Obciążenie wiatrem

Literatura 2

1. Jerzy Antoni Żurański „Obciążenia wiatrem budowli i konstrukcji”, Arkady

1978

2. J.A. Żurański, Mariusz Gaczek „Oddziaływania klimatyczne na konstrukcje

budowlane wg Eurokodu 1. Komentarze z przykładami obliczeń”, ITB 2011

3. Andrzej Flaga „Inżynieria wiatrowa”, Arkady 2008

Inżynieria wiatrowa 3
INŻYNIERIA WIATROWA – rozwinęła się w ostatnich 60 latach, kiedy przydarzyły się
poważne katastrofy budowli wywołane działaniem wiatru.
Inżynieria wiatrowa łączy w sobie szereg zagadnień i dziedzin związanych z:
- wpływem wiatru na budowle, konstrukcje inżynierskie, ludzi, środowisko
- wykorzystaniem źródła wiatru jako źródła energii
- bezpieczeństwem i niezawodnością konstrukcji

W inżynierii wiatrowej zasadniczą rolę odgrywają:

- meteorologia zajmująca się badaniem i analizą ruchów powietrza
- aerodynamika: ciśnienie wiatru; „odpowiedź” obiektów na działanie wiatru (naprężenia,
siły wewnętrzne, przemieszczenia itp.)
- niezawodność i bezpieczeństwo konstrukcji
- aeroelastyczność: mechanika budowli, mechanika płynów
- wyniki badań analitycznych, empirycznych, półempirycznych (badania tunelowe)
Katastrofy budowlane w Polsce 4
W latach 1995-2012 zarejestrowano w Polsce łącznie 5939 katastrof budowlanych
(średnio rocznie 330 katastrof). W latach 2013-2018 łącznie 2017 (średnio rocznie 336)
• <20% katastrof kategorii I (katastrofy nie wynikające ze zdarzeń losowych) oraz
• >80% katastrof kategorii II (katastrofy zaistniałe z przyczyn losowych).
Powodem katastrof budowlanych zaliczonych do II kategorii były w przeważającej liczbie
przypadków huraganowe wiatry, w tym również trąby powietrzne.
Udział tych przyczyn w ogólnej liczbie katastrof II kategorii, w latach 2004-2018, wynosił
odpowiednio:
100 90 98 85,3 85,5
78,3 76,6 81 78,8
80 74 71,1
65 65,5
60
44
40 35
23,5
20

0
200420052006200720082009201020112012201320142015201620172018
Inżynieria wiatrowa 5

Struktura katastrof budowlanych II kategorii w 2009 r. według przyczyn

Inżynieria wiatrowa 6

Analiza katastrof budowlanych, które zarejestrowano w 2009 r., a także wyniki

działań inspekcyjno-kontrolnych prowadzonych przez organy nadzoru budowlanego
wskazują, że decydujący wpływ na skalę i zakres katastrof miały, podobnie jak w
latach ubiegłych, zdarzenia losowe.

Wśród zdarzeń losowych dominowały w roku 2010 katastrofy związane z bardzo

silnym wiatrem. W trzech ostatnich latach zaobserwowano znaczne zwiększenie
liczby takich katastrof.

W roku 2006 było ich 55 (16% wszystkich katastrof), w roku 2007 - 401 (77%
wszystkich katastrof), natomiast w roku 2008 ich liczba wyniosła już 912 (82%
wszystkich katastrof).

Wprawdzie w roku 2009 liczba ta zmalała do 124, ale ich udział w ogólnej liczbie
katastrof był znaczny (62%).
Katastrofy budowlane w Polsce 7
200 1000 189 2008 2013 2016 2018
180
160
140
120
100
80 74
6166
60 39 39
40 28
1314 1818 20 1919 18
20 8 8
0 2411 2 003 045 0021 5
0

Katastrofy budowlane w Polsce spowodowane przyczynami losowymi - II kategoria

Katastrofy budowlane w Polsce 8

W związku z występowaniem w ostatnich latach znacznej liczby katastrof

spowodowanych silnym wiatrem, Główny Inspektor Nadzoru Budowlanego uznał za
celowe podjęcie działań przyspieszających przyjęcie pakietu Eurokodu 1 do
przepisów obowiązujących w Polsce, ponieważ posiada on parametry obliczeniowe o
ok. 40% wyższe niż obowiązująca „Polska Norma PN-77B-02011 Obciążenia w
obliczeniach statycznych. Obciążenia wiatrem” i wystąpił w 2008 r. do ministra
infrastruktury z prośbą o przyspieszenie tych działań.

W ostatniej nowelizacji rozporządzenia Ministra Infrastruktury z 12 kwietnia 2002 r.

w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich
usytuowanie, która weszła w życie 8 lipca 2009 r. w załączniku nr 2, powołano jako
obowiązującą normę PN-EN 1991 Eurokod 1.
Katastrofy budowlane w Polsce 9
1200
1113
Wiatr !
1000

800 731 Wiatr !

