Sophia Perennis

Print ISSN: 2251-8932/Online ISSN:2676-6140

Web Address: Javidankherad.ir
Email: javidankherad@irip.ac.ir
Tel:+982167238208
Attribiution-NonCommercial 4.0 International
(CC BY-NC 4.0)
Open Access Journal

SOPHIA PERENNIS
The Semiannual Journal of Sapiential Wisdom and Philosophy
Vol. 17, Number 1, spring and summer 2020, Serial Number 37

Scientific-critical Edition of the "Risala Al-Niruziyya"

Niruziyya is a treatise by Ibn Sina on the interpretation of the Qur'an

in which he aims to interpret the Qur'anic crossed letters according
to his own philosophical principles and Hisab al-Jummal. Ibn Sina
gives an introduction at the beginning of this treatise, where he
describes it as a Nowruz gift to a person named "Sheikh Al-Amir Al-
Sayyid Abi Bakr Muhammad bin Abdul Rahim". The name of the
person to whom the treatise was presented is regarded as vague and
at first glance does not fully correspond to those around Ibn Sina and
his contemporaries. Thus, examining his identity is among the
important aspects of this work. Other aspects of research in this work
include evaluating Ibn Sina’s method in interpreting the crossed
letters and a historical study of the authorship of this work and its
relationship with Ibn Sina’s other works. However, the present study
aims to assess the introduction and revised text, The textual and
historical analysis of this treatise is discussed elsewhere because
examining these cases and their publication along with the revised
text of the treatise was out of the usual size of the studies.
Treatise on historical books
The name of Niruziyya is not observed in the list of biographical
treatise (Avicenna, 1974), as well as the list of Ibn-Sina’s works in
most of the earlier translation books such as Ikhbar al-ulama, Nuzhat
al-Arwah , Wafayat al-Ayan, Al-Wafi bi'l-Wafayat, and Oyun-Al-Anba
although Ibn-Sina’s name appears in the titles of most manuscripts
and two ancient manuscripts dating to 1301 and 1303. It is worth
noting that most of these sources are based on the list of
biographical treatise, and some of them added a few cases to this list.
Among the earlier books, only some manuscripts of Tatemmeh Savan
al-Hekma included the name of this work in the list of Ibn Sina’s
9311 ‫ بهار و تابستان‬،33 ‫ شماره‬،‫جاويدان خرد‬ 432

works. Az-Zaree'a listed this treatise as one of Ibn-Sina’s works and

reported its manuscripts. In addition, Mahdavi reported this work as
one of the indisputable works of Ibs-Sina.
Treatise title
In most of the available manuscripts, there is a special title for this
treatise, among which lots of them selected "Niruziyya". Ibn-Sina’s
phrases in the introduction of the treatise confirms the compatibility
of the titles with the text even if these titles are not considered to be
for Ibn-Sina and are not regarded as additions to the copiers. In the
introduction of this treatise, Ibn-Sina briefly considers the subject as
the interpretation of the meanings of the syllabic letters, which
appear at the beginning of some chapters of the Qur'an. In addition,
he describes the treatise as a Nowruz gift to a person named Sheikh
Al-Amir. Therefore, as lots of manuscripts reported, the title of the
treatise can be considered as "Risala Al-Niruziyya" although this title
may not be from Ibn-Sina.
Introducing previous editions of this work
There is no critical edition to the Risala Al-Niruziyya like lots of Ibn-
Sina’s works. This treatise was first typed in 1881 without being
editioned and published in the collection of Tes' rasael fi al-hekma va
al-tabiyiat along with eight other treatises from Ibn-Sina.
Another edition of this treatise is observed in a collection entitled
"Mabhath an al-ghova al-nafsaniyyah au ketab fi al-nafs ala sonnat al-
ekhtesar" in Egypt in 1907.
Based on the title of the above collection in the recent edition, it
includes the treatise of Al-nafs ala sonnat al-ekhtesar with edition of
Edward Cornelius Fendic along with several other treatises of Ibn-
Sina’s works. Unlike the first treatise in this collection, it seems that
the Risala Al-Niruziyya is not edited as it was printed in the collection
of Tes' rasael, and is only the typesetting of one manuscript. "Al-risala
al-sabe'ah" is listed in the title of this treatise, which is in the order of
Tes' rasael although it is regarded as the fourth treatise in the above-
mentioned collection. Therefore, the publisher of this collection did
not even touch the title of the treatise in the previous edition and
published it based on the Tes' rasael collection.
432 ّ
»‫نیروزیة‬« ‫تصحیح انتقادی رسالة‬

In addition to the aforementioned editions, this treatise was edited

by Abdel Salam Haroun in 1991 and published in the second volume
of the Nawader al-makhtutat collection.
The critical edition of this treatise based on five manuscript s as
follows. (1)No. 935 of Philosophy, Dar al-kutub al-misriyyah, Egypt,
(2) a manuscript from Ma'had al-makhtutat bi al-jameah al-arabiyyah
(The Institute of Arabic Manuscripts) which is the microfilm of a
manuscript in the Asefieh Library of Hyderabad, India, (3) manuscript
No. 121, Majami teimour, Egypt, (4) manuscript No. 200, Hekmah
teimour, Egypt, and (5) manuscript No. 387 of Philosophy which is
the microfilm of a manuscript of Mutahif al-Britani.
A large number of inaccuracies are observed in the Risala Al-Niruziyya
although it was editioned in this collection unlike previous editions.
Thus, it should be editioned again due to the availability of other
valid manuscripts.
Identified and reviewed manuscripts of Al-Niruziyya
In order to edit this treatise, twenty-one manuscripts were prepared
and reviewed among the manuscripts, among which sixteen belong
to domestic and five to foreign libraries. The summary of the
prepared manuscripts and the title of the treatise in each of them are
as follows.
Selected manuscripts and edition methods
After reviewing the above-mentioned manuscripts, four were
selected as the best and most edit ones and were considered as the
basis for edition. Among these four manuscripts, the oldest and most
accurate one is the manuscript No. 4754 of Istanbul University (with
the abbreviation "Da" in this edition) with the date of writing in 1303,
from which the microfilm No. 232f of the University of Tehran was
prepared. Due to some inaccuracies in this manuscript, it was
regarded as the base of relative edition and the intermediate edition
method was selected. Considering the content of the treatise and
Ibn-Sina’s other works, as well as the rules of Arabic grammar, the
recordings of the "Da" manuscript were included in the text, except
in the cases where their inaccuracies were obvious, and the
recordings of other manuscripts were included in the critical system.
‫جاويدان خرد‪ ،‬شماره ‪ ،33‬بهار و تابستان ‪9311‬‬ ‫‪432‬‬

‫جاویدانخرد‪ ،‬شمارﮤ ‪ ،73‬بهار و تابستان ‪ ،9711‬صفحات ‪ 377‬ـ ‪327‬‬

‫ّ‬
‫النیروزیة»‬ ‫تصحیح علمی ـ انتقادی رسالۀ «‬

‫*‬
‫لیال کیانخواه‬
‫**‬
‫سید حسین موسویان‬
‫چکیده‬
‫«نیروزيّه» نام رساله ای از ابنسینا در تفسییر قیرنن ریري اسی‪ .‬او در ايین‬
‫رساله بر اساس مبانی مابعدالطبیعی حکمی‪ .‬سیین ی و بیر اسیاس حسیا‬
‫جمل‪ ،‬تالش میرند تا تفسیری برای حروف مقطّعة قرنن ریري اراهیه رنید‬
‫اين تصحیح انتقادی بر پاية چهار نسخة برگزيدﮤ م جی د در رتابخانیههیای‬
‫دانشگاه استانب ل‪ ،‬راغب پاشا‪ ،‬ملک و حمیديّه انجیام شیده اسی‪ .‬در مییان‬
‫نسخههیای برگزيیده‪ ،‬نسیخة م جی د در مجم یة شیمارﮤ ‪ 2322‬دانشیگاه‬
‫اسییتانب ل (میکییرولیل شییمارﮤ ‪ 434‬ف در دانشییگاه تهییران) رهیینتییرين و‬
‫درس‪ .‬ترين اس‪ .‬نام راتب اين مجم ه روشن نیس‪ ،.‬ولی راتیب تیاري‬
‫اتمام استنساخ را نخر ربیعاآلخر سال ‪ 304‬درج ررده اس‪.‬‬

‫کلیدواژهها‪ :‬نیروزيّه‪ ،‬ابنسینا‪ ،‬تفسیر قرنن‪ ،‬حروف مقطّعه‬

‫* استاديار مؤسسة پژوهشی حکم‪ .‬و للسفة ايران رايانامه‪leilakiankhah@gmail.com:‬‬

‫** استاديار مؤسسة پژوهشی حکم‪ .‬و للسفة ايران رايانامه‪s.h.mosuavian@gmail.com :‬‬
‫تاري پذيرش‪9311/94/91 :‬‬ ‫تاري دريال‪9311/94/2 :.‬‬
‫‪433‬‬ ‫ّ‬
‫نیروزیة»‬‫تصحیح انتقادی رسالة «‬

‫نیروزيّه رسالهای از ابنسینا در تفسیر قرنن اسی‪ .‬ریه در نن بیر اسیاس افی ل للسیفی‬
‫خ يش و نیز بر اساس حسا جمل‪ ،‬تالش میرند تا حروف مقطّعیة قرننیی را تفسییر‬
‫رند ابنسینا در ابتدای اين رساله مقدّمهای ذرر میرند و در ننجا ت ضییح مییدهید ریه‬
‫اين رساله را به رس هدية ن روزی به شخصی به نام «الشی األمیر السیّد أبی بکر محمّد‬
‫بن بدالرحی » تألیف ررده اس‪ .‬نام رسی ره رساله به او هديه شده نامی مبه اس‪ .‬و‬
‫در نگاه اوّل با اطرالیان و معافران ابنسینا انطبیا رامیل نیدارد؛ از ايین رو‪ ،‬بررسیی و‬
‫پژوهش در ه يّ‪ .‬وی از جمله جنبههیای مهی ّ ايین اریر اسی‪ .‬از جملیه ابعیاد ديگیر‬
‫پژوهش در اين ارر‪ ،‬تحقیق در روش ابنسینا در تفسییر حیروف مقطّعیه و نییز بررسیی‬
‫تاريخی تألیف اين ارر و ارتباط نن با ساير نرار ابنسینا اس‪ .‬امّا از ننجیا ریه بررسیی‬
‫اين م ارد و انتشار نن به همراه متن مصحَّح رسیاله الیزون بیر انیدازﮤ متعیارف مقیا‬
‫میشده اس‪ ،.‬مقالة حاضر به مقدّمة تصحیح و متن مصحَّح اختصیا يالتیه‪ ،‬در مقالیة‬
‫ديگری به تحلیل متنی و تاريخی اين رساله پرداخته میش د‬

‫رساله در کتابهای تاریخی‬

‫با وج دی ره نام ابنسینا در ناوين بیشتر نسخههای خطی تهیّهشده و دو نسیخة رهین‬
‫متعلّق به سالهای ‪ 300‬و ‪ ، 304‬به چش میخ رد‪ ،‬نام اين رساله در لهرسی‪ .‬رسیالة‬
‫سرگذش‪ (Avicenna, 1974) .‬و نیز لهرس‪ .‬نرار ابنسینا در ارثر رتا های تراج متقیدّم‬
‫همچ ن إخبار العلماء (قفطیی‪ ،)433-421، 9342 ،‬نزهة األرواأل (شهررزوی‪ )762 7002 ،‬افیةت ا‬
‫ألرعیتن (ابن خلکان ‪ 8661‬ج‪ )867-852 7‬أللوألفيابتلوفیت (صفد‪ 8008 ،‬ج‪ )087-000 87‬و عیةونا‬
‫ألرنبتء (ابنأبيأصهیعةة ‪ 7008‬ج‪ )882-20 7‬ديده نمیش د زم به ذرر اسی‪ .‬ریه بیشیتر ايین‬
‫منابعْ لهرس‪ .‬رسالة سرگذش‪ .‬را مبنا قرار دادهاند و برخی از ننها نیز م ارد معیدودی را‬
‫به نن الزودهاند در میان رتا های متقدّم‪ ،‬تنها برخی از نسخههای ّ‬
‫تتم اصةوألناأللکممة انها‬
‫این اثر یا دی فررست آثای ابنسینا آویدهاند‪ 1.‬أللذویع ااين ارر را در زمرﮤ نرار ابنسینا بر شیمرده‬

