH2 CHO

+ O2 + H2O + NH3 + H2O2

Cl Cl
p-clobenzylamin p-clobenzanÿehit
Ĉiamin oxiÿaza - Ĉiamin oxiÿaza là enzim oxi hoá các amin ÿӃn anÿehit. Cѫ chҩt
thích hӧp là các ÿiamin béo có chiӅu dài mҥch bӕn (putretxin) hoһc năm (caÿaverin)
nguyên tӱ cacbon. Các ÿiamin vӟi mҥch cacbon dài hѫn chín không ÿѭӧc xem là cѫ chҩt
nhѭng có thӇ bӏ oxi hoá bӣi các monoamin oxiÿaza. Các amin bұc hai và bұc ba không bӏ
trao ÿәi chҩt. Các ÿiamin oxiÿaza ÿiӇn hình là các protein tan chӭa pyriÿoxal photphat
cNJng nhѭ chӭa ÿӗng. Chúng ÿѭӧc tìm thҩy trong ÿa sӕ các mô bao gӗm gan, ruӝt non,
thұn và nhau.
H2N(CH2)5NH2 + O2 + H2O o H2N(CH2)5CHO + NH3 + H2O2

82
 Ĉӗng oxi hoá bӣi xiclooxygenaza
Trong quá trình sinh tәng hӧp prostaglanÿin, axit béo ÿa chѭa no nhѭ axit
arachiÿonic ÿҫu tiên bӏ oxi hoá ÿӃn hiÿroperoxi anÿoperoxit (prostaglanÿin G2). Chҩt này
sau ÿó bӏ trao ÿәi chҩt tiӃp thành prostaglanÿin H2, cҧ hai phҧn ӭng ÿѭӧc xúc tác bӣi
cùng mӝt enzim, xiclooxigenaza, nhѭ ÿѭӧc biӃt là prostaglanÿin synthaza.

COOH O COO H
xiclooxigenaza
O
Axit arachi®onic PGG2 OOH

Peroxi®aza Sù oxi ho¸

ngo¹i sinh

O COO H

O
OH
PGH2

Enzim này có trong màng vi thӇ và ÿѭӧc tìm thҩy ӣ mӭc ÿӝ lӟn nhҩt ӣ các mô hô
hҩp nhѭ phәi. Nó nói chung cNJng có ӣ thұn và túi tinh. Nó là glycoprotein có M | 70.000
Ĉanton có chӭa mӝt hem trên mӝt ÿѫn vӏ phө. Trong quá trình giai ÿoҥn hai cӫa chuӛi
liên tiӃp trên (peroxiÿaza) nhiӅu chҩt ngoҥi sinh bӏ ÿӗng oxi hoá, và sӵ nghiên cӭu vӅ cѫ
chӃ ÿã chӍ ra rҵng các phҧn ӭng là các phҧn ӭng hiÿroperoxit phө thuӝc ÿѭӧc xúc tác bӣi
peroxiÿaza, enzim này sӱ dөng prostaglanÿin G làm cѫ chҩt. Trong ít nhҩt mӝt sӕ trѭӡng
hӧp sӵ nhұn biӃt peroxiÿaza này ÿѭӧc xác ÿӏnh là prostaglanÿin synthaza.
Các xiclooxygenaza ÿѭӧc biӃt có hai dҥng khác nhau. COX-1 là enzim chӫ yӃu
biӇu hiӋn tính giӳ nhà ÿѭӧc tìm thҩy trong hҫu hӃt các mô và ÿiӅu dүn các ÿáp ӭng sinh
lý. COX-2 là dҥng cҧm ӭng biӇu hiӋn chӫ yӃu bӣi các tӃ bào tham gia vào ÿáp ӭng
(viêm). Mӝt sӕ mô thҩp trong biӇu hiӋn CYP lҥi giàu trong COX, cái ÿó có ý nghƭa trong
các hiӋu ӭng gây ung thѭ cӫa các amin thѫm trong các cѫ quan này.
Trong quá trình ÿӗng oxi hoá, mӝt sӕ cѫ chҩt ÿѭӧc hoҥt hoá trӣ thành ÿӝc hѫn so
vӟi chúng ban ÿҫu. Trong mӝt sӕ trѭӡng hӧp sӵ oxi hoá cѫ chҩt tҥo ra sҧn phҭm gӕc tӵ
do, chúng có thӇ khѫi mào sӵ peroxi hoá lipit hoһc liên kӃt vào protein tӃ bào hoһc ADN.
Con ÿѭӡng hoҥt hoá khác tham gia vào sӵ tҥo thành gӕc peroxyl tӯ sӵ trao ÿәi chҩt kӃ
tiӃp prostaglanÿin G2. Phân tӱ hoҥt ÿӝng này có thӇ epoxi hoá nhiӅu cѫ chҩt bao gӗm các
PAH, nói chung tҥo ra ÿӝc tính tăng lên cӫa các cѫ chҩt tѭѫng ӭng.

83
 ĈӇ phân biӋt giӳa các sӵ oxi hoá bӣi COX và bӣi CYP, trong sӵ cҩy vi thӇ phòng
thí nghiӋm cӫa chҩt ngoҥi sinh có thӇ ÿѭӧc thӵc hiӋn hoһc có mһt axit arachiÿonic (COX
xúc tác) hoһc có mһt NADPH (CYP xúc tác). Khi có mһt axit arachiÿonic trong khi vҳng
mһt NADPH, các cѫ chҩt bӏ oxi hoá bӣi COX sӁ ÿѭӧc hình thành trong khi ÿó các cѫ chҩt
ÿòi hӓi CYP sӁ không có. Các chҩt ӭc chӃ riêng cӫa PG synthaza (inÿomethaxin) và CYP
(metyrapon) hoһc SKF525A) cNJng ÿѭӧc sӱ dөng.
3.1.3. Các phҧn ӭng khӱ
NhiӅu nhóm chӭc nhѭ nitro, azo, ÿiazo, cacbonyl, ÿisunfua, sunfoxit, anken, asen
háo trӏ năm dӉ bӏ khӱ, mһc dù trong nhiӅu trѭӡng hӧp khó nói phҧn ӭng xҧy ra là
enzim hoһc không enzim bӣi tác ÿӝng cӫa các tác nhân khӱ sinh hӑc nhѭ khӱ flavin
hoһc khӱ piriÿinnucleotit. Trong mӝt sӕ trѭӡng hӧp khӱ nӕi ÿôi trong axit xinamic
(C6H5CH=CHCOOH) phҧn ӭng có ÿóng góp cӫa hӋ vi thӵc vұt ruӝt non.
Kh͵ nitro. Các nitro thѫm dӉ bӏ khӱ bӣi cҧ các hӋ nitroreÿuctaza ÿӝng vұt và vi
khuҭn. Bҵng chӭng thuyӃt phөc ÿѭӧc báo cáo là chuӛi phҧn ӭng này ÿѭӧc xúc tác bӣi
CYP. Nó bӏ ӭc chӃ bӣi oxi, mһc dù NADPH vүn ÿѭӧc tiêu thө. Nhӳng nhà nghiên cӭu
trѭӟc ÿây giҧ thiӃt là mӝt flavonprotein reÿuctaza ÿã tham gia, và ÿiӅu này không rõ ràng
nӃu nhѭ ÿây không ÿúng hoһc nӃu nhѭ cҧ hai cѫ chӃ xҧy ra. Ĉó là sӵ thұt, tuy nhiên, nӗng
ÿӝ cao cӫa FAD hoһc FMN sӁ xúc tác sӵ khӱ không enzim các nhóm nitro :

