ΦΥΣΙΚΗ ΙΙ

(ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΣΜΟΣ)

2. Ο Νόμος του Gauss

ΣΕΜΦΕ, 2ο εξ., ΦΥΣΙΚΗ ΙΙ Ακαδ. Έτος 2020 - 2021

 Ο Νόμος του Gauss

Η ολική ηλεκτρική ροή που διαπερνά οποιοδήποτε κλειστή επιφάνεια είναι ανάλογη
προς το ολικό φορτίο που περικλείει η κλειστή επιφάνεια

ΣΕΜΦΕ, 2ο εξ., ΦΥΣΙΚΗ ΙΙ Ακαδ. Έτος 2020 - 2021

 Ηλεκτρική ροή

 
Ροή διανυσματκού πεδίου H (r )
    
Θεωρούμε διανυσματικό πεδίο H (r )  xH x ( x, y, z )  yH y ( x, y, z )  z H z ( x, y, z )
και επιφάνεια Α στην περιιοχή που είναι ορισμένο το διανυσματικό πεδίο

Ορίζουμε ως Ροή, Φ, του διανυσματικού πεδου Η από την επιφάνεια Α, το επιφανειακό ολοκλήρωμα

του εσωτερικού γινομένου του διανυσματικού πεδίου επί το στοιχείο επιφάνειας dA
  
 A ( H )   H  dA
A


dA
 
Επιφάνεια και διάνυσμα;  dA  n dA
n

ΣΕΜΦΕ, 2ο εξ., ΦΥΣΙΚΗ ΙΙ Ακαδ. Έτος 2020 - 2021

Ηλεκτρική ροή ΦΕ  
d E  E  dA

           cos 

 
Γενικά: E   E  dA


ΣΕΜΦΕ, 2ο εξ., ΦΥΣΙΚΗ ΙΙ Ακαδ. Έτος 2020 - 2021

Ηλεκτρική ροή ΦΕ (ΙΙ)  
d E  E  dA

               cos 

 
Γενικά (για τυχαία επιφάνεια): E   E  dA


ΣΕΜΦΕ, 2ο εξ., ΦΥΣΙΚΗ ΙΙ Ακαδ. Έτος 2020 - 2021

Ηλεκτρική ροή ΦΕ (ΙΙΙ)
 
Ηλεκτρική ροή από κλειστή τυχαία επιφάνεια E   E  dA


ΣΕΜΦΕ, 2ο εξ., ΦΥΣΙΚΗ ΙΙ Ακαδ. Έτος 2020 - 2021

 Η πορεία «απόδειξης» του νόμου του Gauss – 1ο βήμα

Νόμος του Gauss για σημειακό φορτίο q στο κέντρο σφαίρας

Ποιά είναι η ηλεκτρική ροή από την επιφάνεια της σφαίρας;

+q
R

ΣΕΜΦΕ, 2ο εξ., ΦΥΣΙΚΗ ΙΙ Ακαδ. Έτος 2020 - 2021

 Η πορεία «απόδειξης» του νόμου του Gauss – 1ο βήμα

Νόμος του Gauss για σημειακό φορτίο q στο κέντρο σφαίρας (ΙΙ)
Ποιά είναι η ηλεκτρική ροή από την επιφάνεια της σφαίρας;

Σε κάθε σημείο της επιφάνειας της σφαίρας:

   
dA  n dA με n και r συγγραμμικά +q
(σφαιρική συμμετρία!) R

  1 q   1 q
d E  E  dA  r  dA n  dA
4  R 2
4  R 2

Η συνολική ροή
q 1 1 q
E        2
d dA 4 R
 
E 2 2
 .ί 4  R ί 4  R

q
E 
O

ΣΕΜΦΕ, 2ο εξ., ΦΥΣΙΚΗ ΙΙ Ακαδ. Έτος 2020 - 2021

 Η πορεία «απόδειξης» του νόμου του Gauss – 2ο βήμα

Νόμος του Gauss για σημειακό φορτίο q στο κέντρο σφαίρας (ΙΙΙ)

Ποιά είναι η ηλεκτρική ροή από την επιφάνεια σφαίρας ακτίνας 2R;

Η σφαιρική συμμετρία παραμένει!

