Kominy żelbetowe

Marek Urbański
Typowe układy technologiczne komina 2
Typowe układy technologiczne 3
Założenia projektowe komina 4
Klasyfikacja kominów 5
Kominy przemysłowe można pogrupować ze względu na rodzaj użytego budulca,
konstrukcję
ściany komina, pełnioną funkcję, liczbę przewodów spalinowych, skład chemiczny
gazów czy liczbę przewodów doprowadzających gazy (czopuchów).
KLASYFIKACJA KOMINÓW PRZEMYSŁOWYCH
A. CZYNNIKI TECHNOLOGICZNE
Temperatura odprowadzanych gazów
Wyróżnia się kominy wentylacyjne zimne (T ≤50°C), wentylacyjne ciepłe (50°C < T <150°C),
ciepłe o zmiennych warunkach (50°C<T<200°C), ciepłe (200°C<T<350°C), gorące
(T >350°C) i bardzo gorące (T >500°C).
Skład chemiczny odprowadzanych gazów
Gazy mogą zawierać składniki chemiczne szkodliwe dla konstrukcji lub być pozbawione
składników szkodliwych i możliwości powstawania skroplin.
Doprowadzenie gazów do komina
Do komina spaliny mogą być doprowadzone jednym lub większą liczbą przewodów
(czopuchów).
Sposób odprowadzenia gazów
Ciąg naturalny może okazać się niewystarczający. Wtedy zwiększa się jego siłę za pomocą
wentylatora (ciąg sztuczny).
Klasyfikacja kominów 6
B. CZYNNIKI KONSTRUKCYJNE
Materiał budowlany
Wśród materiałów stosowanych do budowania kominów wyróżnia się: cegłę zwykłą lub
kominówkę, żelbet (kominy monolityczne lub prefabrykowane), stal (zwykła, stopowa,
uszlachetniona), aluminium, tworzywa sztuczne (np. FRP – fibre-reinforced plastic).
Sposób posadowienia
Kominy przemysłowe mogą być posadowione na własnym fundamencie, na wspólnym
fundamencie na podłożu gruntowym, na wewnętrznej, oddzielonej konstrukcji wsporczej
budynku, na stropie budynku lub na dachu budynku (kominy niewielkich rozmiarów).
Wysokość komina
Kominy dzieli się na niskie (h ≤40 m), średnie (40< h <100 m), wysokie (h ≥100 m) i bardzo
wysokie (h >250 m).
Typ komina
Spotyka się następujące rodzaje kominów przemysłowych: wolnostojące (jedno- i
wieloprzewodowe),
z odciągami (jeden lub kilka poziomów odciągów), z konstrukcją wsporczą
(dodatkowe podparcie, przymocowanie) lub z przewodami w osobnej konstrukcji wsporczej.
Kształt komina
Na wysokości przekrój poprzeczny może mieć stałą średnicę (komin cylindryczny),
zmienną skokowo (schodkowy) lub zmienną liniowo (zbieżny),
Przekrój poprzeczny
Najczęściej występujące kominy mają przekrój kołowy. Spotyka się także przekroje prostokątne
i kwadratowe.
Obciążenia kominów 7
Zasadniczymi obciążeniami kominów są: obciążenia stałe, termiczne i oddziaływanie
wiatru. Kombinacje obciążeń dobiera się zgodnie z PN-EN 1990.
A. OBCIĄŻENIA STAŁE
Obciążenia stałe obejmują ciężar własny konstrukcji żelbetowej (trzon i fundament) oraz
ciężar elementów dodatkowych tj. izolacji termicznej, warstw zabezpieczających trzon
przed agresją chemiczną (wymurówka, przewód stalowy), popielnika oraz osprzętu
(galerie,
drabiny włazowe).
W obliczeniach statycznych trzonu należy wziąć pod uwagę różne fazy pracy komina,
uwzględniając przy tym
B. ODDZIAŁYWANIA maksymalne i minimalne obciążenia stałe.
TERMICZNE
Różnica temperatur między powierzchnią zewnętrzną i wewnętrzną ściany powoduje
przestrzenny stan naprężenia w trzonie komina. Charakteryzują go trzy składowe:
naprężenia promieniowe, pomijalne ze względu na ich nieznaczne wartości, naprężenia
obwodowe wywołujące moment zginający obwodowy Mθ oraz naprężenia podłużne, które
generują moment zginający Mz. Moment Mθ działa w płaszczyźnie poziomej przekroju
poprzecznego komina, zaś Mz w płaszczyźnie pionowej.
Wyznaczenie rozkładu temperatury w ścianie komina przeprowadzono z uwzględnieniem
jej zakrzywienia zgodnie z PN-EN 13084-1. Zewnętrzne temperatury ekstremalne przyjęto
z uwzględnieniem okresu powrotu 50 lat wg PN-EN 1991-1-5.
Obciążenia kominów 8
C. OBCIĄŻENIE WIATREM
Obciążenie wiatrem działa na zewnętrzną powierzchnię całego komina. Oprócz sił parcia
wywołanych porywami wiatru, mogą wystąpić poprzeczne drgania konstrukcji wywołane
odrywaniem się wirów.