‫‪ 1‬گوتاس دی کتاب ‪ Avicenna and the Aristotelian Tradition‬ضمن بریسی فررست آثای ابنسینا یسالۀ‬
‫ّا‬
‫نیرازیه یا بر اساس برخی نسخ ّ‬
‫تتم اصوألناأللکمم به ابنسینا منسوب کرده است )‪ .(Gutas, 2014, 409‬گوتاس‬
‫دی این کتاب توضیح میدهد که برخی از نسخهها‪ ،‬کتاب ّ‬
‫تتم اصوألناأللکمم عالوه بر دو فررست موجود دی یسالۀ‬
‫جاويدان خرد‪ ،‬شماره ‪ ،33‬بهار و تابستان ‪9311‬‬ ‫‪431‬‬

‫و نسخههای خطّی نن را گزارش ررده اس‪( .‬تررانی ‪ 8007‬ج‪ .)075 70‬درتر مهیدوی نییز‬
‫اين ارر را در زمرﮤ نرار مسلّ ا نتسا ابنسینا گزارش ررده اس‪( .‬مردو‪.)758 8777 ،‬‬

‫عنوان رساله‬
‫در بیشتر نسخههای م ج د‪ ،‬ن ان خافّی برای اين رساله درج شده اسی‪ .‬ریه از مییان‬
‫ّ‬
‫نیروزیه» را برای نن ذرر رردهاند ‪ 9‬حتّی اگیر ايین نیاوين را از‬ ‫ننها تعداد زيادی ن ان «‬
‫خ د ابنسینا ندانی ‪ ،‬بلکه ننها را الزودﮤ مستنسخان بینگاري ‪ ،‬با نظر به بارا ابنسیینا‬
‫در مقدّمة رساله‪ ،‬میت ان به هماهنگی ناوين درج شده با متن رساله پی بیرد ابینسیینا‬
‫در مقدّمة اين رساله بهاختصار م ض ع رساله را تفسیر معانی حروف هجايی میداند ریه‬
‫در نغاز برخی از س رههای قرنن نمیده اسی‪ ...( .‬وههو اننعهاع عهن ال هرم الم ّهمن فهي‬
‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬
‫الفرقانیة ‪ )....‬و الوه بر اين‪ ،‬ت ضیح میدهد ره ايین‬ ‫الرجائیة فواتح عدة من السوی‬ ‫الحروف‬
‫رساله را به رس هدية ن روزی به شیی األمییر تقیدي ریرده اسی‪ ...( .‬وجةلترها ّ‬
‫ههدیتي‬
‫ّ‬
‫النیروزیة إلیه)‪ .‬بنابراين‪ ،‬میت ان ن ان رساله را همانگ نه ره بسیاری از نسخهها گزارش‬
‫النیروزیهة» دانس‪.‬؛ هرچند همانگ نه ره گفته شد‪ ،‬شايد ايین نی ان از‬ ‫ّ‬ ‫رردهاند «الرسالة‬
‫خ د ابنسینا نباشد‬

‫معرّفی چاپهای پیشین این اثر‬

‫از رسالة نیروزيّه‪ ،‬همانند بسیاری از نرار ابنسینا‪ ،‬تصحیحی محقّقانه م ج د نیس‪ .‬ايین‬
‫رساله برای نخسیتین بیار در سیال ‪ 9411‬بیدون اينکیه تصیحیح شیده باشید‪ ،‬فیرلا‬

‫مفصلی ‪(EB:‬‬ ‫سرگذشت )‪ (SB: short bibliography; LB: long bibliography‬مشتمل بر فررست ّ‬
‫)‪ extended bibliography‬است که آثای دیگر‪ ،‬از ابنسینا دی آن دیج شده است‪ .‬قدیمیترین این نسخهها‬
‫ّ‬
‫نسخۀ مرادمال‪ 8001 /‬است )‪.(Gutas, 2014, 401‬‬
‫ّ‬
‫النیروزیة في مةاني الحروف الرجا ّئیة تصنیف الشیخ‬ ‫‪ 1‬برا‪ ،‬نمونه میتوان به این عنوانها اشایه کرد‪« :‬الرسالة‬
‫الرئیس» (ترران ‪777‬ف سال کتابت‪ 207 :‬ق)‪« /‬یسالة للشیخ الرئیس أبي علي بن الحسین بن ععدالله بن سینا‬
‫ّ‬
‫الرجائیة التي في‬ ‫ّ‬
‫النیروزیة في مةاني الحروف‬ ‫النویوزیة» (ترران ‪778‬ف سال کتابت‪ 200 :‬ق)‪« /‬یسالة‬ ‫ّ‬ ‫العخایي‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫فواتح بةض السوی الفرقانیة للشیخ الرئیس ابنسینا یحمة الله علیه» (دانشگاه استانعول ‪« /)8051‬یسالة في أسرای‬
‫ّ‬
‫النیروزیة للشیخ الرئیس أبو‬ ‫الحروف للشیخ أبي علي بن سینا یحمة الله علیه» (دانشگاه استانعول ‪« /)7771‬الرسالة‬
‫ّ‬ ‫ً‬ ‫ّ‬
‫النیروزیة أی ا له» (ایاصوفیا ‪« /)0157‬هذه یسالة نیروزیة» (احمد‬ ‫علي سینا» (دانشگاه ترران ش ‪« /)2‬یسالة‬
‫النیروزیة للشیخ الرئیس» (ملک ‪0652‬؛ مجلس ‪ 565‬سنا؛ سپهساالی ‪8786‬؛ مجلس‬ ‫ّ‬ ‫ثالث ‪« /)7002‬الرسالة‬
‫ّ‬
‫‪80710‬؛ یاغب پاشا ‪8068‬؛ ملک ‪« /)5105‬یسالة النیروزیة» (مجلس ‪.)680‬‬
‫‪431‬‬ ‫ّ‬
‫نیروزیة»‬‫تصحیح انتقادی رسالة «‬

‫ّ‬
‫أللطبیعیت به همراه هش‪ .‬رسیالة‬ ‫حروفچینی شده و در مجم ة تسعاوستئلافياأللکمم اا‬
‫‪9‬‬
‫ديگر از ابنسینا چاپ شده اس‪.‬‬
‫ّ‬
‫النفسانیة أو کتهاب فهي‬ ‫چاپ ديگر اين رساله در مجم های با ن ان «معحث عن القو‪،‬‬
‫ّ‬
‫‪4‬‬
‫النفس علی سنة االختصای»ادر سال ‪ 9342‬در مصر اس‪.‬‬
‫همان گ نه ره از ن ان مجم ة ل در چاپ اخیر مشخّص اسی‪ ،.‬ايین مجم یه‬
‫سن اا ختصار به تصحیح ادورد ررنیلی س لنیديک بیه همیراه‬ ‫مشتمل براوستل األلنفساعلیا ّا‬
‫چند رسالة ديگر از نرار ابنسینا اس‪ .‬بر خالف نخستین رسالة اين مجم یه‪ ،‬بیه نظیر‬
‫میرسد رسالة نیروزيّه همانند چاپ نن در مجم ة تسعاوستئل تصحیح شیده نیسی‪ .‬و‬
‫تنها حروفچینی يکی از نسخههای خطّی اس‪ .‬با ننره اين رساله چهارمین رسیاله در‬
‫مجم ة يادشده اس‪ ،.‬در بخش ن ان اين رساله «الرسالة السابةة» درج شده ره مطیابق‬
‫ترتیب رتا تسع رساهل اس‪ .‬بنابراين‪ ،‬ناشر اين مجم ه حتی به شمارﮤ ن ان رسیاله‬
‫در چاپ پیشین نیز دس‪ .‬نزده و نن را ینا بر اساس مجم ة تسع رساهل چیاپ ریرده‬
‫اس‪!.‬‬
‫الوه بر چاپهای يادشده‪ ،‬اين رساله در سال ‪ 9299‬ت سی بدالسیالم هیارون‬
‫‪3‬‬
‫تصحیح و در جلد دوم مجم ة ن ادر المخط طا چاپ شده اس‪.‬‬
‫مصحّحْ اين رساله را بر اساس پنج نسخه تصحیح ررده ره اطال ا ننها بیر اسیاس‬
‫ّ‬
‫المصهریة‬ ‫ت ضیحا مصحّح به شرح ذيل اس‪ )9( :.‬نسخة شمارﮤ ‪ 675‬فلسفة دایالکتهب‬
‫الةربیهة ریه میکیرولیل نسیخهای در‬‫ّ‬ ‫مصر؛ (‪ )7‬نسخهای از معهد المخط طیا بالجامةهة‬
‫رتابخانة نففیة حیدر نباد هند اس‪.‬؛ (‪ )3‬نسخة شمارﮤ ‪ ،949‬مجامیع تیمی ر‪ ،‬مصیر؛ (‪)2‬‬
‫نسخة شمارﮤ ‪ ،400‬حکمة تیموی مصیر؛ (‪ )2‬نسیخة شیمارﮤ ‪ 313‬للسیفة ریه میکیرولیل‬
‫نسخهای از متحف العریطاني اس‪.‬‬

‫ّ‬
‫قسطنطنیة مطعةة الجوانب ‪ 8761‬ق‪ .‬این مجموعهه دی سهالها‪،‬‬ ‫ّ‬
‫أللطبیعیت‬‫‪ 9‬ابنسینا تسعاوستئلافياأللکمم اا‬
‫بةد دی مکانها‪ ،‬دیگر‪ ،‬از جمله بمعئی قاهره بیروت و قم تجدید چاپ شده است‪.‬‬
‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬
‫أللنفساعلیاسن األالختصتو‪،‬انشره وقد له‪ :‬إدوید کرنیلیوس‬‫أللنفستنی اأو اکتتبافي ا‬‫‪ 2‬ابنسینا مبکثاعن األلقوی ا‬
‫فندیک جعیل لعنان مکتعة بیعلیون ‪ 8775‬ق‪.‬‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫أللنیرازی دی نوألدو األلمخطوطت (المجلد الثاني) تحقیق‪ :‬ععدالسال هایون بیروت‬ ‫‪ 3‬ابنسینا أللرستل ا‬
‫دایالجیل ‪8088‬ق‪.‬‬
‫جاويدان خرد‪ ،‬شماره ‪ ،33‬بهار و تابستان ‪9311‬‬ ‫‪420‬‬