NO2 NO NHOH NH2

Nitrobenzen Nitrosobenzen Phenylhiÿroxilamin Anilin

Kh͵ azo. Các ÿòi hӓi ÿӕi vӟi sӵ khӱ azo cNJng tѭѫng tӵ nhѭ khӱ nitro, các ÿiӅu
kiӋn kӏ khí và NADPH. Chúng cNJng bӏ ӭc chӃ bӣi CO, và ÿoán rҵng chúng bao gӗm
CYP. Khҧ năng các tӃ bào ÿӝng vұt khӱ các liên kӃt azo tӗi, các hӋ vi thӵc vұt ruӝt có thӇ
ÿóng vai trò chính.

CH3 CH3 CH3 CH3 CH3 CH3

N=N NH2 N N NH2 NH2 + H2N NH2
H H
o-Aminoazotoluen Dүn xuҩt hiÿrazo o-Toluÿin o-Metyl-p-phenylen
ÿiamin
Kh͵ ÿisunfua. Mӝt sӕ ÿisunfua nhѭ thuӕc ÿisunfiram (antabuse) bӏ khӱ ÿӃn các
thành phҫn sunfiÿryl:

84
 S S S
(C2H5)2NCS SCN(C2H5)2 2(C2H5)2NCSH
Ĉisunfiram Axit Ĉietylÿithiocacbamic
Rҩt nhiӅu phҧn ӭng khӱ ÿisunfua là các chuӛi 3 giai ÿoҥn, phҧn ӭng sau cùng cӫa
chúng ÿѭӧc xúc tác bӣi glutathion reÿuctaza, sӱ dөng glutathion (GSH) nhѭ là coenzim :
RSSR + GSH o RSSG + RSH
RSSG + GSH o GSSG + RSH
GSSG + NADPH + H+ o 2GSH + NADP+
Kh͵ anÿehit và xeton. Ngoài sӵ khӱ anÿehit và xeton qua phҧn ӭng nghӏch cӫa
ancol ÿehyÿrogenaza, hӑ anÿehit ruÿuctaza cNJng khӱ các hӧp chҩt này. Các reÿuctaza
này là nhӳng enzim bào chҩt phө thuӝc NADPH có M thҩp và ÿѭӧc tìm thҩy trong gan,
não, thұn và các mô khác.

Cl CHO Cl CH2OH

p-Clobenzaÿehit p-Clobenzyl ancol

Kh͵ sunfoxit. Khӱ sunfoxit xҧy ra ӣ trong mô ÿӝng vұt. Các enzim thioreÿoxin
phө thuӝc tan có trong gan ÿҧm trách. Ngѭӡi ta giҧ thiӃt là sӵ oxi hoá ӣ trong lѭӟi nӝi
bào tiӃp theo bӣi sӵ khӱ trong nӝi bào.
S O S
(C2H5)2PSCH2S Cl (C2H5)2PSCH2S Cl

Cacbophenothion sunfoxit Cacbophenothion

Kh͵ quinone. Các quinon có thӇ bӏ khӱ ÿӃn hiÿroquinon bӣi NAD(P)H-quinon
oxiÿoreÿuctaza, mӝt flavoprotein phҫn bào tan cNJng ÿѭӧc biӃt nhѭ DT-ÿiaphoraza. Sӵ
tҥo thành hiÿroquinon tѭѫng ÿӕi bӅn bao gӗm sӵ khӱ hai electron cӫa quinon vӟi sӵ oxi
hoá tӍ lѭӧng cӫa NAD(P)H không có sӵ tiêu thө oxi. Sӵ khӱ hai electron cӫa quinon
cNJng có thӇ ÿѭӧc xúc tác bӣi cacbonyl reÿuctaza, dһc biӋt ӣ ngѭӡi. Mһc dù có ngoҥi lӋ,
con ÿѭӡng khӱ hoá này không ÿӝc, vì không có sӵ xӕc oxi hoá nhѭ khӱ hoá mӝt
electron cӫa quinon bӣi NADPH-xitocrom P-450 reÿuctaza. Ngoài ra, cѫ chҩt cӫa DT-
ÿiaphoraza còn nhiӅu hӧp chҩt ÿӝc mҥnh (quinon epoxit, phҫm màu azo, quinonimin,
các dүn xuҩt C-nitroso cӫa arylamin).

85
 O OH
CH3 2H +, 2e' CH3
DT-®iaphoraza
(NADPH-quinon
O oxi®ore®uctaza) OH
Menaÿion Hiÿroquinon
Con ÿѭӡng thӭ hai khӱ hoá quinon ÿѭӧc xúc tác bӟi NADPH-xitocrom P-450
reÿuctaza (flavoprotein vi thӇ) và gây ra sӵ hình thành gӕc tӵ do semiquinon bӣi sӵ khӱ
mӝt electron quinon. Semiquinon dӉ dàng tӵ oxi hoá dүn ÿӃn sӵ oxi hoá không tӍ lѭӧng
cӫa NADPH và tiêu thө oxi. Sӵ xӕc oxi hoá liên quan vӟi sӵ tӵ oxi hoá cӫa gӕc tӵ do
semiquinon dүn ÿӃn tҥo ra anion superoxit, hiÿroperoxit và các phҫn tӱ oxi hoҥt ÿӝng
khác có thӇ là các chҩt cӵc ÿӝc tӃ bào (peroxi hoá lipit, phá huӹ protein và ADN)

H +, 2e'
O (NADPH- O
CH3 xitocrom P450 CH3
re®uctaza)

O O2 OH
O2 anion superoxit gèc tù do semiquinon

HO2 gèc pehi®roxyl

H2O2 hi®roperoxit

HO gèc hi®roxyl
Sӵ thuӹ phân
Các enzim cacboxyesteraza và amiÿaza ÿѭӧc phân bӕ rӝng rãi trong cѫ thӇ có
trong các mô và trong cҧ hai phân ÿoҥn tan và vi thӇ. Chúng xúc tác cho các phҧn ӭng
chung sau :

RCOORc + H2O o RCOOH + RcOH Thuӹ phân cacboxyleste

RCONRcRcc + H2O o RCOOH + HNRcRcc Thuӹ phân cacboxyamit

RCOSRc + H2O o RCOOH + HSRc Thuӹ phân cacboxythioeste

Thӵc tӃ không tách riêng hoҥt tính cacboxyesteraza vӟi hoҥt tính amiÿaza. Hai hoҥt
tính này ÿѭӧc xem nhѭ sӵ biӇu lӝ khác nhau cӫa cùng hoҥt tính, tính ÿһc hiӋu phө thuӝc

