Scribd Logo
Upload

Welcome to Scribd!

  • 11 views

    Sisteme Operative

    Uploaded by

    Hana Anadolli

    Copyright:

    © All Rights Reserved
    Download as PDF or read online from Scribd
    Flag for inappropriate content

    You might also like

    Sisteme Operative

    Uploaded by

    Hana Anadolli
    11 views57 pages

    Copyright

    © © All Rights Reserved

    Available Formats

    PDF or read online from Scribd

    Did you find this document useful?

    Is this content inappropriate?

    Report this Document

    Copyright:

    © All Rights Reserved
    Download as PDF or read online from Scribd
    Flag for inappropriate content
    Download as pdf
    11 views57 pages

    Sisteme Operative

    Uploaded by

    Hana Anadolli

    Copyright:

    © All Rights Reserved
    Download as PDF or read online from Scribd
    Flag for inappropriate content
    Download as pdf
    of 57
    Nocionet hyrése BIOS-i éshté sistem themelor hyrés /dalés i domosdoshém pér kompjuterin dhe &shté i projektuar né sigurimin themelor té interfejseve midis harduerit dhe softuerit. Shfag t& ‘gjitha punét gé duhen té kryen né kohen e fillimit t& ngritjes-POST- it. Ekzistojné Hoje té ndryshme té BIOS-it, té shkruar nga prodhues té ndryshén * AMI * AWARD © PHONIX etj Gjate leksioneve ne vazhdim do diskutohet AWARD BIOS-i, Do diskutojmé né pérgjithési pér BIOS-in , si kalohet (hyhet) né kété tip t& BIOS-it , ku ruhet BIOS-i dhe ka ruan BIOS-i, BIOS-agjenti, mbrojtjet e BIOS-it_me fjalékalim , thyerja e fjalékalimeve ej. Cka éshté BIOS-i? BIOS-i &shté sistem bazik hyrés/dalés (Basic Input-Output system ) dhe éshté “qendra nervore” e sistemit kompjuterik dhe mund t& konsiderohet si sistem operativ pér HARDUER. Eshté njé softuer q& éshté i programuar brenda ROM-cip-it té implementuar né pllakén amé (motherboard) té PC-sé e kompjuterve dhe éshté i dizajnuar né sigurimin themelor 8 interfejseve midis harduerit ( CPU , cipet , portat dhe video daljeve) dhe softuerit (sistemit operativ). BIOS cip-i shpesh referohet si ROM BIOS sepse né formén e zakonshme té tij ky &shté read-only memory-memoria vetém pér lexim, cip me pérmbajtje qé nuk mund t& ndryshohet. Né versionet e mé vonshme paragiten mundésité e riprogramimit ne EPROM programim dhe duke filluar gjaté viti 1990 BIOS-at pérdorin flash memorien (flash BIOS). Flash BIOS-at mund té riprogramohen pérmes softuerit dhe pothuajse né té gjithé BIOS-at té Pentium-familjeve. BIOS-i ésht@ sekuenca ¢ paré qé funksionon kur kompjuteri ndezét dhe éshté i dukshém né ekran. 1 giithé hardueri i kompjuterit duhet t& punoj me softuerin pérmes interfejseve. BIOS-i pércjell kompjuterin n8 ngritien dhe startimin e pjesés sé ekzekutimit dhe pusl softuerit nga flopi disku dhe hard © Ky “sistem operativ” éshté pérgjegjés pér startimin e kompjuterit © Shfag té gjitha punét q& duhen t& kryhen né kohén e fillimit t& ngritjes : POST-it (Power -On Self Test). ‘© Testimi i vetvetes gjaté ndezjes .butimin e sistemit operativ nga flopi disku ose hard disku apo nga DVD-ja) Disa nga versionet e vjetra te PC-ve nuk mund té bashkéveprojné me gjithé harduerin modern , sepse BIOS-i i tyre nuk ¢ pérkrah até harduer, prandaj sistemi operativ nuk mund ta thérras rutinén e BIOS-it né até shfrytézim, Ky problem mund te zgjidhet me rivendosjen ¢ BIOS-it me njé mé té ri gé do t& mbéshtet harduerin ¢ ri, ose me instalimin € drajverit t& pajisjes pér harduer. Konkludim me rendé BIOS-i &shté i domosdoshém pér kompjuterin Cha mund te béjmé me té ? Mund ta ndryshojmé Konfigurimet g& jané ruajtur n& CMOS ose Metal Oksid Giysmépérgues, BIOS-i_ i sotit mund t& béj auto-detektimin e drajverave sikurse shumé tipa tjeré t& hardueréve pérmes plug-and-play. Pér ti kryer punét e tij ,BIOS-i duhet t& njohé ndryshimet e parametrave (konfigurimit t& harduerit ). Kéto jané t8 ruajtura pérheré né njé pjesé t& vogel (64 bait) nga CMOS RAM (shkurt CMOS ). CMOS setup lejon specifikimin e disk drajverit dhe konfigurimin e memories. Setup-i éshté caktues i procedurave t& mundésimit dhe konfigurimit té kompjuterit bazuar nga karakteristikat e harduerit té tij, Kjo lejon ndryshimin e parametrave me konfigurimin e cipit t€ BIOS-it. Pjesa origjinale ¢ IBM-it né PC éshté vendosur népérmjet DIP switchave té fShehur Motherboard. Radhitja e DIP Switchave ne PC XT éshté digka e fShehte e prodhuesit. DIP switches / jumpers jané ende né pérdorim pér vendosjen e memories dhe zgjedhjen e orés sé shpejt. Asnjé person ose organizaté s'mund t& kuptoj t gjitha parametrat né dispozicion pér ndonjé SETUP t8 dhén. Ku ruhet BIOS-i? CMOS ose Complementary Metal Oxide Semiconduktre ose Metal Oksid Giysmépércues plotésues éshté cip giysmépérgues né pllaké. CMOS-i pérdore dy tipet e transistoréve NMOS dhe PMOS. CMOS memoria harshon shumé paké energji(disa mW). Vlerat ¢ ruajtura né kété mund té jené mbajtur pér njé petiodé kohore shumé t& gjaté ndérsa kur kompjuteri punon bateria litium rimbushet. Funksioni i CMOS RAM-it &shté rugjtja e informacioneve t& nevojshme t& kompjuterit kur ky starton , té tillé si detalet € disk drajverit , tipin ¢ tastierés, informacionet interfejsit t& Videos detalet ¢ konfiguruara , slotet PCI basat, gip-et , kohen ,datén dhe shifién qé kufizon qasjen né CMOS. Nése kjo energji e CMOS RAM-it harxhohet , i gjithé ky informacion humb dhe PC do té startoj me informacionin e nénkuptuara qé transportohet nga motherborda BIOS Setup-i éshté rutin né pérmbajtjen e ROM BIOS-it kur POST-i éshté né progres Ky gip kérkon energji shumé t& ulté nga tipat e ndryshme t8 baterive t CMOS-it t€ cilat Jjané shfaqur mé poshté. Ky cip éshté pérdorur né ruajtjen e informatave té sistemit dhe pérdorimit té konfigurimit kur kompjuteri éshté i ndalur dhe i shuar. Afiésia e CMOS ~it ésht8 pajisje me bateri t8 vogel , ashtu gé pérmbajtja nuk do t& humb pas fikjes sé kompjuterit Prandaj kétu éshté bateria dhe RAM memoria né Pllaké e cila kurré nuk humb informacionet e ti Né vazhdim jané treguar disa nga baterit® me te shpeshta ne pllakat ame pér ruajtjen e te dhénave te BIOS-it. Me e shpeshta éshté Coin cell bateria (Lithium Battery) EXTERNAL UTHIUM COIN CELL eal, BARRELSTYLE —PS26v. SOLDER Dh Jeta ¢ baterisé sé CMOS-it standard éshté rreth 10 vite , megjithése kjo vleré e kohés mund t8 ndryshoj varésisht nga pérdorimi: dhe mjedisi gé ri kompjuteri. Hyrja né BIOS ‘Né rregullimin dhe ndryshimin e parametrave té BIOS-it , duhet sé pari ti qasemi CMOS Setup-it BIOS-i &shté aktiv menjéheré kur ndezim sé pari kompjuterin, BIOS-i lexon informacionet e sistemit t& pérfshiré né CMOS dhe fillon procesin e zgjedhjes sé jashtme 1 sistemit dhe konfigurimin e tij. BIOS-i do t& diagnostifikoj dhe inicializoj komponentét e sistemit, pérfshiré video sistemin. (Kjo &ht@ evidente kur fishkéllima e paré e ekranit ésht® shfaqur para ekzekutimit t& video karts). Kjo &shté zakonisht referimi i POST it (Power-On Self Test — Testimi i vetvetes gjaté ndezjes). Pastaj kompjuteri do t& ekzekutoj ngritjen e butimit final t& tij me pérgjigjen e sistemit operativ. Vetém pérpara késaj(para qasjes ne sistemin operativ te diskut) shfrytézuesi mund té ndéthyj gé té keté qasje né Setup. Zakonisht né Setup mund té hyhet me shtypjen tasteve (DEL,ESC, F2 