UZUNLAMASINA STATİK KARARLILIK (Yunuslama Kararlılığı):

Üç ayrı uçağa ait yunuslama momenti katsayısının hücum açısı ile değişimi:

δc
δcm
cLα = L
cm 0 cmα =
cL 0 δα δα

α0L

Sıfır hücum açısı Yunuslama momenti

Pozitif cm Burun yukarı moment yunuslama katsayısı eğrisinin eğimi
21
 Uçağın B denge noktasında uçtuğunu varsayalım.
(B: trim noktası)
(+)
burun
yukarı B
• Bozuntu sonucunda: α
A
C ‘A’ noktasına gelinir.
(-)
burun
aşağı
1. uçak: negatif cm Burun aşağı moment

α
Bozuntuyu artıtırıcı etki

3. uçak: pozitif cm Burun yukarı moment

α
Bozuntuyu azaltıcı etki
22
 Uçağın B denge noktasında uçtuğunu varsayalım.
(B: trim noktası)
(+)
burun
yukarı B
• Bozuntu sonucunda: α
A
C ‘C’ noktasına gelinir.
(-)
burun
aşağı
1. uçak: pozitif cm Burun yukarı moment

α
UZUNLAMASINA STATİK DENGE
Bozuntuyu artıtırıcı etki
İÇİN
3. uçak: negatif cm Burun aşağı moment

Cmα < 0
α

Bozuntuyu azaltıcı etki

23
 Cm0 > 0

Cm0 < 0
2 1. ve 2. uçaklar statik kararlılığı sağlarlar.

Fakat denge noktası 1. uçakta ‘pozitif hücum açısı’ndadır.

2. uçakta ise ‘negatif hücum açısı’ndadır.

Denge noktası ‘pozitif hücum açısı’nda istenir.

Cm0 > 0
24
UZUNLAMASINA STATİK KARARLILIĞA
UÇAK ELEMANLARININ KATKISI

Cmα < 0 Cm0 > 0

Bu şartlar tüm uçak için sağlanmalıdır.

Fakat uçak bir çok elemandan oluşmaktadır.

Kanat, gövde, kuyruk, motor ve bunun gibi uçak elemanlarının
yunuslama momentine ve kararlılık karakteristiklerine olan etkisi
teker teker incelenmelidir.

Daha sonra elde edilen sonuçlar birleştirilerek yukarıdaki kararlılık

şartları bakımından irdelenmelifir.

25
 UZUNLAMASINA STATİK KARARLILIĞA
UÇAK ELEMANLARININ KATKISI

Cmα < 0
Cm = Cm0 + Cmα α

Cm0 > 0

Her bir eleman için, elemanın üzerinde oluşan kuvvetlerin

uçak ağırlık merkezine göre oluşturduğu yunuslama momenti
yukarıdaki eşitlikteki gibi bulunacak ve şartlar karşılaştırılacak.

26
KANAT KATKISI:
α FRL

Gövde
referans
çizgisi
α FRL (FRL)
ac cg

27
 M cg w L D
Moment normalize edilirse: cM cg = , cLw = , c Dw =
w
qSc qS qs

Yaklaşım (bozuntu sırasında):

Cosα FRL = 1 Sinα FRL = α FRL

28
 cmcgw = cm0w + cmαw α w

xcg xac
cmα = cLα ( − )
w w
c c
xcg xac
cm0w = cmacw + cL0w ( − )
c c
29
 xcg
xac
cmαw = cLα w ( − )
c c
Kararlılık şartı: Bunun için xac > xcg olması gerekir.

Cmα < 0
Aerodinamik merkez ağırlık merkezinin arkasında olması gerekir.

xcg xac (-)

cm0w = cmacw + cL0w ( − )
c c
Kararlılık şartı: Bunun için cm acw > 0 olması gerekir.