86
vào bҧn chҩt cӫa các nhóm R, Rc và Rcc, và ӣ phҥm vi ít hѫn, vào nguyên tӱ (O, S hoһc
N) kӅ cҥnh nhóm cacboxyl.
Các esteraza ÿѭӧc chia thành ba nhóm A, B, C
A-Esteraza, cNJng gӑi arylesteraza, ÿѭӧc phân biӋt bӣi khҧ năng thuӹ phân cӫa
chúng ÿӕi vӟi este dүn xuҩt tӯ các hӧp chҩt thѫm. Các cѫ photpho, nhѭ paraoxon trӯ sâu
thѭӡng ÿѭӧc sӱ dөng ÿӇ ÿһc trѭng cho nhóm này.
B-Esteraza, nhóm quan trӑng và lӟn nhҩt, bӏ ӭc chӃ bӣi các cѫ photphat. Tҩt cҧ
các B-esteraza có gӕc serin ӣ tâm hoҥt ÿӝng cӫa chúng, tâm này bӏ photpho hoá bӣi chҩt
ӭc chӃ này. Nhóm này ÿѭӧc ÿѭa vào sӕ các enzim khác nhau và các enzim ÿӗng phân cӫa
chúng, nhiӅu trong só chúng có ÿһc trѭng cѫ chҩt hoàn toàn khác nhau. Thí dө, nhóm
chӭa cacboxyesteraza, amiÿaza, cholinesteraza, monoaxylglixerin lipaza và arylamiÿaza.
NhiӅu enzim trong sӕ này thuӹ phân các cѫ chҩt sinh lí (nӝi chҩt) cNJng nhѭ các chҩt
ngoҥi sinh.
C-Esteraza hoһc axetylesteza ÿһc hiӋu cho các cѫ chҩt là các axetyleste, và ÿӕi vӟi
chúng paraoxon ÿѭӧc xem nhѭ không phҧi là cѫ chҩt cNJng nhѭ không phҧi là chҩt ӭc chӃ.
Mӝt sӕ thí dө vӅ trao ÿәi chҩt cӫa cѫ chҩt ngoҥi sinh bӣi các esteraza A-Esteraza:

O O
(C2H5)2PO NO2 + H2O (C2H5)2POH + HO NO2

O O
CH3CO + H2O CH3COH + HO

O O
CH3CH2COCH3 + H2O CH3CH2COH + CH3OH

O O
CH3CS + H2O CH3COH + HS

B-esteraza :
O O
CH3C N + H2O CH3COH + H2N
H

87
 C-Esteraza :
O O
CH3CO NO2 + H2O CH3COH + HO NO2

Sӵ hiÿrat hoá epoxit

Vòng epoxi cӫa các hӧp chҩt anken và aren bӏ hiÿrat hoá bӣi enzim ÿѭӧc biӃt là
các epoxit hiÿrolaza. Các epoxit hiÿrolaza ÿӝng vұt tҥo ra các trans-ÿiol, còn hiÿrolaza vi
khuҭn lҥi cho cis-ÿiol. Mһc dù, nói chung sӵ hiÿrat hoá vòng oxiran tҥo ra sӵ khӱ ÿӝc cӫa
epoxit rҩt hoҥt ÿӝng, trong mӝt sӕ trѭӡng hӧp nhѭ cӫa bezo(a) piren, sӵ hiÿrat hoá epoxit
là giai ÿoҥn ÿҫu trong sӵ hoҥt hoá tuҫn tӵ ÿӇ tҥo ra chҩt trung gian trans-ÿihiÿroÿiol ÿӝc
tính cao, Trong nhӳng trѭӡng hӧp khác, các epoxit hoҥt ÿӝng bӏ khӱ ÿӝc bӣi cҧ hai
glutathion transferaza và epoxit hiÿrolaza. Phҧn ӭng có khҧ năng bao gӗm sӵ tҩn công
nucleophin cӫa – OH lên cacbon oxiran. Hҫu hӃt các epoxit hiÿrolaza ÿѭӧc nghiên cӭu
là cӫa vi thӇ và ÿѭӧc tách tinh khiӃt tӯ các vi thӇ gan cӫa mӝt sӕ loài. Mһc dù còn ÿѭӧc
biӃt ít các epoxit hiÿrolaza tan có nhӳng ÿһc trѭng cѫ chҩt khác nhau ÿã ÿѭӧc miêu tҧ.
Mӝt sӕ thí dө vӅ các phҧn ӭng epoxit hiÿrolaza ÿѭӧc chӍ ra dѭӟi ÿây :
OH
O OH
+ H2O

Stiren-7,8-oxit Stiren-7,8-ÿiol

O HO H
OH
+ H2O H
Naphtalen 1,2-oxit Naphtalen ÿihiÿroÿiol
HiӋn ÿѭӧc biӃt năm dҥng khác nhau cӫa epoxit hiÿrolaza ӣ ÿӝng vұt có vú :
epoxit hiÿrolaza vi thӇ (mEH), epoxit hiÿrolaza tan (sEH), epoxit hiÿrolaza cholesterol.
LTA4 hiÿrolaza hepoxilin. Các epoxit hiÿrolaza cholesterol, LTA1/4 hiÿrolaza và epoxit
hiÿrolaza hepoxilin có tính ÿһc trѭng cѫ chҩt ӣ mӭc ÿӝ cao. Các epoxit hiÿrolaza vi thӇ và
tan (mEH và sEH) thuӹ phân ӣ mӝt phҥm vi rӝng các cѫ chҩt, các anken epoxit và aren
oxit. NhiӅu epoxit và oxit là các sҧn phҭm trao ÿәi chҩt trung gian ÿѭӧc tҥo ra trong quá
trình oxi hoá xitocrom P-450 - phө thuӝc các chҩt ngoҥi sinh thѫm và béo chѭa no. Các
sҧn phҭm trao ÿәi chҩt electrophin có thӇ liên kӃt vào protein và các axit nucleic và gây ra
ÿӝc tӃ bào và biӃn dӏ di truyӅn. Các epoxit hiÿrolaza, ÿһc biӋt mEH và sEH, có thӇ
chuyӇn hoá nhanh các sҧn phҭm trung gian epoxit và oxit ÿӝc này thành các ÿihiÿroÿiol

