Prekursorzy

pedagogiki
opiekuńczej

Justyna Greniuk

Pedagogika Opiekuńcza z Terapią pedagogiczną

Studia stacjonarne I –ego stopnia

II rok

Babicki Józef Czesław

1
 Życie i działalność
Józef Czesław Babicki urodził się 1880r. - polski pedagog, teoretyk i
praktyk. Pracował w Pruszkowskim Kompleksie Placówek Wychowawczych
(1919-1925). Potem rozpoczął pracę w Ministerstwie Pracy i Opieki Społecznej.
W 1926 założył związek zawodowy wychowawców. Zajmował się problematyką
wychowania zakładowego dzieci osieroconych, agresją wśród wychowanków
oraz depresją analityczną. Był zwolennikiem psychologii Alfreda Adlera i na niej
starał się wzorować swoje metody wychowawcze. Zmarł w 1952 roku.

Poglądy pedagogiczne
Poglądy Józefa Czesława Babickiego miały charakter pajdocentryczny,
zarówno w jego działalności teoretycznej, jak i praktycznej za punkt wyjścia
obierał dziecko. Do najważniejszych założeń jego koncepcji należy zaliczyć:
organizację życia placówki opiekuńczej na wzór rodzinny, poznanie dziecka,
indywidualizację, karę i nagrodę, wychowanie moralne i własność dziecka.

Organizacja życia placówki opiekuńczej na wzór rodziny zrodziła się z

krytyki ówczesnego systemu koszarowego. J.Cz. Babicki uważał, że
dotychczasowy system jest szkodliwy dla rozwoju dziecka. Jedynym sposobem
na organizację życia w takiej placówce było wg niego stworzenie
wychowankom warunków jak najbardziej zbliżonych do wychowania
rodzinnego opartego na cieple, zaufaniu, miłości i bliskości.

Poznanie dziecka to najważniejszy element w koncepcji Babickiego.

Według niego rezultaty wychowania są trudne do określenia z dwóch przyczyn
– ograniczają je przypadkowe wpływy oraz „tajemnica psychiki wychowanka”.
W związku z tym wskazuje on na dwa źródła w poznawaniu dziecka –
znajomość psychologii, pedagogiki i socjologii oraz pamięć własnego
dzieciństwa.

Z wiedzy o dziecku wynika bezpośrednio problem indywidualizacji. W

czasach współczesnych Babickiemu była to już jedna z zasad wychowania.
Babicki dostrzegał jednak mankamenty indywidualizacji i znacznie wyżej cenił
sobie wychowanie zespołowe.

2
 J. Cz. Babicki poświęcił w swej działalności opiekuńczo – wychowawczej
wiele miejsca dla kar. Wyróżnił bowiem trzy rodzaje kary (przypominającą,
pouczającą i zmuszającą) oraz sformułował aż sześć zasad ich stosowania.
Pomimo tego uważał on, że znacznie skuteczniejszym środkiem
wychowawczym jest nagroda i ówczesnym pedagogom zalecał stosowanie tego
środka jednocześnie zachowując przy tym ostrożność i umiar.

Babicki zwracał dużą uwagę na moralne wychowanie młodzieży oraz na

własność dziecka. Uważał, że bardzo ważnym elementem w wychowaniu jest
własność moralna i materialna dziecka, dzięki której dziecko może organizować
różnego rodzaju działania.

Józef Czesław Babicki poszukiwał wciąż nowych form organizacyjnych dla

placówki opiekuńczo – wychowawczej. Od „systemu wojskowego” przez
„system harcerski” i „rodzinkowy” doszedł do „systemu pawilonowego”, a
ściślej „kwaterowego”. Babicki starał się nadać zakładowi opiekuńczemu
atmosferę zbliżoną do rodzinnej, w praktyce okazało się to jednak niemożliwe.

Dobrego wychowawcę wg Babickiego powinny cechować prostota i

szczerość, zaś za najważniejsze jego funkcje uznał stymulację prawidłowego i
wszechstronnego rozwoju dziecka, reprezentację interesów świata dorosłych
oraz organizację środowiska wychowawczego.

Twórczość
„Wychowanie dziecka opuszczonego w placówkach opiekuńczo-
wychowawczych”, „Jestem opiekunem”

Bibliografia:
Pyrzyk Ireneusz, Prekursorzy pedagogiki opiekuńczej, Wydawnictwo Adam
Marszałek, Toruń 1998.

Grzegorzewska Maria
3
 Życie i działalność
Maria Grzegorzewska urodziła się 18 kwietnia
1888 roku we wsi Wołucza blisko Rawy
Mazowieckiej.

Została oddana na pensję lecz Pobyt i nauka w

gronie pretensjonalnych panienek jej nie
odpowiadały, sama więc przeniosła się do
prywatnej szkoły, którą ukończyła w roku 1907.

Podczas rocznego kursu przygotowawczego na

studia miała okazję poznać wybitnych ludzi
takich jak: H. Radlińska, S. Sempołowska, M. Falski, E. Abramowski, A.
Mahrburg i L. Krzywicki. W 1909 roku rozpoczęła studia na Wydziale
Przyrodniczym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Niestety z powodu braku środków
finansowych zmuszona była przerwać studia. Studia połączone z koniecznością
zarobkowania oraz kiepskim odżywianiem bardzo źle wpłynęły na jej zdrowie
fizyczne i psychiczne. Dopiero w 1913 roku po wstąpieniu na studia w
Międzynarodowym Fakultecie Pedagogicznym w Brukseli Grzegorzewska
odżyła. Tam poznała wielu wybitnych ludzi, którzy mieli znaczący wpływ na jej
dalsze twórcze wysiłki. Byli to m.in. Józefa Joteyko, Owidiusz Decroly oraz
Eduard Clapared.

W lecie 1914 roku Grzegorzewska znalazła się znowu w Warszawie.

Niestety wybuch wojny uniemożliwił jej powrót po wakacjach do Brukseli.
Udało jej się jednak kontynuować swoje studia w Paryżu. Po ukończeniu
studiów zdecydowała się na podjęcie pracy w jednej z paryskich szkół jako
nauczycielka w klasie z opóźnionymi w rozwoju umysłowym dziećmi. Ta praca
okazała się jej życiowym powołaniem. Pomimo tego postanowiła powrócić do
kraju rodzinnego. Tam podjęła pracę w Ministerstwie Wyznań Religijnych i
Oświecenia Publicznego jako referent do spraw szkół specjalnych. Opracowała
publikacje o roli szkół specjalnych, zaczęła szkoły takie zakładać i powołała do
życia kurs seminaryjny dla nauczycieli tych szkół. W 1922r. kurs ten
przekształciła w Państwowy Instytut Pedagogiki Specjalnej i została jego
4
dyrektorem. Drugim terenem, na którym Maria Grzegorzewska rozwinęła
twórczą działalność w dziedzinie kształcenia nauczycieli, stał się Państwowy
Instytut Nauczycielski utworzony w 1930 roku, który niestety upadł po pięciu
latach. W okresie wojny i okupacji niemieckiej pracowała jako nauczycielka
Szkoły Specjalnej nr 177 w Warszawie, brała wtedy też udział w tajnej
działalności oświatowej Delegatury Rządu Londyńskiego. Po wojnie mimo
bardzo zaawansowanej choroby serca wciąż kierowała stworzoną przez siebie
placówką kształcenia nauczycieli, które przejęła dopiero w 1960r. Janina
Doroszewska. Zmarła w Warszawie w nocy z 6 na 7 maja 1967 roku.

Poglądy pedagogiczne
Maria Grzegorzewska zajmowała się problemami pedagogiki specjalnej.
Dominującym motywem jej działalności i dewizą życia było: "Nie ma kaleki, jest
człowiek". Uporczywie i bezkompromisowo walczyła o pełne prawo do nauki,
do pracy i do szacunku osób upośledzonych. Przekonywała, że kalectwo nie
pomniejsza wartości i godności człowieka. Specjalnie na ich potrzeby stworzyła
koncepcję ośrodków pracy.

Szczególną uwagę zwracała na dzieci niewidome. Wiele czasu poświęciła

zjawisku kompensacji polegającemu na zastępowaniu uszkodzonego zmysłu
innym. W jej koncepcji najważniejszym elementem wychowania było dziecko,
nie nauczyciel.

Twórczość
„Psychologia niewidomych”, „Listy do młodego nauczyciela”, „Pedagogika
lecznicza. Skrypt wykładów”, „Głuchociemni”, „Analiza zjawiska kompensacji u
głuchych i niewidomych”, „Zagadnienia higieny w wychowaniu zakładowym
niewidomych i głuchych”, „Nowe drogi w nauczaniu głuchoniemych”.

Bibliografia:

Okoń Wincenty, Wizerunki sławnych pedagogów polskich, Wydawnictwo

Akademickie „Ż ak”, Warszawa 2000.

Jeżewski Kazimierz Antoni

5
 Życie i działalność

Kazimierz Antoni Jeżewski

urodził się 1 marca 1877 roku na ziemi
kieleckiej w Czerniewicach w
wielodzietnej rodzinie. Miał dwie
siostry i sześciu braci. Jego rodzicami
byli Aleksander i Maria z Gnaszyńskich.
Ojciec brał udział w Powstaniu
Styczniowym. W jego domu zawsze
panowała rodzinna atmosfera, co
wpłynęło na kształtowanie się jego
poglądów, ideałów i osobowości.