‫هرچند ره رسالة نیروزيّه در اين مجم ه یی بر خالف چاپهای پیشین یی تصیحیح‬

‫شده اس‪ ،.‬نادرستی های پرشماری در نن ديده میشی د از ايین رو‪ ،‬و نییز بیا نظیر بیه‬
‫دستیابی به نسخههای معتبر ديگر‪ ،‬بازتصحیح اين ارر بايسته مینمايد‬
‫ّ‬
‫النیروزیة‬ ‫نسخههای شناساییشده و بررسیده از‬
‫بهمنظ ر تصحیح اين رسیاله‪ ،‬از مییان نسیخههیای م جی د در رتابخانیههیای داخلیی و‬
‫رتابخانههای خارج از ايران‪ ،‬بیس‪.‬ويک نسخه تهیّیه و بررسیی شیدهانید از بیین ننهیا‬
‫شانزده نسخه متعلّق به رتابخانههای داخلی و پنج نسخه متعلّق به رتابخانههای خارجی‬
‫اس‪ .‬شناسنامة ر تاه نسخههای تهیّهشده و ن ان رساله در هر يک از ننها به قیرار زيیر‬
‫اس‪:.‬‬
‫(نسخههای داخلی‪):‬‬
‫ّ‬
‫النیروزیة في‬ ‫‪9‬ی شمارﮤ ‪ 434/2‬ف دانشگاه تهران‪( ،‬اونی رسیته ‪ ،)2322‬ربیعاآلخر ‪« :304‬یسالة‬
‫ّ‬
‫الرجائیة»‬ ‫مةاني الحروف‬
‫ّ‬
‫الرجائیة»‬ ‫ّ‬
‫النیروزیة في مةاني الحروف‬ ‫‪4‬ی شمارﮤ ‪ 4992/3‬دانشگاه تهران‪« :‬یسالة‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫‪3‬ی شمارﮤ ‪ 290/3‬مجلس‪ ،‬تهران‪ ،‬قرن ‪« :1‬یسالة النیروزیة في مةاني الحروف الرجائیة»‬
‫ّ‬
‫النیروزیة في مةاني الحروف‬‫‪2‬ی شمارﮤ ‪ 1120/90‬مجلس‪ ،‬تهران‪ ،‬بدالصالح گیالنی‪« :9020 ،‬‬
‫ّ‬
‫الرجائیة»‬
‫ّ‬
‫النیروزیة»‬ ‫‪2‬ی شمارﮤ ‪ 92410/32‬مجلس‪ ،‬تهران‪ ،9010 ،‬سرای شاهپ ر‪« :‬الرسالة‬
‫ّ‬
‫النیروزیة في مةاني‬ ‫‪2‬ی شمارﮤ ‪ 212/4‬سنا‪ ،‬تهران‪ ،‬محمد رلیع حسینی مشهدی‪ ،‬قرن‪« :99‬یسالة‬
‫ّ‬
‫الرجائیة (فواتح السوی أسرای الحروف)»‬ ‫الحروف‬
‫ّ‬
‫الرجائیة»‬ ‫ّ‬
‫النیروزیة في مةاني الحروف‬ ‫‪3‬ی شمارﮤ ‪ 4131/2‬مجلس‪ ،‬تهران‪ ،‬قرن‪« :99‬یسالة‬
‫ّ‬
‫الرجائیة»‬ ‫ّ‬
‫النیروزیة في مةاني الحروف‬ ‫‪ 1‬ی شمارﮤ ‪ 2413/10‬مجلس‪ ،‬تهران‪ ،‬قرن ‪« :99‬یسالة‬
‫ّ‬
‫الرجائیة»‬ ‫ّ‬
‫النیروزیة في مةاني الحروف‬ ‫‪1‬ی شمارﮤ ‪ 1412/91‬مجلس‪ ،‬تهران‪ ،‬قرن‪« :99‬یسالة‬
‫ّ‬
‫الرجائیة»‬ ‫ّ‬
‫النیروزیة في مةاني الحروف‬ ‫‪80‬ی شمارﮤ ‪ 2931/2‬مجلس‪ ،‬تهران‪ ،‬قرن‪« :94‬یسالة‬
‫ّ‬
‫النیروزیة في مةاني‬ ‫‪99‬ی شمارﮤ ‪ 412/33‬مر شی‪ ،‬ق ‪ ،‬شاه مراد لراهانی‪ 9034 ،‬هجری‪« :‬یسالة‬
‫ّ‬
‫الرجائیة»‬ ‫الحروف‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫النیروزیة»‬ ‫‪94‬ی شمارﮤ ‪ 2212/92‬ملک‪ ،‬تهران‪ ،‬بدالقادر اردوبادی‪ ،‬ذیحجه‪ 8078‬شیراز‪« :‬یسالة‬
‫ّ‬
‫النیروزیة»‬ ‫‪93‬ی شمارﮤ ‪ 2223/1‬ملک‪ ،‬تهران‪« :‬یسالة‬
‫‪429‬‬ ‫ّ‬
‫نیروزیة»‬‫تصحیح انتقادی رسالة «‬

‫ّ‬
‫النیروزیة»‬ ‫‪92‬ی شمارﮤ ‪ 2219/3‬ملک‪ ،‬تهران‪ ،‬محمد قاس بن بهزاد‪ ،‬قرن‪« :99‬یسالة‬
‫ّ‬
‫النیروزیة»‬ ‫‪92‬ی شمارﮤ ‪ 2122/2‬ملک‪ ،‬تهران‪ ،‬قرن ‪ 99‬و ‪« :94‬یسالة‬
‫ّ‬
‫الرجائیة»‬ ‫ّ‬
‫النیروزیة في مةاني الحروف‬ ‫‪92‬ی شمارﮤ ‪ 9492/42‬سپهسا ر‪ ،‬تهران‪« :‬یسالة‬

‫(نسخهها‪ ،‬خایجی‪):‬‬
‫ّ‬
‫النیروزیة»‬ ‫‪93‬ی شمارﮤ ‪ 9221/23‬حمیديه‪ ،‬استانب ل‪« :‬الرسالة‬
‫ّ‬
‫‪91‬ی شمارﮤ ‪ 2112/1‬ن ر ثمانیه‪ ،‬استانب ل‪« :‬یسالة نیروزیة»‬
‫ّ‬
‫النیروزیة»‬ ‫‪91‬ی شمارﮤ ‪ 9229/3‬راغب پاشا‪ ،‬استانب ل‪« :‬الرسالة‬
‫ّ‬
‫الرجائیة التي في فواتح‬ ‫ّ‬
‫‪40‬ی شمارﮤ ‪ 9221/92‬دانشگاه استانب ل‪« :‬الرسالة النیروزیة في مةاني الحروف‬
‫ّ‬
‫الفرقانیة للشیخ الرئیس ابنسینا یحمة الله»‬ ‫بةض السوی‬
‫ّ‬
‫نیروزیة»‬ ‫‪49‬ی شمارﮤ ‪ 3223/23‬احمد رالث‪ ،‬استانب ل‪« :‬یسالة‬

‫نسخههای برگزیده و شیوﮤ تصحیح‬

‫پس از بررسی نسخه های يادشده‪ ،‬چهار نسخه به ن ان نسخههیای برتیر و فیحیحتیر‬
‫برگزيده شده و مبنای تصحیح قرار گرلتهاند در میان ايین چهیار نسیخه‪ ،‬رهینتیرين و‬
‫درس‪.‬ترين نسخهها نسخة شمارﮤ ‪ 2322‬دانشگاه استانب ل (با ر تیهن شی‪« .‬دا» در ايین‬
‫تصحیح) با تاري رتاب‪ 304 .‬اس‪ .‬ره میکرولیل شمارﮤ ‪ 434‬ف دانشیگاه تهیران از‬
‫روی نن تهیّه شده اس‪.‬؛ با اين حال‪ ،‬نادرستیهايی در اين نسخه ديده میش د از همین‬
‫رو‪ ،‬اين نسخه را اساس نسبی تصحیح قرار داده و شی ﮤ تصحیح بینابین را برگزيدهايی ؛‬
‫به اين ف ر ره با ت جّه به محت ای رساله و محت ای ديگر نرار ابنسیینا و نییز ق ا ید‬
‫فرف و نح ربی‪ ،‬ضب های نسخة «دا» را جز در م اردی ریه نادرسیتی ننهیا نشیکار‬
‫مینم د در متن نهاده و ضب نسخههای ديگر را در سازوارﮤ انتقادی نوردهاي‬

‫شناسنامه و برخی از ويژگیهای چهار نسخة برگزيده چنین اس‪:.‬‬

‫‪ .9‬نسخۀ دانشگاه استانبول‪ /‬میکروفیلم دانشگاه تهران (کوتهنوشت «دا»)‪:‬‬

‫اين نسخه دلتری اس‪ .‬از مجم ة شمارﮤ ‪ 2322‬دانشگاه استانب ل‪ ،‬در ‪ 992‬برگ ره هیر‬
‫ّا‬
‫نیرازیه ششمین رساله در اين مجم ه اس‪ .‬ايین‬ ‫ففحة نن حدود ‪ 92‬سطر دارد رسالة‬
‫نسخه به خ ّ نس خ ش و خ انا ن شته شده اس‪ .‬راتب ناشناس اين مجم ه تیاري‬
‫اتمام استنساخ را نخر ربیعاآلخر سال ‪ 304‬درج ررده اس‪ .‬میکرولیل اين مجم ه بیه‬
‫جاويدان خرد‪ ،‬شماره ‪ ،33‬بهار و تابستان ‪9311‬‬ ‫‪424‬‬

‫شمارﮤ ‪ 434‬ف در دانشگاه تهران وج د دارد چنانریه پییشتیر گفتیهايی ‪ ،‬ايین نسیخه‬
‫رهنترين نسخه در مییان نسیخههیای تهیّیهشیده اسی‪ .‬و نسیب‪ .‬بیه ديگیر نسیخههیا‬
‫نادرستیهای رمتری دارد از ويژگیهای ارزشمند اين نسخه درج نسخهبدلها و گیاهی‬
‫وج د برخی ت ضیحا در ح اشی نن اس‪.‬‬

‫‪ .3‬نسخۀ کتابخانۀ حمیدیه (کوتهنوشت «حم»)‪:‬‬

‫اين نسخه در مجم های ‪ 221‬ففحهای به شمارﮤ ‪9221‬از رتابخانة حمیديّه (استانب ل)‪،‬‬
‫مشتمل بر نراری از ابنسینا ییی از جملیه رتیا هیای نجیا ‪ ،‬اشیارا ‪ ،‬عیةوناأللکممة و‬
‫دألنشنتمۀاعالیی هه قرار دارد هر ففحة اين مجم ه حدود بیس‪ .‬سطر دارد و به خی ّ‬
‫نستعلیق خ ش و خ انا ن شته شده اس‪ ،.‬و نغازﮤ هر ارر و ناوين لر یی نن بیا رنی‬
‫قرمز رتاب‪ .‬شدهاند نام راتب و تاري رتاب‪ .‬اين مجم ه روشن نیس‪ .‬لهرسی‪ .‬نریار‬
‫اين مجم ه در انتهای مجم ه ذرر شده و اولیین اریر نن رتیا أللنجةتة و نخیرين اریر‬
‫«وستل افياتعریفاأللکمم ااأقسةتمات» اسی‪ .‬رسیالة نیروزيّیه پنجیاهوهفتمیین اریر در ايین‬
‫مجم ه اس‪ .‬در ح اشی اين نسخه نیز نسخهبیدلهیا و گیاهی ت ضییحاتی يادداشی‪.‬‬
‫شده اس‪.‬‬

‫‪ .7‬نسخۀ کتابخانۀ راغب پاشا (کوتهنوشت «غب»)‪:‬‬

‫اين نسخه هفتمین دلتر از مجم ة شمارﮤ ‪ 9229‬رتابخانة راغب پاشا (استانب ل) اسی‪.‬‬
‫اين مجم ة ‪ 313‬ففحهای به خ ّ نستعلیق در فیفحا بیسی‪.‬ويیک سیطری ن شیته‬
‫شده اس‪ ،.‬ره نه راتب نن مشخّص اس‪ .‬و نه تاري دقیق رتاب‪ .‬نن با نن ریه در ايین‬
‫نسخه نادرستیهايی به چش میخ رد‪ ،‬نسب‪ .‬بیه ديگیر نسیخههیا از دقّی‪ .‬و فیحّ‪.‬‬
‫بیشتری برخ ردار اس‪ .‬تاري رتاب‪ .‬اين نسخه دقیقا روشین نیسی‪ ،.‬ولیی بیر اسیاس‬
‫ش اهد تاريخی میت ان گف‪ .‬ره اين نسخه پییش از سیالهیای ‪ 112‬تیا ‪ 9042‬هجیری‬
‫‪9‬‬
‫قمری رتاب‪ .‬شده اس‪.‬‬