88
kém hoҥt ÿӝng và dӉ bài tiӃt. Tuy nhiên, sӵ oxi hoá tiӃp theo cӫa các ÿihiÿroÿiol có thӇ
dүn ÿӃn sӵ tҥo các dүn xuҩt epoxit ÿiol, mà ӣ ÿây vòng oxiran ÿѭӧc bҧo vӋ bӣi các nhóm
thӃ cӗng kӅnh, sӵ cҧn trӣ không gian ÿã gây khó khăn cho sӵ tѭѫng tác cӫa enzim và trӣ
thành chҩt ÿӝc tính cao (trѭӡng hӧp cӫa các hiÿrocacbon thѫm ÿa vòng, nhѭ
benzo[a]piren. Xong không phҧi tҩt cҧ các epoxit ÿӅu hoҥt ÿӝng và ÿӝc cao (các epoxit
cӫa carbamazepin, vitamin K).
Peptiÿaza. Sӵ thӫy phân các peptit ӣ trong máu và mô ÿѭӧc thӵc hiӋn bӣi các
peptiÿaza khác nhau bao gӗm các aminopeptiÿaza và các cacboxipeptiÿaza, các enzim
này thuӹ phân các axit amin ӣ N- và C- cuӕi, và enÿopeptiÿaza thuӹ phân bҿ gãy các
peptit ӣ các vӏ trí riêng bên trong (ví dө, tripxin bҿ gãy các peptit ӣ trên cacbon cuӕi
mҥch cӫa các gӕc arginin hoһc lisin). Các peptiÿaza bҿ gãy liên kӃt amit giӳa hai axit
amin cҥnh nhau, do ÿó chúng có chӭc năng nhѭ mӝt amiÿaza. Trong trѭӡng hӧp cӫa
cacboxylesteraza, vӏ trí hoҥt ÿӝng cӫa các peptiÿaza chӭa hoһc gӕc serin hoһc gӕc xistein,
khӣi ÿҫu sӵ tҩn công nucleophin lên phҫn cacbonyl cӫa liên kӃt amit.
DDT Ĉehiÿroclorinaza
DDT Ĉehiÿroclorinaza là enzim gһp cҧ ӣ trong ÿӝng vұt và côn trùng. Nó xúc tác
sӵ ÿehiÿroclo hoá DDT thành DDE và có ӣ trong phân ÿoҥn tan cӫa mô. Mһc dù phҧn
ӭng ÿòi hӓi glutathion nó giӳ vai trò xúc tác vì không bӏ tiêu hao trong quá trình phҧn
ӭng. Enzim này ӣ dҥng ÿѫn có M | 36.000 Ĉanton, Km ÿӕi vӟi DDT là 5.10–7 mol/L vӟi
hoҥt ÿӝ tӕi ѭu ӣ pH 7,4; nhѭng enzim thѭӡng tӗn tҥi ӣ thӇ tetrame. Ngoài xúc tác ÿehi-
ÿroclo hoá DDT thành DDE và DDD (2,2 bis(p-clophenyl)-1,1-ÿicloetan) thành TDE
(2,2 bis (p-clophenyl)-1-cloetylen, DDT ÿehiÿoclorinaza cNJng xúc tác cho sӵ ÿehiÿro-
halogen hoá sӕ các ÿӗng ÿҷng và ÿӗng loҥi cӫa DDT.
H
Cl C Cl Cl C Cl + HCl
CCl3 CCl2
DDT DDE

3.2. CÁC PHҦN ӬNG GIAI ĈOҤN II

Các sҧn phҭm trao ÿәi chҩt giai ÿoҥn I và nhӳng chҩt ngoҥi sinh chӭa nhóm chӭc
nhѭ hiÿroxyl, amino, cacboxyl, epoxit hoһc halogen có thӇ chӏu các phҧn ӭng liên hӧp
(kӃt hӧp) vӟi các chҩt trao ÿәi nӝi sinh, nhӳng sӵ liên hӧp này ÿѭӧc gӑi là phҧn ӭng giai
ÿoҥn II. Các chҩt trao ÿәi nӝi sinh bao gӗm các ÿѭӡng, axit amin, glutathion, sunfat,
v.v… Các sҧn phҭm liên hӧp, trӯ mӝt ít ngoҥi lӋ, là nhӳng chҩt phân cӵc hѫn, ít ÿӝc hѫn
và dӉ dàng ÿѭӧc bài tiӃt hѫn so vӟi các chҩt cha mҽ cӫa chúng.

89
 Các phҧn ӭng liên hӧp thѭӡng gӗm sӵ hoҥt hoá các chҩt trao ÿәi bӣi mӝt sӕ chҩt
trung gian năng lѭӧng cao và ÿѭӧc phân thành hai loҥi chung: loҥi I, trong ÿó mӝt tác
nhân liên hӧp ÿѭӧc hoҥt hoá kӃt hӧp vӟi cѫ chҩt tҥo ra sҧn phҭm liên hӧp; loҥi II, trong
ÿó cѫ chҩt ÿѭӧc hoҥt hoá và sau ÿó kӃt hӧp vӟi các axit amin ÿӇ tҥo ra sҧn phҭm liên hӧp.
Sӵ hình thành các sunfat và các glucozit là các ví dө cӫa loҥi I, trong khi ÿó loҥi II gӗm
chӫ yӃu là sӵ liên hӧp axit amin.
3.2.1. Sӵ liên hӧp glucuronit
Phҧn ӭng glucuronit hoá là mӝt trong sӕ con ÿѭӡng chӫ yӃu dӇ thҧi nhiӅu chҩt
ngoҥi sinh và nӝi sinh ѭa dҫu khӓi cѫ thӇ. Cѫ chӃ cӫa sӵ liên hӧp này bao gӗm phҧn ӭng
cӫa mӝt trong nhiӅu nhóm chӭc có khҧ năng phҧn ӭng (R-OH, Ar-OH, R-NH2, Ar-NH2,
R-COOH, Ar-COOH) vӟi dүn xuҩt ÿѭӡng, axit uriÿin-5’-ÿiphotphoglucuronic (UDPGA)
nhӡ xúc tác cӫa glucuronosyl transferaza (UGT). Glucuronosyl transferaza ÿӗng thӇ ÿѭӧc
tách là mӝt chuӛi polipeptit ÿѫn có M khoҧng 59.000 Ĉanton, có chӭa cacbohiÿrat; hoҥt
tính cӫa nó phө thuӝc vào sӵ cҩu trúc lҥi vӟi lipit vi thӇ. Enzim này khi tӗn tҥi ӣ màng vi
thӇ không thӇ hiӋn khҧ năng cӵc ÿҥi cӫa nó ÿӕi vӟi sӵ liên hӧp; sӵ hoҥt hoá nhӡ mӝt sӕ
cách (ví dө, chҩt tҭy sҥch) là cҫn thiӃt. Phҧn ӭng bao gӗm sӵ thӃ nucleophin (phҧn ӭng
SN2) cӫa nhóm chӭc cѫ chҩt vӟi sӵ nghӏch chuyӇn Vanÿen. UDPGA ӣ cҩu hình D khi ÿó
HO
OH NH COOH
OH COOH O
N HO
+ O UGT O
O HO OH OH
HO O O
O
1-Naphtol O P OH OH + UDP
P O OH
HO HO Naphtol glucuronit
UDPGA