CTRL-ESC ose CTRL-ALT-ESC ) né kohén e butimit. ME poshté éhté dhéné njé list gati komplete pér qasje né BIOS té kompjuteréve té prodhuesve t& ndryshém. Nése né listén © méposhtme ndodhé qé ndonjé prodhues nuk &shté i evidentuar atéheré, po sa té startohet PC-ja_, keni kujdes né shprehjen pér qasje né BIOS duke lexuar mesazhin "Fose setup hit..." Acer: - Cirt+Alt+Ese ALR PC: (F2) ose (Ctrl (Alt)Ese) AMI BIOS: (Del), (F1) ose (F2) AST, Advantage, Award, Tandon: - Ctrl + Alt + Ese Award BIOS: (Del) ose(Ctrl)(Alt)(Ese) ‘Compaq; (F10) (béje keté kur kursori blinkon né kéndin e djathté larté) Dell: - FI ose Del. Dell: - disa tipe kerkojné shtypjen reset dy heré Dell: - Ctrl + Alt + Enter DTK BIOS: (Ese) Gateway 2000: - Fl Hewlett Packard: - F1 Aptiva ~ shtyp FI IBM PS/2: (Ctrl)(Alt)(Ins) pastaj (Ctrl)(Al)(Del) IBM PS/2 - Shtyp Ins gjaté start Disa PS/2, siq jané 75 dhe 90: - Ctrl Alt? NEC: - F2 Packard Bell: - Fl ose F2 Phoenix BIOS: (F1), (F2), ose (Ctrl)(Alt)(Ese) Phoenix BIOS: - Ctrl Alt S Phoenix BIOS: - Cirl S Phoenix BIOS: - Ctrl Alt Ins Sharp Laptop 9020: - F2 Sony: (F3) derisa eshte duke startuar PC-ja shtypet (F2) ose (F1) ‘Tandon: - Ctrl + Shift + Ese ‘Toshiba Laptops: - Toshiba Utility Toshiba: - Shtyp Ese gjate startimit Olivetti PC Pro: - Shift Ctrl Alt+ Num Pad Del Miscellaneous PC's: - Cirl + Esc ose Ctrl and Alt dhe + Zenith: - Ctrl Alt Ins Zakonisht n& AWARD BIOS -program Setup-i mundet te aktivizohet né njérén nga _kéto dy ményra : 1, Me shtypjen menjéher pas kalimit t8 sistemit né léshim ose 2. Me shtypjen ¢ tastit < Del > kur mesazhi vijues del pér njé kohé té shkurtér né fund 1 ekranit gjaté POST-it Nése mesazhi éshté humbur pérpara se t8 reagojmé dhe akoma déshirojmé 18 hyjmé né Setup duhet ta ristartojmé sistemin me < Ctrl > + + . Pasi te shtypim tastin Del do té kalojmé né BIOS dhe do té kemi : Poet Sree rere seers njw nga editoret e Bios setupit Setup Items (Pikat e Setup-it) Menyja kryesore pérfshin kategorité kryesore té méposhtme té Setup-it Standard CMOS Features (Tiparet standarde t CMOS-it) Pérdorimi i késaj menyje éshté pér konfigurimin themelor 18 sistemit. Kjo meny lejon gé shftytézuesit t& konfigurojné komponentét e sistemit 18 tillé si drajverin ¢ hard diskut , drajverin e flopi diskut dhe shfagien e videos , sikurse datén , kohen dhe sinjalizimin né startimin gabuar. Ky konfiguracion i menysé do t8 jeté i ndryshém kur instalohet motherboard-a pér té parén heré , ndryshueshméria e harduerit né sistemin e tillé si HDD , FDD, shfagia e videos , ose kur té dhénat e CMOS —it kané gené t& humbura ose jo té qarta Advanced BIOS Features (Tiparet e avancuara t BIOS-it) Pérdorimi i késaj menyje éshté qé t& vendosim tiparet e avancuara né dispozicion né sistemin toné, Ky seksion lejon konfigurimin ¢ sistemit pér operim themelor . Kemi mundésin e selektimit t& shpejtésisé sé nénkuptuar t8 sistemeve , sekuencén e startimit , operimin e tastierés , hijesimin dhe mbrojtjen. Advanced Chipset Features (Tiparet e avancuara té gipeve ) Pérdorimi i késaj ménye Eshté pér ndryshimin € vlerave né cipet e regjistruara dhe zgjedhjen pérputhshme té efekshmerisé sé sistemit toné. Ky seksion Iejon konfigurimin bazé té sistemit dhe specifikimin e tipareve té gipeve t& instaluara. Cipet menagjuese basi i shpejtésisé edhe gasja e burimeve t& memories sé sistemit , té till si DRAM dhe external cashe. Ky edhe komunikimi koordinativ ndérmjet ISA bas-it konvencional dhe PCI bas-it.Ky duhet jeté véshtruar qé kéto pika nevojiten kur 8 jené t& ndryshuara, Ky pérdorim i nénkuptuar ka me qené i zgjedhur pérpara se ato sigurojné pérdorimin mé té miré té pércaktuar pér sistem, vetém té forcés konsideruese t& krijimit té ndonjé ndryshimi duhet té ekzistoj nése zbulohet gé té dhénat ekzistuese ishin humbur tek pérdorimi i sistemit. I pari gip i pérdorimeve t& pjesés me qasjen e CPU dhe me memorien dinamike me qasje té rastésishme (DRAM). Minutazhi i nénkuptuar ka 64MB) Nése sistemet DRAM éshté mé i madh se 64MB dhe jemi né ekzekutimin OS/2 zgjedhim OS/2 me pikat e vierave. Pémdryshe , caktimi i pikés sé vlerés pa OS/2 pér gjitha sistemet operative tjera. ‘Video BIOS Shadow Softuerét té tillé si sistemi BIOS , video BIOS , SCSI BIOS , efj. gé rriné né ROM (Read Only Memory ) cip &shté thirrur firmware. Hijezimi firmware ndodhé kur BIOS-i éshté kopjues i RAM adresés C0000h pérmes DFFFFh. Video BIOS-i ngarkohet né hapésirén memoruese C0000-C7FFF kur video hijesimi éshté i mundshém ose Enabled. Nése né hapésirén periferike sistemi pérmban ROM themelor firmware , duhet dijé radhén adresés t& zéné t8 ROM —it né hijesim até né hapésirén kosenkuente t8 RAM- Hijesimi mit efektshmeriné firmware sepse firmware mund té jeté lexuar me CPU pérmes 16 ose 32 bit DRAM bas si i kundért i & bit XT bas. Mirépo hijesimi rezulion né reduktimin e vierave t& larta t8 memories (640KB né IMB) pér ngarkimin e drajverave t& pajisjeve. Hijesimi &shté pérdorur kryesisht pér ROM cipat né ISA kartat dhe jo pér PCI kartat. Hijesimi dhe luajtja e lojérave né t& njéjtén koh mund té rezultojné né pagendrueshmerin ¢ sistemit disa lojéra i qasen RAM memories né zonén e fillimit 18 hijezimit MANIPULIMET NE EDITORIN E BIOS-it Pér té béré konfigurime té ndryshme né BIOS zakonisht pérdoren tastet me shigjeta , tasti Enter, Page Up dhe Page Down, tastet + dhe - né pjesén numerike 18 tastierés , tasti F1 pér ndihmé si dhe tasti Ese pér dalje. 'Né keté editor , zakonisht miu nuk éshté aktiv! tabelén e méposhtme jepen hollésisht shpjegime se si t8 manipulojmé né editorét mé 18 shpeshté t& BIOS-it. Tasti Funksioni tT Léviz né opcionin e méparshém t Léviz né opcionin e ardhshém e Léviz né opcionet né anén e majté > Léviz né opcionet né anén e djathté Ese Dalja dhe jo ruajtja e ndryshimit t& béré né BIOS, PgUp ‘Shtimi i vlerave numerike ose bérja e ndryshimeve PeDn Zvogélimi i vlerave numerike ose bérja e ndryshimeve + Shtimi i vierave numerike ose bérja e ndryshimeve - Zvogélimi i vlerave numerike ose bérja e ndryshimeve FI ‘Ndihma e pérgjithshme vetém pér pozitén e fages sé Menysé Setup dhe zgjidhja e fages sé menysé setup F2 Pika e ndihmés FS ‘Vierat paraprake F6 Sigurimi i nénkuptuar (default) Fo Meny né BIOS FIO Zakonisht ruajtja e t 1a ndryshimeve né CMOS vetém pér menyné kryesore Me rastin e instalimeve té Sistemeve Operative zakonisht pérmbajné fajlla startues t8 Sistemit Operativ. Prandaj me rastin e nj é paré né diskun e PC-sé nuk ka pasur ndonjé sistem tjetér operat Eshté e nevojshme gg sekuencé e paré startuese 18 zgjidhet njésia e CD-sé, Kjo realizohet vetém nése iu qasemi editorit t& BIOS-it dhe pastaj si sekuencé 18 paré startuese zgjedhim CD-DVD Rom. Pérmes tasteve me shigieta zgjedhim menyné Advanced BIOS Features. Shtypet tasti Enter pér ekzekutim dhe duke pérdorur tastet me shigjeta , poshté , larté iu qasemi opcionit First Boot Device dhe zgjedhet sekuenca e paré startuese p.sh CD- ROM, dilet nga ky opcion duke shtypur Esc dhe béhet ruajtja e ndryshimeve né opcionin Save & Exit Setup dhe pasi éshté lajméruar dialog boksi shtypet tasti“Y” né shenjé pajtimi dhe sé fundi tasti Enter pér ti ruajtur ndryshimet. NE ményré t& ngjashme mund t zgjidhet edhe ndonjé sekuenc® tjetér startuese fillestare. BIOS AGJENTI-SOFTUER PER DIAGNOSTIFIKIM BIOS Agjenti éshté njé softuer i thjeshté dhe shumé i lehté pér pérdorim i cili ta identifikon BIOS-in e kompjuterit dhe informacionet tjera té sistemit. Me ndihmén e kétij programi (mund t8 downlodohet falas nga Interneti) mund té njihemi ime kéto té dhéna teknike © Datén e BIOS-it © ‘Tipine BIOS-it © Numrin Identifies 2 BIOS-it © T dienat OFM (Original Equipment Manufacturer- Prodiesin Original 18 Payisjes) 8 pllakes amé © Chip-ete plakés amé © Super 1/0 t2 diénat © Te dhénat e ROM BIOS-It © Te dhénat e MEMORFES * Tipine CPU-s die sipejtésin’eRzistuese die maksinale © SoKetin e ROM BIOS-it © Konfigurinin e MEMORIES Sé pari dubet t@ instalohet ky program né diskun ¢ PC-sé suaj dhe pas ekzekutimit do emi pamjen e méposhtme 8105 Type een ae 8109 Date, ee 98 Sh Sep. SO os. a ery Twn PO Speet = [Ss Max Spee = | | E Prt Hep QE ta identifikojmé BIOS-in Klikojmé né butonin Get BIOS Info né kéndin © majté poshté Né kompjuterin momental qé jemi duke shkruar kéto Ieksione né lidhje me BIOS-in mund té shihen rezultatet e méposhtme. 