Cm0 > 0
‘negatif kamburluk’lu kanat profili

Düşük hızlı bir çok uçakta ağırlık merkezi aerodinamik merkezin arkasında yer alır ve
pozitif kamburluklu kanat profili kulllanılır. Bu nedenle kanat kararlılık üzerinde negatif
katkı yapar. Bu katkı diğer elemanlar tarafından dengelenir.
30
KUYRUK KATKISI:
Yatay kuyruk yüzeyi, kanadın önüne ve arkasına gelecek şekilde yerleştirilebilir

Genelde kanat arkasına yerleştirilir. Bu durumda kuyruk kanat iz bölgesinde kalmaktadır

ve etkinin şiddeti kuyruğun kanada göre yerleştirme şekline bağlıdır.

kanat
ön akımı
kanat

kuyruk

kanat
arka akımı

Bazı durumlarda kontrol yüzeyi kanadın önüne yerleştirilir (Canard)

kanard kanat 31
 kanat
ε: aşağı
Gövde sapma
referans açısı
çizgisi
ht

kuyruk

lt
α t = α FRL − ε + it
L = Lw + Lt Cosε + Dt Sinε
Dt
, ε << 1 L = Lw + Lt = cLw qw S + cLt qt St
Lt
1 St
ρVt 2 q = (cLw + η cLt )qw S
η= 2 = t ; kuyruk Vt < Vw ⇒ η < 1 S
1
ρVw 2 qw verimi Vt > Vw ⇒ η > 1
2 32
kanat
ε: aşağı
Gövde sapma
referans açısı
çizgisi
α FRL − ε

kuyruk

33
34
cLt = cLα α t VH =
St lt
; yatay kuyruk hacim oranı
t Sc

α t = α FRL − ε + it
α FRL = α w − iw 35
ε; kanat hücum açısına, kanat geometrisine, kuyruğun kanattan uzaklığına bağlıdır.
dε
ε = ε0 + αw
dα
sıfır hücum açısındaki aşağı sapma

Örnek:

Eliptik taşıma dağılımına sahip kanadın arkasında yer alan kuyruk için:
(sonlu kanat teoremi kullanılırak)

2cLw
ε= [rad]
πARw dε 2cLα w
=
dα πARw
cLw = cLo + cLα α w
w w

36
 α FRL − ε
ve diğer terime göre küçük
küçüktür

dε
cmt = ηVH cLα (ε 0 + iw − it ) − ηVH cLα (1 − )α w
t t
dα

cmt = cm0 + cmα α w

t t

37
 dε
cmαt = −ηVH cLαt (1 − )
dα
Kararlılık şartı: Bunun için VH ve cLαt değiştirilebilir.
Cmα < 0 St lt
VH = lt veya St ve cLαt
Sc
Tasarımcı kuyruğun kararlılığa katkısını arttırmak için bu seçeneklerden
herhangi birini seçebilir.

cm0 = ηVH cLα (ε 0 + iw − it )

t t

Kararlılık şartı: Bunun için it açısı değiştirilebilir

Cm0 > 0 Kuyruk gövdeye negatif açı ile yerleştirilebilir ve kuyruğun

kararlılığa katkısı arttırılabilir.
38
GÖVDE KATKISI:

• Gövdenin birinci görevi mürettebat, yolcu veya kargo gibi para ağırlıklara yer
sağlamaktır.

• Bunun yanında minimum sürükleme kuvvetini oluşturacak şekilde olmalıdır.

• Genelde dairesel kesitli gövde seçilir.

• Genellikle, gövdenin uzunlamasına statik kararlılığa etkisi oldukça önemlidir ve

kararlılığı bozucu yönde etkiler.

Momentum ve enerji eşitlikleri kullanılırsa hücum açısıyla yunuslama

momentindeki değişim oranı gövdenin hacmine ve dinamik basınca bağlıdır:

dM 1
= f (hacim, ρV 2 )
dα 2
39
 (k2 − k1 ) l f 2
cm0
f
=
36.5Sc 0 ∫ w f (α 0w + i f )dx Gövde parçalara ayrılıyor:

x =l f
(k2 − k1 )
∑ w f (α 0w + i f )∆x
2
cm0 f =
36.5Sc x=0
lf; gövde uzunluğu
wf; gövde bölümlerinin ortalama genişliği
k2-k1; gövde incelik oranı (lf/wf) düzeltme faktörü
S; kanat referans alanı
c; kanat ortalama veter
α0 w; gövde referans çizgisine göre kanat sıfır taşıma açısı
if; her gövde parçasının merkezinde, gövde referans çizgisine göre gövde
kamburluk çizgisinin yaptığı açı.
∆x; gövde parçasının uzunluğu
(+)

