Zaburzenia funkcji

percepcyjno-motorycznych,
ćwiczenia
 Spis treści

Zaburzenia funkcji percepcyjno-motorycznych a trudności

w czytaniu i pisaniu
Zaburzenia funkcji percepcyjno- motorycznych a uczenie
się matematyki
Metodyka ćwiczeń usprawniających i korekcyjnych

2
 Zaburzenia funkcji percepcyjno-
motorycznych a trudności w czytaniu
i pisaniu
Od dawna dzieci w różnym wieku miewały problemy z nauką czytania
i pisania. Czasem z tego powodu powtarzały klasę, niekiedy zmieniały szkoły,
lecz nie pomagało to w rozwiązywaniu ich problemu. Mówiono zwykle, że są
one leniwe, nie chcą się uczyć i w tym cały kłopot. Najczęściej nie potrafiono
im pomóc, czyli znaleźć takiej metody nauki czytania i pisania, która
sprawiłaby, że nauczyłyby się poprawnie pisać litery, wyrazy i zdania oraz je
prawidłowo odczytywać.

Istota i struktura czynności czytania i pisania

Czytanie i pisanie należą do podstawowych środków komunikacji

społecznej. Ułatwiają one proces porozumiewania się ludzi ze sobą nie tylko
w życiu bieżącym, ale także jako przekaz doświadczeń między pokoleniami
dawnymi, obecnymi i przyszłymi.

Czytanie i pisanie należą do podstawowych umiejętności

współczesnego człowieka, do opanowania których przywiązuje się dzisiaj
ogromną wagę. Bardzo ważne jest przy tym nie tylko przyswojenie tych
umiejętności, ale czas ich przyswojenia. We współczesnym świecie jest duża
tendencja do wczesnego wyposażenia dzieci w umiejętność czytania i
pisania, gdyż opanowanie tych czynności stymuluje rozwój umysłowy oraz
rozszerza możliwości zdobywania wszelkiej wiedzy.

3
 Umiejętność związana z odbiorem przez dziecko treści utrwalonych na
piśmie łączy się z wieloma innymi zdolnościami. W ich rozwoju pomagają
zabawy, które wymagają kojarzenia kształtów, ich odróżniania, łączenie
podobieństw. Czytanie i pisanie to wiele powiązanych ze sobą czynności i
powinno się wcześniej przygotować do nich dziecko.2 W funkcję czytania i
pisania zaangażowany jest zespół podstawowych funkcji psychofizycznych:
słuchowa, artykulacyjna, wzrokowo – przestrzenna, a w przypadku pisania
także motoryczna, które wspólnie zapewniają ich prawidłowy przebieg.

Co to są trudności w czytaniu i w pisaniu?

W opracowaniach naukowych dla określenia trudności w czytaniu

używa się terminu dysleksja (z greckiego: dys- ciężko, źle i leksis – wyraz,
mowa), a dla trudności w pisaniu terminu – dysgrafia (z greckiego: dys i
graphein – rysować, pisać).

4
 Według definicji ustalonej na Światowej Konferencji Neurologów
dysleksja jest to zaburzenie, które przejawia się niemożnością opanowania
umiejętności czytania i pisania mimo dobrej inteligencji i warunków
środowiskowych. Niezdolność ta uwarunkowana jest zaburzeniami
podstawowych funkcji poznawczych. Inną definicję podaje Marta
Bogdanowicz, która pisze, że „dysleksja to trudności w opanowaniu
umiejętności czytania”.

Termin dysgrafii określa z kolei jako „trudności w zakresie techniki

pisma, niski poziom graficzny pisma”. Autorka z tymi terminami łączy trzeci
– dysortografia. Według Marty Bogdanowicz „dysortografia to trudności w
opanowaniu poprawnej pisowni (chodzi tu o wszelkiego rodzaju odstępstwa
od prawidłowego zapisu, nie tylko błędy ortograficzne)”.