8103 Type FameicenMegavend> 8108 Date: frame siosio: —_JeararaOTTSTDaTOTITT-oatzOT PaMzae-GaIsNVAIC OO [OEM Sion Ore JRWVASSOG7 PADESBEIS Super\s0: ITE GTORISIS SED rev Piound at pan Eh ea Chipset: Mawci@ev0 os: | Ricrozon Windows 3 Version: 512500 cru Type: intel] Penton) 4 Processor emery Speed [2000h= Max Speed [S000Mhe Options | Moreno Insocket. [Yes Get B10 Inve Slee Hato BIOS Type Tregon prodhimin e BIOS-it p.sh, Phonix, American Megatrends etj BIOS Date Tregon datén ¢ liferimit t@ BIOS-it aktual. Kjo éshté dobishme kur éshté € nevojshme 18 “vihet” ndonjé BIOS I ri. BIOS ID Specifikon numrin identifikues t8 BIOS-it né PC-né pérkatése..¢’do prodhim i BIOS-it ka vlera unike(té vetme) t& veta t& sistemit pér formimin e kétij vargu. BIOS Agienti “mundohet” t& detektoj BIOS ID stringun t mbéshtetur n& shumé prodhues té BIOS-it. Nése BIOS Agjenti nuk éshté i afté t8 detektoj vargun ID, né BIOS ID do té shfaget Unknowmn né kété fushé, OEM Sing-On Kjo &shté porosia gé © pérdorin prodhuesit origjinal Original Equipment Manufacturers(OEM). Nése ky informacion nuk éshté né dispozicion né BIOS , kjo fushé mundet me gené gjithashtu e zbrazté ose pérmban “Unknown”. ‘Super VO Kjo fushé identifikon Super 1/0 gipat e instaluar né Motherboard. Super /O_cipat pérmbajné drajverin e disketés , portat serike dhe paralele , ndonjéheré edhe tastierén. né motherboard ose verifikimin ¢ Super I/O gipat te mbéshtetur me ndeshjen e ngritjes se BIOS-it gé aktualisht pérdoret né motherboard, Nése BIOS Agienti nuk éshté né giendje t8 identifikoj Super I/O gipat e instaluar , do t& shfaget “Unknown né kété fushé, Chipset Kjo fushé identifikon pérdorimin ¢ cipave bazike né motherboard. Ngritja e BIOS-it duhet té mbéshtet né gipa bazik. os Kjo fushé identifikon informacionin e sistemit operativ i cili pérfshin versionin dhe ndonjé Servis pack qé mund té jeté instaluar. cPU Kéto fusha identifikuese e CPU-sé e cila pérfshiné tipin e CPU-sé p.sh Intel pentium ose AMD Duron ej. Shpejtésia e CPU-sé Eshté né fakt frekuenca e taktit t CPU-sé e shprehur né Mhz. Shpejtésia maksimale ésht® shpejtési maksimale e CPU-sé qe pérkrahé pllaka amé né dispozicion BIOS Agjenti tenton té identifikoj k&t8 informacion pérmes Desktop Management Interface (DMI) i ndértuar né BIOS , ose nése BIOS-i nuk € mbéshtet DMI apo DMI éshté detektuar si Disabled (I paafté) , informacioni éshté marré nga sistemi operativ i Windowsit Disa versione t& BIOS- ve t& vecanté kéta t& shkruar rreth viteve 1998 mund t& mos mbéshtesin DML BIOS Agjenti nuk e detekton ose kalkulon Shpejtésiné Maksimale t& CPU. Informacioni pér kété parametér éshté marruar pérmes Desktop Management Interface (DMI) i ndértuar né BIOS. Saktésia pér kété vleré varet nése BIOS-i vendose ka té implementuar pérkrahjen pér shpejtésiné maksimale té CPU-sé té pérkrahur nga motherboarda, Né ndonjé rast BIOS Agjenti thjeshté raporton shpejtésiné maksimale t& CPU si éshté raportuar nga BIOS-i, Nése kjo vleré nuk paragitet t& jeté e sakté nuk éshté gabim né BIOS Agient BIOS ROM In Socket Kjo fushé identifikon nése gipi i ROM BIOS —it gé éshté instaluar né soket(shtépizé) té motherboardit apo éshté i implementuar né motherboard. Nése gipi ROM éshté né soket do t& shfaget “Yes” ka mundési pér ndérrime harduerike t& gipit. Nése ésht& shfaqur “No” ROM gipi éshté ngjitur né motherboard , nuk mund té zévendésohet harduerikisht me ndonjé cip té ri. Dhe ndryshimi I BIOS-it mund té béhet vetém nése pérdoret falash instalim t& BIOS-t. Edhe kétu mund t& paragitet opeioni Unknown. BIOS ROM Size Kjo fushé identifikon madhésiné e gipit 1 ROM BIOS-it. BIOS Agjenti tenton té identifikon kété informacion pérmes DMI té ndértuar né BIOS. Disa versione té BIOS-it , Kéto t8 veganta té datuara mé herét ka mesi i 1998 mund té mos pérkrah DMI. Memory Installed Kjo fushé identifikon vlerén totale t& instaluar t& memories. BIOS Agjenti tenton t& identifikoj kété informacion pérmes DMI té ndértuar né BIOS. ose nése DMI nuk éshté pérkrahur nga BIOS-i , ky éshté fituar pérmes sistemit operativ. Disa versione t BIOS- it, kéto 18 veganta t& datuara mé herét ka mesi i 1998 mund t& mos pérkrahin DMI. Né plotésimin , nése ¢°do DMI éshté pérkrahur nga BIOS -i, prodhimet e motherboard-es nuk mund t& pérkrahin kété fushé pérmes DMI. Nése BIOS Agjenti nuk &shté i afte 18 detektoj BIOS ROM In Soket pérmes DMI , do té jet shfaqur “Unknown”. Memory Maximum Kjo fushé identifikon vlerén maksimale té memories gé mund té instalohet dhe té cilén e pérkrahé motherbord-a. Ky informacion éshté shumé i dobishém pér mundésin e instalimit té softuerave qé kérkojné mé shumé memorie RAM. BIOS Agjenti tenton té identifikoj kété informacion pérmes DMI té ndértuar né BIOS. Disa versione té BIOS-it , kéto té veganta té datuara mé herét ka mesi i 1998 mund té mos pérkrahin DMI. Né plotésimin , nése ¢’do DMI éshté pérkrahur me BIOS , prodhuesit e motherboardave nuk mund t& pérkrahin kété fushé pérmes DMI ose vierat maksimale t memories mundet qé ndonjgheré t& mos jené t& sakta ose korrekte. Nése BIOS Agjenti nuk &shté i afté 8 detektoj Maksimumin e Memories pérmes DMI , do té shfaget “Unknown” né fushén pér Maximum, BIOS Agjenti éshté program térésisht i padémshém , nuk do té dé ményré dhe nuk fsheh informacionet rreth sistemit. Kjo shfrytézojmé pér té marré informacionet e dobishme rreth sistemit. itoj sistemin né ndonjé vegal t8 cilén mund ta Print Reposet Ky buton do t& shtypé informacionet e BIOS —it né printer. Kété buton do t& gjejimé si té “zbehté"kur BIOS Agjenti pérdoret né hapjen fillestare. Save Report Ky buton do t8 ruan informacionet e BIOS - it si fajll tekstual. Kur BIOS Agjenti pérdoret né hapjen fillestare do t8 gjejmé k8té buton qé éshté i “zbehté” -I papérdorshém. Pra sé pari duhet té pérdoret butoni Get Bios info. Submit Request Ky buton mundéson paragitjen e porosis pér ngritjen e BIOS-it né linjén pér sistem. Kur BIOS Agienti pérdoret né hapjen fillestare do té gjejmé kété buton si té paft8.Q& éshté pér arsye se duhet sé pari t& pérdoret butoni Get BIOS Info pérpara paragitjes sé porosis né ngritjen e BIOS-it. Help Ky buton shfagé ndihmén rreth BIOS Agientit, Option Opsionet