TEORIA KONSTRUKTÓW OSOBISTYCH KELLYEGO

Konstrukt według Kellyego jako kategorie lub idee, których ludzie używają w celu
interpretowania rzeczywistości, niektóre mają charakter uniwersalny. Ludzie jednak różnią się
posiadanymi kategoriami i okolicznościami ich zastosowania. Ma to znaczące dla implikacji
późniejszych myśli i uczuć

Teoria Kellyego jest teorią poznawczą, odnosi się do procesów myślowych. Poznawcza teoria
osobowości to teoria, która uznaje analizę procesów myślowych za kluczową kwestie w
poznaniu osobowości i różnic indywidualnych. Sam Kelly to odrzucał, bo twierdził że jest to zbyt
restrykcyjne, sztucznie oddziela poznanie (myślenie) i odczuwanie (emocje)

Konstrukty posiadane przez ludzi zawierają ich wiedze o świecie i są stosowane do nabywania
nowej wiedzy. Stosują konstrukty w interpretacji zdarzeń codziennego życia, angażują procesy
określane jako poznawcze (kategoryzacja ludzi i przedmiotów, przypisywanie znaczenia
zdarzeniom i ich przewidywanie)

Wg Kellyego każda teoria była fałszywa lub prawdziwa lub użyteczność teorii i formułowanie
jej na nowo

Rozmaite teorie mogą prowadzić do sformułowania różnego rodzaju predykcji więc różne teorie
mogą być użyteczne w różny sposób. Nie trzeba wybierać między teoriami przyjmując jedną
jako prawdziwą a inne jako błędne. Warto patrzeć na świat przez pryzmat różnych teorii, bo
dzięki każdej widzimy coś innego.

Konstruktywny alternatywizm- alternatywne konstrukty naukowe mogą dostarczać w równym

stopniu użytecznych obrazów swata, myślenie naukowe nie musi mieć na celu stworzenia
pojedynczej teorii, która będzie obiektywnie słuszna

Zdaniem Kellyego zadaniem nauki jest dążenie do tworzenia systemów konstruktów

użytecznych w antycypowaniu zdarzeń. Rozmaite teorie osobowości mogą dawać unikalne
możliwości formułowania trafnych predykcji dotyczących ludzi. Nie podobał mu się dogmatyzm
w psychologii, jego zdaniem psychologowie nie traktują kontraktów Stanów wewnętrznych i
cech jako tworów istniejących w umysłach teoretyków lecz są przekonani o ich realnym istnieniu.

Tworzy to atmosferę otwartości, która umożliwia rozważanie wielu alternatywnych interpretacji

zjawisk i przyjmowanie stwierdzeń mogących początkowo wydawać się bezsensownem, jest
czynnikiem niezbędnym do poznawania świata. Daje wolność formułowania twórczych hipotez,
nie powinny być uznawane za fakty, powinny dawać naukowcom możliwość śledzenia ich
implikacji, tak jakby były one prawdziwe.

Kelly uważał:
1. Że teoria jest tymczasowa formułą wyoazjaca obserwacje i oczekiwania.
2. Każda terowi ma swój zakres stosowalności, wyznaczający obszar zjawisk, do których się
odnosi oraz w jego ramach obszar wyjaśniany przez nią najlepiej, wyznaczający zjawiska, w
których wyjaśnianiu sprawdza się szczególnie dobrze. Różne teorie mają różne zakresy
stosowalności i rożne, najlepiej wyjaśniane obszary.
3. Teorie podlegają przeformułowaniom i ostatecznie tracą swoją użyteczność.
4. Teoria jest mody kowana lub odrzucana wtedy gdy przestaje być źródłem nowych
przewidywań lub gdy prowadzi do błędnych przewidywań.
5. Teoria ma być użyteczna, kładł nacisk na kwestie pomiaru
6. Jego ujecie tworzy przestrzeń dla stosowania metod klinicznych a nie tylko
eksperymentalnych
7. Nauka powinna koncentrować się na zagadnieniach istotnych-rozumienie ludzi, pomoc w
rozwiązaniu problemów Lidzi i społeczeństwa
8. Naukowcy stawiają sobie te same cele co laicy, naukowiec będzie formułował swoje
konstrukty w sposób precyzyjny i będzie używał symboli matematycznych. Ale obaj dążą do
fi
 stworzenia idei. Naukowcy wyznają idee sformalizowane, laicy niesformalizowane, ale oba są
wykorzystują zgromadzoną wiedze w celu formułowania przewidywań

Metafora człowieka jako badacza-charakterystyczne dla codziennego życia człowieka jest

dążenie do wypracowania pojęć, pozwalających na przewidywanie ważnych dla codziennego
życia zdarzeń. Formułując przewidywania zachowujemy się jak naukowcy. Tworzymy teorie,
testujemy hipotezy i oceniamy wyniki

Ujęcie człowieka jako badacza i konsekwencje:

1. prowadzi do przyjęcia poglądu, zgodnie z którym zasadniczo jesteśmy zorientowani na
przyszłość
2. Gdy naukowcy mogą używać różnych teorii do formułowania różnych predykcji, to laicy
będą postępować tak samo (konstrukty osobiste)

Kelly poddaje środowisko re eksji i aktywnie poddaje re eksji procesy myślowe-powoduje to

zdolność i zdeterminowanie

Kluczowym strukturalnym pojęciem Kellyego opisującym człowieka jako badacza jest pojecie
konstruktu-konstrukt jest częścią wiedzy, używany go konstruowania i interpretowania świata,
dzięki nim kategoryzujemy zdarzenia (nieświadome-automatyczny i trudny do uniknięcia).
Doświadczając zdarzeń probujemy je zrozumieć, ale w tym celu muśmy użyć posiadanej już
wiedzy. (Używamy konstruktów)

Człowiek antycypuje zdarzenia na podstawie obserwacji pewnych wzorców i prawidłowości,

osoby doświadczające zdarzeń interpretują je, strukturalizują i nadają im znaczenia. Niektóre ze
zdarzeń mają wspólne właściwości co odróżnia je od innych (podobieństwa i przeciwieństwa)-
prowadzi do konstruktu, bez nich życie byłoby chaotyczne

3 Elementy potrzebne do stworzenia konstruktu-2 postrzegane jako podobne do siebie i 1 jako

różny od innych

2 elementy podobne konstruktu formują biegun podobieństwa konstruktu

2 elementy opozycyjne wobec 1 to biegun przeciwieństw konstruktu

Konstrukt nie posiada kontinuum, nie posiada wielu punktów pomiędzy biegunami
podobieństwa i przeciwieństwa. Subtelność i wyra nowanie konstruktu zdarzeń osiąga się dzięki
użyciu innych konstruktów (ilości i jakości)

Ludzkie myślenie cechuje się orientacją przyszłościowa (myślenie o niej i planowanie), angażuje
konstrukty osobiste, ludzie stosują konstrukty do planowania przyszłego biegu wypadków

Dwubiegunowe idee-konstrukty osobiste

Kelly twierdzi, że w używanych przez siebie do opisu innych osób konstruktach ludzie odsłaniają
pewne aspekty swojej własnej osobowości. Różne konstrukty są częścią osobowości osób,
które dokonują opisu

Konsekwencje interpersonalne przez różnicę w systemach konstruktów-przyczyniają się do

trudności w komunikacji między grupami ludzi, mogą również powstawać gdy poszczególne
grupy postrzegają siebie jako przeciwników, nie widzą że mają wiele wspólnych konstruktów.
Świadomość wspólnoty systemu konstruktów może ustawić komunikację

Konstrukty słowne i przedsłowne-ludzie wyrażają swoje konstrukty osobiste za pomocą słów

słowne-mogą być wyrażone słowami

fl
fi
fl
 przedsłowne-stosowane są pomimo braku słów, osoba uczy się go przed rozwojem zdolności
posługiwania się językiem

Konstrukt zanurzony-czasami niedostępny werbalizacji jest tylko jeden z biegunów konstruktu

Konstrukty stosowane przez ludzie są zorganizowane w system, stanowiąc jego części, w

ramach systemu każdy z nich ma pewien zakres stosowalności oraz obszar, który wyjaśnia
najlepiej. W zakres stosowalności konstruktu wchodzą wszystkie zdarzenia w wypadku których
jego wykorzystanie okazałoby się dla stosującej go osoby użyteczne. Na obszar najlepiej przez
konstrukt składają się zdarzenia szczególne, w wypadku których jego zastosowanie byłoby
użyteczne w stopniu najwyższym