W literaturze dotyczącej zagadnień dysleksji, dysgrafii i dysortografii

napotykamy na wiele stanowisk dotyczących faktu, czy te trzy specyficzne
trudności można nazwać jednym terminem. I tak Teresa Gąsowska i Zofia
Pietrzak – Stępkowska uważają za słuszne „zastosowanie terminu dysleksja
do przypadków obniżenia zdolności do czytania i pisania”.

Do terminu „dysleksja” dodaje się czasem określenie „rozwojowa”.

Oznacza to, że opisywane trudności występują od początku nauki szkolnej, w
odróżnieniu od „dysleksji nabytej” (dla odróżnienia określanej aleksją i
agrafią), tj. utraty już opanowanej umiejętności czytania i pisania przez
osoby dorosłe po przebytym uszkodzeniu mózgu”.

5
 Przyczyny niepowodzeń w nauce czytania
i pisania

Większość badaczy zajmujących się problematyką nauki czytania i

pisania uważa, że jest to proces niezwykle skomplikowany – proces
angażujący wielorako różnorodne czynności dziecka: sensoryczne
(wzrokowe, słuchowe), ruchowe (artykulacyjne, manualne), poznawcze
(pamięciowe, spostrzeżeniowe), a przede wszystkim złożone czynności
umysłowe.

Czasem bywa tak, że dziecko nie jest w stanie wykonać wszystkich tych
czynności i tu pojawiają się właśnie problemy wiążące się z nauką czytania i
pisania. Aby dać jednak odpowiedź na pytanie, jakie przyczyny składają się
na ten fakt, musimy zdawać sobie sprawę z tego, czym jest proces czytania i
czym jest proces pisania. Według H. Mystkowskiej czytanie jest procesem

6
sensoryczno – motorycznym, intelektualnym, emocjonalnym i
wychowawczym.

Czytanie stanowi swoistą, złożoną operację myślową i wymaga

jednoczesnego przeprowadzania takich czynności, jak:
• całościowego dostrzegania kształtu graficznego wyrazu i skojarzenia
go z dźwiękowym odpowiednikiem,
• skonstruowanie z poszczególnych słów tekstu treści jako sensownej
całości, czyli dostrzeżenia i uświadomienia sobie powiązań logicznych
między wyrazami oraz wyrażeniami i zwrotami.

„Istotą umiejętności czytania i pisania jest zdolność dziecka do

tłumaczenia albo do rozszyfrowywania znaków języka pisanego, a

7
podstawowymi elementami czytania są: rozumienie czytanego tekstu i
związana z tym technika czytania”.

Pismo z kolei jest „procesem zaczynającym się od analizy dźwięków

potoku słownego, od wyodrębnienia w nim poszczególnych fonemów w
znaki literowe, dopiero potem następuje zapis serii zróżnicowanych znaków
graficznych”. Proces pisania wymaga skomplikowanych czynności. Dziecko
musi prawidłowo spostrzegać oraz zapamiętywać graficzny obraz
poszczególnych liter. Poza tym musi prawidłowo rozpoznać dźwięki
wchodzące w skład wyrazu, podporządkować im odpowiednie znaki
graficzne i w należytej kolejności je zapamiętać. Oprócz tego proces pisania
wymaga odpowiednio sprawnej ręki.

Rodzaje trudności w czytaniu i pisaniu

Trudności w czytaniu i pisaniu u dzieci wywodzą się z zaburzonych

funkcji analizatorów.

 Analizator słuchowy

Zaburzenia w obrębie analizatora słuchowego powodują u dzieci

następujące rodzaje trudności:
• mylenie głosek, struktur dźwiękowych zbliżonych fonetycznie (b-p, t-
d, k-g, w-f),
• zmianę głosek dźwięcznych na bezdźwięczne (b-p, w-f),
• opuszczanie wyrazów, sylab, liter,
• dodawanie sylab, liter,

8
 • opuszczanie końcówek przy zbiegu dwóch spółgłosek, np. spostrzeg
zamiast spostrzegł,
• nieprawidłowe pisanie wyrazów z i-j, ze zmiękczeniami (ś-si, ć-ci, ź- zi,
ń-ni),
• odróżnianie samogłosek nosowych od zespołów dźwiękowych, np. ą
od om, on,
• wadliwe wyodrębnianie wyrazów w zdaniach, łączenie przyimków z
rzeczownikami, np. szkole, napolu,
• w czytaniu długo utrzymujące się literowanie, nieuwzględnianie
znaków przestankowych.