pasuese né dispozicion jané kontrollimi i BIOS Agientit Paaftésimi i detektimit té Super V/O. Klikimi né kété katror do té paaftésoj funksionimin e detektimit té gipit né BIOS Agjent. Paaftésimi i detektimit t@ DMI Klikimi né kété katror do té paaftésoj funksionimin né detektimin e DMI BIOS né BIOS Agjent. Paaftésim i kétij opsioni do t& rezultojé né Unknow né ekzistimin e raportuar pér formacioni e BIOS-it né fushaté sikur BIOS ROM In Soket dhe Madhésiné BIOS Butoni : More Info Ky buton do té shfagé klasifikimin dialog boksit me shtimin e avancuar té informacioneve gé BIOS Agjenti detekton sistemin e tillé si detalet e konfigurimi té memories pérfshiré vlerat e memories sé instaluar né ¢*do slot té memories sé instaluar. Njohja e vlerave 18 instaluar né ¢’do slot mund t& jeté e dobishme né krijimin e vendosmérisé rreth ngritjes sé sistemit me shtimin e memories. Ky buton do té jeté né dispozicion vetém nése BIOS Agjenti ishte i afté t& detektojé informacionet e avancuara rreth sistemit, Nése jo , ky buton nuk do té jeté né dispozicion Butoni : Close Ky buton mbyllé aplikacionin e BIOS Agientit KOMPONENTA BAZIKE E HARD DISKUT Hard disku &shté i pérbér nga 4 pjes® bazik :pjatat(platters) boshti(spindle), Kokat (lexim\shkrim) dhe aparatura (elektronuké ¢ integruar). Fig.1.l.paraget komponentén bazike té hard diskut, *Pjatat(Platers):jane disge te ngurta nga metali ose plastika,dy anet e seciles pjate jané té mbuluara me njé shtres t& hollé t& oksidit te hekurit ose ndonjé materiali tjeter magnetik. Népér qéndér t& pjatave kalon boshti(spindle), i cili i rrotullon t& gjitha pjatat(plotter), mé shpejtési t& njéjté *Kokat-lexo/shkruaj(read\write heads):jané té vendosura né kéndé ku béhet shtrirja e saj nga fillimi deri né fund té diskut.Qdo pjaté(pllater) ka sé paku nga njé koké lexim\shrim né qdo ané t8 pjatés(pllater). Krabét lévizin sé bashku mbrapa dhe para ndermjet gendres dhe anéve te jashtme t& disqeve,kjo levizje bashké mé rrotullimit e pjatés u mundson kokave lexim/shkrim te kené gasjé né téré hapsirén e pjatés. *Aparatura elektronika e integruar:pérkthen komandat nga kompjuteri dhé léviz kokat lexim\shkrim né hapsiré specifiké t& pjatés(pllater).né kété ményre béhet leximi apo shkrimi it dhénave té caktuara, FORMATIZIMI I DISKUT Kompjuteri duhet té jet né gjéndje ti qaset té dhénave té névojshmé atéhér kur i jepet komanda,pasi gé edhe hard disku mé i vogél mund té ruaj mé miliona bita, Si ti kerkojmé té dhénat ge ti gjeime shumé shpejt? Pér t& zgjedhur kété problem t& hard disqevé té dhenat jan€ té organizuara né pjesé t& veqanta,sektoré identifikues , qé i mundéson kompjuterit tu gaset mé lehté t& dhénavé 18 rénditura né bit. Forma themelore ¢ organizimit t& hard-diskut quhet formatizim.Formatizimi ¢ pérgadité hard diskun t@ shkruhén t& dhénat né plloter(pjata), e pastaj ti rigjej ato kur t& nevojitén Hard disku duhet t& jeté i formatizuar né dy m&nyra fizikisht dhe logjikisht. Formatizimi fizik Nj€ hard disk duhét t& j&& i formatizuar fizikisht para sé 18 formatizohet Jogjikisht.Hard disku i formatizuar fizikisht (gjithashtu quhét nivel i ulét i formatizimit (low level formatting) éshté i béré nga prodhuesi.sipérfaqia. Formatizimi fizik i diskut ndan pjatat e hard diskut n& pjesé pérbérsé fiziké 18 tyre :trase(pista),sektore dhe cilindrave,si né fig.1.2. kéto elemente definojne menyren se si té dhénat fizikisht jané té regjistruara dhe do té lexohen nga disku. trak( rrethii ploté né largesi rrerore nga gendara ne njé sipifagia siperfage té vetme) (ana e sipérme) ata sektor 612 bajt pjesa fe njé trake) Fig. 1.2.formatizimi fizik i njé hard disku tipik “Tracks —jané rrathé koncentrik_ményra pér té shkruar né sécilen ané t& pjatava ésht ngjajshém si njé pllak ose kompakt disk.Track jané té identifikuar nga numrat, filloj mé tracken zero né anén e skajshmé dhe numri shkon duke u rritur nga ana e mbrendshme. -Traset jané t& ndara né hapsira mé t& vogla qé quhen sektore,né té cilén jané pérdorur pér ruajtjen e njé sasie t& caktuar t8 t@ dhénave. Zakonisht sektorét jané t& formuar gé t& permbajné 512 bajte t& dhéna (8 bita pérmban njé bajt),si né fig. e mé poshtmé. Fig. 1.3. Fig. 1.3.skema e sektorevé né hard disk indri —éshté strukturé e vijave (track) t& kompresuar té cilét shtrihen né distancé t& njgjté nga boshti né t& gjitha anét e té gjitha pjatavé(pllater),p.sh.vija tre(track three) n& qdo ané té qdo pjaté éshté i lokalizuar né distancé t& njéjta nga boshti.Nésé do ti imagjinonim kéto vija (track) t& lidhura né vertikale,atéhér kjo struktur do ta bénté cilindrin, Pjesa hardverike dhe softverike e kompjuterit shpesh punon duke shfrytézuar cilindrat-Kur té dhénat shénohen né disk né cilindér,do t& jété e mundur njé qasjé e ploté pa pasur névoj t& béhet lévizja e kokave lexim\shkrim,Pér arsye sé levizja e kokave éhté € ngadalshme nése krahasohet mé rrotullimin (sjelljen) e diskut dhe ndérrimin né mes kokave,cilindrave né ményré dukshém mé té madhe redukton kohén e qasjés né t& dhéna. Pasi gé t& béhét formatizimi fizik i hard diskut rekuiza magnetike e shtresés sé pjatés(pllater) dalngadalé mund t& shkatrrohét.Si pasojé,béhet gjithmoné mé véshtiré pér Kokat leximishkrim 18 lexoj ose t shkruaj t& dhénat nga sektorét e prekur té pjates(plloter)Sektorét té cilét nuk mund t& ruajn té dhena quhen bad(keq) sektore.Fatmirsisht kualiteti i disqeve moderne jané ashtu g& rrall mund t& kété bad sektore.Gjithashtu,kompjuterét mund 18 pércaktojné kur sektori shté i keg.Nésé kjo ndodhé,kompjuteri thjeshté i béné shenjé sektorit t& keqé(késhtu qé nuk shfrytézohet) dhe pastaj shfrytézohet sektori alternativ Formatizimi logjik I diskut Pasi té jété béré formatizimi fizik gjithashtu duhét té béhét edhe formatizimi logiik.Formatizimi logjik béhet duke vendosur njé fajll system né disk, duke mundésuar sistemit operativ (DOS, WINDOWS, LINUX) qé ta shfrytézojné hapsirén disponuese né disk pér t& ruajtur dhe rigjetur fajllat. Sistemet operative t& ndryshmé shfrytézojné fajll sisteme té ndryshme,késhtu gé tipi i formatizimit logjik qé ju aplikoni varet nga sistemi ‘operativ qé ju planifikoni ta instaloni, Formatizimi i téré diskut me njé fajll system domosdo kufizon numrin dhe tipet ¢ sistemeve operative pér t& instaluar né disk.Pér fat, ka zgjidhje edhe pér kété problem,Para se t& béhet formatizmi logjik i diskut,ai mund t@ ndahet né particione, Pastaj qdo particion mund t& formohet mé njé fajll system 18 ndryshém, duker lejuar instalimin e shumé sistemeve operative. Duke e ndaré hard diskun né particione po ashtu mundésohet shfrytézimi i hapsirés sé diskut n& ményré mé efikase,siq mund té shihet edhe né fig.1.4 Figi.4.Ndarja e hard diskut né particioné logjike Njohja e administrimit t@ diskut Né vazhdim, do t& njoftohemi rreth koncepteve té administrimit té diskut.Pér shembull,nése kemi hapésiré té liré né hard disk(diskun e ngurt),duhet ta ndajmé dhe ta formatizojmé até.né ményré qé ti ruajmé t8 dhénat né até pjesé té diskut Né vazhdim nése Kemi mé shumé se sa njé hard disk, qdo disk do t& duhej té ndahej dhe té formatizohet né até ményré gé té mund ti ruani té dhénat né 18. Detyrat né organizimin e Hard diskut Nésé jeni duké béré organizimin e hapsirés sé liré 18 mbetur né hard disk ku éshté instaluar Windows 2000, Windows XP,ose bén. rregullimin e njé hard diskut té ri duhet ti Keni parasysh disa rregulla.Para se ti béni bartjen e té dhénave né hard diskun e ri, duhet ti pérmbanim detyrave né pérgaditje te diskut, 1, Inicializimi i diskut mé nje tip t& ruajtjes.Inicializimi pércakton strukturén themelore 18 njé hard disku. Windows-i 2000 dhe XP pérkrahé ruajtjen bazike dhe ruajtjen dinamike. 