Konstrukty rdzenne-zmieniać je można tylko z istotnymi konsekwencjami dla reszty systemu

Konstrukty peryferyczne-znacznie mniej podstawowe, można je zmieniać bez poważnych

mody kacji struktury rdzennej

Konstrukty zorganizowane hierarchicznie:

1. konstrukty nadrzędne-konstrukty z największym zakresem stosowalności, najbardziej
ogólne. Zawierają konstrukty o mniejszym zakresie stosowalności, bardziej szczegółowe.
2. Konstrukty podrzędne-konstrukty ze środkowego szczebla hierarchii obejmują duża liczbę
posiadających jeszcze mniejszy zakres konstruktów podrzędnych. Różnią się zakresem i
zawartością

Konstrukty składające się na osobowy system konstruktów są ze soba powiązane

(zachowanie człowieka wyraża zazwyczaj system konstruktów a nie pojedynczy konstrukt, zmany
w jednej części prowadzą najcześciej do zmiany w pozostałych). Konstrukty zorganizowane są tak
aby minimalizować sprzeczność i niespójność. Niektóre z konstruktów mogą kolidować z
innymi w systemie, przez to dokonywanie wyborów będzie wiązać się z trudnościami i wysiłkiem.

METODY POMIARU KONSTRUKTÓW I DYNAMIKA

Pierwszym krokiem Kellyego było zaufanie mądrości osoby badanej

Sformułował technikę pomiaru-Test repertuaru ról, tzw. Rep test

Procedura Rep test i charakterystyka:

1. tworzenie listy osób, których osobowość będzie się oceniać, osoba badana posługuje się tu
listą nazw ról
2. Wywoływanie konstruktów-osobę badaną prosi się o wykonanie zdania, z listy wybiera się 3
osoby i prosi badanego o wskazanie w jaki sposób 2 spośród nich są podobne do siebie i
różne od 1
3. Wynika wprost z teorii Kellyego
4. Konstrukty są stosowane do oceny różnic i podobieństw między przedmiotami, pozwala
uchwycić ten sposób myślenia, test jest bardzo elastyczny, swobodna ekspresja ich
konstrukcji świata, nie usiłuje dopasować ich do założonej wcześniej taksonomii typów
osobowości
5. Skomplikowana technika diagnostyczna, zliczanie wyników o wiele bardziej złożone i
pracochłonne, ale wg badania Grice opłaca się

Ludzie mogą różnic się pod względem stopnia złożoności systemów-analiza złożoności vs
prostoty poznawczej systemów konstruktów

Badania Bieriego:
1. przyczyniły się do rozwoju koncepcji systemu konstruktów
fi
 2. Według niego system poznawczo złożony zawiera wiele konstruktów, niepokrywających
się ze sobą
3. Przewidywał, że bardziej złożony system konstruktów umożliwi osobie bardziej nezyjne
różnicowanie osób i zdarzeń, co może mieć implikacje praktyczne-lepsze przewidywanie
społeczne zachowania znanych im ludzi

Wysoki stopień złożoności Ja działa jak bufor w obliczu stresu. Osoby z bardziej złożonym ja
lepiej radziły sobie emocjonalnie z bardzo stresujących sytuacjach życiowych. Obecnie mówi się,
że wysoka złożoność ja nie zawsze pełni rolę buforową sytuacji stresu, konieczne jest natomiast
udoskonalenie narzędzi pomiaru złożoności

Badania nad złożonością tożsamości społecznej. Przedmiotem badania jest tu zależność

ludzkich reprezentacji umysłowych dotyczących grup społecznych do których należą. Ludzie
żyjący w wielokulturowym społeczeństwie mogą doświadczać złożonych relacji między
różnorodnymi tożsamościami grupowymi.

Zgodnie z teorią kontraktów osobistych kategoria motywacji jest zbędna. Zakłada, że człowiek
jets bierny i potrzebuje czegoś co go poruszy. Gdy założymy, że udzie są zasadniczo aktywni,
spór o to, co wprawia bierny organizm w ruch staje się jałowy

Kelly dzieli teorie motywacji na 2 części:

1. Teorie redukcji popędów-konstrukty tj popędy, motywy, bodźce
2. Teorie przynętowe- konstrukty tj cel, wartość, potrzeba

Aby wyjaśnić dlaczego ludzie są aktywni i dlaczego kierują swoją aktywność na takie a nie inne
cele wykorzystał podstawowy postulat teorii konstruktów osobistych.

Zgodnie postulatem teorii konstruktów osobistych:

1. Z nim procesy psychologiczne ludzi są ukierunkowane przez to, w jaki sposób antycypują oni
zdarzenia
2. Ludzie używają konstruktów aby przewidzieć co przyniesie im przyszłość
3. Ten podstawowy postulat stanowi łącznik między częścią teorii Kellyego dotycząca struktury
osobowości a jego twierdzeniami dotyczącymi zachodzących w niej dynamicznych procesów

Doświadczając zdarzeń człowiek zauważa podobieństwa oraz przeciwieństwa i na tej podstawie

tworzy konstrukty-antycypowanie przyszłości

Konstrukty są wery kowane trafnością przewidywań. Ludzie (tak jak badacze) obierają taki
kierunek zachowania, który ich zdaniem daje największe możliwości antycypowania
zdarzeń. (Wybór najlepszego z możliwych kierunków rozwoju systemu konstruktów)

Gdy system kontraktów jest niespójny, obstawane przez nią typy nie złożą się w sensowną
całość lecz będą się wzajemnie wykluczać. Gdy system jest spójny dochodzi do uformowania
przewidywania, które jest wery kowalne. Jeżeli antycypowane zdarzenie nie zajdzie, jego trafność
zostanie podważona (osoba wtedy musi uformować nowy konstrukt bądź tez rozluźnić czy
rozszerzyć stary tak, aby obejmował przewidywanie zdarzenia, które miało miejsce)

Ludzie dokonują przewidywań i rozważają możliwość zmian w swoich systemach

konstruktów, opierając się na tym, czy zmiany te doprowadziły ich do trafnej predykcji. Nie
dążą do otrzymywania wzmocnień czy unikania przykrości. Dążą do potwierdzenia trafności i
rozszerzenia swoich systemów konstruktów. Ludzie dążą do antycypowania zdarzeń oraz
zwiększania zakresu stosowalności czy tez rozszerzania granic swoich systemów konstruktów.
(Nie ma dążenia do spójności wewnętrznej i zewnętrznej)-dzięki spójnemu systemowi
konstruktów

De nicja lęku wg Kellyego lęk:

1. pojawia się gdy osobie brakuje konstruktów, gdy zdarzenia wymykają się z spod strukturalnej
kontroli gdy utknęła we własnych konstruktach.
fi
fi
fi
fi
 2. Jest on rozpoznaniem faktu, że zdarzenia, w obliczu których się staje, znajdują się poza
zakresem stosowalności systemu konstruktów.
3. Ludzie zabezpieczają się przed lękiem, np. Stojąc w obliczu zdarzeń, których nie są w stanie
konstruować (leżą poza zakresem stosowalności ich konstruktów) mogą zwiększać zakres ich
stosowalności tak aby można ich było używać do większej liczby bardziej zróżnicowanych
zdarzeń lub ograniczać konstrukty i koncentrować się na niewielkich szczegółach

Strach wg Kellyego- pojawia się gdy w skład system konstruktów wchodzi nowy konstrukt

Zagrożenie:
1. de niowane jako świadomość zbliżającej się całościowej zmiany struktury rdzennej
2. Człowiek czuje się zagrożony wtedy, gdy nadchodzi moment zasadniczej reorganizacji
jego systemu konstruktów
3. Gdy reorganizacja ta jest postrzegana jako nieodległa w czasie i związana z drastycznymi
zmianami konstruktów rdzennych, zagrożenie odczuwalne jest wtedy jako śmiertelne
4. Podejmując nową aktywność, ludzie narażają się na niezdolność rozumienia świata i
odczucie zagrożenia. Czuja się zagrożeni wtedy gdy uświadamiają sobie, że pod wpływem
tego co zaobserwowali ich systemy konstruktów ulegną drastycznym zmianom
5. Reakcją na zagrożenie może być wycofanie się z ryzykowanego działania, chroni przed
regresją od dawnych konstruktów