‫‪ .4‬نسخۀ کتابخانۀ ملک (کوتهنوشت «مل»)‪:‬‬

‫‪ 1‬بر اساس شواهد تاییخی این نسخه دی فاصلۀ زمانی پس از نیمۀ نخست سدﮤ هشهتم و پهیا از دویان حکومهت‬
‫ّ‬
‫شاه ّععاس ّاول (‪666‬ه ‪ )8071‬و سلطان احمد خان ّاول (‪8087‬ه ‪ )8076‬کتابت شده اسهت‪ .‬نگهاه کنیهد بهه مقدمهۀ‬
‫مصحح دی‪ :‬فایابی ‪71 8767‬ه ‪.70‬‬‫ّ‬
‫‪423‬‬ ‫ّ‬
‫نیروزیة»‬‫تصحیح انتقادی رسالة «‬

‫اين نسخه پانزدهمین دلتر از مجم ة شیمارﮤ ‪ 2212‬رتابخانیة ملیی ملیک اسی‪ .‬ايین‬
‫مجم ه ‪ 220‬ففحه دارد ره در سال ‪ 9049‬بیه خی ّ نسیتعلیق بیینقطیه در فیفحا‬
‫بیس‪.‬وسه سطری و به دس‪ .‬بیدالقادر اردوبیادی رتابی‪ .‬شیده اسی‪ .‬ايین نسیخه از‬
‫نسخههای ديرينه محس نمیش د‪ ،‬ولی از فیحّ‪ .‬و دقّی‪ .‬بیا يی برخی ردار اسی‪.‬‬
‫واژههای اين نسخه‪ ،‬جز در م ارد بسیار اندک‪ ،‬به ف ر بینقطه ن شته شیده اسی‪.‬؛ و‬
‫از اين رو‪ ،‬نمی ت ان از نن در برطرف رردن بسییاری از ابهامیا خ انشیی نسیخههیای‬
‫ديگر بهره جس‪ .‬امّا نکتة بسیار مه اين اس‪ .‬ریه راتیب در جیايی ریه نقطیهگیذاری‬
‫ّ‬
‫حروفْ تعیینرننده اس‪ ،.‬از اين رار دريغ نکرده اس‪.‬؛ به ن ان مثیال‪ ،‬در بیار «ألن‬
‫’ه‘ في ’ج‘ ’یه‘» ره نقطة «ج» تعیینرننده اس‪ ،.‬نقطیة نن را درج ریرده اسی‪ .‬یدم درج‬
‫نقطة «ج» در بسیاری از نسخهها م جب اشیتباه خ اننیدگان و مستنسیخان بعیدی شیده‬
‫ّ‬
‫اس‪ ،.‬بهگ نهای ره تعداد زيادی از نسخهها اين بیار را بیه فی ر «ألن ’ه‘ فهي ’ح‘‬
‫’یهه‘» ضب رردهاند ره با مقدار ددی ايین حیروف مطابقی‪ .‬نیدارد؛ ولیی راتیب ايین‬
‫مجم ه با نهاي‪ .‬دقّ‪ .‬و التفا به مقیدار یددی حیروف‪ ،‬در ايین می رد ضیروری و‬
‫م ارد شبیه به نن‪ ،‬بهدرستی نقطهها را نگاشته اس‪.‬‬
‫جاويدان خرد‪ ،‬شماره ‪ ،33‬بهار و تابستان ‪9311‬‬ ‫‪422‬‬

‫‪1‬‬ ‫ّ‬
‫النیروزیة‬ ‫الرسالة‬

‫ّ‬
‫بسم الله الرحمن الرحیم‬

‫الفرقانیة ُ‬
‫ّ‬ ‫الرجائیة التي في فواتح بةض ُ‬
‫ّ‬ ‫ُ‬
‫کثیرة الفوائد‪.‬‬ ‫الس َوی‬ ‫الحروف‬
‫ِ‬ ‫‪2‬هذه الرسالة في مةاني‬
‫ِ‬ ‫‪ٌّ 3‬‬
‫السید أبي بکر ّ‬
‫محمد بن‬ ‫هم ُته إلی خدمة نیروز موالنا الشیخ األمیر‪ّ 5‬‬ ‫کل َ‬
‫تنزع‪ّ 4‬‬ ‫فأقول‪:‬‬
‫ُ‬
‫ذات یده‪ّ .‬‬ ‫ُ‬ ‫ّ‬
‫ععدالرحیم‪ 6‬هه أدا الل ُه َّ‬
‫ولما یغعت في أن أکون واحد‬ ‫تجود‪ 8‬برا‬ ‫بتحفة‬
‫ٍ‬ ‫عزه‪7‬هه‬
‫ّ‬ ‫ُ‬ ‫ً‬
‫دنیاویة‬ ‫القو ‪ 9‬وتابةا‪ 10‬للسواد األعظم في إقامة الرسم وکانت حالي تقةدني عن إهداع تحفة‬

‫یحمه ُ‬
‫الله‪ /‬حم‬ ‫ُ‬ ‫علي ُ‬
‫الحسین بن ععدالله ابنسینا‬ ‫الرجائیة تصنیف الشیخ الرئیس أبي ٍّ‬ ‫ّ‬ ‫الحروف‬ ‫‪ 1‬دا‪ + :‬في مةاني‬
‫ِ‬
‫محمد بن ععید (حم‪ + :‬یحمرما الله تةالی)‪ /‬مل‪ :‬یسالة النیروزیةّ‬ ‫غب‪ + :‬للشیخ الرئیس کتب إلی الشیخ أبيبکر ّ‬
‫للشیخ الرئیس‪.‬‬
‫ابن ععدالله بن سینا یحمه ُ‬
‫الله‪.‬‬ ‫سین ُ‬ ‫علي ُ‬
‫الح ُ‬ ‫ُ‬
‫الرئیس أبو ٍّ‬ ‫‪ 2‬دا‪ + :‬قال‬
‫ّ‬
‫‪ 3‬حم غب مل‪ - :‬هذه الرسالة ‪ ...‬فأقول‪ /‬مل‪ + :‬الرسالة النیروزیة للشیخ الرئیس في اننعاع عن ال رم الم مر في‬
‫الفرقانیة مقسومة علی فصول ثالث‪ :‬الفصل ّ‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬
‫األول ‪( ...‬ح‪ :‬یأیت في بةض‬ ‫الرجائیة فواتح عدة سوی‬ ‫الحروف‬
‫ٌّ‬ ‫ّ‬
‫المجامیع أن ّأول هذه الرسالة هکذا‪ :‬کل تنزع ‪ ...‬إلی فصول ثالثة‪ .‬نقلت من کتب سید أعاظم الحکماع األمیر غیاث‬
‫ّ‬
‫الدین منصوی ّقدس ّ‬
‫سره)‪.‬‬
‫ً َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫‪ 4‬دا مل (ل)‪ + :‬به‪ /‬ن َزع إلی الشيع‪ :‬ذهب إلیه واشتاق (المصعاح المنیر)؛ ن َزع إلی‪َ :‬ـ نزاعا‪ :‬هدف إلی شيع ویمی‬
‫وجةله غایته‪« :‬نزع إلی الکمال»؛ َح ّن واشتاق‪« :‬نزع إلی أهله» (أللمنجدافياألللغ ا ّ‬
‫أللعربی األلمعتصرة)‪.‬‬ ‫إلیه َ‬
‫‪ 5‬حم‪ :‬األمین‪.‬‬
‫ّ‬
‫‪ 6‬حم مل (ل)‪ :‬ععدالله‪ /‬غب‪ - :‬أبي بکر محمد بن ععد الرحیم‪.‬‬
‫عزه‪.‬‬ ‫‪ 7‬مل (ل)‪ - :‬أدا الله ّ‬
‫‪ 8‬مل (ل)‪ :‬تخوذ‪.‬‬
‫‪ 9‬مل (ل)‪ :‬القوه‪.‬‬
‫ً‬ ‫ً‬
‫‪ 10‬حم غب‪ :‬ومتابةا‪ /‬مل (ل)‪ - :‬وتابةا‪.‬‬
‫‪422‬‬ ‫ّ‬
‫نیروزیة»‬‫تصحیح انتقادی رسالة «‬

‫متحف به ال ّ‬ ‫ّ‬
‫وأجل َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫سیما الحکمة‬ ‫الحک َم‪ 1‬أف ل مرغوب فیه‬‫تشاکل خزانته الکریمة ویأیت ِ‬
‫‪ًّ 5‬‬ ‫ُ ً ّ ً‬ ‫ً‬
‫سرا هو من أغمض أسرای‬ ‫انلریة وخصوصا ما کان حکما‪ 2‬مل ّیا‪ّ 3‬ثم ما‪ 4‬کان یکشف‬ ‫ّ‬
‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬
‫الرجائیة‪ 8‬فواتح عدة من‬ ‫الحکمة‪6‬والملة وهو اننعاع عن ال رم الم َّمن‪ 7‬في الحروف‬
‫ّ‬
‫الردیة‪10‬‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫خذت فیه یسالة وجةلترا‪ّ 9‬‬ ‫ّ ّ ُ‬
‫النیروزیة إلیه‪ .‬فإن أف ل‬ ‫هدیتي‬ ‫السوی الفرقانیة؛ ات‬
‫ُ‬
‫وأشرف التحف الحکمة‪ .‬ووثقت بلطف موقةه من نفس موالي الشیخ األمیر‪ّ 11‬‬
‫السید‪12‬‬
‫ِِ‬
‫عزه‪.‬‬‫هه أدا الله َّ‬
‫ً‬
‫مقسومة إلی ثالثة فصول‪ّ .13‬‬ ‫ّ‬
‫األول‪ :14‬في ترتیب الموجودات والداللة‬ ‫ٍ‬ ‫وألفت هذه الرسالة‬
‫کل مرتعة في‪ 15‬مراتعرا؛ الثاني‪ :16‬في الداللة علی ّ‬ ‫ّّ ّ‬
‫کیفیة داللة الحروف علیرا؛‬ ‫علی خاصیة‬
‫ُ‬
‫التوفیق‪19.‬‬
‫ّ‬
‫الثالث‪ :17‬في‪ 18‬ال رم‪ .‬وبالله‬