2.Krijimi i particioneve né njé disk bazik ose krijimi i volumeve né njé disk dinamik. 3.Formatizmi i diskut.Pasi t& krijohet njé particion ose volum,dubet ta formatizoni até me_njé fajll system specifik-fajll system NTFS, FAT oseFAT 32, Fajll sistemin qé e keni zgjedhur ndikon né funksionin e diskut.Kjo pérfshiné se si kontrotloni pérdorimin e qasjes né t8 dhéna,si éshté e rujtur_e dhéna,kapacitetin e hard diskut, dhe cili sistem operativ mund té dominoj né qasjen e té dhénave né hard disk. Para sé t& vendosim se si ti kryeni detyrat e organizimit t& njé hard disku,duhet ti kuptojmé Mojet € ruajtjes.llojet € particionit,dhe Mojet ¢ vollumit né dispozicion né Windows 2000 dhe XP. Lloji i ruajtjes Windows 2000 dhe Windows XP, pérkrahin dy Hoje vijuese té ruajtjes né disk,ruajtjen bazike dhe rugjtjen dinamike. Njé disk fizik dubet té jeté i rujtur ne ményré bazike ose dinamike:nuk mund ti shfrytézonim dy Hlojet ¢ ruajtjés né njé disk Mégjithat mund ti shfiytézojmé dy Hlojet e ruajtjes né disk né njé system multidisk(shumé-disqe). Ruajtja bazike (basic storage) Industria standarde tradicionale éshté ruajtja bazike (basic storage).Ajo urdhéron ndarjen e hard diskut né particione (si ne fig.2.1).Njé particion &shté njé pjesé e diskut ¢ cila funksionon si njési e ndaré fizikisht e rujtur. Windows 2000 dhe Windows XP_njohin particionin primar dhe t& zgjeruar.Disku gé fillon mé ruajtje bazike quhet disk bazik (basie disk).Disku bazik mund t& pérmbajé :particione primare, particione t& zgjeruara, dhe pjesét(drives) logjike.Disget e reja q& i shtohen kompjuterit qé kané Windows 2000 jané disge bazike. Ruajtja Bazike Fig2.1. ruajtja bazike Pasi qé ruajtja bazike (basie storage) éshté industria standarde tradicionale,té gjitha verzionet ¢ Mikrosoft Windows-it, MS -DOS, Windows NT, Windows 2000 dhe Windows XP_pérkrahin ruajtjen bazike (Iasie storage). Ruajtja dinamike (dynamic storage) Vetém Windows 2000 dhe Windows XP pérkrahin ruajtjen dinamike (dynamic storage),i cili éshté njé standard gé krijon njé particion t& vem gé pérfshin gjithé diskun, Disku_ q& fillon mé ruajtje dinamike quhet disk dinamik (dynamic disk). Disku dinamik mund t& ndahet né volume t& cilat_ mund t& pérbéhen nga njé pjesé ose shumé piesé t& njé ose mé shumé disqeve fizik&.NE diskun dinamik mund t& krijohen volume t& thjeshta_simple,spanned volumes (volume _gjithépérfshirés),dhe striped volume(volumet me shirita) si né fig 2.2. Disku dinamik béhet duke béré ngritjen (upgrading) e diskut bazik. Ruajtja dinamike nuk ka ndalesa nga ruajtja bazike. Pér shembull, mund ta béni ndryshimin e diskut dinamik pa e béré ristartimin e Windows 2000, mirpo ndodhé gé ndonjéher duhet t8 béhet ristartimi i Windowsit. Rugjtja Dinamike S33 erin Fig.2.2.Ruajtia dinamike Llojet e particioneve (basic disks) Mund té béhet ndarja e particionit bazik né: particione primare dhe particione te zgjéruara Funksioni i particioneve sikurse né aspektin fizik i ndané pér ruajtje. Kjo mundéson té béné ndarjen ¢ informatave t8 ndryshme.si p.sh.shénimet né njé particioné dhe aplikacioneve tjera. Njé disk bazik mund té pérmbaj deri né kater particione primare, ose tri particione primare dhe njé t8 zgjeruar (extended), pér njé maximum prej katér particioneve, Vetém njé particion mund té jet izgjeruar si né fig.2.3. Fig.2.3.Llojet e particionit Particionet primare Nie particion primar mund té pérmbaj njé sistem operativ me vete- me ndonje fajll 18 dhénash (p.sh. fajllat e programit ose fajllat ¢ shfirytézuesit).Para se sistemi operativ té Jeté i vendosur,particioni primaré duhet té j&té i formatizuar logjikisht n 18 cili e pérkrah sistemi operativ. ‘Nése keni shumé particione primare né hard diskun ¢ juaj,vetém njé particion primar mund té jeté i dukshém dhe aktiv gjaté njé Kohe. Particioni aktiv ésht8 particioni nga i cili njé sistemi operativ fillon startimin e kompjuterit. Particionet tjera active jané 1& fehehura, dhe ndalojné t& dhénat e tyre t& jen€ t& qasura. Késhtu gé t@ dhénat né njé particion primar mund t jené t& qasura veten nga njé sistem operative t& vendosura né até particion. Nése planifikoni té vendosni mé shumé sé njé sisteme operativ né hard diskun {juaj.siqg duket nevojitet krijimi i shumé particioneve primare; shumé particione primare mund té startohen vetem nga njé particion primar. Particionet e zgjeruara Njé particion i zgjeruar éshté para sé gjithash njé kuti mé té cilén ju béni njé ndarje {jetér fizike né hapsirén e diskut tuaj nga krijimi i njé numri té pakufishem té particioneve logjike. Mund té krijoni njé particion logjik deri sa particioni i zgjeruar béné ruajtjen e dhénave.Pasi t€ jet8 i krijuar, particioni logjik duhet te jeté i formatizuar logjikisht,por secili mund 8 shfryt&zoj fajll sistem t8 ndryshém . Nig particion i zgjeruar éshte i krijuar nga hapsira e liré. Mund t@ jeté vetém nje particion i zgjeruar né njé hard disk, késhtu qé t€ pérfshihet e gjithé hapsira e liré n& particionin ¢ zgjeruar. Pér dallim nga particionet primare,partcionet e zgjeruara nuk mund té formatizohen. Particionet e zgjeruara ndahén né segmente. Qdo segment éshté drive logjik. Ju mund ta caktoni njé shkronjé si drajvit(drive) pér qdo draiv logjik dhe ta formatizoni até me fajll sistem. Particionet logjike Particionet logjike mund té ekzistojné vetem mbrenda njé particioni té zgjeruar dhe Jané t8 caktuara(menduara) t& pérmbajné vetém fajllat e t8 dhénave dhe t& sistemeve ‘operative qé mund té jené proces startues nga njé particion logjik (OS|2,Linux, Windows NT). Hustrimi i treguar mé poshté tregon njé hard disk qé pérmban katér particione kryesore : tri particione primare dhe njé té zgjeruar. Particioni i zgjeruar ka qéné i ndaré né dy particione logiike. Secili_ particion primaré &shté i formatizuar gé t& pérmbajé fajll sisteme t& ndryshme (FAT, NTFS dhe HPFS ). Dy particione logjike kané qené 18 formatizuara gé t& shfrytézojné fajll sistemin FAT. Megé Fig 2.4. Tregon té gjitha particionet né njé ané té vetme té platerit. Fig.2.4 particionet e hard diskut Llojet ¢ volumit (disget dinamike) Ju mund té konvertoni disge bazike né ruajtjen dinamike dhe pastaj té krijoni volume t@ Windows-it 2000 dhe Windows XP. Shikoni sé cili oj i volumeve éshté i pérshtatshém dhe i nevojitet pér shfrytézim t& efektshém né hapsirén e diskut dhe interpretimit *Volumi i thjeshté /,, (simple volum) pérmban hapsiré t6 diskut nga disku i vetem dhe nuk éshté tolerant né gabime. *Spanned volume pérfshiné hapsirén e diskut nga disget e shuméfishta (deri né 32).Windows 2000 dhe Windows XP shénon té dhénat né volumin spanned né diskun e paré, duké kompletuar hapsirén dhe vazhdon né kété ményré me ¢do disk i cili éshté i pérfshiré né volumin spanned.Spanned volum nuk éshté tolerant né gabime, Nése ndonjé disk né spanned volum déshton, t8 gjitha shénime né tér8 volumin