 Analizator wzrokowy

Zaburzenia w obrębie analizatora wzrokowego powodują, że

dzieci:
• mają trudności w całościowym ujmowaniu liter o podobnej strukturze
graficznej takich, jak np. a-o, m-n, l-t, E-F,
• mylą zazwyczaj wyrazy o podobnym obrazie wizualnym, takie jak np.
rok-rak, długi-drugi,
• opuszczają drobne elementy graficzne, znaki interpunkcyjne,
• zapominają i wadliwie posługują się wielkimi literami,
• popełniają błędy ortograficzne,
• mylą litery o podobnym kształcie, ale odmiennym kierunku i położeniu
(inwersja statyczna), np. d-b, g-p, m-w,
• mają trudności z wizualnym rozróżnieniem w wyrazie podobnych
układów literowych, takich jak np. ba-ab, da-ad,
• opuszczają „rządki” w tekście w czasie czytania i pisania,
• mylą kierunek zapisu wyrazów,

9
 • niewłaściwie rozmieszczają wyrazy na stronie,
• malują ubogie, uproszczone rysunki,
• dostrzegają małą liczbę szczegółów na obrazku,
• czytają nierytmicznie,
• długo literują tekst (dziecko koncentruje się na technicznej stronie
czytania, co utrudnia rozumienie tekstu),
• mają trudności w posługiwaniu się mapą oraz w nauce języków obcych
(związane z opanowaniem nowych znaków graficznych).

 Analizator kinetyczno – ruchowy

Zaburzenia w obrębie analizatora kinetyczno – ruchowego

powodują u dzieci następujące rodzaje trudności:
• zbyt wolne tempo wykonywanych czynności,

10
 • słaby poziom graficzny pisma,
• mała percepcja ruchów i palców,
• w rysunkach widoczny zbyt mały lub duży nacisk ołówka, rysunki są
niestaranne,
• w piśmie występują dysproporcje między literami, litery wychodzą
poza linię, nieprawidłowe są połączenia między literami, różne jest
nachylenie liter.

 Lateralizacja

Zaburzenia orientacji przestrzennej oraz lateralizacja u dzieci

mających trudności w czytaniu i w pisaniu powodują również
określone rodzaje trudności.

I tak w przepadku zaburzonej orientacji przestrzennej występują:

• trudności w rozpoznawaniu rysunku, zakłócenia w proporcji
elementów,
• trudności w czytaniu przejawiające się w przestrzeganiu, opuszczaniu
liter, sylab, a nawet całych linijek,
• trudności w opisie relacji przestrzennych podczas opowiadania
obrazka (na lewo, na prawo, na dole, nad, pod, obok, itp.),
trudności w piśmie charakteryzujące się myleniem liter różniących się
położeniem w stosunku do osi pionowej (d-g, b-p) lub poziomej (m-w,
n-u), tzw., inwersja statyczna.

W przypadku zaburzonej lateralizacji występują takie trudności, jak:

• zmiany kierunku w rysunkach,
• obniżone tempo pisania i jego poziom graficzny,

11
 • „pismo lustrzane” polegające na zapisie znaków graficznych
odpowiadających zwierciadlanemu odbiciu normalnego pisma,
• błędne odtwarzanie liter (dziecko niedokładnie odczytuje i pisze, np.
los jak las, sęk jak sok, itp.).

