Chả lẽ lại phải làm lại cuộc đời từ lúc ấy Để có thể đối thoại cùng trận đánh, màu hoa, đối cùng nhân loại Mà không phải độc chỉ có mình anh, đèn khuya và một tiếng gà. (“Thơ bình phương - Đời lập phương”, Hoa trên đá, Chế Lan Viên) Sáng tác văn học về bản chất là một quá trình đối thoại, qua đó người nghệ sĩ đối thoại với hiện thực và bạn đọc để tác phẩm thực sự chạm đến những chân lý sâu xa của đời sống. Vì tác phẩm nghệ thuật là một cấu trúc gọi mời, cho nên thế giới nghệ thuật ở “bờ bên kia trang giấy” cũng là một diễn đàn dân chủ nơi nhà văn và bạn đọc đối thoại về các vấn đề nhân sinh, hoặc phản biện các luồng tư tưởng để tiệm cận chân lý, hoặc tìm thấy tiếng nói tri âm è Cái bóng của độc giả luôn hằn in trên trang viết của nhà văn trong quá trình sáng tạo, và sự tiếp nhận của họ sẽ quyết định số phận của tác phẩm. 16. Nhà thơ Lưu Trọng Lư từng viết trong lời gửi gắm cùng “thư cho em gái” rằng: “Thơ không phải chỉ là thơ mà thôi. Thơ còn là “người” nữa. Anh gửi một tâm hồn. Anh gửi em một người. Một người đã sống. Một người biết sống”. Qua những lời chân phương hết sức dịu dàng ấy, nhà thơ đã đem trọn vào đó tình yêu, niềm tin vững vàng vào thơ, vào văn chương. Rằng nghệ thuật, thi ca chính mang trong nó một linh hồn, là món quà căng tràn nhựa sống mà những người nghệ sĩ tài hoa đã tạo ra và hiến dâng cho đời. Trăm ngàn năm nay đã là như vậy, hạt giống văn chương nảy mầm từ trái tim nồng nàn máu nóng vì đời của thi nhân. Thế nhưng, mai này đây, khi thời đại biến chuyển, khi quanh ta tràn lan bao nhiêu là máy móc, thiết bị, khi sự hiện diện của con người dần bị những khối sắt thép kia làm mờ nhạt, liệu chúng có thay ta, làm luôn phần việc của sáng tác. Liệu rồi đây, khi những cỗ máy kia biết viết văn, làm thơ, sáng tạo văn chương có còn là độc quyền của con người?