chung 8. GIAO DUC TRONG NHA TRUONG 369
dung trong qua trinh gido duc va trong cac loai hinh hoat d6ng van héa
xa hdi, thé dyc thé thao, lao d6ng san xuat... Nho co phuong tién gido
duc ma dam bao duge sy tac dong qua jira nha gido dyc va ngudi
duge giéo duc, dim bao cho hoat dong gido duc dat durge higu qua cao.
8.3.4. Hé théng cdc phutong phdp gido duc
Phin loai phwong phap gido duc
Trong li luan gido duc hién con nhiéu cach phan loai phurong phap
gido dyc khac nhau. cach phan loai déu dya trén nhimg co so nhat
dinh, nhimg co sé nay lam nguyén tac dé sip xép cdc phuong phap vao
hé théng cdc tén goi khac nhau. Méi hé théng phuong phap déu cé thé
sit dung c6 higu qua trong nhimg hoan canh gido duc nhat dinh, tay theo
muc dich gido duc da dat ra.
Néu cin ett vao luc Iugng va méi tradng noi dién ra cdc hoat dong
gido dyc ta cd cic phuong phap giao duc gia dinh, cac phuong phap
gido duc nha trudng, cdc phuong phap gido duc x4 héi; phuong phap
gido duc trén lép, phuong phap giéo duc ngoai Iép. Can cir vao déi
tuong gido duc ta cé cdc phuong phap gido duc!:
+ Phuong phap gido duc tré mau gido, gido duc tré vi thanh nién;
* Phuong php gido duc tré khuyét tat, phuong phdp gido duc ca bié
Can ctr vao ndi dung gido duc cé cdc phuong phap gido duc thé
chat, phuong phap giao duc dao dire, phuong phap gido duc méi truong,
phuong phap gido duc tham mi... Can ctr vao su tac dong téi cdc khau
cla qua trinh gido duc c6 cdc phuong phap tac dong dén nhin thitc,
phuong phap tac ddng dén tinh cam, phuong phap hinh thanh hanh vi
thdi quen...
Do tinh chat phitc tap va da dang cla phuong phap nén cé nhiéu
cach goi tén va phan loai khéc nhau. Phuong phap gido duc thuéng
duge phan loai va trinh bay theo ba nhém co ban sau:
a. Nhém céc phuong phép thuyét phuc
Nhom phuong php thuyét phyc li nhom phuong phap gio duc
tae dong lén nhan thirc va tinh cim eta ngudi duge gido duc nhim
1 Nguyén Van H6, 2002, Li ludn day hoc, Nxb Gido duc.370 NHAP MON KHOA HOCGIAO I
hinh thanh nhimg khai niém, biéu tugng va nién tin ding din vé di
dite, thm mi, tao diéu kign cho ngudi duge gito duc cé tu tuét
dung, cé tinh cm dep, lam co sé cho viéc hinh thanh nhimg hanh -
thoi quen tot. Trong céng tic gido duc, thuyét phuc la phuong phap c
ban vi né 1 con dudng quan trong dé bién ¥ thite xa hdi thanh y tht
ciia ca nhn, bién nhimg yéu cau ciia xa hdi thanh nhu cau cia ba
than, déng vién, thc day ca nhan hanh d6ng dap tmg nhing yéu cau
chuin muc ctia xa hdi.
Muc tiéu co ban cita thuyét phyc li nha gido dye dua li luén (li luar
dao dite, li luan tham mi, phdp Iuat...) vao ¥ thite cia hoc sinh, gitip cdc
em khai quat nhimg kinh nghiém cia ban than thanh nhimg biéu tugng,
khdi niém va niém tin vé dao dite, thdm mi; cy thé héa cdc khai nigm,
chuan myc da thu duge trong cudc song; c6 déng co va thai d6 ding
din vi cdc chun myc va hanh vi phi hop véi nhan thite va tinh cam
cita ban thin, Muén vay, nha giéo duc phai hinh thanh ¢ hoc sinh nhimg
hiéu biét vé céc quy tic xa h6i ciia hanh vi, gitp cdc em cé niém tin va
mong muén thy hign hanh vi, bién hanh vi thanh théi quen.
Phuong tign ding trong nhém phuong phdp nay rat phong phi va
da dang nhu ng6n ngit, sich bio, khdu higu, cdc phuong tién trac quan
(tranh, anh, mé hinh, so d6), cdc phuong tign ky thuat hign dai, bang
hinh, phim dén chiéu, phat thanh, truyén hinh, mang internet... Can cit
vaio phuong tign, nha gido dyc sir dung phuong tign dé tac dong dén
nhan thife, tinh cm, niém tin cita ngudi duge gido duc, bang cae phuong
phap thuyét phyc khac nhau. Ching han, sit dung ngOn ngit trong tiép
xtte cd nhfin c6 cdc phuong phap dam thoai, tu van; tiép cn nhém c6 céc
phuong phép thuyét trinh, thao lun; tiép cén dai ching théng qua cic
phuong tign (truyén thanh, truyén hinh) c6 cdc phuong phap phat thanh,
truyén hinh... Nhom phuong phap thuyét phyc bao gom:
Phuong phap dim thoai
Dam thoai la phuong php gido dyc duge thyc hin chii yéu bing
cach trao déi y kién va quan diém giita nha giéo duc vi hoc sinh va
giita hgc sinh véi nhau vé mot chit dé nao dé thuée céc linh vye kinh
18 chinh tri, x3 hdi va déi sng hang ngay. Dam thoai c6 thé duge tiénChudh 0. Vibe wyy vumu nA TRUONG 371
hanh giita nha gido due vai d6i tugng gido duc, gitta nha gid
cac thanh vién trong nhom, trong tap thé hoc sinh. Uu diém dic biét cia
phuong phap dim thoai la théng qua dam thoai nha gido duc c6 thé kip
thoi nm bit nhing tam tu, tinh cim, von kinh nghiém cua timg hoc
sinh dé trén co sé d6 c6 nhimg tac dong gido duc thich hgp va cin thiét
déi vai cdc em.
