PÓŹNA STAROŚĆ

Podsumowując, w strefie psychospołecznej czynnikami krytycznymi na etapie

starości jest: kryzys starości wynikający z kumulacji doświadczeń straty oraz
adaptacja do nowej sytuacji życiowej.

8.4 Wymiar psychologiczno-podmiotowy

Zmiany rozwojowe w wymiarze psychologiczno-podmiotowym związane ze
starzeniem się potwierdzają tezę o pluralistycznym, wielowątkowym i
wielokierunkowym wymiarze rozwoju człowieka.

Tu (w czasie starzenia się) najbardziej widoczne jest też

współwystępowanie regresu i rozwoju.

8.4.1 Zmiany w sferze percepcyjno-motorycznej

W wieku 40-50 lat stopniowo podwyższa się próg wrażliwości dla zmysłu
wzroku, słuchu oraz smaku natomiast poziom bólu pozostaje względnie taki
sam.

Nieliczne badania wykazują zmiany zarówno w selektywności uwagi, jak

i w koncentracji.

Wydłużenie czasu reakcji na bodźce wzrokowe oraz słuchowe.

Najpewniejszym i najbardziej uniwersalnym wskaźnikiem starzenia się jest

spowolnienie czasu reakcji.
Ogólne obniżenie sprawności psychomotorycznej.

8.4.2 Zmiany w sferze pamięci i

zapamiętyw9ania
Z wiekiem zmniejsza się zdolność zapamiętywania, szczególnie pamięci
bezpośredniej i mechanicznej.
Pamięć bezpośrednia jest wykorzystywana przy wykonywaniu
skomplikowanych czynności, natomiast pamięć mechaniczna dotyczy
informacji które zapamiętujemy bez zrozumienia.
Pamięć długoterminowa również się pogarsza ale w nie tak znacznym
stopniu jak pamięć bezpośrednia. Przy czym lepiej zapamiętywane są

PÓŹNA STAROŚĆ 1
 informacje dla danych osób ważne lub takie które je interesują.

Modyfikatorem pamięci bezpośredniej jest czas prezentacji materiału

pamięciowego oraz jego rodzaj.

Czyli na to jak dobrze zapamięta się daną informacje wpływa czas - im

dłużej trwa ekspozycja na daną informacje tym łatwiej i lepiej się ją
zapamiętuję. Istotne też jest to jak bardzo materiał wiąże się z realiami życia.
Mnemotechniki są przydatne nawet w przypadku osób w wieku 75 lat,
pomagają one w poprawieniu wyników zapamiętywania w warunkach presji
czasowej. Nawet mogą sprawić, że wyniki będą identyczne z osobami
młodymi.
W badaniu polegającym na zapamiętaniu i streszczeniu podanego tekstu
osoby starsze wyrażały więcej poglądów typu dialektycznego (np. Człowiek
rozwija się przez całe życie) i mniej mechanicystycznego (np. Osobowość
człowieka dorosłego jest stała) niż osoby młodsze. Ponad to osoby starsze
zapamiętujące lepiej poglądy typu dialektycznego opowiadały historie:

Bardziej uporządkowanie,

Hierarchicznie

Większą uwagę skupiali na ogóle, niż na szczegółach

Wskazały na elementy wspólne historii (zamiast na te, które historie

różniły).

Odtwarzanie tekstu przez osoby starsze miały bardziej charakter

rekonstrukcji, a nie reprodukcji.
Wskazuje to na różnice w cechach pamięci osób starszych od cech pamięci
osób młodszych.
8.4.3 Zmiany w sferze intelektualnej
Rodzaje zmian, dotyczą:

1. Ogólnego poziomu inteligencji,

2. Relacjami składającymi się na inteligencję ogólną,

3. Myślenia formalno-operacyjnego,

4. Relacji między podstawowymi typami funkcjonowania poznawczego.

Zmiany ogólnego poziomu inteligencji wiążą się z ilościowym spadkiem

funkcji intelektualnych mierzonych standardowymi testami.

PÓŹNA STAROŚĆ 2
 Od około 60 roku życia spadkowi ulega ogólny iloraz inteligencji.

Występuję spadek: myślenia indukcyjnego, wyobraźni przestrzennej,

koordynacji wzrokowo-ruchowej. Szczególnie gdy bada się te zdolności pod
presją czasu.
Najwyższy spadek własności intelektualnych obserwuje się 5 lat przed
śmiercią, nazywa się go spadkiem ostatecznym.
W procesie starzenia największemu rozpadowi ulega inteligencja płynna,
czyli wrodzona, determinowana czynnikami biologicznymi, natomiast
inteligencja skrystalizowany (inaczej społeczna) ulega wzrostowi lub
pozostaje na tym samym poziomie.
Czynniki wpływające na obraz funkcji intelektualnych

Istnieje szereg czynników wpływających na modyfikacje zmian w sferze

procesów intelektualnych, są to min.: poziom wykształcenia, rodzaj
rozwiązywanych problemów, typ osobowości, a w szczególności poziom
aspiracji i rodzaj celów życiowych.
Dzięki treningowi sprawności intelektualnych nawet osoby po 70 roku życia
uzyskać mogą wyniki zbliżone kub wyższe w stosunku do osób młodszych.
Obniżenie się inteligencji płynnej jest argumentowane tym, że wobec osób
starszych są inne wymagania społeczne i rozwijane są innego rodzaju
kompetencje, niż u osób młodych.