OBCIĄŻENIE W KIERUNKU DZIAŁANIA WIATRU

Siłę skupioną wywieraną przez wiatr na trzon komina wyznacza się zgodnie z normą
PN-EN 1991-1-4 dla okresu powrotu 50 lat. Obciążenie wiatrem konstrukcji oblicza się
z uwzględnieniem chropowatości terenu oraz właściwości aeroelastyczności konstrukcji.

Wartość szczytową ciśnienia prędkości wiatru koryguje się współczynnikiem

konstrukcyjnym cscd obliczonym wg załącznika B do normy PN-EN 1991-1-4.
Warunki stosowalności wzoru na cscd są spełnione, jeśli kształt konstrukcji odpowiada
przedstawionemu w normie na Rys. 6.1 a) oraz uwzględnia się tylko podstawową postać
drgań w kierunku wiatru. Postać ta ma stały znak.

Wartości momentów zginających od parcia wiatru zostały powiększone o momenty II rzędu

uwzględniające wpływ deformacji konstrukcji pod obciążeniem. Wartości obliczeniowych
momentów II rzędu zostały wyznaczone metodą przybliżoną wg PN-EN 13084-2.
Obciążenia kominów 9
DRGANIA WŁASNE
Wysokie kominy przemysłowe to konstrukcje podatne na dynamiczne działanie wiatru,
dlatego obciążenia wiatrem nie można traktować jako obciążenia statycznego. Gdy
częstotliwość odrywania się naprzemiennych wirów zrówna się z częstotliwością drgań
własnych komina może wystąpić zjawisko rezonansu.
IMPERFEKCJE
Efekty wynikające z niedokładności wykonania i wpływu nierównomiernego
nasłonecznienia zostały uwzględnione łącznie, przez przyjęcie odchylenia osi komina od
pionu równe 1/500 wysokości w poziomie wylotu komina [PN-EN 13084-1].
OBCIĄŻENIA ZMĘCZENIOWE
Naprzemienne regularne odrywanie się wirów powoduje okresowe zmiany rozkładu
ciśnienia na walcu kołowym, czego konsekwencją jest powstanie pulsującej siły bocznej
prostopadłej do kierunku wiatru.
Prędkość wiatru, przy której częstotliwość odrywania się wirów jest równa częstotliwości
drgań własnych konstrukcji to prędkość krytyczna vcrit. Częstotliwość drgań
powodowanych odrywaniem się wirów jest określona liczbą Strouhala.
Zgodnie z załącznikiem E normy PN-EN 1991-1-4, wzbudzenie wirowe należy rozpatrywać,
jeżeli stosunek wysokości komina do jego najmniejszej średnicy jest większy niż 6.
Jednak analizę wzbudzenia wirowego można pominąć, gdy vcrit > 1,25 vm lub gdy liczba
Scrutona Sc > 25 [PN-EN 13084-1].
Wymagania dotyczące projektowania kominów 10

Przekroje wymiaruje się na stan graniczny użytkowalności i stan graniczny nośności.

Nośność przekrojów trzonu komina można wyznaczać korzystając z arkuszy kalkulacyjnych

dołączonych do [1]. Arkusze te pozwalają określić nośność elementów ściskanych i zginanych
zgodnie z wytycznymi normy PN-EN 1992-1-1. Pary sił M i N otrzymane dla kilku kombinacji
obciążeń naniesione zostały w arkuszu na wykresy interakcji odpowiednie dla danego
przekroju pierścieniowego.

Dla wyznaczonej ilości zbrojenia należy sprawdzić, czy przekroje trzonu komina spełniają
stan graniczny użytkowalności pod wpływem charakterystycznej kombinacji obciążeń.