‫الفصل ّ‬
‫األول‪ :‬في ترتیب الموجودات‬

‫‪ 1‬غب‪ :‬الحکمة‪.‬‬
‫ً‬
‫‪ 2‬مل (ح)‪ :‬حکیما‪.‬‬
‫ًّ‬ ‫ّ ً‬
‫‪ 3‬دا (ح)‪ :‬مل ّیا أي شرعیا‪.‬‬
‫‪ 4‬غب مل (ل)‪ - :‬ما‪.‬‬
‫‪ 5‬مل (ح)‪ :‬نکشف‪.‬‬
‫ًّ‬
‫سرا من أسرای غوامض الحکمة (ل‪ :‬هو من أغمض أسرای الحکمة)‪.‬‬ ‫‪ 6‬غب‪:‬‬
‫‪ 7‬مل (ل)‪ :‬المت ّمن‪.‬‬
‫ّ‬
‫الجائیة‪.‬‬ ‫‪ 8‬حم غب‪:‬‬
‫‪ 9‬مل (ل)‪ :‬جةلته‪.‬‬
‫‪ 10‬حم غب‪ :‬الردایا الردایة‪.‬‬
‫‪ 11‬غب مل‪ - :‬األمیر‪ /‬حم‪ :‬األمین‪.‬‬
‫السید‪.‬‬‫‪ 12‬حم غب‪ّ - :‬‬
‫‪ 13‬حم مل (ل)‪ :‬إلی فصول ثالثة‪.‬‬
‫‪ 14‬حم غب مل‪ :‬الفصل ّ‬
‫األول‪.‬‬
‫‪ 15‬حم‪ :‬من‪.‬‬
‫‪ 16‬حم غب مل‪ :‬الفصل الثاني‪.‬‬
‫‪ 17‬حم غب مل‪ :‬الفصل الثالث‪.‬‬
‫‪ 18‬دا‪ - :‬في‪.‬‬
‫ّ‬
‫‪ 19‬حم غب‪ - :‬وبالله التوفیق‪.‬‬
‫جاويدان خرد‪ ،‬شماره ‪ ،33‬بهار و تابستان ‪9311‬‬ ‫‪422‬‬

‫ّ‬ ‫والداللة على ّ‬

‫‪1‬‬
‫خاص ّیة كل مرتبة في مراتبها‬
‫ٌ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬
‫معدع المعدعات‪ 5‬ومنشئ الکل وهو ذات ال یمکن‬ ‫واجب الوجود هه وهو الله تةالی هه هو ِ‬
‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬

‫ّ ً‬ ‫ّ ً‬ ‫ً‬ ‫ّ ً‬
‫متقوما بسعب في ذاته أو معاین لذاته‪ .6‬وال یمکن أن‬ ‫متحیزا أو‬ ‫أن یکون متکثرا أو مت ّیرا أو‬
‫غیره لیس هو المفید ّإیاه‪7‬‬ ‫ٌ‬
‫وجود ُ‬ ‫ً‬ ‫ٌ‬
‫وجود في مرتعة وجوده ف ال عن أن یکون فوقه؛ وال‬ ‫یکون‬
‫ٌ‬ ‫ُ‬ ‫ً‬ ‫ً‬ ‫َ‬
‫وجوده؛ بل هو ذات هو الوجود‪ 8‬المحض‬ ‫قوامه ف ال عن أن یکون مستفیدا عن وجود غیره‬
‫والحق‪ 9‬المحض والخیر المحض والةلم المحض والقدیة المح ة والحیاة المح ة‪ 10‬من‬ ‫ّ‬
‫بکل واحد‪ 11‬من هذه األلفاظ علی ً‬ ‫ّ ّ‬
‫حدة؛ بل المفرو منرا عند‬ ‫مةنی مفرد علی ٍ‬ ‫غیر أن یدل‬
‫مادة أو یخالطه‪ 14‬ما ّ‬
‫بالقوة أو‬ ‫مةنی وذات واحد[ة]‪ .‬و‪13‬ال یمکن أن یکون في ّ‬ ‫الحکماع‪ً 12‬‬
‫ًّ‬ ‫ّ ‪ً ّ 15‬‬ ‫ّ‬
‫فةلیا‪.‬‬ ‫ذاتیا أو‬ ‫یتأخر عنه شيع من أوصاف جاللیة‬
‫ّ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬
‫وأول ما یعدع عنه عالم الةقل‪ .‬وهو جملة تشتمل علی عدة‪ 16‬من الموجودات قائمة بال‬
‫القوة‪ 17‬واالستةداد عقول ظاهرة‪ 18‬وصوی باهرة؛ لیس في طعاعرا‪ 19‬أن تت ّیر أو‬ ‫مواد خالیة عن ّ‬ ‫ّ‬

‫‪ 1‬حم غب مل‪ - :‬ترتیب ‪ ...‬مراتعرا‪.‬‬

‫‪ 2‬حم‪ :‬مراتب‪ /‬مل‪ - :‬واجب‪.‬‬
‫ّ‬
‫‪ 3‬حم غب مل‪ - :‬وهو الله تةالی‪.‬‬
‫‪ 4‬حم غب‪ :‬وهو‪ /‬مل‪ :‬فرو‪.‬‬
‫األول (= معدع المعدعات)‪.‬‬ ‫‪ 5‬حم‪ :‬المعدع ّ‬
‫‪ 6‬دا‪ :‬في ذاته‪.‬‬
‫‪ 7‬حم غب مل‪ + :‬و‪.‬‬
‫‪ 8‬غب‪ :‬الجود‪.‬‬
‫ّ‬
‫‪ 9‬مل‪ :‬والجود (ل‪ :‬والحق)‪.‬‬
‫‪ 10‬دا‪ :‬المحض‪.‬‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫‪ 11‬مل‪ :‬لکل واحدة (= بکل واحد)‪.‬‬
‫ّ‬
‫‪ 12‬مل‪ :‬وعن الکل (= عند الحکماع) (ل‪ :‬عند الحکماع)‪.‬‬
‫‪ 13‬دا‪ - :‬و‪.‬‬
‫‪ 14‬دا‪ :‬مخالطة‪.‬‬
‫‪ 15‬حم غب‪ :‬جالله‪.‬‬
‫ّ‬
‫‪ 16‬غب‪ :‬عشرة (ل‪ :‬عدة)‪.‬‬
‫ّ‬
‫‪ 17‬مل (ل)‪ :‬الةدة‪.‬‬
‫‪ 18‬غب مل‪ :‬طاهرة‪.‬‬
‫‪ 19‬مل‪ :‬طعائةرا (ل‪ :‬طعاعرا)‪.‬‬
‫‪423‬‬ ‫ّ‬
‫نیروزیة»‬‫تصحیح انتقادی رسالة «‬

‫ّ‬ ‫کلرا مشتاق إلی‪ّ 1‬‬ ‫ّ ّ‬ ‫ّ‬

‫الةقلي‬ ‫األول واالقتداع به وانظرای ألمره‪ 2‬وااللتذاذ بالقرب‬ ‫تتکثر أو تتحیز‪.‬‬
‫َ‬
‫منه سرمد الدهر علی نسعة واحدة‪.‬‬
‫ّ‬
‫المواد‬ ‫النفسي‪ .‬وهو یشتمل علی جملة کثیرة من ذوات مةقولة لیست مفایقة‬ ‫ّ‬ ‫ّثم الةالم‬
‫ّ‬ ‫وموادها ّ‬
‫ّ‬ ‫ً‬ ‫َّ‬
‫سماویة‪ .‬فلذلك‬ ‫مواد ثابتة‬ ‫کل المفایقة‪3‬؛ بل هي مالبسة لرا‪ 4‬نوعا من المالبسة‬
‫ّ‬
‫للةنصریة‪ .6‬ولرا في‬ ‫ّ‬
‫الفلکیة وبواسطترا‬ ‫مدبرات األجرا ‪5‬‬ ‫الماد ّیة وهي ّ‬ ‫هي أف ل الصوی ّ‬
‫ّ‬ ‫ّ ّ‬ ‫ّ‬
‫ّ‬
‫الةقلي لکل‬ ‫طعاعرا‪ 7‬نوع من الت ّیر ونوع من التکثر ال علی انطالق‪ .‬وکلرا عشاق للةالم‬
‫ّ‬ ‫ٌ‬ ‫ّ‬
‫بواحد من الةقول‪ .9‬فرو عاقل‪ 10‬علی المثال الکل ّي‬ ‫ٍ‬
‫عدة مرتعطة في جملة منرا ایتعاط‪8‬‬
‫ً‬
‫مستفادا‪ 11‬عن ذات ّ‬
‫األول‪.12‬‬ ‫المرتسم في ذات معدئه المفایق‬
‫للمادة علی التما ؛‬ ‫ّثم عالم الطعیةة‪ .‬و‪ 13‬یشتمل علی قو‪ ،‬ساییة في األجسا مالبسة ّ‬
‫ٍ‬ ‫ٍ‬
‫ّ‬
‫الذاتیة وترقی‪ 15‬علیرا الکماالت الجوهریة علی سعیل‬ ‫ّ‬ ‫تفةل فیرا الحرکات والسکونات‪14‬‬
‫ّ‬
‫التسخیر‪ .‬فرذه القو‪ ،‬کلرا ّفةالة‪.16‬‬
‫ّ‬
‫األثیري استدایة‬ ‫ّ‬
‫وخاص ّیة‬ ‫ّ‬
‫وعنصري‪.‬‬ ‫الجسماني‪ .‬وهو ینقسم إلی ّ‬
‫أثیري‬ ‫ّ‬ ‫وبةدها الةالم‬
‫ّ‬
‫الةنصري‬ ‫ّ‬
‫وخاص ّیة‬ ‫وخلو الجوهر عن الم ّادة‪.‬‬ ‫الشکل والحرکة واست راق الصویة‪ّ 17‬‬
‫للمادة ّ‬

‫‪ 1‬مل‪ّ + :‬‬
‫الحق‪.‬‬
‫‪ 2‬حم غب مل‪ + :‬واقف من قربه‪.‬‬
‫‪ 3‬مل‪ :‬المفایق (ل‪ :‬قة)‪.‬‬
‫‪ 4‬دا‪ :‬مالبسترا‪ /‬مل‪ :‬مالبسرا‪.‬‬
‫ّ‬
‫السماویة‪.‬‬ ‫‪ 5‬غب‪+ :‬‬
‫ّ‬
‫‪ 6‬حم غب مل‪ :‬وبوساطترا الةنصریة‪.‬‬
‫‪ 7‬مل‪ :‬طعائةرا‪.‬‬
‫‪ 8‬دا‪ :‬ایتعاطا‪.‬‬
‫‪ 9‬حم غب‪ + :‬الةشرة‪ /‬مل‪ + :‬الةشریة‪.‬‬
‫‪ 10‬دا مل‪ :‬عامل‪.‬‬
‫‪ 11‬دا‪ :‬مستفاد‪.‬‬
‫ّ‬
‫‪ 12‬حم غب مل‪ + :‬الحق‪.‬‬
‫‪ 13‬مل‪ + :‬هو‪.‬‬
‫‪ 14‬مل‪ :‬السکنات‪.‬‬
‫ُ‬
‫‪ 15‬حم‪ :‬یرتقی‪ /‬غب‪ :‬توفی‪.‬‬
‫‪ 16‬دا مل‪ّ :‬فةال‪.‬‬
‫‪ 17‬غب‪ :‬الصوی‪.‬‬
‫جاويدان خرد‪ ،‬شماره ‪ ،33‬بهار و تابستان ‪9311‬‬ ‫‪421‬‬

