1

FORMULAZIOA

Balentzia zera da: atomo batek hartu, ematen edo konpartitzen duen elektroi kopurua
zortzikotea osatzeko. Honen ondorioz taula periodikoari begira balentzia batzuk jakin
ditzakegu. Beste batzuk azaltzeko, ordea, gauza gehiago jakin beharko genuke eta ikasi
besterik ez dugu egingo.
1 2 13 14 15 16 17 18

H He

Li Be C N O F Ne

Na Mg Al Si P S Cl Ar

K Ca Fe Co Ni Cu Zn As Se Br Kr

Rb Ag Cd Sn Sb Te I Xe

Au Hg Pb
Metalak. Elektroiak ematen dituzte eta positibo geratzen dira
Balentzia
+1 +2 +3 +1 eta +3

Li Litioa Be Berilioa Al Aluminioa Au Urrea

Na Sodioa Mg Magnesioa
K Potasioa Ca Kaltzioa
Rb Rubidioa Zn Zinka
Ag Zilarra Cd Kadmioa

Balentziak +1 eta +2 +2 eta +3 +2 eta +4

Cu Kobrea Fe Burdina Sn Eztainua
Hg Merkurioa Co Kobaltoa Pb Beruna
Ni Nikela
Ez-metalek lotura kobalentea dutenean balentzia positiboa dute.

ELEMENTUAK IKURRAK BALENTZIAK ELEMENTUAK IKURRAK BALENTZIAK

Hidrogeno H -1 / +1 Nitrogenoa N
Fluor F -1 Fosforoa P -3 / +1,+3,+5
Kloroa Cl Artsenikoa As
Bromoa Br -1 Antimonioa Sb
Iodoa I /+1,+3,+5,+7 -3 / +3,+5
Oxigenoa O -2 Karbonoa C -4 / +2,+4
Silizioa Si -4 / +4
Sufrea S
Selenioa Se -2 / +2,+4,+6
Telurioa Te
 2

FORMULAZIOA
Formula kimiko batek adierazten digu zein elementu motaz osatuta dagoen substantzia bat
eta zenbaki azpindizeen bidez zein proportziotan agertzen diren elementu horiek.
Elementu bakoitzak ikur bat dauka. Hauetan lehenengo letra maiuskulaz eta bigarrena
(egonez gero) minuskulaz idazten da: CL txarto - Cl ondo

Substantzia sinpleak edo elementuak.

 Gas geldoak monoatomikoak dira. Hauen izena eta formula badira atomoen sinbolo
eta izena bezalakoak.

Helioa He Neona Ne Argona Ar

 Metalak formulatzen dira monoatomikoak balira bezala, nahiz eta errealitatean sare
atomikoak osatu. Karbonoa era berean formulatzen da.

Sodioa Na Karbonoa C Burdina Fe

 Ez-metal batzuk molekula diatomikoak dira:

Hidrogenoa H2 Fluorra F2 Kloroa Cl2 Bromoa Br2

Iodoa I2 OxigenoaO2 Nitrogenoa N2

OXIDOAK
Oxigenoak (-2) + beste elementu batek (balentzia positiboa) eratutakoak

Formulak egiteko hurrengo hauek kontuan hartu behar ditugu:

 Formula idaztean eta izendatzean positibo ezkerraldean eta negatiboa
(oxigenoa gure kasuan) eskuinaldean idatziko dira.
 Molekulak eratzeko molekula osatzen duten elementuen balentziak elkarrekin trukatzen
dira eta azpiindize bezala agertuko dira: Al (+3) eta O (-2) Al2O3
Azpiindizeak sinplifikatu egingo ditugu, ahal izanez gero (1 ez da idazten):
Ca2O2  CaO
Oxidoetan bi nomenklatura erabiltzen dira :

Stock-en nomenklatura:
Konposatuen elementuren baten balentzia adierazteko, zenbaki erromatarrak idazten
dira parentesi artean. Elementu horrek balentzia bakarra badu, ez da adierazten.