Efekt generacyjny - zauważenie zależności poziomu i jakości procesów

poznawczych ludzi danego pokolenia od specyficznego doświadczenia oraz
warunków społeczno-kulturowe charakterystyczne od danego okresu
historycznego.

Starszy człowiek z teraz nie jest tym samym starszym człowiekiem co jego
rówieśnik sprzed kilku lat.
Kolejnym czynnikiem modyfikującym jest rodzaj rozwiązywanych
problemów.
Ludzie starsi nie potrafią skutecznie wyhamowywać emocji.

Zmiany w zakresie strategii poznania

Zmiany w tym zakresie polegają na zwiększeniu się w rozwiązywaniu
problemów myślenia relatywistycznego oraz kontekstualno-dialektycznego.
Myślenie relatywistyczne umożliwia subiektywną selekcje informacji,
natomiast operacje dialektyczne prowadzą do rozumienia na poziomie

PÓŹNA STAROŚĆ 3
 metapojęciowym oraz dostrzegania sensu w bezsensownych, z
racjonalnego punktu, zdarzeniach.

Rozwój w drugiej połowie życia ma charakter horyzontalny, co należy

rozumieć jako ukierunkowanie podmiotu na równowagę i integracje obu sfer
poznania (NIE ma charakteru wertykalnego - podporzadkowanie emocji
intelektowi jak uważano dawniej).
W wieku późnej dorosłości nasila się potrzeba sensu, pojawia się również
nastawienie na zgodność myśli i uczuć, świadomości i nieświadomości,
kontroli zewnętrznej i wewnętrznej, przekonań i działań.
Integrowanie się struktur psychicznych doprowadza też do najwyższej
formy poznania, nazywanej poznaniem transcendentalnym. Jego istotą jest
abstrahowanie od kontekstu życia w formie materialnej. Jest to dochodzenie
do stanu świadomości poszerzonej.
8.4.4 Osobowość człowieka starego
Można rozpatrywać ją z trzech perspektyw: z psychologii skoncentrowanej
na osobie jako na całościowej strukturze, z nurtu badań biograficznych i z
psychologii eksperymentalnej.

Nurt personalistyczny i biograficzny - poglądy - E.H. Eriksona oraz Ch.

Buhler

Nawiązują one (mniej lub bardziej) do teorii Junga. Jego teoria indywiduacji
stanowi prototypowy model przemiany wewnętrznej, prowadzącej przez
mądrość do pełnej integracji psychiki.

(Indywiduacja to przemiana człowieka w ciągu życia).

Starość w koncepcji Eriksona przypada na ostatnie, 8 stadium rozwoju

(integracja ego vs rozpacz).

Integracja to stan umysłu skupienia się na odnalezieniu harmonii i sensu.

Towarzyszy mu akceptacja. Uzyskanie integracji jest utożsamiane z
odnalezieniem sensu życia i pogodzenie się ze swoim życiem, mimo
świadomości, że mogłoby ono przebiec inaczej.
Pozytywnym przejawem integracji jest brak lęku przed śmiercią.

Przeciwieństwem integracji jest stan rozpaczy, objawiający się wzmożonym

lękiem przed śmiercią.

PÓŹNA STAROŚĆ 4
 W nurcie badań biograficznych starość podzielona jest na 2 okresy:

65-80 roku życia

oraz

Od 80 roku życia do śmierci.

Tematem wiodącym pierwszego okresu jest samospełnienie, jest to stan

poczucia, że własne życie było wartościowe, a główne cele życiowe zostały
osiągnięte.

Buhler stwierdziła, że osoby u schyłku życia zadają sobie pytanie: ,,Czy

moje życie dodało coś do sumy ogólnego dobra, czy przyczyniło się do
postępu ludzkości?”.

Drugi okres miałby charakteryzować się powrotem do najwcześniejszych

etapów rozwoju oraz na koncentracji na zaspokajaniu podstawowych
potrzeb fizjologicznych, czemu towarzyszy akceptacja śmierci.

Osobowość człowieka starego w badaniach empirycznych

Rekonstrukcja obrazu osobowości człowieka starego w badaniach
empirycznych jest trudna, ponieważ:

1. Są one zazwyczaj przeprowadzone metodami dostosowanymi do

młodszych osób.

Nie uwzględnia się np. odmiennych problemów i zajęć osób starszych.

2. Abstrahuje się w nich od czynników społeczno-kulturowych.

To one są najbardziej znaczące w odniesieniu do osobowości człowieka

starego.

3. Najczęściej są to badania o charakterze przekrojowym.

Trudno na ich podstawie orzekać o stałości czy zmienności cech

osobowości w ciągu życia.

4. Typowa w nich jest koncentracja na wyizolowanych wymiarach

osobowości.

Daje to wyrywkową wiedzę o małej użyteczności zarówno dla teorii, jak i

praktyki.

5. Wyniki badań empirycznych nad osobowością człowieka starego są na

tyle zróżnicowane, że trudnością może być ustalenie w nich jednej
prawidłowości ogólnej.

PÓŹNA STAROŚĆ 5
 Celem badań empirycznych w kontekście człowieka starego jest ustalenie
czy osobowość człowieka starego różni się od osobowości człowieka
młodego.

PÓŹNA STAROŚĆ 6