(+) FRL if
wf i
if
∆xi gövde kamburluk çizgisi
40
 1 lf ∂ε u
= ∫
2
cmα wf dx Gövde parçalara ayrılıyor:
f
36.5Sc 0 ∂α
x =l f
1 ∂ε u
∑
2
cmα f = wf ∆x lh
36.5Sc x =0 ∂α
xi
xi

wf i 1 2 3 4 5 6 7 8 9

∂ε u xi  ∂ε u 
= 1 − ( ) grafik 
∆xi ∂α lh ∂α 
∂ε u
∂ε u ≈x
4

∂α
∂α ∂ε u
≈ xi
∂α
1
xi x
veya
c c 41
GÜÇ GRUBU KATKISI:

• Tepki kuvveti tesir çizgisi ağırlık merkezinden geçmiyorsa yunuslama

momenti oluşturacaktır. Bu da statik kararlılığı etkileyecektir.

• Tepki kuvveti tesir çizgisi ağırlık merkezinin üstündeyse, kararlılığı arttırıcı

yönde etkiler. Altındaysa kararlılığı azaltıcı yönde etkiler.

• Pervaneli uçakta hücum açılı uçuşta dönme düzlemine dik normal kuvvet
oluşturur ve bu kuvvet ilave yunuslama momentine neden olur.

• Burada kararlılığı bozucu yönde oluşan momentlerin kontrol yüzeyleri

kullanılarak dengelenir.

cm p = cm p0 + cm pα α FRL

Buradaki katsayıların bulunması çok zordur.

Bu ders kapsamında güç grubunun kararlılığa katkısının olmadığı durum incelenecektir.

42
TOPLAM UZUNLAMASINA KARARLILIK

cmcg = cmcg + cmcgt + cmcg f

w
cmcg = cm0 + cmα α

Uzunlamasına statik
kararlılık şartları
Cm0 > 0 Cmα < 0
xcg
xac
cm0 = cmac + cL0 ( − ) + ηVH cLα (ε 0 + iw − it ) + cm 0 f
w w
c c t

xcg
xac dε
cmα = cLαw ( − ) − ηVH cLαt (1 − ) + cmα f
c c dα
cmα uçağın aerodinamik özellikleri kadar, ağırlık merkezinin yerine de bağlıdır.

43
Uçağın ağırlık merkezi uçuş sırasında değişir.
Bu nedenle ağırlık merkezinin hareketini sınırlayıcı şartların araştırılması gerekir:

Cmα < 0 kararlılık şartıydı. Cmα = 0 özel bir durumdur.

Bu durumda uçak tarafsız kararlıdır.

Bu eşitliği sağlayan ağırlık merkezinin konumuna ‘SABİT DÜMEN TARAFSIZ NOKTA’

denir. (NP: neutral point)
XNP
Sabit Dümen: Uçağın hücum açısını değiştiren bir bozuntuya uğraması durumunda,
uzunlamasına kontrolu sağlayan kuyruk yükselti dümeni (elevatör) açısının sabit
tutulması anlamına gelir.

Cmα = 0
xNP xac cLα dε cmα f
= + ηVH t (1 − )−
xcg = xNP c c cLα dα cLα
w w
44
Kanat aerodinamik merkezi:

Yunuslama momentinin hücum açısıyla değişmediği noktadır.

Tarafsız nokta: Cmα = 0

Hücum açısındaki değişimler yunuslama momentini değiştirmiyor.

Tarafsız nokta uçağın aerodinamik merkezidir.