Dam thoai c6 thé dién ra theo hai céch: dim thoai ty nhién va dim
thoai theo chii dé. Trong d6:
+ Dam thoai ty nhién: 1a cudc dam thoai duge dan dén mét cach
ty nhién, khng tap trung vao mét chit dé nhat dinh. Trong cuge dam
thoai nay cdc y kién thuong duge béc 16 trong nhimg béi canh kh6éng
duge chuan bi truéc, dién ra trong cdc tinh hudng cia cude song hang
ngay, qua cac cugc tiép xtic tryc tiép gitta gido vién va hoc sinh trong
va ngoai gid hoc.
+ Dam thoai theo chi dé: 1a loai dam thoai ma nhimg cau hdi cia
chung duge xoay quanh mét chi dé nhat dinh. Muén dam thoai c6 hiéu
qua nha gido duc cn quan tam dén ngi dung chi dé can trao ddi voi hoc
sinh, can phai chudn bj kicéc cau héi, cde vin 48, sy kign dé thong béo
cho hoc sinh. Chi in théng bao truéc dé hoc sinh cé thoi
gian chuan bj y kien va quan diém cia minh. Chu dé dam thoai thuéng
la nhimg sy kign mang ngi dung chinh tri, dao dire thim mi, thé hién
cdc mat khdc nhau cita doi song xa hdi, gan lién véi cudc séng va hoat
Ong cia hoc sinh, Dé tai chon théo lun phai mang tinh thiét thyc, tip
trung vao cdc van dé bite xtic trong cudc song, lao dong, hoc tap, trong
quan hé véi thay c6, voi ban, voi cha me va nhimg ngudi xung quanh.
Khi tién hanh dam thoai, nha giéo duc can phat huy tinh veh eve
cha hoc sinh vao viée phan tich va danh gia cic sy kién, cic hanh vi
trong ddi séng xa héi, gitip cdc em tw rit ra nhiing két Iudn phi fi
M6 dau budi dim thogi, nha giéo duc cin cung cap cho nguai duge gido
duc nhimg tai ligu va dat ra cdc céu hoi cho cic em suy nghi va ty tra
loi. Nha gido duc cin tao ra khéng khi thin mit, cdi mo, tyr nhién gitta
ngudi ndi va ngudi nghe, kim cho moi ngudi khéng chi cé nghe ma con372 NHAP MON KHOA HOC GIAO DUC
phat biéu ¥ kién, dat ra cdc cu héi va tra Idi cdc em. Hoc sinh cing c6
the dit ra cac cau hi, van dé dé gido vién va cdc ban tra Idi.
Trong dam thoai, thai d6 cia nhimg nguéi tham gia rat quan trong.
né cé thé thie day nguéi khic phan img tich cyc, manh dan bay t6 chinh
kién cia minh hoac lim cho khéng khi nang né, moi ngudi khong muén
tham gia hoc tham gia m6t cach hinh thitc. Mudn thao luan thanh
céng, nha gido duc can biét céch bdc 16 quan diém va tinh cam cua minh
trong qua trinh dam thoai, khéo léo khoi ggi ngudi duge gido duc dé
ho ty rut ra nhimg quan diém phi hgp véi cdc gia tri dao ditc, thim mi.
Dam thoai co thé dién ra dudi hinh thite cd nhan hode dién ra dudi
hinh thite tap thé. Trong dé:
+ Dudi hinh thirc cd nhan: Nha gido duc dam thoai su6ng voi timg
hoc sinh. Hinh thite nay gitip nha gido dyc hiéu biét sau sic vé hoan
canh va cé tinh cita hoc sinh, vé nhimg van dé cu thé chua duge giai
quy' ét trong nhan thitc, tu tuéng va tinh cam cila céc em, nbat la nhing
van dé tham kin, khé n6i trudc tap thé, Dam thoai riéng chi c6 hiéu qua
khi gitra ngudi duge gido duc va nha giao duc c6 quan hé tét dep, khi ho
tin tung vao nha gido duc va mong muon nha gido dyc chia sé va thao
g@ nhimg bin khodin, thc mac cho ho.
Dim thoai cé nhan c6 ¥ nghia die bigt quan trong 6i véi nhimg
hoc sinh “cham tién vé dao ditc”, nhimg hoc sinh nay thudng cé nhimg
dinh kién sai Iéch vé ngudi khadc, vé cae chuan mye xa hgi, c6 thai d6
thiéu tin cay déi v6i tap thé. Mudn dim thoai thanh céng d6i véi nhimg
hoc sinh nay, nha giéo duc can hét site than trong, té nhj trong céch
nhan dinh va danh gia hoc sinh, that sy throng yéu t6n trong cdc em,
cdc li 1€ dua ra cn cé li c6 tinh, tranh khuén séo dap khuén, céng thitc.