humbin, *Volumet striped (volume me shirita) éshté kombinim i fushave t& hapsirés sé liré nga hardisge e shumta, deri né 32,né njé volum logjik, né volum mé shirita ( striped volum). Nése disku né volumin striped déshton,shenimet né tér8 volumin humbin. Shénim:Windows 2000 server produkti, siguron tolerancé né gabime né diskun dinamik.Toleranca né gabime éshié mundésia qé kompjuteri ose sistemi operativ té iu pérgjigiet ngjarjeve katastrofike pa i humbur t& dhénat.Windowes 2000 profesional, nuk teleron gabime. Krijimi i particioneve té shuméfishta ose volumeve ne njé hard disk té vetém mundeson gé té dhénat t8 organizohen né ményré té efektshme pér té sikurse ruajtja e njé kopje rezervé (backing up).Pér shembull,particioni njé ¢ treta e hard diskut pér sistemin operativ,njé e treta pér aplikacion dhe njé e treta pér t& dhéna.Pastaj kur béni back up t& 18 dhénave mund t& béhen back up i tr particioni né vend gé t& béhet pér njé folder t& posagém. Fajll sistemet(File System) TE gjithé fajll sistemet jané pérbérje e strukturave t& domosdoshme pér ruajtjen dhe e té dhénave.K&to struktura né ményré tipike pérfshijné njé sistem operati me regjister startues,direktoriumet dhe fajllat. Fajll sistemi perfshiné tri funksione kryesore:1)Tracking allocated dhe hapsirés ¢ liré; 2) Ruajtjen e direktoriumeve dhe emrat ¢ fajllave; 3)Traeking ku qdo fajll éshté i rujtur fizikisht né disk. Fajll sistemet ¢ ndryshme jané pérdorura nga sistemet operative te ndryshme.Disa sisteme operative mundé té njohin vetem njé fajll sistem,kurse disa. sisteme operative mundé t@ njohin mé shumé.Disa prej fajll sistemevé mé t& pergjithshme jané: *FAT (File Allocation Table) *FAT 32 (File Allocation Table ) *NTES (New Teknology File System) *HPES (High Performance File System) *Net Ware File System *LINUX Ext2 dhe LINUX Swap FAT Fajll sistemi FAT pérdoret nga DOS-i, Windows 3.x,dhe Windows 95(né shumicén ¢ instalimeve).Fajll sistemi FAT gjithashtu éshté i pranishém edhe nga Windows 98\Me\NT\2000, dhe nga SO\2 Fajll sistemi FAT karakterizohet me shfrytézimin e tabelés fajll shpérndarés(FAT) dhe clusteres.FAT éshté zemra e fajll sistemit,pér shkak té siguriséFAT éshté i dyfishuar pér ti mbrojt t& dhénat nga fshirja e rastésishme. Clusterat jané njésit mé t@ vogla e sistemit FAT pér ruajtjen e t& dhénave,njé cluster pérmbajn njé numér té caktuar t& sektoréve né disk.FAT-i giithashtu regjistron se cilét clustera shfrytézohen.dhe cilét jané té pashfirytézuar.dhe se ku jané t vendosur fajllat pérmbrenda kétyre kllusterave(clusters). Gjitha tiparet e Partition Magic mund té pérdoren né participimin e diskut FAT-Fajll sistemi FAT pérmban diskun mé madhési 2GB,dhe lejon maksimum deri 65,525 ‘clustera Prandaj,qfardo qé éshté madhésia e hard diskut ose particionit, numri i sektoréve né njé kiluster duhet t& jeté me madhési té mjaftueshme,ashtu gé hapsira e mundéshme mund 18 pérfshij deri 65,525 clusteraSa mé e madhe té jeté hapsira,po ashtu edhe madhésia e kllasterave duet 18 jeté.Nése nevojitet njé partecipim i FAT mé t& madhé, perdorim opcionin Resize Partition Magic. FAT 32 FAT32 éshté fajll sistem q& mund 18 shfrytézohet nga Windows 95 OEM servile Relase 2(verizioni 4.00.950B),Windows 98, Windows Me,Windows 2000 dhe Windows XP.Megjithat,DOS,Windows 3.x,Windows NT 3.51/4.0,verizionet e mé hershme té Windows 95 dhe SO|2,nuk e njohin FAT 32 dhe nuk mund t startoj(boot) ose 18 shfryt8zoj fajlla né disk apo particion, FAT32 éshté njé permirsim i fajll sistemit FAT dhe éshté i bazuar né fajllat © 32 bitave té caktuar né tabelén hyrése,me miré se 16 bita né tabelen hyrése té pérdorur nga FAT sistemi.Si rezultat FAT32 pérkrah diskun m& t madhé ose madhesiné e particionit(deri 2 terabajt). Fall sistemi FAT32 pérdor kllastera mé t& vogel se fajll sistemi FAT,ka regjistra startues(hoot records),té dyfisht dhe vegori 18 direktoriumit —root-q mund 18 jeté i ‘fardo madhésie dhe mund t& vendoset kudo né disk apo particion. Né diskun ose particionin FAT32,mundé t& shftytézoni t& gjitha Partition Magic,Boot Magic pér veq Resize root éshté i pa nevojshem pér FAT32 etj. NTFS NTFS(New Technology File System) éshté i mundshém vetém nga Windows 98 ‘NT\2000 dhe XP. NTFS nuk rekomandohet té pérdoret né disget q& kané mé pak se 400MB sepse shfrytézon njé hapsiré té madhe ne strukturimin e sistemit. Struktura gendrore ¢ fajll sistemit NTFS éshté MFT(Master File Table -tabela ¢ fajllave kryesor), NTFS né tabelen kryesore té fajllit mban kopjé té shumfishta t& pjeséve 8 veqanta pér mbrojtje kundér korruptimit osa humbjevs té té dhénave.Sikurse FAT dhe FAT32,NTFS pérdoré cluster pér ruajtjen ¢ t& dhénave né fajlla,megjithaté madhésia € Klasterave nuk éshté e varur nga madhesia ¢ diskut ose particionit. Madhesia e njé kllasteri &shté 512bajt,pa marré parasyeshé se njé particion éshté 500 MB ose SGB. Operating System Supported File System Ms-Dos FAT Windows 3.2 FAT Windows 95 FAT Windows 95 OSR2 FAT, FATS2 Windows 98 FAT, FATS2 Windows 2000, FATS2, NTFS Windows xP FATS2, NTFS HPFS HPFS(High Performance File System) éshté fajll sistem i preferuar per SO\2 dhe agjithashtu &shté i pérkrahur nga verizioni mé i vjetér i Windows NT. Net Ware File System Nowell NetWare sistemi operativ pérdor fajll sistemin NetWar,é cil&t ishin parashikuar veqanarisht pér shfrytzimin nga NetWar server. Linux Ext2 dhe Linux Swap Fajll sistemi Linux Ext2 dhe Linux Swap jané t& pérpunuar pér sistemin operativ Linux.Fajll Sistemi Linux. Ext2 pérkrahé njé disk me madhési deri 4 terabajt Windows 2000 mbéshteté fajll sistemet si NTFS,FAT dhe FAT 32.Shftytzo NTFS- in kur kérkoni qé particioni té kété nivel sigurie té fajllit dhe follderit, kompreson diskun, Windows 2000, Windows XP dhe Windows NT _mund ti qasén t8 dhénat né njé hard disk local i cili éshté i formatizuar si NTFS. Nése planifikoni ta gradoni njé server né njé fushe kontrolluese,formatizo particionin ¢ instaluar me NTFS. FAT dhé FAT 32 lejojné nga dhe né pajtushméri mé sisteme tjera operative. Nése doni ti_keni dy sisteme operative (dual boot), Windows 2000 dhe tjetér sistem ‘operativ.formatizo sistemin mé FAT ose FAT 32. FAT ose FAT 32 nuk oftojné shumé nga vegorité q pérkrahé NTFS, pér shembull,nivelin e sigurisé sé fajllave. Prandaj shumicén ¢ situatave,duhet ta formatizoni hard diskun me NTFS. E vetmja arsye pér ta pérdorur FAT dhe FAT 32 pér startim t& dyfisht (dual-boot), Nése keni njé volum gé shté i formatizuar né FAT ose FAT 32,Windows 2000 jep komandén Convert gé lejon ta konvertoni até nga FAT ose FAT 32 né NTFS pa e ri- formatizu volumin.Pér ta béré kété shkruani komandén vijuese né Command Prompt dows: Convert volume /FS :NTFS/V Nése doni ta konvertoni drajvin C nga FAT né NTFS duhet t& shkruani komandén vijues Convert C:/FS:NTFS/V Defragmentimi i Diskut Kur Windows-i i ruan fajllat né disk,pjesét e fajllave mund t8 jené t8 shp&mdaré né lokacione t ndryshme. Ky éshté shkak i qasjés sé ngadalshme té kétyre fajllave. Qdo fajll pérmban njé ose mé shumé kllastera-nganjéheré me mijéra. Né ményré ideale, sistemi operativ gjithmoné duhet t& ruaj kéta kllastera né 18 njéjtén fushé t& diskut, pér bérjen mé t& shpejté t& qasjes sé fajllave. Mégiithaté, até sistemi operativ duhet t& ruaj kilasterat © njé fajlli n& vende