Σε κάθε σημείο της επιφάνειας της σφαίρας:

    +q
dA  n dA με n και r συγγραμμικά
R

2R
  1 q 1 q
 E   E  dA   dA  4 ( 2 R ) 2

ί 4  (2 R ) 2 4  (2 R ) 2

q
 E (2R)   E ( R) 
O

ΣΕΜΦΕ, 2ο εξ., ΦΥΣΙΚΗ ΙΙ Ακαδ. Έτος 2020 - 2021

 Η πορεία «απόδειξης» του νόμου του Gauss – 2ο βήμα

Νόμος του Gauss για σημειακό φορτίο q στο κέντρο σφαίρας (ΙV)

Η ηλεκτρική ροή από τις δύο σφαιρικές επιφάνειες είναι η ίδια, διότι
το ίδιο πλήθος δυναμικών γραμμών διαπερνάει τις δύο επιφάνειες

ΣΕΜΦΕ, 2ο εξ., ΦΥΣΙΚΗ ΙΙ Ακαδ. Έτος 2020 - 2021

 Η πορεία «απόδειξης» του νόμου του Gauss – 3ο βήμα
Νόμος του Gauss για σημειακό φορτίο q εντός τυχαίας κλειστής επιφάνειας
Ποιά είναι η ηλεκτρική ροή από την τυχαία κλειστή επιφάνεια;

 
d E  E  dA

η ίδια!!!
ΣΕΜΦΕ, 2ο εξ., ΦΥΣΙΚΗ ΙΙ Ακαδ. Έτος 2020 - 2021
Επαναδιατύπωση του Νόμου του Gauss

Με το επιχείρημα λοιπόν ότι το ίδιο πλήθος των δυναμικών γραμμών διαπερνά

κάθε κλειστή επιφάνεια που περικλείει το φορτίο q, διατυπώνουμε:

Η ολική ηλεκτρική ροή που διαπερνά οποιαδήποτε κλειστή επιφάνεια είναι ανάλογη
προς το ολικό φορτίο που περικλείει η κλειστή επιφάνεια, και ισούται με

  q
   dA  O

Και από την αρχή της επαλληλίας:

  Q ,   dV
   dA 
 
 ,

O O

ΣΕΜΦΕ, 2ο εξ., ΦΥΣΙΚΗ ΙΙ Ακαδ. Έτος 2020 - 2021

Ηλεκτρική ροή από κλειστή επιφάνεια και στερεά γωνία
 ΕΠΙΠΕΔΗ ΚΑΙ ΣΤΕΡΕΑ ΓΩΝΙΑ (ΙΙ)
Στερεά γωνία
Θεωρούμε σημείο Κ και διαφορική κυκλική (αν και, όχι κατ’ ανάγκην) επιφάνεια dS με
τυχαίο προσανατολισμό ως προς το Κ (Σχ(β)). Ορίζουμε το διάνυσμα r από το Κ μέχρι το
κέντρο του dS , και r̂ το αντίστοιχο μοναδιαίο διάνυσμα. Αν n̂ είναι το μοναδιαίο διάνυσμα
το κάθετο στο dS (και έτσι ώστε τα δύο μοναδιαία διανύσματα να σχηματίζουν γωνία
μικρότερη των 90ο ), τότε ορίζουμε ως διαφορική στερεά γωνία d , υπό την οποία η dS
φαίνεται από το σημείο Ο, το μέγεθος
r̂  
r  n dS  dS

r̂
dS 
n̂
n̂
d  2
 2
dl r
r r
dS όπου dS η προβολή της dS σε επίπεδο κάθετο στο διάνυσμα r , όπως προκύπτει από το
εσωτερικό γινόμενο των μοναδιαίων διανυσμάτων  rˆ  nˆ  , Το (αδιάστατο) αποτέλεσμα το
μετράμε σε μονάδες στερακτινίων (sterad). (από Σημειώσεις Ι. Ράπτη)
K  

ΣΕΜΦΕ, 2ο εξ., ΦΥΣΙΚΗ ΙΙ Ακαδ. Έτος 2020 - 2021

Στερεά γωνία και σφαιρικές συντεταγμένες

ΣΕΜΦΕ, 2ο εξ., ΦΥΣΙΚΗ ΙΙ Ακαδ. Έτος 2020 - 2021

Απόδειξη του Νόμου του Gauss

Θα αποδείξουμε το N Gauss υπολογίζοντας τη ροή, από κλειστή επιφάνεια S, του ηλεκτρικού

πεδίου που οφείλεται σε σημειακό φορτίο Q το οποίο βρίσκεται, (α) στο εσωτερικό της S,
και, (β) στο εξωτερικό της S.

Qrˆ Q rˆ   ndS
ˆ  Q
 E  S    E  r   dS    dS     d
S S
4 0 r 2 4 0 S
r 2
4 0 S

όπου d η στερεά γωνία υπό την οποία φαίνεται κάθε διαφορικό στοιχείο dS της κλειστής
επιφάνειας S από το σημείο στο οποίο βρίσκεται το σημειακό φορτίο Q.

