Temat: Azotowce cd.

1. Fosfor – występuje w przyrodzie w postaci soli kwasu ortofosforowego V, w

minerałach budujących pokłady fosforytów Ca3(PO4)2 i
apatytów Ca3(PO4)2 •Ca(F, Cl, OH)2 oraz w organizmach żywych (kwasy
nukleinowe). Zajmuje 10 miejsce pod względem rozpowszechnienia pierwiastków.
W związkach występuje na – III, I, III i V stopniu utlenienia, Konfiguracja
elektronów walencyjnych - 3s23p3. Tworzy kilka odmian alotropowych z których
najważniejsze to biały, czarny i czerwony. Fosfor czerwony jest trwalszy
termodynamicznie od fosforu białego i powstaje podczas ogrzewania bez dostępu
powietrza w temperaturze powyżej 120 stopni Celsjusza, w obecności jodu bez
katalizatora. Najtrwalsza termodynamicznie jest odmiana czarna. Fosfor otrzymuje
się przez redukcję mieszaniny piasku i minerałów fosforu węglem w temperaturze
1900 stopni Celsjusza:

2Ca3(PO4)2 + 6SiO2 + 10C = 6CaSiO3 + 10C0 + P4

W wyniku spalania w tlenie każdej odmiany alotropowej fosforu powstaje tlenek

fosforu V o wzorze sumarycznym P4O10.

P4 + 5O2 = P4O10

W temperaturze pokojowej na powierzchni fosforu odbywa się powolne

utlenianie, któremu towarzyszy emisja słabego światła – chemiluminescencja.

Fosfor biały reaguje z wodorem, siarką i wieloma metalami oraz fluorowcami :

P4 + 6Cl2 = 4PCl3

P4 + 10Cl2 = 4PCl5

Silne utleniacze np. stężony kwas azotowy V utleniają go do H3PO4:

P4 + 20HNO3 = 4 H3PO4 + 20 NO2 + 4H2O

Ogrzewanie fosforu białego z wodorotlenkami litowców i berylowców (bez

berylu) prowadzi do otrzymania fosfiny – PH3.

Fosfor biały i czarny po ogrzaniu rozkładają wodę z utworzeniem H3PO4. Fosfor i

jego tlenki P4O6 i P4O10 mają właściwości kwasowe:

P4O6 + 6H2O = 4H3PO3 kwas fosforowy III

P4O10 + 2H2O (zimna) = 4HPO3 kwas metafosforowy V (woda zimna)

 P4O10 + 4H2O = 2H4P2O7 kwas difosforowy - zwyczajowo pirofosforowy V

P4O10 + 6H2O (gorąca) = 4H3PO4 kwas ortofosforowy V

2. Zastosowanie fosforu

Fosfor czerwony do wyrobu zapałek, w przemyśle zbrojeniowym bomby

zapalające i zasłony dymne), dodatek do stopów ponieważ zwiększa ich twardość.
Biała odmiana do produkcji tlenków fosforu, kwasu ortofosforowego V i soli
kwasów fosforowych (nawozy sztuczne) oraz zmiękczacze do środków piorących,
preparaty osuszające, trucizny dla gryzoni (trutka na szczury).

3. Fosfor biały i jego związki – szczególnie fosforki i fosfina PH3 są silnie toksyczne
i uszkadzają wątrobę.

4. Najważniejsze związki fosforu

 H3PO3 kwas fosforowy III

Bezbarwne ciało stałe, higroskopijne, łatwo rozpuszczalne w wodzie. Kwas
dwuprotonowy ponieważ jeden z atomów wodoru jest bezpośrednio
połączona z atomem fosforu (H2HPO3)

Narysować wzór elektronowy

Dysocjacja przebiega następująco:

H2HPO3  HHPO3 - + H+
HHPO3 -  HPO3 2- + H+

 H3PO4 – kwas ortofosforowy V

Bezbarwne ciało stałe, dobrze rozpuszczalne w wodzie. Stężony kwas to
roztwór zawierający około 70% H3PO4. Wykazuje tendencję do tworzenia
kwasów polifosforowych w temperaturze powyżej 110 stopni Celsjusza i
daje kwas di fosforowy V

2H3PO4 = H4P2O7 + H2O

Elektrolit średniej mocy, dysocjujący trójstopniowo

Napisać równanie dysocjacji elektrolitycznej

Wodne roztwory mają konsystencję syropu ze względu na tworzenie

wiązań wodorowych między cząsteczkami kwasu. Do rozpuszczalnych w
 wodzie soli tego kwasu należą sole litowców i amonu oraz
diwodoroortofosforan wapnia – Ca(H2PO4)2

 Wodne roztwory soli sodu i ich odczyn

Na3PO4 – zasadowy
Na2HPO4 – słabo zasadowy
NaH2PO4 – kwasowy

3. Zastosowanie :

Rozpuszczalne w wodzie sole wapnia są stosowane jako nawozy fosforanowe:

Superfosfat - Ca(H2PO4)2•H2O + 2CaSO4

Superfosfat podwójny - Ca(H2PO4)2•H2O

Precypitat - CaHPO4•2H2O

Tomasyna

Supertomasyna (zawierające fosforany wapnia i sodu oraz krzemiany wapnia)