O NH2 SH OH
O
NH

Cumarin 2-Naphtylamin Thiophenol CH3

H3C
Propanolon

HO O

N NH CH3
N
N
CH3
Oxazapam Imipramin

90
bӏ nghӏch chuyӇn, glucuronit ÿѭӧc tҥo ra ӣ cҩu hình E. Enzim tham gia, UDP glucuro-
nosyl transferaza (UGT) ÿѭӧc tìm thҩy ӣ trong phân ÿoҥn vi thӇ cӫa gan, thұn, ruӝt non
và các mô khác. Ví dө mӝt sӕ loҥi glucuronit khác nhau ÿѭӧc tҥo ra trình bày ӣ trên.
Sӵ liên hӧp glucuronit nói chung tҥo ra nhӳng sҧn phҭm có hoҥt tính hoá hӑc và
sinh hӑc kém, phân cӵc hѫn, dӉ dàng bài tiӃt và do ÿó ÿóng góp vào sӵ giҧi ÿӝc cӫa hҫu
hӇt các chҩt ngoҥi sinh. Tuy nhiên, sӵ liên hӧp glucuronit cNJng có nhiӅu trѭӡng hӧp gây
ÿӝc hѫn. Ví dө trѭӡng hӧp cӫa N-hiÿroxi-2-axetylaminofluorin. Cѫ chҩt này, không
giӕng 2-axetylaminofluorin, không có khҧ năng liên kӃt vào ADN khi vҳng mһt sӵ trao
ÿәi chҩt. Tuy nhiên sӵ liên hӧp glucuronit tiӃp theo bӣi sӵ liên kӃt oxi qua nhóm
N-hiÿroxi, cѫ chҩt này trӣ nên có tác dөng mҥnh tѭѫng tӵ nhѭ chҩt gây ung thѭ gan có
chӭa 2-axetylaminofluorin có khҧ năng liên kӃt vӟi ADN. Nhӳng loҥi chҩt ngoҥi sinh
khác thѭӡng ÿѭӧc hoҥt hoá bӣi sӵ liên hӧp glucuronit là các axyl glucuronit cӫa axit
cacboxylic.
HiӋn nay có trên 35 sҧn phҭm gen UGT khác nhau ÿã ÿѭӧc miêu tҧ. Ӣ ngѭӡi ÿѭӧc
biӃt 9 enzim ÿӗng phân thuӝc hӑ UGT1 và 6 thuӝc hӑ UGT2.
3.2.2. Sӵ liên hӧp glucozit
Mһc dù ít gһp ӣ ÿӝng vұt có xѭѫng sӕng, các glucozit ÿѭӧc tҥo ra tӯ các chҩt
ngoҥi sinh nói chung gһp ӣ trong côn trùng và thӵc vұt. Các glucozit này ÿѭӧc tҥo ra tӯ
UDP-glucozѫ nên có thӇ xem nhѭ thuӝc cùng loҥi nhѭ glucuronit.
3.2.3. Sӵ liên hӧp sunfat
Sӵ sunfat hoá và sӵ thuӹ phân liên hӧp sunfat ÿѭӧc xúc tác bӣi nhӳng thành viên
khác nhau cӫa sunfotransferaza (SULT) và các siêu hӑ enzim sunfataza, ÿóng vai trò rҩt
quan trӑng trong sӵ trao ÿәi chҩt và phân bӕ sҳp xӃp các cѫ chҩt nӝi và ngoҥi sinh. Các
sҧn phҭm cӫa enzim sunfotransferaza vӟi các chҩt ngoҥi sinh khác nhau bao gӗm các
ancol, arylamin, phenol, tҥo ra các este sunfat tan trong nѭӟc dӉ dàng ÿào thҧi khӓi cѫ
thӇ. Mһc dҫu nói chung các phҧn ӭng này quan trӑng trong sӵ giҧi ÿӝc, chúng cNJng ÿѭӧc
chӍ ra có tham gia vào sӵ hoҥt hoá gây ung thѭ. Con ÿѭӡng sunfat hoá nhѭ chӍ ra gӗm hai
hӋ enzim: SULT xúc tác cho phҧn ӭng sunfat hoá, và sunfataza xúc tác cho sӵ thuӹ phân
các este sunfat ÿѭӧc tҥo ra bӣi tác ÿӝng cӫa SULT.
Sӵ sunfat hoá tiêu phí năng lѭӧng, vì hai phân tӱ ATP cҫn cho sӵ tәng hӧp mӝt
phân tӱ 3’-photphoaÿenosin-5’-photphosunfat (PAPS). Cҧ hai enzim ATP sunfurylaza
và APS kinaza tham gia vào tәng hӧp PAPS cѭ trú ӣ trong protein tӃ bào hai chӭc năng
ÿѫn giҧn có M | 56.000 Ĉanton, ӣ ÿây ÿѭӡng ÿi cѫ chҩt APS tӯ ATP sunfurylaza ÿӃn
APS-kinaza xҧy ra.

91
 ATP PP ATP ADP OH
SO42- APS PAPS 4-Nitrophenol
ATP- APS-kinaza
sunfurylaza
sunfotranferaza NO2 sunfataza
OSO3

PAP
4-Nitrophenol
NO2 sunfat

NH2
OH
OH CH3
O CH3
2-Naphtylamin CH3 Estron 2-Butanol

O
CH3
HO NH2 HO NH

HO §opamin Axetaminophen

Trong ngѭӡi hiӋn biӃt có 5 gen SULT ÿһc trѭng, mӛi gen có chuӛi axit amin
khác nhau rӝng và có nhӳng ÿһc trѭng cѫ chҩt khác nhau rӝng. Dӵa vào trұt tӵ (trình
tӵ) axit amin cNJng nhѭ cѫ chҩt thích hӧp các enzim này có thӇ chia thành hai hӑ: phenol
SULT (P-PST, SULT 1A2, M-PST, EST) và hiÿroxisteroit SULT (HST). Các phenol
SULT tӯ gan chuӝt ÿѭӧc tách ra bӕn dҥng khác nhau, mӛi dҥng xúc tác sӵ sunfat hoá
các phenol và catecholamin khác nhau. Chúng khác biӋt ӣ pH tӕi ѭu, ÿһc trѭng cӫa cѫ
chҩt và tính chҩt miӉn dӏch. M cӫa tҩt cҧ chúng nҵm trong khoҧng 61.000 – 64.000
Ĉanton. Các hiÿroxisteroit sunfotransferaza cNJng tӗn tҥi ӣ mӝt vài dҥng. Phҧn ӭng này
ÿѭӧc biӃt quan trӑng không chӍ là cѫ chӃ giҧi ÿӝc mà còn trong sӵ tәng hӧp và khҧ
năng vұn chuyӇn các steroit. Hiÿroxisteroit sunfotransferaza phҧn ӭng vӟi hiÿroxisterol,
các ancol bұc nhҩt, bұc hai, nhѭng không phҧn ӭng vӟi nhóm hiÿroxyl trong nhân thѫn
cӫa steroit.
3.2.4. Metyltransferaza
Mӝt sӕ lӟn các chҩt nӝi sinh và ngoҥi sinh có thӇ bӏ metyl hoá bӣi mӝt sӕ các N-,
O- và S-metyltransferaza. Chҩt cho metyl chung nhҩt là S-aÿenosyl methionin (SAM),
nó ÿѭӧc hình thành tӯ methionin và ATP. Mһc dù phҧn ӭng này có thӇ làm giҧm tính
tan trong nѭӟc, nhѭng nói chung vүn là các phҧn ӭng giҧi ÿӝc.