Zaburzenia funkcji percepcyjno-

motorycznych a uczenie się matematyki
Podstawowe symptomy zaburzeń zdolności arytmetycznych

Wielu autorów podkreśla, że trudności w uczeniu się matematyki

stanowią złożony zespół objawów, na który składa się wiele symptomów
cząstkowych. Pojawiają się one w procesie nabywania różnych umiejętności
matematycznych. Usystematyzowanie charakterystycznych symptomów
objawów dyskalkulii jako zaburzenia zdolności arytmetycznych i
specyficznych trudności w uczeniu się matematyki pozwoli na trafną ocenę
diagnostyczną i rozpoznanie przyczyn nieprawidłowego procesu uczenia się.

Trudności mogą dotyczyć:

• opanowania liczenia w znaczeniu prostego przeliczania obiektów,
• niskiego poziomu rozumowania matematycznego,
• problemów z czytaniem i zapisem symboli matematycznych,
• trudności z liczeniem i wykonywaniem operacji arytmetycznych
zarówno pisemnych jak i pamięciowych,
• błędów o charakterze rewersji (mylenie 6 i 9), inwersji (98 i 89)
opuszczeń, przestawień cyfrowych,
• zrozumienia i opanowania zasad i reguł matematycznych,

12
• posługiwania się pojęciem czasu i jednostkami jego pomiaru,
• zastosowania miar długości, ciężaru, wielkości,
• posługiwania się pieniędzmi,
• orientacji przestrzennej,
• mylenia stron lewa - prawa,
• opanowania sekwencyjnego porządku w grach i zabawach, gubienia
się i dezorientacji podczas gier w zakresie kolejności,
• w edukacji muzycznej - kłopoty z odczytywaniem nut,
• niepoprawnego liczenia przedmiotów,
• zapominania następnego etapu w jakiejś operacji,
• błędów "nieuwagi",
• niesprawdzanie pracy lub takie sprawdzanie, które nie jest skuteczne,
• trudności w rozumieniu logiki lub języka matematycznego,
• powtarzania liczby, symbolu (lub procesu), który był użyty w
poprzednim obliczaniu lub w poprzedniej części operacji,
• dziwaczne błędy; np. pisanie liczb (symboli), które wydają się
pochodzić znikąd,
• powolne odpowiedzi. (To może być szczególnie widoczne przy
obliczeniach arytmetycznych "w pamięci" i pytaniach z tabliczki
mnożenia),
• liczenie na palcach
• wydaje się rozumieć temat na lekcji, ale nie w pracy domowej
• trudności w uczeniu się granic liczbowych do 10 i 20 i w uczeniu się
tabliczki mnożenia,
• zapamiętywania liczb,
• trudności w planowaniu, organizowaniu i kontynuowaniu
matematycznych procesów (rozwiązywaniu zadań),
• trudności w czytaniu mapy,

13
 • trudności w uczeniu się podstawowych operacji i zastosowaniu ich
poza lekcją matematyki; np. obliczanie długości, ilości,
• trudności w rozumieniu i używaniu informacji statystycznych,
• częste naciskanie złych przycisków w kalkulatorze,
• awersja lub strach przed matematyką

Można też wskazać na szczegółowe trudności w uczeniu się

matematyki u dzieci ze względu na zaburzenia konkretnych funkcji
percepcyjno -motorycznych i ich integracji.

Przejawy trudności w uczeniu się matematyki ze względu na

zaburzenia funkcji słuchowo - językowych:
• trudności z zapamiętaniem tabliczki mnożenia,
• trudności dotyczące przetwarzania liczb i pamięciowego opanowania
sekwencji (np. liczenie wspak, dwójkami, trójkami),
• trudności z zapamiętywaniem szeregu cyfr,
• trudności w zapamiętywaniu definicji i wzorów,
• problemy z użyciem liczebników głównych, porządkowych,
zbiorowych, ułamkowych,
• problemy z zapamiętaniem krok po kroku procedury,