620 648 627
600
426
400 338 367
316327 307
264 258 249
228 209
200 167 187
126 132
89 75 101
51
0
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
2017
2018
Katastrofy budowlane w Polsce w latach 1995 - 2018
Katastrofy budowlane w Polsce 10

Rok 2018 nie był rekordowy pod względem katastrof budowlanych – było ich zgodnie z
danymi Głównego Urzędu Nadzoru Budowlanego 249. W roku 2008 zarejestrowano
takich zdarzeń 1113, w roku 2010 - 731, w 2011 – 648, 2012 – 426.

W roku 2013 odnotowano gwałtowny spadek – 258, jeszcze większy rok później – 209,
w 2015 – 307 , 2016 – 367, gwałtowny wzrost w 2017 – 627(wiatr), i spadek w roku
2018 – 249.
Katastrofy budowlane w Polsce 11

Rodzaje konstrukcji nośnej obiektu ulegającego katastrofie przyczynami losowymi II kategorią

Katastrofy budowlane w Polsce 12
Elementy obiektu budowlanego objęte katastrofą w 2016 roku
Podczas katastrof budowlanych najczęściej zniszczeniu ulegały ściany i dachy
budynków.

Elementami obiektów budowlanych objętymi katastrofą były w:

• 353 przypadkach pionowe elementy konstrukcyjne,

• 313 przypadkach konstrukcja dachu,

• 98 przypadkach konstrukcja stropu,

• 91 przypadkach pozostałe elementy obiektu,

• 6 przypadkach elementy obiektów, takich jak: mosty, wiadukty, drogi, wały,

zapory, śluzy, jazy i sieci,

• 2 przypadkach urządzenia formujące, np. szalunki,

• 1 przypadku ścianki szczelne lub obudowy wykopów.

Katastrofy budowlana chłodni kominowych 13

Ferrybridge, UK, 1965

Katastrofy budowlana chłodni kominowych 14
Ferrybridge 1
W 1965 r. Ferrybridge w Wielkiej Brytanii uległy awarii trzy żelbetowe chłodnie
kominowe. Na szczęście nikt nie został ranny. Chłodnie te były częścią grupy ośmiu
chłodni kominowych w elektrowni opalanej węglem.

Średnica podstawy chłodni wynosiła 88 m, a grubość powłoki 127 mm. Stosunek

promienia podstawy do grubości powłoki chłodni a/t wynosił 44000/127 = 350.
Każda z chłodni miała115 m wysokości.

Chłodnie zostały ukończone w 1964 roku. 1 listopada 1965 r. rozpętała się burza.
(prędkość wiatru wynosiła 44 m/s (160 km/h), przy górnej krawędzi, która występuje
raz na 5 lat w Ferrybridge).

Występujące w chłodniach drgania pierwszego rzędu wywołały w konsekwencji

obciążenia drugiego rzędu. Częstotliwość drgań była w przybliżeniu taka sama jak
częstotliwość własna chłodni (0,6 Hz).

Naoczny świadek porównał zachowanie się chłodni do ruchów tancerek wykonujących

taniec brzucha. W ciągu godziny trzy chłodnie uległy destrukcji.
Katastrofy budowlana chłodni kominowych 15
Ferrybridge 2
Mimo silnych drgań komisja badająca katastrofę stwierdziła, że drgania indukowane przez
wiry powietrza nie były głównym problemem. Drugi rząd chłodni nie uległ zawaleniu, ale
wszystkie zostały poważnie uszkodzone. Prawdziwym problemem było to, że w
projektowaniu użyto niewłaściwego obciążenia wiatrem. Komitet nie wskazał osób winnych
katastrofy. Norma wiatrowa była niejasna i została zinterpretowana nieprawidłowo, a
komunikacja między projektantami a ekspertami od badań w tunelu aerodynamicznym
niedostateczna.

Ferrybridge, UK, 1965

Katastrofy budowlana chłodni kominowych 16
Ferrybridge 3
Koszt budowy pierwotnych chłodni wynosił 290 mln funtów. Zniszczone chłodnie zostały
zastąpione, a ponadto wszystkie zostały wzmocnione dodatkową warstwą żelbetu.
Poniesiono duże dodatkowe koszty przy rekonstrukcji chłodni ze względu na ostrzejsze
kryteria użytkowania. Elektrownia obecnie nadal działa.

Ferrybridge, UK, 1966

Postaci drgań własnych 17

Postaci drgań własnych i częstotliwości własne płyty powłoki kulistej

Postaci drgań własnych 18
Analiza modalna
O czym mówią wyniki analizy modalnej?
Częstotliwości: Tu wszystko jest (względnie) proste.
Częstotliwości własne konstrukcji – to mapa „pola minowego”, na którym można
„złapać” rezonans.
Jest to bardzo ważna informacja dla konstruktora. Projektant albo stara się, żeby
obciążenie omijało te częstotliwości, albo wprowadza dodatkowe tłumienie.