W sprawie wzrastania i rozwoju Kelly podkreśla znaczenie tworzenia się konstruktów

przedsłownych w niemowlęctwie oraz do interpretowania kultury jako oddziałującej na proces
uczenia się oczekiwań. Przynależność ludzi do tej samej grupy kulturowej opiera się na tym, że
pewnie sposoby konstruowania zdarzeń są im wspólne, oraz na tym, że mają oni tego samego
rodzaju oczekiwania względem zachowana

Badania rozwojowe związane z teorią konstruktów osobistych:

1. badania postępujących z wiekiem wzrost złożoności systemu konstruktów
2. Badania jakościowe zmian właściwości formujących się konstruktów i zdolności dzieci do
stawiania się coraz bardziej empatycznymi czy tez świadomymi systemów konstruktów
innych osób

Wnioski badań:
1. w miarę rozwoju dzieci wzrasta liczba dostępnych im konstruktów, dokonują one bardziej
precyzyjnych różnicowań, a także wzrasta stopień hierarchizacji organizacji lub integracji ich
systemów
2. W sprawie empatii wraz z rozwojem dzieci stają się one coraz bardziej świadome, faktu,
iż wiele zdarzeń nie ma związku z ich Ja, wzrasta tez ich zdolność do zdawania sonie sprawy
z kontraktów innych osób
3. Stopień złożoności poznawczej badanych okazał się mieć związek ze zróżnicowaniem
kulturowego zaplecza, które oddziaływało na nich w dzieciństwie
4. W wypadku rodziców dzieci o systemach złożonych poznawczo istniało większe
prawdopodobieństwo, że przyznawali dzieciom autonomie i mniejsze, że byli autorytarni niż w
wypadku rodziców o niskiej złożoności poznawczej

TERAPIA A TEORIA KONSTRUKTÓW OSOBOWOŚCI

Według Kellyego zaburzenia psychiczne są nieprawidłowymi reakcjami na lęk. Pojęcie lęku,

zagrożenia i strachu jest pierwszoplanowe. De niował zaburzenia w kategoriach funkcjonowania
systemu konstruktów. Osoba zaburzona trzyma się swojego systemu konstruktów pomimo
powtarzających się błędnych przewidywań

U podłoża trzymania się sztywnego systemu konstruktów stoi lęk, strach i zagrożenie. Kelly
twierdził, że możliwe jest skonstruowanie ludzkiego zachowania, które byłoby pozbawione lęki w
jego najbardziej skrajnych formach. Zaburzenia psychiczne wiążą się z lękiem i nieudanymi
probami odzyskania poczucia bycia zdolnym do antycypowania zdarzeń
fi
fi
Zasadnicza rolę odgrywają próby uniknięcia lęku, czyli doświadczenia, że osobowy system
konstruktów nie przystaje do obserwowanych zdarzeń oraz zagrożenia, czyli świadomości
zbliżającej się całościowej zmiany systemu konstruktów. Aby uchronić się człowiek stosuje
określone środki zapobiegawcze

Terapia konstruktów:
1. zmianie podlega system konstruktów, terapeuci starają się wspierać rozwój lepszego
systemu konstruktów
2. Chodzi o to aby klient stal się lepszym naukowcem, ma pomóc w lepszym przewidywaniu
zdarzeń klienta poprzez ulepszenie konstruktów
3. Psychoterapia jest procesem rekonstrukcji systemu konstruktów, niektóre zmieniają
miejsce w hierarchii, pojawiają się nowe, niektóre się zacieśniają lub rozluźniają, zmienia się
stopień ich przepuszczalności

Terapia ustalonej roli:

1. celem jest stworzenie klientowi okazji myślenia w sobie w nowy sposób
2. Terapeuta dąży do tego aby Klient zachowywał się w nowy sposób, konstruował siebie w
nowy sposób, a przez to stał się innym człowiekiem
3. Jedną z technik jest scenariusz osobowości-pisze szkic alternatywnej osoby, w którą klienta
ma się wcielić aby poszerzyć swój system konstruktów. Przedstawia się klientowi scenariusz i
określa czy czy osoba alternatywa to taka, którą chciałby poznać. Następnie klient odgrywa
rolę takiej osoby
4. Wiele cech nowej roli kontrastuje z aktualnym funkcjonowaniem klienta, Kelly twierdził,
że czasem łatwiej jest ludziom odgrywać rolę, która jest całkowicie odmienna niż on.
5. Zamysłem scenariusza jest uruchomienie procesów prowadzących do zmiany w systemie
konstruktów
6. Celem terapii jest całkowita rekonstrukcja, w tym celu proponuję się nową role, osobowość,
którą klient może wypróbować w bezpiecznych warunkach psychoterapii

WSPÓŁCZESNE ROZWINIĘCIA TEROII KONSTRUKTÓW OSOBISTYCH

Aktualnie dużo badaczy nadal stosuje Rep Test

Zasady rozwój, którym Kelly i Piaget przypisywali podstawowe znaczenie w swoich teoriach
rozwoju wskazują na istnieniu wielu podobieństw miedzy nimi:
1. przechodzenie systemu do formy globalnej i niezróżnicowanej do zróżnicowanej i
zintegrowanej
2. Wzrastające stosowanie struktur abstrakcyjnych, prowadzące do przetwarzania większej ilości
informacji w bardziej ekonomiczny sposób
3. Rozwój jako reakcja na proby dostosowania nowych elementów do systemu poznawczego
4. Rozwój systemu poznawczego jako całości, a nie proste dodawanie nowych części lub
elementów

Relacja osoba-sytuacja:
1. współczesne badanie nad schematami relacji
2. Schemat jest zorganizowanym fragmentem wiedzy dotyczącej osoby lub rzeczy, ludzie
używają tej wiedzy aby szybko i skutecznie wydawać sądy o bieżących zdarzeniach
3. Schemat relacji to dobrze ugruntowane przekonania dotyczące relacji
interpersonalnych. Schemat relacji składań się z różnego rodzaju wiedzy. Ludzie integrują w
umyśle wiedze o sobie samych, o innych ludziach, typach osób i rodzajach sytuacji
interpersonalnych. Tak zintegrowana wiedza (schemat relacji) wyznacza kierunek
przewidywania przyszłych zdarzeń.
4. Wyniki badań wykazują, że schematy relacji oddziaływują na ludzkie oczekiwania względem
relacji relacji interpersonalnych, a kolei te oczekiwania kształtują myślenie i przezywanie
emocji w sytuacjach społecznych
Badania nad własnością całego systemu konstruktów, a mianowicie tego , w jakim stopniu
posiadana przez osobę wiedza jest zintegrowana lub rozczłonkowana. Podejmuje kwestie
dotyczące kontraktów osoby jako samej siebie i oceny tych konstruktów jako pozytywnych lub
negatywnych.
Showers wykazuje, że ludzie różnią się między sobą tym w jakim stopniu te konstrukty są
zintegrowane lub rozproszone. Niektórzy ludzie łączą w jedną całość cechy pozytywne
oddzielając je od negatywnych.