92
 N-Metyl hoá. Mӝt sӕ enzim ÿѭӧc biӃt là xúc tác phҧn ӭng N-metyl hoá. Chúng
bao gӗm histamin N-metyltransferaza là mӝt enzim ÿһc hiӋu cao có trong phân ÿoҥn tan
cӫa tӃ bào; phenyletanolamin N-metyltransferaza xúc tác sӵ metyl hoá noraÿrenalin
thành aÿrenalin cNJng nhѭ các dүn xuҩt phenyletanolamin khác. Mӝt enzim thӭ ba là
inÿoetylamin N-metyltransferaza, hoһc N-metyltransferaza, có trong các mô khác nhau
xúc tác cho sӵ metyl hoá các chҩt nӝi sinh nhѭ serotonin và triptamin, và các chҩt ngoҥi
sinh nhѭ nornicotin và norcoÿein.

N N
+ SAM + S-a®enosyl homoxistein.
N H N CH3
(SAH)
Nornicotin Nicotin

O-Metyl hoá. Catechol O-metyltransferaza có ӣ trong phân ÿoҥn tan cӫa mӝt sӕ
mô (gan) có M = 23.000 Ĉanton, ÿòi hӓi sӵ tham gia cӫa S-aÿenosylmethionin và
Mg2+, và xúc tác sӵ metyl hoá epinepheÿrin, norepinepheÿrin và các dүn xuҩt khác cӫa
catechol. Enzim này tӗn tҥi ÿa dҥng. O-Metyltransferaza vi thӇ metyl hoá các ankyl-
metoxi- và halophenol. Sӵ metyl hoá này bӏ ӭc chӃ bӣi SKF-525 (piperonyl butoxit), N-
etylmaleimit và p-clo thuӹ ngân benzoat; hiÿroxiinÿol O-metyltransferaza metyl hoá N-
axetylserotonin thành melatonin; ngoài ra còn có 5-hiÿroxiinÿol- và 5,6-ÿihiÿroxiinÿol
metyltransferaza.

NHCOCH3 NHCOCH3

+ SAM + SAH

OH OCH3

Hiÿroxiaxetanilit p-Metoxiaxetanilit
S-Metyl hoá. Nhóm thiol cӫa các chҩt lҥ bӏ metyl hoá bӣi enzim, thiol S-metyl-
transferaza. Enzim này có trong vi thӇ và giӕng nhѭ hҫu hӃt các metyltransferaza ÿòi
hӓi S-aÿenosylmethionin. Nó ÿѭӧc tinh chӃ tӯ gan chuӝt và có M = 28.000 Ĉanton, xúc
tác metyl hoá nhiӅu cѫ chҩt khác nhau nhѭ thioaxetanilit, mercaptoetanol, ÿiphenyl-
sunfua. Enzim này rҩt quan trӑng trong sӵ giҧi ÿӝc H 2S vӟi hai giai ÿoҥn, ÿҫu tiên tҥo
ra metanthiol ÿӝc cao và sau ÿӃn ÿimetylsunfua

93
 SH SCH3

+ SAM + SAH

Cl Cl

Sӵ metylthiol hoá (ÿѭa nhóm CH 3S- vào) chҩt lҥ còn ÿѭӧc xúc tác bӣi enzim
khác tìm thҩy gҫn ÿây là E-lyaza liên hӧp xistein cӫa chҩt lҥ:
RSCH2CH(NH2)COOH o RSH + NH3 + CH3COCOOH
Nhóm thiol này sau ÿó có thӇ bӏ metyl hoá thành dүn xuҩt metylthio cӫa chҩt lҥ
ÿҫu.
Sinh metyl hoá các nguyên t͙. Sinh metyl hoá các nguyên tӕ ÿѭӧc tiӃn hành chӫ
yӃu bӣi các vi sinh vұt và quan trӑng trong ÿӝc hӑc môi trѭӡng, ÿһc biӋt là vӟi kim loҥi
nһng, vì các hӧp chҩt metyl hoá ÿѭӧc hҩp thө qua màng cӫa ruӝt, thành máu não và
nhau dӉ dàng hѫn là ӣ dҥng vô cѫ. Thí dө thuӹ ngân vô cѫ có thӇ bӏ metyl hoá ÿҫu tiên
thành monometyl thuӹ ngân và tiӃp theo thành ÿimetyl thӫy ngân :
Hg2+ o CH3Hg+ o (CH3)2Hg
Các enzim này ÿòi hӓi hoһc S-aÿenosylmethionin hoһc dүn xuҩt vitamin B12 nhѭ
là chҩt cho metyl cӝng vào thuӹ ngân, các kim loҥi nhѭ chì, thiӃc và tali cNJng nhѭ các
metaloit nhѭ asen, selen, telua và lѭu huuǤnh, và cҧ các kim loҥi không hoҥt ÿӝng nhѭ
vàng, bҥch kim.
3.2.5. Glutathion S-transferaza (GST) và sӵ hình thành axit mecapturic
Axit mecapturic, chҩt liên hӧp N-axetylxistein cӫa chҩt lҥ ÿѭӧc biӃt tӯ lâu ÿҫu
thӃ kӍ 20 và ÿѭӧc làm sáng rõ trong nӱa sau thӃ kӍ 20.
Phҧn ӭng khӣi ÿҫu là liên hӧp cӫa chҩt ngoҥi sinh có các nhóm thӃ electrophin
vӟi glutathion, phҧn ӭng ÿѭӧc xúc tác bӣi mӝt trong sӕ các dҥng khác khác nhau cӫa
GST. Phҧn ӭng này xҧy ra tiӃp theo nhӡ sӵ vұn chuyӇn glutamat bӣi J-
glutamyltranspeptiÿaza, bӣi sӵ mҩt glixin qua xisteinyl glixinaza và cuӕi cùng bҵng
axetyl hoá nhóm amin xistein. Toàn bӝ trình tӵ, ÿһc biӋt là phҧn ӭng khӣi ÿҫu ÿһc biӋt
quan trӑng trong ÿӝc hӑc vì nhӡ sӵ loҥi bӓ các electrophin hoҥt ÿӝng, các nhóm
nucleophin sinh tӱ trong các chҩt cao phân tӱ nhѭ protein và axit nucleic ÿѭӧc bҧo vӋ.
Các axit mecapturic tҥo ra ÿѭӧc bài tiӃt trong mұt hoһc trong nѭӟc tiӇu.