Postacie drgań: W nich konstrukcja ujawnia kierunki (osie, płaszczyzny, itp.), w których
przejawia najniższą sztywność.
Postacią własną drgań jest odkształcenie, przy którym powłoka może wibrować.
Częstotliwość własna nf jest liczbą, która określa ile razy występuje odkształcenie w
ciągu sekundy.
Jednostką częstotliwości jest Hz (Hz).
Zazwyczaj stosuje się częstotliwość radianową ω, mierzoną w radianach na sekundę.
Definicja to ω = 2 ∙ π ∙ f.
Za pomocą metody elementów skończonych może wyznaczyć postaci własne i
częstotliwości własne drgań konstrukcji powłoki.
Postaci drgań własnych 19
Model elementów skończonych ma tyle postaci własnych i częstotliwości własnych
ile wynosi liczba stopni swobody.
Na przykład, jeśli model powłoki ma 5 000 węzłów, to oznacza, że ma 5 000 x 6 = 30 000
stopni swobody.
Model posiada również 30 000 postaci własnych drgań i częstotliwości własnych.
Prawdziwa powłoka ma nieskończoną liczbę postaci własnych drgań i częstotliwości
własnych .
Częstotliwości własne są sortowane od małych do dużych.
Najmniejsza częstotliwość jest zwana częstotliwością podstawową.
Program elementów skończonych nie musi obliczać wszystkich częstotliwości
podstawowych. Projektant może podać liczbę najmniejszych częstotliwości własnych,
które zostaną obliczone.
Na rysunku przedstawiono postacie drgań własnych i częstotliwości własne swobodnie
podpartej powłoki kulistej wykonanej ze stali. Moduł Younga E wynosi 200 GPa,
współczynnik Poissona ν wynosi 0,3,
Długość i szerokość 10 m,
grubość t wynosi 100 mm,
promień a wynosi 20 m,
a masa właściwa ρ wynosi 7850 kg/m³.
Postaci drgań własnych 20

n=2 n=8
m=1/2⟶a=2
m=1/2⟶a=2

a=1/m
Postaci drgań własnych dla walca z przeponami na krawędziach
Postaci drgań własnych 21
Liczba fal
Wzorzec fali postaci własnej drgań ma swoiste wartości maksymalne i minimalne.

Liczba pików (maksimum) i minimum w przekroju poprzecznym to liczba fal.

Na przykład na rysunku zaznaczonym czerwonym kołem, postać drgań ma liczbę

falową 1 w jednym kierunku (y) i liczbę fal 1/2 w drugim kierunku (x).

W belkach i płytach niewielka liczba fal odpowiada małej częstotliwości własnej.

Jednak w powłokach nie zawsze tak jest.

Na dolnym rysunku przedstawiono częstotliwości własne walca, który jest

swobodnie podparty na obu krawędziach.

Wykres po prawej stronie został analitycznie wyprowadzony przez K. Forsberga i

opublikowany w książce Arthur Leissa w 1973 r.
Postaci drgań własnych 22
Każdy punkt przecięcia krzywej linii z linią pionową reprezentuje częstotliwość
własną.
Współczynnik smukłości wynosi R/h = 500.
Wielkość m jest liczbą fal w kierunku osiowym, a n jest liczbą fal w obrębie obwodu. Na
wykresie l jest długością a R to promień walca. Załóżmy, że stosunek l/R = 2.

Pierwsza postać drgań własnych występuje dla m = ½ → a = 1/m =1/(1/2) = 2 na osi

poziomej; i n = 2 (krzywa n = 2).

Na wykresie odczytujemy odpowiednią znormalizowaną częstotliwość własną około 0,3

(rys., niebieskie kółko – to znaczy punkt przecięcia prostej a=2 i krzywej n=2).

Jednak najmniejsza częstotliwość własna wynosi Ω = 0,05, która występuje dla m = ½

i n = 8 (rys., żółte kółko).
Tę postać drgań własnych pokazano na rysunku walca po prawej stronie.

W rzeczywistości na wykresie możemy naliczyć 19 dodatkowych postaci drgań, które

mają mniejsze częstotliwości drgań niż pierwsza postać drgań (na rysunku czerwone
kółka).
Istnieje wiele linii między liniami wykresów i poza obszarem wykresu.
Postaci drgań własnych 23
Odkształcenie zewnętrzne przy rozciąganiu
Jeśli najmniejsza częstotliwość własna drgań powłoki jest bardzo mała, to odkształcenie
prawdopodobnie ma charakter zewnętrzny. Odpowiadający numer fali będzie także mały.
To może tłumaczyć, dlaczego powłoka, która może odkształcać się zewnętrznie, nie jest
powłoką, lecz raczej zakrzywioną płytą (patrz powłoka zachowująca się jak płyta).
Rezonans kieliszka do wina
Częstotliwości drgań, które można usłyszeć, wahają się od 20 Hz do 40 000 Hz.
Ludzki głos może wytwarzać częstotliwości do około 1 000 Hz. Może w ten sposób, przy
użyciu ludzkiego głosu spowodować stłuczenie kieliszka do wina.