Obserwacje naukowe a teoria konstruktów osobistych:

1. kelly prowadził szczegółową, pogłębiona analizę w sposób podobny do Rogersa i Freuda
2. Utworzył rep test i znalazł sposób rzetelnej, obiektywnej oceny własności osobowości
jednostki
3. Baza danych jest ograniczona, bo nie ma zróżnicowania kulturowego

Teoria ta jest usystematyzowana:

1. jego prace są logiczne, sumienny teoretyk
2. Zawiera serie postulatów teoretycznych i wyprowadzone z nich konsekwentnie dalsze
stwierdzenia
3. Teoria jest sformalizowana, mógł konsekwentnie odnosić każdy jej element do ogólnej ramy
założenia
4. Została ogłoszona od razu w całości

Teoria jest sprawdzalna, bo:

1. bardzo precyzyjnie zde niowała pojęcia
2. Stworzył idealnie pasującą do teorii metodę badawczą (rep test)
3. Zawierała tez ważne stwierdzenia niemożliwe do testowania, mają kluczowe znaczenie

Obowiązywalność teorii:
1. dobrze pojemna gdy weźmiemy pod uwagę, że wszelkie procesy psychiczne są
ukierunkowane antycypacjami zdarzeń
2. Mało pojemna gdy gdy zakwestionujemy ww stwierdzenie, dynamika osobowości odbiega od
ideału, kwestie rozwojowe nie są wystarczajaco obszernie ujęte, jednokierunkowość rekacji
między konstruktem a emocjami
3. Opis człowieka jako istoty poznającą i społeczna a nie biologiczną

Zastosowania teorii w leczeniu klinicznym, bo stworzył rep test i terapia na podstawi jego
systemowi teoretycznego

Mocne strony teorii Słabe strony teorii

Kładzie nacisk na procesy poznawcze jako główne Nie wskazuje dalszych kierunków badan, które
aspekty osobowości mogłyby doprowadzić do rozwinięcia teorii

Proponuje model osobowości, uwzględniając W znikomym stopniu przyczynia się do wyjaśnienia

zarówno ogólne prawa dotyczące jej ważnych aspektów osobowości (wzrost i rozwój,
funkcjonowania, jak i unikalność indywidualnego kwestia emocji)
systemu konstruktów

Dostarcza związanej z teorią techniki pomiaru Jak dotąd nie znalazła swojego miejsca w szerszym
osobowości, przydatnej równie w badaniach nurcie psychologii poznawczej
empirycznych

BEHAWIORYZM JAK INSPIRACJA DLA SPOŁECZNYCH TEROII UCZENIA SIĘ

Społeczne teorie uczenia się są kontynuacją behawioryzmu

fi
 Dla behawiorystów:
1. aby wyjaśnić zachowanie wystarczy precyzyjna rejestracja związków między bodźcami a
reakcjami
2. Twierdzili, że ludzki umysł jest niezapisaną kartą (jak Locke), która wyplenia się treścią na
zasadzie uczenia się w środowisku, czyli odejście od koncepcji instynktu, potrzeb i innych
wewnętrznych dyspozycji do określonych zachowań
3. Przedstawiciele Watson, Skinner, Hull i Tolman

Nabywanie rekacji poprzez:

1. warunkowanie klasyczne -Pawlow, bodziec warunkowy współwystępuje `z bodźcem
bezwarunkowym zostaje z nim skojarzony i przez to skojarzenie reakcja występuje wcześniej
tylko w odpowiedzi na bodziec warunkowy, reakcja bezwarunkowa pojawia się w odpowiedzi
na sam bodziec warunkowy jako reakcja warunkowa
2. Warunkowanie instrumentalne- Thorndike, polega na zapamiętaniu przypadkowego
wzmocnienia i powtarzaniu bądź unikaniu rekacji, po których ono nastąpiło. Skojarzenie
bodźca pozytywnego lub negatywnego z obojętnym, wtedy bodziec obojętny będzie
wywoływał określone reakcje. Zachowanie jest mody kowane przez konsekwencje
pozytywne, które zwiększają prawdopodobieństwo powtórzenia danego zachowania lub
negatywne, które je zmniejszają. Wzmacnianie sporadyczne wiąże się z dużą trwałością
reakcji. Negatywne konsekwencje zachowania osłabiają wprawdzie skojarzenie między
bodźcem a reakcją, ale nie niosą przesłania jaki zachowanie jest właściwe.

W obu warunkowaniach chodzi o bodźce i skojarzenia dostarczające jednostce informacje o

świecie

Skojarzenie określonego bodźca z daną reakcją zależy od częstotliwości i siły wzmocnień i

indywidualnego tempa nabywania takich skojarzeń. Niektóre wzmocnienia są szczególnie
silne z uwagi na fakt, że kojarzą się z szeregiem innych wzmocnień. Możemy mieć do
czynienia z siecią skojarzeń pomiędzy określonymi wzmocnieniami i z ich poznawczymi
reprezentacjami, dzięki którym rozumiemy

SPOŁECZNE TEORIE UCZENIA SIĘ

Społeczne teorie uczenia się koncentrują się na tym:

1. jaki jest wpływ kontekstu społecznego i sytuacyjnego na przebieg procesów uczenia się
określonych reakcji
2. Jak można przewidywać zachowanie na podstawie znajomosci zewnętrznych czynników
sytuacyjnych oraz określonych zmiennych wewnątrz o charakterze przekonań wyuczonych w
kontekście społecznym

Teoria kon iktu Nela Millera i Johna Dollarda- wg teorii społecznego uczenia się kon ikt ma
charakter świadomy i dotyczy przeciwstawnych przekonań wraz z towarzyszącymi im emocjami

Przyjęli, że uczenie się wymaga 4 elementów (próba połączenia podejścia

psychodynamicznego i behawioralnego):
1. motywowane jest popędami
2. Kierunek nadają mu bodźce ze środowiska
3. Reakcje organizmu prowadzą do redukcji popędu
4. Czego efektem jest wzmocnienie, wyrażające się tendencja do powtarzania reakcji

Uczenie się jako:

1. chcenie czegoś (popęd)
2. Zauważenie czegoś (bodziec)
3. Robienie czegoś (reakcja)
4. Osiąganie czegoś (wzmocnienie)

Sformowali fundamentalną hipotezę frustracji-agresji:

fl
fi
fl
 1. czyli im silniejsza frustracja spowodowana zablokowaniem dążenie osoby tym silniejsza
skłonność do agresji
2. agresja jest społecznie wytworzonym zachowaniem, który jest skutkiem frustracji i
wymierzone jest w innych mając ona celu ich ranienie
3. Jest w sytuacji frustracji agresja nie ujawnia się wprost to dzieje się tak z powodu lęku
przed karą, a nie z powodu mechanizmu obronnego tłumienia lub wyparcia, agresje wtedy
wyrazami w jakiejś innej, mniej zagrażającej sytuacji
4. O wszystkich tych procesach decydują wyuczone wzmocnienia pozytywne i negatywne

Teorie kon iktu można wyrazić w 5 tezach:

1. w miarę zbliżania się do pożądanego celu zwiększa się siła dążenia
2. W miarę zbliżania się do niepożądanego celu zwiększa się siła unikania
3. W miarę zmniejszania się odległości od celu siła tendencji do unikana rośnie szybciej niż siła
dążenia (gradient unikania jest bardziej strony niż gradient dążenia)
4. Wzrost siły popędu związanego z dążeniem czy unikaniem podnosi ogólny poziom lęku
5. Gdy rywalizują 2 reakcje to wystąpi silniejsza z nich

4 rodzaje kon iktów:

1. kon ikt między dążeniem a dążeniem-sytuacja w której mamy 2 atrakcyjne cele, ale tylko
jeden możemy wybrać. W gruncie rzeczy to żaden kon ikt, choć w pierwszej chwili może być
trudno. W miarę realizowania danego wyboru będziemy coraz bardziej przekonani, że był
właściwy. Odpowiada za to wzrost atrakcyjności w miarę zbliżania się do wybranego celu,
przy jednoczesnym obniżaniu się atrakcyjności celu niewybranego a miarę jak oddalamy się
od niego
2. Kon ikt miedzy unikaniem a unikaniem-chodzi p 2 sytuacje niepożądane, których nie da się
równocześnie uniknąć, i z któraś trzeba się zmierzyć. W miarę zbliżania się niepożądanego
celu wzmaga się jego awersyjna moc, przy jednoczesnym obniżaniu się awersyjnego
oddziaływania celu niewybranego. Ten rodzaj kon iktu pokazuje nam, że wybierają mniejsze
zło jesteśmy skazani na niezadowolenie, gdyż po fakcie okazuje się ono większe.
3. Kon ikt między dążeniem a unikaniem- sytuacja, w której cel ma dla zarówno pozytywne
jak i negatywne znaczenie, jednocześnie przyciąga i odpycha. Kiedy zbliżamy się do jego
realizacji obydwie siły rosną, problem w tym, że unikanie rośnie szybciej. Kon ikt nabiera wagi
wraz z siła popędów zaangażowanych w procesy dążenia i unikania (napięcie i lęk).
Stosowanie gry zaangażowania sił polega na oscylowaniu na przemian zbliżając się do celu i
oddając się od niego.
4. Kon ikt między podwójnym dążeniem a unikaniem-ma miejsce gdy jednostka wybiera
między 2 celami, z których każdy ma moc przyciągania i odpychania. Dynamika wiana w
miarę zbliżania się do jednego z rozwiązań i rezygnacji z drugiego. Najczęściej radzimy sobie z
takimi dylematami dość sprawnie, ale przełuuzajace się wahania (cele są odpowiednie ważne i
towarzyszy silne napięcie) mogą doprowadzić do zaburzeń emocjonalnych. Jest to
niekorzystne, bo jednostka jest złapana między 2 cele, z których każdy jest pożądany i
niepożądany jednocześnie i nie potra szybko podjąć decyzji.

