EYSENCK

Eysenck-wychodzi od najbardzej ogólnych cech, które nazywa typami i poszukuje ich sposobów
przejawiania się. Jego zdaniem koncepcja typu osobowości ma poprzedzać pomiar zanim
rozpocznie się przygodę z empirią, trzeba dokładnie wiedzieć co się chce badać. Chodzi o ujęcie
osobowości w kategoriach takich cech, które mają wyraźne zakorzenienie w biologii człowieka.
Typ osobowości ma charakteryzować się znacznym stopniem dziedziczności i posiadać
określone podstawy w neuro zjologii organizmu

Co łączy podejście Catella i Eysencka:

1. dążenie do ustalenia struktur cech osobowości
2. Uznanie hierarchicznej organizacji cech
3. Pomiar i wykorzystanie analizy czynnikowej (stąd teorie czynników)
4. Podobieństwo 2 najbardziej ogólnych cech/typów, które w wersji Eysencka noszą nazwy
neurotyczność i ekstrawersja, a Cattella niepokój, integracja i ekstrawersja

Różnica w teorii Catella i Eysencka to odmienny sposób ustalania struktur osobowości, czyli
dedukcyjny (Eysenck) i kontra indukcyjny (Cattel)

Eysenck wyodrębnia typy osobowości na drodze analiz teoretycznych, czerpiąc inspiracje

m.in. z teorii Junga, odniesień lozo cznych i nawiązań do dorobku myśli. Zde niowane na
poziomie teorii typy potwierdza na materiale empirycznym przy pomocy analizy czynnikowej oraz
prowadzi badania mające na celu ustalenie ich neuro zjologicznych uwarunkowań (preferencja
pomiaru)

Eysenck uważa, że osobowość stanowi względnie trwała organizacje charakteru,

temperamentu, intelektu i właściwości zycznych, które determinują specy czne sposoby
przystosowania się do otoczenia

Cecha-względnie stała dyspozycja, a z punktu widzenia psychometrycznego de niowana w

kategoriach istotnych interkorelacji między różnymi zachowaniami nawykowymi. Celem poznania
jest wyjaśnienie.

2 rodzaje przyczyn gdy chcemy wyjaśnić zachowania człowieka:

1. uwarunkowania biologiczne, czyli tkwiące w organizmie genetyczne predyspozycje do
reagowania w określony sposób
2. Efektów treningu środowiskowego, czyli wyuczonych sposobów zachowania

Złożenie czynników pochodzących z tych 2 źródeł ma wyjaśniać do pewnego stopnia rownież

przewidywać zachowanie, przyczyni się do poznania złożonej relacji między organizmem a
osobowością oraz zrozumienia złożonej etiologii chorób i zaburzeń zycznych i psychicznych i
umożliwia konstruowania programów pro laktycznych i terapeutycznych

TRÓJCZYNNIKOWA TEORIA OSOBOWOŚCI

Struktura osobowości:
1. Neurotyczność
2. Ekstrawersja
3. Psychotyczność

Neurotyczność:
1. ludzie z wysoką neurotycznością: łatwo wzruszają się pod wpływem bodźców
emocjonalnych, na nowe sytuacje i zmiany reagują podwyższonym niepokojem, są wrażliwi na
cierpienie i krzywdę i na szczęście i radość innych, silnie reagują emocjonalnie na ekscytujące
wydarzenia, łatwo jest zranić ich emocjonalnie. Krytykę biorą do serca, głęboko przeżywają
porażki, mają skłonność do zalegania emocji, więc długo rozpamiętują przykre zdarzenia i
mogą mieć np. Problemy ze snem, koncentracją uwagi lub dolegliwości somatyczne.
Wydarzenia drastyczne na długo wyprowadzają ich z równowagi, mają skłonności do
kryzysów i załamań emocjonalnych, łatwo ulegają dezorganizacji pod wpływem stresu, z w
fi
fi
fi
fi
fi
fi
fi
fi
fi
fi
 związku z tym, że emocje są u nich silnie i trwałe mogą preferować takie sposoby radzenia
sobie ze stresem, które najpierw zmierzają do wygaszenia przykrych emocji
2. Zrównoważenie emocji u osób neurotycznych: odporność, stabilność, mała wrażliwość
emocjonalna, mała trwałość emocji (gruboskórność)
3. Neurotyzm ma silny komponent wrodzony, Eysenck mówi, że przez neurotyczność rozumie
pewną wrodzoną właściwość AUN, czyli szczególną wrażliwość tego układu u pewnych ludzi,
przy której wywoływane za jego pośrednictwem emocje występują łatwo, a przy tym są silne i
trwałe