W wieku szesnastu lat wstąpił

do Wyższego Seminarium Duchownego w Sandomierzu, którego nie udało mu
się ukończyć. Studiował rolnictwo w Danii, a następnie ekonomię w Szwecji i
Szwajcarii. Był członkiem Komitetu Sienkiewiczowskiego gdzie działał na rzecz
dzieci organizując im pomoc. Przedstawił projekt połączenia wszystkich
towarzystw i komitetów opiekuńczych w jeden Komitet Obywatelski. W 1906
roku wrócił Do Szwajcarii by ukończyć studia ekonomiczne. Pod wpływem
ówczesnych koncepcji wychowania sierot w rodzinnych grupach dziecięcych
Lidii von Wolfring uwzględniając założenia pedagogiki humanistycznej
Pestalozziego dopracował swój projekt "gniazd sierocych". W 1908 roku
utworzył w Galicji Towarzystwo Gniazd Sierocych. Pomagali mu przy tym m.in.
Sienkiewicz, Orzeszkowa i Konopnicka. W tym roku powstało również pierwsze
gniazdo w Stanisławczyku. W 1917 roku postanowił skupić kilka wiosek pod
wspólnym zarządem i kontrolą tworząc w ten sposób Wioski Kościuszkowskie.
Utworzył również dwie bursy w Warszawie i fundusz kształcenia zawodowego.
Po zakończeniu wojny w 1945 roku w Krakowie założył tymczasową Siedzibę
Towarzystwa Gniazd Sierocych następnie przeniósł się do Warszawy.

Władze wspierały jego działalność i w 1945 powołano go na członka

Centralnego Komitetu Opieki Społecznej. Dwa lata później został prezesem
Towarzystwa Gniazd Sierocych i Wiosek Kościuszkowskich, lecz w latach
pięćdziesiątych zlikwidowano prowadzone przez niego formy opieki. W 1911

6
roku Jeżewski założył czasopismo "Rocznik Gniazd Sierocych", które dwa lata
później ukazywało sie pod nazwą "Gnieździak. Zmarł w 1948 roku.

Poglądy pedagogiczne

Jeżewski swoją koncepcję pedagogiczną opierał na wzorach wychowania

rodzinnego i respektowaniu zasady wychowania przez pracę i do pracy. Według
niego gniazdo rodzinne stanowić miało właściwe środowisko zastępczo -
rodzinne zapewniając odpowiednie warunki dla wszechstronnego rozwoju
dziecka i wychowanie poprzez pracę, w zamiłowaniu do otaczającej przyrody.
W takiej wielodzietnej rodzinie pracującej wspólnie na dostatnie utrzymanie
można było każdemu dziecku zapewnić nie tylko indywidualną opiekę, ale też
przygotować do samodzielnego życia po ukończeniu szkoły zawodowej. W
Wiosce mogły pozostać dzieci aż do usamodzielnienia się.

Podstawą tego systemu było wychowanie przez pracę, w zamiłowaniu do

przyrody, bardzo ważne było kształcenie zawodowe, brano pełną
odpowiedzialność za wychowanka od momentu przyjęcia do „gniazda” aż do
uzyskania pełnej samodzielności (przed opuszczeniem gniazd wychowankowie
otrzymywali zapomogi, posagi, stypendia), prowadzono zasady pracy
społecznej.

Twórczość

„Program wychowania towarzystwa Gniazd Sierocych na tle ogólnej

działalności TGS za czas pierwszych dziesięciu lat pracy”, „Społeczno-
wychowawczy program Towarzystwa Wiosek Kościuszkowskich”, „Wioski i
ogniska Kościuszkowskie. Gospodarczy i społeczno-wychowawczy program
działalności TGS”, „ Narodowa Fundacja Wiosek Kościuszkowskich według
projektu TGS”.

Bibliografia:

Pod red. Wojciech Pomykało, Encyklopedia pedagogiczna, Fundacja

"Innowacja", Warszawa 1993.

Jordan Henryk
7
 Życie i działalność
Henryk Jordan urodził się
23.07.1842r. w Przemyślu. Pochodził ze
znanej rodziny Jordanów z Zakliczyna.
Ojciec – Bonifacy Jordan był prywatnym
nauczycielem, matka – Samuela
prowadziła pensjonat dla dziewcząt –
najpierw w Tarnopolu, a potem we
Lwowie.

Po wybuchu powstania uciekł do

Triestu, gdzie 1862 roku zdał egzamin
dojrzałości w języku włoskim. Po
ukończeniu szkoły średniej dostał się na
wydział lekarski Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Dzięki solidnej pracy
udało mu się ukończyć studia medyczne, po których wyjechał do USA. Tam
rozpoczął praktykę lekarską i zaznajomił się z tematem wychowania fizycznego.
Założył szkołę położnych, a z czasem stał się osobą powszechnie lubianą i
szanowaną za swoją ofiarną pracę społeczną. Zaznajomił się ze szkołami
lekarskimi w Ameryce i Anglii oraz odbył 2 – miesięczną praktykę w klinice
profesora Martinia.

Powróciwszy do kraju 22.01.1870r. otrzymał dyplom doktorski Wydziału

Medycznego. Po półrocznej praktyce w Wiedniu otrzymał tytuł magistra
położnictwa. Później został asystentem w Katedrze Położnictwa i Ginekologii
Maurycego Madurowicza w Krakowie. Henryk Jordan wykładał na wydziale
lekarskim Uniwersytetu Jagiellońskiego. W 1890r. został nadzwyczajnym
profesorem położnictwa i ginekologii tego wydziału. Oprócz tego brał także
czynny udział w pracach Towarzystwa Ginekologicznego, którego był prezesem.
Był też szefem Krakowskiego Towarzystwa Lekarskiego.

W latach 1895 – 1902 był posłem do Sejmu Krajowego. Na jego wniosek

wprowadzono do szkół średnich obowiązkowe lekcje gimnastyki i powołano
lekarzy szkolnych. Od 1902r. reprezentował Kraków w Radzie Szkolnej

8
Krajowej, a w latach 1906 – 1907 był członkiem Najwyższej Rady Sanitarnej w
Wiedniu. Ponadto pracował w Krakowskim Towarzystwie Muzycznym, któremu
prezesował przez kilka lat.

Najważniejszym wydarzeniem jego życia było utworzenie Parku

Jordanowskiego w Krakowie wiosną 1889 roku. W 1904r. został odznaczony
austriackim Orderem Żelaznej Korony, gdyż jego szeroka działalność i ogromna
aktywność spotkały się z uznaniem społeczeństwa i władz.

W 1900r. umarła żona Jordana – Maria, w 1902r. ożenił się powtórnie z

wdową – Heleną Kleczkowską. Bolesna utrata syna z pierwszego małżeństwa
mogła mieć ogromny wpływ na późniejszy charakter pracy doktora. W opiece
nad ubogimi odnalazł on sens życia. Zmarł 18.05.1907r. w Krakowie z powodu
ataku serca i zapalenia płuc.

Poglądy pedagogiczne
Henryk Jordan krytycznie podchodził do indywidualizmu, który jawił się w
postawach Polaków, eliminując go ze swej pracy wychowawczej poprzez
kształtowanie wyrabiania nawyków oraz przyzwyczajeń do życia zespołowego,
harmonijnego i zgodnego. Za główny cel wychowania stawiał zawsze
wychowanie zespołowe i kształtowanie wszechstronne jednostki pod względem
fizycznym, umysłowym, politechnicznym, moralnym i estetycznym. Praca
wychowawcza w Parku Jordana polegała przede wszystkim na tym, aby dzieci i
młodzież zaprawiać do życia w zespole. Pokolenie młodych ludzi uczono
karności i dyscypliny oraz przygotowywano do realizacji wcześniej
postawionych celów, zadań, gdzie miało to miejsce podczas ćwiczeń
gimnastycznych, gier czy zabaw w zespole. Główną esencją wychowania
zespołowego było ukierunkowanie na wszechstronne wychowanie
indywidualne dzieci i młodzieży. Najistotniejszą rolę wśród składników
mających znaczący wpływ na rozwój indywidualny wychowanka była prężność
fizyczna.

Jordan szczególną uwagę zwracał na znaczenie ćwiczeń fizycznych w

rozwoju dzieci i młodzieży. Według niego zabawa i wysiłek wzmacniają i
uodparniają organizm, ożywiają aktywność, dodają siły, poprawiają sylwetkę, są

9
efektywnym sposobem na pozbycie się nadmiernego zasobu energii i
zaspokojenie naturalnej potrzeby aktywności ruchowej. Ponadto dzięki
ćwiczeniom wychowawca łatwiej może zbliżyć się do wychowanków, pozyskać
ich szacunek i w ten sposób mieć na nich większy wpływ. Ćwiczenia i zabawy są
także doskonałym sposobem do ćwiczenia odwagi, cierpliwości, skupienia,
rozwagi, panowania nad sobą i poświęcania się.

W wychowaniu fizycznym zwracał uwagę aby chronić młodzież od

wszystkiego co szkodliwe – od używania napojów alkoholowych i tytoniu.
Zalecał zdrowe odżywianie się, oddychanie świeżym powietrzem i ruch.

Praca fizyczna w warsztatach i na działkach ogrodowych uczyła młodzież

sprawiedliwie oceniać ludzi, którzy wykonują pracę fizyczną, kształciła
samodzielność, pobudzała zamiłowanie do czystości i dokładności, a także
wiarę we własne siły.

Twórczość
Referat „O zabawach młodzieży”, Dzieło „Nauka położnictwa dla użytku
położnych”, „Fizjologia ciąży, porodu i połogu dla użytku uczniów i lekarzy”,
„Uwagi z powodu szerzenia się chorób połogowych pomiędzy ludnością
żydowską w Krakowie”, „O Thru Brandcie i jego metodzie leczenia cierpień
ginekologicznych”, „Sześć przypadków ciąży pozamacicznej”, „O wartości
rozmaitych sposobów wyłuszczania macicy włókniakowej”, „Powikłania ciąży
rakiem macicy”, publikacje – „W sprawie przymusowego ubezpieczenia
lekarzy”, „Szpitalnictwo krajowe”, „Jakim postępowaniem można gorączce
połogowej zapobiec”.

Bibliografia:
Dudek Anna, Postać Henryka Jordana - jego rola w rozwoju wychowania
fizycznego, [w:] „Wychowanie fizyczne i zdrowotne” 2008 nr 10.

Długoszewska Katarzyna, Henryk Jordan jako prekursor współczesnego

wychowania fizycznego i zdrowotnego w Polsce, [w:] „Lider” 2009, nr 1.