Mét phuong phip dam thoai cd nhdn ngay nay duge 48 cdp dén
nhidu la hoat ddng tu van gido duc. Day la phurong php gido duc trong
6 cé sy tuong tac gitra nha tu vin va ngudi duge tu van trén co so nha
tu van cung cap nhimg thong tin khdch quan, chia sé vé mat tinh cém
nhim gidp cho ngudi duge tur vin khiic phyc nhimg khé khan vé nhan
thite va tinh cam ciia minh, tir d6 di dén m6t quyét dinh hanh déng pha
hgp. Mudn tir van 06 higu qué, can cung cp cho déi tuong nhiing thongcchwong 8. GIAO DUC TRONG NHA TRUONG 373
tin khach quan, diy di, tgo diéu kign dé hg thay ddi nhing quan nig¢m
léch lac; hd try va gitip dé vé mat hiéu biét, tim li va tinh cdm, lim yén
Jong ngudi duge tr vin; hd tre va gitip do ho tim ra gidi phdp hiru hi¢u
dé gidi quyét vin dé,
+ Dam thoai tip thé duge phat trién thanh hai mite d@ thao lun va
tranh Juan. Thao lun 1a hinh thite dic biét cia dim thoai, trong dé, nha
gi ién cho
mdi thanh vién trong
duc t6 chire sy trao déi gitta hoc sinh véi nhau, tao diéu
thé dong gop y kién va tim ra cach gidi quyét
vé mét vin dé nao dé. Théng qua thao lufn, hoc sinh cé thé gitip nhau
di sdu phan tich nhimg khia canh khic nhau cia vin dé, tir d6 cae em c6
duge nhan thitc, thai d6, niém tin ding din, Mite d6 cao cia thao Iwan
1a tranh Iudin. Tranh ludin dya trén sy va cham cac y kién, cdc quan diém
khac nhau, c6 khi ddi lip nhau, Nho d6, cdc em nding cao duge tinh khai
quat, tinh ving vang va mém déo ctia céc quan diém, kién thite vé céc
chudn mye di tiép thu. Tranh lu:
lira tudi hoc sinh trung hoc, lira tudi say mé tim hiéu y nghia ctia cude
doi, lita tudi muén cé su co xat vé quan diém, vé chinh kién dé tim ra
1a phuong phap gido duc phu hgp véi
chan li. Vi thé, trong tranh luan, hoc sinh khéng chi phat biéu quan diém
ciia minh, ma cOn phat hign ra nhimg diém manh va diém yéu trong
quan niém va céch bio vé quan nigm, dua ra cic Iudn chimg dé bac bd
sai lam va khang dinh chan Ii.
Giao vién cé thé tham gia vao cudc thio luan va tranh Ivan cia
hoc sinh véi tu cach 1a ngudi dan dit, ggi y va dinh huéng cho hoe sinh
nhimg van dé can tranh Juan va gidi quyét, nhung tuyét d6i khéng dure
VOi va phé phan, tan duong hoc phi nhan nhimg quan diém sai lim
cla hgc sinh, budc hoc sinh phai chip nhan nhimg quan diém cita minh.
Nhiing nha gido duc cé kinh nghiém thudng biét cho doi, nhiét tinh va
chan thanh, tao dieu kign cho hoe sinh trinh bay quan diém ctia minh dé
trén co sé dé dura ra cach li giai phi hgp, lim cho cae em chap nhin noi
dung cia chun myc khng phai bing uy quyén ma bing chinh nhing
hiéu biét va niém tin ca ban than.
Két thc dm thoai nha giéo duc c’n to didu kign cho hoe sinh néu
bat nhing ndi dung chinh, nig két lufin quan trong vé nhimg yan d&
~~ (4a374 NHAP MON KHOA HOC GIAO DUC
durge trao déi thao ludn, huéng din cdc em dé ra duge céc chuong trinh
cy thé dé thye hign chun myc hanh vi da duge théng nhat.
Phuong phap gidng gidi
ig gidi ld phuong phap giao dyc trong dé nha giao duc ding Idi
ndi dé théng bio, phan tich, giai thich, chimg minh tinh ding dan ciia
cae chudn myc di duge xi héi quy dinh. Trong tam cia gidng gidi la
cung cap théng tin vé sy kign va chudn myc hanh vi gitip ngudi duge
gido dye nim vig y nghia, ndi dung va cach thyc hién nhimg nguyén
tic va chudin mye vé van héa, dao dite va Idi song, hinh thanh nién tin va
mong muén thyc hign ching. Giing gidi thurong tién hanh trong trong
hop ngudi duge gido duc khéng nhan thire duge nhimg viée can phai
lam va nhimg viée can phai trinh,
Higu qua ciia phuong phap gidng giai phy thugc vao viée chudn bj
ndi dung va cac bién phap tién hanh phuong phap nay ctta nha gido duc.
Chuan bj tét ndi dung van dé can giang gidi c6 y nghia dic biét quan
trong trong phuong phip nay. Noi dung gidng giai 1a nhimg nguyén
tic, hig chudn mut, nhimg gid tri vé dao dire thim mi can phai hinh
thinh cho hoc sinh, lim cho cdc em hiéu duge ¥ nghia cia chun myc
va cach thite thyc hign ching. NOi dung chudn myc phai hap dan, 16i
cudn duge sy chii ¥ ctia ngudi nghe, gin voi thyc tién at nuéc, voi
cuge sing va hoat dong eta hoe sinh, gin voi kin nghiém song ctia cic
em. NGi dung giang gidi can tap trung giai thich va lam 16 ba van dé:
Chuan myc dé Ia gi? Tai sao phai thuc hin ching? va thyc hién ching
nhu thé nao? Tuy nhién, trong thy tién tly theo ndi dung chuan myc,
dic diém Ira tudi va su hiéu biét cia déi tugng, nha gido duc can xéc
dinh cdc ndi dung ging gidi cho phi hgp.
N@i dung cia phuong phap gidng gidi dugc chira dyng trong cic
mon hoe chinh khéa cia nha trong. Cac mén hoc thude Tinh vue xa
hGi nhin vain li ngudn tur ligu phong phi cho ndi dung gidng gidi, 46
Ja nhimg tur tuéng, quan diém cé tée dyng to I6n trong viéc hinh thinh
nhan cach cho hoc sinh. Vi thé, ngudi gido vién can tich hgp cdc ndi
dung vé gido duc dao dite céng dan, giéo dyc van héa, tham mi va gido
duc thé chat vao ndi dung day hoc, tao diéu kién cho cdc em nim vinghud 8. Ulm wyy nvuitl NMA TRUCNG 375
dug cic noi dung cia chudn myc hanh vi, cdc gid trj vain héa trong qué
trinh day cdc mon hoc 6 nha trudng.