Sprawdzenie stanu granicznego użytkowalności polega na wykazaniu, że naprężenia

występujące w przekrojach nie są większe od wartości dopuszczalnych.

Sprawdzenie SGU powinno się przeprowadzać dla fazy realizacji i eksploatacji.

[1]M. Knauff, B. Grzeszykowski i A. Golubińska, Przykłady obliczania konstrukcji żelbetowych. Zeszyt 2, Warszawa: PWN, 2016.
Wymagania dotyczące projektowania kominów 11
WYZNACZENIE MOMENTÓW ZGINAJĄCYCH
Przy wysokich kominach odkształcenie osi komina wywiera wpływ na wartości statyczne.
Dlatego efekty oddziaływania wiatru w przekrojach komina należy obliczać z
uwzględnieniem momentów II rzędu. Poniżej przedstawiono sposób obliczania momentów
zginających w trzonie komina wywołanych działaniem wiatru.
Moment zginający od parcia wiatru w analizie I rzędu wyznacza się rozpatrując
nieodkształconą geometrię konstrukcji. Aby obliczyć siłę parcia wiatru na segment, trzeba
najpierw ustalić szczytowe ciśnienie prędkości wiatru qp(ze), współczynnik oporu
aerodynamicznego cf i współczynnik konstrukcyjny cscd. Wypadkowe siły skupione
Fw = cscd · cf · qp(ze) · Aref wywierane przez obciążenie wiatrem kolejnych segmentów
generują momenty zginające w przekrojach komina (Aref – pole powierzchni odniesienia).

- W analizie I rzędu uwzględnia się wpływ imperfekcji, przyjmując wychylenie osi komina
od pionu równe 1/500 wysokości. Zakłada się, że linia odkształcenia jest prostą.

- Metoda przybliżona obliczania momentów II rzędu uwzględnia wpływ deformacji

konstrukcji pod obciążeniem. Moment zginający II rzędu oblicza się według wzoru:

M II
(z ) = M (z ) + M
I I
(0) ⋅ (85 − 0,14 ⋅ h )α 2  z  z
⋅ 1 + 2,4 ⋅  ⋅ 1 − 
2, 4

100  h  h
Wymagania dotyczące projektowania kominów 12
Wychylenie wierzchołka komina pod wpływem obrotu fundamentu można obliczyć w
przybliżony sposób, przyjmując, że linia odkształcenia jest prostą. Kąt obrotu Θ w
przypadku kołowego fundamentu płytowego wyznacza się ze wzoru (6):

θ = M ⋅ 0,54 ⋅
II (1 −ν ) 2

(E soil ⋅ R3 )
MII – wartość obliczeniowa momentu zginającego II rzędu działającego na fundament,
odniesionego do dolnej powierzchni fundamentu,
R – promień kołowego fundamentu płytowego
Esoil – moduł sprężystości podłoża
ν– współczynnik Poissona.
Wymagania dotyczące projektowania kominów 13
OGRANICZENIA NAPRĘŻEŃ W TRZONIE KOMINA
Naprężenia w betonie i stali w przekrojach trzonu, w których
występuje część ściskana i rozciągana oblicza się według
wzorów podanych w Załączniku 6 do normy PN-88/B03004
metodą naprężeń liniowych.

W przekrojach poddanych tylko ściskaniu stan naprężeń

wyznaczono według podstawowych wzorów wytrzymałości
materiałów.

Nadmierne naprężenia w betonie mogą wywoływać

mikrozarysowanie, zmiany struktury wewnętrznej betonu, czy
powstawanie rys.

Przy ustalaniu granicznych naprężeń w betonie i stali pod

wpływem charakterystycznej kombinacji obciążeń stosuje się
zasady zawarte w normie PN-EN 1992-1-1 pkt. 7.2.
Rozkład naprężeń w przekroju
pierścieniowym [PN-88/B03004]
Wymagania dotyczące projektowania kominów 14
STAN GRANICZNY NOŚNOŚCI

Obliczeniowe wartości efektów oddziaływań nie mogą przekraczać nośności obliczeniowych

przekrojów z uwzględnieniem współczynników bezpieczeństwa materiałów.