Kamiński Aleksander

10
 Życie i działalność

Aleksander Kamiński (Kędzierski) urodził się 28

stycznia 1903 w Warszawie – pedagog, wychowawca,
twórca metodyki zuchowej, instruktor harcerski,
harcmistrz, żołnierz Armii Krajowej oraz jeden z
ideowych przywódców Szarych Szeregów. Mąż Janiny
Kamińskiej, polskiej archeolog, pedagog i instruktorki
Związku Harcerstwa Polskiego, ojciec Ewy Rzetelskiej-
Feleszko.

W 1905 wyjechał wraz z rodzicami do Kijowa,

gdzie ukończył rosyjską 4-klasową szkołę powszechną. Gdy zmarł jego ojciec
przebywał przez pewien czas w ochronce. Potem w 1914 przeniósł się do
Rostowa, a w 1916 do Humania, gdzie pracował zarobkowo. W Humaniu
uczęszczał do gimnazjum polskiego i jednocześnie należał do tajnej Organizacji
Korporacji Młodzieży Uczniowskiej. W 1918 roku wstąpił do harcerstwa i pełnił
tam funkcję zastępowego, był również członkiem Stowarzyszenia Humańskiej
Młodzieży Harcerskiej oraz organizatorem obozów roboczych. Aktywnie działał
również jako współredaktor pisma "Czuwaj harcerzu". Był członkiem drużyny
harcerskiej im. Tadeusza Kościuszki gdzie prowadził kurs polonistyczny i
organizował obozy wakacyjne. W 1920 zawieszono jednak działania tej drużyny
a on sam trafił na krótki okres do aresztu. W lutym 1921 wyjechał z grupą
harcerzy do Polski. W warszawie zamieszkał w bursie dla osieroconych dzieci i
młodzieży która prowadzona była w Pruszkowie gdzie został kierownikiem.
Zorganizował tam drużynę harcerską której stał się wychowawcą. Postanowił
kontynuować przerwaną w Humaniu naukę i wstąpił do gimnazjum Kazimierza
Kulewicza w Warszawie, którą ukończył w 1922 uzyskując świadectwo
maturalne. Następnie udał się na studia na UW z historii i archeologii, chodząc
równocześnie na wykłady z filozofii, pedagogiki i etyki. Następnie wyjechał na
kilka miesięcy do Francji gdzie pogłębiał swoją wiedzę. W 1926 roku otrzymał
stopień harcmistrza po czym rozpoczął publikację artykułów i książek
poświęconych założeniom i metodom wychowania harcerskiego oraz szerokiej
problematyce społecznej. Nawiązał znajomość z Januszem Korczakiem i odbył
staż w „Naszym Domu”. W 1928 roku obronił swoją pracę magisterską
"Jaćwingowie, ich narodowość, siedziby i kultura".

11
 W okresie Drugiej Rzeczypospolitej był komendantem Harcerskich Szkół
Instruktorskich w Nierodzimiu i Górkach Wielkich. Rozpoczął eksperyment
wychowawczo - dydaktyczny w klasach początkowych, a następnie w klasach
starszych w szkole powszechnej w Mikołajowie, który miał na celu
uspołecznienie uczniów ich aktywizację, kształtowanie ich zainteresowań,
samodzielności i odpowiedzialności. Po wybuchu II wojny światowej był
członkiem Wojennego Pogotowia Harcerzy w Warszawie. Działał również w
Biurze Informacji i Propagandy Armii Krajowej.

Był redaktorem naczelnym konspiracyjnego periodyku „Biuletyn

Informacyjny”. W czasach okupacji hitlerowskiej napisał trzy książki opisujące
ideały braterstwa, służbę w czasie wojny oraz kształcenie młodzieży zgodnie z
prawem harcerskim. Jedną z nich była książka pt. „Kamienie na szaniec”. Po
zakończeniu wojny wyjechał do Łodzi gdzie został starszym asystentem w
Katedrze Pedagogiki Społecznej UŁ, którą kierowała H. Radlińska. W 1947 roku
obronił swoja rozprawę doktorską pt.: „Nauczane i wychowanie metodą
harcerską”, po czym podjął pracę jako adiunkt w Katedrze Pedagogiki
Społecznej, z której w 1950 roku został zwolniony. Następnie uzyskał stopień
naukowy docenta po czym powrócił na stanowisko adiunkta w tej samej
Katedrze, by w końcu zostać tam kierownikiem. W 1972 roku przeszedł na
emeryturę i zamieszkał w Warszawie. Zmarł 15 marca 1978.

Poglądy pedagogiczne

Aleksander Kamiński twierdził, że wychowanie polega na udzielaniu

pomocy skłaniającej do samowychowania. Według niego ważne elementy
wychowania to przykład osobisty i małe grupy rówieśnicze skłaniające do
wzajemnego wychowania i dawania dobrego przykładu.

Zaznaczał, że bardzo ważny jest dla młodego człowieka krąg prawdziwych

przyjaciół „by mógł się bawić w gronie rówieśników, by uczyć się odwagi”.
Odwaga dla Kamińskiego była niezwykle istotną cechą. Jedno z najważniejszych
punktów prawa zuchowego brzmiało bowiem: „Zuch jest dzielny”.

Kamiński uważał także, że dużo dobrego dla wychowanka mogą przynieść

odpowiednio zorganizowane i poprowadzone gry i zabawy, głównie
sprawnościowe. Obmyślił więc cykl zabaw sprawnościowych dostosowanych do

12
wyobraźni dziecka, tworzył również piosenki i tańce. Wypracował nową metodę
pracy w harcerstwie. Uważał, że metoda harcerska to „planowe postępowanie
nauczyciela mającego za rolę przeżycia harcerskie, który przez podział klasy na
gromadki, stosowanie w nauczaniu zabaw i sprawności oraz wytworzenie w
klasie atmosfery życzliwości, pogody, przedsiębiorczości i samowychowania
dąży do uaktywnienia sił duchowych młodzieży, co w konsekwencji prowadzi do
ujawnienia i rozwijania walorów moralnych i społecznych oraz uzdolnień
umysłowych, technicznych, artystycznych”. W konsekwencji starał się
realizować swoje założenia i ściśle trzymać się własnych poglądów
wychowawczych.

A. Kamiński wskazał również na duże możliwości samorządów

młodzieżowych, które mogą stać się istotną drogą pozwalającą na kształcenie w
młodych umysłach właściwych postaw, głównie autodyscypliny gdyż „w
warunkach autonomii jednostka i grupa społeczna mogą rozwijać się najpełniej
i najkorzystniej dla siebie i dla społeczeństwa”.

Twórczość

„Antek Cwaniak”, „Książka wodza zuchów”, „Krąg rady”, „Kamienie na

Szaniec”, „Nauczanie metodą harcerską”, „ Aktywizacja i uspołecznianie
uczniów w szkole podstawowej”, „Prehistoria polskich związków młodzieży”,
„Polskie związki młodzieży”, „Czas wolny i jego problematyka społeczno-
wychowawcza”, „Studia i szkice pedagogiczne”, „Funkcje pedagogiki
społecznej”

Bibliografia:

Andrzej Janowski, Być dzielnym i umieć się różnić – Szkice o Aleksandrze

Kamińskim, Wydawnictwa Naukowe PWN, Warszawa 1992.

Anna Zawadzka, O Aleksandrze Kamińskim "Kamyku", HBW Horyzonty,

Warszawa 2001.

Key Ellen
Życie i działalność

13
 Ellen Key urodziła się 1849 roku w rezydencji ziemskiej Sundsholm na
południu Szwecji. W domu panowała atmosfera surowości i takie też
wykształcenie odebrała. Jej ojciec, Emil Key, sprawę edukacji traktował
zasadniczo. Kary cielesne były w ich domu na porządku dziennym, co odczuli
zwłaszcza bracia Ellen. W rodzinie dominował strach, relacje były sztuczne,
pełne fałszywych deklaracji. Mimo tego pisarkę łączyły z jej rodzinnym domem
silne więzi.

Ellen Key pobierała nauki w domu, początkowo od matki, później zajęły

się nią guwernantki. W 1856 – 1866 przygotowywała się do bierzmowania w
prywatnej szkole w Sztokholmie. Później jeszcze tylko raz w życiu uczęszczała
do szkoły – na kursy edukacyjne Jenny Rossander. Pozostały czas poświęcała na
liczne zajęcia, między innymi była sekretarką ojca. Cały czas rozwijała się ucząc
się samodzielnie. Nauka ta nie miała jednak charakteru formalnego, dlatego też
Ellen w swoich dziełach podkreślała wagę swobodnego rozwoju jednostki.

Z początku zainteresowała się pomysłem „ludowej szkoły średniej”. Za

swój życiowy cel uznała powołanie i poprowadzenie takiej szkoły dla kobiet w
swoim rodzinnym okręgu. Nigdy jednak nie zdołała zrealizować tego planu. Za
to w 1880 roku rozpoczęła pracę nauczycielki w prywatnej szkole dla dziewcząt
w Sztokholmie. Wkrótce jednak znalazła sposób urzeczywistnienia swych
koncepcji i zaczęła wykładać w Instytucie Robotniczym w Sztokholmie.
Prowadziła wykłady z historii, literatury, sztuki i myśli współczesnej. W 1903
roku zakończyła wszelką działalność nauczycielską i utrzymywała się tylko z
pisarstwa. Zmarła w 1926 roku

Poglądy pedagogiczne
Ellen Key w wielu swoich pracach podkreślała ogromne znaczenie domu
rodzinnego dla rozwoju dziecka. To właśnie w naturalnym wychowaniu
domowym odnajduje ona właściwą równowagę między egoizmem a
altruizmem. Pomiędzy wszystkimi członkami rodziny powinna istnieć relacja
równoprawna oparta na szacunku (zarówno pomiędzy rodzeństwem, jak i
dziećmi, a rodzicami). Relacja matka – dziecko była wg niej podstawą do
tworzenia altruistycznych bodźców w społeczeństwie. Matczyna miłość i opieka
to niezbędny składnik do realizacji późniejszych celów dziecka. Dlatego też
matka powinna całkowicie poświęcić się dzieciom i domowi. W rodzinie każde

14
dziecko powinno mieć swoje prawa i
obowiązki, dzięki którym możliwym
będzie nauczenie ich brania
odpowiedzialności za swoje czyny. Ellen
hołdowała prostocie. Uważała, że
przepych jest zbędny i szkodzi dziecku.
Sprzeciwiała się kolektywnej idei opieki
nad dziećmi, gdyż jej zdaniem każde
dziecko jest niepowtarzalne i należy tą
indywidualność wspierać i podtrzymywać.