Teoria oczekiwania i wartości Juliana Rottera

Autor testu zdań niedokończonych-RISB

Rotter przyjmuje, że:

1. człowiek aktywnie konstruuje rzeczywistość, a nie tylko biernie reaguje na nią
2. Procesy uczenia się zachodzą w kontekście społecznym
3. W każdej sytuacji jednostka dysponuje szerokim potencjałem zachowań
4. Człowiek uczy się antycypować skutki własnych rekacji oraz to co zrobią inni ludzie i
działa stosownie do tych przewidywań

Sytuacja wg Rottera jako:

1. złożony kontekst bodźców o charakterze zycznym, psychicznym i społecznym
fl
fl
fl
fl
fl
fl
fi
fi
fl
fl
fl
2. Sytuacja nasuwa wiele możliwych zachowań. Na podstawie pozytywnych lub
negatywnych wzmocnień z sytuacji wcześniej wiadomo, z którym zachowaniem łączy się
większe prawdopodobieństwo uzyskania pożądanego rezultatu.
3. Aktywność człowieka jest nieustannym źródłem informacji zwrotnych, jednostka zbiera
efekty swoich działań w formie pozytywnych lub negatywnych wzmocnień.
4. Skumulowane efekty uczenia się pozwalają bardziej lub mniej trafnie przewidywać lub
wybierać

W konkretnej sytuacji spośród potencjalnych zachowań wiodących do określonego celu

człowiek wybiera te, które prawdopodobieństwo sukcesu jest największe. O efektach
wyboru decyduje przewidywana skuteczność, ale tez kontekst brany pod uwagę możliwości
(może być ograniczony). Stosowanie wzmocnień, które są zgodne z jego działaniem albo nie są z
nim zgodne, tworzy uogólnienie dotyczące własnego wpływu na zdarzenia.

Efekty własnych działań zależą od:

1. od niego samego i jego zachowania-przekonanie o wewnętrznej lokalizacji kontroli
2. Od czynników zewnętrznych-przekonanie o zewnętrznej lokalizacji kontroli

Tego typu ogólne przekonania powstają na drodze generalizacji. Przekonanie lub poczucie
lokalizacji kontroli w danej sytuacji może być różne w stosunku do ogólnego.

2 kategorie zmiennych pozwalają opisać poznawcze ustosunkowanie człowieka do

rzeczywistości:
1. Oczekiwania-przyjmowane przez podmiot subiektywne prawdopodobieństwo, że określone
wzmocnienie rzeczywiście nastąpi w rezultacie określonego zachowania
2. Wartości

Suma oczekiwań i wartości, czyli PZ=O+WW

PZ-prawdopodobieństwo zachowania
O-oczekiwanie, czyli prawdopodobieństwo wzmocnienia
WW-subiektywna wartość, czyli atrakcyjność

Największe prawdopodobieństwo podjęcia działania przez człowieka gdy osoba oczekuje

wzmocnienia (O) i wysoce ceni sobie oczekiwania wzmocnienia (WW)

Najmniejsza jest wtedy gdy osoba nie oczekuje wzmocnień (O), a wzmocnienia które może
otrzymać, nie mają dla niej specjalnej wartości (WW)

Teoretycznie im większe prawdopodobieństwo wzmocnienia (O) i im wyższa tego subiektywna

wartość (WW), tym, większe szanse, że dane zachowanie rzeczywiście wystąpi.

Z punktu widzenia motywacyjnego, optymalna sytuacja jest gdy przy wysokiej subiektywnej
wartości wzmocnień (WW), szanse sukcesu są 50/50 (O)

Celem przewidywania zachowań, szczególnie w przypadku zachowania celowego, trzeba

brać pod uwagę kombinacje oczekiwanie+wartość, czyli przewidywane prawdopodobieństwo
określonych rezultatów i ich subiektywne wartości.

Potrzeby wg teorii uczenia się-nie są związane ze stanami deprywacji lub pobudzenia, ale z
ukierunkowaniem zachowań celowych. (Środowisko-cele, potrzeby-osoby)

Potrzeby na podstawie zachowań zorientowanych ku różnym celom wg Rottera i Hochreicha:

1. uznania i prestiżu
2. Dominacji
3. Niezależności
4. Opieki i zależności
5. Miłości i uczucia
 6. Komfortu zycznego

Potrzeby dotyczą relacji miedzy jednostką z środowiskiem, ważnym aspektem tej relacji jest
stosunek do innych ludzi

Z badań Rottera wynika, że osoby odznaczające się wysokim zaufaniem interpersonalnym

różnią się od tych o niskim, tym że:
1. jest mniej prawdopodobne, że kłamią
2. jest mniej prawdopodobne, że oszukają lub kradną
3. Jest bardziej prawdopodobne, że dają innym drugą szanse
4. Jest bardziej prawdopodobne, że szanują prawa innych
5. jest mniej prawdopodobne, że są nieszczęśliwe, skon iktowane lub nieprzystosowane
6. Są trochę bardziej lubiane i popularne
7. Są bardziej godne zaufania
8. Nie są ani mniej ani bardziej łatwowierne
9. Są bardziej godne zaufania
10. Nie są ani mniej ani bardziej inteligentne

Problemy w przystosowaniu wiążą się z dysfunkcjonalnymi przekonaniami lub nieskutecznym

zachowaniem nabytym w skutek uczenia się. Stąd terapia nastawiona jest na rozwiązaniu
problemów celem mody kacji przekonań ohranicnajaych repertuar zachowań lub powodujący
wybór niewłaściwej formy zachowania oraz wyeliminowania zachowań obronnych, unikowych
bądź prowadzących do niepożądanych skutków.

Ogólnymi celami psychoterapii są:

1. zmiana wznosić celów osobistych-cele wymagające korekty są wzajemnie nie do
pogodzenia lub destrukcyjne dla jednostki, to znaczy prowadzą do negatywnych wzmocnień
(porażki, kary) lub są zbyt wysokie co sprawia, że jednostka powstrzymuje się przed
działaniem zapobiegając porażce
2. Eliminacja nierealistycznie niskiego oczekiwania sukcesu-wynika z braku umiejętności,
których trzeba się nauczyć, z błędnej oceny sytuacji lub niewłaściwego uogólnienia

Wg Rottera psychoterapeuta to rozumiejący współuczestnik re eksji nad zachowaniem, ale i do

pewnego stopnia nauczyciel i przewodnik, który zachęca do aktywnej obserwacji świata i
kreatywności w prowianiu nowych zachowań

Wg Teorii Juliana Rottera dla opisania i tłumaczenia zachowania wystarcza 2 zmienne

osobowości, obydwie o charakterze poznawczym, ale zawierające tez pewien ładunek emocji.
Emocje wyraża się głównie w procesach ewaluacji (tj szacowania subiektywnej wartości
wzmocnień). W tle również pojawia się szereg zmiennych behawioralnych i poznawczych, na
bazie których dochodzi do formułowania oczekiwań i oszacowań wartości wzmocnień

Konsekwencje określonej lokalizacji kontroli:

1. osoby o poczuciu kontroli wewnętrznej charakteryzują się większą pewności siebie, wiarą
we własne siły i zdolnością oddziaływania na innych, przedsiębiorczością, ambicją, zdolnością do
niezależnego działania, odpowiedzialnością, sumiennością, tolerancją i gotowością do
współpracy, wnikliwością i wglądem we własną motywację. Łączy się z wyższa wytrwałością i
osiągnięciami w działaniu, koresponduje z poziomem przystosowania społecznego i wskaźnikami
zdrowia psychicznego

SPOŁECZNA TEORIA UCZENIA SIĘ WALTERA MISCHELA

Krytykował teorie cech, czyli współzależność między cechami a zachowaniem ludzi-badania

korelacji pokazały, że są niskie co nie pozwala trafnie przewidywać zachowania. W teorii cech
zakłada się sartlosc zachowania w różnych sytuacjach, a wyniki badan pokazują zmienność
zachowań w różnych sytuacjach. Więc w przewidywaniu zachowania większe znaczenie mają
czynniki sytuacyjne niż osobowość
fi
fi
fl
fl
Wniosek Mischela: o zachowaniu człowieka decydują sytuacje, zachowanie jest funkcją sytuacji
a nie wewnętrznych cech osobowości

Powstała przez to kontrowersja człowiek-sytuacja

Zapoczątkowało to analizę relacji między cechą z predyspozycją do faktycznego zachowania.