Nomenklatura sistematikoa:
Zenbakizko zenbait aurrizki erabiltzen dira konposatuen formuletan elementu bakoitzetik
zenbat atomo dauden adierazteko (mono-, di-, tri-, tetra-, penta-, hexa-, hepta-)
Mono aurrizkia normalean erabiltzen da, konposatu bat baino gehiago eratu daitekeenean.
Na2O - Disodio oxidoa- disodio monoxidoa
Au2O – Diurre monoxidoa
 3

OXIDOAK: oxigenoak (balentzia 2-) + beste elementu batek eratutakoak

1.- OXIDO METALIKOAK: metala + O 2- (lotura ionikoa) : M2Om
STOCK IZENA IZEN SISTEMATIKOA

MONO-
Metal(balentzia)+OXIDOA (DI-)metal+ DI- OXIDOA
TRI-
Fe2O3  burdin (III) oxidoa Fe2O3 diburdin trioxidoa

2.- OXIDO EZ-METALIKOAK: ez-metala (bere balentzia positiboekin) + O 2- (lotura

kobalentea) X2Ox
STOCK IZENA IZEN SISTEMATIKOA

Ez-metal(balentzia)+OXIDOA MONO-
(DI-)ez-metal +DI- OXIDOA
TRI-
Cl2O3  kloro (III) oxidoa Cl2O3 dikloro trioxidoa
1.- Eman itzazu izenak:

Nomenklatura sistematikoa Stock-en nomenklatura

BeO __________________________________ ___________________________________

Na2O __________________________________ __________________________________

ZnO __________________________________ __________________________________
Al2O3 __________________________________ __________________________________
CaO _____________________________________ __________________________________
Au2O3 _____________________________________ ____________________________________
HgO _____________________________________ _____________________________________
Hg2O _____________________________________ ____________________________________

2.- Eman itzazu formulak:

Dinikel trioxidoa _________________ Diburdin trioxidoa ___________

Aluminio oxidoa _________________ Potasio oxidoa ___________
Zilar oxidoa _________________ Litio oxidoa ___________
Burdin(II) oxidoa _________________ Kobre(II) oxidoa ___________
Dikobalto trioxidoa _________________ Sodio oxidoa ___________
Kaltzio oxidoa _________________ Burdina (II) oxidoa ___________
Berilio oxidoa _________________ Magnesio oxidoa ___________
 4

3.- Eman itzazu izenak:

Nomenklatura sistematikoa Stock-en nomenklatura

N2O ________________________________ ________________________________
P2O ________________________________ ________________________________

Cl2O3 ________________________________
________________________________
________________________________
SO2 ________________________________
________________________________
SO ________________________________
________________________________
Br2O ________________________________
________________________________
Cl2O7 ________________________________ ________________________________
Br2O3 ________________________________ ________________________________
I2O ________________________________ ________________________________
CO ________________________________ ______________________________
N2O5 ________________________________ _____________________________
N2O3 ________________________________ _____________________________
I2O5 ________________________________ _____________________________
P2O3 ________________________________ _____________________________
P2O5 ________________________________ _____________________________

4.- Eman itzazu formulak:

Dinitrogeno pentaoxidoa __________ Fosforo (V) oxidoa ______________

Difosforo trioxidoa __________ Kloro (I) oxidoa ______________
Dibromo heptaoxidoa __________ Dikloro trioxidoa ______________
Antimonio(III) oxidoa __________ Iodo (III) oxidoa ______________
Artseniko(V) oxidoa __________ Diiodo trioxidoa ______________
Selenio trioxidoa __________ Karbono dioxidoa ______________

5.- Bete ezazu taula:

IZEN SISTEMATIKOA STOCK IZENA

Karbono (IV) oxidoa

Hg

Helioa Helioa
 5

SO

O2

SO3

Burdina

PbO2

Selenio(VI) oxidoa

Al2O3

Ne

Bromoa

Magnesio oxidoa

Kobre monoxidoa
N2O3

Fosforo(V) oxidoa

Merkurio monoxidoa

CaO

Nitrogenoa

CO

Ni2O3

Cu

Kloro (VII) oxidoa

Kadmio oxidoa

Dikobalto trioxidoa

Br2O5
 6

6.- Eman itzazu izenak:

IZEN SISTEMATIKOA STOCK IZENA
Al2O3
Na2O
CoO
CuO
Cu2O
FeO
Fe2O3
CdO
ZnO
K2O
CaO
CO2
BeO
Au2O3
BeO
MgO
HgO
Hg2O
K2O
Ni2O3
Co2O3
Li2O
Ag2O
 7

HIDRUROAK
1.- Hidruro metalikoak

Hidrogenoak (-1) + metal batek eratutakoak

Formulak egiteko hurrengo hauek kontuan hartu behar ditugu:

 Formula idaztean eta izendatzean positibo ezkerraldean eta negatiboa
(hidrogenoa gure kasuan) eskuinaldean idatziko dira.
 Molekulak eratzeko molekula osatzen duten elementuen balentziak elkarrekin trukatzen
dira eta azpiindize bezala agertuko dira: Al (+3) eta H (-1) AlH3

Bi nomenklatura erabiltzen dira:

Stock-en nomenklatura:
Konposatuen elementuren baten balentzia adierazteko, zenbaki erromatarrak idazten
dira parentesi artean. Elementu horrek balentzia bakarra badu, ez da adierazten.

Nomenklatura sistematikoa:
Zenbakizko zenbait aurrizki erabiltzen dira konposatuen formuletan elementu bakoitzetik
zenbat atomo dauden adierazteko (mono-, di-, tri-, tetra-, penta-, hexa-, hepta-)
Mono aurrizkia normalean erabiltzen da, konposatu bat baino gehiago eratu daitekeenean.
NaH - sodio hidruroa- sodio monohidruroa

-
HIDRURO METALIKOAK: metala + H MHm
STOCK IZENA IZEN SISTEMATIKOA

Metal (balentzia)+ HIDRUROA MONO-

Metal + DI- HIDRUROA
TRI-
FeH3  burdina (III) hidruroa TETRA-
FeH3 burdin trihidruroa

2.- Hidruro ez metalikoak: H + + ez-metala (balentzia negatiboarekin) HxX

STOCK IZENA IZEN SISTEMATIKOA IZEN TRADIZIONALA

HF Hidrogeno fluoruroa Hidrogeno fluoruroa Azido fluorhidrikoa
HCl Hidrogeno kloruroa Hidrogeno kloruroa Azido klorhidrikoa
HBr Hidrogeno bromuroa Hidrogeno bromuroa Azido bromhidrikoa
HI Hidrogeno ioduroa Hidrogeno ioduroa Azido iodhidrikoa
H2S Hidrogeno sulfuroa Hidrogeno sulfuroa Azido sulfhidrikoa
H2Se Hidrogeno seleniuroa Hidrogeno seleniuroa Azido selenhidrikoa
H2Te Hidrogeno teluriuroa Hidrogeno teluriuroa Azido telurhidrikoa

Batzuk, alderantziz idazteaz gain, izen berezia dute:

H2O  ura NH3 amoniakoa
PH3  fosfanoa / fosfina AsH3  artsanoa /artsina
SbH3  estibanoa / estibina CH4  metanoa
SiH4  silanoa BH3 boranoa
 8

7.- Eman izenak:

IZEN SISTEMATIKOA STOCK IZENA

CuH
CuH2
AuH3
NaH
ZnH2
AlH3
CoH2
BeH2
CdH2
CoH3
SnH2
SnH4

8.- Eman formulak:

Potasio hidruroa Hidrogeno bromuroa

Burdin (II) hidruroa Hidrogeno teluriuroa
Aluminio hidruroa Hidrogeno ioduroa
Zilar hidruroa Hidrogeno fluoruroa
Kaltzio hidruroa Hidrogeno kloruroa
Magnesio hidruroa Merkurio (I) hidruroa
Eztainu (IV) hidruroa Hidrogeno sulfuroa
Sodio hidruroa Berun (II) hidruroa