Popierała system nagród i kar

zaznaczając przy tym aby nie nagradzać
przypadkowych sukcesów, ani też nie
karać przypadkowych porażek. Celem tego systemu jest bowiem nauczenie
dziecka wysiłku, pracy i walki. Nie dopuszczała kar cielesnych, a jedyne kary
jakie popierała to tzw. „kary naturalne” będące konsekwencją zachowań
dziecka. W wychowaniu niezbędne jest posłuszeństwo, które można
wyegzekwować od dziecka poddając je łagodnym siłom perswazji. Proces ten
jest szczególnie skuteczny w pierwszych trzech latach życia dziecka. Podkreślała
także znaczenie autorytetu w procesie wychowawczym. Swoje poglądy
sformułowała w 7 punktach:

1. Nigdy nie pozwól dziecku wymusić czegoś płaczem.

2. Nie nagradzaj ani nie przekupuj dziecka, by wypełniło swe
obowiązki.
3. Nigdy nie oszukuj ani nie zastraszaj dziecka.
4. Nigdy nie bij dziecka.
5. Pozwól dzieciom pomagać sobie nawzajem.
6. Mało rozkazów, lecz bezwarunkowe posłuszeństwo; mało gróźb
lecz zawsze spełnionych.
7. Kara jako środek wychowawczy pogłębia tylko zwierzęcą,
niegodziwą naturę człowieka, którą wychowanie ma wykorzenić.

Ellen Key żarliwie sprzeciwiała się ocenianiu szkolnemu, egzaminom i

sprawdzianom. Domagała się takiego systemu kształcenia, który uwzględniłby
zarówno nauczanie indywidualne jak i samodzielne studia. Konieczna wg niej
15
była bliska współpraca domu i szkoły w procesie wychowania. Krytykowała
przedszkole i proponowała zamienić je na kursy domowe. Postulowała za
wprowadzeniem koedukacji i powszechności nauczania. Pragnęła aby każde
dziecko mogło rozwijać swą osobowość, fantazję, wyobraźnię. Zajęcia szkolne
miałyby wg niej odbywać się w szkole w grupach nie większych niż 12 osób.
Zamiast tradycyjnych klas proponowała specjalistyczne pracownie oraz sale
indywidualnej nauki.

Twórczość
„O wolności słowa i druku”, „Indywidualizm, a socjalizm”, „Obrazy myśli”,
„Istoty ludzkie”, „Linie życia”, Neutralność dusz”, „Nauczyciele małych dzieci w
domu i w szkole”, „Edukacja”, „Piękno dla wszystkich”, „Edukacja powszechna
ze szczególnym uwzględnieniem rozwoju estetycznego”, „Stulecie dziecka”, esej:
„Książki kontra podręczniki”, publikacje: „Oświadczenie dotyczące szkół
koedukacyjnych”, „Morderstwo dusz w szkołach”.

Bibliografia:
Pod red. Kupisiewicz Czesław, Myśliciele o wychowaniu, Oficyna
Wydawnicza GRAF PUNKT, Warszawa 2000.

Wnęk Jan, Ellen Key w pedagogice polskiej, [w:] „Edukacja i Dialog” 2010 nr
5-6.

Korczak Janusz
Życie i działalność:

Janusz Korczak (pseudonim Henryk Goldszmit")

urodził się 22.07.1878 roku w Warszawie. Pochodził z
rodziny żydowskiej. Syn adwokata Józefa Goldszmita i
Cecylii z domu Gębickiej. Uczęszczał do
ośmioklasowego gimnazjum na warszawskiej Pradze.

16
 Dorastanie i dojrzewanie Janusza Korczaka przebiegało w trudnych
warunkach materialnych. Po śmierci ojca udzielał korepetycji, by pomóc w
utrzymaniu rodziny. W 1898 studiował medycynę na UW uprawiając
jednocześnie publicystykę społeczną oraz wychowawczą. Następnie został
lekarzem miejscowym w Szpitalu dla Dzieci im. Bersonów i Bazmanów,
równocześnie rozwijając swoją twórczość pisarską - publicystykę pedagogiczną i
lekarską. Pracował również kilkakrotnie jako wychowawca na koloniach dla
dzieci żydowskich i chrześcijańskich. W 1912 roku otworzył „Dom Sierot” przy
ulicy Krochmalskiej 92, którego został kierownikiem. Dwa lata później został
wysłany na wojnę jako lekarz wojskowy. Po powrocie z wojny kierował Domem
Sierot i współpracował z „Naszym Domem” na Bielanach. W 1940 roku
przebywał w getcie warszawskim wraz z dziećmi aż do zagłady. Był wykładowcą
na WWP i w Instytucie Pedagogiki Specjalnej w Warszawie, był również
kuratorem sądu dla nieletnich, współpracował z Polskim Radiem. Zdobył Złoty
Wawrzyn Polskiej Akademii Literatury za swą wybitną twórczość.

Zmarł prawdopodobnie około 6 sierpnia 1942 roku w komorze gazowej

obozu zagłady w Treblince.

Poglądy pedagogiczne

Pedagogika Janusza Korczaka zawiera się w refleksji o wychowaniu,

opartej na idei sumienia i autoodpowiedzialności. Uważał on, że pedagodzy
powinni postępować wobec wychowanków tak, by nie naruszyć wzajemnego
prawa do wolności i do godnego życia. Radykalizm w myśleniu Korczaka,
konsekwencja w działaniu oraz miłość w odczuwaniu i obejmowaniu
wzajemnych relacji z dziećmi stworzyły niepowtarzalną koncepcję Nowego
Wychowania, której istotą jest poszukiwanie gwarancji dla ludzkiej, a nade
wszystko dziecięcej wolności i dla sensu ludzkiego życia.

Korczak kierował się ideami szacunku dla dziecka jako człowieka

rozwijającego się poprzez własną aktywność oraz jako podmiotu. Respektował
zasadę partnerstwa dziecka w procesie wychowania i jego prawo do opieki, za
które odpowiedzialne jest społeczeństwo. Poszukiwał syntezy wiedzy o dziecku.
W swej pracy posługiwał się technikami działania pedagogicznego takimi jak:
współgospodarzenie, współzarządzanie oraz oddziaływanie opinii społecznej,
które realizował przez organizowanie sklepików szkolnych, gazetek, kółek

17
zainteresowań, dziecięcego samorządu oraz sądów koleżeńskich,
rozstrzygających konflikty i zatargi, a zarazem uczących odpowiedzialności i
empatii.

W praktyce pedagogicznej Janusz Korczak krytykował zamknięty,

sztywny, mało elastyczny system wychowawczy. Wskazywał ogólne kierunki
działania, zasady, które wychowawca powinien dostosowywać zawsze do
konkretnych potrzeb i warunków oraz do konkretnych dzieci w określonych
sytuacjach. z. Opracował zasady, na których opierał wewnętrzną organizację
życia dzieci w zespole. Chciał aby prowadzić stopniowo do usamodzielnienia
dziecka przez stwarzanie sytuacji do wyłaniania się dziecięcej inicjatywy oraz
czujnie obserwować codzienne zachowanie się dziecka, nie lekceważąc
pozornie drobnych zjawisk. Należało poznawać każde dziecko, a wewnętrzną
organizację zakładu oprzeć na porozumieniu z dziećmi, na wzajemnej umowie.

Myślą przewodnią stworzonej przez Korczaka koncepcji pedagogicznej

była troska o rozwój samorządności dzieci i młodzieży przejawiającej się w
różnych formach ich aktywności. Prawidłowego rozwoju samorządności
upatrywał Korczak szczególnie w prawidłowym funkcjonowaniu samorządu
zakładowego. Najważniejsze jego organy to sąd koleżeński, rada samorządowa i
sejm dziecięcy.

Sąd koleżeński miał chronić dzieci przed ich zależnością od woli i humoru
wychowawcy. Miał wprowadzić zasady i normy, które obowiązywały w życiu
gromady i regulowały atmosferę zakładu. Poprzez stworzenie sądu chciał aby
wychowankowie zainteresowali się własnym postępowaniem, aby obudzić w
nich refleksję nad swoimi czynami, uczyć samokrytycyzmu i tolerancji,
kształtować mocny fundament wzorowej postawy etycznej.

Zgodnie z hasłem Korczaka „dziecko jest dobrym rzeczoznawcą własnego

życia.” Funkcje sędziów w Sądzie Koleżeńskim pełniły same dzieci. Istniał
specjalny kodeks, wedle którego „jeżeli ktoś zrobił coś złego, najlepiej mu
przebaczyć, jeżeli zrobił coś złego nieumyślnie, będzie w przyszłości
ostrożniejszy [...]”. Sąd miał prawo sądzenia nie tylko dzieci, ale i dorosłych co
miało ogromne znaczenie wychowawcze i zmieniło pozycję wychowanka w
procesie wychowania. Sam Korczak poddał się działaniu sądu: „W ciągu
półrocza podałem się do sądu pięć razy. Raz, że chłopcu dałem w ucho, raz, że

18
chłopca wyrzuciłem z sypialni, raz, że postawiłem w kącie, raz, że obraziłem
sędziego[...] tych kilka spraw było kamieniem węgielnym mego wychowania
jako uczciwego, konstytucyjnego wychowawcy, który nie dlatego nie krzywdzi
dzieci, że je lubi, czy kocha, ale dlatego, że istnieje instytucja, która je przed
bezprawiem, samowolą i despotyzmem wychowawcy broni”.