14
 • trudności w odczytywaniu symboli matematycznych, cyfr, liczb (np.
zamiast ¾ czytanie 4/3), znaków operacyjnych, kojarzeniu symboli z
ich nazwami (np. pierwiastek),
• wolne tempo wykonywania obliczeń i zadań w pamięci, trudności w
opanowaniu sekwencji i jednostek czasu (np. nazwy dni tygodnia,
miesięcy),
• trudności w skupieniu uwagi na bodźcach słuchowych, w
różnicowaniu informacji o podobnym brzmieniu (np.:
przyprostokątna i przeciwprostokątna, naprzeciwległe i
naprzemianległe, równoboczny i różnoboczny, dzielna i dzielnik),
• trudności z rozwiązywaniem usłyszanych zadań tekstowych,
• problemy ze zrozumieniem treści zadań tekstowych (zazwyczaj
związane z wolnym tempem, słabą techniką czytania oraz
trudnościami z rozumieniem czytanego tekstu),
• odpowiedzi niezawierające odpowiednich określeń i terminów
matematycznych.

Przejawy trudności w uczeniu się matematyki ze względu na

zaburzenia funkcji wzrokowych i orientacji przestrzennej:
• mylenie cyfr i liczb o podobnym obrazie graficznym: 9 i 6, 1 i 7,
• przestawianie kolejności cyfr i liczb w zapisywaniu i odczytywaniu
działań, np. 87= 78, 361 =316, 2/8= 8/2,
• trudności z organizacją przestrzenną zapisu w słupkach,
• mylenie znaków nierówności,
• trudności z operowaniem długimi liczbami, z wieloma zerami lub
miejscami po przecinku,
• gubienie cyfr i znaków działań, gubienie fragmentów podczas
odczytywania i zapisywania wzorów,

15
 • błędne odczytywanie i zapisywanie działań i wzorów
matematycznych,
• trudności w zapamiętywaniu wzorów, schematów, nazw figur i brył -
postrzeganych wzrokowo,
• niepełne odczytywanie informacji przekazywanych za pomocą
rysunku, grafu, schematu, tabelki, wykresu, skali, legendy na mapie,
• trudności z analizą dwóch rysunków, wykresów, grafów jednocześnie,
trudności w zapamiętywaniu kształtu figur i kątów,
• kłopoty z porównywaniem figur i ich cech, takich jak: położenie,
proporcja, wielkość, odległość, głębokość,
• trudności w rysowaniu figur i brył oraz ich rzutów, kłopoty z
operowaniem pojęciami geometrycznymi, trudności w zadaniach na
osi współrzędnych, nieprawidłowe wykonywanie wykresów funkcji,
• niedokładność pomiaru długości odcinków,
• niewłaściwe stosowanie wielkich i małych liter w zapisach jednostek i
symboli (np. 10MG - 10mG - 10Mg),
• mylenie indeksów górnych i dolnych (x2, x2 lub X2),
• niewłaściwa kolejność wykonywania działań pisemnych,
• trudności w zapamiętaniu strategii, zasad dokonywania obliczeń,
• trudności w orientacji na kartce papieru (nieumiejętne rozplanowanie
miejsca na obliczenia),
• trudności w posługiwaniu się zegarem wskazówkowym.

Przejawy trudności w uczeniu się matematyki ze względu na

zaburzenia koordynacji wzrokowo - ruchowej, rozwoju ruchowego:
• brzydkie pismo (dysgraficzne) utrudniające precyzyjny zapis
matematyczny i wynikające z tego błędy w obliczeniach,

16
• wolne tempo pisania (np. nienadążanie z przepisywaniem z tablicy,
dłuższy czas pisania sprawdzianów).

Metodyka ćwiczeń usprawniających

i korekcyjnych
1. Ćwiczenia wspomagające prawidłowy rozwój mowy:
• Ćwiczenia oddechowe:
o ćwiczenia angażujące tylko aparat oddechowy;
o zabawy wydłużające fazę wydechową;
o ćwiczenia oddechowe brzuszno-przeponowe.
• Ćwiczenia fonacyjne (głosowe):
o ćwiczenia zmniejszające napięcie mięśni krtani;
o ćwiczenia usprawniające motorykę narządów mowy;
o ćwiczenia ogólnorozwojowe angażujące całe ciało;
• Gimnastyka narządów mowy (ćwiczenia żuchwy, warg, policzków,
języka, podniebienia miękkiego).