Postaci drgań własnych walca

Katastrofa masztu elektrowni wiatrowej 24
Rezonans
Powłoka może być obciążona siłą harmoniczną, na przykład wirującą maszyną lub
skaczącymi ludźmi (stadiony).
Jeśli obciążenie ma taką samą częstotliwość, jak w przypadku dowolnej częstotliwości
własnej powłoki, silnie wibruje w związanej z nią postacią drgań własnych.
Również inne dynamiczne obciążenie może wzbudzić powłokę do drgań własnych; na
przykład burze i trzęsienia ziemi.
Dominujące częstotliwości burzy wynoszą około 1 Hz.
Dominujące częstotliwości trzęsień ziemi wynoszą około 10 Hz.
Innymi słowy, po naciśnięciu przycisku analizy modalnej komputer wyświetla częstotliwości
własne badanej konstrukcji.
Muszą być większe niż 1 Hz, w przeciwnym razie prawdopodobnie mamy problem
rezonansu.
Definicja i rodzaje wiatru 25
Wiatr jest to ruch powietrza względem powierzchni ziemi.
Przyczyną wiatru jest nierównomierne nagrzewanie się powierzchni Ziemi pod wpływem
promieniowania słonecznego, zależne przede wszystkim od szerokości geograficznej oraz
od rozmieszczenia mórz i lądów. Różnice temperatury powodują różnice ciśnienia
atmosferycznego, które z kolei wywołują ruch mas powietrza – ogólną cyrkulację
atmosferyczną i wiatry lokalne.
Wiatry sztormowe – jest to najczęstszy rodzaj silnego wiatru, zwłaszcza na wybrzeżu
Wiatry burzowe – towarzyszą gwałtownym burzom; obejmują zwykle dość ograniczony
obszar i trwają kilka do kilkunastu minut; charakteryzują się niestacjonarnym przebiegiem
prędkości, gwałtownymi porywami przy stosunkowo niskiej prędkości średniej
Wiatry fenowe w górach, zwane wiatrami halnymi – powstają w wyniku wpływu łańcucha
górskiego na przepływ powietrza w głębokim układzie niżowym
Trąby powietrzne – występują najczęściej na rozległych, płaskich obszarach o klimacie
kontynentalnym; w Polsce takie zjawiska zdarzają się lokalnie i są zjawiskiem o stosunkowo
ograniczonym zasięgu, lecz o znacznej gwałtowności; ocenia się, że ich liczba zawiera się od
1 do 7, średnio 4 razy w ciągu roku.
Czynniki określające obliczeniowe obciążenie wiatrem 26
Obciążenie wiatrem, jako oddziaływanie przepływającego powietrza na budowlę
lub konstrukcję, zależy od wielu czynników, działających bezpośrednio lub
pośrednio, które można połączyć w cztery zasadnicze grupy.
1. Prędkość wiatru i gęstość powietrza
2. Otoczenie budowli i charakter terenu
3. Kształt i proporcje wymiarów budowli
4. Rozwiązanie konstrukcyjne (rozkład masy i sztywności) oraz rozmiary budowli

Obciążenie budowli stanowią różnice ciśnienia i opory tarcia na jej

powierzchniach wywołane przepływem powietrza (wywołane przez wiatr).

Projektując konstrukcję należy przyjąć pewne obciążenie, nazywane obliczeniowym,

które powinna ona przenieść. To obciążenie jest wielkością umowną. Określając jego
wartość trzeba bowiem wziąć pod uwagę bezpieczeństwo budowli i wobec tego
oprócz wielkości fizycznych należy wprowadzić elementy decyzji.
Obciążenie wiatrem 27

Czynniki wpływające na obliczeniowe obciążenie wiatrem

Obciążenie wiatrem 28
Projektując konstrukcję należy przyjąć pewne obciążenie, nazywane obliczeniowym,
które powinna ona przenieść. To obciążenie jest wielkością umowną.
Określając jego wartość trzeba wziąć ponadto pod uwagę bezpieczeństwo budowli i wobec
tego należy zwiększyć wartości Obliczeniowe obciążenie wiatrem zależy od:
omówionych czynników.
- przewidywanego okresu użytkowania budowli i akceptowanego prawdopodobieństwa
przekroczenia przyjętego obciążenia
- charakterystycznej prędkości wiatru i profilu tej prędkości, intensywności turbulencji
oraz ewentualnej interferencji z sąsiednimi budowlami
- schematu obciążenia i właściwości (współczynników) aerodynamicznych konstrukcji
- własności aeroelastycznych konstrukcji, a więc jej podatności na obciążenie
dynamiczne i wynikającego stąd dynamicznego zachowania się jej w czasie wiatru
Od przeznaczenia budowli i zastosowanych materiałów zależy przewidywany okres jej
użytkowania. Czynniki te wpływają na wartość obciążenia poprzez wybrane
prawdopodobieństwo przekroczenia obciążenia obliczeniowego.
Wyboru dokonuje inwestor lub projektant albo znacznie wcześniej ten, kto ustanawia
normy. Wybór ten jest odpowiedzią na pytanie, jakie należy przyjąć obciążenie
obliczeniowe, aby ryzyko awarii było znikomo małe, a koszty budowli możliwie najmniejsze.
Obciążenie wiatrem a bezpieczeństwo konstrukcji 29
Podstawowym warunkiem, który powinien być spełniony w czasie całego okresu
użytkowania budowli, jest warunek, aby obciążenie nie przekroczyło nośności konstrukcji:
Q≤N (lub E ≤ R)
Ponieważ zarówno obciążenie jaki i nośność są zmiennymi losowymi, nie można żądać,
aby powyższy warunek był bezwzględnie spełniony. Może on być spełniony jedynie z
pewnym prawdopodobieństwem, którego wartość powinna być ustalana na poziomie
możliwym do zaakceptowania z punktu widzenia bezpieczeństwa konstrukcji, jak i
ekonomii kosztów.