Rozbudowując pracę samorządu Korczak wychodził z założenia, że nie

wystarczy dać dzieciom i młodzieży przyzwyczajenia życia i pracy zbiorowej,
trzeba dać ujście pędowi twórczemu, organizowaniu i wzbogacenia ich
młodocianego społeczeństwa. Tym celom służyła Rada Samorządowa – jako
organ wybieralny, obradujący raz w tygodniu w składzie: 10 wychowanków i
wychowawca. W skład rady mogły wejść osoby o wysokim statusie a ponadto
byli oni poddawani plebiscytowi ogólnemu. Nie mogli więc wejść do niej
wychowankowie sprawiający trudności. Do podstawowych zadań rady należało:
zaspokojenie licznych potrzeb współmieszkańców poprzez wysłuchanie próśb,
rozważanie pretensji, projektów; inicjowanie nowych przedsięwzięć;
regulowanie współżycia jednostki z jednostką, jednostki z grupą i układanie
współpracy z dorosłymi oraz konstytuowanie postanowień, które były
wprowadzone jako przepisy.

Taki zakres zadań i funkcji samorządu był dużym krokiem naprzód w

rozbudowie samorządności. Rada zaczęła podejmować prace mające już walor
profilaktyki wychowawczej. Zaczęła zaspokajać rzeczywiste potrzeby
samorządnego życia. Korczak znalazł rozwiązanie wielu zagadnień ściśle
związanych z aktywizacją i uspołecznieniem wychowanków.

Z chwilą powstania Sejmu Dziecięcego jako najwyższej instancji

Samorządu rada stała się organem wykonawczym. Do zadań Sejmu Dziecięcego
należało m. in.: zatwierdzanie lub odrzucanie praw wydawanych przez Radę
Samorządową, a także uchwalanie ważniejszych świąt i wydarzeń w życiu
zakładu. Koncepcję pedagogiczną Korczaka wzbogacały ponadto takie formy
oddziaływań wychowawczych jak wpisywanie się do księgi podziękowań i
przeprosin; kategorie obywatelskie; kategorie czystości; nagradzanie w postaci
pamiątkowych pocztówek; pełnienie dyżurów; plebiscyt życzliwości i niechęci,
gazetka i wiele innych.

Janusz Korczak był prekursorem walki o prawa dziecka. Domagał się

19
uznania dziecka za pełnowartościowego człowieka od chwili narodzin i na
każdym etapie jego istnienia. Uważał, że dziecko ma prawo być sobą, być takim,
jakim jest. Jeżeli dziecko jest „pełnym człowiekiem” to ma prawo do szacunku
oraz tego aby nie było lekceważone. Wychowanie według Korczaka to przede
wszystkim opieka, obrona, obowiązek chronienia dzieci przed niedomaganiami
otaczającego ich świata, nieuporządkowanego, źle urządzonego i źle
rządzonego. Teoria Korczaka nie wprowadza podziału pomiędzy
wychowywaniem dziecka a opieką nad nim.

Twórczość

„Momenty wychowawcze”, „Jak kochać dziecko?”, „O gazecie szkolnej”,

„Prawo dziecka do szacunku”, „Prawidła życia. Pedagogika dla młodzieży i
dorosłych”, „Pedagogika żartobliwa; Moje wakacje; Gadaninki Starego
Doktora”.

Bibliografia:

Pod red. Wojciech Pomykało, Encyklopedia pedagogiczna, Fundacja

"Innowacja", Warszawa 1993.

Okoń Wincenty, Wizerunki sławnych pedagogów polskich, Wydawnictwo

Akademickie „Ż ak”, Warszawa 2000.

Lisiecki Kazimierz
Życie i działalność:

Kazimierz Lisiecki (pseudonim

"dziadek") urodził się 9 lutego 1902r. w
Pruszkowie - Żbikowie. Ukończył
gimnazjum w Warszawie, później
Studium Pedagogiczne Wolnej
Wszechnicy Polskiej oraz kurs dla
wychowawców przy Ministerstwie
Opieki Społecznej. Koleje losu podczas
pierwszej wojny światowej

20
spowodowały , że stał się bezdomny - cały czas mieszkał w bursach, lecz nic nie
zdołało zniechęcić go do nauki. W bursach znalazł atmosferę domu, gdzie każdy
jest równy jak i również każdy ma swe obowiązki. Wychowawcą jego bursy był
J. Cz. Babicki, który nim pokierował. Podczas I wojny światowej działał aktywnie
w harcerstwie organizując pomoc dla bezdomnych warszawskich gazeciarzy jak
i bezrobotnych. Rozpoczął studia na wydziale Pedagogicznym WWP. W 1925
roku stał się wychowawcą w Gnieździe Sierocym w Warszawie, był twórcą
Akademickiego Koła Przyjaciół Dzieci Ulicy, które pomagało bezdomnym
dzieciom. W 1927 roku brał udział w Międzynarodowym Kongresie Opieki nad
Dzieckiem w Paryżu. Podróżował również po zakładach opiekuńczych m.in.
Francji, Belgii, Austrii, Anglii i Niemiec. Gdy powrócił do kraju stworzył
"Ognisko" była to nowa forma opieki nad opuszczonymi i trudnymi dziećmi,
działały one w Warszawie, Łodzi, Toruniu, Grudziądzu, Gdańsku. W okresie
okupacji podjął się prowadzenia tajnego nauczania. Utworzył również Legię
Akademicką, w której skład wchodzili jego byli wychowankowie, którzy walczyli
w powstaniu warszawskim.

Po II wojnie światowej dostał zespół budynków w Świdrze, które

wykorzystał na potrzeby Ogniska. W 1953 roku władze państwowe z powodu
niezgodności z nową ideologią zlikwidowały Towarzystwo Przyjaciół Dzieci
Ulicy. Dopiero cztery lata później, dzięki staraniom Lisieckiego, powstał
Państwowy Zespół Ognisk Wychowawczych w Warszawie gdzie został
kierownikiem aż do przejścia na emeryturę w 1971 roku. Swoje obowiązki
przekazał współpracownicy M. Łopatkowej. Opublikował tylko jeden tekst
mimo, że napisał ich o wiele więcej. Zmarł w 1976 roku.

Poglądy Pedagogiczne:

Podkreślał obowiązek pełnienia przez dziecko określonych dyżurów, jak

np. „dzwonek” tj. otwieranie drzwi wejściowych, sprzątanie pomieszczeń,
podawanie posiłków, dyżur w szatni, itp. Z czasem stawało się to dla dzieci
oczywiste i niekwestionowane. Nakazywał dbałość i odpowiedzialność za
mienie ogniskowe. Wprowadził zasadę wzajemnego zaufania („Dziadka” do
wychowawców i odwrotnie, oraz wychowawców do dzieci i odwrotnie).
Podkreślał bardzo istotną zasadę – „nic za darmo”. Starał się ją wpajać dzieciom
do świadomości od wczesnego dzieciństwa by uświadomić im, że nie można

21
liczyć na ciągłe wsparcie nawet wtedy, gdy jest się biednym.

Zalecał wychowawcom częste rozmowy z młodzieżą i propagował

wspólne obozy letnie z dziećmi z innych ognisk (o ile to możliwe także pod
namiotami, co miało służyć hartowaniu charakterów, wyrabianiu zaradności).
W ciągu roku szkolnego zaś odbywały się międzyogniskowe rozgrywki sportowe
i inne wspólne imprezy integrujące młodzież ogniskową i dające jej poczucie
przynależności do wielkiej rodziny ogniskowej.

Absolutnie sprzeciwiał się karom cielesnym. Jedyną karą mogło być

odosobnienie, wyłączenie od gier i zabaw, czy zakaz wyjścia na boisko.

Twórczość:

„Zadania wychowawcze na Zachodzie Europy”

Bibliografia:

Pod red. Pilch Tadeusz, Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, T. 2, G-Ł, "Żak",
Warszawa 2003.

Makarenko Antoni

Życie i działalność
Antoni Makarenko urodził się 13
marca 1888 w Biłopillia. Syn robotnika,
malarza, kolejarza, który przepracował
w fabryce wagonów przeszło 40 lat.
Jego działalność pedagogiczna
rozpoczęła się w 1905 roku kiedy
podjął pracę nauczyciela ludowego. W
1917 roku ukończył ze złotym medalem
Instytut Nauczycielski w Połtawie.
Wsławił się wychowywaniem nieletnich
przestępców oraz moralnie
22
zaniedbanej, bezdomnej młodzieży, której liczba w ówczesnej Rosji – w wyniku
I wojny światowej, rewolucji październikowej i wojny domowej – doszła do
ogromnych rozmiarów. W prowadzonych przez siebie zakładach
wychowawczych: Kolonii Pracy im. Maksyma Gorkiego koło Połtawy i w Kuriażu
pod Charkowem (1920 – 1930) oraz fabrycznej Komunie im. Feliksa
Dzierżyńskiego w Charkowie (1927 – 1935) osiągnął wspaniałe rezultaty
reedukacyjne i resocjalizacyjne. Jego działalność została określona mianem
eksperymentu na skalę światową.

Zmarł 1 kwietnia 1939 roku w Moskwie.