2. Ćwiczenia percepcji słuchowej i pamięci słuchowej:

• Ćwiczenie słuchu niewerbalnego:
o rozróżnianie dźwięków z najbliższego otoczenia i ich lokalizacja;
o różnicowanie dźwięków wydawanych przez instrumenty
muzyczne;
o wyodrębnianie i liczenie dźwięków;
o różnicowanie natężenia i wysokości głosu, długości trwania
dźwięku;
o odtwarzanie podanego rytmu, próba tworzenia własnego;

17
• Ćwiczenie słuchu werbalnego:
o rozróżnianie mowy prawidłowej od wadliwej (np. sanki –
szanki…);
o porównywanie długości wyrazów i zdań;
o wyodrębnianie wyrazów w zdaniach, zdań w tekście;
o rytmiczne wypowiadanie wyrazów, zdań;
o zapamiętywanie ciągów sylabowych, wyrazowych i ich
odtwarzanie;

3. Ćwiczenia percepcji wzrokowej i pamięci wzrokowej:

• Ćwiczenia na materiale bezliterowym:
o wykrywanie różnic i podobieństw między obrazkami,
przedmiotami;
o klasyfikowanie przedmiotów, figur geometrycznych wg
określonych cech;
o układanie obrazków i kompozycji wg wzoru i z pamięci
(puzzle…);
o wskazywanie z pamięci eksponowanych wcześniej
przedmiotów, obrazków;
o rysowanie z pamięci uprzednio widzianych figur.
• Ćwiczenia na materiale literowym: - rozpoznawanie, porządkowanie,
grupowanie liter;
o wyszukiwanie określonych liter w sylabach, wyrazach;
o zakreślanie w tekście wymienionych trudności;
o przyporządkowywanie wskazanych liter (np. pierwszej) do
prezentowanych obrazków, przedmiotów.
• Ćwiczenia na materiale sylabowo-wyrazowo-zdaniowym:

18
 o rozcinanie wyrazów na sylaby, zdań na wyrazy i ponowne ich
składanie;
o porządkowanie sylab, wyrazów w rozsypankach;
o grupowanie sylab, wyrazów wg podobieństw graficznych
o podpisywanie ilustracji wyrazami ułożonymi z sylab, zdaniami
ułożonymi z wyrazów.

4. Ćwiczenia koordynacji wzrokowo-ruchowej i słuchowo-

ruchowej:
• układanie obrazków np. po lewej i prawej stronie, niżej i wyżej;
• uzupełnianie rysunków w formie poleceń (Nad drzewem narysuj
słońce);
• ćwiczenia koordynacji słuchowo-ruchowej i orientacji kierunkowej
prowadzone w formie poleceń (podnieś prawą rękę, zrób krok w lewo,
itp.);
• wykonywanie ćwiczeń na określony sygnał wzrokowy lub słuchowy
np. marsz ze zmianą kierunku ruchu;
• zabawy ruchowe zręcznościowe (toczenie, rzucanie i chwytanie
różnych przedmiotów);
• skoki, podskoki, przeskoki (ćwiczenia ze skakanką, szarfą, piłką);
• ćwiczenia równoważne (np. chodzenie po narysowanej linii);

5. Ćwiczenia sprawności manualnej i grafomotorycznej:

• ćwiczenia rozmachowe (zamalowywanie farbami dużych płaszczyzn,
malowanie form kolistych, falistych, rysowanie kredą po tablicy);
• ćwiczenia manualne usprawniające małe ruchy ręki (modelowanie,
wydzieranie, stemplowanie, ugniatanie, wycinanie);

19
• czynności manipulacyjne (chwytanie, przekładanie, przewlekanie,
wkładanie, wyjmowanie drobnych elementów);
• ćwiczenia grafomotoryczne (kalkowanie, obwodzenie, wypełnianie
konturów, rysowanie po śladzie);
• poprawne odtwarzanie układów linearnych zgodnie z kierunkiem
pisania;
• pisanie ciągów sylabowych i wyrazowych bez odrywania ręki.