Nha gio duc cé thé van dung cac phuong phép thuyét trinh, giang
giai trong day hoc vao viéc hinh thanh céc khai nigm vé dao dite, vin
héa thim mi cho hoc sinh. Tuy nhién, khi tién hanh giang gidi cic ni
dung gido duc can dim bao tinh thuyét phuc ciia cdc ludn chimg, tinh
hé théng chat ché cita cau tric ndi dung.
Thai d6 cua ngudi giang phai chan thy, tranh cach ndi khuén séo,
khoa truong, dai dong. Higu qua ctia giing gidi khong nhimg phy thudc
vio tri thite, kinh nghiém s6ng, trinh d6 tu tung, dao dire ctia nha gido
duc ma con phy thudc vio uy tin, thai d6 ciia nha gido duc ddi vai hoc
sinh cing nhu phy thuéc vio tinh cam, nghé thuit dién dat, tinh rd rang
va ng6n ngit cia nha gido duc. Ngudi duge giéo duc chi chap nhin va
huéng img cac chuan myc hanh vi khi ho biét ring chinh nha giao duc
cing déng cam, xtc dong va tin tuéng vio van dé dang dugc trinh bay.
Két thiic ging gidi, gido vién cin dua ra cdc két lun gin gon, xtic
tich vé cdc chuan muc dé hoc sinh dé nhé, dé hiéu, dé hinh dung va van
dung trong thyc tién, Ngudi gido vién cing cé thé khuyén khich hoc
sinh trinh bay tom tat va dua chudn myc mdi hoc duge vao hé thong cae
chuan myc da cé.
Phuong phap néu guong
Néu guong 1a phuong phap giao duc trong d6 nha gido duc sir dung
nhimg tim guong sing cia cd nhin hoic tp thé hoc bang hanh dong
cia chinh ban than minh nhu li mét mau myc dé kich thich nguéi duge
gio duc cam phye, noi theo va kim theo nhimg guong 46 nhim dat
durge myc dich gido dye 43 dé ra.
Co sé ciia phuong phap néu guong Ia dua vao tinh hay bit chuse
cia tré em, Tré em throng bat churdc nhimg ngudi xung quanh, nhit Li
nhimg ngudi gin gai than thuge nhur cha me, thiy c6 gio. Sr bit chude
phy thugc vio dé tudi, vén kinh nghi¢m va trinh dO phat trién tri tug,
dao dite 6 céc em. Khi con nhd, tré c6 thé bit churde mgt eich may mde
tit ca nhimg hanh vi cia nguai lon (ké ca nhimg hanh vi tich eye va
tiéu cu); khi lén Ién, cing véi sy tich ly cia kinh nghigm va sy phat376 HAP MON KHOA HOC GLAO DUNC
trién ciia tri tug, sir bit churéc mang tinh Iya chon va tng hop hon. Bat
chude 6 tudi thiéu nién di mang tinh Iya chon, sang lira tudi thanh nién,
bat chuée mang tinh khai quit va téng hop, nhimg hanh vi bit chuée
da duge bién ddi phd hop vai nhimg diéu kign va tinh hudng nay sinh
trong cuge séng ciia ho.
Dieu quan trong trong phuong phap néu guong doi véi nha gido
duc 1a sw Iya chon va str dung tim guong dé giéo duc hoc sinh, Nha
io duc ma Iya chon tim
gido duc cdn cin cit vio muc tigu va ni dung
guong dién hinh dé gido duc cdc em. Vig néu nhimg tam guong tét nhur
ciia cdc anh hiing, chién sf thi dua, nhimg guong tét trong lao dong, san
xuit, trong dau tranh véi cdc théi hur tat xdu, nhimg tam guong cita hoc
sinh nghéo vugt khé i digu rit quan trong. Bé la nhimg hanh vi nghia
cir cla cdc nhén vat ma cdc em da cé an tuong tot dep, durge cic em
ngudng m6 va mong muén c6 duge hinh vi cir chi d6. Tuy nhi
6 thé sit dung cai phan dién dé ngin ngira va loai bé nhimng thoi hu tit
xdu trong xd hdi. C6 thé ké lai va chi cho hge sinh thay s6 phan cia mét
ngudi nghié
c6 thé rit ra bai hoc vé cach img xi véi ban than va cude doi, c6 thai do
Nén sir dung nhimg guong tat
tranh xa nhimng thoi x
1a chit yéu, lam dung guong phan dign cé thé phan tic dung gido duc.
Khi sir dung phuong php néu guong, diéu quan trong la phai gitp
hoe sinh c6 cach cu xir va thai d6 ding din véi moi hanh vi cit chi cia
nhiing ngudi xung quanh; tiép thu va hgc tap cai tét, lén én va phé phiin
cai xdu. Vi thé, phurong phap niy sé c6 higu qua hon néu ngudi
vién biét phéi hop gitta néu guong v6i gidi thich dim thoai vé cae chun
myc va hinh vi xa hdi.
Tam guong cita chinh bin thin nha gido duc li yéu t6 cé vj tri dic
bigt trong gido duc bing néu guong. Néu nhu vige lim va Idi song cia
nha gido duc khong di déi véi 1di néi, hod 161 ndi cing sai trai thi d6
la nguyén nhan dan dén sy bat lye va kh6ng 6 higu qua trong céng tic
gido duc. Vi thé, ngudi thay giéo khdng chi “néu guong” cita nhimg
ngudi khdc, ma ban thin minh phai “lm guong” sang cho hgc sinh noi
theo. Tam guong séng cita giao vién cé sire manh thuyét phuc hon moi
Idi gidi thich va dong vién cia ho déi véi hoc sinh.ung 8. GIAO DUC TRONG NHA TRUONG 377
Nhém phuwong phép t6 chic hogt dong va hinh thinh kink
nghi¢m tong xiexd hgi
Qua trinh gido duc khéng chi nhiim hinh thanh cho hoe sinh nhimg
han thite, niém tin vé cae chudin myc x3 hdi, digu quan trong hon la
no phai duge thé hign bing hanh vi, théi quen cy thé. Dé lam duge viée
nay gido duc khéng chi tac dong lén y thite ma con tac déng dén hanh
vi. Gido duc la su théng nhat gitta y thite va hanh vi, 14 qua trinh
nhimg yeu 16 nhan thitc, tinh cim thanh hanh vi, bién nhimg hanh vi,
nhimg kinh nghiém img xi xa hi thanh thoi quen van héa cho hoc sinh.