9.- Eman izenak:

IZEN TRADIZIONALA
NH3
PH3
AsH3
SbH3
CH4
SiH4
BH3
 9

10.- Eman formula:

Zilar oxidoa Sufre (IV) oxidoa

Kadmio hidruroa Azido sulfhidrikoa
Burdina (III) oxidoa Fosforo (V) oxidoa
Kobre (II) oxidoa Estibanoa
Amoniakoa Nitrogeno (V) oxidoa
Kaltzio oxidoa Azido iodhidrikoa
Berun (II) hidruroa Kloro (I) oxidoa
Dimerkurio monoxidoa Dikloro pentaoxidoa
Hidrogeno fluoruroa Rubidio hidruroa
Dikobalto trioxidoa Nitrogeno (I) oxidoa

11.- Eman izenak

IZEN SISTEMATIKOA STOCK IZENA

Cl2O
SnH4
FeH3
l2O7
SeO
ZnO
H2S
HI
Br2O3
AlH3
Al2O3
SO
CO2
AgH
AuH
HgH
P2O5
 10

12.- Eman izenak

Izen Sistematikoa Stock Izena

Fe2O3
Cu2O
SO2
Cl2O7
N2O5
CaO
Al2O3
Cl2O5
N2O3
MgO
CdO
FeO
Cl2O
BeO
NiO
Cl2O3
Li2O
SeO3
Cl2O
Br2O3
As2O5
SiO2
N2O3
SO3
P2O5
CuO
HgO

GATZAK:
 11

Metal batek + ez-metal batek eratutatoak (lotura ionikoa) MxXm

Formulak egiteko hurrengo hauek kontuan hartu behar ditugu:
 Formula idaztean eta izendatzean metala (balentzia positiboa) ezkerraldean eta
ez-metala (balentzia negatiboa) eskuinaldean idatziko dira.
 Molekulak eratzeko molekula osatzen duten elementuen balentziak elkarrekin trukatzen
dira eta azpiindize bezala agertuko dira: Al (+3) eta Cl (-1) AlCl3

Bi nomenklatura erabiltzen dira:

Stock-en nomenklatura:
Konposatuen elementuren baten balentzia adierazteko, zenbaki erromatarrak idazten
dira parentesi artean. Elementu horrek balentzia bakarra badu, ez da adierazten.

Nomenklatura sistematikoa:
Zenbakizko zenbait aurrizki erabiltzen dira konposatuen formuletan elementu bakoitzetik
zenbat atomo dauden adierazteko (mono-, di-, tri-, tetra-, penta-, hexa-, hepta-)
Mono aurrizkia normalean erabiltzen da, konposatu bat baino gehiago eratu daitekeenean.

Hauek izango dira gatzik ezagunenak:

1– 2- 3- 4-
F  fluoruroa S  sulfuroa N C
Cl kloruroa Se  seleniuroa P Si
Br  bromuroa Te  teluriuroa As
I ioduroa Sb
STOCK IZENA IZEN SISTEMATIKOA

DI- MONO-
Metal (balentzia)+ ez-metal-UROA TRI- metal +DI- ez-metal-UROA
TETRA- TRI-

Fe2S3  burdin (III) sulfuroa Fe2S3  diburdin trisulfuroa

13.- Eman formula:

Kobre (II) fluoruroa

Potasio sulfuroa
Kobalto (III) sulfuroa
Burdin trikloruroa
Kobre dibromuroa
Eztainu tetrafluoruroa
Burdin (II) kloruroa
Sodio bromuroa
Kaltzio fluoruroa
Aluminio kloruroa
14.- Eman izenak:
 12

STOCK IZENA IZEN SISTEMATIKOA

AlCl3
CuBr2
CaTe
KI
FeCl2
NiS
K2S
PbF2
Al2S3
BeS
AlF3
Fe2S3
CuI
Cu2Te

15.- Eman izenak:

IZEN SISTEMATIKOA STOCK IZENA

AlCl3
BaF2
CO2
SO3
SnO2
P2O5
HF
NH3
H2S
PbO
Be H2
Fe2S3
TeO3
FeH3
PH3
PbO
Co2O3
16.- Bete ezazu taula:
 13

IZEN SISTEMATIKOA STOCK IZENA

 14

AlCl3

CaF2

SnO2

P2O5

HF

PbO

PH3

Fe2S3

TeO3

CO2

SO3

NiH3

AlCl3

Al2O3

CaF2

SnO2

MgBr2

MgO

CuBr2

CuO

As2O3

BeCl2

CdBr2

CoCl2

SnCl2

P2O5

MgCl2

CuCl

LiCl
 15

HBr

HF

HgO

NiCl2

CaO

17- Eman formula:

Nitrogeno (V) oxidoa Magnesio kloruroa

Hidrogeno sulfuroa Aluminio bromuroa
Amoniakoa Berilio hidruroa
Diburdin trioxidoa Dikloro monoxidoa
Magnesio hidruroa Sodio kloruroa
Sufre dioxidoa Sufre (VI) oxidoa
Zilar oxidoa Eztainu (IV) hidruroa
Fosfanoa Berilio hidruroa
Dikloro heptaoxidoa Dinitrogeno pentaoxidoa
Hidrogeno kloruroa Aluminio hidruroa
 16

HIDROXIDOAK
OH taldeak (-1) + metal batek eratutakoak: M(OH)m

Formulak egiteko hurrengo hauek kontuan hartu behar ditugu:

 Formula idaztean eta izendatzean positibo ezkerraldean eta negatiboa (OH-
gure kasuan) eskuinaldean idatziko dira.
 Molekulak eratzeko molekula osatzen duten elementuen balentziak elkarrekin trukatzen
dira eta azpiindize bezala agertuko dira: Al (+3) eta OH (-1) Al(OH)3

Bi nomenklatura erabiltzen dira:

Stock-en nomenklatura:
Konposatuen elementuren baten balentzia adierazteko, zenbaki erromatarrak idazten
dira parentesi artean. Elementu horrek balentzia bakarra badu, ez da adierazten.

Nomenklatura sistematikoa:
Zenbakizko zenbait aurrizki erabiltzen dira konposatuen formuletan elementu bakoitzetik
zenbat atomo dauden adierazteko (mono-, di-, tri-, tetra-, penta-, hexa-, hepta-)
Mono aurrizkia normalean erabiltzen da, konposatu bat baino gehiago eratu daitekeenean.
NaOH - sodio hidroxidoa – sodio monohidroxidoa

STOCK IZENA IZEN SISTEMATIKOA

Metal (balentzia)+ HIDROXIDOA MONO-

Metal + DI- HIDROXIDOA
TRI-
Fe(OH)3  burdina (III) hidroxidoa TETRA-
Fe(OH)3 burdin trihidroxidoa

18.- Eman izenak:

IZEN SISTEMATIKOA STOCK IZENA

CuOH
Cu(OH)2
Au(OH)3
NaOH
Zn(OH)2
Al(OH)3
Co(OH)2
Be(OH)2
Cd(OH)2
Co(OH)3
 17

Sn(OH)2
Sn(OH)4

19.- Eman formulak:

Potasio hidroxidoa Merkurio (I) hidroxidoa

Burdin (II) hidroxidoa Berun (II) hidroxidoa
Aluminio hidroxidoa Kobalto (III) hidroxidoa
Zilar hidroxidoa Urre monohidroxidoa
Kaltzio hidroxidoa Urre trihidroxidoa
Magnesio hidroxidoa Kobre dihidroxidoa
Eztainu (IV) hidroxidoa Berilio hidroxidoa
Sodio hidroxidoa Zink hidroxidoa
18