Ekstrawersja:
1. typowy opis ekstrawertyka: osoba towarzyska, posiada wielu przyjaciół, odczuwa potrzebę
prowadzenia rozmów z innymi ludźmi, nie lubi zajmować się czytaniem w samotności.
Potrzebuje podniet z zewnątrz, działa pod wpływem sytuacji, w której się znajduje. Lubi
zajmować się działalnością praktyczną. Zawsze posiada gotowa odpowiedz na skierowane
pod jego adresem uwagi. Lubi zmiany. Nie przejmuje się zbytnio niepowodzeniami.
Optymistycznie jest nastawiony do w stosunku do przyszłości. Lubi być w ruchu, wykonywać
prace ręczne (odwrotnie introwertyk)
2. Biologiczną podstawę ekstrawersji Eysenck początkowo łączył z siłą procesów
pobudzenia i hamowania. (Nawiązanie do Pawłowa)
3. Ekstrawertycy mają niższy poziom pobudzenia korowego niż introwertycy i wyższy próg
wrażliwości sensorycznej, dlatego reakcje na stymulacje z zewnątrz są u nich słabsze.
Potrzebują do optymalnego poziomu bodźców z zewnątrz, które pobudzają aktywność kory
mózgowej za pośrednictwem układu siatkowatego (odwrotnie introwertycy)

Psychotyczność:
1. portret takiej osoby: funkcjonuje na pewnej granicy przystosowania, w niepełnym kontakcie
ze społecznymi i moralnymi wymaganiami oraz ograniczeniami. Cechują się
nonkomformizmem, egocentryzmem, chodem uczuciowym, ich zachowania są impulsywne i
agresywne co świadczy o obniżonej samokontroli. Przejawiają skłonność do ryzyka i
nieodpowiedzialnych zachowań, brak im zrozumienia dla potrzeb drugiego człowieka, w
stosunku do otoczenia są podejrzliwi i wrodzy. Brak im empatii lub są antyspołeczni. Mogą
przejawiać zdolności twórcze

Badania prowadzone lub inspirowane przez Eysencka potwierdzają uniwersalność wymiarów

osobowości (biologiczne i genetyczne podłoże osobowości)

Zrównoważony ekstrawertyk-sangwinik
Zrównoważony introwertyk- egmatyk
Neurotyczny ekstrawertyk-choleryk (histeria, manifestacja złego samopoczucia, liczne
dolegliwości zyczne)
Neurotyczny introwertyk-melancholik (dystymia, psychastenia, czyli obniżona aktywność,
zahamowanie, niska samoocena, trudność z decyzjami i lęk)

Genetyczne uwarunkowania zaburzeń oznaczają predyspozycje do zachowania w pewien

sposób w określonej sytuacji. Celem terapii jest w okolicznościach treningu unikania potencjalnie
traumatycznych sytuacji, uczenie się reakcji adaptacyjnych w sytuacjach trudnych i oduczanie się
reakcji nieadaptacyjnych.
Wniosek: o patologii nie decydują genetyczne uwarunkowania, ale konkretne zachowania, które
zwiększają ryzyko ich wystąpienia (to samo choroby somatyczne)

Osobowość typu A:
w powstawaniu tych zachowań uczestniczy złożenie się neurotyczności z ekstrawersją i presja
kulturową (agresywne dążenie do osiągnięcia, rywalizacja, perfekcja i wyścig z czasem),
nieustanne funkcjonowanie w stresie łączy się z podwyższonym ryzykiem choroby wieńcowej i
zawalem serca

Osobowość typu C:
Złożenie się neurotyczności i introwersji łączy się w częstszym niż w przypadku innych cech
osobowości występowaniem choroby nowotworowej. Opis osobowości: obniżone poczucie
fi
fl
 własnej wartości, brak wiary w siebie, bierność, skłonność do przeżywania Stanów obniżonego
nastroju i pesymistyczne nastawienie wobec przyszłości, utrzymywanie się Stanów bezradności i
beznadziejności co łączy się z obniżeniem aktywności układu immunologicznego

Osobowość typu B:
Ludzie, którzy są zrównoważeni emocjonalnie, cierpliwi, o cechach ambiwertywnych co oznacza
zdolność do skutecznego funkcjonowania w różnych kontekstach społecznych i sytuacyjnych.
Adaptacyjność zachowania nie predysponuje do określonych chorób i zaburzeń. Umierają
zdrowsze

Konstrukcja całej rodziny inwentarzy osobowości do badan dorosłych i młodzieży zalety:

1. badanie pod kątem 3 wymiarów (N, E, P) bliskich cechom temperamentalny, co umożliwia
syntetyczny i użyteczny opis osobowości.
2. Skala kłamstwa jako klucza kontrolnego