94
 RX + HSCH2 CHCONHCH2COOH
NHCOCH2CH2CH(NH2)COOH
glutathion S-transferaza
RSCH2CHCONHCH2COOH
NHCOCH2CH2CH(NH2)COOH
J-glutamyltranspeptiÿaza
RSCH2CHCONHCH2COOH + glutamat
NH2
xisteinyl glixinaza
RSCH2CH(NH2)COOH + glixin
N-axetyltransferaza
RSCH2CHCOOH
NHCOCH3
Axit mecapturic
Các GST, hӑ enzim xúc tác cho giai ÿoҥn khӣi ÿҫu ÿѭӧc phân bӕ rҩt rӝng và ÿѭӧc
tìm thҩy trong hҫu hӃt các nhóm cѫ thӇ sӕng chӫ yӃu. Chúng có trong phân ÿoҥn tan cӫa
gan ÿӝng vұt cNJng nhѭ các vi thӇ, tҩt cҧ các dҥng thӇ hiӋn tính ÿһc trѭng cao ÿӗi vӟi
glutathion, nhѭng không ÿһc trѭng ÿӕi vӟi các cѫ chҩt ngoҥi sinh, mһc dù tӕc ÿӝ tѭѫng
ÿӕi ÿӕi vӟi các cѫ chҩt khác nhau có thӇ rҩt lӟn tӯ dҥng này ÿӃn dҥng kia. Các loҥi phҧn
ӭng ÿѭӧc xúc tác bao gӗm các enzim sau: ankyltransferaza, aryltransferaza, arankyl-
transferaza, ankentransferaza và epoxittransferaza. Ví dө :
Cl SG
NO2 NO2
+ GSH + HCl
NO2 NO2
1-Clo-2,4-®initrobenzen
CH2Cl CH2SG

+ GSH + HCl
Clometylbenzen
CHCOOC2H5 CH2COOC2H5
+ GSH
CHCOOC2H5 GSCHCOOC2H5
Ĉietylmaleat

95
 SG
OCH2CHCH2 OCH2CHCH2
O OH
+ GSH
NO2
1,2-Epoxi-3-(p-nitrophenoxi)propan

CH2OSO3H CH2SG

+ GSH + H2SO4

1-Naphtalen metylsunfat
Các dҥng nhiӅu và khác nhau cӫa SGT có trong gan cӫa nhiӅu ÿӝng vұt cNJng nhѭ
trong côn trùng. Hҫu hӃt các GST là các protein ÿime tan, có M = 45.000 y 50.000
Ĉanton. Có ít nhҩt hai glutathion transferaza ÿѭӧc liên kӃt vӟi màng, mӝt trong sӕ ÿó
tham gia vào sӵ trao ÿәi chҩt cӫa chҩt ngoҥi sinh và ÿѭӧc kí hiӋu là GST vi thӇ. Các GST
tӃ bào ÿѭӧc chia thành sáu hӑ: D, k (kappa), P (mu), S, V và T (theta). HӋ thӕng tên gӑi
mӟi lҩy tên GST và sӱ dөng các tiӃp ÿҫu ngӳ roman nhӓ ÿӇ chӍ loài (m cho chuӝt), (h cho
ngѭӡi), v.v… và tiӃp vƭ ngӳ roman lӟn ÿӇ chӍ hӑ (A cho D, K cho k, v.v…). Nhӳng nhóm
phө sӱ dөng chӳ só Ҧ rұp ÿӇ chӍ dүn, vӟi hai nhóm phө thì dùng dҩu ngang giӳa các con
sӕ. Thí dө: hGSTM1-2 chӍ mӝt heteroÿime cӫa hӑ ngѭӡi mu có các nhóm phө mӝt và
hai.
Sӵ liên hӧp glutathion làm tăng mҥnh tính tan cӫa sҧn phҭm trao ÿәi chҩt so vӟi
chҩt mҽ. Các sҧn phҭm trao ÿәi chҩt ÿѭӧc giҧi phóng khӓi tӃ bào nhӡ hӋ thӕng vұn
chuyӇn hoҥt ÿӝng enzim gӗm J-glutamyltranspeptiÿaza, xisteinyl glixinaza và N-axetyl
transferaza.

J-Glutamyltranspeptiÿaza là glycoprotein liên kӃt màng ÿѭӧc tách tinh chӃ tӯ cҧ

gan và thұn mӝt sӕ loài, M = 68.000 y 90.000 Ĉanton và xuҩt hiӋn gӗm hai ÿѫn vӏ phө
không bҵng nhau; các dҥng khác nhau phân biӋt ӣ mӭc ÿӝ sialyl hoá. Enzim này xúc tác
cho hai loҥi phҧn ӭng:

Thuӹ phân J-Glu-R + H2O o Glu + HR

Sӵ chuyӇn peptit + chҩt nhұn o J-Glu-chҩt nhұn + HR

J-Glu-R + J-Glu-R o J-Glu-J-Glu-R + HR

Các aminopeptiÿaza xúc tác cho sӵ thuӹ phân xisteinyl peptit. Các aminopeptiÿaza
liên kӃt màng là glycoprotein có M | 100.000 Ĉanton. Chúng thӇ hiӋn là protein kim loҥi,

96
mӝt trong sӕ này ÿѭӧc biӃt rõ nhҩt là enzim kӁm. Nhӳng enzim khác nhѭ leuxin
aminopeptiÿaza là enzim tӃ bào, nhѭng ít nhҩt trong trѭӡng hӧp này cNJng chӭa kӁm. Tính
ÿһc trѭng cѫ chҩt cӫa các enzim này khác nhau, nhѭng nói chung tѭѫng dӕi không ÿһc thù.
BiӃt ít hѫn là các N-axetyltransferaza ÿҧm trách sӵ axetyl hoá xistein thӃ S. Chúng
ÿѭӧc tìm thҩy trong vi thӇ cӫa thұn và gan, tuy nhiên chúng ÿһc trѭng ÿӕi vӟi axetyl CoA,
nhѭ là chҩt cho axetyl. ĈiӅu khác biӋt vӟi các N-axetyltransferaza khác bӣi tính ÿһc thù
cѫ chҩt cӫa nó và sӵ khu trú ӣ dѭӟi tӃ bào.

E-lyaza liên kӃt xistein

Enzim này sӱ dөng chҩt liên kӃt xistein làm cѫ chҩt, giҧi phóng ra thiol cӫa chҩt
ngoҥi sinh, axit piruvic, amoniac, vӟi sӵ metyl hoá tiӃp tөc cho dүn xuҩt metylthio. Enzim
tách tӯ phân ÿoҥn tӃ bào cӫa gan chuӝt là pyriÿoxal photphat cҫn ÿӃn protein khoҧng
175.000 Ĉanton. Chҩt liên hӧp xistein cӫa các hӧp chҩt thѫm là nhӳng cѫ chҩt tӕt nhҩt,
và nó cҫn thiӃt ÿӕi vӟi các nhóm cacboxyl và amino xistein ÿӇ không bӏ thay thӃ ÿӕi vӟi
hoҥt ÿӝ cӫa enzim.
3.2.6. Axyl hoá
Các phҧn ӭng axyl hoá có hai loҥi chung, loҥi thӭ nhҩt gӗm mӝt tác nhân liên hӧp
ÿѭӧc hoҥt hoá, coenzim A (CoA), và loҥi thӭ hai gӗm sӵ hoҥt hoá cӫa hӧp chҩt lҥ và sӵ
axyl hoá tiӃp theo cӫa axit amin.Loҥi liên hӧp này nói chung ÿѭӧc thӵc hiӋn bӣi các axit
cacboxylic ngoҥi sinh và các amit, và mһc dù các sҧn phҭm ít tan trong nѭӟc hѫn, nhѭng
chúng thѭӡng ít ÿӝc hѫn.
– Axetyl hoá :
O
H2N NH2 + CoA CH3CHN NH2