Myc dich cha yéu cia nhom phuong phép nay 1a hinh thanh 6
ngudi duge gido dyc nhing hinh vi phi hop véi cde chuan mye cla
doi séng xi héi, hinh thanh nhing pham chat nhan cdch va hanh vi
thoi quen.
Viée hinh thanh cac hanh vi thoi quen phi hop vdi cae chuan myc
i trong phuong phap nay khéng phai bing nghe, bing nhin ma chi
xahe
yéu bang cach tham gia vio cdc hoat dng, cic quan hé phong phti da
dang (hoat dng lao déng sin xudt, hoat déng xa hdi, sinh hoat tp thé,
hoat dong van héa van nghé thé thao, vui choi giai tri...). Thong qua
vige tién hanh cae hoat déng va tham gia vao cc méi quan hé xa héi
ma ngudi duge gido duc sé hinh thinh nhimg hinh vi méi, digu chinh
nhiing hanh vi da cé cho phi hop véi cdc chudn mye x4 héi, hinh thanh
niém tin va thdi quen phi hgp véi nhimg quy dinh cita x3 hdi, Nhém
phuong phap nay bao gdm: phuong phap doi hoi su pham, phurong phap
tp thoi quen va phuong phap rén luyén.
Phurong phép a6i hoi sw pham
Dai hoi sur pham la mot phuong phip gido duc trong dé nha gio
duc néu lén nhiing yéu ciu, nhimg doi hdi d6i voi tip thé va cd nhiin hoe
sinh, t6 chitc va giém sit vige thyc hign cfc yéu ci dé 6 hoe sinh nhim
dat durge cée myc tiéu giéo dye da dé ra, Phuong phip doi hoi sur pham
nha gido due va ngudi durge
nhimg yéu clu vé mat gido due;
bao gém nhiéu hoat dong phdi hop gi
gio duc, trong dé nha gio dyc néu
bién nhimg yéu céu dé thanh yéu clu cia chinh bin thin ngwdi duge378 NHAP MON KHOA HOC GIAO DUC
gido duc; té chitc, gidm sat, didu chinh ngudi dugc giéo duc thyc hién
cdc yéu cdu dé mét cach ty gide, doc lap, sing tao!.
Nhiing yéu cau ctia nha giao duc thy chat la hé théng cae quy dinh
va cic chudn myc xi hdi doi héi ngudi duge giao duc phai tudn theo
trong khi tham gia cac hoat dgng va cdc méi quan hé hang ngay. Hé
théng cdc chudn myc dé thong duge cu thé ha dudi dang:
- Céc quy tic, quy dinh vé hoat dng ciia hoc sinh nhiing quy dinh
trong hoc tap, trong lao déng, hoat dng thé thao, vui choi.
- Cc quy tic img xir ciia hoc sinh trong quan hé v6i nhimg nguéi
duge tiép xtic hang ngay nhu: 6ng, ba, cha, me, thay c6 gido, cén b6
céng nhan vién trong nha trudng...
- Nhimg quy dinh vé hanh vi d4i véi tap thé va cdc t6 chitc xa hdi,
co quan... Xc dinh nhimg yéu cau va bién né thanh nhig doi héi déi
véi hoc sinh la cong viéc dau tién trong viéc t6 chire cdc hoat déng giao
duc cho céc em. A.X. Mararenko da nhdn manh: Néu khéng néu lén
nhiing doi hi chan thanh, cong khai, thuyét phuc, nong nbiét, cuong
quyét thi khéng thé bit dau tién hanh viée gido duc tap thé duge”.