6. Ćwiczenia doskonalące umiejętność, mówienia, czytania i pisania:

• poprawne nazywanie rzeczy, czynności, zjawisk;
• kształtowanie umiejętności spontanicznego wypowiadania się;
• próby stawiania pytań i formułowania odpowiedzi;
• budowanie zdań nt. przedmiotu, obrazka;

20
• uczenie się na pamięć rymowanek, krótkich wierszy i piosenek.
• czytanie sylab, wyrazów, zdań, krótkich tekstów;
• dobieranie podpisów do podanych przedmiotów, ilustracji i
odczytywanie ich;
• poprawne i kształtne pisanie liter, wyrazów i zdań z uwzględnieniem
właściwych proporcji liter i odstępów między wyrazami;
• uzupełnianie luk w zdaniach i wyrazach;
• układanie i zapisywanie wyrazów z rozsypanki sylabowej, zdań z
rozsypanki wyrazowej;
• pisanie łatwych wyrazów i zdań z pamięci i ze słuchu

7. Doskonalenie sprawności i umiejętności matematycznych:

• utrwalanie podstawowych pojęć matematycznych;
• dodawanie, odejmowanie, mnożenie i dzielenie w zakresie
dostosowanym do możliwości dziecka;
• rozwiązywanie zadań tekstowych o treści związanej z sytuacjami
napotkanymi w życiu codziennym;
• ćwiczenia związane z obliczeniami praktycznymi, w tym głównie
pieniędzmi;

8. Wykorzystanie komunikacji werbalnej i niewerbalnej w

interakcjach z otoczeniem:
• Rozwijanie umiejętności konwersacji słownej na poziomie
podstawowym.
o wokalizacja (naśladowanie w formie zabawy dźwięków i głosów
z otoczenia);
o ekspresja przez śpiew – posługiwanie się mową śpiewaną
(imiona dzieci, nazwy przedmiotów, proste polecenia, itp.);

21
 o stosowanie w praktyce form grzecznościowych (proszę,
dziękuję, przepraszam) oraz zwrotów typu: dzień dobry;
o ćwiczenia stymulujące spontaniczne wypowiedzi;
o uczenie właściwej reakcji na polecenia kierowane do większej
grupy osób.

9. Rozwijanie potrzeby i umiejętności wchodzenia w interakcje

społeczne w najbliższym środowisku:
• wycieczki do miejsc użyteczności publicznej (biblioteka szkolna,
sekretariat, sklepy, poczta, itp.);
• ulica – bezpieczne uczestnictwo w ruchu drogowym;
• ćwiczenia doskonalące umiejętności radzenia sobie w sytuacjach
nieznanych i trudnych.

10. Rozwijanie logicznego myślenia z werbalnym i

niewerbalnym uzasadnieniem:
• klasyfikowanie obrazków, przedmiotów wg określonych cech;
• rozwijanie myślenia przyczynowo - skutkowego z wykorzystaniem np.
historyjek obrazkowych;
• tworzenie pojęć nadrzędnych na podstawie pojęć podrzędnych
(spódnica, spodnie, bluzka – ubrania);
• rozwiązywanie zagadek, rebusów, krzyżówek, itp.

11. Rozwijanie motywacji do nauki:

• udział zabawach, grach dydaktycznych,
• utwierdzanie w przekonaniu, że osiągnięcie sukcesu jest na miarę
możliwości dziecka;

22
 • mobilizowanie do pracy, nagradzanie słowne, podkreślanie każdego
osiągnięcia.

Podsumowanie

 Zapoznaj się z treścią lekcji. Gdy opanujesz już cały materiał zawarty
w dziale, przystąp do testu cząstkowego.

Literatura uzupełniająca

 Diagnoza i rewalidacja indywidualna dziecka ze specjalnymi

potrzebami edukacyjnymi, pod red. Klaczak M., Majewicza P.,
Kraków 2006.
 Tymichova H., Ćwiczenia rozwijające sprawność ruchową ręki
i koordynację wzrokowo – ruchową, Gdańsk 2004.

23