‫المادة بین‪ 1‬الصویتین المت ّادتین‬

‫ّ‬ ‫ّ‬
‫التریؤ لألشکال المختلفة واألحوال المت ایرة وانقسا‬
‫ًّ‬ ‫ً‬ ‫ّأیترما‪ 2‬کانت بالفةل کانت األخر‪ّ 3،‬‬
‫سرمدیا بل‬ ‫بالقوة؛ ولیس وجود إحداهما‪ 4‬لرا‪ 5‬وجودا‬
‫َ‬
‫بتوسط الحرکات‪ .‬ویسعق کماله‪9‬‬ ‫ّ‬
‫السماویة ّ‬ ‫زمانی ًا‪ .‬ومعادؤه‪ّ 6‬‬ ‫ً‬
‫وجودا ّ‬
‫الفةالة‪ 7‬فیه هي‪ 8‬القو‪،‬‬
‫ّ‬ ‫ً‬ ‫ً‬
‫بالقوة ویکون ما هو ّأول فیه بالطعع آخرا في الشرف والف ل‪ .‬ولکل واحدة‬‫أبدا ما‪ّ 10‬‬ ‫األخیر‬
‫من القو‪ ،‬المذکویة اعتعای بذاته واعتعای بانضافة إلی تالیه‪ 11‬الکائن عنه‪ .12‬ونسعة‪ 13‬الثواني‬
‫ّ‬
‫فیخص‪ 15‬الةقل‪ 16‬بنسعة‪17‬‬ ‫األول‪ 14‬بحسب الشرکة نسعة انبداع؛ ّ‬ ‫ّ‬
‫کلرا إلی ّ‬
‫وأما علی التفصیل‬
‫‪21‬‬‫متوسط‪ 18‬بینه وبین‪ 19‬الثوالث صایت‪ 20‬له نسعة األمر واندیج فیه‬‫ّ‬ ‫انبداع‪ّ .‬ثم إذا قا‬
‫ّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬
‫الةنصریة بما هي کائنة فاسدة نسعة‪ 22‬التکوین‪.‬‬ ‫النفس‪ّ .‬ثم کان بةده نسعة الخلق؛ واألموی‬
‫ّ‬
‫یختص بالموجودات‬ ‫یختص بالةقل‪ 23‬واألمر یفیض منه إلی النفس والخلق‬ ‫ّ‬ ‫وانبداع‬

‫‪ 1‬دا‪ :‬من‪.‬‬
‫ّ‬
‫‪ 2‬دا غب مل‪ :‬أیرما‪.‬‬
‫‪ 3‬مل‪ :‬اآلخر ‪.‬‬
‫‪ 4‬مل‪ :‬أحدهما‪.‬‬
‫‪ 5‬دا‪ :‬لألخر‪.،‬‬
‫‪ 6‬غب‪ :‬معادیرا (ل‪ :‬معادئه)‪.‬‬
‫ّ‬
‫الفةالیة‪.‬‬ ‫‪ 7‬دا مل (ل)‪:‬‬
‫‪ 8‬حم مل‪ :‬من‪ /‬حم (ل)‪ :‬هي‪.‬‬
‫َ‬ ‫ُ‬
‫‪ 9‬دا‪ :‬ویعقی کماله (= ویسعق کماله)‪.‬‬
‫‪ 10‬دا‪ + :‬هو‪.‬‬
‫‪ 11‬دا‪ :‬ثانیه (ل‪ :‬تالیرا)‪ /‬غب‪ :‬ما یلیه (ل‪ :‬تالیه)‪.‬‬
‫‪ 12‬دا (ل)‪ :‬عنرا‪.‬‬
‫‪ 13‬غب‪ :‬ونسب‪ /‬مل (ل)‪ :‬وبسعب‪.‬‬
‫ُ‬
‫‪ 14‬حم غب‪ :‬األ َول‪.‬‬
‫ّ‬
‫فتخص)‪.‬‬ ‫فتحص (ل‪:‬‬ ‫ّ‬ ‫‪ 15‬دا‪:‬‬
‫‪ 16‬مل (ل)‪ :‬الفةل‪.‬‬
‫‪ 17‬دا (ل) حم مل‪ :‬نسعة‪.‬‬
‫متوسطا‪.‬‬ ‫‪ 18‬مل‪ّ :‬‬
‫‪ 19‬دا‪ + :‬الثواني و‪.‬‬
‫‪ 20‬حم غب مل‪ :‬صای‪.‬‬
‫‪ 21‬حم غب مل‪ + :‬مةه‪.‬‬
‫‪ 22‬مل‪ :‬فنسعة (ل‪ :‬نسعه)‪.‬‬
‫‪ 23‬مل‪ :‬بالفةل‪.‬‬
‫‪421‬‬ ‫ّ‬
‫نیروزیة»‬‫تصحیح انتقادی رسالة «‬

‫ّ‬
‫یختص بالکائنة الفاسدة منرا‪ .‬وإذا کانت الموجودات‬ ‫ویةم‪ 1‬جمیةرا‪ 2‬والتکوین‬ ‫ّ‬
‫الطعیةیة ّ‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫الکل ّیة للمعدأ‪ّ 3‬‬ ‫یوحانیة ّ‬ ‫ّ‬
‫الحق إلیرا أنه الذي له‬ ‫ّ‬
‫جسمانیة فالنسعة‬ ‫وإما‬ ‫ّ‬ ‫بالقسمة الکل ّیة ّإما‬
‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬
‫األمر والخلق؛ فاألمر متةلق بکل‪ 4‬ذي إدیاك والخلق‪ 5‬بکل ذي تسخیر‪ .‬وهذا هو غرضنا‬
‫في الفصل ّ‬
‫األول‪.‬‬

‫‪6‬‬ ‫الفصل الثاني‪ :‬في الداللة على ّ‬

‫كیفیة داللة الحروف علیها‬
‫ّ‬
‫من ال رویة أنه إذا أیید‪ 7‬الداللة علی هذه المةاني‪ 8‬بما هي‪ 9‬ذوات من الحروف أن یکون‬
‫‪ 10‬ا‬
‫داال علی ّ‬ ‫ّ‬
‫األول وما یتلوه علی‬ ‫األول منرا في الترتیب القدیم هه وهو ترتیب «ابجد هوز» هه‬
‫ّ‬ ‫ّ ً‬ ‫ّ‬
‫ما یتلوه وأن یکون الدال علی هذه المةاني بما هي‪ 11‬ذوات من الحروف متقدما‪ 12‬علی الدال‬
‫علیرا من جرة ما هي م افة‪.‬‬
‫ً‬
‫وأن یکون المةنی الذي یرتسم من إضافة بین اثنین منرا مدلوال علیه بالحرف الذي‬
‫األولین أحدهما في اآلخر أعني ما یکون من ضرب َ‬
‫عددي‬ ‫یرتسم من ضرب الحرفین‪ّ 13‬‬
‫ً‬ ‫الحرفین أحدهما في اآلخر؛ وأن یکون ما یحصل من الةدد ال ّ‬
‫ربي‪ 14‬مدلوال علیه بحرف‬
‫ً‬
‫واحد مستةمال في هذه الداللة هه مثل «ي» الذي هو من ضرب «ه» في «ب»‪15‬هه وما‬

‫‪ 1‬دا‪ُ :‬یقیم‪.‬‬
‫‪ 2‬حم غب مل (ل)‪ :‬لجمیةرا‪.‬‬
‫‪ 3‬مل‪ :‬إلی المعدأ‪.‬‬
‫ّ‬
‫‪ 4‬مل‪ :‬لکل‪.‬‬
‫ّ‬
‫‪ 5‬مل‪ + :‬متةلق‪.‬‬
‫‪ 6‬حم غب مل‪ - :‬في الداللة ‪ ...‬علیرا‪.‬‬
‫‪ 7‬غب‪ :‬أییدت‪.‬‬
‫‪ 8‬غب‪ :‬المراتب‪.‬‬
‫‪ 9‬دا غب مل‪ :‬هو‪.‬‬
‫‪ 10‬غب‪« :‬ا ب ج د ه و ز ح ط»‪.‬‬
‫‪ 11‬دا غب مل‪ :‬هو‪.‬‬
‫ّ ً‬
‫‪ 12‬دا‪ :‬مقدما‪.‬‬
‫‪ 13‬دا‪ :‬الجزئین‪.‬‬
‫‪ 14‬مل‪ :‬عدد ال ربین‪.‬‬
‫‪ 15‬مل‪« :‬ب» في «ه» (ل‪« :‬ه» في «ب»)‪.‬‬
‫جاويدان خرد‪ ،‬شماره ‪ ،33‬بهار و تابستان ‪9311‬‬ ‫‪420‬‬

‫ّ‬ ‫ّ ً‬ ‫ً‬
‫یصیر مدلوال علیه‪ 1‬بحرفین هه مثل «یه» الذي هو من ضرب «ج»‪ 2‬في «ه» هه ُمط َرحا‪3‬؛ ألنه‬
‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫ِّ‬
‫یوهم داللة کل واحد من «‪ »،‬و«ه»‪ 5‬بنفسه ویقع هذا االشتعاه في کل حرفین‬ ‫ِ‬
‫مشکک‪4‬‬

‫ّ‬ ‫ِ‬ ‫ّ‬

‫ُّ‬
‫مجتمةین لکل واحد منرما خاص داللة في حد نفسه‪.‬‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫وأن یکون الحرف الدال علی مرتعة من جرة أنرا بواسطة‪ 6‬مرتعة قعلرا هو ما یکون من‬
‫جمیع‪ 7‬حرفي المرتعتین‪.‬‬
‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫فإذا ّ‬
‫تقری هذا فإنه ینع ي ضرویة أن یدل‪ 8‬به«ا» علی العایئ‪ 9‬وبه«ب» علی الةقل‬
‫وبه«ج» علی النفس وبه«د» علی الطعیةة؛ هذا إذا أخذت بما هي ذوات‪ّ .‬ثم به«ه» علی‬
‫العایئ‪ 10‬وبه«و» علی الةقل وبه«ز» علی النفس وبه«ح» علی الطعیةة؛ هذا أخذت بما هي‬
‫م افة إلی ما دونرا‪ .‬ویعقی‪« 11‬ط» للریولی وعالمه‪12‬؛ ولیس له وجود بانضافة إلی شيع‬
‫تحته‪.‬‬
‫وبةد‪ 13‬یتعة اآلحاد‪ 14‬یکون «انبداع»‪ 15‬وهو من إضافة ّ‬
‫األول إلی الةقل‪ 16‬هه والةقل‬
‫ّ‬
‫تصهح‪4‬‬ ‫ّ‬ ‫ً‬
‫ذات‪ 17‬غیر م اف‪ 1‬بةده‪2‬هه مدلوال علیه به«‪3»،‬؛ ألنه من ضرب «ه» فهي «ب»‪ .‬وال‬
‫ّ‬ ‫‪ّ ٌ 9‬‬
‫عدد ُیهدل علیهه بحهرف واحهد؛ ألن‬ ‫ّ‬
‫تصح‪ 4‬إضافة ‪5‬العایئ‪ 6‬أو الةقل‪ 7‬إلی النفس‪ .8‬إذ لیس‬

‫‪ 1‬مل‪ :‬إلیه (ل‪ :‬علیه)‪.‬‬

‫‪ 2‬غب‪« :‬ح»‪ /‬مل (ل)‪« :‬د» في «ه»‪.‬‬
‫ّ‬
‫‪ 3‬قول مطرح‪ :‬ال ُیلتفت إلیه (تتجاأللعراس)‪.‬‬
‫‪ 4‬دا غب‪ :‬مشکل‪.‬‬
‫‪ 5‬دا (ل)‪ :‬وفي نسخة من «‪« »،‬آ» «ه»‪ /‬مل (ل)‪« :‬د»‪.‬‬
‫‪ 6‬غب‪ :‬بوساطة‪.‬‬
‫‪ 7‬دا مل‪ :‬جمع‪.‬‬
‫ّ‬
‫‪ 8‬دا‪ :‬تدل‪.‬‬
‫ّ ّ‬
‫‪ 9‬غب‪ + :‬عز وجل‪.‬‬
‫‪ 10‬غب‪ + :‬تةالی‪.‬‬
‫‪ 11‬دا‪ :‬تعقی‪.‬‬
‫‪ 12‬دا‪ :‬عالمرا‪.‬‬
‫‪ 13‬غب‪ :‬تنفد‪ /‬حم مل (ل)‪ :‬ینفد‪ /‬مل‪ :‬یعةد‪.‬‬
‫‪ 14‬مل‪ + :‬و‪.‬‬
‫‪ 15‬مل (ل)‪ :‬لإلبداع‪.‬‬
‫األول (ل‪ّ :‬‬
‫األول إلی الةقل)‪.‬‬ ‫‪ 16‬مل‪ :‬الةقل إلی ّ‬
‫‪ 17‬دا‪ - :‬ذات‬
‫‪429‬‬ ‫ّ‬
‫نیروزیة»‬‫تصحیح انتقادی رسالة «‬