Poznanie zjologicznych i neurohormonalnych korelatów cech pozwala na pośrednie badanie

cech osobowości u niemowląt a nawet potencjalnych cech osobowości u dzieci przed ich
urodzeniem się

PIĘCOCZYNNIKOWY MODEL OSOBOWOŚCI

Wielka piątka- pięcioczynnikowy model osobowości (FFM- ve Factor model)

Analiza leksylana prowadziła do modelu wielkiej piątki

Słowa używane w j. Ang podzielono na 4 kategorie:

1. Cechy
2. Stany, nastroje i aktywności
3. Określenia oceniające
4. Określania metaforyczne i wieloznaczne, w tym tez odnoszące się do właściwości zycznych

Sir Francis Galton był jednym z pierwszych naukowców, którzy wyeksplikowali hipotezę
leksykalną, tzw. Twierdzenie, że najważniejsze dla kontaktów międzyludzkich różnicę
indywidualne zakodowane są w postaci pojedynczych terminów w części lub wszystkich języków
świata

Struktura wielkiej piątki:

1. Ekstrawersja (obejmuje ilość i intensywność interakcji międzyosobowych, poziom
aktywności, potrzebę stymulacji, zdolność do cieszenia się życiem)
2. Ugodowość (dotyczy jakości odniesień interpersonalnych jednostki na kontinuum od
współczucia po antagonizm w myślach, uczuciach działaniach)
3. Sumienność (obejmuje indywidualny stopień organizacji, wytrwałości i motywacji w
zachowaniach ukierunkowanych na cel, przeciwstawianie ludzi niezawodnych i wymagających
z takimi, którzy są niezdyscyplinowani i niezorganizowani)
4. Neurotyczność (dotyczy przystosowania vs niestabilności indywidualnej, od opanowania i
stabilności emocjonalnej, po skłonności do dyskomfortu psychicznego, nierealistycznych idei,
niepohamowanych pragnień, nieadaptacyjnego stylu reagowania na stres)
5. Otwartość na doświadczenia (obejmuje aktywne poszukiwanie i ocenę nowych
doświadczeń, tolerancję i eksploracje tego co nieznane)

Badania wery kacyjne i dwa główne kierunki (co mają sprawdzić):

1. czy zmienne ujmowane za pomocą różnych metod pomiarowych w przeróżnych grupach dają
się sprowadzić do 5 wymiarów i w jakim stopniu psychologiczny sens jest zbieżny z wielką
piątka
2. Czy i w jakim stopniu struktura znaczeniowa odmiennych języków oddaje 5 określonych
domen zgodnie z modelem
fi
fi
fi
fi
Konkluzja badan jest pozytywna:
1. uzyskano wiele rożnych potwierdzeń modelu, ale tez szereg niuansów
2. Wnioski z badan leksykalnych wykazują na uniwersalność struktury osobowości analizowanej
na podstawie j. Naturalnego

Fakt wspierający koncepcje wielkiej piątki: badania psychometryczne i analizy leksykalne

prowadzone w rożnych grupach krajach i językach i metod potwierdzają uniwersalny charakter
pięciowymiarowego modelu osobowości

Główna różnica w stosunku do trójwymiarowego modelu osobowości Eysencka polega na tym,

że 5 wymiarów osobowości uzyskano na drodze empirycznej, natomiast Eysenck w konstrukcji
każdego z typów jak je nazywał, wychodził od założeń teoretycznych, a w empirii szukał
potwierdzenia przyjętej koncepcji

Postulat Zuckermana:
1. podstawowe wymiary osobowości powinny być identy kowalne nie tylko u człowieka, ale
również u innych gatunków
2. Przyczynił się do rozwoju badan porównawczych i poszukiwań, czy wymiary wyodrębnione
dla człowieka mają zastosowania również w stosunku do naszych ewolucyjnych krewnych
(jest to logiczne), biorąc pod uwagę ogólny charakter cech, ich korelaty biologiczne i
ewolucyjnie uwarunkowaną genezę

STAŁOŚĆ VS ZMIENNOŚĆ CECH OSOBOWOŚCI NA PRZESTRZENI ŻYCIA

Dane empiryczne wykazują na mała stabilność cech osobowości i temperamentu w

niemowlęctwie.
W okresie dzieciństwa stabilność cech osobowości się zwiększa, ale dopiero od ok. 7 roku życia
można mówić o względnej stałości cech
Z badan podłużnych wynika, że osobowość jako struktura cech zostaje w pełni skrystalizowana
dopiero około 30 roku życia, dowodzi tego trwałość różnic indywidualnych
Rosnąca wraz z wiekiem stabilność cech zgadza się z przekonaniem, że im osoba starsza tym
mniejszy wpływ mają na nią wydarzenia życiowe i odwrotnie

