REAKCJE REDOKS

1. STOPIEŃ UTLENIENIA
Stopień utlenienia jest to taki ładunek jaki zyskałby atom w cząsteczce danego związku
gdyby wszystkie wiązania spolaryzowane były wiązaniami jonowymi.
METODY OBLICZANIA STOPNI UTLENIENIA
a) Z bezpośrednim wykorzystaniem definicji stopnia utlenienia
Należy:
 narysować wzór Lewisa danego związku.
 Rozdzielić elektrony wiązań między atomy zgodnie z różnicą elektroujemności.
 Policzyć tak rozdzielone elektrony każdego atomu i porównać z liczbą elektronów
walencyjnych danego pierwiastka (nadmiar elektronów oznacza, że gdyby
wiązania były jonowe to dany atom uzyskiwał by ładunek ujemy i dlatego
przyporządkowuje się mu odpowiedni ujemny stopień utlenienia równy
ładunkowi jonu. Niedomiar elektronów oznacza, że dany atom miałby ładunek
dodatni i przyporządkowuje mu się dodatni stopień utlenienia równy ładunkowi
jonu).
Zalety: Tym sposobem można obliczyć stopień utlenienia każdego atomu w dowolnym
związku (nieorganicznym lub organicznym).
Wady: Metoda czasochłonna; trzeba narysować poprawny wzór Lewisa.
b) Metoda uproszczona
Przypisując stopnie utlenienia do atomów poszczególnych pierwiastków w cząsteczkach
związków należy się kierować poniższymi zasadami:
 Suma stopni utlenienia wszystkich atomów w danej cząstce lub cząsteczce jest
równa zero dla cząsteczek obojętnych lub ładunkowi jonu dla cząstek
naładowanych.
 Stopień utlenienia pierwiastka w stanie wolnym (wliczając w to cząsteczki
dwuatomowe) wynosi 0.
 Stopień utlenienia jonu prostego jest równy jego ładunkowi.
 Atom wodoru w połączeniu z niemetalami przyjmuje stopień utlenienia +I a w
połączeniu z metalami –I.
 Atom tlenu w połączeniach przyjmuje stopień utlenienia –II, z wyjątkiem
nadtlenków np.: H2O2 gdzie stopień utlenienia wynosi –I oraz OF2, w którym
stopień utlenienia wynosi +II.
 Dla związków organicznych: Suma stopni utlenienia atomu węgla i atomów w jego
otoczeniu wynosi 0.
Zalety: Metoda szybka
Wady: Nie dla każdego związku (w szczególności organicznego) można tym sposobem
obliczyć stopnie utlenienia wszystkich atomów.
Uwaga!!! Niekiedy stopnie utlenienia atomów obliczone tymi dwoma metodami dla tego
samego związku mogą być różne.
 2) BILANS REAKCJI REDOKS
Reakcją redoks nazywamy taką reakcję, w której następuje zmiana stopnia utlenienia
atomów pierwiastków przynajmniej dwóch substratów (z tym, że przynajmniej jeden
musi zwiększać stopień utlenienia i przynajmniej jeden zwiększać). Liczba elektronów
oddawanych przez cząsteczki jednej substancji musi być równa liczbie elektronów
przyjmowanych przez cząsteczki drugiej – i z tego wynikają współczynniki w równaniu
redoks.

 Substancję, której atomy w reakcji zwiększają swój stopień utlenienia nazywamy

reduktorem.
 Substancję, której atomy w reakcji zmniejszają swój stopień utlenienia nazywamy
utleniaczem.
Uzgodnić współczynniki w reakcji redoks można korzystając z jednego z trzech
algorytmów postępowania:
a) Metoda zmian stopni utlenienia
b) Bilans jonowo-elektronowy
c) ‘Metoda matematyczna’
Bilans jonowo-elektronowy – zasady
(znajduje zastosowanie do reakcji biegnących w roztworach wodnych)

Każdą reakcję redoks można rozłożyć na dwa procesy składowe:

 Cząstkową reakcję utlenienia: proces polegający na oddawaniu elektronów
(w którym stopień utlenienia atomów cząsteczek substratu ulega zwiększeniu).
 Cząstkową reakcję redukcji: proces polegający na przyjmowaniu elektronów
(w którym stopień utlenienia atomów cząsteczek substratu ulega zmniejszeniu).
Do każdej połówkowej reakcji stosują się: prawo zachowania masy i prawo zachowania
ładunku.
Przy uzgadnianiu współczynników reakcji redoks należy:
1) Wskazać utleniacz i reduktor (obliczyć stopnie utlenienia, znaleźć substraty,
których atomy zmieniają stopnie utlenienia).
2) Zapisać połówkowe reakcje redukcji i utlenienia uzgadniając po lewej i po prawej
stronie ładunek (wynikający z obecności jonów oraz wymienianych elektronów) i
liczbę atomów. Stosuje się tu również zasadę, że na jony rozpisać trzeba elektrolity
mocne w wodzie dobrze rozpuszczalne.
Uzgadniając liczbę atomów i ładunek należy wykorzystywać cząsteczki H2O oraz jony OH-
lub H+. Przy czym należy pamiętać, że dana cząstka w jednym równaniu połówkowym
może znajdować się tylko po jednej jego stronie. W środowisku kwasowym po lewo i po
prawo równań połówkowych nie wolno zapisać jonów OH-. W środowisku zasadowym po
lewo i po prawo równań połówkowych nie wolno zapisywać jonów H+. W środowisku
obojętnym po stronie lewej można jedynie zapisać tylko H2O. Środowisko reakcji redoks
określa się po odczynie wodnego roztworu substratów z tym, że nie uwzględnia się
hydrolizy soli.
3) Pomnożyć obie strony równań połówkowych przez najmniejszą wspólną
wielokrotność liczb wymienianych elektronów.
4) Zsumować stronami równania (należy pamiętać o uproszczeniu jonów). W ten
sposób otrzymuje się zapis jonowy skrócony reakcji redoks.
5) Współczynniki należy przepisać do równania cząsteczkowego. Należy
skontrolować współczynniki raz jeszcze (niekiedy w równaniach reakcji pojawiają
się substancje, przy których współczynniki nie wynikają bezpośrednio z bilansu
jonowo- elektronowego)