Zaczęto zajmować się wykazaniem złożonych wniosków między kon guracją cech a
zachowaniem

Mischel sporządził listę społecznie wyuczonych, kognitywnych zmiennych

osobowościowych. Zaproponował analizę osobowości w kategoriach zmiennych
poznawczych, zamiast stałych i pozbawionych mocy predykcyjnej cech

3 założenia ujęcia Mischela:

1. w różnych sytuacjach człowiek spotyka w środowisku specy czne układy bodźców, które
wpływają na zmienność zachowania
2. Człowiek posiada zdolność różnicowania, umożliwiająca zróżnicowana interpretacje sytuacji
3. Dzięki zdolności do adaptacji i samoregulacji ludzkie zachowanie odznacza się duża
giętkością

5 zmiennych osobowości:
1. strategie kodowania i kategoryzowania
2. Cele
3. Oczekiwania
4. Kompetencje
5. Systemy i plany samoregulacji

Mają charakter:
1. wyuczony-kształtują się pod wpływem wzmocnień, w ramach interakcji ze środowiskiem
społecznym (społecznie wyuczone)
2. Kognitywny-są to poznawcze interpretacje, które wyznaczają sposób do określonych
sytuacji, wpływając tym samym na zachowanie

Kognitywno-afektywna systemowa teoria osobowości Shoda i Mischela- zmiana polega na

wprowadzeniu kategorii emocji i uczuć wpływających na przetwarzanie informacji

Składniki kognitywno-afektywnego systemu teorii osobowości:

1. kodowanie-obejmuje kategorie (konstrukty) dotyczące siebie, ludzi, zdarzeń i sytuacji
2. Oczekiwania i przekonania-dotyczące świata społecznego, rezultatów zachowania w
określonych sytuacjach i własnej skuteczności
3. Emocje i uczucia-i afektywne reaxktej włącznie z komponentami zjologicznymi
4. Cele i wartości-obejmuje pożądane i niepożądane rezultaty działań oraz stany emocjonalne,
a także cele, wartości i wizje życiowe
5. Kompetencje i plany samoregulacji-potencjalne zachowania i skrypty dotyczące tego, co
można zrobić oraz plany i strategie zorganizowanie działań i oddziaływania na rezultaty
zachowania, samo zachowanie i stany wewnętrzne

System osobowości działa według zasad sprężeń zwrotnych. Osoba w określony sposób
odczytuje (dekoduje) właściwości sytuacji (szanse-wzmacnianie tendencji do działania ,
zagrożenia-obniżanie). Przed interpretacją zachodzi szereg procesów (ww składniki). Meidzy
składnikami systemu osobowości istnieje szereg powiązań (hamujące i pobudzające). Dopiero w
wyniku interakcji miedzy składnikami dochodzi do generowania określonych zachowań, które
zmieniają paramenty sytuacji (nieustanne przetwarzanie)

Wniosek: według ww systemu między osobą za sytuacja zachodzi sprzężenie zwrotne

Kategoria podpisu behawioralnego-charakterystyczny dla jednostki wzorzec zachowania w

pewnej określonej sytuacji. Obok czynnika racjonalnego w grę wchodzą równie emocje.
fi
fi
fi
Autonomiczna koncepcja osobowości, skojarzony z cechami osobowości ujawnia typie wzorce
sumienności, ugodowości, ekstrawersji, neurotyczności i otwartości.

TEORIA POLA KURTA LEWINA

Teoria pola Kurta Lewina promuje podejście systemowe w psychologii osobowości

Założenia teorii pola Kurta Lewina:

1. analiza zachowania osobowości człowieka nie może abstrahować od środowiska
2. Zachowanie jest funkcją napięć wystepujących w środowisku, czyli polu psychologicznym

Pole psychologiczne-inaczej przestrzeń życiowa (P) obejmuje środowisko (Ś) i samą osobę
(O)

Przestrzeń życiowa to suma osoby i środowiska, czyli P=O+Ś

Zachowanie jest funkcją przestrzeni życiowej, czyli Z=f(P)

W osobie (O) można wyrodzić obszar percepcyjno-motoryczny (P-M), za pośrednictwem

którego osoba kontaktuje się ze światem: odbiera informacje (percepcja) i oddziaływuje na
otoczenie (motoryka) i obszar wewnętrzno-osobisty (W-O), we wnętrzy osoby dają się
wyróżnić komórki lub regiony peryferyjne, przylegające do obszaru percepcyjno-motorycznego i
centralne, które nie mają bezpośrednio kontaktu ze sferą percepcyjno-motoryczną

Każdy region reprezentuje jakiś fakt psychiczny. Zróżnicowanie obszaru wewnętrzno-

osobistego, obrazowane liczbą regionów, może świadczyć o bogactwie osobowości, analogicznie
jest tak ze środowiskiem, które może być mniej lub bardziej zróżnicowane

Regiony w obszarze wewnętrzno-osobistym mogą być bliskie siebie lub być odlegle, a
granice między nimi mogą być sztywne albo przepuszczalne. Analogicznie jest ze
środowiskiem

Za pośrednictwem obszaru percepcyjno-motorycznego odbywa się wymiana informacji

między jednostką a środowiskiem. Napięcia powstające w komórkach obszaru wewnętrzno-
osobistego, czyli potrzeby mają odniesienie do pewnych obiektów w otoczeniu, czyli wartości
dodatnie lub ujemne. Niektóre napięcia powstają w skutek stymulacji wewnętrznej, inne pochodzę
ze zmian ze środowiska

Różnica napięć między częściami systemu powoduje wyzwolenie energii, która zostaje
wykorzystana w procesach psychicznych i aktywności zewnętrznej. System dąży do wyrównania
napięć

Istnieje wyraźna relacja między potrzebami jednostki a wartością regionów w środowisku.

Stosowanie do znaczeni faktów w otoczeniu, czyli ich obiektywnej wartości albo wartości
przypisywanej im przez osobę, jednostka może przemieszczać się w ramach środowiska
psychologicznego. Na osobę oddziaływują określone siły (wektor), bo środowisko stymuluje
powstawanie nowych potrzeb i napięć motywacyjnych; prowadź tez do wygaszania niektórych
potrzeb gdy odpowiadające im regiony nabierają ujemnej wartościowości

Istnieje duża różnorodność potrzeb, wiele ma charakter sytuacyjny i dlatego klasy kacje są
potrzeb nie są konieczne. Na ogol relacje między osobą a środowiskiem ma postać gry napięć
wewnętrznych (potrzeb) i sił oddziałujących z zewnątrz stąd o ostatecznym kierunku aktywności
decyduje ich wypadkowa-rzeczywistość psychologiczna nieustannie zmienna

Granica między osobą a środowiskiem jest bardziej sztywna i mniej przepuszczalna,

oddziaływanie środowiska na to co dzieje się wewnętrz osoby będzie mniejsze i odwrotnie, bo
granice przepuszczalne faktów ze środowiska silnie oddziałują na osobę
fi
 Rozwój osobowości można opisać w kategoriach zmieniającej się liczby, organizacji (integracji) i
właściwości regionów wewnętrz osoby oraz wzrastającej różnorodności i organizacji czynności)
Organizacja musi mieć związek z jakaś formą uporządkowania złożonych relacji miedzy
napięciami wewnętrz osoby a bogactwem, różnorodnością i wartością faktów w środowisku.
Teoria Lewina nie opisuje jak do tego dochodzi, pozwala na stawianie hipotez i badanie zjawisk

Widać podobieństwo do teorii Gestalt (jednostka jako autonomiczną część środowiska), teoria
ma dużą wartość heurystyczną. Teoria ta jest schematem pojęciowym umożliwiającym
empiryczną analizę różnorodnych zjawisk i procesów.