Poglądy pedagogiczne
Antoni Makarenko stworzył kolektyw dziecięcy aby walczyć z problemem
demoralizacji młodzieży. Uważał, że praca daje niezrównane efekty w tej
dziedzinie. Jest ona bowiem możliwością rozwoju, zaspakajania zamiłowań i
upodobań. Pomaga kształtować charakter – ćwiczy szczegółowość, szerokość i
wielostronność poglądów, umiejętność patrzenia na daną rzecz z różnych
punktów widzenia, dokładność oraz odpowiedzialność. Ponadto praca daje
ogromne korzyści wychowawcze - uczy konsekwentnego dążenia do celu,
przygotowuje jednostkę do walki o byt, hartuje ducha i ciało. Człowiek od
najwcześniejszych lat powinien zdobywać wykształcenie i podejmować różne
działania. Makarenko był jednak przeciwnikiem wynagrodzenia pieniężnego za
pracę, uważał, że może być to szkodliwe dla rozwoju dzieci. Sami jego
wychowankowie nie domagali się tego, woleli by pieniądze były odkładane na
wspólne dla wszystkich cele. Na tym właśnie opierała się główna zasada
kolektywu. Wg Makarenki powinna zaistnieć harmonia między dążeniami
osobistymi jednostki, a dążeniami ogółu. Cele ogółu powinny być najważniejsze
i powinny ściśle wiązać się z osobistymi celami jednostki. W pracy z trudnymi
dziećmi i młodzieżą akcentował potrzebę radości jako nieodłączny komponent
rozwoju. Swoim wychowankom stawiał wysokie wymagania, aby obudzić w
nich aspiracje. Poprzez szacunek, wiarę, pedagogiczny optymizm i
zaangażowanie udało mu się osiągnąć sukces – stał się autorytetem a jego
wychowankowie prawdziwymi ludźmi.

23
 Makarenko uczył nie tylko produkcji i jej organizacji lecz także prowadził
szkoły dające średnie wykształcenie ogólne. Nie zapominał również potrzebach
kulturalnych swych wychowanków. Omijał jedynie kwestie religijne.

Humanizm, walka o każdą jednostkę, wiara w człowieka – to komponenty

jego sukcesu w walce z dziećmi ulicy. Powodzenie pracy wychowawczej
zawdzięcza swojemu przekonaniu o niepowtarzalności każdej osoby.

Twórczość

„Poemat pedagogiczny”, „Chorągwie na wieżach”, „Wychowanie w

rodzinie”, „Książka dla rodziców”.

Bibliografia:
Pyrzyk Ireneusz, Prekursorzy pedagogiki opiekuńczej, Wydawnictwo Adam
Marszałek, Toruń 1998.

Markiewicz Bronisław Bonawentura

Życie i działalność

Bronisław Bonawentura
Markiewicz urodził się 13 lipca 1842
roku w Pruchniku. Był szóstym z
jedenastu dzieci. Jego matka miała
na imię Marianna, ojciec - Jan był
burmistrzem miasta. Rodzice
wychowywali go w wierze.
Uczęszczał do gimnazjum w
Przemyślu, po którego ukończeniu

24
wstąpił do seminarium duchownego. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1867
roku. Następnie udał się na studia filozoficzne i pedagogiczne na UL i UJ.
Prowadził działalność społeczno-oświatową wśród dorosłych i opiekował się
młodzieżą zaniedbaną w Harciu, Gaci, Przemyślu i Błażejowej. W roku 1875
został mianowany proboszczem w miejscowości Gać a dwa lata później w
Błażowej. W roku 1982 powierzono mu wykłady z teologii pastoralnej w
Wyższym Seminarium Duchownym w Przemyślu.

Ważnym wydarzeniem w jego życiu była podróż do Włoch gdzie zapoznał

się z systemem wychowawczym Jana Bosko i wstąpił do zgromadzenia
salezjanów. Gdy wrócił do kraju podjął pracę we wsi Miejsce kolo Krosna.
Postanowił zorganizować opiekę dla opuszczonych chłopców i uczynił to w
Zakładzie im. ks. Bosko.

W 1898 roku stworzył Towarzystwo Powściągliwości i Pracy ponieważ

jego działania wychowawcze odbiegły od koncepcji salezjańskiej, co
doprowadziło go do wystąpienia z tego zgromadzenia. Pod tą samą nazwą Ks.
Markiewicz wydawał czasopismo poświęcone problematyce pedagogicznej. W
1903 roku otworzył nową placówkę wychowawczą w Pawlikowicach koło
Krakowa gdzie około 400 sierot znalazło dom wraz z możliwością formacji
duchowej i zawodowej.

Jego poświęcenie dzieciom, heroiczna praca jak i również choroba

przebyta we Włoszech doprowadziły do wyczerpania sił Ks. Markiewicza a
później do jego śmierci 29 stycznia 1912 roku.

Poglądy pedagogiczne

Był zwolennikiem wychowania przez pracę i kształcenia charakteru i woli.

Inicjował kształcenie zawodowe młodzieży i krzewienie oświaty ludowej. Ks.
Markiewicz propagował wychowanie nie tylko poprzez pracę ale również przez
rekreację i twórczą działalność. Młodzież miała prawo do zabawy i realizacji
poprzez zajęcia muzyczne, plastyczne teatralne, turystyczne i sportowe.
Zajmowali się drukowaniem gazetki, a biblioteka działała bardzo sprawnie i była
dobrze zaopatrzona. Stosował metodę prewencyjną, polegającą na
rozplanowaniu dnia, w ten sposób, aby młodzież nie miała sposobności do
niewłaściwego zachowania. Istotną rolę odgrywały regulaminy. Metodą karania

25
 za złe zachowanie było wprowadzenie
kart indywidualnych i zbiorowych,
jednak w zakładzie najczęściej
panowała miła, i rodzinna atmosfera.
Zdaniem ks. Markiewicz nie należy
karać dziecka za jego błędy oraz wady
fizyczne i psychiczne, tak jak na
przykład nie powinno się karać za brak
pamięci i powolność ruchów.

Ksiądz Markiewicz kierował się 6

zasadami wymierzając kary:

1. Karę wychowawczą może stosować

tylko po zrozumieniu pobudek, które
kierowały dzieckiem w chwili czynienia
błędu. Jego zdaniem można karać
wówczas, gdy wychowawca jest
pewien, że wychowanek świadomie
dopuścił się złego czynu.

2. Przewinienie powinno określać rodzaj kary, to znaczy powinny zachodzić

proporcje pomiędzy czynem a karą.

3. Kara powinna być stosowana w ostateczności, wówczas gdy inne spośród

wymierzanych środków są niewystarczające.

4. Kara musi być odpowiednia do wieku dziecka, jego temperamentu,

wykształcenia i usposobienia.

5. Nie każdą karę można stosować w obecności innych dzieci.

6. Kary powinny spowodować pożądane zmiany nastawienia wewnątrz

wychowanka. Musi on zrozumieć błąd którego się dopełnił oraz uznać jego
niezgodność z zasadami występującymi w społeczeństwie.

Jednakże Ks. Markiewicz uważał, że skuteczniejsze środki wychowawcze

to nagrody, nie kary.

26
 Twórczość

„Trzy słowa do starszych w narodzie polskim w 100 rocznicę rozbioru Ojczyzny

Lwów”, „Powściągliwość i praca”.

Bibliografia:

Stanisław Paweł Maciątek, Żywot ks. Bronisława Markiewicza założyciela

zakładów wychowawczych dla sierót i opuszczonej młodzieży, Kraków 1934.

Ks. Bronisław Markiewicz (1842-1912) – prekursor pedagogiki opiekuńczej w

Polsce, Wychowanie na co dzień, Nr 7-8 (82-83) Lipiec – Sierpień 2000.

Markiewicz Stanisław

Życie i działalność

Stanisław Markiewicz urodził się 8 sierpnia 1839 roku w Rawie

Mazowieckiej – polski lekarz, higienista, a także działacz społeczny. Syn
Stanisława i Emilii z Grabowskich. Ojciec jego był zasłużonym lekarzem,
wyróżnionym za walkę z cholerą tytułem szlacheckim. Matka pochodziła z
rodziny bogatych mieszczan warszawskich.

Jesienią 1857 roku podjął studia w Akademii Medyczno - Chirurgicznej w

Warszawie. Po pewnym czasie objął stanowisko lekarza fabrycznego w
Tomaszowie Rawskim.

Dr Markiewicz zajmował się przede wszystkim wychowaniem

zdrowotnym. Szkoła w czasie zaborów nie była higieniczna. Wówczas nie
istniała jeszcze instytucja lekarzy szkolnych.

27
 W roku 1879 Wojciech Górski powierzył doktorowi Markiewiczowi pieczę
nad sprawami zdrowotnymi w Prywatnej Męskiej Szkole Realnej. W szkole tej
kontrolował klasy, internat, sale gimnastyczne, kuchnie i stołówkę. Prowadził
systematyczne badania lekarskie uczniów z zapisami do karty zdrowia. Był przy
układaniu planu zajęć lekcyjnych, regulaminu szkoły, projektowaniu jadłospisu i
mundurków. Funkcję lekarza szkolnego dr Markiewicz pełnił także w
warszawskiej pensji kierowanej przez Jadwigę Sikorską. Słynęła ona z wysokiego
poziomu nauczania i wychowania dziewcząt.

Był jednym z pierwszych lekarzy polskich, którzy podjęli badania stanu

sanitarnego miast i ludności.

Jako pierwszy w Polsce zorganizował kolonie letnie dla dzieci. Założył w

1882 roku Towarzystwo Kolonii Letnich dla Ubogiej i Słabowitej Dziatwy Miasta
Warszawy. Wprowadził do szkół systematyczne badania uczniów. Jest jednym z
projektantów kanalizacji w Warszawie.

W 1882 roku Towarzystwo Markiewicza rozpoczęło wysyłanie dzieci

przedmieść warszawskich na wieś lecz pomysł ten uzyskał podstawy prawne
dopiero cztery lata później. Ponieważ pomysł okazał się bardzo dobry w innych
miastach rozpowszechnił się szybko m.in. w Poznaniu, Lwowie i Krakowie.

O pomoc w organizowaniu i finansowaniu kolonii letnich zwracano sie

do organizacji dobroczynnych, których członkowie troszczyli się o dzieci z rodzin
najuboższych. Podstawowym warunkiem wyjazdu tych dzieci na tego typu
kolonie była troska przede wszystkim o ich ubiór i obuwie. Ważnym aspektem
była również lokalizacja tych kolonii. Zdaniem Markiewicza ważne było również
aby co roku personel był ten sam, starannie dobierał tzw. dozorców spośród
młodych wychowawców, lekarzy i studentów. Prowadził również specjalne
kursy dla dozorców ponieważ twierdził, że powinni się oni cechować przede
wszystkim zaangażowaniem w pracy, dbałością o bezpieczeństwo i zdrowie
dzieci, przyrost wagi i zgodne współżycie wśród dzieci. Podzielił on kolonie na
grupy wychowawcze liczące ok. 15 osób. Dzieci spożywały posiłki pięć razy
dziennie, miały dogodne warunki do snu i poobiedniego wypoczynku. Ważny
był kontakt z przyrodą - gry i zabawy na świeżym powietrzu, spacery, zbieranie
grzybów. Tylko w razie brzydkiej pogody dzieci spędzały czas w budynku.
Personel zabraniał dzieciom uczenia się i wykonywania czynności związanych

28
szkołą.