Rozkład prawdopodobieństw obciążenia i nośności konstrukcji

Obciążenie wiatrem a bezpieczeństwo konstrukcji 30
Między rozkładem prawdopodobieństwa obciążenia wiatrem a rozkładami obciążeń stałych
(np. od ciężaru własnego konstrukcji) i rozkładami nośności istnieje jednak zasadnicza
różnica.
Nośność konstrukcji lub jej ciężar własny jest zmienną losową zbioru konstrukcji lub jej
elementów, obciążenie wiatrem jest natomiast funkcją czasu.
Stąd wynika konieczność uwzględniania w obliczeniach przewidywanego czasu
użytkowania budowli. Mając zmierzone przez kilkadziesiąt lat maksymalne roczne wartości
obciążenia, można określić takie, które zdarzają się najczęściej i takie, które występują
bardzo rzadko. Dane uzyskane z pomiarów można aproksymować, opisać rozkładem
prawdopodobieństwa.

W metodzie stanów granicznych nierówność Q ≤ N przybiera postać:

N
Q ⋅γ ≤
γ
f
m

gdzie:
γf - współczynnik obciążenia
γm - współczynnik materiałowy
Obciążenie wiatrem a bezpieczeństwo konstrukcji 31
Częściowy współczynnik bezpieczeństwa γf uwzględnia:
- możliwość wystąpienia wyższych obciążeń niż charakterystyczne
- zmniejszone prawdopodobieństwo jednoczesnego wystąpienia różnych obciążeń o
wartościach charakterystycznych
- możliwość niebezpiecznych zmian w siłach wewnętrznych, które mogą wynikać z
nieprawidłowych hipotez obliczeniowych, założeń czy też błędów wykonawczych.

Innym podejściem od podejścia „prawdopodobieństwa wystąpienia” danego obciążenia

wiatrem jest pytanie, jak często, co ile lat, można oczekiwać wystąpienia lub
przekroczenia pewnej wybranej wielkości prędkości wiatru. Jeżeli obciążenie mogłoby
spowodować awarię budowli, to oczywiste jest żądanie, aby ono nie wystąpiło w całym
okresie użytkowania ani razu. Można także postawić warunek, aby obciążenie
charakterystyczne nie było przekraczane częściej niż średnio raz w pewnym czasie.
Ten czas nazywany jest okresem powtarzalności lub okresem powrotu. Przez to pojęcie
rozumie się średni przedział czasu między kolejnymi wystąpieniami lub przewyższeniami
pewnego obciążenia – a więc prędkości wiatru.
Obciążenie wiatrem a bezpieczeństwo konstrukcji 32
Można obliczyć, jaka prędkość będzie przekroczona raz na 50, 100
czy 1000 lat, ale nie można stwierdzić, kiedy to nastąpi. Może ona być
przekroczona w pierwszym roku użytkowania budowli lub w następnym, może
wystąpić kilka razy w okresie równym swojemu okresowi powrotu lub może w
tym czasie w ogóle nie wystąpić. Prawdopodobieństwo przekroczenia danej
prędkości w jej okresie powrotu wynosi 0,63 (dla T >10 lat).

Przez pojęcie charakterystycznej prędkości wiatru rozumiana jest prędkość

średnia wiatru przyjmowana do obliczeń, która w całym okresie
użytkowania budowli Tu lat może być przynajmniej raz przekroczona z
przyjętym prawdopodobieństwem P.
Obciążenie wiatrem a bezpieczeństwo konstrukcji 33
Zakładając, że prędkość vk będzie raz przekroczona w czasie T lat, można napisać:
1
P1 ( v > v k ) =
T
Prawdopodobieństwo, że prędkość vk nie będzie przekroczona w każdym
dowolnym roku z okresu T lat jest równe:

1
P2 (V ≤ Vk ) = 1 − P1 (V > Vk ) = 1 −
T
W ciągu Tu lat użytkowania budowli prędkość vk nie będzie przekroczona z
prawdopodobieństwem:
Tu
 1 
P (V ≤ V k ) =  1 − 
 T 
Zatem prawdopodobieństwo przekroczenia prędkości vk raz w ciągu całego okresu
użytkowania budowli Tu lat będzie równe:
Tu Tu
 1 −
P1 (V > V k ) = 1 −  1 −  ≅ 1− e T