Vigc dau tién khi thy hién phurong phap nay 1a x4c dinh néi dung
ciia nhimg doi hoi su pham. NGi dung doi hoi can xuat phat tir nhiém vu
gido duc, tir tinh hinh thuc tién ciia nha trrdng cé tinh dén dic diém va
trinh d6 phat trién cia ngudi duge giao duc. Ching phai mang tinh cy
thé, r3 rang, duoc cu thé héa thanh cdc yéu cau cu thé va ti mi hon dé
hoc sinh cé thé nhfn thite va hanh déng phi hgp voi cdc yéu cau di dé
ra. Nhimg yéu cdu su pham phai chi rd nhimng viée cn phai lam, nhimg
viée nén lam, nhimg viée cn phai trinh. Ciing khong nén dat ra cdc yéu
cdu cao qué mite, nguge lai cing khéng nén dua ra nhimg yéu cau ma
ngudi hoc thy hién qua dé dang. Khéng adi héi ho cd ging vuon lén
vé mat ¥ chi, Trong tim cita déi héi su pham 1a xay dung duge nhimg
ban ndi quy, nhimg quy dinh vé nén nép sinh hoat, lao dng, hoc tap,
rén luyén, tu dudng cua hoc sinh,
1 Nguyén Vin H6 (2002), Li luén gido duc, Nxb Gio dye.
2 AX. Makarenka (1962), Bai ca swe pham, Nxb Van héa - Vign van hoc (Hira
Minh dich).Chudng 8. GIAO DUC TRONG NHA TRUONG 379
Khi da dé ra duge yéu cau, can thiét phai t6 chire thyc hién cac bién
phap nhim bién yéu cau thanh ddi héi su pham déi véi hoc sinh, lim
cho hoe sinh bién cac yéu cau gido duc cia nha su pham thanh chinh
nhimg yéu cau cia ban thin minh va quyét tim thyc hién ching. Cong
vigc nay doi héi ngudi gido vién ngay tir dau nim hoc pho bién dén timg
hoc sinh, tao diéu kién cho cdc em va tap thé co thoi gian hoc tap thio
ludn ki vé cdc quy ché, quy dinh, ndi quy ciia nha trong. Khuyén khich
va huéng din hoc sinh viét ban cam két thi dua nghiém tic thyc hién
cdc quy ché, quy dinh va ndi quy dé. Nha gido duc cé thé giai thich va
huéng dan nhimg diéu cdc em con chua 16, gitip do tap thé ra nghj quyét
khang dinh sy quyét tim trong viéc thuc hién.
Khéng nén dua ra qua nhiéu yéu cau hoic yéu cau qua cao so véi
kha niing thy hién cia hoc sinh. Nha trurdng can tao diéu kién vé thoi
gian, co sé vat chit 48 cdc em thyc hién cdc ddi hoi su pham. Chang
han, hc sinh thyc hién yéu cdu khéng virt rac bira bai sé t6t hon néu
nha trudng bé tri ché dé rac 6 noi thudn Igi cho cdc em. Viée thyc hién
yéu cdu Iép hoc ngin nap, vé sinh sé t6t hon néu cé ché dé nén, mii, do
di mua, c6 ngiin ban dé cip sich va d6 ding hoc tap. Dai hoi su pham
sé durge thyc hién tét hon néu nha gido duc phat huy dugc tinh tich cyc,
d6c lap, sang tao ciia tap thé va mdi hoc sinh trong qué trinh thy hién
nhitng yéu cau. Du ludn tip thé tich cure sé tao nén Ap lye thiic day hoat
déng cia cdc thinh vién. Nén dé cao vai tro ty quin cia hoc sinh két
hop véi viée ting cuéng céc bién php kiém tra dinh gid, kip thoi dé
phat hign va udn nin cdc Iéch lac c6 thé xy ra.
Phuong phép tép théi quen
‘Thoi quen la nhimg cir chi va hanh d6ng 6n dinh tré thanh nhu cau
cia con ngudi, ma néu nhu cu dé khéng duge théa min, con ngudi
cam thdy khé chiu, bit rit, khong yén. Thoi quen 1 ban tinh thir hai
cia con ngudi, né Lim cho hanh dng ciia cd nhan mang tinh ty nhién,
6n dink, bén ving va dic trung cia méi cd nhéin. Nho c6 ki xo va thé
quen ma hanh vi cia cd nhin mang tinh ty nhién, hanh dong mang tinh
dirt khodat, qua quyet. C6 théi quen tét phi hop va nhiing théi quen xdu
khéng phi hgp vai cdc chudn myc xi hgi, cin x6a bé théi quen khéng
phi hgp, hinh thanh nhimg thdi quen, hinh vi phi hyp véi cic chun
yy
——380 NHAP MON KHOA HOCGIAO DUC
myc xd hdi thé hién trong méi quan hé gitta hoc sinh véi nhimg ngudi
than trong gia dinh, voi ban be, thiy cé gio, thé hién trong cudc song,
lao déng, hoc tip va vui choi.
Muén cé duge théi quen, ngudi duge gido duc khéng phai chi hinh
dung rd nét cdc hanh vi mang tinh chuan myc dudi dang khai quat, ma
quan trong hon [a phai trai qua mot qua trinh luyén tap hanh vi d6 theo
nhimg cach nhit dinh, Vi thé, phuong phép tap thoi quen 1 phurong
phap giao dyc trong d6 nha giao duc t6 chite cho hoc sinh lap di lap lai
c6 td chitc, thudng xuyén nhimg hanh dong cir chi dudi dang khéc nhau
trong céc tinh hudng tong ty, lam cho hanh dong d6 tré thanh nhu cau
va thoi quen tét ctia hoc sinh.
Dé thyc hién phuong phap nay, nha gido duc can thyc hién t6t cdc
ndi dung sau:
Xéc dinh nhig thoi quen can phai hinh thanh cho hoc sinh, béi vi
trong thyc tién gido duc, hoc sinh tham gia vao nhiéu hoat dng véi cae
méi quan hé khac nhau, néu nhimg hanh déng duge tién hanh thuong
xuyén lién tue trong nhig diéu kign nhat dinh sé tré thanh céc thdi
quen. Thdi quen can hinh thanh cho hoe sinh phai 14 nhimg hanh vi cd
tinh phé bién, duge ca nhan str dung thuéng xuyén hang ngay trong
hoat déng ciing nhu trong img xir voi nhimg ngudi xung quanh. Nhing
hinh thai tmg xir mang tinh khdi quat, mém déo, én dinh trong céc tinh
huéng it thay d6i nhu: an 6 hop vé sinh; nhiing tmg xit trong giao tiép,
trong hoc tap, lao d6ng vui choi... Néu duge luyén tp thuéng xuyén sé
tra nén én dinh, ving chic, dic trumg cho cé nhan,
- Cn Jam cho hoe sinh nim ving mau hanh vi can duge hinh
thanh. Nha giao duc can gidi thiéu cho cdc em nhiing quy tac hanh vi
ngin gon, ro rang dé hiéu, trén co sé d6 phan tich va kim r3 mau hanh
vi théi quen nay. Chi cho hoe sinh thay 16 nhimg hanh d6ng va thao tic
nao cdc em da thu hién durgc tot, hoc thyrc hién cdn kho khan. Khi gidi
thich va huéng dan hoc sinh, nha giéo duc c6 thé str dung tranh vé, bing
hinh, dura ra céc vi dy cy thé hoje giéo vién lam miu cho hoe sinh quan
sat va thyc hién theo mau.‘Ghuong 8. GIAO DUC TRONG NHA TRUONG 381
- Khi da nim duge miu cia hanh vi, cin cho hgc sinh tién hanh
luyén tap déu din va thudng xuyén bing cach dat ra cho cdc em nhimg
nhiém vy, nhimg yéu cau cé y nghia thyc , gain lign voi viée gidi
quyét cac nhiém vu cu thé. Tuy nhién, céng viée nay can duge duy tri
thuéng xuyén, doi hdi viée thy hign sinh hoat phai theo ché d6 va nén
nép nhat dinh.