CZĘŚCIOWE WSPÓŁCZYNNIKI BEZPIECZEŃSTWA

Zalecane wartości współczynników obciążeń są następujące:

- Oddziaływanie stałe niekorzystne γG = 1,35

- Oddziaływanie stałe korzystne γG = 1,0

- Obciążenie wiatrem γW = γ Q= 1,5

- Wpływy termiczne γT = 1,5

Wymagania dotyczące projektowania kominów 15
POSADOWIENIE
Wymiary fundamentów powinny być tak dobrane, aby przekazane przez fundament siły nie
spowodowały utraty nośności podłoża (STR/GEO) oraz aby fundament nie ulegał
oderwaniu od gruntu. Nośność podłoża można obliczać metodą analityczną dopuszczoną w
PN-EN 1997-1 Załącznik D, stosując odpowiednią kombinację współczynników częściowych
A1+M1+R2.

Zazwyczaj zakłada się, że podłoże gruntowe pracuje w warunkach „z odpływem”, co oznacza,

że naprężenia w podłożu od konstrukcji nie powodują istotnego wzrostu ciśnienia
porowego.

Należy sprawdzić, czy nie nastąpi utrata stateczności na skutek przesunięcia oraz utrata
przez projektowany obiekt równowagi (stan graniczny typu EQU). Stosunek największego
do najmniejszego krawędziowego naprężenia na grunt nie może przekraczać 5, co zapewnia
dość równomierny rozkład naprężeń pod fundamentem.

Obliczenia posadowienia należy wykonać dla sytuacji przejściowej (faza budowy) i sytuacji
trwałej (eksploatacji komina). Należy przyjąć, że obciążenie ciężarem własnym komina i
obciążenie wiatrem działają na fundament w formie siły pionowej, siły poziomej i momentu
zginającego.
Wymagania dotyczące projektowania kominów 16
WSPÓŁCZYNNIKI CZĘŚCIOWE
W obliczeniach zastosowano Podejście Obliczeniowe 2. Przy ocenie odporu/nośności
podłoża uwzględnia się w nim siły przekazywane przez fundament od obciążeń
charakterystycznych.
Zalecane przez PN-EN 1997-1 (Załącznik A) wartości częściowych współczynników
bezpieczeństwa przedstawiono poniżej.

- Oddziaływanie stałe niekorzystne γG=1,35

- Oddziaływania stałe korzystne γG=1,0

- Oddziaływania zmienne niekorzystne γQ=1,5

- Oddziaływania zmienne korzystne γQ=1,0

- Wszystkie parametry gruntu γM=1,0

- Nośność podłoża γR=1,4

Wymagania dotyczące projektowania kominów 17
OBLICZANIE PŁYTY FUNDAMENTOWEJ
Polega ono na określeniu występujących w płycie momentów i na dobraniu
odpowiedniego zbrojenia. Obliczeniowy schemat statyczny stanowi płyta okrągła. Jej
obwodową podporę stanowi trzon żelbetowy, a obciążenie – odpór gruntu. Podłoże
gruntowe uważa się za sztywne. Oznaczenia momentów zginających promieniowych Mr i
stycznych Mt i ich dodatnie kierunki pokazano na rysunku.

Dodatnie kierunki momentów w płycie fundamentowej: promieniowych Mr i stycznych Mt

Zbrojenie projektuje się w układzie biegunowym, promieniowo i obwodowo. Zbrojenie
dolne, górne i przestrzenne stanowi jedną sztywną konstrukcję. Zbrojenie dolne przejmuje
obciążenie od odporu podłoża gruntowego, zaś górne zabezpiecza przed pojawieniem się
nadmiernych rys.
Wymagania dotyczące projektowania kominów 18
MINIMALNY STOPIEŃ ZBROJENIA PIONOWEGO
-Zbrojenie pionowe powinno być rozmieszczone w dwóch warstwach: zewnętrznej i
wewnętrznej.
-Minimalny przekrój zbrojenia pionowego wynosi 0,3% poziomego przekroju betonu.
-Po stronie zewnętrznej powinno znajdować się przynajmniej 50%, lecz nie więcej niż 2/3
całej powierzchni przekroju zbrojenia.
-Odległość pomiędzy prętami zbrojenia pionowego nie powinna przekraczać 300 mm.
MINIMALNY STOPIEŃ ZBROJENIA POZIOMEGO
-Zbrojenie poziome należy umieszczać po stronie zewnętrznej i wewnętrznej trzonu
komina.
-Minimalny stopień zbrojenia poziomego w każdej warstwie wynosi 0,15%.
-Przekrój zbrojenia w warstwie wewnętrznej nie powinien być mniejszy niż 1/3
wymaganego całkowitego zbrojenia poziomego.
-Odległość między prętami zbrojenia poziomego nie powinna przekraczać 200 mm.