W badaniach podłużnych:
1. niska ekstrawersja koreluje z zahamowaniem społecznym
2. Niska ugodowość i niska sumienność korelują z agresywnością
3. Sumienność i otwartość korelują z osiągnięciami szkolnymi

Wymiary wielkiej piątki mają bardzo ogólny charakter więc trzeba wyróżnić cechy szczegółowe
składających się na każdy z 5 wymiarów
Są 2 rozwiązania w tym zakresie:
1. analiza i synteza w ramach pojedynczego wymiaru (Costa i McCrae konstrukcja metody
Revised NEO Personality Innventory)
2. Analiza relacji między wymiarami łączonymi w pary (modele kołowe osobowości,
kontrowane na materiale)

Sugerowanie istnienia szóstego wymiaru: inspiracją do wyodrębnienia uczciwości-pokory była

obserwacja, iż w analizach leksykalnych nie doceniono kwestii moralnych, badacze skupili się na
określonych opisowych ignorując HEXACO, wydaje się użyteczny w opisie osobowości, świadczy
jednak o oddaleniu się wyników uzyskiwanych w badaniach leksykalnych i psychometrycznych

Cechy są zarówno bardzo ogólne jak i szczegółowe, objawia się to w zachowaniu,

preferencjach, uczuciach czy przekonaniach. Cechami stają się różne zmienne jeśli tylko da się
udowodnić ich względna stałość (tendencja ta nie jest korzystna, bo zatraca się specy ka teorii
cech i odrębność poszczególnych nurtów od nauki o osobowości).
Teoria cech jest bardziej teorią opisową niż wyjaśniającą (z powodu uproszczenia).
fi
fi
 Jeśli spotykamy się z częściowym wyjaśnieniem zachowań poprzez odwołanie do
zjologicznych aspektów cech to nie jest to wyjaśnienie motywacji tylko biologicznych
komponentów genezy zachowania

Poznanie struktury osobowości ma charakter ogólny, opisuje strukturę osobowości, ale nie
ujmuje jej w sposób całościowy

Głównymi zaletami teorii cech są:

1. względnie prosty i przejrzysty, a jednocześnie udokumentowany empirycznie sposób ujęcia
struktury osobowości
2. Możliwość prowadzenia badań nad biologicznymi korelatami lub uwarunkowaniami cech,
zarówno nad dziedzicznością cech, jak zjologicznymi aspektami cech, badania te
przyczyniają się do rozumienia człowieka w kategoriach jedności psycho zycznej, ukazują
ciągłość między biologią a psychiką
3. Możliwość badania współzależności między różnymi cechami oraz między cechami a innymi
zmiennymi
4. Możliwość opisu osobowości w kategoriach tendencji do zachowań typowych
5. Możliwość badania różnych grup i porównania rezultatów, co zresztą nie zawsze prowadzi do
politycznie poprawnych wniosków

KRYTERIA PODSTAWOWYCH WYMIARÓW OSOBOWOŚCI

Według Eysencka wielka piątka zawiera się w trójczynnikowym modelu osobowości, bo:
1. dwa wymiary są tożsame, czyli neurotyczność i ekstrawersja
2. Złożenie odwrotne biegunów ugodowości i sumienności składa się na psychotyczność
(ujemne i umiarkowane korelacje między tymi czynnikami)
3. Otwartość na doświadczenie nie ma wystarczającego uzasadnienia

Podstawowe wymiary osobowości wg Eysencka i Costa i McCrae i ich kryteria:

1. powtarzalne w rożnych badaniach
2. Stabilne
3. Ujmowane przez różne teorie
4. Występować u ludzi żyjących w różnych kulturach
5. Mieć podstawy biologiczne (określony stopień dziedziczności)

Eysenck uważa, że do tych kryteriów powinno się dodać:

1. teoretyczne wymiary wyodrębnienia wymiarów
2. Istnienie zjologicznych wskaźników cech (markery)
3. Określone z góry wymogi psychometryczne jakie mają spełniać te wymiary

Zuckermann do kryteriów dodaje:

1. powtarzalność i stabilność
2. Co najmniej umiarkowaną dziedziczność
3. Identy kowanie podobnych cech u innych gatunków
4. Istnienie biologicznych wskaźników cech

Uważając te cechy psychiczne, które decydowały o przetrwaniu i ewolucji człowieka nie mogą
być diametralnie różne od cech dominujących w świecie zwierząt proponuję się 5 czynników:
1. Neurotyzm-lęk
2. Impulsywne poszukiwanie wrażeń
3. Towarzyskość
4. Agresja-wrogość
5. Aktywność
fi
fi
fi
fi
fi