Phuong phap rén luyén
Phuong phap tap thdi quen va phyong phap rén luyén cé diém
gidng nhau 1a déu hinh thanh nhimg hanh vi thoi quen cia ngudi duge
gido duc théng qua hoat dong va bing hoat d6ng nén giita ching chi co
su phan biét tuong d6i. Phuong phap tap thoi quen chi y dén viéc hinh
thanh cc hanh vi thdi quen con phuong phép rén luyén lai quan tim
nhiéu dén cdc phim chat nhan cdch va y chi cia ngudi duge gido duc,
quan tam dén viée t6 chite cho ngudi duge giéo duc thé hién ¥ thitc,
tinh cam cia minh vé cde chuan myc xa hdi trong cac tinh huéng da
dang cua cudgc sé ng. Vi vay, phurong phép tap thoi quen thong duge
sit dung trong nhimg diéu kién it thay doi, con phuong phap rén luyén
thuong duge sir dung trong cac tinh hudng it nhiéu c6 su bién doi khac
nhau, lam cho ngudi duge gido dyc béc 16 nhimg pham chat, doi hoi 6
ho c6 sy cé gang mdi thyc hién dugc. Ching han, muén hinh thinh va
cing cé tinh kién tri 6 hgc sinh, can thiét phai dit céc em vio nhimg
hoan canh cé van dé dé cdc em phai khic phyc nhim hoan thanh nhiém
vu. Thy hién hanh vi img xir nhieu lan trong cdc diéu kign gidng nhau
nham hinh thanh thdi quen, con thyc hién hanh d6ng trong nhiéu tinh
hudng khéc nhau véi mite d6 thugn Igi va kh6 khan khée nhau nhim
hinh thanh y chi khéc phyc khé khiin la die diém co bin cita rén Iuyén.
Ciing nhw tap théi quen, phuong phap rén luyén cing phai yéu cdu
ngudi duge gido duc thyc hién nhiéu lan nhimg hanh dong phi hop véi
cdc khuén mau tmg xit. Cac hanh vi nay khéng thy hign mt cach may
méc ma né gin lién véi tinh cam, ¥ chi, hu cfu va dong co hoat dong
cua ca nhan trong nhiing | tinh hudng khac nhau ciia dé séng. Muén thyte
hién phuong phap nay can thy hién tét yéu cau sau:382 NHAP MON KHOA HOCGIAO DUC
-Té chite cdc tinh hudng, didu kién dé hoc sinh tham gia gidi quyét
chiing bing cdc hinh déng tich cyc, phi hgp véi cdc chuan myc va dao
dire xa hdi. Tinh hung ma gido vién Iya chon cé thé 1a cdc hoat déng
vi thyc tién cugc s6ng nhu tham gia an toan giao théng, gitt
gan
gin vé sinh méi trudng, céng tic dén on dap nghia... Tay theo phim
chit cin giéo duc cho hgc sinh ma nha gido duc cé thé Iya chon cac tinh
hudng va hoat dng cho phit hgp. Ching han, muén giao duc tinh kién
tri can dura ngudi duge giao duc vio trong cac hoat dng doi hoi phai
cé tinh kién tri.
- Rén luyén sé phat huy dugc higu qua khi ngudi duge gido duc y
thir duge nhiém vy cia minh, ty minh dé ra cdc hoat dong, cé ké hoach
va quyét tim thyc hién ching. Ngudi gido vién can huéng dan hoc sinh
va tap thé hoc sinh, dé ra nhimg ké hoach phu hgp, dng vién khuyén
khich cac em quyét tam thyc hién nhimg ké hoach da vach ra.
c. Nhém cic phirong phap kich thich hoat déng va diéu chinh
hanh vi teng xt ctia ngwoi duge gido duc
Nh6ém phuong phap nay cé kha nang to Ién trong viéc d6ng vién
hoe sinh phat huy moi sifc luc va tinh than, thé chat, tinh cam va tri tué
dé dat higu qua cao nhat trong hoc tap va rén luyén. Dac diém co ban
cia nhém phuong phdp nay 14 dya trén két qua hanh vi ma d6i tugng
gido duc da thyc hién truée day dé phat huy tinh tich cuc ctia hoc sinh
vao cdc hoat déng thuc tién. Khuyén khich, dgng vién, 16i cuén long
nhiét tinh tham gia vao hoat dgng ma hoc sinh da dat dugc nhitng thanh
qua nhat dinh. Khic phuc, ngan ngira, uén nan hay trach phat adi voi
nhing biéu hién tiéu cyc khéng duge xa hdi thira nhan.
Chite nang cia nhém phuong phap nay la khuyén khich, cing cd,
diéu chinh hanh vi ctia hoc sinh, tao ra nhiing tin dé tam Ii thudn Igi
cho vige thye hign nhiém vy méi trén co sé nhimg hoat déng trude day
6 cic em. Nhimg phuong phap cé higu lyr dé khuyén khich, diéu chinh
va stra chita hanh vi cita hoc sinh 1a khen va ché, Khuyén khich va trimg
phat. Khuyén khich, khen va thuéng la phuong php dé cing cé va
kich thich nhiing dng co va hinh thite hanh vi ding din, Trach phat 1a(huong 6. GIAO DUC TRONG NHA TRUONG 383
phuong phép nhim ire ché, kim hdm va diéu chinh hanh vi khéng phi
hop vdi cdc chuan myc xa hdi.