Tanım:

SABİT DÜMEN UZUNLAMASINA STATİK MARJİN

xNP xcg
Hn = − Gerekli düzenlemeler yapılırsa:
c c
xNP − xcg cmα
=− = −cmc
c cLα w L

Kararlılık için statik marjinin pozitif olması gerekir. 45

AĞIRLIK MERKEZİNİN HAREKETİ

cm

(+) xcg = xcg4

kararsızlık
cm0 xcg = xNP
kararlılık

cL
xcg = xcg3
(-)
denge taşıma
katsayıları
xcg = xcg2
xcg = xcg1 cg3

cg2 cg4
cg1

a.c. NP
46
 ÖRNEK: Yatay kuyruk boyutlandırması

Bir oyuncak uçak simetrik dikdörtgen bir kanada sahiptir.

Geometrik olarak benzer ve rijit bir yatay kuyruğu vardır.
Kanat ve yatay kuyruk için açıklık oranı AR = b2/S = 4 ve
c = ¼ m dir. Kanadın aerodinamik merkezi ağırlık
merkezine göre lw = 1/16 m öndedir. Kuyruk aerodinamik
merkezi ağırlık merkezinin lt = 1 m arkasındadır. Kanat
gövdeye iw = 50 açı ile monte edilmiştir. Gövde ve güç
grubunun kararlılığa katkısı ihmal edilmektedir. Kuyruk
verimi 1 olarak alınacaktır.

cm = 0.3 – 0.06α (α; [0])

için kuyruk yüzeyinin oturma açısını ve hacim oranını

hesaplayınız.
47
ÇÖZÜM:
Tüm uçak için yunuslama momenti katsayısı

cmcg = cm0 + cmα α

Gövdenin ve güç grubunun katkısı ihmal edilirse

cm0 = cm0 + cm0t

w

xcg xac
= cmacw + cL0w ( − ) + ηVH cLαt (ε 0 + iw − it )
c c
ve

cmα = cmα + cmα t

w

xcg
xac dε
= cLαw ( − ) − ηVH cLαt (1 − )
c c dα 48
 Dikdörtgen bir kanat için ince kanat profili teoremi:
(kanat ve kuyruk aynı özelliklere sahip)

clαw = clαt = 2π rad −1

Sonlu kanat için

clαw 2π 4π −1  4π   π  4π
2
cLα = = = rad =    = derece−1
w clα 2π 3  3   180  540
1+ w 1 +
πAR 4π
Kanat profili simetrik olduğu için cL0 = 0 ve cmac = 0
w

 4π 2   4π 2 
cLw =  α w =  (α + iw )
 540   540 
Yatay kuyruk benzer profile sahip

 4π 2   4π 2 
cLt =  α t =  (α − ε (α w ) + it )
 540   540  49
Aşağı sapma açısı:

4π
2cLw 2( 3 )α w ε0 = 0 ve
dε
=
2
ε= = dα w 3
πAR π4

50
 xcg
xac
cm0 = cmacw + cL0w ( − ) + ηVH cLαt (ε 0 + iw − it )
c c
0.0625 − 0 4π 2
= 0 + 0( ) + 1VH ( )(0 + 5 − it )
0.25 540
4π 2
= VH ( )(5 − it ) (Kanat aerodinamik merkezi
eksen merkezi olarak seçildi)
540
xcgxac dε
cmα = cLα ( − ) − ηVH cLα (1 − )
w
c c t
dα
 4π 2  0.0625 − 0   4π 2  2
=    − 1VH  (1 − )
 540  0.25   540  3
 4π 2  1 1 
=   − VH 
 540  4 3  51
cmα  1 540 
VH = 3 − 2 cmα  ≅ 3.2
 4 4π 

cm = 0.3 – 0.06α cmα = −0.06

cm0 = 0.3

cm0  540 
cm0 it = 5 −  2 ≅ 3.72 0

VH  4π 

xNP xac cLα dε cmα f

= + ηVH t (1 − )−
c c cLα dα cLα
w w

Uçak ağırlık merkezi, kanat aerodinamik

2
= 1x3.2 x1x(1 − ) = 1.07 merkezinin arkasında 1.07 veter
uzunluğundan fazla mesafede yer alırsa
3 uçak kararsız hale gelecektir. 52