 T
Obciążenie wiatrem a bezpieczeństwo konstrukcji 34

Tu
T 1 2 5 10 20 30 50 100 200 300 500 1000
1 0,632 0,865 0,993 1,000 1,000 1,000 1,000 1,000 1,000 1,000 1,000 1,000
2 0,393 0,632 0,918 0,993 1,000 1,000 1,000 1,000 1,000 1,000 1,000 1,000
5 0,181 0,330 0,632 0,865 0,982 0,998 1,000 1,000 1,000 1,000 1,000 1,000
10 0,095 0,181 0,393 0,632 0,865 0,950 0,993 1,000 1,000 1,000 1,000 1,000
20 0,049 0,095 0,221 0,393 0,632 0,777 0,918 0,993 1,000 1,000 1,000 1,000
30 0,033 0,064 0,154 0,283 0,487 0,632 0,811 0,964 0,999 1,000 1,000 1,000
50 0,020 0,039 0,095 0,181 0,330 0,451 0,632 0,865 0,982 0,998 1,000 1,000
100 0,010 0,020 0,049 0,095 0,181 0,259 0,393 0,632 0,865 0,950 0,993 1,000
200 0,005 0,010 0,025 0,049 0,095 0,139 0,221 0,393 0,632 0,777 0,918 0,993
300 0,003 0,007 0,017 0,033 0,064 0,095 0,154 0,283 0,487 0,632 0,811 0,964
500 0,002 0,004 0,010 0,020 0,039 0,058 0,095 0,181 0,330 0,451 0,632 0,865
1000 0,001 0,002 0,005 0,010 0,020 0,030 0,049 0,095 0,181 0,259 0,393 0,632

Zależność między okresem użytkowania budowli Tu, okresem powrotu

obciążenia charakterystycznego oraz prawdopodobieństwem P
przekroczenia obciążenia charakterystycznego w czasie Tu
Obciążenie wiatrem a bezpieczeństwo konstrukcji 35

Ostatnia zależność przedstawiona może być w formie graficznej lub wykresu.

Nie zależy ona od typu rozkładu prawdopodobieństwa dopasowanego do danych

statystycznych.

Przykładowo – projektując budynek o przewidywanym okresie użytkowania

Tu = 50 lat i przyjmując, że obciążenie charakterystyczne może być przekroczone
z prawdopodobieństwem P = 0,05, należy wziąć do obliczeń prędkość o okresie
powrotu T = 1000 lat, czyli prędkość, która nie może być przekroczona średnio
raz na 1000 lat.

Gdyby przyjąć prędkość wiatru o okresie powrotu T = Tu = 50 lat, to w całym

okresie użytkowania prędkość ta mogłaby być przekroczona z
prawdopodobieństwem 0,63.
Obciążenie wiatrem a bezpieczeństwo konstrukcji 36
W praktyce projektowej możliwe jest przyjmowanie różnych okresów użytkowania budowli
(czy też jej elementów) i różnych poziomów ryzyka. Zatem wybór dopuszczalnego poziomu
ryzyka jest ściśle związany ze znaczeniem budowli lub też jej elementu konstrukcyjnego.
Poziom ten powinien być możliwe najniższy dla elementów nośnych, których awarie
stanowiłyby zagrożenie dla życia ludzkiego lub przysporzyłyby znacznych strat
materialnych; może on być natomiast wyższy w przypadku drugorzędnych elementów
konstrukcyjnych.

Dla budownictwa powszechnego należy przyjmować podstawowy okres powrotu T = 50 lat

– oznacza to, że w każdym roku użytkowania budowli prawdopodobieństwo przekroczenia
obciążenia charakterystycznego wynosi 0,02, a jeśli okres użytkowania będzie wynosił
50 lat, to prawdopodobieństwo przekroczenia obciążenia charakterystycznego w całym
okresie wyniesie 0,63.
Oddzielną analizą powinien też być objęty stan montażu konstrukcji, bowiem w czasie
montażu zmieniają się schematy i wartości obciążeń – najwięcej awarii budowlanych
występuje podczas montażu.
Prędkości średnie i chwilowe 37
STRUKTURA WIATRU

Zarówno prędkość jak i kierunek wiatru podlegają częstym wahaniom w czasie w skutek
turbulencji – zjawisko to określa się jako porywistość wiatru.

(Turbulencja - burzliwość, występowanie chaotycznych, przypadkowych zmian prędkości

cząstek powietrza).
Na niektórych obszarach powierzchni Ziemi pod wpływem specyficznego ukształtowania
terenu tworzą się lokalne układy cyrkulacji powietrza i występują wiatry o charakterze
stałym (bora, bizzard, mistral, halny).

Wskutek istnienia przeszkód terenowych masy powietrza dzielą się na coraz mniejsze
objętości o zróżnicowanych wartościach energii i pędu.

Jest to jedna z podstawowych cech przepływu turbulentnego.

Te różne objętości, zwane elementami turbulencyjnymi, zachowują w ciągu pewnego

czasu swoje indywidualne cechy i w stałych punktach przestrzeni obserwuje się zmiany
prędkości i kierunku wiatru.
Prędkości średnie i chwilowe 38
Istnieje więc losowe pole wektorowe prędkości wiatru.

W każdym punkcie tego pola wypadkowa prędkość wiatru v(x, y, z, t) może być
przedstawiona jako suma wektorowa wartości:

•średniej w linii wiatru vsr(x ,y, z, t) (podlegającej powolnym zmianom) i

•prędkości pulsacyjnych vp(x, y, z, t), (prędkości chwilowego porywu) będących

funkcjami czasu i przestrzeni wzdłuż trzech osi w prostokątnym układzie odniesienia
(x, y, z, t).

Prędkości wiatru - w linii wiatru (w płaszczyźnie średniego kierunku wiatru) można

zatem zapisać następująco:
v(x, y, z, t) = vsr(x, y, z, t) + vp(x, y, z, t) – zmienne losowe czasu i przestrzeni.