Phuong phap khen thong
Trong céng tac gido duc, khen thuéng cé tac dung cting cé va phat
huy nhimg phim chat tich cyc trong nhn cach ciia hoc sinh cing nhu
nhimg truyén théng tét dep trong tap thé, gitp cho cd nhan va tap thé
khang dinh duge minh, phan khdi von lén trong tu duéng va phan dau.
Khen thudng khong nhimg cé tac dung dong vién ngudi duge khen ma
con thac day nhimg hoc sinh khéc noi theo va phin ddu vuon lén. Khen
thudng gop phan quan trong tao nén d6ng co thitc day qua trinh gido
duc dat higu qua mong muén vi né dem lai cho cé nhan va tap thé sur
han hoan, vui suéng, ty hao, ty tin; lm nay sinh ¥ muén va quyét tam
phan dau t6t hon nia.
Tac dung kich thich cia khen thong la 6 ch n6 thé hign sy céng
nhan cia nha gido duc, cia tap thé va xa hi d6i voi kiéu hanh vi ma hoc
sinh da Ia chon va thyc hién. Vi thé, khen thudng can cé sy dong tinh,
tin thurgng cia dur ludn tap thé méi cé téc dung tich cyre déi vai tap thé
va cd nhan ngudi duge khen. Khen thuéng can sir dung ding lic, ding
ch, céng bing, khach quan, Néu khen thuéng khéng diing (thiéu khdch
quan, qua dé dai...) thi khen thuréng sé bién thinh mat ddi lap, gay ra
thdi kiéu ngao, ty man, ich ki 6 ngudi duge khen.
C6 nhidu hinh thite va bién phap khen thuéng, ty theo d6i tugng
gido dyc ma cé cac hinh thite va mic 46 khen thudng khac nhau. Co khi
chi cn mét cdi nhin dic bigt, mOt cai gat ddu déng tinh, mgt ny cud
tan thuong cia nha gido dyc trude mét Idi ndi, mot hanh déng dang
khen ciia hge sinh cing Kim cho cdc em vui thich vé nhimg hanh dong
di thyc hién, kich thich long mong muon duge hanh d6ng nhu viiy. New
thanh tich, wu diém cia hoc sinh do c6 si 6 ging thudng xuyén va khic
phuc nhiéu kho khan méi dat duge thi clin phai c6 nhimg hinh thire va
bign phap khen thudng ximg ding hon, Vige khen thuong trong trong
hop nay khong chi thé hién 6 sy déng tinh cia giéo vién ma con cin co
sy déng thudn cia tap thé, sy cong nhfn cia cdc cép cé thiim quyén.
~~ _384 NHAP MON KHOA HOC GIAO DUC
Diu quan trong li khen thudng phai cé tac dung c6 vi, dong vién
nhimg thanh vién trong tép thé mong musn noi theo.
Phuong phap trach phat
Trach phat la phurong phdp gido duc thé hién thai dg nghiém khac
cia nha gido duc d6i véi nhiing hanh vi sai trai cia ngudi duge gido
duc, tao co hdi cho ngudi duge gido duc nhan thay 1di lam vé hanh vi
sai trai cia minh, héi han va quyét tim khéng tai pham nita. Tac dung
ciia tréch phat, cita ki luat la lim nay sinh & hoc sinh tam trang xdu hd,
sy an han truéc tip thé va nha gido duc vé hanh vi cia minh. Dé c6 tac
dung 46, trach phat cin cé su dong tinh cia tap thé, Su trach phat va thi
hanh ki luat phai gin lién v lam cho hoe sinh tu y thite duge tac
hai cia nhimg hanh vi x4u. Chimg nao hoc sinh chwa hiéu, chua nhan r5
su sai trai ctia minh thi trach phat cing chua phat huy duge hét tac dung
d6i véi hoc sinh 46, Thai 46 nghiém khic cia nha giéo duc va tap thé
c6 vj tri dic biét quan trong déi voi phuong phap trach phat. Sy khong
tan thanh, phi nhan, ché trach, lén 4n hay trimg phat 44i véi nhimg thai
6, hanh vi trai v6i chudn mye xa h6i sé lam cho ngudi mic 16i nhan ra
ciia minh, nhé d6 gidp ho thém y chi, nghi luc chéng lai su
cam dé, tre ché nhing hanh vi tuong ty.
Trach phat cin mang tinh gido duc, dim bao sy céng bang, céng
khai va t6n trong nhan cdch cia ngudi duge gido duc. Khi trach phat
cin phai biét r6 tinh huéng pham Idi ca hoe sinh, nhat la phai biét duoc
dong co pham 1d é tir 46 Iya chon n6i dung va hinh thite tréch phat
cho phi hgp.
Trong thyc tién gido duc, phuong phap trach phat thudng duge
thy hién 6 nhiéu hinh thire khdc nhau tay theo mirc 46 sai pham vé
phim chat dao ditc, Idi s6ng, hanh vi tmg xtr,... nha gido duc c6 thé dura
racdc hinh thite tirnhe dén nang nhu: nhic nho, phé binh, canh cdo, cic
hinh thite ki Iuat nhur khac phuc nhiing thiét hai do hanh vi sai trai gay
ra, bude thoi hoc... Tuy nhién, viée Wya chon nhimng hinh thirc va mic 46
trich phat cin dy t trén cdc nguyén tic gido dyc, dic biét la nguyén tic
tén trong va yéu cau cao d6i véi ngudi mic khuyét diém. Nguyén tic
nay doi hdi tuyét déi khéng dénh dap hay xtic pham dén long tu trong