Początkowa działalność kolonii nie odbyła się bez porażek

wychowawczych, podstawowe filantropijne założenia często przypominały
jałmużnę lecz organizatorzy potrafili realizować ważne i potrzebne założenia
wychowawcze.

W latach międzywojennych kolonie były wspierane finansowo przez

fundusz ubezpieczeń społecznym co pozwoliło na rozwinięcie się tej idei lecz
swój największy przełom miały po II wojnie światowej.

Dr med. Stanisław Markiewicz żył 72 lata. Zmarł 28 listopada 1911 roku.

Poglądy pedagogiczne

Ksiądz Markiewicz zajmował się wychowaniem zdrowotnym. Był

zwolennikiem wychowania przez kontakt z naturą, na świeżym powietrzu.
Twierdził, że dziecko powinno aktywnie poznawać świat poprzez własne
badania i działania.

Dzieci realizowały się poprzez własną działalność, gry i zabawy. Ważnym

aspektem prawidłowego rozwoju i kształtowania się osobowości dziecka wg
Markiewicza była odpowiednia higiena, warunki życia oraz dożywienie dziecka.

Twórczość:

„Zagadnienia krajowej statystyki lekarskiej”, „Asenizacja miast”, „Śmiertelność

niemowląt w Warszawie”, „Sprawa podrzutków w Warszawie i kraju”, „W
sprawie ochrony zdrowia publicznego”, „Jak powinna być służba zdrowotna w
Warszawie”.

29
 Bibliografia:

Maciej Demel, Życie i twórczość dra Stanisława Markiewicza, Warszawa 1977.

Dąbrowski Z., Kulpiński F., Pedagogika opiekuńcza. Historia, teoria,

terminologia, Olsztyn 2000.

Pestalozzi Jan Henryk

Życie i działalność
Jan Henryk Pestalozzi urodził się 1746 roku w Zurychu w Szwajcarii. Już w
dzieciństwie spotkał się z wyjątkowym wyzyskiem ludu feudalnej Szwajcarii. W
okresie studiów związał się z rewolucyjną ideologią oświecenia francuskiego za
co został skazany na pobyt w więzieniu. Pracę pedagogiczną rozpoczął
30
przypadkowo. Chcąc dać chłopom przykład wysokiej kultury rolnej założył w
Neuhof gospodarstwo, które jednak ze względu na brak kwalifikacji i zaradności
właściciela zaczęło upadać. Aby je ratować, postanowił sprowadzić biedne i
bezdomne dzieci, które miały pracować na roli i w wolnych chwilach zdobywać
wiedzę elementarną. Po kilku latach okazało się, że dzieci nie mogą zarobić na
własne utrzymanie. Mimo pomocy z zewnątrz zakład musiano rozwiązać, a
Pestalozzi zajął się pracą pisarską.

W roku 1799 powierzono Pestalozziemu kierownictwo zakładu

wychowawczego w Stanz, przeznaczonego dla sierot wojennych. Praca była dla
niego pierwszym wielkim sukcesem pedagogicznym. Po kilku jednak miesiącach
zakład przeniesiono. Pestalozziemu powierzono pracę w szkole ludowej w
Burghof, a następnie kierownictwo nowego zakładu wychowawczego dla
bezdomnych dzieci. Dzięki stałej pomocy finansowej od państwa Pestalozzi
otworzył przy zakładzie seminarium nauczycielskie i szkoły ćwiczeń. Ze względu
na niepomyślne okoliczności Pestalozzi został zmuszony w 1804r. do odejścia z
zakładu w Burgdorf. Objął jednak kierownictwo dużego zakładu
wychowawczego w Yverdon. Tam zyskał największą sławę, gdyż miejsce to
odwiedzali nie tylko pedagodzy i politycy, ale nawet głowy koronowane.
Między innymi zakład odwiedził car rosyjski, król pruski i holenderski. Był tam
również Tadeusz Kościuszko. W 1824r. mimo ogromnego wkładu pracy
Pestalozzi musiał opuścić zakład. Rozżalony i schorowany zmarł w 1827 roku.

Poglądy pedagogiczne
Według Pestalozziego najważniejszym elementem w wychowaniu
publicznym było naśladowanie wychowania rodzinnego. Matczyna dobroć,
miłość i akceptacja w połączeniu z surowością ojca daje bowiem najlepsze
rezultaty w przygotowaniu dziecka do dorosłego życia. Dobry pedagog
powinien zatem łączyć w sobie te dwie osoby – zarówno doglądać swych
wychowanków jaki i utrzymywać dyscyplinę. Pestalozzi w swojej praktyce
pedagogicznej ogromną wagę przywiązywał do tworzenia w zakładzie
opiekuńczym atmosfery ciepła, bliskości, serdeczności i miłości. Zaniechał
natomiast tworzenia regulaminów, nakazów i zakazów będących jego zdaniem
bezużytecznymi podczas pracy z trudnymi, zdemoralizowanymi dziećmi. Chwalił
nauczanie dobrego zachowania pośrednio przez nie ucząc moralności. Pomimo
całej pochwały dla miłości i rodzinnej atmosfery w wyjątkowych sytuacjach
31
stosował kary cielesne. Uzasadniał to chęcią szybkiego osiągnięcia celów
wychowawczych i podkreślał, że nie ma to wpływu na ogólne podejście
wychowanków do swego nauczyciela.

Całokształt moralnego wychowania Pestalozzi oparł na trzech

podstawowych zasadach: „osiąganiu obyczajnego stanu ducha drogą czystych
uczuć, ćwiczeniu moralnym w pokonywaniu się i w usilnym dążeniu do tego, co
słuszne i dobre, wreszcie wytwarzaniu moralnych poglądów przez rozważanie i
porównywanie stosunków prawnych i obyczajowych, w których dziecku i jego
otoczeniu żyć wypadło”.

Pestalozzi wprowadzał innowacje w formach kształcenia. Podkreślał, że w

nauczaniu ważne jest dostosowanie treści do odbiorcy. Dziecko nie jest bowiem
w stanie zrozumieć wielu prawideł o ile nie są one z nim bezpośrednio
związane. Uważał, że błędne jest zbyt wczesne posyłanie dzieci do szkół.
Krytykował ówczesny system nauczania opierający się na mechanicznym
zapamiętywaniu treści bez uprzedniego jej zrozumienia. Nauczyciela stawiał na
równi z wychowankiem i usiłował znaleźć taki sposób nauczania aby każdy
zwykły człowiek mógł z niego skorzystać i bez trudu uczyć własne dzieci. To
właśnie w systemie oświaty tamtych czasów upatrywał przyczyny
intelektualnego zubożenia. Uważał, że nauczanie nie jest dostosowane do
potrzeb ogółu, a zwłaszcza do najniższych warstw ludności.

Analizując sposób poznania człowieka oświeconego doszedł do wniosku,

że składa się ono z trzech części – liczby, kształtu i słowa. Zaś za narzędzia
poznania uznał ludzkie zmysły. Poznanie powinno odbywać się od elementu do
elementu. Pestalozzi był zatem prekursorem nauczania poglądowego opartego
na wielostronnym poznaniu.

Podkreślał ogromną rolę matki w rozwoju dziecka. Jako rodzicielka

powinna ona wspierać swoje dziecko, pomagać mu w odszukaniu i rozwijaniu
talentów. Miała też za zadanie dostrzegać uzdolnienia swego dziecka i w ten
sposób nim kierować by nie zaprzepaścił tej unikalności, by miał szansę stać się
kimś ważnym i cenionym. Nader wszystko powinna jednak kochać swoje
dziecko tzw. „myślącą miłością”.

32
 Twórczość
„Wieczory pustelnika", „Leonard i Gertruda", „Łabędzi śpiew”, „List do
przyjaciela w Stans”, „Jak Gertruda uczy swoje dzieci”, „Matka i dziecko”.

Bibliografia:
Pyrzyk Ireneusz, Prekursorzy pedagogiki opiekuńczej, Wydawnictwo Adam
Marszałek, Toruń 1998.

Radlińska Helena

Życie i działalność

Helena Radlińska urodziła się 2

maja 1879 roku w Warszawie w rodzinie
Aleksandra Rajchmana i Melanii z domu
Hirszfeld. Po skończeniu przez nią kursów
nauczycielskich i złożeniu egzaminu
nauczycielskiego odbyła praktykę w
Bibliotece Ordynacji Zamojskich w
Warszawie. Następnie pracowała w
Czytelniach Bezpłatnych Warszawskiego
Towarzystwa Dobroczynności i wchodziła
w skład Komisji Katalogowej Wydziału
Czytelń Bezpłatnych. W okresie rewolucji
Radlińska stała się jednym z przywódców
walki o szkołę polską. Bezpośredni udział
w tej walce wpłynął na poszerzenie u niej

33
pola widzenia na sprawy społeczne. Czynny udział w rewolucji 1905 r. i pobyt
wraz z mężem Zygmuntem Radlińskim, zesłańcem na Syberii, był okresem
powstawania podstawowych założeń jej dalszej pracy naukowej i działalności
społecznej.