OSOBOWOŚĆ JAKO SYSTEM INFORMACJI

Teorie poznawcze powstałe w Polsce opierają się na 3 założeniach (Kozielecki,

Łukaszewski, Obuchowski i Reykowski):
1. organtzicja osobowości oraz jej funkcje regulacyjne wiążą się z procesami przetwarzania i
wymiany informacji z otoczenia
2. Neuro zjologiczną podstawą osobowości jest mózg ludzki
3. Osobowość jest systemem zdolnym do samoregulacji

De nicja Osobowości z perspektywy poznawczej-względnie autonomiczna wobec otoczenia,

a jednocześnie działający w powiązaniu ze środowiskiem systemem informacji, funkcjonujący jako
całość i sterujący zachowaniem człowieka. Osobowość powstaje dzięki specjalnym właściwością
tkanki mózgowej człowieka, które wyrażają zdolność do wytwarzania zbożnych układów
funkcjonalnych o specy cznych właściwościach. Podłoże biologiczne, w postaci centralnego
układu nerwowego jest warunkiem konicznym do powstania osobowości. Dla tworzenia
złożonych układów funkcjonowanych potrzeb wymiany informacji z otoczeniem społeczno-
kulturowym.

Odbiór informacji, procesy orientacyjne, przetwarzanie informacji i tworzenie złożonych

planów działania zachodzą na bazie neuroanatomicznych układów funkcjonalnych, których
działanie może przebiegać bez zarzutu albo których funkcje mogą być zaburzone (uszkodzenia
mechaniczne, zmiany chemiczne). Odróżniając główne funkcje osobowości, związane z
przewidywaniem zmian i dostrajaniem układu do stanów przyszłych, od biologicznego podłoża
tych procesów.

Kazimierz Obuchowski używa obrazowych określeń: układ bazalny i układ programujący

Uszkodzenie układu bazalnego (mózgu) może być na codzień skutecznie kompensowane i nie
odbija się wówczas na celowej aktywności człowieka, natomiast w warunkach stresu może dać o
sobie znać w formie nieselektywnej uwagi, obniżonej wytrwałości lub dezorganizacji czynność

Procesy orientacji, wymiany i przetwarzania informacji zachodzą na kilka sposobów, stosownie

do określonego kodu orientacji. Realizowana jest ona za pomocą wyspecjalizowanych i
niezależnych od siebie języków komunikowania się mózgu ze światem, czyli kodów. Wybór kodu
zależy od rodzaju zadania i dominujących procesów emocjonalnych

Kody monokonretne służą rejestrowaniu połączeń miedzy określonymi parami bodźców

W kodach polikonkretnych ujmowane są i rejestrowane cale sytuacje i obrazy

Za pomocą tego rodzaju kodów, nazywanych konkretnymi, w umyśle człowieka tworzą się
reprezentacje poznawcze świata, jak rownież siebie samego

Kody hierarchiczne-możliwość oderwania się od bezpośrednich znaczeń, są nośnikami znaczeń

o różnym stopniu ogólności oraz wiedzy o przetwarzaniu informacji, umożliwiają tworzenie coraz
ogólniejszych znaczeń, aż po modele rzeczywistości kreowane za pomocą zorganizowanych
hierarchicznie pojęć abstrakcyjnych. Nie ograniczają się do funkcjo językowych, są narzędziem
autore eksji, wieloaspektowej oceny sytuacji, tworzenia wariantowych koncepcji przyszłości i
fi
fi
fl
fi
 planów działania (posługujemy się nimi w wyżej formie aktywności psychicznej). Są rozwojowo
późniejsze

Na każdym etapie rozwoju konieczne jest operowanie wszystkie rodzajami kodów

Kod twórczy-ponadjęzykowe właściwości, nasz mózg posługuje się nim generując rozwiązania,
pomysły lub wynalazki przekraczające wszystko co znane i wiadome. Czasem rezultaty pojawiają
się w postaci obrazowej, zanim dochodzi do prób ich werbalizacji, a odkrycia i twórcze pomysły
niekiedy z trudem i nie bez sera dla ich przejrzystości uzyskują postać główną.

Koncepcja kodów orientacji implikuje 2 całkowicie różne poziomy mechanizmów i procesów

regulacyjnych

Reykowski w ramach regulacyjnej teorii osobowości rozpracował 2 poziomy mechanizmów

regulacyjnych:
1. poziom mechanizmów popędowo-emocjonalnych- regulacja polega na odchodzeniu od
form odruchowego reagowania w kierunku wyuczonych reakcji. Wzorców wzbudzania napięć
popędowo-emocjonalnych i ich redukowania i ekspresji. W ten sposób aktywność pierwotnie
popędowa i emocjonalna przejawia się w formie zsocjalizowanej, a między poszczególnymi
modalnościami zmysłowymi zachodzi do rosnącej koordynacji. Powstają również mechanizmy
antycypacyjne stanowiące podstawę orientacji i programowania czynności
2. Poziom struktur poznawczych- sieć poznawcza, na którą składają się 2 powiązane ze sobą
subsystemy, czyli siec operacyjna i siec wartości i struktura ja. Siec poznawcza to złożona
reprezentacja rzeczywistość, która zapewnia orientacje w świecie, czyli rozumienie, ewaluację
i przewidywanie zdarzeń oraz programowanie, stymulowanie i integrację działań

Źródłami informacji o świecie zarówno o charakterze deskryptywnym jak i ewaluatywnym są

postrzegane efekty własnych działań, przekaz społeczny i prztwarzanie informacji.

Sieć operacyjna-stanowi poznawczą reprezentacje świata, zawiera informacje deskryptywne,

zasady operowania nimi oraz standardy działania. Podporządkowanie informacji w sieci
operacyjnej jest zgodne z zasadami zgodności treściowej i logicznej oraz redukowania
niepewności. Odpowiada za regulacje i integracje działań dzięki instrumentom orientacji i
wykonania, czyli programom przetwarzania informacji oraz planowania regulacji czynności.
Procesy te mogą prowadzić do generowania nowych idei, które rownież mogą być wykorzystane
w regulacji zachowania

Siec wartości-mapa otoczenia konstruowana z punktu widzenia emcjonlnego znaczenia

przedmiotów. Zawiera informacje o charakterze oceniającym, standardy ewaluatywne służące do
oceny rozmaitych obiektów i zdarzeń oraz reguły wartościowania. Informacje w sieci wartości
podporządkowane są w wymiarach typu dobre-zle, przyjemne-przykre, ważne-nieważne, według
zasady zgodności ewaluatywrej, czyli to co pozytywne jest razem i w oddzieleniu od tego co
negatywne. Wewnętrznie uporządkowane sieci wartości implikuje jej polaryzację, co może mieć
specy czne skutki w zakresie funkcjonowania poznawczego i społecznego.

Ważna jest struktura ja w sieci wartości , zawiera informacje o sobie, ujmowane w porządku
deskryptywnym i ewaluatywnym. Pochodzenie związane jest z różnymi źródłami doświadczeń
człowieka. Tworzy się w wyniku rejestrowania sygnałów z ciała i Stanów psychicznych, informacji
o przebiegu i efektach wlanej aktywności , obserwacji własnego wyglądu, spostrzeganych
reakcjach otoczenia społecznego.

Szereg funkcji struktury Ja w sieci wartości

1. integruje całokształt doświadczeń człowieka
2. Pośredniczy w realizacji i świadomych aktów zachowania
3. Stanów źródło ocen własnych możliwości i źródło napięcia motywacyjnego
4. Zachodzą porównania faktycznego stanu rzeczy ze standardem ja idealnego, które stanowi
układ odniesień do samooceny
fi
5. Obejmuje poczucie tożsamości, którego podstawą jest odróżnianie siebie od otoczenia,
poczucie kontroli, czyli zdolność kierowania własnym zachowaniem i wywierania wpływu na
otoczenie oraz poczucie własnej wartości
6. Odpowiada za mechanizmy regulacyjne zmierzające do ich podtrzymania
7. Odpowiedzialne za ekspansje ja, czyli eksploracje świata, wchodzenie w relacje z nowymi
obszarami rzeczywistości oraz zwiększaniem poczucia własnej wartości dzięki działaniom
celowym i odnoszonym sukcesom

Wg Łukaszewskiego osobowość jest złożonym, dynamicznie zmieniającym się układem

informacji, reguł i programów ich przetwarzania oraz programów czynności. Dynamika układu
wynika z przetwarzania informacji i efektów tych procesów, prowadzą one do generowania napięć
motywacyjnych. W wyniku przetwarzania informacji pojawiają się wyobrażenia nieznanych
Stanów rzeczy w postaci modeli, projektów rzeczywistości. Dotyczą one oczekiwanych stanów
Ja, by źródło napięcia motywacyjnego stało się całkiem jasne(rozbieżność miedzy stanem
aktualnym a pożądanym)

Złożoność układu implikuje jego hierarchiczne uporządkowanie oraz istnienie reguł wewnętrznej
organizacji i reorganizacji oraz rozwoju i optymalizacji układu od kątem aktywności określonego
rodzaju. Ważne są procesy i mechanizmy regulacyjne dotyczące generowania i podtrzymywania
napięcia motywacyjnego, tworzenia planów działań ora zach przekładania na konkretne czynności
a także kontroli, integracji i korekty działań już w trackie ich realizacji, stosowanie do informacji
zwrotnych i zmian w samym układzie informacyjnym. W ocenie zdarzeń, jak również programów
działań zasadniczą rolę pełnią procesy związane z opisem, oceną doniosłości i wartościowaniem.