Czas uśredniania prędkości vsr(x, y, z) musi być tak dobrany, aby był dostatecznie
długi w porównaniu z czasową skalą turbulencji lub (przy założeniu quasi-
periodyczności fluktuacji prędkości) z głównym okresem tych fluktuacji.
Prędkości średnie i chwilowe 39

Z drugiej strony powinien on być krótki w stosunku do powolnych zmian

prędkości, których nie uważa się za zmiany wynikające z turbulencji przepływu.

Innymi słowy, czas uśredniania powinien być taki, aby fluktuacje prędkości
chwilowych wokół wartości średniej miały charakter stacjonarny.

Przyjmuje się, że czas uśredniania prędkości wiatru porywistego powinien

zawierać się w zakresie od 10 min do 1-2 godz.

W praktyce przyjmuje się w niektórych krajach czas 1 godz.

W Polsce przyjęto 10 min - zgodnie z zaleceniami Światowej Organizacji

Meteorologicznej.
Prędkości średnie i chwilowe
Prędkość i kierunek wiatru zmieniają się w zależności od ogólnej cyrkulacji atmosferycznej
40
oraz od lokalnych warunków termicznych i chropowatości podłoża. W ogólnej cyrkulacji
atmosfery zmiany prędkości wiatru następują stosunkowo powoli: są one wielogodzinne lub
wielodniowe.
Chropowatość podłoża i zjawiska cieplne wywołują porywistość wiatru – chwilowe,
przypadkowe zmiany jego prędkości i kierunku określane są mianem turbulencji.
Najintensywniejsze pulsacje prędkości, powodowane chropowatością podłoża, występują co
1-2 minuty. Zmiany prędkości w okresie dłuższym niż 2-3 godziny wynikają ze zmian sytuacji
synoptycznej i nie należą do zakresu krótkookresowych pulsacji prędkości.
Do pełnego opisu struktury wiatru, jako źródła obciążenia budowli, konieczna jest znajomość
zależności prędkości pulsacyjnych od czasu i przestrzeni. Pulsacje prędkości są przyczyną
zmiennych w czasie obciążeń i mogą powodować drgania konstrukcji.
Czas uśredniania prędkości musi być tak dobrany, aby był dostatecznie długi w porównaniu z
czasową skalą turbulencji lub (przy założeniu quasi-periodyczności fluktuacji prędkości) z
głównym okresem tych fluktuacji. Z drugiej strony powinien on być krótki w stosunku do
powolnych zmian prędkości, których nie uważa się za zmiany wynikające z turbulencji
przepływu. Czas uśredniania powinien być taki, aby fluktuacje prędkości chwilowych wokół
wartości średniej miały charakter stacjonarny. Przyjmuje się, że czas uśredniania prędkości
wiatru porywistego powinien zawierać się w zakresie od 10 min do 1-2 godz. W praktyce
przyjmuje się w niektórych krajach czas 1 godz. W Polsce przyjęto 10 min - zgodnie z
zaleceniami Światowej Organizacji Meteorologicznej.
Współczynnik porywistości 41
Najprostszą, stosowaną często miarą porywistości wiatru jest współczynnik
porywistości, będący stosunkiem prędkości chwilowej, maksymalnej w pewnym
przedziale czasu t, do prędkości średniej w tym przedziale.
V max
κ =
V śr

W Polsce określano współczynnik porywistości w odniesieniu do prędkości

średniej dwuminutowej, bo taka była podstawowa prędkość mierzona przez stacje
meteorologiczne (od 1976 mierzy się średnią dziesięciominutową).

Dla wiarygodnego określenia charakterystycznych i obliczeniowych prędkości

wiatru potrzebne są wieloletnie pomiary. Takie pomiary prowadzone są przez
stacje meteorologiczne. Pomiary mogą być prowadzone:
- trzy razy na dobę (o godz. 6, 12 i 18)
- co godzinę
- nieprzerwanie
Statyczne i dynamiczne obciążenia wiatrem 42
Do pomiaru prędkości wiatru używa się anemometrów (wskazują prędkość wiatru) i
anemografów (zapisują prędkość i kierunek wiatru) - np. anemorumbograf typu Feuss
zapisuje kierunek wiatru, prędkość chwilową i prędkość średnią dziesięciominutową
(przesuw taśmy – 13 mm/h).
Stosując różne rozkłady prawdopodobieństwa, można określić prędkość wiatru w zależności
od okresu powrotu wybranego ze względu na czasu użytkowania budowli i jej
niebezpieczeństwo. Nie można natomiast określić kierunku, z którego wystąpi maksymalna
prędkość wiatru.