Radlińska była uczennicą „mędrców", do których należał między innymi

Krzywicki i to właśnie od nich przyjęła poglądy na osobowość i człowieka.
Uwzględnione w tym wzorcu wartości mieszczą się w ramach, które z jednej
strony wyznacza indywidualny rozwój człowieka (cele naturalistyczno-
psychologiczne), z drugiej zaś - aktywność społeczna jednostki (cele
socjologiczne- etyczne). Miał być to zatem człowiek wielostronnie rozwinięty,
zarówno pod względem psychicznym, jak i fizycznym. Wykształcenie i zawód
osiągał poprzez korzystanie z dóbr kultury, ciągłe doskonalenie się i rozwój.
Jednocześnie powinna być to, zdaniem Radlińskiej, jednostka o wysokim
poczuciu świadomości narodowej, zaangażowana w sprawę dokonujących się
ciągłych przemian, kierująca się zasadami dobra nie tylko swojego ale przede
wszystkim ogólnospołecznego, jak i również demokracją i sprawiedliwością
społeczną.

Poglądy społeczno – pedagogiczne Heleny Radlińskiej kształtowały się w

trzech różnych epokach historycznych: w okresie zaborów, w latach Drugiej
Rzeczpospolitej jak i w początkach Polski ludowej.

Zmarła w Łodzi 10 października 1954 roku.

Poglądy pedagogiczne
Podstawowym zadaniem wychowania jest według Radlińskiej
„ujawnienie i zaktywizowanie wartości jednostek i grup społecznych oraz
kształtowanie grup społecznych”. Działalność ta ma doprowadzić do pełnego
dostępu wszelkich kręgów ludzkich do oświaty i kultury a tym samym do
aktywnego udziału w życiu społecznym i politycznym kraju.

Odrębność i specyfika wychowania w interpretacji Radlińskiej polega na

łączeniu przez nią różnych punktów widzenia: indywidualistycznego,
społecznego oraz kulturowego.
34
 Głęboki humanizm i ogromna wrażliwość na krzywdy ludzkie stawiają
stanowisko Radlińskiej w obozie walki o dobro, a ją samą w kręgu pedagogów
czynu przeciwstawiających się wszystkiemu co krępuje swobodny rozwój
człowieka.

Helena Radlińska kiedy staje po stronie klasy robotniczej, która zmuszona

jest prowadzić walkę o swoje wyzwolenie spod nacisku społecznego, stara się
przez całe swoje życie otoczyć opieką tych, którzy są zaniedbani i upośledzeni.
Pragnie aby wszyscy mieli jednakowe możliwości korzystania z dóbr
wartościowych środowiska przedmiotowego. Radlińska kładzie nacisk na
uwzględnienie w wychowaniu niewidzialnych czynników środowiska,
stanowiących więź moralną grupy, czyli wartości idealnych pomocnych w
przekształcaniu życia.

Radlińska we wszystkich podejmowanych pracach w całym jej życiu

kieruje się przede wszystkim ideami wolności, demokracji i praworządności.

Charakterystyczną cechą działalności i twórczości Heleny Radlińskiej było

wiązanie zagadnień bibliotekarstwa i czytelnictwa z ogólnymi założeniami
pedagogiczno - oświatowymi.

Jako twórca nowego kierunku naukowego – pedagogiki społecznej,

postrzegała bibliotekę, jako placówkę oświatową, powołaną do zaspakajania
kulturalnych potrzeb człowieka i stanowiącą jeden z podstawowych
środowiskowych czynników procesu wychowawczego.

Przez całe swoje życie podkreślała, że wychowawcza rola biblioteki

opiera się na związku człowieka z książką, na kształtowaniu szacunku dla książki
wartościowej, na obronie prawa każdego człowieka do pełnego uczestnictwa w
życiu kulturalnym. Jak głosiła Helena Radlińska, książka jako element
wychowania, pozwala wejść czytelnikowi w kulturę ogólnoludzką, dostarcza
wzorów i modeli wytyczających sposób bycia, określa kodeksy postępowania,
podaje przykłady dla rozwiązywania problemów życia osobistego i grup
społecznych.

35
 Twórczość
„Książka wśród ludzi”, „Szkice z pedagogiki społecznej”, „Oświata dorosłych”,
„Stosunek wychowawcy do środowisk społecznego”, „Społeczne przyczyny
powodzeń i niepowodzeń szkolnych”.

Bibliografia:
Kupisiewicz Czesław, Kupisiewicz Małgorzata, Poczet wybitnych nauczycieli,
Akademia Humanistyczna imienia Aleksandra Gieysztora, Pułtusk 2007.

Szenajch Władysław

Życie i działalność
Władysław Szenajch urodził się 3 maja 1879 roku w Warszawie z ojca
Edwarda Schoeneicha i matki Emilii z domu Wanke. Z zawodu lekarz pediatra, a
także pedagog, profesor UW, zasłużony społecznik, szybko związał się z opieką
nad dzieckiem, podejmując pierwszą pracę w Domu ks. Boduena. W 1913 r.
objął stanowisko ordynatora w szpitalu dla dzieci w Warszawie, w którym
wprowadził zasady, że wszyscy i wszystko ma służyć dobru dziecka, jego
zdrowiu fizycznemu i psychicznemu. Szpital został otwarty z myślą o dzieciach z
najuboższych rodzin.

W latach I wojny światowej Szenajch pracował w Komitecie

Obywatelskim (jako lekarz naczelny). Wówczas opracował Tymczasowy projekt
organizacji opieki (Warszawa 1916), w którym sformułował cechy i zasady
prawidłowej opieki nad dzieckiem.

Zmarł 23 października 1964 roku.

Poglądy pedagogiczne

36
 Władysław Szenajch uważał że zasady moralnego postępowania należy
popierać przykładem i tego przykład dawał w stosowanych przez siebie
metodach dydaktycznych. Według niego opieka nad dziećmi należy do
rodziców, więc nie można odbierać dziecka matce i tworzyć „sztucznych” sierot.
Opieka nad dzieckiem powinna obejmować szerokie kręgi dzieci i młodzieży.
Według niego należy chronić matkę oraz macierzyństwo, bez tego nie możemy
mówić o opiece nad dzieckiem. Sama opieka natomiast powinna być
różnorodna – dostosowana do potrzeb dziecka, równomierna i
skoordynowana.

Według W. Szenajcha dziecku pomaga nie urząd czy zakład

wychowawczy, lecz człowiek. Dlatego też opiekunowie powinni cechować się
wysokim poziomem intelektualnym, posiadać odpowiednie zdolności,
umiejętności i przede wszystkim wykształcenie. Ponadto opieka nad dzieckiem
powinna być zdecentralizowana co do miejsca i scentralizowana co do kontroli,
ogólnego planu, cech i zasad organizacyjnych.

Twórczość

„Myśli lekarza”, „Zasady organizacji opieki nad dzieckiem”, „Myśli przewodnie o

organizacji opieki nad dziećmi w Polsce ”, „Zasady organizacji opieki nad dzieckiem ”,
„Tymczasowy projekt organizacji opieki”.

Bibliografia:

Dąbrowski Z., Kulpiński F., Pedagogika opiekuńcza. Historia, teoria,

terminologia, Olsztyn 2000.

37
 Szuman Wanda

Życie i działalność

Wanda Szuman urodziła się 3

kwietnia 1890 w Toruniu - polska
działaczka społeczna, pedagog,
pionierka pedagogiki specjalnej. Jej
ojciec - Leon był działaczem
społecznym. Uczęszczała do
średnich szkół w Krakowie i we
Lwowie. Jeszcze przed I wojną
światową zaangażowała się w pracę
pedagogiczną. Uczestniczyła m.in. w
tajnym nauczaniu dla dzieci
robotniczych. W czasie wojny
działała w Komitecie Niesienia
Pomocy Ofiarom Wojny w
Królestwie Polskim. Jej prawdziwą
pasją była praca społeczna i
pedagogiczna więc po ukończeniu Seminarium dla Nauczycieli Szkół Ludowych
w Toruniu oddała się kształceniu dzieci, dorosłych i nauczycieli. Była
uczestniczką różnych form opieki nad sierotami. Zajmowała się tajnym

38
nauczaniem w czasach zaborów i I wojny światowej. Studiowała na
Państwowym Instytucie Pedagogiki Specjalnej w Warszawie następnie odbyła
staż zagraniczny w placówkach opiekuńczych dla dzieci osieroconych m.in. w
Belgii, Francji i Anglii. Prowadziła kursy przygotowawcze dla nauczycieli
przygotowujących sie do pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym. Przed i po
zakończeniu II wojny światowej była wykładowcą, kierowniczką i organizatorską
w instytutach w Warszawie, Poznaniu i Toruniu. Była również konsultantem
psychologa. Zajmowała się pracą z dziećmi niewidomymi co skłoniło ją do
założenia pierwszej w Polsce Poradni dla Rodziców Dzieci Niewidomych w
Toruniu. Była autorką poradników dla rodziców i opiekunów tych dzieci,
prowadziła również badania nad ich rysunkami.

Prowadziła współpracę z Międzynarodowym Związkiem Artystów

Malujących Ustami lub Nogami w Liechtensteinie. Była prekursorką w
dziedzinie rehabilitacji i resocjalizacji. Za jej zasługi została odznaczona m.in.
Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Medalem Papieskim "Pro
Ecclesiae et Pontifice", Orderem Uśmiechu, odznaką "Za Tajne Nauczanie"

Zmarła 1 grudnia 1994 roku.

Poglądy pedagogiczne:

Wanda Szuman była wierna tradycjom rodzinnym. W wychowaniu

kierowała się miłością. Była zwolenniczką wychowania poprzez sztukę.
Wspomagała rozwój dzieci do poznawania świata przez aktywne działania. Duży
nacisk kładła również na współpracę z rodzicami. Była zdania, że rysunki dzieci
mają podłoże psychologiczne i należy je analizować. Bardzo dokładnie dobierała
i szkoliła opiekunów dzieci. Uważała bowiem, że powinni oni kierować się
miłością, cierpliwością i wyrozumiałością.

Twórczość:

„Rola opiekunów społecznych”, „Zabawy z najmłodszymi dziećmi”

Bibliografia:

Wałęga Agnieszka, Życie i działalność Wandy Szuman (1890 - 1994), Mado,

2005.

39
40