‫ألن «ه» في «ج»‪« 10‬یه» و«و» في «ج»‪« 11‬یح»‪ .12‬ویکون «األمر» وههو مهن إضهافة ّ‬ ‫ّ‬
‫األول‬
‫ً‬
‫إلی الةقل هه والةقل‪ 13‬م اف‪14‬هه مدلوال علیه به«ل»‪ 15‬وهو من ضرب «ه» في «و»‪ .‬ویکون‬
‫ّ‬ ‫ً‬ ‫ً‬ ‫«الخلق» وهو من إضافة ّ‬
‫األول إلی الطعیةة هه م افة هه ‪16‬مدلوال علیهه بهه« »‪17‬؛ ألنهه مهن‬
‫ضرب «ه» في «ح»‪ .18‬ویکون «التکوین» وهو مهن إضهافة العهایئ إلهی الطعیةهة ههه وههي‬
‫ّ‬ ‫ً‬
‫ذات‪19‬هه مدلوال علیه به«ك»؛ ألنه من «ه» في «د»‪.20‬‬
‫ویکون جمیع‪ 21‬نسعتی «األمر» و«الخلق» هه أعني ترتیب الخلق بواسطة األمر أعني‬
‫ً‬
‫«ل» و« » هه مدلوال علیه بحرف «ع»‪ .‬و[یکون] جمیع‪ 22‬نسعتي «الخلق» و«التکوین»‬
‫ً‬
‫کذلك هه أعني « » و«ك» هه مدلوال علیه به«س»‪ .‬ویکون مجموع‪ 23‬نسعتي طرفي الوجود‬

‫‪ 1‬حم غب مل‪ :‬ال م اف‪ /‬مل (ل)‪ :‬ال ی اف‪.‬‬

‫‪ 2‬دا حم غب‪ :‬بةد‬
‫ً‬ ‫ّ‬
‫‪ 3‬مل‪ :‬ب‪ /‬دا (ل)‪ :‬وفي نسخة والةقل ذات ألنه م اف إلی ما بةده مدلوال علیه بالیاع‪.‬‬
‫‪ 4‬حم غب‪ :‬ال ّ‬
‫یصح‪.‬‬
‫‪ 5‬حم غب مل‪ :‬نضافة‪.‬‬
‫‪ 6‬مل‪ + :‬إلی الةقل (ل‪ + :‬ال ی اف)‪.‬‬
‫ّ‬
‫‪ 7‬دا‪ - :‬أو الةقل (ل‪ :‬وفي نسخة والتصح نضافة العایئ أو الةقل أو النفس)‪.‬‬
‫ّ‬
‫والتصح نضافة العایئ أو الةقل أو النفس‪.‬‬ ‫‪ 8‬دا (ل)‪ :‬وفي نسخة‬
‫‪ 9‬حم غب مل‪ - :‬إذ لیس‪.‬‬
‫‪ 10‬دا غب‪« :‬ح»‪.‬‬
‫‪ 11‬دا غب‪« :‬ح»‪.‬‬
‫‪ 12‬مل‪« :‬یج»‪.‬‬
‫‪ 13‬حم مل‪ - :‬والةقل‪.‬‬
‫‪ 14‬حم غب مل‪ :‬م افا «ل»‪.‬‬
‫ً‬
‫‪ 15‬حم غب مل‪ -:‬مدلوال علیه به«ل»‪.‬‬
‫‪ 16‬غب مل‪. + :‬‬
‫ً‬
‫‪ 17‬حم غب مل‪ - :‬مدلوال علیه به« »‪.‬‬
‫ّ‬
‫‪ 18‬مل‪« :‬ج»‪ /‬حم غب‪ + :‬ألن الحاع دالة علی الطعیةة م افة‪ + : /‬ألن الحاع داللة الطعیةة م افة‪.‬‬
‫‪ 19‬مل‪ :‬ذوات‪.‬‬
‫ّ‬
‫‪ 20‬حم غب‪ - :‬ألنه من «ه» في «د»‪.‬‬
‫‪ 21‬دا‪ :‬جمع‪.‬‬
‫‪ 22‬دا‪ :‬عن‪ /‬حم‪ :‬جمع‪.‬‬
‫‪ 23‬مل‪ :‬مدلول (ل‪ :‬مجموع)‪.‬‬
‫جاويدان خرد‪ ،‬شماره ‪ ،33‬بهار و تابستان ‪9311‬‬ ‫‪424‬‬

‫ً‬
‫أعني «ل» و«ك»‪ 1‬مدلوال علیه به«ن»‪ .‬ویکون جمیع نسب «األمر» و«الخلق» و«التکوین»‬
‫ً‬
‫هه أعني «ل» و« » و«ك» هه مدلوال علیه به«ص»‪ .2‬ویکون اشتمال الجملة في «انبداع»‬
‫ً‬
‫هه أعني‪ »،« 3‬في نفسه هه «ق»‪ 4‬وهو أی ا من جمیع‪« 5‬ص» و«‪ .»،‬ویکون ّیدها إلی‬
‫ً‬ ‫ً‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬
‫األول الذي هو معدأ الکل ومنتراه‪ 6‬علی أنه ّأول وآخر هه أعني فاعال‪ 7‬وغایة‪ 8‬کما ّبین‪ 9‬في‬
‫ّ‬
‫ً‬ ‫ّ‬
‫انلریات‪10‬هه مدلوال علیه به«ی»‪ 11‬ضةف «ق»‪ .‬وذلك غرضنا في هذا الفصل‪.‬‬

‫‪12‬‬
‫الفصل الثالث‪ :‬في الغرض‬

‫باألول ذي «األمر»‬‫تقری‪ 13‬ذلك فأقول‪ّ :14‬إن المدلول علیه به«الم» هو َالقسم ّ‬

‫فاذا ّ‬
‫و«الخلق»‪ .‬وبه«المر»‪َ 15‬القسم ّ‬
‫باألول ذي «األمر» و«الخلق»‪ 16‬الذي هو ّ‬
‫األول واآلخر‪17‬‬

‫باألول ذي «األمر»‬ ‫جمیةا‪ .‬وبه«المص» َالقسم ّ‬

‫ً‬ ‫الفاعلي‪ 18‬والمعدأ ال ّ‬
‫ائي‬ ‫ّ‬ ‫والمعدأ‬
‫َ‬ ‫ّّ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬
‫و«الخلق»‪ 19‬ومنشئ الکل‪ .‬وبه«ص» القسم بالةنایة الکلیة‪ .‬وبه«ق» القسم به«انبداع»‬

‫‪ 1‬دا‪ »،« :‬و« » (ل‪ :‬وفي نسخة أعنی «ل» و«ك»)‪ /‬مل‪« :‬ك» و«ل»‪.‬‬
‫‪ 2‬غب‪ :‬بحرف «ص»‪.‬‬
‫‪ 3‬غب‪ :‬عن (ل‪ :‬أعني)‪ /‬مل‪ :‬یةني‪.‬‬
‫‪ 4‬مل (ح)‪« :‬ن»‪.‬‬
‫‪ 5‬دا مل‪ :‬جمع‪.‬‬
‫‪ 6‬مل‪ :‬منتریة (ل‪ :‬منریة)‪.‬‬
‫‪ 7‬غب‪ :‬الفاعل‪ /‬مل‪ :‬فاعل‪.‬‬
‫‪ 8‬غب‪ :‬ال ایة‪.‬‬
‫‪ 9‬حم‪ّ :‬‬
‫تعین‪.‬‬
‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬
‫‪ 10‬دا‪ - :‬علی أنه أول وآخر ‪ ...‬انلریات‪.‬‬
‫‪ 11‬غب‪ :‬بحرف «ی»‪ /‬حم‪ - :‬به«ی»‪.‬‬
‫‪ 12‬غب مل‪ - :‬في ال رم‪.‬‬
‫‪ 13‬مل‪ّ :‬‬
‫تقرینا‪.‬‬
‫‪ 14‬مل‪ :‬فنقول‪.‬‬
‫‪ 15‬دا‪« :‬أ» « » «ی»‪ /‬مل‪ + :‬و‪.‬‬
‫‪ 16‬مل‪ :‬الخلق واألمر‪.‬‬
‫‪ 17‬غب مل‪ + :‬األمر والخلق‪.‬‬
‫‪ 18‬مل‪ :‬الفاعل‪.‬‬
‫‪ 19‬مل‪ :‬ذي الخلق واألمر‪.‬‬
‫‪423‬‬ ‫ّ‬
‫نیروزیة»‬‫تصحیح انتقادی رسالة «‬

‫َ‬ ‫ّ‬
‫المشتمل علی الکل بواسطة‪« 1‬انبداع» المتناول للةقل‪ .‬وبه«كهیعص» القسم بالنسعة التي‬
‫له«ك» هه أعني عالم التکوین هه إلی المعدأ ّ‬
‫األول بنسعة‪« 2‬انبداع» الذي هو «‪ّ »،‬ثم‬
‫ً‬ ‫ً‬
‫«الخلق» بواسطة‪« 3‬انبداع» صائرا لوقوع‪ 4‬انضافة بسعب النسعة «أمرا» وهو «ع» ّثم‬
‫«التکوین» بواسطة «الخلق» و«األمر»‪ 5‬وهو «ص»؛ فعین «ك»‪ 6‬و«ه» ضرویة نسعة انبداع‬
‫ّثم نسعة «الخلق» و«األمر» ّثم نسعة «التکوین» و«الخلق» و«األمر»‪ .‬و«یس» َق ٌ‬
‫سم ّبأول‬
‫«الفیض» وهو «انبداع» وآخره وهو «الخلق» المشتمل علی‪« 7‬التکوین»‪ .‬و«حم» َق ٌ‬
‫سم‬
‫سم بمدلول وساطة «الخلق» في وجود‬ ‫الطعیةي الواقع في «الخلق»‪ .‬و«حمعسق» َق ٌ‬
‫ّ‬ ‫بالةالم‬
‫‪10‬‬ ‫الطعیةي‪ 8‬بنسعة‪« 9‬الخلق» إلی «األمر» ونسعة «الخلق» إلی «التکوین» بأن یأخذ‬ ‫ّ‬ ‫الةالم‬
‫ّ‬
‫ي‪ 13‬المشتمل علی الةوالم کلرا؛ فإذن‪14‬‬
‫ّ‬
‫ویؤدي‪ 11‬إلی ذلك َفی ّتم به‪« 12‬انبداع» الکل ّ‬‫من هذا ّ‬
‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫إذا ُأخذت‪ 15‬علی انجمال لم تکن‪ 16‬لرا نسعة إلی ّ‬
‫األول غیر «انبداع» الکل ّي الذي یدل‬
‫ّ‬ ‫َ‬
‫الریوالني الواقع في «التکوین» الواقع في «الخلق»‪.‬‬ ‫علیه به«ق»‪ .‬و«طس» قسم‪ 17‬بالةالم‪18‬‬

‫ّ‬ ‫َ‬
‫الریوالني الواقع في «الخلق» المشتمل علی «التکوین» وبه«األمر»‬ ‫و«طسم» قسم بالةالم‬