t ndryshme. Defragmentimi i zhvendosé pjesét shpémdara t& fajllave késhtu gé fajllit8 jeté i ruajtur si njé bllok i panderpreré. Analizoni volumet para se ti defragmentoni ato. Pasi t& analizoni njé volum, njé dialog box tregon pérqindjen ¢ fajllav 1 fragmentuar dhe follderave ne volume dhe rekomandimet né qofiése nevojitet defragmentimi i volumit. Analizoni volumet rregullisht dhe defragmentoni ato vetén kur Defragmentimi i diskut e rekomandon até Nj volum duhet té k&té sé paku 15% hapésiré té liré pér Defragmentimin e Diskut t8 plotésoj dhe pérshtaté até defragmentim. Defragmentimi i Diskut shfrytézon kété hapésiré si njé ndarje té fushés pér fragmentimin e fajllit. Nése njé volum ka mé paké sé 15% hapésiré t& liré,Defragmentimi i Diskut do t& defragmentoj até vetém pjesérisht. Ta rritni hapésirén ¢ liré né njé volum, fShini fajllat € pa névojshém ose transferoni ata n& tjetér disk. Pér ta béré Defragmentimin e Diskut, kliko Start,mandej All Programs, tani kliko Accessories, System tools,dhe kliko Disk Defragmenter, si né fig.3. Fe Aten ew Heb ++i ale SE teed IFS oe me ima doko belo cf ognttes senate suas fe dfogrentoen: toons | _ootaomme | eae 2 | vntoner Mirrogertndtes Ml ctincine [mova tes Cites es Fig.3.Defragmentimin e Diskut. Kliko butonin Analyze gé té pércaktoni nése drajverit i nevojitet defragmentimi. Nése kemi nevoje atéheré n& ekrané do t& dal informacioni fig a), nése nuk nevojitet defragmentimi atéheré né ekran do t& dalé informacioni siné fig.b). Disk Defragmenter Analysis complete for: You should defragment this volume, @), defragmentimi éshté i névojshém. Cn 21x) nals complete For: 4540.04 (C) ‘Youdo nc need to defragment tis vole, eer BSE b). defragmentimi nuk éhté i névojshém. Nése kini mé paké sé 15% t@ hapésirés sé liré né hard disk do t8 kini_njé mésazh si né fig.e mé poshtme. re (has 10 re oan tery 7 aa fers yO Ol pert (Ao esd yn oe, 01 (Src Daag outs sas bee sen. Tere toe a sat pene cone oe ‘peat Deere sone wees is nyo! har asa an BY Be ‘Do younnnt eran Dik Cfagneter no any? =a) aml PARTICION MAGJIK NE WINDOWS-in KRYESOR Windowsi kryesor pérfshiné listén né veprim me prerje té shkurtéra pér pyetie (qasje) té pérgjithshme dhe po ashtu shigimin ¢ pérgjithshém t& njé operacioni té réndésishém pér secilin disk, dhe njé listé t& particioneve té njé disku té zgjedhur. Menya Toolbar(mjetet) lejon paragitjen né krye t Windows-it, gjithashtu lejon qasjen ¢ & gjitha pamjeve té Particion Magjik-ut.Toolbars ju jep njé qasje t& shpej perdorimin e zgjedhjes sé pérgjithshme.Ju mund ta pérdomi sistemin kryesoré duke Klikuar komandén né ményn e qujatur View. Mund té véreni se sistemi kryesor &shté i ndryshém nése e perdorim Particionin Magjik me ndihmén e diskut. Disk Map (Harta e disku) Map Disk paraget particionet pérafersisht né njé shkallé dhe gjithashtu paraget hapsirén e papércaktuar né particion. Ju gjithashtu mund ta paraqitni hard diskun né njé shkallé duke klikuar n& View-Seale Disk Map. Secili particion éhté reprezentuar nga njé ngjyré e ndryshmw dukw pérfshiré fajll sistemet gé jané pérdorur.Nése hard disku i zgjedhur_pérmban particionin logjik, particioni logjik paraqitet deri né ngritjen e particionit t& zgjeruar.Secili particion e ka ngjyrén e kodit pér ta ngritur fajll sistemin g& Shiri imenyer ies Doe Behie dtors ost Me Meet ——fomemm =] =o XO 3 0 v Oo 9 Statue bar, Disa nga mundesit gé ofron Particioni Magiik dhe tiparét e tij. do ti shohim né vazhdim: -Manipulimi i parti © 18 dhénave té tyre . -Krijimin e particioneve :mundéson krijimin e particioneve primare dhe té zgjéruar. -Kopjimi i particioneve: mund t& kopjoni njé particion nga njé hard disk né tjetrin. -Shéndrrimin ¢ fajll sistemin:nése sistemi pérkrah FAT 32,mund t konvertoni diskun e madhésisé sé pérshtatshme nga FAT 16 né FAT32 apo anasjelltas -Madhésia e kilasterave:Mund t& ndryshoni madhésiné e kllasterave 18 njé particioni ekzistues. -Komplet Fajll sistemet:Pérkrahet nga Fajll sistemet FAT, FAT32 NTFS,HPFS dhe LINUX EXT2. -Pérkrahjen e hard-diskut t madhé:Pérkrahet nga drajve e hard diskut mé t8 madhé se 20GB -Boot Menagjimi:Né Particionin Magiik &sht Boot Magjik,njé mundési qé Lejon té shfrytézoni lehté ndryshimin nga njé sistem operativ né tjetrin nit pa déme:mund ta ngushtoni,zgjeroni apo lévizni pa humbjen PARTICIONI MAGJIK (PARTITON MAGIC) Particion Magjik &sht njé program i kompjuterit pér hard disk.Programi ekzekutohet nga sistemi operativ Mikrosoft Windows ose nga njé CD-ROM srartues(bootable) dhe mundéson krijimin dhe modefikimin e particioneve.Particionet ekzistuese mund té zmadhohen pa humbjen e té dhénave. Particion Magjiku ka afiésin e zmadhimit( Resize)té njé NTFS ose FAT(16 ose 32) particioni dhe aftesin e Kopjimit (Copying) dhe Iévizjen (Move) e particioneve duke pérfhiré disge tjera. Gjithashtu mundéson konvertimin(Conyer) nga FAT 16 né FAT 32 dhe nga FAT(16 ose 32) n€ NTFS dhe anasjelltas Particioni. Magjik e béné hard diskun e juaj mé 1 efektshém dhe jep si madhe pér t& dhénat e juaja, Né vazhdim,Particioni Magjik ofron njé mori t& opcioneve tjera. Pér shembull, mund t& kryeni veprimet me particione dhe ti shihni ndryshimet qé do té béhen para sé t8 aplikohen né sistemin tuaj. Umrrettes [pcos a eo Weoue) =~ ans aT ATE te Operant yer [ose aabetiene E a paricont : tara oF Stience Stas Basi Fig.5.Particionin Magic Krijimi i particionit QE té krijojmé ndonjé particion né disk duhét qé té kemi haps né disk. Operacioni krijimi(Create ), lejon qé zgjéruara dhé particione logjike. é mjaftueshme krijoni particione primare,particione t& 1 Zgjedhim njé bllok nga hapsira e pa caktuar. ‘Nése nuk ka hapsiré t8 pa caktuar(unllokated space), fshijmé ose zvoglojmé njé particion pér té krijuar hapsiré té pacaktuar. 2.Klikoimé Partition pastaj Create Dialogu Create Partition duket Costes: (EGAN) iveteter [c © sony Pattion Type [NTFS] [; © Beginning of unallocated space © End of unallocsted space abet —) Sie. 2.687.6 {MB Peicent of unalocated space: [100.0 =f Chusersize: [Defeat = PPowerQuest recommends backing up your dea before performing this operation, acon | 3.Nga lista Create as zgjidhet Logicial Partition ose Primary Partition Krijimi i njé particioni primar né Windows Né njé hard disk 20GB bashké me njé particion primar aktiv FAT 32(C:) vendosim Windows 98. LNaryshimi i drajver C:Zvoglon.Krijohet njé hapsiré ¢ pa pércaktuar,krijimi i njé particioni primar FAT nga Windows NT mundet me gené i instaluar. 2.Ndryshimi i madhésisé drive C:zvoglon pér GB. i njé particioni primar né hapsirén e papércaktuar pérdoré té dhénat g@ vijojné: Partition Type :Zgjedh FAT. Label :Njé tip . Size :1500. 3.Shihni particionin e ri aktiv 4.Ndérrimi i sistemit béhet me Apply. 