Benzi®in

COOH COSCoA

+ ATP + CoASH + PPi + AMP

 Sӵ liên hӧp axit amin

COSCoA CONHCH2COOH

+ H2NCH2COOH + CoASH
Glixin Axit hippuric

97
 S͹ axetyl hoá. Các dүn xuҩt axetyl cӫa amin lҥ ÿѭӧc axetyl hoá bӣi N-axetyltrans-
feraza, chҩt cho axetyl là CoA. Enzim này là enzim tӃ bào, có ӣ trong gan và nhiӅu cѫ
quan khác. Enzim này tӗn tҥi ӣ nhiӅu dҥng. Mһc dù các hӧp chҩt amino, hiÿroxi và thiol
nӝi sinh ÿѭӧc axetyl hoá trong cѫ thӇ, sӵ axetyl hoá các nhóm hiÿroxi và thiol ngoҥi sinh
vүn chѭa ÿѭӧc rõ.
Sӵ axetyl hoá các hӧp chҩt lҥ bӏ ҧnh hѭӣng bӣi cҧ hai sӵ sinh trѭӣng và di truyӅn.
Các ÿӝng vұt mӟi sinh nói chung có mӭc ÿӝ transferaza thҩp, mà ӣ ÿây là do nhӳng gen
khác nhau tham gia, các tác nhân axetyl hoá chұm và nhanh ÿѭӧc tìm thҩy cҧ ӣ các quҫn
thӇ chuӝt và ngѭӡi.
N,O-Axyltransferaza. Các N-axyltransferaza ÿѭӧc xác ÿӏnh tham gia vào sӵ gây
ung thѭ cӫa các arylamin. Các hӧp chҩt này ÿҫu tiên bӏ N-oxi hoá (trong mӝt sӕ loài có
khҧ năng là sӵ N-axetyl hoá cӫa chúng), sau ÿó ÿѭӧc axetyl hoá thành axit arylhiÿro-
xamic.
Axyl- Ar'NH 2
ArNCOCH3 ArNH + CH3CO enzim Ar'NHCOCH3
transferaza
OH OH

[ArNHOCOCH3] [ArNH+] ph¶n øng víi c¸c

nucleophin tÕ bo

Nhóm N-axyl cӫa axit hiÿroxamic ÿҫu tiên ÿѭӧc tách khѫi và sau ÿó ÿѭӧc chuyӇn,
hoһc ÿӃn amin thành amit bӅn hoһc ÿӃn oxi cӫa hiÿroxilamin thành N-axyloxiarylamin
hoҥt ÿӝng. Các hӧp chҩt này có hoҥt tính cao trong sӵ tҥo sҧn phҭm kӃt hӧp vӟi cҧ protein
và axit nucleic.
3.2.7. Sӵ liên hӧp axit amin.
Ӣ loҥi phҧn ӭng axyl hoá thӭ hai, các axit cacboxylic ngoҥi ÿѭӧc hoҥt hoá ÿӇ tҥo
ra các dүn xuҩt S-CoA trong phҧn ӭng bao gӗm ATP và CoA. Các dүn xuҩt CoA này sau
ÿó axyl hoá nhóm amin cӫa các axit amin khác nhau. Glixin và glutamat là nhӳng axit
amin chҩt nhұn chung nhҩt ӣ ÿӝng vұt; ornithin ӣ loài bò sát và chim, và taurin ӣ cá.
Enzim hoҥt ÿӝng gһp trong ti lҥp thӇ và thuӝc vào loҥi enzim ÿѭӧc biӃt là axit
ATP-phө thuӝc: CoA ligaza (AMP) nhѭng cNJng ÿѭӧc biӃt là axyl CoA synthetaza và
enzim hoҥt hoá axit. Nó xuҩt hiӋn nhѭ mӝt axyl CoA synthetaza axit béo mҥch dài trung
gian.
Hai axyl-CoA: N-axyltransferaza axit amin ÿѭӧc tinh chӃ tӯ ti lҥp thӇ gan gia súc,
khӍ và ngѭӡi. Mӝt trong sӕ ÿó là benzentransferaza CoA, sӱ dөng benzyl CoA, isovaleryl

98
CoA và tiglyl CoA, nhѭng không phҧi phenylaxetyl CoA, malonyl CoA, hoһc inÿolaxetyl
CoA. Mӝt N-axetyl transferaza axit amin khác là phenylaxetyl transferaza, sӱ dөng
phenyl axetyl CoA và inÿolaxetyl CoA, nhѭng không hoҥt hoá ÿӕi vӟi benzoyl CoA. Nó
không ÿһc thù ÿӕi vӟi glixin; cҧ hai sӱ dөng asparagin và glutamin nhѭng vӟi tӕc ÿӝ
chұm hѫn so vӟi glixin.
Các axit mұt cNJng ÿѭӧc liên hӧp bӣi chuӛi các phҧn ӭng tѭѫng tӵ bao gӗm axit
mұt vi thӇ: CoA ligaza và N-axyltransferaza axit mұt tan. Enzim sau ÿã ÿѭӧc tinh chӃ
rӝng rãi và khác nhau ӣ các axit amin chҩt nhұn, trong sӕ ÿó taurin là chung nhҩt.
Ĉeaxyl hoá. Ĉeaxyl hoá xҧy ra ӣ nhiӅu loài, nhѭng có sӵ khác nhau lӟn giӳa các
loài. Vì sӵ axetyl hoá và ÿeaxyl hoá ÿѭӧc xúc tác bӣi nhӳng enzim khác nhau. Mӭc ÿӝ
axetyl và ÿeaxetyl hoá ӣ các loài khác nhau thay ÿәi khác nhau. Chuӝt có hoҥt ÿӝ axetyl
transferaza cao và ÿeaxetylaza thҩp, lѭӧng amin axetyl hoá bài tiӃt nhiӅu; trong khi ÿó
ÿӕi vӟi chó thì ngѭӧc lҥi.
Cѫ chҩt ÿiӇn hình ÿӕi vӟi ÿeaxetyl thѫm cӫa gan và thұn là axetanilit, chҩt này
ÿeaxetyl hoá cho anilin.
3.2.8. Sӵ liên hӧp photpho.
Sӵ photpho hoá các chҩt ngoҥi sinh không ÿóng góp nhiӅu vào phҧn ӭng liên hӧp,
côn trùng là nhóm ÿӝng vұt chӫ yӃu có phҧn ӭng này. Enzim ruӝt gián sӱ dөng ATP, ÿòi
hӓi Mg+, là hoҥt ÿӝng trong phҧn ӭng photpho hoá 1-naphtol và p-nitrophenol.

99