Kluczowe znaczenie w informacyjnej teorii ma motywacja

Poznawczo-motywacyjne mechanizmy motywacyjne:

1. rozbieżność między standardem realnym i wynikającej z napięcia wraz z dążeniem do jego
zmniejszania
2. Przekonanie o wartości celu w połączeniu z oceną szans jego realizacji

Osobowość jako proces:

-złożony układ reprezentacji i modelowanie świata
-przewidywania i mody kowanie biegu zdarzeń
-wielowymiarowy i wieloaspektowy ważenie i wartościowanie oraz ocena szans
-programowanie czynności i sterowanie zachowaniem
-generowanie emocji i uczuć
-wytwarzanie, podtrzymywanie i mody kowanie napięć motywacyjnych
-podtrzymywanie przekonań o tożsamości i podmiotowości

Ogólne zasady funkcjonowania osobowości to:

1. zasada koniecznego tłumienia różnorodności-poprzez selekcje informacji
2. Zasada koniecznego wzbogacania osobowości-poprzez pobieranie i wytwarzanie
informacji
3. Zasada zachowania koniecznej równowagi między strefami stabilności i zmienności w
osobowości

Poznawczo-doświadczeniowa Teoria Ja Epsteina-funkcjonowanie osobowości na poziome

świadomym i automatycznym, ze światem zwierząt łączy nas automatyczny poziom uczenia się,
operowania informacjami i reagowania tzw. System doświadczeniowy lub doświadczalny. Na tym
poziomie procesy, które są nasycone emocjami, przebiegają szybko, bez re eksyjnie i
bezwysiłkowo (przedświadome). Warunkują elementarne reakcje orientacyjne i przystosowawcze.
Automatyczne schematy reagowania pochodzą z bezpośredniego doświadczenia i na tym
poziomie pozostają, można powiedzieć, że tworzą ukryte przekonania, uczucia, motywy, nawet
samoocena.

Różnica miedzy ludźmi a zwierzętami to rozwinięty system racjonalny. Procesy zachodzące na

tym poziomie wymagają wysiłku, przebiegają niezbyt szybko, a świadome i werbalne, mają
fi
fi
fl
charakter racjonalny. Świadome przekonania i preferencje tworzą się na podstawie logicznych
wnioskowań i polegają na racjonalnym opracowaniu doświadczeń

Sposób zbierania doświadczeń implikuje powstawanie uogólnień, tworzy się w ten sposób
ukryta teoria Ja, świata i powiązań Ja-świat

Uogólnienia dotyczące 4 podstawowych kwestii, skupiają się wokół 4 fundamentalnych

potrzeb:
1. uzyskać przyjemność i uniknąć bólu-z potrzebą przyjemności łączy się przekonanie o tym,
w jakim stopniu świat jest źródłem satysfakcji i bezpieczeństwa, w jakim bólu i zagrożenia
2. Zachowań stabilność i spójność systemu pojęciowego-z potrzebą zachowania stabilnego i
spójnego systemu reprezentuje doświadczeń wiąże się przekonanie o tym, w jakim stopniu
życie jest sensowne
3. Ustalić i podtrzymać relacje-z potrzebą kontaktu łączy się podstawowe przekonanie do
tego, na ile ludzie są godni zaufania, dają wsparcie i są źródłem komfortu, a na ile są zaufania
niegodni, zagrażający i są źródłem napięć
4. Umocnić samoocenę-z potrzebą umacniania samooceny łączy się przekonanie, w jakim
stopniu jednostka jest wartościową osobą, a jakim osobą bezwartościową

Dzięki tym elementom ukryta teoria rzeczywistości zawiera uporządkowane hierarchicznie

schematy poznawczo-emocjonalne, które odpowiadają za reakcje na poziomie automatycznym.
Schematy wyższego rzędu utrzymują stabilność i ogólność rekacji, a niższego rzędu ich giętkość,
zróżnicowanie i specy czność w określonych warunkach. Zachowanie jest pochodną 4
wymienionych potrzeb.

Przekonanie o naturze ludzkiej mają ugruntowanie w cechach temperamentalnych: osoby

zakładane stałość natury ludzkiej mają większą reaktywność emocjonalną, czyli są mniej odporne
na działanie stresu

Uogólnione oczekiwania dotyczące przyszłości jako sprzyjającej albo zagrażającej, a w każdym

razie niepewnej, łączą się z różnymi stylami zachowania. Optymiści zakładają, że mają wpływ na
zdarzenia i podejmują wysiłki by spełnić osobiste dążenia. Pesymiści zakładają, że powodzenie
nie zależy od nich, co nie działa mobilizująco, przewiduje porażki, których przyczyn upatrują w
sobie.

Samowiedza ma wpływ na sposób postępowania i samoocenę, preferencje wartości na

świadomy wybór celów a światopogląd na ocenę jakości życia

Daniel Cervone i koncepcja architektury osobowości, na którą składa się wiedza i

wartościowanie (KAPA)

Koncepcja architektury osobowości Daniel Cervone- kluczowym elementem był odróżnienie

dwu aspektu poznania, czyli wiedzy i wartościowania

Wiedza:
1. można sprowadzić do względnie trwałych przekonań o sobie i świecie oraz o stałych
elementach relacji Ja-otoczenie
2. Przekonania różnią się stopniem ogólności, od zdegeneralizowanych po sytuacyjne

Przekonania dotyczą tego:

1. jaki jestem i jaki jest świat-konstruowane według zasady dopasowania
2. jaki mogę lub chce być i jaki ma być świat-konstruowane według zasady intencjonalności

Wartościowanie:
1. dają się ująć jako sądy, ale dynamicznej relacji Ja-świat
fi
2. Chodzi o osobiste znaczenie okoliczności i zdarzeń, czyli ich ocenę pod kątem, w jakim
stopniu napotykane okoliczności są dla mnie ważne, w jakim stopniu mnie dotyczą, jak można
sobie z nimi radzić, jakie szanse i zagrożenia niosą
3. Są nośnikiem emocji, a jednocześnie mogą się diametralnie zmieniać stosownie do
okoliczności
4. Są to procesy ewaluacyjne (oceniania), które wyznaczają konkretne wartościowania wraz w
utrwaloną wiedzą współtworzą system osobowości (achitektoniczna struktura)

System uzupełniają cele osobiste, interpersonalne i społeczne, są osadzone w określonym

kontekście sytuacyjnym i społeczno-kulturowym

Treść przekonań (wiedzy) jak i zachodzące w danym momencie wartościowania, łączące cele i
oczekiwania osobiste z bieżącą oceną okoliczności mają wielce zindywidualizowany charakter.
Poznanie osobowości zakłada rozszyfrowanie indywidualnych przekonań, kryteriów jawnych bądź
ukrytych wartościowań i celów, rekonstrukcji wiedzy, wartościowań i celów.

Przekonania i standardy ewaluacyjne mogą być na usługach innych celów jak równie te same
przekonania i stan redy ewaluacyjne mogą służyć różnym celom

Model badań zmierza do wyjaśnienie spójności między i zachowań człowieka w zmieniających

się sytuacjach życiowych (elementy stałe i zmienne w zachowaniu). Również podejście
jakościowe i idiogra czne, a uogólnienia są efektem kumulacji danych o sobie i poszukiwania
podobieństw i różnic między ludźmi
fi