5 Ristartimi né kompjuter pérdor diskun e paré té instaluar né Windows NT. 6.Komplet Windows NT instalon Krijimi i particionit Backup Wizard Ju mund ti ruani t& dhénat e fajllit, ti kopjoni ato me njé kusht — backup particion. Wizard mund t& ndryshoj madhesiné e particionit i cili gjindet né hard disk.Si shtesé nevojitet Particion Magjik 8.0 duke pérfshiré Power Quest dhe Data kepper.Data kepper rendit né background té dhénat e fajllit.Nése ju zgjidheni fajllin e paré ose e fshiné até pa géllim atéher mund perdorim Data kepper né riradhitjen e fajllave. Partition Properties co Choose the siz, label and ther properties ofthe new backup prion — ‘The recommended setings displayed below are based on yaur current operating system and new partion location. Be sure you Understand the issues by ciking Tipe’ betore making changes. sue == Mesmiensee 255107 ae ae mace 7A Lovet rary Cretiess: [loge Reconneres) =] Fie sytaniype [NTFS Recommended) =] owetse: fe 3] m cee one Instalimi i njé sistemi é ri operativ Nase shumé sisteme operative, duhet ndjekur kéto pika : 1, Nése kemi instaluar Boot Magjik ai 2. Krijimi i Particionit Magjik ndihmon diskun. 3. Pér krijimin e njé particioni té ri aktiv ai cakton (nése jeni duke instaluar njé particion primar Linux[Linux Ext2\Ext3] ai éshté i névojshém t& véndos particionin aktiv.mirpo ai &shté i pa nevojshém té vendosé particionin aktiv nése ne se pari kemi instaluar Linux n& ‘nj particion logjik né hard disk).Mé shumé sisteme operativé duhét mé qené t instaluara né particionin primar. 4.Mbyllja e gjitha programeve kthehet né kompjuter nése pérdorim instalimin e sistemit ‘operativ me veprimin e disketés. 5. Instalimin e sistemit operativ.teknika e Power Ques pérkrah ekzekutimin me ndihmén ¢ instalimit t8 sistemit operativ.Kétu shihen t8 dhénat e katér sistemeve operative. 6. Nése mé paré keni pasur té instaluar Boot Magjik,ményra e Partition Magic na ndihmon me vérejt né disk se qfar particioni aktiv éshté i instaluar né Boot Magjik.Nése nuk ¢ kemi instaluar Boot Magjikun,ményra e Particion Magjikut ndihmon diskun t& vérejé sé cilin nga katér particionet jané aktiv_né sistemin operativ gé doni ta instaloni né Boot Magjik. 7. Me instalimin e Boot Magjikut shtohet né sistemin operativ trajta e Boot Magiikut,Pra atéheré mund té zgjedhim sistemin operativ t déshiruar né Boot. 8.Reboot dhe kompjuter. Dialogu i instalimi¢ té sistemit operativ duket Install Another Operating System Wizard Select Operating System as ‘Select the operating system you panto sal fromthe Et © ands BS (Can be stale on eet isk nig © Windows Me (Can be installed on frst ask ony) © Windows NT 4.0" © Windows 2000 * © Windows XP * Liew * To avoid the complexties of nstaling these operating systems to ‘secondlry hard esks, this wizard creates perttons only on Disk 1 a dhe béhet zmadhimi, Mirpo zmadhimi gjithashtu mund té béhet duke shtypur viera t& reja né: Free Spase Befor, New Size,dhe Free Spase After. 4.Kliko OK Dialogu Resize/Move Partition duket Hapésirae pa caktuar jasht particiondt ewe fess 4 aeeae Free Sane te see dw particionit Chater Se ec a Ponedhest conned erking ve yn dle fe redone Hie “ Lancet tel Fshirja e Particioneve Operacioni_ Delete fShiné njé particion, késhtu q& nuk mund ti qasemi t8 dhénave t& ti.Operacioni Delete and Secure Erase i prishé t dhénat né njé particion nga mbishkrimi i t@ dhénave 1 Zgjidhi particionin q& doni ta fshimi QE t8 fShini njé particion té zgjeruar, dubét sé pari ti fini té gjitha particionet logjike brenda particionit t& 2. Kliko Partition,dhe Delete Delete Partition duket Seous aca povort dla eoovoy andtakes rush Tenaee cos | ts 3. Kliko Delete ose Delete and Secure Erase. 4, Kliko OK. Rikthimi i particioneve Operacioni Undelete ri deponon particionet qé kané ené té fshira né diskJu mundé ta ktheni njé particion si:FAT,FAT32,NTFS etj,nése i keni fshier rastésisht si: 1.Zgjidhni hapsirén e papéreaktuar pér ta kérkuar, 2. Kliko Partition- Undelete. Dialogu Undelete dhe hapsira e zgjedhur e papércaktuar kérkohet. Searenatsaoversbe parton (vet | ae Té gjitha particionet primare dhe logjike qé mund té rikthehen jané té fShira né listén SCROLLABLE.Nése nuk gjenden particionet né hapsirén ¢ jolokalizuar paraqitet nj& mesazh duke paralajmruar sé nuk mund té rikthehet particioni 3.Kliko OK, Nderrimi i emvit té particionit Opcioni Label mundéson qé ta béni ndérrimin ¢ emrtimit t& particionit. 1.Zgjidhi particionin me label qé doni ta ndérroni. 2.Kliko Partition -Label. Dialogu Label Partetion duket. ‘Label Partition -C:HDD (NTFS) BG) Curent Label: HDD ‘New Label Cancel He 3.Né New Label, kérkohet emri iri, 4.Kliko OK. Formatizimi (formimi) Particionit Opcioni FORMAT formatizon njé particion,duke i shkatérruar t& gjitha t& dhénat saja n& proces .Formatizimi na mundéson véndosjen e njé fajll sistemi né njé particion.Particion Magjiku ka disa opcione qé mundéson kthimin e njé fajll sistemi n& tjetrin pa e shtuar fajllin ekzekutues né Particion. 1.Zgjidhni particionin té cilin doni ta formatizoni 2.Kliko Partition ~ Format Dialogu Format Partition duket 3.Nga Partition Type i futé né listé zgjedhj 4 Tipi i njé labeli pér njé particion. e tipit téfajll sistemit, 5.Kliko OK. Kopjimi i paricioneve Opcioni Copy mundéson té béni njé particion té dyfisht té sakt. Pér ta kopjuar njé particion duhet té kemi hapsiré t& papércaktuar, té barabarté ose mé té madhe se particioni qé donim ta kopjojm. Atsyeja pse ne mund_ ta kopjojmé njé particion éshte: *Pér ta lévizé shpejt njé pérmbajtje mé t vogel t& hard diskut n& mé t@ madhe,né njé hard disk t& ri. *Pér ta ndérruar radhitjen né particion. *Pér ta kthyer mbrapa particionin etj. 1 Zgjidhni particionin gé doni t8 kopjoni. Komanda Copy paragitet nése nuk ka mjaft hapsiré té papércaktuar né disk pér particion, 2. kliko Partition —Copy. Dialogu Copy Partition duket SENET) x! Select an unallocated space forthe copy destination Posi Disk: CANE =] | Brea cance © End of unalocated space 3.Nga lista e vendosur né disk,zgjidheni diskun ku doni té kopjonoi particionin A.NEé listén e particionit,zgjidheni hapésirén e papéreaktuar ku doni té kopjoni partcionin. 5.Kliko OK Bashkimi i Particionéve (Mergin Partition) Ju mund ti bashkoni dy particione né njé disk si: FAT,FAT32_ose NTFS, nése jané {8 njeta njéra mé tjetrén.Ju mund ti bashkoni particionin FAT me particionin FAT32. ose Particionin NTFS mé njé particion tjetér NTFS.Ndérsa nuk mund ti bashkoni_njé particioin FAT,FAT 32 mé njé particion NTFS nése nuk kan madhésin e njgjté 1& kllasterave. Eshté miré ti bashkoni particionét nése keni arritur numrin maximal té particioneve n& disk, por nuk duhet fshir njé particion,vétém nése particioni éshté i zbrazét,atéheré mund ta fshijmé particionin dhe ta rrisim particionin tjetér gé pérmban té dhena, né vend t& bashkimit té dy particioneve. Bashkimi i particioneve mund té merr_Kohé t& gjaté(me oré), varesisht nga madhesia e particionit dhe shuma e té dhénave q&_ i pérmbané. 1.Zgjidhni njérin prej particionevé gé doni ta bashkoni né particion tjetér. (Nése zgjidhni dy particione NTFS ato munden mé gené ne version té tipit t& njéjét dhe t& kené madhésiné e njéjté t kllasterave..Pér ta shiquar tipin e verzionit, madhésin kllasterave né njé particion NTFS,kliko né t@ djatht né particionin Map disk,zgjedhim Properties, pastaj kliko né NTFS info tab). 2.Kliko Partition ~ Merge. Dialogu Merge Adjaneet Partitions duket Merge Partitions Confirm partition merge Review the changes thet wil be made to your disk Betore: ¢ HDD E 30858 NTFS 178770MB_NTES ‘Afr : HDD 382054 MB_NTFS ‘The two peettions wil be combined as shown above, Press Finish to confirm partion merge, Fst pation HDD ‘Second partion: E Resuting fle system NTFS Folder name: om

    You might also like