‫‪ 1‬غب‪ :‬بوساطة‪.‬‬
‫‪ 2‬دا غب مل‪ :‬بنسب‪ /‬مل (ل)‪ :‬بنسعة‪.‬‬
‫‪ 3‬حم‪ :‬بوساطة‪.‬‬
‫‪ 4‬دا‪ :‬بوفق‪ /‬حم غب‪ :‬بوقوع‪.‬‬
‫‪ 5‬غب‪ :‬األمر والخلق‪.‬‬
‫‪ 6‬مل (ل)‪ + :‬و«ا»‪.‬‬
‫‪ 7‬حم غب مل‪ - :‬الخلق المشتمل علی‪.‬‬
‫‪ 8‬حم غب‪ + :‬الواقع بالخلق بینه وبین األمر بنسعة‪ + : /‬بالخلق بینه وبین األمر بنسعة‪.‬‬
‫‪ 9‬حم غب‪ :‬نسعة‪.‬‬
‫‪ 10‬غب‪ :‬تأخذ‪.‬‬
‫‪ 11‬غب‪ّ :‬‬
‫تؤدي‪.‬‬
‫‪ 12‬دا‪ + :‬انبداع وقسم به ‪.‬‬
‫ّ‬
‫انلري‪.‬‬ ‫‪ 13‬مل (ل)‪:‬‬
‫ّ‬
‫‪ 14‬غب مل‪ :‬فإنرا‪.‬‬
‫‪ 15‬مل (ل)‪ :‬أخذترا‪.‬‬
‫‪ 16‬دا حم مل‪ :‬لم یکن‪.‬‬
‫‪ 17‬غب مل‪ :‬یمین‪.‬‬
‫‪ 18‬دا‪ :‬بةالم‪.‬‬
‫جاويدان خرد‪ ،‬شماره ‪ ،33‬بهار و تابستان ‪9311‬‬ ‫‪422‬‬

‫َ‬
‫الواقع في «انبداع»‪ .1‬و«ن» قسم بةالم «التکوین» وعالم «األمر» أعني مجموع «ك»‬
‫و«ل»‪.2‬‬
‫‪8‬‬ ‫ولم‪ 3‬یمکن‪ 4‬أن تکون‪ 5‬للحروف داللة علی‪ 6‬غیر هذه‪ّ 7‬‬
‫العتة‪ّ .‬ثم بةد هذا أسرای تحتاج‬
‫إلی المشافرة‪.‬‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫والله‪ 9‬تةالی یمد في بقاع الشیخ‪ 10‬األمیر‪ّ 11‬‬
‫السید ویعایك‪ 12‬له في نةمه‪ 13‬عنده ویجةلني‬
‫ً‬ ‫ً‬ ‫ً‬ ‫ً‬ ‫ّ‬ ‫یوفق لق اع أیادیه ّ‬ ‫ّ‬
‫بمنه وسةة یحمته‪ .14‬والحمد لله‪ّ 15‬أوال وآخرا وظاهرا وباطنا‬ ‫ّ‬
‫ممن‬
‫محمد ّ‬
‫النعي‪ 17‬وآله الطاهرین وصحعه أجمةین‪18.‬‬ ‫سیدنا‪ّ 16‬‬ ‫وصالته وبرکاته علی ّ‬

‫‪ 1‬حم غب مل‪ - :‬الواقع في «الخلق» و«طسم» ‪ ...‬في «انبداع»‪.‬‬

‫‪ 2‬دا مل‪ :‬الکل‪ /‬غب‪ :‬ل‪.‬‬
‫‪ 3‬حم غب مل‪ + :‬یکن‪.‬‬
‫‪ 4‬مل (ل)‪ :‬یکن‪.‬‬
‫‪ 5‬دا حم مل‪ :‬یکون‪.‬‬
‫‪ 6‬دا مل‪ - :‬علی‪.‬‬
‫‪ 7‬دا حم غب‪ :‬هذا‪.‬‬
‫‪ 8‬غب‪ :‬محتاج‪ /‬مل‪ :‬یحتاج‪.‬‬
‫ّ‬
‫‪ 9‬حم‪ :‬فالله‪.‬‬
‫‪ 10‬دا‪ - :‬الشیخ‪.‬‬
‫‪ 11‬حم‪ :‬األمین‪.‬‬
‫‪ 12‬حم‪ :‬بایك‪ /‬غب‪ :‬تعایك‪.‬‬
‫‪ 13‬حم غب‪ :‬نةم‪.‬‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫‪ 14‬غب‪ :‬جوده‪ /‬مل‪ - :‬والله تةالی یمد ‪ ...‬بمنه وسةة یحمته‪.‬‬
‫یب الةالمین‪ /‬مل‪ :‬والصلوة علی یسول الله والتوفیق من الله تةالی‪.‬‬ ‫‪ 15‬غب‪ّ + :‬‬
‫‪ 16‬حم‪ :‬والصلوة علی خیر خلقه‪.‬‬
‫‪ 17‬حم‪ - :‬النعي‪.‬‬
‫ً‬ ‫ّ ً‬ ‫ّ‬
‫‪ 18‬حم‪ - :‬وصحعه أجمةین؛ ‪ +‬تمت الرسالة‪ /‬غب مل‪ - :‬أوال وآخرا ‪ ...‬أجمةین‪.‬‬
‫‪422‬‬ ‫ّ‬
‫نیروزیة»‬‫تصحیح انتقادی رسالة «‬

‫منابع‬
‫ّ‬
‫الوهعیة ‪ 8766‬ق‪.‬‬ ‫ابنأبیأصیعةة أحمد بن قاسم عیوناألرنبتءافياطبقت ا ّ‬
‫ألرطبتء القاهرة المطعةة‬ ‫‪‬‬
‫ابنخلکان أحمد بن محمد افیت األرعیتنااأنبتءاأبنتءاأللزمتن تصحیح‪ :‬إحسان ععاس بیروت دایالثقافة‬ ‫‪‬‬
‫‪. 8661‬‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫ابنسینا ترجمۀاوستل اأضکوی تصحیح مقدمه و تةلیقات‪ :‬حسین خدیوجم ترران انتشایات اطالعات‬ ‫‪‬‬
‫‪ 8760‬ش‪.‬‬
‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬
‫ابنسینا «النیروزیة» دی‪ :‬تسعاوستئلافياأللکمم ااأللطبیعیت مطعةة الجوانب قسطنطنیة ‪ 8761‬ق‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫النیروزیة» دی‪ :‬وستئلاألبنسینت قم انتشایات بیدای ‪ 8000‬ق‪.‬‬‫ّ‬ ‫ابنسینا «‬ ‫‪‬‬
‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬
‫ابنسینا «النیروزیة» دی‪ :‬مبکثاعناأللقویاأللنفستنی اأواکتتبافياأللنفساعلیاسن األالختصتو‪،‬انشره وقد له‬ ‫‪‬‬
‫إدوید کرنیلیوس فندیک مکتعة بیعلیون جعیل لعنان ‪ 8775‬ق‪.‬‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫النیروزیة» دی‪ :‬نوألدو األلمخطوطت ا(المجلد الثاني) تحقیق‪ :‬ععدالسال هایون دایالجیل‬ ‫ابنسینا «‬ ‫‪‬‬
‫بیروت ‪ 8088‬ق‪.‬‬
‫ابنندیم محمد بن اسحاق أللفارست‪ ،‬ترجمه‪ :‬محمدیضا تجدد‪ ،‬ترران اساطیر ‪ 8718‬ش‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫(تتم اصوألن األلکمم ) تحقیق‪ :‬محمد کردعلی دمشق مکتعه‬ ‫العیرق ّي ظریرالدین تتویخاحممتء األإلسالم ا ّ‬ ‫‪‬‬
‫ترقی ‪ 8766‬ق‪.‬‬
‫تررانی محمدحسن آقا بزیگ أللذویع اإلیاتصتنیف األلشیع گردآوینده‪ :‬احمد بن محمد حسینی لعنان‬ ‫‪‬‬
‫(بیروت) دای األضواع ‪ 8007‬ق‪.‬‬
‫ّ‬
‫حمو‪ ،‬یاقوت بن ععدالله معجماألردبتء محقق‪ :‬احسان ععاس بیروت دای ال رب انسالمی ‪. 8667‬‬ ‫‪‬‬
‫خیراندیا ععدالرسول « طم اج دی منابع قرن هفتم هجر‪ ،‬به عنوان نامی برا‪ ،‬م ولستان» دی‪ :‬تتویخا‬ ‫‪‬‬
‫ألیرألن شمایﮤ ‪ 5/28‬زمستان ‪8768‬ه پاییز ‪ 8767‬ش‪.‬‬
‫ذاکر‪ ،‬مصطفی «تاییخچۀ ابجد و حساب جمل دی فرهنگ اسالمی» دی‪ :‬معتوف شمایﮤ ‪50‬‬ ‫‪‬‬
‫مرداد ه آبان ‪ 8726‬ش‪.‬‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫اخالناأللوفتء بیروت الدای انسالمیة ‪ 8087‬ق‪.‬‬ ‫وستئلاإخوألناأللصفتءا ا‬ ‫‪‬‬
‫سمةانی ععدالکریم بن محمد ألرنستب تصحیح و تةلیق‪ :‬ععدالرحمن بن یحیی مةلمي هند (حیدی‬ ‫‪‬‬
‫ّ‬
‫الةثمانیة ‪ 8717‬ق‪.‬‬ ‫آباد) مطعةة مجلس دائرة المةایف‬
‫ّ‬
‫سجستانی أبویةقوب «تحفة المستجیعین» دی‪ :‬خمساوستئل األسمتعیلی تحقیق و تقدیم‪ :‬عایف تامر‬ ‫‪‬‬
‫سامیة ه سوییا دایاننصاف ‪. 8656‬‬
‫سجستانی أبویةقوب کشف األلمکجوب با مقدمۀ هنر‪ ،‬کربن پاییس انجمن ایرانشناسی فرانسه دی‬ ‫‪‬‬
‫ایران ‪. 8611‬‬
‫الشررزوی ّي محمد بن محمود تتویخ األلکممتءاقبلاظاووألإلسالماابعدها(نزه األرواأل ااواض األرفرأل )‬ ‫‪‬‬
‫ّ‬
‫محقق‪ :‬ععدالکریم أبو شویرب فرانسه (پاییس) دای بیعلیون ‪. 7002‬‬
‫صفد ّي خلیل بن أبیك أللوألفيابتلوفیت تحقیق هلموت ییتر بیروت دای نشر فرانز شتاینر ‪ 8008‬ق‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫جاويدان خرد‪ ،‬شماره ‪ ،33‬بهار و تابستان ‪9311‬‬ ‫‪422‬‬

‫فیومي احمدبن ّ‬
‫محمد أللمصبت األلمنیرافياغریباأللشر األلمبیر قم مؤسسه دایالرجرة ‪ 8080‬ه‪.‬ق‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫ّ‬
‫الحدیویة ‪ 8776‬ق‪.‬‬ ‫قفطی جمالالدین یوسف إخبتواأللعلمتءابأخبتواأللکممتء مصر دایالکتب‬ ‫‪‬‬
‫محمد تتجاأللعراسامناجوألهراأللقتموس بیروت دایالفکر ‪ 8080‬ق‪.‬‬ ‫محمدبن ّ‬
‫ّ‬ ‫مرت ی زبیدي‬ ‫‪‬‬
‫مردو‪ ،‬یحیی فارستانسخههتیامصنفت األبنسینت ترران انتشایات دانشگاه ترران ‪ 8777‬ش‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫نةمة أنطوان و ‪ ...‬أللمنجدافياألللغ ا ّ‬
‫أللعربی األلمعتصرة بیروت دایالمشرق ‪. 7000‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ Avicenna, The life of IBN SINA, A critical edition and annotated‬‬
‫‪translation by William Gohlman, Albany, New York, State university of‬‬
‫‪New York press, 1974.‬‬
‫‪ Gutas, D., Avicenna and the Aristotelian Tradition, Introduction to Reading‬‬
‫‪Avicenna’s Philosophical Works, Leiden, Bril,1988.‬‬