Από τον ορισμό της στερεάς γωνίας:

(α) Εάν το φορτίο βρίσκεται σε σημείο εσωτερικά της επιφάνειας, τότε Ω = 4 π
  q
   dA  O
(β) Εάν το φορτίο βρίσκεται σε σημείο εξωτερικά της επιφάνειας, τότε Ω = 0!
 
   dA  0
ΣΕΜΦΕ, 2ο εξ., ΦΥΣΙΚΗ ΙΙ Ακαδ. Έτος 2020 - 2021
 Εφαρμογές του Νόμου Gauss (η «χρησιμότητα» του νόμου)

Ο νόμος του Gauss συνδέει το Ε σε κλειστή επιφάνεια με το φορτίο που είναι

εγκλεισμένο (Qεγκλ).
(Και στη διαφορική του μορφή, συνδέει τελικά το ηλεκτρικό πεδίο σε ένα σημείο του
χώρου με την χωρική πυκνότητα φορτίου στο σημείο αυτό – 1η εξίσωση Maxwell !!!)

 
1. Υπολογίζοντας την ηλεκτρική ροή
   dA μπορούμε να υπολογίσουμε το Qεγκλ

2. Γνωρίζοντας το Qεγκλ μπορεί να υπολογιστεί το διάνυσμα του Ε σε οριακές επιφάνειες

(εκμεταλευόμενοι την συμμετρία της διάταξης των φορτίων πηγών)

Ισοδυναμία νόμων Coulomb και Gauss

ΣΕΜΦΕ, 2ο εξ., ΦΥΣΙΚΗ ΙΙ Ακαδ. Έτος 2020 - 2021

 Εφαρμογή του νόμου Gauss – Υπολογισμός ηλεκτρικής ροής από επιφάνεια

Σημειακό φορτίο Q βρίσκεται στην κορυφή κύβου πλευράς a. Να υπολογιστεί η ροή του ηλεκτρικού
πεδίου αυτού του φορτίου από κάθε πλευρά του κύβου.

a
a

a Q

ΣΕΜΦΕ, 2ο εξ., ΦΥΣΙΚΗ ΙΙ Ακαδ. Έτος 2020 - 2021

 Εφαρμογή του νόμου Gauss – Υπολογισμός έντασης ηλεκτρικού πεδίου, Ε

2. Γνωρίζοντας το Qεγκλ μπορεί να υπολογιστεί το διάνυσμα του Ε σε οριακές επιφάνειες

(εκμεταλλευόμενοι την συμμετρία της διάταξης των φορτίων πηγών)

ΣΕΜΦΕ, 2ο εξ., ΦΥΣΙΚΗ ΙΙ Ακαδ. Έτος 2020 - 2021

Παράδειγμα 1. Πεδίο φορτισμένου σφαιρικού φλοιού (ή αγώγιμης σφαίρας) (ΙΙ)

Α) Σε σημείο με r > R (εκτός της σφαίρας)

+q R 
Ο r E=;

ΣΕΜΦΕ, 2ο εξ., ΦΥΣΙΚΗ ΙΙ Ακαδ. Έτος 2020 - 2021

 Παράδειγμα 2. Πεδίο γραμμικής κατανομής φορτίου (απείρου μήκους) (II)

λ = dq/dl
q+


r
P

ΣΕΜΦΕ, 2ο εξ., ΦΥΣΙΚΗ ΙΙ Ακαδ. Έτος 2020 - 2021

 Εφαρμογή του νόμου Gauss – Υπολογισμός έντασης ηλεκτρικού πεδίου, Ε

2. Γνωρίζοντας το Qεγκλ μπορεί να υπολογιστεί το διάνυσμα του Ε σε οριακές επιφάνειες

(εκμεταλλευόμενοι την συμμετρία της διάταξης των φορτίων πηγών)

σφαιρική κυλινδρική επίπεδη

συμμετρία συμμετρία συμμετρία

σφαίρα κύλινδρος κουτί

ΣΕΜΦΕ, 2ο εξ., ΦΥΣΙΚΗ ΙΙ Ακαδ. Έτος 2020 - 2021

 Άσκηση 1. Πεδίο ομογενούς φορτισμένης σφαίρας (διηλεκτρικό υλικό) (ΙΙΙ)

. ΣΕΜΦΕ, 2ο εξ., ΦΥΣΙΚΗ ΙΙ Ακαδ. Έτος 2020 - 2021