W PN-B z 1977
- podstawowa wielkość odniesienia to średnia dziesięciominutowa prędkość wiatru (na
wys. 10m nad poziomem gruntu w terenie otwartym)
- okres powrotu wynosi 50 lat
- trzy strefy obciążenia wiatrem (I, II, III)
- wprowadzono trzy rodzaje terenu (A, B, C) oraz pojęcie współczynnika ekspozycji ce,
określającego zależność ciśnienia prędkości wiatru od rodzaju terenu i wysokości nad nim
- wprowadzono współczynnik dynamicznego działania porywów wiatru β
- przyjęto rozróżnienie konstrukcji na podatne i niepodatne na dynamiczne działanie wiatru
Statyczne i dynamiczne obciążenia wiatrem 43
Prędkość wiatru zależy od spadku ciśnienia na jednostkę odległości, czyli od gradientu
ciśnienia atmosferycznego.
Taki ruch powietrza nazywa się wiatrem gradientowym.
Występuje on na wysokości 300 do 600 m nad powierzchnią gruntu.
Poniżej tej wysokości leży warstwa tarciowa atmosfery (troposfery), w której występuje
hamująca przepływ siła tarcia, wywołana chropowatością podłoża (czyli rodzajem,
liczbą i wielkością przeszkód terenowych) oraz lepkością turbulentną powietrza.
Powoduje ona zmniejszanie prędkości wiatru w miarę zbliżania się do powierzchni
ziemi.
W warstwie tarciowej występują krótkotrwałe, ciągłe zmiany prędkości i kierunku
wiatru, których zależność od czasu i przestrzeni nazywana jest strukturą wiatru.
W warstwie przyziemnej kierunek wiatru mierzy się za pomocą wiatromierzy
kierunkowych, prędkość zaś mierzy się różnego rodzaju wiatromierzami i anemometrami.
Dla wiarygodnego określenia charakterystycznych i obliczeniowych prędkości wiatru
konieczne są wieloletnie pomiary.
Pomiary wykonuje się następującymi przyrządami:
Anemometry: wskazują prędkość wiatru. Mogą być typu czasowego lub wiatrakowego.
Anemorumbometr: Anemometr ze wskaźnikiem kierunku wiatru.
Anemografy: zapisują prędkość i kierunek wiatru. Powolny przesuw taśmy, którą
wymienia się raz na dobę.
Statyczne i dynamiczne obciążenia wiatrem 44
Obciążenia porywami wiatru ma charakter dynamiczny. Te działanie uwzględnia się
za pomocą współczynnika β.

Zwiększa on obciążenie średnie z czasu uśredniania 10 minut do wartości statycznego

obciążenia zastępczego, równoważnego co do skutków (odkształceń konstrukcji)
obciążeniu dynamicznemu powodowanemu przez porywy wiatru.

Stacje meteorologiczne IMiGW prowadzą pomiary wiatru wg jednolitej metodyki:

• pomiary są wykonywane co godzinę, jako wartości średnie z ostatnich 10 minut przed
godzina zegarową,
• do czasu wyposażenia stacji w aparaturę automatyczną (co nastąpiło w ostatniej
dekadzie) obserwatorzy uśredniali „na oko” prędkość i kierunek wiatru i wpisywali je do
dziennika obserwacji
• prędkość jest notowana z dokładnością 1,0 m/s, a kierunki z dokładnością 10°
• oprócz prędkości średniej obserwator notuje również prędkość chwilową (w porywie) –
jeżeli w czasie 10 minut obserwacji przekroczy ona wartość średnią przynajmniej o 5 m/s;
przyjmuje się, że czas uśrednienia tej prędkości wynosi 3-5 sekund.

Obecnie wszystkie stacje są wyposażone w anemometry produkcji fińskiej firmy Vaisala.

Budowle podatne i niepodatne 45

Kryteria podziału budowli na podatne i niepodatne na dynamiczne działanie wiatru.

Dla budowli niepodatnych β=1,8. Czas uśredniania prędkości10 minut.
Budowle podatne i niepodatne 46
Jeżeli budowla ma krótki okres drgań własnych i silne tłumienie, to można pominąć
dynamiczne działanie porywów wiatru.

Nie rezygnuje się jednak ze współczynnika β, lecz podaje kilka jego wartości zależnie
od wielkości elementu lub budowli. W tym celu wprowadzona podział na budowle
podatne i niepodatne na dynamiczne działanie wiatru.

Wykres sporządzono następująco: Obliczono obciążenia statyczne i dynamiczne szeregu

hipotetycznych konstrukcji o różnym tłumieniu i okresie drgań własnych.

Konstrukcje niepodatne to takie, których obciążenie dynamiczne przekroczyłoby

obciążenie statyczne tylko o kilka %. (5% - 10%).

Odpowiadające tym konstrukcjom wartości δ i T wyznaczają przebieg krzywej na

rysunku.
Zależy on przede wszystkim od stałej wartości β, przyjętej dla konstrukcji niepodatnych.

Można także alternatywnie przyjmować , że jeżeli okres drgań własnych T > 0,25 s to
należy uwzględniać dynamiczne działanie wiatru.
Budowle podatne i niepodatne 47
- do obliczeń konstrukcji niepodatnych podano współczynnik działania porywów
wiatru równy 1,8, co oznacza przeliczenie ciśnienia prędkości wiatru z czasu
uśredniania 10 min na czas około 10 -15 sekund
- dla budowli podatnych należało obliczyć wartość współczynnika β
- dla elementów małych (np. okna) β = 2,2 co oznacza przeliczenie ciśnienia
prędkości wiatru z czasu uśredniania 10 min na wartość chwilową 1-3
sekundową

pk = qk ⋅ ce ⋅ c ⋅ β